Józef Stalin

Był synem szewca Wissariona (Bezo) Dżugaszwili i praczki Katarzyny (Jekatieriny)
urodzonej jako chłopka pańszczyźniana. Był dzieckiem słabym i chorowitym, trzecim w
rodzinie, dwoje starszych umarło w niemowlęctwie. Jako ojczystym językiem posługiwał
się gruzińskim, zaś po rosyjsku, którym też władał, do końca życia mówił z wyraźnym,
gruzińskim akcentem. Jego ojciec zmarły w roku

1890

(lub

1909

) był według przekazów

alkoholikiem, prawdopodobnie często go bił. Na skutek "metod wychowawczych" ojca,
doznał urazu ręki (w łokciu)- pozostała już do końca życia krótsza. Stalin starał się to
ukrywać - na zdjęciach pozował z jedną ręką (krótszą) schowaną "za pazuchę". Od

1888

roku uczęszczał do szkoły parafialnej w Gori, a od

1894

roku kształcił się w seminarium

duchownym w Tyflisie (obecnie

Tbilisi

), skąd w wieku lat 20. (rok

1899

) został usunięty –

w zależności od punktu widzenia bio- i hagiografów – za niezdanie egzaminu lub za
działalność marksistowską. Od lat młodości był człowiekiem chełpliwym, pamiętliwym i
mściwym. Uczył się bardzo dobrze (niektórzy wskazują na jego niezwykłą pamięć). W
młodości pisał wiersze. Siedem z nich zostało opublikowanych w czasopiśmie

- a więc, kiedy Stalin był już zawodowym rewolucjonistą - jeden z jego wierszy

opublikowano w wyborze najlepszej poezji gruzińskiej. Po usunięciu z seminarium Stalin
zatrudnił się na niskopłatnej posadzie księgowego w obserwatorium astronomicznym w
Tyflisie. W tym czasie już prowadził działalność partyjną (zwaną też rewolucyjną) w
Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (SDPRR). Pracę przerwał w roku

1901

gdyż zaczął się ukrywać. W latach

1901

–

1902

był członkiem komitetu partyjnego w

Tyflisie i Batumi, na drugim zjeździe SDPRR (

1903

) wszedł do frakcji bolszewików.

Uczestniczył w wydarzeniach (rewolucji)

1905

roku. Był delegatem I konferencji SDPRR

w Tammerforsie (obecnie

Tampere

) oraz IV i V zjazdu (

– członkiem bakińskiego komitetu partii. Na plenum KC SDPRR, po VI Praskiej

Wszechrosyjskiej Konferencji (

1912

rok) został zaocznie dokooptowany do KC i

Rosyjskiego Biura KC.

Działalność polityczna

1912

Znanym i nawet oficjalnie nieukrywanym elementem jego działalności partyjnej na

Zakaukaziu było organizowanie i kierowanie tzw. rewolucyjnymi ekspropriacjami
(eksami), czyli zbrojnymi napadami na banki, konwoje pocztowe i pociągi w celu

zdobycia środków finansowych na działalność partyjną – zgodnie ze znaną leninowsko-
marksistowską dewizą „grab zagrabione”. W działaniach tych Stalina wspomagał czynny
wykonawca Siemion Ter-Petrosjan ps. Kamo. Różne źródła podają pięć znanych akcji w
okresie

1905

1907

r. – na Kodżorskiej linii kolejowej pod Tyflisem (8 tys. rubli), w Kutaisi

(15 tys.), w Kwirili (201 tys.), w Duszecie (315 tys. z miejskiej kasy) oraz najbardziej
znana akcja napadu na powóz pocztowy na placu Erywańskim w centrum Tyflisu 13
czerwca

1907

roku, kiedy to po rzuceniu siedmiu bomb, zabiciu trzech ochroniarzy i

zranieniu ok. 50. przypadkowych przechodniów (wg zapisu z miejskiej gazety Kaukaz)
zrabowano 250 tysięcy rubli. Podczas nielegalnej działalności partyjnej używał wielu
pseudonimów konspiracyjnych, jak Soso (imię z czasów dzieciństwa), Koba (w
gruzińskim folklorze znana jest pod takim imieniem postać rozbójnika – w rodzaju Robin
Hooda lub Janosika), Iwanowicz, Dawid, Niżeradze, Cziżikow. Wielokrotnie był
aresztowany i karany administracyjnie, m. in. na zsyłkę na Syberię (długi czas przebywał
w Kraju Turuchańskim). Wielokrotnie z zsyłek uciekał. Po rewolucji lutowej w

1917

roku

wrócił do Piotrogradu (poprzednio i obecnie

Sankt Petersburg

) i do czasu powrotu

Lenina

kierował KC i komitetem piotrogradzkim partii bolszewików, był też członkiem kolegium
redakcyjnego

gazety Prawda

. Brał udział w rewolucji październikowej (początkowo

zwanej w Rosji przewrotem październikowym), po czym został ludowym komisarzem ds.
narodowości. W czasie wojny domowej był nadzwyczajnym pełnomocnikiem WCKW
(Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego) ds. zaopatrzenia w ziarno z
północnego Kaukazu, działał w różnych rolach w kluczowych rejonach walk – pod
Carycynem (obecnie

ZSRR

Po śmierci Swierdłowa (1919) przejął szereg obowiązków związanych ze sprawami
personalnymi, co stało się źródłem jego potęgi. W 1922 roku utworzono dla niego urząd
sekretarza generalnego Wszechrosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików) -
(

RKP(b)

), później (od 1925) Wszechzwiązkowej Partii Komunistycznej (bolszewików) -

(

WKP(b)

) i wreszcie (od 1952) Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (

KPZR

Ponadto w latach 1941-53 pełnił urząd przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych
(od 1946 Rady Ministrów)

ZSRR

. Początkowo swoją władzę opierał na zaufaniu Lenina,

w miarę pogłębiania się choroby wodza ujawnił talent mistrza intryg partyjnych.
Początkowo sprzymierzony z

Grigorijem Zinowiewem

Lwem Kamieniewem

(1924-26)

przeciwko

Lwowi Trockiemu

, postrzeganemu jako następca Lenina. Po odsunięciu

Trockiego pozbył się tych dwóch przejściowych sprzymierzeńców w sojuszu z
Bucharinem, Rykowem i Tomskim (1926-29). W końcu pozbył się ich także, stawiając na
działaczy partyjnych pozbawionych własnego zdania, autorytetu i ślepo aprobujących
wszystkie posunięcia wodza. Jego władza w 1934 stała się na tyle absolutna, że nikt nie
odważał się na krytykę jakichkolwiek posunięć władz, co jednak tym bardziej czyniło go
podejrzliwym wobec współpracowników. Stalin przejął i rozwinął po rządach Lenina
sprawną policję polityczną ("

Czeka

") oraz zalążek systemu

obozów koncentracyjnych

GuŁAG. Skrytobójcze morderstwo popularnego działacza

Siergieja Kirowa

był sygnałem

do tzw. Wielkiej Czystki (1934-39) w trakcie której dokonano po sterowanych procesach
sądowych wymordowania większości starych rewolucjonistów, działaczy partyjnych, a
także oficerów Armii Czerwonej i różnych niewygodnych wodzowi osób. Terror
obejmował jednak w pierwszym rzędzie zwykłych obywateli

ZSRR

. Najbardziej krwawym

przejawem była

kolektywizacja

(1929-34), czyli przymusowe zapędzenie chłopów do tzw.

kołchozów

, będących czymś pośrednim między spółdzielniami produkcyjnymi a

komunami rolnymi. Kolektywizacja łączyła się z eksterminacją zamożniejszych chłopów
(według planów władz miało to być 10% mieszkańców wsi) oraz głodem (niepopularna
kolektywizacja pociągnęla za sobą spadek motywacji do pracy u chłopów, którzy nawet
zarzynali żywy inwentarz, aby nie oddać go państwu) zwłaszcza na

Ukrainie

i płn.

Kaukazie

. Ubocznymi, pożądanymi przez władze skutkami kolektywizacji był wzrost

potęgi władzy, potok wywłaszczonych chłopów do pracy przymusowej oraz dobrowolnej
w przemyśle, stłumienie dążeń narodowych na Ukrainie. Sukcesem Stalina było
zbudowanie przed

II Wojną Światową

mocarstwa przemysłowo-wojskowego. Zgodnie z

ideami

komunizm

u g ospodarka

ZSRR

była planowa i prawie w 100 % znacjonalizowana.

Wbrew jednak tym ideom, kierunki polityki ekonomicznej nie były jednak wytyczane
przez społeczne zapotrzebowanie (którego oczywiście w żaden sposób nie badano), ale
przez potrzeby arsenału Armii Czerwonej. Kolektywizacji, industrializacji, Wielkiej
Czystce i innym kampaniom politycznym towarzyszyła natrętna, agresywna propaganda,
która kreowała nowych bohaterów (

Pawlik Morozow

, Stachanow), głosiła chwałę i

nieśmiertelność Lenina (Mauzoleum Lenina), samego Stalina i jego wybrańców których
otoczono pseudo-religijnym kultem (którego uczono w szkołach), wpajała ideały
komunizmu a później także rosyjskiego nacjonalizmu (mesjanistyczno - pionierska rola
Rosjan w rewolucji), zwalczała "przeżytki kapitalizmu" do których zaliczano
przestępczość, religię, niektóre style w sztuce (

konstruktywizm

jazz

). Propaganda

wkrótce stała się głównym zadaniem dziennikarzy, nauczycieli oraz artystów, którzy
podlegali krytyce i prześladowaniom za poruszanie niewłaściwych tematów, lub
traktowanie ich w niewłaściwy sposób. Wobec mniejszych liczebnie grup etnicznych
stosowano praktyczną rusyfikację. ZSRR był traktowany w latach 30. jako sojusznik
państw demokratycznych ze względu na wrogi stosunek nazizmu do komunizmu (jak się
wydaje wyłącznie z powodu żydowskiego pochodzenia części działaczy ale też
internacjonalizm). Tymczasem Stalin sympatyzował z

Hitlerem

i łatwo doszedł z nim do

porozumienia o podziale Europy Wschodniej (

pakt Ribbentrop-Mołotow

). W jego wyniku

Stalin rozciągnął swoją władzę na wschodnie tereny ówczesnej Polski, a także

, które zostały poddane kolektywizacji i masowemu terrorowi.

Swoją niepodległość obroniła natomiast

Finlandia

Okres

II wojny światowej

Stalin prowadził w okresie II Wojny Światowej aktywną politykę zmierzającą do
poszerzenia komunistycznej strefy wpływów. Działania te rozpoczete zostały poprzez
zawarcie sojuszu wojskowego z Niemcami w Rapallo oraz paktu Ribentropp-Mołotow.
Działania militarne obejmowały; zajęcie wschodniej części Polski we wrześniu 1939 roku,

wojnę z Finlandią listopad 1939 - maj 1940 roku, oraz zajęcie państw nadbałtyckich w
1940 roku. Przygotowania do wojny z Niemcami przyniosły zajęcie przez ZSRR
Besarabii w 1940 roku. Spowodowała ona zdaniem niektórych historyków przyspieszenie
decyzji Hitlera o ataku na Związek Radzecki (22 czerwca 1941 roku). Wojna z Niemcami
(1941-1945) początkowo przyniosła druzgocące porażki, które zagroziły samemu
istnieniu ZSRR i rządom Stalina. Pod presją sytuacji wojennej dokonano przesunięcia
akcentów w ideologii i propagandzie: częściowo odbudowano zniszczoną

Cerkiew

porzucono hasła internacjonalizmu na rzecz wielkości Rosji. Stalin jednak nie zaniedbał
terroru: wprowadzono faktyczną karę śmierci za oddanie się do niewoli, oddziały
zaporowe strzelały do żołnierzy wycofujących się z pola walki, deportowano też całe
narody (Czeczenów, Kałmuków, Tatarów Krymskich, Niemców nadwołżańskich). Napaść
wojsk niemieckich na ZSRR spowodowała z konieczności sojusz z Wielką Brytanią i
USA. Stalin spotkał się kilkakrotnie z premierem Wielkiej Brytanii

Winstonem Churchillem

i prezydentami USA

Franklinem Delano Rooseveltem

) deklarując przywiązanie do demokracji i wolę współdziałania po wojnie w

zamian za realne ustępstwa partnerów. Po wojnie zerwał jednak umowy forsując
sowietyzacje krajów "wyzwolonych" przez Armię Czerwoną: Polski, Czechosłowacji,
Węgier, Rumunii i Bułgarii. Pomoc jaką udzielił partyzantce komunistycznej pomogła
także ustanowić komunistyczne reżimy

Okres powojenny

Powojenny okres panowania poświęcił odbudowie poważnie zniszczonej przez wojnę
gospodarki w celu przygotowania się do nowej – jak wierzył – nieuniknionej wojny z
państwami zachodnimi. Dzięki szpiegostwu, ale i rozwojowi nauki w ZSRR uzbroił swoje
państwo w broń atomową, zainspirował wybuch wojny koreańskiej. W kraju kontynuował
terror i wykorzystanie siły niewolniczej więźniów politycznych do monstrualnych
projektów gospodarczych (zalesianie pustyń, przekopywanie kanałów, kolej arktyczna).
Próbował zastraszyć także swoich najbliższych pracowników aresztowaniami żon i
synów, rozstrzeliwaniami braci, podejrzeniami o szpiegostwo. Jego podejrzenia
koncentrować się zaczęły wokół Żydów, których podejrzewał o współdziałanie z
wywiadem amerykańskim.

Antysemicki

charakter miała walka z tzw.

kosmopolityzmem

który sprowadzono do demaskowania i usuwania z pracy Żydów, a w końcu sprawa
lekarzy - głównie żydowskiego pochodzenia - których oskarżano o celowe niewłaściwe
leczenie i uśmiercanie w ten sposób działaczy partyjnych. Prawdopodobnie tłem tego
urojenia było pogarszające się zdrowie wodza, które mogło być przyczyną jego śmierci.
Istnieją jednak także istotne poszlaki, że Stalin został zamordowany za wiedzą
niektórych swoich współpracowników - wymieniane są różne nazwiska, w tym

Ławrientija

(Laurentego) Berii

, który skutecznie blokował wezwanie do Stalina lekarzy. Śmierć

Stalina spowodowała ostatni realny paroksyzm jego kultu: podczas pogrzebu w Moskwie
śmiertelnie zostało poturbowanych (stratowanych) w nieprzebranych tłumach wiele setek
(są też dane mówiące o tysiącach) osób, powstało (także w Polsce) mnóstwo utworów

żałobnych,

Katowice

zmieniły nazwę na Stalinogród. Tymczasem zwycięzca w walce o

władze w Moskwie Nikita Chruszczow, który za życia Stalina był posłusznym i
bezwzględnym wykonawcą jego polityki zainspirował "destalinizację" – potępienie
niektórych, najbardziej oburzających z punktu widzenia komunisty zbrodni i nadużyć.
Destalinizacja wiązała się z "odwilżą": uwolnieniem milionów więźniów politycznych,
procesami rehabilitacyjnymi, liberalizacją i złagodzeniem terroru. Na ostateczną
destalinizację trzeba było jednak poczekać do przełomu lat 80. i 90. XX wieku, kiedy
władze radzieckie, później rosyjskie, ujawniły ostatecznie rozmiary zbrodni stalinowskich
(w tym

zbrodni katyńskiej

) i zdemontowały system społeczny, polityczny i gospodarczy,

którego był architektem. Jednak od roku 2000 rozpoczęła się powolna rehabilitacja
Józefa Stalina. W roku tym prezydent Rosji

Władimir Putin

przywrócił melodię

stalinowskiego hymnu ZSRR jako oficjalnego hymnu Rosji, a następnie uznał ogromny
wkład J. Stalina w zwycięstwo nad Niemcami w II wojnie światowej. Rehabilitowanie
Stalina postępuje również wśród społeczeństw byłych radzieckich republik, przede
wszystkim zaś w Rosji i w Gruzji. Józef Stalin postrzega się powszechnie jako jednego z
największych tyranów w dziejach Rosji i świata. Współcześnie przypuszcza się, że miał

paranoidalny

stosunek do własnej osoby, możliwe, że był dotknięty

psychopatią

. Jest

również krytykowany przez współczesnych

trockistów

, którzy uważają, że dyktatura

Stalina była zdradą rewolucji.

Notka

Stalin był w młodości

poetą

, który wydał kilka swoich utworów w ówczesnie bardzo

znanym magazynie literackim Iweria. Redaktor naczelny Iwerii, będący pod wrażeniem
jego wierszy, radził młodemu Józefowi, aby szedł tą właśnie drogą. Stalin był bardzo
oczytany. Jego ulubionymi autorami byli m.in.

Aleksy Tołstoj

Fiodor Dostojewski

czy

Bolesław Prus

(za powieść Faraona, było to chyba ulubiona powieść dyktatora). Jego

ulubionymi postaciami historycznymi byli