Terapeuta zajęciowy_322[15]_Z2_05

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Komunikowania się w terapii

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Aktywizacja podopiecznego

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Metody i techniki terapii indywidualnej i grupowej

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Metoda projektów

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Indywidualne i grupowe zajęcia terapeutyczne

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w opracowywaniu projektu i harmonogramu

indywidualnych i grupowych zajęć terapeutycznych.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

322[15].Z2

Indywidualna i grupowa terapia zajęciowa

322[15].Z2.04

Opracowywanie diagnozy

terapeutycznej na podstawie

rozpoznania stanu pacjenta

322[15].Z2.01

Rozróżnianie rodzajów działalności

terapeutycznej

322[15].Z2.02

Organizowanie pracy w pracowni

terapii zajęciowej

322[15].Z2.03

Wykonywanie prac plastyczno-

technicznych

322[15].Z2.06

Wykonywanie działań z zakresu

terapii indywidualnej i grupowej

322[15].Z2.07

Ocenianie skuteczności

i dokumentowanie działań

terapeutycznych

322[15].Z2.05

Opracowywanie projektu

i harmonogramu indywidualnych

i grupowych zajęć

terapeutycznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

rozpoznawać potrzeby i problemy podopiecznego,

−

stosować umiejętności komunikacji interpersonalnej,

−

nawiązywać kontakt terapeutyczny z podopiecznym kierując się akceptacją,
zrozumieniem, empatią,

−

określać wpływ czynników społecznych, psychicznych, emocjonalnych na rozwój
jednostki,

−

charakteryzować metody i techniki terapii zajęciowej,

−

korzystać z różnych metod pracy,

−

współpracować w grupie,

−

pracować samodzielnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

nawiązać kontakt z pacjentem lub podopiecznym,

−

pobudzić pacjenta/podopiecznego do utrzymywania kontaktów,

−

zapewnić klimat terapeutyczny oraz warunki do wykonania zadania,

−

zmotywować pacjenta/podopiecznego do udziału w zajęciach,

−

dobrać metody i techniki terapii indywidualnej i grupowej do potrzeb, możliwości
i umiejętności pacjenta/podopiecznego,

−

wyzwolić u pacjenta/podopiecznego kreatywność,

−

podjąć współpracę z pacjentem/podopiecznym podczas wykonywania działania,

−

pokonać lęki, zagrożenia i uprzedzenia pacjenta/podopiecznego,

−

rozwinąć wyobraźnię twórczą pacjenta/podopiecznego,

−

podjąć współpracę z zespołem terapeutycznym,

−

zastosować metody i techniki terapii indywidualnej i grupowej,

−

wzbogacić u pacjenta/podopiecznego zasób słownika czynnego i biernego,

−

sformułować i określić cele metody projektów stosowanej w terapii zajęciowej,

−

wyszczególnić etapy wdrażania metody projektów w terapii zajęciowej,

−

zastosować metodę projektów w terapii zajęciowej,

−

wykonać zaplanowane projekty indywidualnie i w grupie,

−

ocenić osiągnięcia podopiecznych procesie działania terapeutycznego,

−

opracować harmonogram indywidualnych działań terapeutycznych,

−

skorelować metody terapii zajęciowej z działaniami leczniczo-rehabilitacyjnymi,

−

zastosować zasady działania zorganizowanego i wymagania ergonomii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Komunikowanie się

w terapii

4.1.1. Materiał nauczania

W pracy terapeuty zajęciowego umiejętność nawiązania kontaktu z podopiecznym jest

podstawą wszelkich oddziaływań i form pomocy. Kontakt ten powinien być nacechowany
życzliwością, tolerancją, akceptacją podopiecznego takiego, jakim jest. Terapeuta powinien
wystrzegać się postaw oceniających czy krytykujących, gdyż jego zadaniem jest zrozumienie
problemów i potrzeb podopiecznego, a nie ocenianie.

Komunikowanie się to jedna z podstawowych umiejętności życiowych, jest centralnym

elementem procesu porozumiewania się. Jest procesem, dzięki, któremu jednostka przekazuje
i  otrzymuje  informacje.  Dobry  kontakt to niezbędny  warunek  tworzenia  przyjaznych  relacji,
do  osiągnięcia  zaplanowanych  efektów  działań  terapeutycznych.  Zadaniem  terapeuty  w  tym
zakresie  jest  również  pobudzenie  podopiecznego  do  utrzymywania  kontaktów  z  nim  oraz
innymi osobami z otaczającego go środowiska. Terapeuta w każdej sytuacji powinien w taki
sposób komunikować się z podopiecznym, aby sygnały,  jakie mu przekazuje  były zgodne ze
sobą. Posługiwanie się sygnałami sprzecznymi rzutuje negatywnie na wzajemny kontakt oraz
proces terapii.

NADAWCA → KOMUNIKAT → KANAŁ → ODBIORCA → EFEKT
Kto Co

Za Do kogo Z jakim

    mówi?                mówi?                     pośrednictwem         mówi?                 skutkiem
                                                                 jakiego kanału                                       mówi ?
                                                                      mówi?

Rys. 1. Model komunikacji między nadawcą a odbiorcą

[16, s. 7]

Celem

komunikacji pomiędzy terapeutą a pacjentem jest:

−

zainicjowanie, podtrzymywanie i rozwój relacji terapeutycznych,

−

diagnoza problemów zdrowotnych podopiecznego,

−

planowanie z pacjentem/podopiecznym lub jego rodziną zindywidualizowanej opieki,

−

wdrażanie określonych celów interwencji terapeutycznej,

−

dawanie pozytywnych informacji i uświadamianie choremu jego mocnych stron
i możliwości,

−

poznanie oczekiwań podopiecznego,

−

edukacja zdrowotna podopiecznego.
Elementy prawidłowej komunikacji:

−

akceptacja,

−

autentyczność,

−

empatia,

−

umiejętność słuchania.
Komunikacja stanowi sposób przekazywania informacji, który zachodzi nieustannie

i odbywa się drogą werbalną i niewerbalną.

Komunikacja werbalna to komunikacja oparta na słowie, z fizjologicznego punktu

widzenia wymaga aktywności układu nerwowego, słuchu, oddechu i mięśni twarzy. Pozwala
ludziom na wyrażanie myśli i dzielenie się wypowiedziami.

Komunikacja niewerbalna to pozbawione słowa mówionego komunikowanie się,

zwana jest też często „mową ciała”, „komunikacją poza słowną”. Może ona towarzyszyć

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

komunikacji werbalnej. W szerszym znaczeniu to wszelkie zamierzone i niezamierzone
przekazy informacji, ale bez używania języka mówionego.

Nasz wygląd, sposób poruszania się, mimika twarzy, gesty, ton wypowiedzi, śmiech,

kontakt wzrokowy sygnalizują rozmówcy, jacy jesteśmy, jaki mamy stosunek do niego, czy
jesteśmy zainteresowani rozmową z nim.

Komunikowanie terapeutyczne
Kontakt z człowiekiem chorym, z dysfunkcjami stanowi specyficzną relację

interpersonalną,  której  charakter  z  jednej  strony  określony  jest  przez  chorobę  i  osobistą
sytuację  życiową  podopiecznego,  a  z  drugiej  przez  postawę  i  podejście  osoby  udzielającej
pomocy.  Poznanie  pacjenta,  jego  sytuacji,  problemów,  potrzeb,  wyobrażeń  i  oczekiwań
stanowi  podstawę  do  nawiązania  z  nim  terapeutycznej  komunikacji.  Cel  komunikowania
terapeutycznego  ustanawiany  jest  indywidualnie  w  zależności  od  potrzeb  jednostki.
Skuteczność  i  efektywność  komunikowania  terapeutycznego  zależą  od  poprawnego
postawienia  diagnozy,  założenia  celów,  uwzględnienia  warunków  otoczenia.  Ze  strony
terapeuty na pierwszy plan wysuwają się takie cech jak prawdomówność i szczerość. Bardzo
istotne jest też wyciszenie własnych emocji i skupienie uwagi na problemach podopiecznego.
Równie  istotny  dla  osiągnięcia  pozytywnych  efektów  terapii  jest  aktywny  udział
podopiecznego w proponowanych mu zajęciach z zakresu terapii zajęciowej.

Specyficzne sposoby komunikowania się z osobami w różnych stanach chorobowych

Komunikowanie się z pacjentem z uszkodzonym słuchem
O uszkodzeniu słuchu możemy mówić wówczas, gdy ubytek słuchu przekracza 20 dB.

Stan  taki  może  być  przyczyną  bariery  komunikacyjnej.  Objawia  się  ona  przede  wszystkim
w odbiorze  informacji.  Wczesne  uszkodzenie  narządu  słuchu  stanowi  przeszkodę  w  rozwoju
języka,  a  w  konsekwencji  utrudnia  również  nadawanie  komunikatów  czytelnych  dla
otoczenia.  W  zależności  od  okresu,  w  którym  nastąpiło  uszkodzenie,  stopnia  uszkodzenia,
rodzaju, wykorzystywanych protez słuchowych oraz rehabilitacji, konsekwencje uszkodzenia
słuchu odczuwalne w procesie porozumiewania  się będą zróżnicowane. Stopnie uszkodzenia
słuchu można zróżnicować na lekki, umiarkowany, znaczny i głęboki.
Międzynarodowe Biuro Audiofonologii zaleca poniższą klasyfikację

zawartą w tabeli 1.

Tabela 1. Klasyfikacja stopni uszkodzenia słuchu [10, s. 151]

Ubytek słuchu w decybelach

Uszkodzenie słuchu w stopniu

powyżej 20–40 dB

lekkim

powyżej 40–70 dB

umiarkowanym

powyżej 70–90 dB

znacznym

powyżej 90 dB

głębokim

Osoby niedosłyszące w stopniu lekkim najczęściej nie wymagają korzystania z aparatów

słuchowych.  Mogą  mieć  trudności  z  rozpoznawaniem  niektórych głosek oraz  ze  słuchaniem
w  hałasie  bądź  z  większej  odległości.  Uszkodzenie  umiarkowane  umożliwia  słyszenie
i rozumienia  mowy  tylko  w  korzystnych  warunkach  akustycznych.  Wskazane  jest  wówczas
korzystanie  z  aparatów  słuchowych.  Mowa  dzieci z takim ubytkiem  słuchu  będzie  rozwijała
się  spontanicznie,  ale  mogą  pojawiać  się  błędy  artykulacyjne.  W  przypadku  osób
ze znacznym  uszkodzeniem  słuchu  stosowanie  aparatów  słuchowych  jest  niezbędne.  Odbiór
mowy  wspierany  jest  najczęściej  przez  odczytywanie  mowy  z  ust.  Głębokie  uszkodzenie
słuchu  wymaga  zastosowania  aparatów  słuchowych,  które  pomagają  orientować  się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w dźwiękach otoczenia, umożliwiają odbiór niektórych dźwięków mowy. Rozumienie mowy
wymaga wówczas wspierania się odczytywaniem z ust.

Komitet ekspertów UNESCO określa jako głuche te dzieci, u których spontaniczny

rozwój  mowy  i  języka  został  bardzo  opóźniony  lub  też  całkowicie  zahamowany  z  powodu
znacznego  lub  głębokiego  uszkodzenia  słuchu,  braku  oddziaływań  wychowawczych
i niezastosowania  protezy.  Termin  głuchy  używa  się  również  dla  określenia  osoby,  u  której
uszkodzenie  słuchu  przekracza  70  dB,  a  odbiór  mowy  wyłącznie  drogą  słuchową  jest
niemożliwy.

Zaburzenie słuchu może współwystępować z innymi niepełnosprawnościami. Osobę,

u której  występuje  uszkodzenie  wzroku  w  takim  stopniu,  że  jego  ostrość  po  korekcji
w lepszym  oku  przekracza  0,1  lub  pole  widzenia  nie  przekracza  30°,  a  uszkodzenie  słuchu
występuje  w  stopniu,  co  najmniej  umiarkowanym,  nazywamy  głuchoniewidomą.
Towarzystwo Pomocy Głuchoniewidomym przyjęło następującą definicję:

„Głuchoniewidomą jest osoba, która na skutek równoczesnego, poważnego uszkodzenia

słuchu i wzroku napotyka na bardzo duże trudności, szczególnie w poruszaniu się, dostępie
do informacji oraz komunikowaniu się”.

Uszkodzenie słuchu może towarzyszyć m.in. upośledzeniu umysłowemu, dziecięcemu

porażeniu  mózgowemu,  co  dodatkowo  utrudnia  zarówno  opanowywanie  umiejętności
językowych,  jak  i  proces  komunikowania  się  z otoczeniem.  Konsekwencją  uszkodzenia
narządu  słuchu  może  być  ograniczenie  słownika  czynnego  i  biernego,  czyli  mówionego
i rozumianego.  Jeżeli  w  okresie  rozwijania  mowy  zaburzona  jest  kontrola  słuchowa  własnej
mowy  oraz  mowy  innych  osób,  to  pewne  głoski  bądź  grupy  głosek  mogą  być  realizowane
błędnie  (zaburzona  artykulacja).  Głoski  mogą  być  również  pomijane  (elizje),  zamieniane
(substytucje),  głoski  dźwięczne  mogą  być  realizowane  jako  bezdźwięczne  lub  zgodnie
z zapisem  literowym.  Mowa  może  być  monotonna,  bezgłośna.  Barwa  głosu  może  być
zmieniona.  Kontakt  słowny  z  osobą  z  uszkodzonym  słuchem  wymaga  od  słyszącego
rozmówcy dużej koncentracji uwagi.

Nadawanie informacji przez niesłyszącego bądź niedosłyszącego człowieka może

odbywać się za pomocą:

−

mowy dźwiękowej,

−

mowy dźwiękowej wspartej fonogestem,

−

artykulacji (bezgłośnej) wspartej fonogestem,

−

pisma,

−

daktylografii,

−

systemu językowo-migowego (z użyciem końcówek fleksyjnych lub bez),

−

naturalnego języka migowego,

−

rysunku,

−

piktogramów.
Podstawową sprawą w kontakcie z pacjentem z uszkodzonym słuchem jest uzyskanie od

niego lub  jego rodziny  informacji dotyczących preferowanych sposobów komunikowania się
i dostosowanie  się  do  niego.  Głuchoniewidomego  podopiecznego  trzeba  uprzedzać
o wszystkim,  co  się  za  chwilę  wydarzy,  zaprowadzić  stałą  trasą  do toalety,  na  stołówkę,  do
pracowni terapii zajęciowej. Ważne jest, aby z trasy zostały usunięte przedmiot, o które może
zaczepić się lub przewrócić. Przedmioty, meble, urządzenie oraz ich lokalizacja powinny być
wcześniej poznane przez podopiecznego dotykiem.

Komunikowanie się z podopiecznym niedowidzącym i niewidomym
Wzrok odgrywa istotną rolę w życiu człowieka, bierze udział w procesach poznawczych,

działalności praktycznej, orientacji przestrzennej, emocjach i komunikowaniu się
z otoczeniem. Dostarcza człowiekowi wiedzy o świecie, otaczających przedmiotach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zjawiskach, stanowiącej podstawę do tworzenia wiedzy uogólnionej. Wiernie odzwierciedla
otaczającą rzeczywistość, którą człowiek poznaje i z którą się styka.

Osoba niewidoma pozbawiona jest jednego z najważniejszych zmysłów i dlatego

napotyka na wiele trudności i ograniczeń.

Biorąc pod uwagę stopień utraty wzroku, niewidomych można podzielić na dwie grupy:

są to osoby całkowicie niewidome i szczątkowo widzące. Wśród niewidomych można
spotkać wiele osób, które na skutek dodatkowego kalectwa i/lub schorzeń stanowią odrębne
grupy.

W wymienionych grupach niewidomych można wyróżnić:

−

niewidomych od urodzenia, czyli takich, którzy urodzili się jako osoby niewidzące lub
utracili wzrok we wczesnym dzieciństwie,

−

osoby ociemniałe, które niegdyś widziały i w trakcie swojego życia utraciły wzrok
w sposób nagły albo stopniowy,

−

osoby szczątkowo widzące, czyli takie, które zachowały tzw. wzrok szczątkowy,

−

głuchoniemych.

Ważną rola terapeuty jest zapoznanie niewidomego podopiecznego z rozkładem placówki

i  lokalizacją  pomieszczeń,  z  których  będzie  korzystał.  Rozmawiając  z  niewidomym  należy
być  naturalnym  i  pamiętać  o  tym,  że  nasze  słowa  jedynym  dostępnym  dla  niego  źródłem
informacji.  Najważniejszym  narządem  służącym  do  poznawania  otaczającego  świata  jest
u niewidomych  ręka,  a  dodatkowym  zmysłem  umożliwiającym  osobom  niewidzącym
komunikowanie  się  –  dotyk.  Wyróżnia  się  dotyk  bierny  i  czynny.  Dotyk  bierny  występuje
podczas zetknięcia się z przedmiotem, w wyniku, czego powstaje opór lub ucisk, możliwy do
określenia przez osobę niewidomą. Dotyk czynny występuje wówczas, gdy narząd dotykający
jest  w  ruchu  względem  przedmiotu,  np.  przesuwanie  ręką  albo  nogą  po  przedmiocie  celem
dokładnego poznania jego kształtów. Dzięki wrażeniom dotykowo-ruchowym niewidomy ma
możliwość  poznać  takie  cechy  przedmiotów,  jak  szorstkość,  gładkość,  kształt  oraz  długość,
szerokość, wysokość, odległość, kierunek, itp. Bardzo ważną rolę odgrywa zmysł dotykowo-
ruchowy  w  orientacji  przestrzennej  stanowiącej  warunek  samodzielnego  i  bezpiecznego
poruszania się.

U osób niewidomych, u których doszło do uszkodzenia słuchu, należy rozpatrzyć

możliwość komunikowania się za pomocą słowa pisanego dzięki tabliczce Braille’a.

Komunikowanie się z osobami starszymi
Starzenie się jest naturalnym procesem w życiu człowieka i nie można mylić go

z chorobą.  Wydłużające  się  życie  starszej  populacji  powoduje,  że  coraz  więcej  ludzi
w podeszłym  wieku  wymaga  wieloletniej  opieki  i profesjonalnej  pielęgnacji.  Opieka  na
wysokim poziomie może im zapewnić optymalne warunki życia w tym okresie, a prawidłowa
pielęgnacja,  opierająca  się  na  prawidłowym  porozumiewaniu  się,  może  pomóc  w  znoszeniu
trudów wynikających ze starości oraz cierpienia spowodowanego chorobą. U podopiecznych
w starszym wieku mogą występować zaburzenia mowy. Mowa niewyraźna, zwana dyzartrią,
to  zaburzenie  artykulacji,  polegające  na  nieprawidłowej  wymowie  pewnych  dźwięków  lub
niewłaściwym  rytmie  mowy.  Podopieczny  rozumie,  co  się do  niego  mówi,  ale  ma trudności
z artykułowaniem.  Przyczyną  dyzartrii  są  zmiany  w  obrębie  warg,  policzków,  podniebienia,
języka, w  jamie gardła  i  jamie  nosowej, brak uzębienia,  jak również schorzenia krtani,  strun
głosowych i tchawicy, choroba Parkinsona.

U osób starszych występują również problemy ze słuchem. W procesie postępującego

ubytku  słuchu  komunikowanie  się  wymaga  większego  wysiłku.  Podopieczny  starszy  źle
słyszący zwykle uważnie patrzy  na rozmówcę, obserwuje każdy gest, śledzi każdy ruch ust,
ponieważ  tzw.  „czytanie  z  ust”  uzupełnia  ubytek  słyszenia.  Możliwość  poprawy  złego
słyszenia daje rehabilitacja za pomocą aparatów słuchowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

U osób w starszym wieku często dochodzi do utraty wzroku lub jego poważnego

upośledzenia, na skutek naturalnych zmian starczych w narządzie wzroku albo schorzeń tego
narządu. Do najczęściej występujących chorób narządu wzroku zaliczamy m.in. starczą
zaćmę, jaskrę, starcze zwyrodnienie plamki żółtej i starcze odwarstwienie siatkówki.

Praca terapeuty z człowiekiem starszym powinna także uwzględniać podtrzymywanie

i pielęgnowanie  jego aktywności umysłowej poprzez przekonywanie go, że jest człowiekiem
wartościowym,  poważne  traktowanie  jego  podstawowych  potrzeb,  wspieranie  przy
pokonywaniu  trudności,  motywowanie  do  aktywności  umysłowej,  tworzenie  atmosfery
zaufania. Umiejętność nawiązania kontaktu umożliwia poznanie, zrozumienie i pomoc osobie
starszej.  Na  umiejętność  tę  składa  się  wiele  zachowań  niewerbalnych,  zainteresowanie
i pozytywne nastawienie do podopiecznego.

Na umiejętność nawiązania kontaktu składają się m.in. następujące zachowania:

−

okazywanie zainteresowania podopiecznemu,

−

nawiązanie i rozpoczęcie rozmowy,

−

zwracanie uwagi na tan psychiczny, nastrój podopiecznego oraz uwzględnienie tego
nastroju w swoich zachowaniach,

−

reagowanie na zmiany zachodzące u podopiecznego,

−

stwarzanie odpowiedniego klimatu, ułatwiającego swobodną wymianę poglądów,

−

okazywanie zaufania starszemu podopiecznemu oraz bycie godnym zaufania,
wiarygodnym, autentycznym i szczerym,

−

wybranie odpowiedniego czasu i miejsca.
Umiejętność komunikowania się stanowią efektywną wymianę informacji pomiędzy

terapeutą  a  pacjentem  w  starszym  wieku.  Bardzo  istotna  jest  tu  również  umiejętność
słuchania.  Na  umiejętność  tę  składa  się  uważne  słuchanie  i  okazywanie  zainteresowania
wypowiedziami  starszego  człowieka  poprzez  zachowania  werbalne,  np.  zadawanie  pytań,
i niewerbalne, takie jak patrzenie na rozmówcę i potakiwanie głową.
Empatia  w  relacjach  terapeuta-podopieczny  stwarza  klimat  pełen  otwartości,  zaufania
i życzliwości. Dzięki empatii, uczestniczeniu w przeżyciach podopiecznego terapeuta reaguje
na  jego  potrzeby,  co  ułatwia  podopiecznemu  otwarcie  się  i  wyrażenie  istoty  swoich
problemów. Pacjent w podeszłym wieku nie zawsze wyraża swoje uczucia wprost.
Inną  umiejętnością  jest  wyrażanie  pozytywnych  emocji  szczególnie  ciepła  i  życzliwości
w sposób werbalny i pozawerbalny taki jak: ton głosu, dotyk, kontakt wzrokowy itp.
Umiejętność  dawania  poczucia  bezpieczeństwa  polega  na  wyrażaniu  akceptacji  wobec
pacjenta w podeszłym wieku, szanowaniu jego praw do kształtowania własnego życia.

Do zachowań budzących poczucie bezpieczeństwa można zaliczyć:

−

emanowanie spokojem i opanowaniem,

−

wsparcie w trudnych chwilach,

−

stwarzanie sytuacji ułatwiających swobodne wyrażanie siebie (niedopuszczalne jest
krytykowanie i ocenianie podopiecznego),

−

poszanowanie granic wyznaczonych przez podopiecznego,

−

poszanowanie związków podopiecznego z innymi ludźmi,

−

dochowane tajemnicy zawodowej.
Komunikowanie się z pacjentem psychiatrycznym
Kontakt z chorymi psychicznie nie zawsze jest łatwy, gdyż obraz ich przeżyć oraz

kontaktów  z  otoczeniem  jest  bardzo  złożony  i  niejednoznaczny.  Zachowania  ludzi  chorych
psychicznie  często  wydają  się  niezrozumiałe,  a  przez  to  nieakceptowane  przez  otoczenie,
zwłaszcza  jeśli  wynikają  z  pobudek  psychotycznych.  Ci  chorzy  odznaczają  się  swoistą
wrażliwością,  którą  można  określić  jako  podstawowy  brak  poczucia  bezpieczeństwa.  Są
przekonani,  że  nie  mogą  polegać  na  innych,  gdyż  są  oni  wrogo  lub  krytycznie  do  nich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

nastawieni  i  dlatego  odczuwają  lęk  przed  zbliżeniem  się  i  zależnością  od  innych  ludzi,  ale
równocześnie  bardzo  potrzebują  tego  kontaktu.  Właściwe  komunikowanie  się  osoby
pomagającej  z  pacjentem  chorym  psychicznie  niesie  ze  sobą  konieczność  takiego
postrzegania i interpretowania reakcji chorego, by były one adekwatne do jego obiektywnych
potrzeb,  co  umożliwi  prawidłowe  zrozumienie  sytuacji,  a  w  konsekwencji  pozwoli  na
zastosowanie wobec pacjenta odpowiednich metod i technik terapeutycznych.

Chcąc rozwijać prawidłowe komunikowanie terapeutyczne z pacjentem chorym

psychicznie, osoba pomagająca musi świadomie i w zależności od sytuacji chorego, stosować
takie  techniki,  by  pomagały  one  realizować  cel  terapeutyczny  poprzez  następujące  fazy
komunikowania:
1.  Faza zapoczątkowująca komunikowanie.
2.  Faza podtrzymująca komunikowanie.
3.  Faza porządkująca komunikowanie.
4.  Faza pogłębiająca komunikowanie.

Nawiązanie dobrego kontaktu z chorym psychicznie, dzięki któremu poczuje się on

bezpieczny,  zostanie  wysłuchany,  uzyska  zrozumienie,  wyjaśnienie,  radę,  a  także  pomoc
w odreagowaniu  negatywnych  napięć  i  zmniejszeniu  poczucia  zagrożenia,  jest  bardzo
ważnym elementem w przekonywaniu pacjenta do podjęcia terapii. Jeszcze przed pierwszym
kontaktem  z  chorym  psychicznie  trzeba  zebrać  podstawowe  informacje  dotyczące  nie  tylko
rozpoznania i dotychczasowego przebiegu choroby, ale również informacje dotyczące rodzaju
i wielkości dawek  leków, które otrzymuje chory, rokowania, przewidywanego czasu udziału
pacjenta  w  terapii  zajęciowej,  jego  zawodu,  upodobań,  które  mogą  być  wykorzystane
w terapii i jego sposobów reagowania na sytuacje stresowe.

Komunikowanie się w zespole terapeutycznym
Zespół terapeutyczny, jako grupa osób o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych oraz

posiadanym  doświadczeniu  i  wiedzy,  współpracuje  ze  sobą  w  celu  realizacji  założonych
celów terapeutycznych. Współpracy lekarza, pielęgniarki, psychologa, pracownika socjalnego
i terapeuty zajęciowego  musi towarzyszyć świadomość odpowiedzialności,  jaka ciąży  na  ich
zespole  za  podejmowane  działania  terapeutyczne  i  lecznicze.  Cechami  zespołu
terapeutycznego są:

–

wspólnota celu działania i odpowiedzialności za jego realizację,

–

wspólne ustalanie zakresu działań oraz związanych z nimi indywidualnych obowiązków
i uprawnień,

–

sprawny obieg informacji.
Okazanie podopiecznemu ciepła, serdeczności, i prawdziwej życzliwości staje się

nieodzownym zachowaniem zespołu terapeutycznego. Buduje to w nim przekonanie, że
mimo swojej choroby czy niepełnosprawności ma nadal swoją wartość i godność.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki powinien być kontakt terapeuty z podopiecznym?
2.  Jaki model wstępuje w komunikacji między nadawcą, a odbiorcą?
3.  Co to jest komunikacja werbalna?
4.  Co to jest komunikacja niewerbalna?
5.  Na czym polega specyfika komunikowania się z podopiecznym z uszkodzonym słuchem?
6.  Na  czym  polega  specyfika  komunikowania  się  z  podopiecznym  niewidomym

i słabowidzącym?

7.  Na czym polega specyfika komunikowania się z podopiecznym w starszym wieku?
8.  Na czym polega specyfika komunikowania się z podopiecznym chorym psychicznie?
9.  Jak przebiega komunikowanie się w obrębie zespołu terapeutycznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierzcie się w zespoły dwuosobowe. Weźcie dużą kartkę papieru, flamaster i usiądźcie

obok siebie. Wykonajcie rysunek na podany przez nauczyciela temat rysując jednocześnie
(trzymając jeden flamaster) i nie porozumiewając się ze sobą werbalnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić, co to jest komunikacja werbalna i niewerbalna,
2)  dobrać kolegę/koleżankę do wykonania ćwiczenia,
3)  przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4)  wspólnie wykonać rysunek,
5)  zaprezentować wyniki na forum grupy,
6)  określić odczucia, które towarzyszyły przy wykonywaniu pracy

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartki papieru,

−

flamastry

Ćwiczenie 2

Dobierzcie się w zespoły trzyosobowe, jedna osoba staje w środku i zakłada opaskę na

oczy. Następnie przechyla się w przód i w tył jak może najgłębiej; partnerzy – jeden z przodu,
drugi z tyłu łapią i ostrożnie odbijają osobę w środku w przeciwną stronę. Dwukrotna zmiana.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić, na czym polega zaufanie w grupie odpowiedzialność za partnera,
2)  dobrać się w zespoły trzyosobowe,
3)  przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4)  założyć  jednemu  z  partnerów  opaskę  na  oczy,  asekurować  go  przy  wychylaniu  się,

następnie zamienić się rolami z partnerem,

5) zaprezentować wyniki na forum grupy,
6) wyjaśnić odczucia, jakie towarzyszyły

przy

wykonywaniu ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opaski na oczy,

−

kartki papieru,

−

długopisy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić cechy kontaktu terapeutycznego z podopiecznym?



2) opisać model komunikacji werbalnej i niewerbalnej?



3) określić, co to jest komunikowanie terapeutyczne?



4) scharakteryzować specyfikę komunikowania się z osobami

z uszkodzonym słuchem?



5) określić

specyfikę komunikowania się z osobami niewidomymi

i niedowidzącymi?



6) określić

specyfikę komunikowania się z podopiecznym w starszym

wieku?



7) określić

specyfikę komunikowania się z podopiecznym chorym

psychicznie?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Aktywizacja podopiecznego

4.2.1. Materiał nauczania

Aktywność to synonim życia, stały i dostosowany do możliwości danej osoby wysiłek.

Jest  to  taki  obszar  działalności,  który  daje  człowiekowi  szansę  wyrażania  siebie  w  formie
dostępnej  i  bardzo  indywidualnej,  określonej  jego  możliwościami,  upodobaniami
i zwyczajami.  Brak  aktywności,  kontaktów,  pomocy  ze  strony  innych  osób,  daje  poczucie
własnej nieprzydatności, prowadzi do poczucia krzywdy, izolacji, osamotnienia.

Aktywizacja – zespół działań mających na celu włączenie człowieka do udziału

w różnych dziedzinach życia – inaczej prowadzenie aktywnego trybu życia.

Aktywizację należy rozumieć jako proces podejmowany dla osiągnięcia określonych

celów, jak również jako rezultat tego procesu i dojście do założonego celu.

Celem aktywizacji człowieka jest:

−

utrzymywanie sprawności fizycznej zdrowotnej (gimnastyka, spacery, zabawy ruchowe,
rajdy, rehabilitacja),

−

usamodzielnienie, pobudzenie zaradności (wykonywanie różnych czynności związanych
z higieną osobistą, wyrobienie nawyków higienicznych, nauka samodzielnego ubierania
się, rozbierania, spożywania posiłków, ścielenia łóżka, utrzymania porządku),

−

nauka współżycia w grupie i w środowisku lokalnym (kształtowanie pozytywnych cech
osobowości, kultury życia codziennego, umiejętności nawiązywania kontaktów
z rówieśnikami, sąsiadami, personelem, umiejętności współżycia w grupie),

−

utrzymanie bądź obudzenie wiary w sens życia,

−

rozwijanie różnych zainteresowań,

−

stymulowanie procesów wyobrażeń i twórczego działania,

−

rozwijanie osobowości,

−

zapewnienie poczucia bezpieczeństwa,

−

adaptacja do nowych warunków życia,

−

podtrzymywanie dotychczasowych więzi rodzinnych,

−

niwelowanie agresji,

−

likwidowanie nudy i jednostajnego trybu życia,
W procesie aktywizacji każdy musi być traktowany indywidualnie i podmiotowo.

Konkretyzacja  celu  i  rodzaju  aktywizacji  odbywa  się  w  odniesieniu  do  konkretnej  osoby
i przy  jej  współudziale,  oraz  przy  wyborze  przez  podopiecznego  takiej  formy  aktywności,
która  jest  dla  niego  najbardziej  atrakcyjna,  odpowiada  jego  potrzebom,  zainteresowaniom
i możliwościom osobniczym.

Stosowanie różnych form aktywizacji jest uzależnione generalnie od dwóch grup

czynników:
1. Indywidualnych właściwości podopiecznych.
2. Czynników związanych z warunkami, jakimi dysponuje np. dom pomocy społecznej,

bądź inna placówka – zarówno możliwościami organizacyjnymi, jak też z przygotowaniem
pracowników i wzajemnymi relacjami miedzy podopiecznymi i pracownikami placówek.

Podstawową formą aktywizacji w wielu placówkach np. Warsztatach Terapii Zajęciowej  jest
terapia  zajęciowa  o  wielokierunkowym  działaniu.  Terapia  zajęciowa  daje  każdemu
podopiecznemu  szansę  czynnego  udziału  w  takiej  formie  twórczości,  która  odpowiada  jego
zainteresowaniom,  indywidualnym  możliwościom,  umiejętnościom.  Zajęcia  terapeutyczne
należy  tak  organizować,  aby  były  one  atrakcyjne  dla  podopiecznego  oraz  dostosowane  do
jego  potrzeb  i  możliwości.  Należy  tak  organizować  zajęcia  i  zmotywować  podopiecznego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

aby aktywnie i chętnie uczestniczył w zajęciach. Można wymienić następujące czynniki
warunkujące pobudzanie motywacji:

−

właściwe określenie potrzeb i dostosowanie do właściwości psychofizycznych
podopiecznego,

−

określenie czynników zaspokajających potrzebę,

−

tworzenie warunków do nabywania doświadczeń, „osiągania sukcesu”,

−

tworzenie warunków do nabywania doświadczeń „bycia ważnym” w celu kształtowania
własnej wartości,

−

podejmowanie działań społecznych,

−

identyfikacja z grupą.
W procesie aktywizacji każdy podopieczny powinien być traktowany indywidualnie

i podmiotowo.  Należy,  bowiem,  pamiętać  o  tym,  że  podopieczny  jest  nie  tylko  biorcą,  ale
przede  wszystkim  współautorem  i  realizatorem  procesu  aktywizacji,  a  więc  jej  podmiotem.
Właściwy  dobór  metod  i  technik  terapii  czy  to  indywidualnej  czy  grupowej  zależy  od
dokładnego  rozpoznania  i  oceny  odbiegających  od  normy  czynności  życiowych  danego
podopiecznego.  Niezbędnym  elementem  składowym  oceny  powinno  być  określenie
sprawności fizycznej, funkcji poznawczych, emocjonalnych i społecznych.

Uczestnictwo w terapii zajęciowej rozwija wyobraźnię twórczą i kreatywność

podopiecznego,  usuwa  jego  lęki  i  uprzedzenia, sprawia,  że  osoby  niepełnosprawne  czują  się
akceptowane  przez  innych,  przekonują  się,  że  pomimo  swych  ograniczeń  czy
niepełnosprawności  są  wartościowymi  członkami  społeczności.  Uczą  się  samodzielnego
rozwiązywania  problemów  i  pokonywania  trudności,  uczą  się  kontrolować  swoje  emocje
i wyrażać  je  w  sposób  adekwatny  do  sytuacji.  Uczestnictwo  w terapii zajęciowej  mobilizuje
do działania, nabywania nowych umiejętności.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co jest celem aktywizacji człowieka?
2.  Jak należy traktować podopiecznego procesie aktywizacji?
3.  W jaki sposób można rozwijać kreatywność podopiecznego?
4.  Od czego zależy stosowanie różnych form aktywizacji?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na kartce papieru napisz początek swojego fikcyjnego życiorysu (od 3 do 5 zdań). Złóż

kartkę tak, aby  można  było  zobaczyć tylko ostatnie zdanie. Podaj kartkę osobie siedzącej po
prawej  stronie,  która  pisze  kolejne  3–5  zdań  nawiązując  do  treści  ostatniego  zdania,  składa
kartkę  i  podaje  dalej  w  prawą  stronę.  Kiedy  kartka  wróci  do  Ciebie  dopisz  krótkie
zakończenie i głośno odczytaj powstały życiorys.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić, na czym polega aktywizacja,
2)  zapisać początek życiorysu,
3)  zaprezentować pracę na forum grupy,
4)  ocenić wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartki papieru,

−

flamastry.

Ćwiczenie 2

Wybierz dowolną technikę arteterapii i zaplanuj zgodnie z jej zasadami zajęcia dla

podopiecznych Domu Pomocy Społecznej, grupy 7 osób(kobiet i mężczyzn) w wieku
68–75 lat.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z dokumentacją podopiecznych,
2)  określić techniki arteterapii,
3)  dokonać wyboru techniki,
4)  przygotować niezbędne materiały,
5)  zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy,
6)  ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dokumentacja podopiecznych,

−

kartki papieru,

−

długopis.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić cele aktywizacji podopiecznych?

⁬

2) określić, od czego zależy stosowanie różnych form aktywizacji?

⁬

3) wymienić czynniki warunkujące motywację podopiecznych?

⁬

4) określić, od czego zależy właściwy dobór metod i technik terapii

zajęciowej?

⁬

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Metody i techniki terapii indywidualnej i grupowej

4.3.1. Materiał nauczania

Metoda:

–

w znaczeniu ogólnym – sposób postępowania, świadomy i powtarzalny,

–

w węższym znaczeniu – zespół celowych czynności i środków, w szczególności
prowadzących do wykonania określonego zadania lub rozwiązania danego problemu.
Metoda to również systematycznie stosowany sposób postępowania, prowadzący do

założonego wyniku. Na dany sposób składają się czynności myślowe i praktyczne,
odpowiednio dobrane i realizowane w ustalonej kolejności.

Metoda terapii zajęciowej – sposób postępowania świadomy i powtarzalny, prowadzący

do osiągnięcia zamierzonego wyniku terapeutycznego. Składają się na nią czynności myślowe
i praktyczne, odpowiednio dobrane i realizowane w ustalonej kolejności przez
podopiecznego.

Technika terapii zajęciowej. W terapii zajęciowej technika jest rozumiana jako

skonkretyzowane czynności praktyczne wykonywane w określonym porządku, pozwalające
na uzyskanie określonego efektu oddziaływania terapeutycznego. W technice elementem
różnicującym jest przede wszystkim materiał bądź narzędzie pracy.

Forma. W terapii zajęciowej pojęcie formy rozumiane jest jako sposób organizacji zajęć

terapeutycznych w procesie leczniczym, który uwzględnia kryterium ilościowe, czyli ilość
osób w zorganizowanych działaniach terapeuty.

W literaturze tematu istnieje wiele rozbieżności w kwestii terminologicznej. Autorzy

niejednoznacznie klasyfikują metody i techniki w terapii zajęciowej. To, co dla jednych
autorów jest metodą, przez innych traktowane jest jako technika.

Na potrzeby niniejszego opracowania przyjęto następującą klasyfikację najważniejszych

metod i technik stosowanych w terapii zajęciowej:

Metody i techniki terapii zajęciowej

Metoda

Przykłady technik terapii zajęciowej

arteterapia

−

malowanie farbami plakatowymi, witrażowymi, akwarelą, olejnymi, do
szkła, tuszem kreślarskim,

−

rysowanie kredkami ołówkowymi, świecowymi, pastelami, kredą,

−

masy plastyczne: masy solne, glina, modelina, plastelina, masa
papierowa, wosk,

−

rzeźbienie w drewnie i innych twardych materiałach,

−

papieroplastyka (orgiami),

−

witraż,

−

linoryt,

−

gipsoryt,

−

drzeworyt,

−

druk strukturalny,

−

fotografia,

−

plakat, projekty okładek,

−

collage – tworzenie pracy różnymi technikami plastycznymi,

muzykoterapia

−

muzykoterapia bierna,

−

muzykoterapia czynna,

biblioterapia

−

czytanie głośne fragmentów tekstów książek przez podopiecznego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rozmowa na temat tekstu,

−

słuchanie

tekstów

biblioterapeutycznych

aktywizujących

bądź

relaksacyjnych,

−

poradnictwo biblioteczne- propozycje do samodzielnego czytania przez
podopiecznego i rozmowa po przeczytaniu,

−

wieczory poezji,

−

filmoterapia,

teatroterapia

−

psychodrama,

−

drama,

−

pantomima (scenki pantomimiczne),

−

oglądanie spektakli,

ludoterapia

−

zabawy manipulacyjne,

−

zabawy tematyczne,

−

zabawy konstrukcyjne,

−

zabawy i gry dydaktyczne.

Wśród metod wyróżnia

się ponadto: ergoterapię, kinezyterapię, chromoterapię,

silvoterapię, itp.

Terapia zajęciowa zawiera bogactwo metod i technik, które umożliwiają dotarcie do

uczestników,  pozwala  rozwijać  ich  uzdolnienia  i  redukuje  uzależnienie  od  innych.  Daje
każdej  osobie  szansę  wyrażania  siebie  w  dostępnej  i  indywidualnej  formie  aktywności.
Pozwala  na  wybór  takiego  rodzaju  twórczości,  który  odpowiada  indywidualnym
uzdolnieniom i możliwościom podopiecznych, bowiem każdy z nich jest inny.

Formy terapii
Terapia indywidualna to taka, gdzie podopieczny spotyka się sam na sam z terapeutą

i pracuje nad indywidualnymi projektami dowolną metodą czy techniką.

Terapia grupowa to taka, w której kilka lub kilkanaście osób pracuje jednocześnie

z jednym (lub dwójką) terapeutów. Ta forma uwzględnia interakcje zachodzące między
uczestnikami grupy i wykorzystuje dynamikę grupy do wywoływania pożądanych zmian.

Praktycznie każda z wymienionych metod i technik może być wykorzystywana w terapii

zarówno  indywidualnej,  jak  i  grupowej.  Przystępując  do  organizowania  terapii  zajęciowej
należy  uwzględnić  przede  wszystkim  uwarunkowania  psychofizyczne  podopiecznych,  ich
zainteresowania,  możliwości  osobnicze  oraz  specyfikę  i  wyposażenie  placówki,  w  której
prowadzone  są  zajęcia  terapeutyczne.  Zajęcia  z  terapii  powinny  być  tak  zorganizowane
i dostosowane  indywidualnie  do  podopiecznego,  aby  osoba  uczestnicząca  w  nich
wykonywała  zadania  chętnie  i  z  przyjemnością  oraz,  aby  prowadziły  one  do  osiągnięcia
zamierzonego celu terapeutycznego.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest metoda terapii zajęciowej?
2. Co to jest technika terapii zajęciowej?

3.  Jakie są metody terapii zajęciowej?
4.  Jakie są techniki terapii zajęciowej?
5.  Co nazywamy terapią indywidualną?
6.  Co to jest terapia grupowa?
7.  Jakie są kryteria doboru metod i technik do terapii indywidualnej i grupowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Łącząc techniki muzykoterapii i arteterapii, ułóż dzienny plan zajęć terapeutycznych dla

6–osobowej grupy dzieci niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu umiarkowanym
w wieku 5–6 lat.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z przykładową dokumentacją uczestników zajęć,
2)  określić techniki muzykoterapii i arteterapii,
3)  określić  możliwości  intelektualne  dzieci  niepełnosprawnych  intelektualnie  w  stopniu

umiarkowanym, w wieku 5–6 lat,

4)  ułożyć plan zajęć terapeutycznych,
5)  ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia,
6)  zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dokumentacja podopiecznych,

−

odtwarzacz CD,

−

płyty CD,

−

kartki papieru,

−

kredki.

Ćwiczenie 2

Wybierz dowolną technikę biblioterapii i zgodnie z jej zasadami sporządź dzienny plan

terapii dla 45–letniej podopiecznej Środowiskowego Domu Samopomocy, niepełnosprawnej
intelektualnie w stopniu umiarkowanym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z dokumentacją podopiecznej,
2)  określić techniki biblioterapii,
3)  dokonać wyboru techniki,
4)  określić, na czym polega planowanie zajęć dla osób niepełnosprawnych intelektualnie,
5)  określić  możliwości  intelektualne  osób  upośledzonych  umysłowo  w  stopniu

umiarkowanym,

6)  sporządzić dzienny plan terapii,
7)  zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy,
8)  ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dokumentacja podopiecznej,

−

kartki,

−

długopis.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić metody stosowane w terapii zajęciowej?

⁯

2) scharakteryzować techniki stosowane w arteterapii?

⁯

3) scharakteryzować techniki stosowane w biblioterapii?

⁯

4) scharakteryzować techniki stosowane w muzykoterapii?

⁯

5) określić formy pracy z podopiecznym?

⁯

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Metoda projektów

4.4.1. Materiał nauczania

Metoda projektów jest metodą aktywizującą, skłania do podejmowania działań, wyzwala

postawy

twórcze.

Pozwala

kształtowanie

wielu

umiejętności

związanych

z podejmowaniem konkretnych działań: od fazy ich planowania i poszukiwania wsparcia, aż
po ich realizację i ocenę, a w szczególności takich umiejętności jak:

−

praca w grupie,

−

formułowanie problemów,

−

formułowanie celów,

−

planowanie i organizacja własnej pracy,

−

korzystanie z różnych źródeł informacji,

−

klasyfikowanie informacji z punktu widzenia celów,

−

integrowanie wiedzy z różnych przedmiotów nauczania,

−

krytyczne analizowanie informacji (ocena ich wiarygodności),

−

zapisywanie i prezentowanie zebranych materiałów,

−

przygotowywanie i wyrażanie swoich opinii,

−

słuchanie opinii wyrażanych przez innych członków grupy,

−

podejmowanie decyzji grupowych,

−

rozwiązywanie konfliktów,

−

samoocena swojej pracy.

Projekt:

−

jest zadaniem, które powinno zawierać problem do rozwiązania,

−

ma określone cele i metody pracy,

−

ma określony termin realizacji całości oraz poszczególnych etapów,

−

wyznaczone są osoby odpowiedzialne za jego realizację,

−

znane są kryteria oceny,

−

można pracować indywidualnie, choć częściej zadania realizowane są w grupie,

−

jego realizatorzy pracują w znacznym stopniu samodzielnie,

−

rezultaty pracy są prezentowane publicznie,

−

założenia projektu zawierające zwykle temat, cele, metody pracy, terminy i kryteria
oceny są przygotowywane przez nauczyciela w formie tzw. kontraktu.

Metoda projektów ma następujące zalety:

−

rozwija samodzielność, samorządność i umiejętność współpracy w grupie,

−

uwzględnia indywidualne potrzeby, zainteresowania i uzdolnienia,

−

rozwija myślenie twórcze,

−

wzmacnia motywację poznawczą,

−

łączy w spójne całości treści rozbite.

Fazy w metodzie projektów:

1.  Zainicjowanie projektu.
2.  Podział na grupy.
3.  Rozważanie propozycji tematów.
4.  Spisanie kontraktu.
5.  Realizacja projektu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6.  Prezentacja projektu.
7.  Ocena projektu.
8.  Ewentualne podsumowania, uzupełnienia, refleksje powykonawcze.

Zainicjowanie projektu:

1)  wyjaśnienie istoty projektu-cel projektu,
2)  określenie tematu projektu,
3)  podanie ramowego harmonogramu:

−

rozpoczęcia projektu,

−

wykonania opisu projektu i planu pracy,

−

spisania kontraktu

−

wykonania projektu,

−

prezentacji projektu

Podział na grupy. Metoda projektów wykonywana jest najczęściej w niewielkich

grupach 3–4 osobowych (może też być wykonywana indywidualnie). Najlepiej byłoby, aby
uczestnicy dobrali się sami, zapewni to właściwą współpracę przy realizacji projektu.

Rozważenie propozycji tematów. Uczestnicy po wstępnym zapoznaniu z własnym

projektem dokonują opisu projektu, w którym zamieszczają:

−

szczegółowy temat projektu,

−

cele projektu,

−

przewidywaną formę realizacji (model, odczyt, wystawa, film, audycja, inscenizacja,
opracowanie folderu, broszury, itp.)

−

plan pracy grupy.

Przydział tematów projektu-spisanie kontraktu. Aby przybliżyć realizację projektu do

warunków  realizacji  projektów  rzeczywistych  należy  dokonać  przydziału  pracy  na  piśmie
w postaci tzw.  kontraktu.  Kontrakt  stanowi  pisemne zobowiązanie  uczestników  do realizacji
projektu  zgodnie  z  założonym  harmonogramem.  Każdy  kontrakt  powinien  zawierać
następujące elementy:

−

temat projektu jego cele,

−

forma wykonania projektu (rozwiązania problemu),

−

zadania dla poszczególnych członków grupy,

−

źródła, które powinni wykorzystać,

−

termin prezentacji,

−

co powinien zawierać raport (sprawozdanie z wykonania projektu),

−

możliwe sposoby prezentacji projektu i jej czas,

−

kryteria oceny projektu.

Realizacja projektu. Należy stworzyć uczestnikom odpowiednie warunki do realizacji

projektu. Końcowym efektem projektu powinien być:

−

raport (sprawozdanie z projektu),

−

konkretny wytwór – wystawa, plakat, komplet fotografii, model, film, broszura, itp.),

−

prezentacja projektu na forum,

−

dyskusja w czasie, której uczestnicy nie wykonujący projektu mogą zadawać pytania
w celu wyjaśnienia wątpliwości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prezentacja projektu. Prezentacja projektu powinna się odbyć na forum społeczności,

w której przebywają uczestnicy lub na specjalnie w tym celu zorganizowanym spotkaniu
z udziałem innych osób. Związane to jest z celem projektu, jakim jest publiczna prezentacja.
Kilka możliwości prezentacji projektów:

−

odczyt, wykład,

−

seminarium dla zainteresowanych,

−

wystawa prac wykonanych przez uczestników projektu (albumy, plakaty, rysunki,
modele, itp.) z ich komentarzem,

−

prezentacja problemu w formie inscenizacji,

−

pokaz filmu video,

−

prezentacja modelu,

−

opracowanie folderu, książeczki, broszury, albumu, itp.

Ocena projektu. Ocenie powinno podlegać szereg elementów projektu, a między

innymi:

−

wybór tematu i jego ujęcie,

−

realizacja zamierzonych celów,

−

dobór dodatkowych źródeł informacji,

−

korzystanie z nowoczesnych źródeł informacji,

−

pomysłowość.

Ocena prezentacji:

−

struktura prezentacji,

−

komunikatywność,

−

wizualizacja,

−

pomysłowość.

Ocena raportu:

−

układ opracowania,

−

brak błędów,

−

poprawność stylistyczna.

Ocena przebiegu pracy grupy:

−

terminowość,

−

podział prac w grupie,

−

zaangażowanie,

−

wymagana opieka.

Do oceny projektu warto włączyć wykonawców projektu oraz obecnych uczestników, np.
prezentacji.

Samoocena:

1.  Co się udało, a czego się nie udało zrealizować?
2.  Dlaczego nie wszystko zostało zrealizowane?
3.  Jak układała się współpraca w grupie, co można poprawić w tej dziedzinie?
4.  Jak inni ocenili naszą pracę?

Metoda

projektów

rozwija

myślenie

twórcze,

samodzielność,

samorządność

i umiejętność  współpracy  i  życia  w  grupie;  stymuluje  rozwój  poznawczy,  emocjonalny
i motoryczny;  uwzględnia  indywidualne  potrzeby,  zainteresowania  i  uzdolnienia;  wzmacnia
motywację poznawczą, integruje wiedzę szkolną i pozaszkolną; łączy w spójne całości treści
rozbite  w  szkole  na  różne  przedmioty  nauczania,  pozwala  na  kształtowanie  wielu
umiejętności związanych z podejmowaniem  konkretnych działań poprzez wszystkie  fazy tej
metody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest metoda projektów?
2.  Jakie umiejętności kształtuje metoda projektów?
3.  Co to jest projekt?
4.  Jakie fazy wyróżnia się w metodzie projektów?
5.  Jakie zalety ma metoda projektów?

4.4.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj dowolny projekt z grupą podopiecznych ze Środowiskowego Domu

Samopomocy (kobiet i mężczyzn) upośledzonych w stopniu lekkim, w wieku lat 35–48,
mający na celu poprawę ich funkcjonowania w środowisku lokalnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z dokumentacją podopiecznych,
2)  scharakteryzować metodę projektów,
3)  określić fazy metody projektów,
4)  określić problem,
5)  opracować projekt,
6)  ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia,
7)  zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dokumentacja podopiecznych,

−

kartki papieru,

−

długopisy.

Ćwiczenie 2

Wykonaj dowolny projekt w przedszkolu integracyjnym, mający na celu wzbogacenie

słownika czynnego i biernego dzieci w wieku 6 lat.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  scharakteryzować metodę projektów,
2)  określić fazy metody projektów,
3)  wykonać projekt,
4)  zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura dla dzieci w wieku 6 lat,

−

kartki papieru,

−

kredki,

−

farby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Indywidualne i grupowe zajęcia terapeutyczne

4.5.1. Materiał nauczania

Dla zapewnienia prawidłowego przebiegu procesu terapeutycznego niezwykle ważne

staje się celowe i przemyślane planowanie. Tworzenie planów pracy na miarę możliwości
psychofizycznych podopiecznych ułatwia terapeutom-instruktorom realizację zadań, zwiększa
jawność procesu rewalidacji i pozwala na stałą kontrolę jego przebiegu. Eliminowana jest
również przypadkowość i dowolność działań.

Dobry plan powinien być:

−

celowy – zawiera cele pracy rewalidacyjnej i zapewnia realizowanie tych celów, którym
służy,

−

wykonalny  –  jasny,  prosty,  zrozumiały  i  realny.  Tak  przygotowany  plan  charakteryzuje
się  przejrzystością  zamierzeń,  a  wykonanie  zaplanowanych  zadań  jest  możliwe
w przewidzianych  terminach  za  pomocą  planowanych  środków  w  konkretnych
warunkach, jakimi dysponuje placówka,

−

zgodny wewnętrznie – poszczególne części planu i etapy działania są ze sobą
zharmonizowane ze względu na miejsce, czas trwania, terminy, uczestników zajęć,

−

operatywny – określa, co do kogo należy i jakim terminie przewidziana jest realizacja,

−

konkretny-zawiera konkretnie sformułowane zadania wychowawcze i rewalidacyjne.
Określa to, że nie powinien zawierać określeń zbyt ogólnych i nieistotnych dla procesu
wychowawczego i rewalidacyjnego,

−

konsekwentny i kompletny – zawiera wszystkie zadania niezbędne dla osiągnięcia
wyznaczonego celu. Charakteryzuje się również ciągłością i systematycznością,

−

elastyczny i plastyczny – uwzględnia modyfikacje, jeśli są one konieczne, a wynikają na
skutek nowych faktów bądź przyczyn powstałych w trakcie realizacji,

−

dostatecznie szczegółowy – są nim szczegółowo zaplanowane te formy realizacji
poszczególnych zadań wychowawczych czy rewalidacyjnych, które sprawdzone
w praktyce dają zamierzone efekty,

−

terminowy – wyznacza granice czasowe realizacji poszczególnych zadań, bądź ich części
składowych. Chodzi o to, aby przez ustalenie terminów realizacji można było
skontrolować, czy praca przebiega planowo.
Planując konkretne zajęcia terapeuta powinien odpowiedzieć na następujące pytania:

1.  Kto będzie uczestniczył w tych zajęciach?
2.  Jakie są potrzeby osób w nich uczestniczących?
3.  Jakie możliwości mają uczestnicy zajęć pod względem sprawności psychofizycznej?
4.  Jakie zaproponować zajęcia terapeutyczne i w jakiej formie?
5.  Ile osób będzie uczestniczyć w zajęciach?

Inaczej planuje się zajęcia dla dzieci, którymi się trzeba opiekować, inaczej dla dzieci czy

dorosłych aktywnych, o określonych zainteresowaniach, a jeszcze inaczej dla osób przewlekle
chorych czy niepełnosprawnych. Przy układaniu tygodniowych i miesięcznych planów pracy
należy  wyraźnie  zaznaczyć  stale  powtarzające  się  zajęcia  terapeutyczne,  godziny  posiłków,
przyjęć  lekarza  itp.,  w zależności  od  placówki,  w  której  przebywa  podopieczny.  Pozwoli  to
wybrać  podopiecznemu  zajęcia,  które  go  interesują.  Ponadto  wprowadza  to  pewien  ład
i porządek w rytm dnia, tygodnia, itp.

Prowadzący

zajęcia

powinien

być

dla

podopiecznego

osobą

towarzyszącą

i współpracującą z nim. Podopieczny może sam zdecydować, czy zgadza się z propozycją
przedstawioną przez terapeutę, którego zadanie polega na zachęceniu do podejmowania prób
uczestniczenia w terapii i do samodzielnego tworzenia z użyciem różnych materiałów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wszystkie osoby uczestniczące w terapii powinny być dostrzeżone i w odpowiedni

sposób nagrodzone np. pochwałą, zwiększa to ich motywację do działania.

Zajęcia terapeutyczne mogą być prowadzone indywidualnie i grupowo. Prowadzący

zajęcia  powinien  udzielać,  co  jakiś  czas  wskazówek  dotyczących  sposobu  wykonywania
pracy,  taktownie  korygować  błędy,  zwracając  uwagę  na  estetykę  wykonywanej  pracy
i doprowadzenie jej do końca, nie należy jednak wykonywać pracy za podopiecznego. Zajęcia
terapeutyczne  powinny  być  tak  skonstruowane,  aby  dały  każdemu  podopiecznemu  szansę
wyrażenia  siebie  w  dostępnej  i  indywidualnej  formie,  określonej  jego  wewnętrznymi
i zewnętrznymi  predyspozycjami.  Pozwoli  to  na  wybór  takiej  formy  twórczości,  która
odpowiada jego indywidualnym uzdolnieniom i możliwościom. Zajęcia terapeutyczne należy
tak  organizować,  aby  były  one  atrakcyjne  dla  podopiecznego  oraz  dostosowane  do  jego
potrzeb  i  możliwości.  Należy  go  tak  zmotywować,  aby  wyzwolić  w  nim  aktywność  i  chęć
udziału w zaproponowanych zajęciach.

Przystępując do opracowywania scenariuszy zajęć terapeutycznych, należy pamiętać,

iż terapeuta  ma  prawo  wyboru  poszczególnych  metod,  technik,  form  pracy  i  środków
dydaktycznych,  kierując  się  ich  przewidywaną  skutecznością.  Właściwy  dobór  metod
i technik  terapii  czy  to  indywidualnej  czy  grupowej  zależy  od  dokładnego  rozpoznania
i oceny  odbiegających  od  normy  czynności  życiowych  danego  podopiecznego.  Niezbędnym
elementem  składowym  oceny  powinno  być  określenie  sprawności  fizycznej,  funkcji
poznawczych,  emocjonalnych  i  społecznych.  W  ocenie  stanu  fizycznego  dla  terapeuty
zajęciowego istotne znaczenie ma:

−

rodzaj upośledzenia i zaburzeń,

−

koordynacja ruchowa,

−

wzmożone bądź obniżone napięcie ruchowe,

−

zakres ruchu w poszczególnych stawach kończyn.
Ocena stanu psychicznego obejmuje:

−

sposób porozumiewania się,

−

rozwój mowy,

−

rozwój myślenia,

−

poziom opanowania wiadomości i umiejętności,

−

koncentracja uwagi i zapamiętywanie,

−

poziom emocji i sposób ich wyrażania,

−

zainteresowania.
Ocena stanu społecznego wymaga uwzględnienia takich elementów, jak:

−

wpływ upośledzenia na pełnienie ról społecznych,

−

komunikacja interpersonalna,

−

samokontrola,

−

poziom sprawności w czynnościach życiowych.
W terapii zajęciowej wszelkie działania muszą być dostosowane do sytuacji

podopiecznego, a zatem do jego zmniejszonej wydolności psychicznej, obniżonej sprawności
manualnej, zaniżonej motywacji, aktualnego stanu zdrowia i samopoczucia. Zajęcia
terapeutyczne są prowadzone zgodnie z indywidualnym programem terapii.

Techniki pracy w terapii zajęciowej obejmują szeroki wachlarz aktywności. Najczęściej

wyróżnia się następujące techniki podstawowe:

−

szeroko pojęte malarstwo,

−

rzeźbę,

−

tkactwo,

−

prace w drewnie,

−

metaloplastykę,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wyroby plecione,

−

tworzywa sztuczne,

−

haft, dziewiarstwo i koronkarstwo,

−

zabawkarstwo,

−

garncarstwo i ceramikę,

−

krój i szycie,

−

introligatorstwo,

−

fotografikę,

−

bibliotekarstwo,

−

zajęcia kulturalno-rozrywkowe,

−

ogrodnictwo,

−

zajęcia gospodarstwa domowego.
Terapeuta zajęciowy w swojej pracy z podopiecznym powinien korelować swoje metody

z  działaniami  leczniczo-rehabilitacyjnymi.  Zdrowie  i  życie  podopiecznego  czy  też  pacjenta
jest  tu  najważniejsze.  Właściwy  obieg  informacji,  aktualizowanie  swojej  wiedzy  na  temat
stanu  zdrowia  podopiecznego  ma  ogromne  znaczenie.  Od  tego  zależeć  będzie  dobór  metod,
technik i pomocy do pracy.

Przy organizowaniu zajęć terapeuta musi również pamiętać o tym, aby dostosować

miejsce  pracy  z  podopiecznym  do  zasad  ergonomii.  Najogólniej  mówiąc,  ergonomia  to
dostosowanie  sprzętów,  urządzeń  i  przedmiotów do  potrzeb  i  możliwości  psychofizycznych
człowieka.  W  związku  z  tym  istotny  tu  będzie  wiek,  waga,  wzrost,  rodzaj,  stopień
niepełnosprawności.  Inaczej  zorganizujemy  miejsce pracy  dla  dziecka  na  oddziale  ortopedii,
inaczej dla osoby dorosłej na oddziale neurologii.

Terapeuta powinien umieć dobrze zaplanować i zorganizować zajęcia. Działanie

zorganizowane to działanie skuteczne, rozumiane jest jako robienie tego, co jest potrzebne
w sposób właściwy i celowy, w taki sposób, aby przyniosło oczekiwane efekty czy założenia
według określonych zasad.

4.5.1. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie cechy ma „dobry” planu?
2.  Co należy określić przystępując do planowania zajęć?
3.  Co powinny uwzględniać tygodniowe, miesięczne plany pracy?
4.  Jakie są elementy oceny stanu fizycznego podopiecznego?
5.  Jakie są elementy oceny stanu psychicznego podopiecznego?
6.  Jakie są elementy oceny stanu społecznego podopiecznego?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj projekt indywidualnych zajęć terapeutycznych dla 6–letniego chłopca

z mózgowym porażeniem dziecięcym i diplegią.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z dokumentacją podopiecznego,
2) określić zasady konstruowania scenariuszy zajęć terapeutycznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3)  określić, co to jest mózgowe porażenie dziecięce,
4)  określić, co to jest diplegia,
5)  zapoznać się z opisem przypadku,
6)  określić cel zajęć,
7)  zaprezentować scenariusz na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dokumentacja podopiecznego,

−

kartki papieru,

−

długopis.

Ćwiczenie 2

Opracuj projekt zajęć terapeutycznych dla 7–osobowej grupy uczestników Warsztatów

Terapii Zajęciowej upośledzonych w stopniu umiarkowanym i znacznym, wykorzystując
techniki arteterapii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z dokumentacją podopiecznych,
2)  określić techniki arteterapii,
3)  dokonać wyboru technik,
4)  określić  możliwości  psychofizyczne  osób  z  upośledzeniem  umysłowym  w  stopniu

umiarkowanym i znacznym,

5)  określić cel zajęć,
6)  przygotować scenariusz,
7)  zaprezentować scenariusz na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dokumentacja podopiecznego,

−

kartki papieru,

−

długopis.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, do czego powinny być dostosowane działania

terapeutyczne?

⁬

2) wskazać, co jest istotne przy konstruowaniu planu?

⁬

3) określić, dlaczego należy korelować działania terapeutyczne

osiągnięć działaniami leczniczo-rehabilitacyjnymi?

⁬

4) opracować harmonogram indywidualnych zajęć terapeutycznych?

⁬

5) opracować harmonogram grupowych zajęć terapeutycznych?

⁬

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udziel odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znaki X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź otoczyć kółkiem, następnie
ponownie oznaczyć prawidłową odpowiedź znakiem X.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż rozwiązanie zadania na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Terapeuta zajęciowy powinien być

a)  pobłażliwy i wyrozumiały.
b)  surowy i wymagający.
c)  łatwo ulegający emocjom, nastrojom.
d)  konsekwentny, empatyczny, otwarty, życzliwy.

2. Model komunikacji między nadawcą a odbiorcą, to

a)  nadawca, kanał, odbiorca, efekt.
b)  nadawca, komunikat, kanał, odbiorca, efekt.
c)  nadawca, kanał, odbiorca.
d)  komunikat, kanał, odbiorca, efekt.

3. Podopiecznego w procesie aktywizacji należy traktować

a)  podmiotowo.
b)  przedmiotowo.
c)  współczująco.
d)  pobłażliwie.

4. Aktywność to

a)  bierny sposób spędzania czasu wolnego.
b)  stały i dostosowany do możliwości danej jednostki wysiłek.
c)  oglądanie zajęć ruchowych.
d)  motywowanie pacjenta.

5. Metoda to

a)  świadomy i powtarzalny sposób postępowania.
b)  inaczej technika terapii.
c)  inaczej forma terapii.
d)  sposób pracy określony przez terapeutę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Malowanie farbami wykorzystujemy w

a)  choreoterapii.
b)  arteterapii.
c)  ludoterapii.
d)  silvoterapii.

7. Wieczory poezji to technika

a)  ergoterapii.
b)  choreoterapii.
c)  arteterapii.
d)  biblioterapii.

8. Ergoterapia to

a)  terapia przez sztukę.
b)  terapia przez zabawę.
c)  terapia przez kontakt z przyrodą.
d)  terapia przez pracę.

9. Linoryt i drzeworyt to techniki

a)  muzykoterapii.
b)  biblioterapii.
c)  arteterapii.
d)  teatroterapii.

10. Metoda projektów jest metodą

a)  aktywizującą.
b)  relaksującą.
c)  bierną.
d)  której nie stosuje się w pracy terapeutycznej.

11. Fazą metody projektów jest

a)  samokontrola.
b)  prezentacja.
c)  pokaz z objaśnieniem.
d)  porównanie.

12. Plan powinien być

a)  długi.
b)  zawierający dużo treści.
c)  celowy, plastyczny.
d)  łatwy w realizacji.

13. Planując zajęcia terapeuta powinien wiedzieć

a)  jakie ma uzdolnienia i zainteresowania, które może wykorzystać w pracy.
b)  jakie są możliwości psychofizyczne uczestników.
c)  jakie są oczekiwania rodziców.
d)  jakie są oczekiwania kierownika placówki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Ocena stanu fizycznego podopiecznego obejmuje m.in.

a)  samokontrolę.
b)  rozwój myślenia.
c)  koordynację ruchową.
d)  rozwój mowy.

15. Ocena stanu psychicznego obejmuje m.in.

a)  poziom opanowania wiadomości i umiejętności.
b)  rodzaj upośledzenia.
c)  komunikację interpersonalną.
d)  poziom sprawności w czynnościach życiowych.

16. W sytuacji, gdy 26–letni uczestnik Warsztatów Terapii Zajęciowej nie potrafi wykonać

poleconego mu przez terapeutę zadania terapeuta powinien
a)  wykonać to zadanie za niego.
b)  pozostawić go, aby podopieczny sam sobie poradził.
c)  wesprzeć  go  w  wykonywaniu zadania,  powtórzyć  instrukcję,  zaprezentować  sposób

wykonania, podzielić przebieg pracy na etapy, ale nie wykonywać polecenia za
niego.

d) zmienić zadanie na inne, łatwiejsze.

17. Planując zajęcia grupowe terapeuta powinien wiedzieć

a)  jakie możliwości mają uczestnicy zajęć pod względem psychofizycznym.
b)  jaki jest wystrój sali, w której będą przeprowadzane.
c)  jakie są oczekiwania przełożonego.
d)  jaka jest wielkość sali.

18. Znając pojęcie ergonomii miejsce pracy terapeuta powinien dostosować do

a)  upodobań podopiecznego.
b)  upodobań terapeuty.
c)  otoczenia, w którym odbywają się zajęcia.
d)  wieku, rodzaju i stopnia niepełnosprawności.

19. Podopieczny przebywa na oddziale neurologii. Przed rozpoczęciem zajęć terapeuta

a)  powinien zorientować się, czy pacjent ma ochotę na udział w zajęciach.
b)  powinien zapoznać się z aktualną sytuacją zdrowotną pacjenta.
c)  nie  musi  zapoznawać  się  ze  stanem  zdrowia  pacjenta,  ponieważ  przebywa  on  pod

opieką lekarzy, w szpitalu.

d) od razu terapeuta powinien przystąpić do realizowania zajęć.

20. W sytuacji, gdy 48–letni mężczyzna, uczestnik Środowiskowego Domu Samopomocy,

upośledzony  umysłowo  w  stopniu  lekkim  nie  chce  brać  udziału  w  przedstawieniu
„Czerwony Kapturek”, gdzie wciela się w rolę wilka, terapeuta powinien
a)  zmusić go do brania udziału w przedstawieniu.
b)  zaproponować  inną  sztukę przeznaczoną dla osób dorosłych, a  jeżeli ten  nie wyrazi

zgody, to poprosić go o pomoc w organizacji przedstawienia.

c) wyznaczyć mu karę.
d) zignorować zachowanie podopiecznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko............................................................................................................................

Opracowywanie projektu i harmonogramu indywidualnych i grupowych
zajęć terapeutycznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Brauner A., Brauner F.: Postępowanie wychowawcze w upośledzeniu umysłowym.

WSiP, Warszawa 1995

2. Burno-Nowakowa H., Polkowska I.: Zajęcia pozalekcyjne z dziećmi upośledzonymi

umysłowo. WSiP, Warszawa 1998

3. Cooper P.: Sprawne porozumiewanie się. CODN, Warszawa 1999
4. Garvinin C., Seabury B.: Działania interpersonalne w pracy socjalnej. BPS, Katowice

1998

5. http://www.iss.uw.edu.pl/~borkowsk/NauczycieleTPSA/MKaminska%20

%20Metoda%20projektow.pdf

6. http://www.medyk-sztum.pnet.pl/pages/publikacje/klasyfikacja.doc
7. Konieczyńska Z., Stańczak T.: Terapia zajęciowa w psychiatrii. CMDNŚSzM, Warszawa

1989

8. Kot T.: Zajęcia pozalekcyjne i terapia zajęciowa z osobami o obniżonej sprawności

umysłowej. Wydawnictwo APS, Warszawa 2002

9. Kozaczuk L.: Terapia zajęciowa w domach pomocy społecznej. BPS, Katowice 1999
10. Kwiatkowska A., Krajewska-Kułak E., Panka W.: Komunikowanie interpersonalne

w pielęgniarstwie. CZELEJ, Lublin 2003

11. Majewski T.: Niewidomi i słabowidzący seniorzy. Zeszyty Tyflologiczne, Warszawa

1999

12.  Milanowska K.: Terapia zajęciowa. PZWL, Warszawa, 1986
13.  Milanowska K.: Techniki terapii zajęciowej. PZWL Warszawa 1987
14.  Nocuń  A.,  Szmagalski  J.:  Podstawowe  umiejętności w  pracy socjalnej  i  ich  kształcenie.

BPS, Katowice 1998

15. Piszczek M.: Terapia zajęciowa -terapia przez sztukę. Warszawa 1997
16. Ploch L.: Jak organizować czas wolny dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo.

WSiP, Warszawa 1992

17. Szulc W.: Sztuka i terapia. CMDNŚSzM, Warszawa 1993
18. Wilczek-Rużyczka.: Komunikowanie się z chorym psychicznie. CZELEJ, Lublin 2007