Układ rozrodczy płazów

• Z gonadami łączą się ciała tłuszczowe odżywiające 

gruczoły rozrodcze i rozwijające się gamety

• Jajniki są parzyste, jaja po owulacji wypadają do jamy 

ciała, skąd są wychwytywane przez lejki jajowodów 
(przewody Mullera)

• Jajniki i jajowody charakteryzują się wyraźnymi 

zmianami cyklicznymi

• W jajowodach jaja uzyskują osłonki białkowe 
• U płazów bezogonowych jaja gromadzą się w 

koocowej części jajowodu zwanej pseudomacicą 
(pseudouterus)

Układ rozrodczy płazów

• Z jajowodów jaja wydostają do kloaki i stamtąd na 

zewnątrz

• Jadra są parzyste o różnych kształtach w zależności od 

gatunku. Są zlokalizowane w pobliżu nerek

• Oddzielnych nasieniowodów u płazów brak. Powstałe 

plemniki po opuszczeniu jąder przedostają się do 
kanalików nerkowych, a z nich do przewodu 
moczopłciowego (przewód Wolffa). 

• Przed połączeniem się z kloaką przewód moczopłciowy 

tworzy rozszerzenie zwane pęcherzykiem nasiennym

Układ rozrodczy płazów

• Zapłodnienie jest zewnętrzne lub wewnętrzne
• W rozwoju występuje stadium larwalne
• Zdecydowana większośd jest jajorodna, występują 

gatunki jajożyworodne

• U części gatunków owulują jednocześnie wszystkie jaja 

rozwijające się w danym sezonie w jajniku, u reszty 
owulacja przebiega etapami

• U samców niektórych gatunków występują szczątkowe 

gonady żeoskie (narząd Biddera u ropuch), które po 
usunięciu jąder przekształcają się w normalnie 
funkcjonujące jajniki

• Hermafrodytyzm jest rzadkością, częściej mamy do 

czynienia z obojnakami rzekomymi

Układ rozrodczy gadów

• U większości przedstawicieli jajniki są parzyste 
• Komórki jajowe owulują do jamy ciała skąd są 

wychwytywane przez lejki jajowodów 

• W jajowodach jaja uzyskują osłony: w środkowej części 

białkową, w koocowej pergaminową lub wapienną

• Jajowody uchodzą do kloaki
• Jądra mają kształt owalny lub wydłużonych wałeczków 

i leżą w pobliżu lędźwiowego odcinka kręgosłupa

• Kanaliki nasienne łączą się ze sobą tworząc najądrza
• Z najądrzy wychodzą nasieniowody uchodzące do 

kloaki

Układ rozrodczy gadów

• Większośd gatunków jest jajorodna i jaja zawsze są 

składane na lądzie

• U części gatunków pojawiła się jajożyworodnośd, 

wtedy rozwój jaj następuje w jajowodach

• Z wyjątkiem hatterii występują narządy kopulacyjne 

parzyste u węży i jaszczurek lub nieparzysty u żółwi i 
krokodyli

• Zapłodnienie jest zawsze wewnętrzne
• Nigdy nie występuje stadium larwalne
• U gadów doszło do całkowitego uniezależnienia 

rozwoju zarodkowego od środowiska wodnego dzięki 
wykształceniu błon płodowych

Rozwój błon płodowych

• Błony płodowe zaczynają się tworzyd na bardzo 

wczesnym etapie rozwoju zarodka

• Początkowo wyrasta wokół zarodka pierścieniowaty 

fałd, który obrasta zarodek

• Po zetknięciu się brzegów fałdu listek zewnętrzny i 

wewnętrzny zrastają się ze sobą i stają się ciągłe

• Listek zewnętrzny nazywamy kosmówką (

błoną surowiczą

)

• Listek wewnętrzny nazywamy owodnią 
• Pomiędzy kosmówką a owodnią powstaje przestrzeo, w 

której gromadzi się ciecz tworząca wodne środowisko 
dla dalszego rozwoju zarodka

• Równolegle do opisanego procesu powstaje omocznia 

jako uwypuklina tylnej części jelita 

Funkcje błon płodowych

• Kosmówka (błona surowicza) – zapobiega utracie 

wody, stanowi barierę dla drobnoustrojów 

• Owodnia – pozwala na stworzenie wodnego 

środowiska dla rozwoju zarodka, dzięki które także 
chroni zarodek przed uszkodzeniami

• Omocznia – magazynuje wydaliny rozwijającego się 

zarodka, jej bogato unaczynione ścianki resorbują 
wodę i pozwalają na jej ponowne wykorzystywanie 
podczas rozwoju; w swojej zewnętrznej części 
omocznia zrasta się z kosmówką a jej naczynia 
krwionośne umożliwiają wymianę gazową 

Układ rozrodczy ptaków

• Prawa częśd żeoskiego układu rozrodczego uległa 

redukcji 

• Jajo otoczone błoną żółtkową owuluje do 

rozszerzonego ujścia jajowodu skąd przemieszcza się 
do lejka jajowodu, a następnie trąbki i części 
białkotwórczej jajowodu następnie przechodzi przez 
cieśo gdzie uzyskuje osłonkę zewnętrzną, a w 
odcinku macicznym jajowodu uzyskuje twardą 
skorupkę wapienną. Ostatnim odcinkiem jest pochwa 
uchodząca do kloaki

Układ rozrodczy ptaków

• Jądra ptaków są parzyste, leżą w jamie ciała i 

wykazują znaczne zmiany podczas roku, zawsze 
osiągając największe rozmiary podczas okresu 
godowego

• Wyprodukowane plemniki przechodzą do najądrzy 

od których odchodzą nasieniowody uchodzące do 
kloaki

• U niektórych przedstawicieli wykształcił się pęcherzyk 

nasienny położony tuż przed ujściem nasieniowodu 
do kloaki

• U części przedstawicieli wykształcił się nieparzysty 

narząd kopulacyjny

Układ rozrodczy ptaków

• Zapłodnienie jest wewnętrzne
• Występuje opieka nad jajami i u zdecydowanej 

większości nad potomstwem

Układ rozrodczy ssaków

• Stekowce są jajorodne, natomiast pozostałe ssaki są 

żyworodne

• U stekowców prawa i lewa częśd żeoskiego układu 

rozrodczego uchodzi osobno do zatoki 
moczopłciowej

• U torbaczy także prawa i lewa częśd żeoskiego układu 

rozrodczego jest rozdzielona. Macice uchodzą 
osobno do zatoki pochwy, która rozdziela się na dwie 
pochwy uchodzące do zatoki moczopłciowej

• Częśd łożyskowców także zachowuje odrębnośd 

macic, które otwierają się niezależnie do pochwy 
(zajęczaki, wiele gryzoni, słonie) 

Układ rozrodczy ssaków na przykładzie łożyskowców

• Jajniki są parzyste zbudowane z dwóch warstw, 

rdzennej i korowej produkującej komórki jajowe

• Komórki jajowe owulują do jamy ciała skąd są 

wychwytywane przez rozszerzone ujście jajowodu

• W budowie jajowodu wyróżniamy: lejek jajowodu, 

baokę jajowodu, cieśo oraz częśd maciczną jajowodu

• Do zapłodnienia najczęściej dochodzi w baoce 

jajowodu

Układ rozrodczy ssaków na przykładzie łożyskowców

• Z jajowodu jajo przechodzi do macicy.
• Tutaj następuje wytworzenie łożyska i rozwój zarodka 
• Typy macic:

- podwójna (zajęczaki, częśd gryzoni, słonie)
- dwudzielna (wiele kopytnych, niektóre gryzonie)
- dwurożna (owadożerne, walenie, wiele drapieżnych)
- pojedyncza (naczelne)

• Macica uchodzi do pochwy

Układ rozrodczy ssaków

• Układ rozrodczy samca składa się z jąder, w których 

znajdują się kanaliki nasienne

• Kanaliki nasienne łączą się w najądrzu, które 

przechodzi w nasieniowód

• Nasieniowód łączy się z cewką moczową, która wnika 

do prącia i uchodzi na jego koocu na zewnątrz

• Do nasieniowodów i moczowodu wydzielane są także 

produkty gruczołów Cowpera i prostaty

• Jądra powstają w obrębie jamy brzusznej i u 

większości saków zstępują do moszny, u częśd 
przedstawicieli pozostają jednak w jamie brzusznej 
(np.: słonie, także u stekowców) lub zstępują tylko w 
okresie godowym (zające, jeże, słupozębne)

Układy krwionośne bezkręgowców

• U dużej liczby grup prosto zbudowanych zwierząt 

brak układu krwionośnego. Najczęściej zwierzęta te 
są niewielkich rozmiarów lub silnie spłaszczone

• U bezkręgowców posiadających układ krwionośny 

serce jest zlokalizowane po grzbietowej stronie ciała, 
bardzo często układ krwionośny jest otwarty

Układ krwionośny osłonic

• Jest układem otwartym
• Składa się z serca oraz naczyo krwionośnych 

otwierających się do zatok 

• Naczyo krwionośnych brak u ogonic
• Serce pompuje krew przemiennie w jedną lub 

przeciwną stronę (co pewien czas następuje 
odwrócenie kierunku pompowania krwi)

Układ krwionośny bezczaszkowców

• Układ krwionośny jest zamknięty
• Układ głównych naczyo przypomina układ występujący 

u ryb

• Brak serca, jego rolę spełniają kurczące się niezależnie 

odcinki naczyo (tętnica endostylarna, nasadowe odcinki 
tętnic skrzelowych, żyły podjelitowa i wątrobowa oraz 
zatoka żylna)

• Występuje krążenie wrotne oplatające wyrostek 

wątrobowy

• Krew przepływająca przez krążenie wrotne spływa do 

zatoki żylnej

Układ krwionośny śluzic

• Jest zamknięty
• Występuje w nim cały szereg tworów spełniających 

rolę serc:

- serce pompujące krew do naczyo skrzelowych
- serce pompujące krew do wątroby
- serce pompujące krew w kierunku tułowia położone 

w okolicy ogonowej

- serce położone w okolicy głowowej

• Takie rozmieszczenie elementów pompujących krew 

nawiązuje do budowy układu krwionośnego 
bezczaszkowców

Układ krwionośny pozostałych kręgowców

• Jest zawsze zamknięty
• Elementem napędzającym krew jest serce 
• Serce pierwotnie składa się z ułożonych jeden za 

drugim pęcherzyków:

- zatoki żylnej
- przedsionka
- komory
- stożka tętniczego

• Dzięki obecności zastawek krew przepływa przez 

serce tylko w jednym kierunku

• Serce o takiej budowie występuje u ryb spodoustych

Układ krwionośny kręgowców

• U kręgowców lądowych w związku z powstaniem płuc 

utworzyły się dwa obiegi krwi (mały – płucny oraz duży 
– obsługujący ciało poza płucami)

• W związku z tym przedsionek uległ podziałowi na dwie 

części: przedsionek prawy i przedsionek lewy (płazy), a 
następnie uległa stopniowemu podziałowi komora 
serca (gady, ptaki, ssaki). 

• Pojedyncza komora serca u płazów i większości gadów 

jest adaptacją do sposobu oddychania tych zwierząt

• W związku z rodzajem przepływającej krwi prawa częśd 

serca nosi nazwę żylnej, a lewa tętniczej

• Stożek tętniczy i zatoka żylna ulegają stopniowemu 

uwstecznieniu

Układ limfatyczny kręgowców

• Zbudowany jest z serc, naczyo, zatok oraz gruczołów 

limfatycznych

• Gruczoły limfatyczne występują u ptaków i ssaków –

brak ich u ryb, płazów i gadów

• Występujące w naczyniach limfatycznych zastawki 

powodują przepływ limfy tylko w jednym kierunku, 
czyli do żył

• Naczynia limfatyczne łączą zatoki ciała z żyłami
• Układ limfatyczny kręgowców jest więc układem 

otwartym

Układ krwionośny minogów

• W ogólnym zarysie przypomina układ krwionośny 

bezczaszkowców

• Występuje jedno serce położone za przewodem 

skrzelowym

• Serce zbudowane jest z:

- zatoki żylnej
- przedsionka
- komory
- stożka tętniczego

Układ krwionośny minogów

• Wszystkie naczynia żylne zbiegają się w zatoce żylnej
• Przez serce minogów przepływa tylko krew żylna
• Od stożka tętniczego odchodzi aorta brzuszna, 

rozdzielająca się dalej na dwie tętnice, które 
następnie rozdzielają się na 8 tętnic skrzelowych 
doprowadzających

• Brak krążenia wrotnego w nerkach

Układ krwionośny ryb

• Serce ryb spodoustych jest zbudowane z: 

- zatoki żylnej
- przedsionka
- komory
- stożka tętniczego

• U ryb kostnoszkieletowych doszło do redukcji stożka 

tętniczego, po którym pozostałością są tylko 
zastawki. U tych ryb występuje za sercem 
nabrzmienie aorty, które mimo wspomagania serca 
nie jest jego częścią

• Przez serce ryb przepływa tylko krew żylna

Układ krwionośny ryb

• U ryb spodoustych krew posiada duże ciśnienie 

osmotyczne spowodowane między innymi dużą 
zawartością mocznika (np. około 1.8%)

• Ryby posiadają dobrze rozwinięty układ limfatyczny 

zbudowany z kilku głównych pni biegnących wzdłuż 
osi siała i naczyo segmentalnych, z których częśd 
pełni rolę serc limfatycznych

Funkcje poszczególnych elementów serca ryb

• Zatoka żylna – zbiera krew z żył
• Przedsionek – przejmuje krew z zatoki żylnej i 

wtłacza ją do komory

• Komora - tłoczy krew
• Stożek tętniczy – przejmuje częśd energii skurczu 

komory redukując pulsowanie krwi

• Analogiczną funkcję do stożka tętniczego pełni 

nabrzmienie aorty nie będące jednakże częścią 
serca

Układ krwionośny płazów 

• Pojawienie się płuc spowodowało duże zmiany w 

układzie krwionośnym – powstał płucny obieg krwi

• Serce płaza składa się z 5 części:

- zatoki żylnej
- przedsionka prawego i przedsionka lewego
- komory serca
- stożka tętniczego

• Zatoka żylna łącząca się z prawym przedsionkiem, 

doprowadza do serca krew ubogą w tlen

• Przedsionki płazów bezogonowych są oddzielone 

przegrodą jednakże ich ujście do komory jest 
wspólne, natomiast pomiędzy przedsionkami płazów 
ogoniastych i beznogich przegroda jest niecałkowita

Układ krwionośny płazów 

• Występowanie jednej komory serca pozwala na 

sterowanie ilością krwi przepływającą przez krwiobiegi

• W rozdziale krwi do krwiobiegów  kluczową rolę 

odgrywa stożek tętniczy wraz z znajdującą się w nim 
podłużną zastawką spiralną

• Krew z lewej części komory płynie po stronie brzusznej 

stożka tętniczego i stąd do pierwszego i drugiego łuku 
tętniczego. Jest to krew bogata w tlen

• Krew z prawej części komory kierowana jest do 

grzbietowej części stożka tętniczego, a stamtąd do 
tętnic płucnych. Jest to krew uboga w tlen, 
zawierająca dużo dwutlenku węgla

Układ krwionośny płazów 

• Stożek tętniczy u płazów bezogonowych jest wydłużony i 

tworzy tzw. pieo tętniczy , który w dalszym przebiegu 
rozdziela się na 3 pary naczyo zwanych łukami tętniczymi:

1 Pierwsza para łuków nazywana tętnicami dogłowowymi. 

Rozdzielających się na tętnice dogłowowe wewnętrzne i 
zewnętrzne. Unaczyniają one głowę.

2 Druga para łuków nazywana właściwymi łukami aorty. 

Prawy i lewy łuk aorty łączy się w tętnicę grzbietową. 
Unaczynia kooczyny przednie i tylne oraz narządy 
wewnętrzne

3 Trzecia para łuków nosi nazwę tętnic płucnych. Unaczynia 

płuca i skórę

Układ krwionośny płazów 

• Krew natleniona w płucach zbierana jest przez żyły 

płucne, które doprowadzają ją do lewego przedsionka

• U gatunków bezpłucnych brak żył płucnych
• Krew natleniona w skórze zbierana jest przez żyły skórne 

wielkie łączące się z żyłami podobojczykowymi i 
uchodzące do zatoki żylnej

• Płazy są zdolne do zaciągania bardzo dużego długu 

tlenowego polegającego na gromadzeniu bardzo dużych 
ilości kwasu mlekowego

Układ limfatyczny płazów 

• Układ limfatyczny płazów bezogonowych składa się z 

serc limfatycznych położonych w okolicy 3 kręgu 
tułowiowego (1 para) i kloaki (1- 4 pary), naczyo 
limfatycznych łączących się z szczelinami i przestrzeniami 
między narządami oraz obszernymi podskórnymi 
workami limfatycznymi. 

• Serca limfatyczne płazów ogoniastych zlokalizowane są 

pod łopatkami, u nasady ogona oraz pod skórą wzdłuż 
boków ciała

Układ krwionośny gadów

• Przedsionki są zawsze oddzielone od siebie
• W komorze znajduje się niezupełna przegroda
• Krokodyle posiadają całkowitą przegrodę a więc 

serce z dwoma komorami prawą i lewą, jednakże 
istnieje u nich połączenie krwiobiegów małego i 
dużego poza sercem

• Zatoka żylna jest słabo rozwinięta
• Z komory serca wychodzi pieo tętniczy podzielony na 

trzy tętnice tkwiące w komorze: 

1 Tętnicę płucną
2 Prawy łuk aorty
3 Lewy łuk aorty 

Układ krwionośny gadów

• Tętnica płucna wychodzi z prawej części komory i dzieli 

się na gałęzie prawą i lewą

• Prawy łuk aorty wychodzi z lewej części komory. Płynie 

w niej krew najbogatsza w tlen. Przed połączeniem się 
z lewym łukiem aorty w tętnicę grzbietową odchodzą 
od prawego łuku aorty tętnice szyjne i większości 
przedstawicieli tętnice podobojczykowe

• Lewy łuk aorty wychodzi z prawej części komory
• Aorta grzbietowa unaczynia narządy wewnętrzne, 

mięśnie tułowia, kooczyny tylne i ogon

• Do prawego przedsionka uchodzą dwie żyły przednie 

główne i żyła tylna 

• Do lewego przedsionka uchodzi żyła płucna

Układ krwionośny ptaków

• Serce składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór
• Do przedsionka prawego uchodzi krew żylna, 

przetaczana podczas skurczu do prawej komory i dalej 
tętnicą płucną do płuc

• Do przedsionka lewego wpływa krew bogata w tlen z 

płuc, jest przetaczana do lewej komory

• Z lewej komory odchodzi tylko jeden prawy łuk aorty
• Układ krwionośny ptaków pod presją ewolucji 

zdolności do lotu osiągnął najwyższy stopieo 
sprawności 

Układ krwionośny ssaków

• Serce tak jak u ptaków składa się z dwóch 

przedsionków i dwóch komór

• Krążenie krwi przez serce odbywa się analogicznie jak 

u ptaków. 

• Z lewej komory odchodzi lewy łuk aorty (odmiennie 

niż u ptaków)

• Układ głównych pni żylnych jest asymetryczny
• Erytrocyty ssaków nie posiadają jąder