Kucharz_malej_gastro_512[05]_O1_01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.1. Sprawdzian postępów

4.2. Podstawy ergonomii i fizjologii pracy

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Kształtowanie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy pracownika

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.1. Pytania sprawdzające

4.3.2. Ćwiczenia

4.3.3. Sprawdzian postępów

4.4. Czynniki szkodliwe, uciąŜliwe i niebezpieczne w środowisku pracy.

Choroby zawodowe

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Środki ochrony indywidualnej

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych i pracujących

pod ciśnieniem

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Ochrona przeciwpoŜarowa

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Otrzymujesz do ręki poradnik „Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska”, który zawiera:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−

cele kształcenia i wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał  nauczania  (rozdział  4),  który  umoŜliwia  samodzielne  przygotowanie  się
do wykonania  ćwiczeń  i  zaliczenia  sprawdzianów.  Wykorzystaj  do  poszerzenia  wiedzy
wskazaną  literaturę  oraz  inne  źródła  informacji.  Obejmuje  on  równieŜ  ćwiczenia,  które
zawierają:

−

wykaz materiałów i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,

−

sprawdzian teoretyczny,

−

sprawdzian umiejętności praktycznych.

−

wiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności

z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tych ćwiczeń jest dowodem osiągnięcia umiejętności
praktycznych określonych w tej jednostce modułowej. Wykonując sprawdzian postępów
powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, Ŝe opanowałeś materiał albo nie.

JeŜeli  masz  trudności  ze  zrozumieniem  tematu  lub  ćwiczenia,  to  poproś  nauczyciela
o wyjaśnienie  i  ewentualne  sprawdzenie,  czy  dobrze  wykonujesz  daną  czynność.
Po opracowaniu  materiału  spróbuj  rozwiązać  sprawdzian  z  zakresu  jednostki  modułowej.
Jednostka  modułowa:  „Przestrzeganie  przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  ochrony
przeciwpoŜarowej  i  ochrony  środowiska”  512[05].O1.01,  której  treści  teraz  poznasz  jest
podstawową  jednostką  przygotowującą  do  nabycia  kolejnych  umiejętności  w  module
„Podstawy zawodu” (schemat str. 4).

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz

instrukcji przeciwpoŜarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy
te poznasz w czasie nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

512[05].O1

Podstawy zawodu

512[05].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony

przeciwpoŜarowej oraz

ochrony

środowiska

512[05].O1.02

Wykorzystanie produktów spoŜywczych

jako źródła składników pokarmowych

512[05].O1.03

Prowadzenie gospodarki produktami

ywnościowymi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy,

−

posłuŜyć się przepisami prawa dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

rozpoznać źródła i czynniki szkodliwe, uciąŜliwe oraz niebezpieczne w środowisku pracy
i określić ich skutki działania,

−

zabezpieczyć się przed działaniem czynników szkodliwych i niebezpiecznych
w środowisku pracy,

−

zastosować środki ochrony indywidualnej,

−

zastosować zasady zapobiegania zagroŜeniom Ŝycia i zdrowia pracowników,

−

zareagować w przypadku zagroŜenia poŜarowego zgodnie z instrukcją przeciwpoŜarową,

−

udzielić pierwszej pomocy w stanach zagroŜenia Ŝycia i zdrowia,

−

zastosować zasady ochrony środowiska podczas wykonywania zadań zawodowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

System prawny ochrony pracy w Polsce

W systemie ochrony pracy w Polsce naleŜy rozróŜnić system prawny i system

organizacyjny.  Podstawowym  aktem  prawnym,  mówiącym  o  prawie  do  bezpiecznych
i higienicznych  warunków  pracy  jest  Konstytucja  RP,  która  w  artykule  24  gwarantuje  takie
prawo  kaŜdemu.  Sposób  realizacji  tego  prawa  określa  ustawa.  Ustawą  określającą  prawa
i obowiązki obywateli w tym zakresie jest Kodeks pracy. Z punktu widzenia ochrony zdrowia
pracowników  –  istotny  jest  zwłaszcza  dział  ósmy  Kodeksu  pracy  na  temat  uprawnień
pracowników  związanych  z  rodzicielstwem,  dziewiąty  o  zatrudnianiu  młodocianych
i dziesiąty, poświęcony bezpieczeństwu i higienie pracy.

Rys. 1. System ochrony pracy w Polsce [pl.osha.europa.eu.systems/index.stm.]

Do przepisów powszechnie obowiązujących naleŜą równieŜ przepisy zaliczane do

przepisów prawa pracy, takie jak ustawy ustanawiające nadzór i kontrolę nad warunkami
pracy, a takŜe przepisy dotyczące innych dziedzin prawa, regulujące sprawy z zakresu bhp,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

czyli prawo budowlane, prawo górnicze i geologiczne czy teŜ prawo atomowe. Do przepisów
powszechnie  obowiązujących  naleŜy  zaliczyć  równieŜ  niektóre  normy  techniczne  wydawane
na podstawie ustawy z dnia 13 września 2002 roku o normalizacji (Dz. U. Nr 169, poz. 1366
ze  zmianami).  Normy  techniczne  są  dobrowolne,  jednakŜe  mogą  mieć  charakter
obowiązkowy, jeśli właściwi ministrowie wprowadzą obowiązek ich stosowania.

System organizacyjny ochrony pracy w Polsce

System organizacyjny ochrony pracy w Polsce (rys. 2.) moŜna podzielić na:

–

ogólnokrajowy,

–

zakładowy.
Do pierwszego z nich naleŜy zaliczyć parlament, rząd, ministerstwa i inne urzędy

państwowe  oraz  państwowe  organy  nadzoru  i  kontroli.  Istotną  rolę  w  systemie
organizacyjnym bhp na szczeblu państwa pełni Rada Ochrony Pracy. W skład Rady wchodzą
przedstawiciele  rządu,  pracodawców  i  pracowników,  posłowie  i  senatorowie  oraz  wybitni
specjaliści  z  dziedziny  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.  Istotne  znaczenie  w  tym  systemie  mają
równieŜ instytuty naukowo-badawcze powołane do prowadzenia prac naukowo-badawczych
w  dziedzinie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia.

Podstawowym podmiotem w zakładzie pracy, którego obowiązkiem jest zapewnienie

bezpiecznych  i  higienicznych  warunków  pracy  jest  pracodawca.  Realizuje  on  swoje  zadania
za  pomocą  wyspecjalizowanej  słuŜby  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz  lekarza
sprawującego  opiekę  zdrowotną  nad  pracownikami.  Dodatkowo,  w  zakładzie  pracy
w  kształtowaniu  bezpiecznych  warunków  pracy  uczestniczy  komisja  ds.  bhp  jako  organ
opiniodawczo-doradczy.
Nadzór państwowy i związkowy nad warunkami pracy

Nadzór państwowy nad warunkami pracy sprawują:

1. Państwowa Inspekcja Pracy – sprawuje nadzór nad przestrzeganiem całokształtu prawa

pracy. Bezpośredni nadzór nad zakładami pracy sprawują inspektorzy pracy
z okręgowych inspektoratów pracy. Są oni upowaŜnieni do wydawania nakazów
pracodawcom, łącznie ze wstrzymaniem pracy na stanowiskach szczególnie zagroŜonych;

2. Państwowa Inspekcja Sanitarna – podlega ministrowi zdrowia i sprawuje nadzór nad

warunkami higieny pracy, z uwzględnieniem czynników szkodliwych lub uciąŜliwych.
Jest teŜ organem uprawnionym do stwierdzania chorób zawodowych. Na czele
Państwowej Inspekcji sanitarnej stoi Główny Inspektor Sanitarny. Bezpośredni nadzór nad
zakładami pracy sprawują powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne;

3. Urząd Dozoru Technicznego – sprawuje nadzór nad stanem bezpieczeństwa urządzeń

technicznych takich jak kotły parowe i inne urządzenia pracujące pod ciśnieniem oraz
kontroluje urządzenia dźwigowe;

4. Państwowa StraŜ PoŜarna – organizuje akcje ratownicze w czasie poŜarów, klęsk

ywiołowych i katastrof, kontroluje przestrzeganie obowiązujących przepisów

przeciwpoŜarowych oraz rozpoznaje zagroŜenia w miejscach publicznych oraz zakładach
pracy.

Społeczny nadzór nad warunkami pracy sprawują:
1. Związki zawodowe, które mają prawo dokonywania oceny warunków pracy, sprawowania

kontroli nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów i zasad
bhp oraz kierowania działalnością społecznej inspekcji pracy oraz współdziałania z w tym
zakresie z Państwową Inspekcją Pracy;

2. Społeczna Inspekcja Pracy jest słuŜbą społeczną pełnioną przez samych pracowników. Ma

na celu zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę
uprawnień pracowniczych, określonych w przepisach prawa pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SłuŜba bezpieczeństwa i higieny pracy

W kaŜdym zakładzie pracy, w którym zatrudnionych jest więcej niŜ 100 pracowników,

musi  zostać  powołana  słuŜba  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  pełniąca  funkcje  doradcze
i  kontrolne.  Pracodawcy  zatrudniający  nie  więcej  niŜ  100  pracowników  zadania  naleŜące  do
kompetencji słuŜby mogą powierzyć specjalistom spoza zakładu pracy.
Do najwaŜniejszych uprawnień kontrolnych słuŜby bhp naleŜy, przede wszystkim:

−

bieŜące kontrolowanie warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i norm bhp,

−

okresowe (co najmniej raz w roku) sporządzenie i przedstawienie pracodawcy analiz stanu
bhp oraz propozycji zmian mających na celu zapobieganie zagroŜeniom Ŝycia
i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy,

−

udział w przekazywaniu do uŜytkowania nowych obiektów budowlanych na terenie
zakładu i nowych procedur technologicznych,

−

udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz zachorowań
na choroby zawodowe.

Do najwaŜniejszych uprawnień opiniodawczych słuŜby bhp naleŜy, przede wszystkim:

−

opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących przestrzegania przepisów bhp
na poszczególnych stanowiskach pracy,

−

inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy problematyki bhp i ergonomii,

−

przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań ergonomii
na stanowiskach pracy.

Zadaniem słuŜby bhp jest równieŜ doradzanie pracodawcy oraz jednostkowym pracownikom
w zakresie przepisów bhp i ryzyka związanego z wykonywaną pracą.
Organizacja pracy w zakładach

Relacje między pracodawcą, a pracownikiem określa Kodeks pracy. Zgodnie

z art. 22 Kodeksu pracy stosunek pracy jest to stosunek prawny, na mocy którego pracownik
zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego
kierownictwem  oraz  w  miejscu  i  czasie  przez  niego  wyznaczonym,  a  pracodawca  do
zatrudnienia  pracownika  za  wynagrodzeniem.  W  rozumieniu  przepisów  prawa  pracy
pracownik  to  osoba  zatrudniona  na  podstawie  umowy  o  pracę,  a  pracodawca  to  osoba
fizyczna  lub  jednostka  organizacyjna,  która  zatrudnia  pracownika.  Umowę  o  pracę  moŜna
zawrzeć:

−

na czas nieokreślony – strony nie wskazują, do kiedy umowa o pracę będzie trwać,

−

na czas określony – strony wskazują datę, która spowoduje rozwiązanie umowy o pracę,

−

na czas wykonywania określonej pracy – długość trwania umowy uzaleŜniona jest
od okresu, w którym pracownik wykona pracę, na którą umówił się z pracodawcą,

−

na czas określony w celu zastępstwa nieobecnego pracownika.
KaŜda z wymienionych umów moŜe być poprzedzona umową na okres próbny, nie

przekraczający trzech miesięcy.
Obowiązki pracodawcy i pracownika

Pracodawca jest obowiązany zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem

ich  obowiązków,  sposobem  wykonywania  pracy  oraz  ich  podstawowymi  uprawnieniami,
prawidłowo  organizować  pracę  oraz  zapewnić  bezpieczne  i  higieniczne  warunki  pracy
i  systematycznie  szkolić  pracowników  w  tym  zakresie,  terminowo  i  prawidłowo  wypłacać
wynagrodzenie,  ułatwiać  pracownikom  podnoszenie  kwalifikacji  zawodowych,  stwarzać
młodym  pracownikom  warunki  sprzyjające  przystosowaniu  się  do  naleŜytego  wykonywania
pracy oraz zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników.

Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie, stosować się do

poleceń przełoŜonych, przestrzegać czasu pracy, regulaminu pracy, zasad bhp i ppoŜ., dbać
o dobro zakładu pracy, oraz chronić jego mienie i przestrzegać zakazu konkurencji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy, przepisów

bhp  i  ppoŜ.  pracodawca  moŜe  stosować:  karę  upomnienia,  nagany,  ponadto  za  opuszczenie
pracy  bez  usprawiedliwienia,  stawienie  się  do  pracy  w  stanie  nietrzeźwości  lub  spoŜywanie
alkoholu  w  czasie  pracy,  pracodawca  moŜe  równieŜ  stosować  karę  pienięŜną.  Pracodawca
moŜe  teŜ  zastosować  kary  administracyjne  (mandat  karny,  skierowanie  sprawy  do  sądu
grodzkiego).  Pracownik,  który  wskutek  niewykonania  lub  nienaleŜytego  wykonania
obowiązków  pracowniczych  ze  swej  winy  wyrządził  pracodawcy  szkodę,  ponosi
odpowiedzialność w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę.

Standardowo liczba godzin pracy określona w kodeksie pracy, wynosi 8 godzin dziennie

i  przeciętnie  40  godzin  w  pięciodniowym  tygodniu  pracy,  w  czteromiesięcznym  okresie
rozliczeniowym. JeŜeli wykonywana praca przekracza tę liczbę godzin, to jest ona określana
jako praca w godzinach nadliczbowych. Kodeks pracy określa limity dopuszczalnych godzin
nadliczbowych,  które  nie  mogą  przekroczyć  4  godzin  na  dobę  oraz  150  godzin  w  roku
kalendarzowym. Za pracę w godzinach nadliczbowych pracownikowi przysługuje dodatkowe
wynagrodzenie w postaci dodatku w wysokości 50% wynagrodzenia za pracę w ciągu dwóch
pierwszych godzin nadliczbowych na dobę lub 100% wynagrodzenia za pracę w ciągu dwóch
następnych godzin nadliczbowych oraz w godzinach nadliczbowych przypadających w nocy,
niedzielę  lub  święta.  Przepis  ten  nie  dotyczy  jednak  osób  pracujących  na  stanowiskach
kierowniczych oraz zarządzających.

Praca w skróconym czasie trwa krócej niŜ 8 godzin. Skrócenie czasu pracy moŜe dotyczyć

liczby godzin w wymiarze tygodniowym, np. 32 godziny w tygodniowo (cztery dni) zamiast
40 godzin (pięć dni).

W zakładach, w których produkcja trwa całą dobę, z wyłączeniem niedziel i świąt, pracę

organizuje się w systemie zmianowym (jedno-, dwu- lub trzyzmianowym). Najczęściej
stosuje się system trzyzmianowy, w którym pracownicy kaŜdej zmiany pracują po 8 godzin.
Godziny pracy pierwszej zmiany obejmują czas zazwyczaj między 6

i 14

, drugiej między

i 22

, a trzeciej między 22

i 6

rano w dniu następnym czyli pracę nocną.

Najkorzystniej  pod  względem  ochrony  zdrowia  jest,  kiedy  pracownik  pracuje  dwa  dni  na
pierwszej  zmianie,  dwa  na  popołudniowej  i  dwa  na  nocnej, a następnie przysługują mu dwa
dni  wolne.  W  systemie  dwuzmianowym  czas  pracy  wynosi  12  godzin  na  dobę,  a  zespoły
zmieniają się np. o 19

wieczorem i o 7

rano.

Pracownik świadczący pracę w nocy, jest to pracownik, którego rozkład czasu pracy

obejmuje  w  kaŜdej  dobie  co  najmniej  3  godziny  pracy  w  porze  nocnej  lub  którego  co
najmniej  ¼  czasu  pracy  w  okresie  rozliczeniowym  przypada  na  porę  nocną.  Pora  nocna
obejmuje    8-godzin  pomiędzy  godzinami  21

i 7

. W tych granicach porę nocną ustala się

w  regulaminie  pracy,  o  ile  wcześniej  nie  nastąpiło  to  w  układzie  zbiorowym  pracy.  W  razie
braku  tych  aktów  ustalenie  pory  nocnej  naleŜy  do  uprawnień  pracodawcy.  Pracownikowi
zatrudnionemu  w  porze  nocnej  przysługuje  dodatek  w  wys.  20%  stawki  godzinowej
wynikającej z najniŜszego wynagrodzenia.

W przypadku zakładu pracy, w którym praca odbywa się równieŜ w niedzielę

(gastronomia dworcowa, szpitale), raz na 3 tygodnie pracownikowi przysługuje wolna
niedziela. Praca w niedziele i święta trwa od godziny 6

w tym dniu do godziny 6

w dniu

następnym.  Za pracę w niedzielę pracodawca ma obowiązek zapewnienia pracownikowi inny
wolny  dzień,  ale  w  tygodniu  następującym  bezpośrednio  po  przepracowanej  niedzieli.
W  przypadku  braku  moŜliwości  wykorzystania  dnia  wolnego,  pracodawca  oprócz
normalnego wynagrodzenia, wypłaca za kaŜdą godzinę pracy w niedzielę i w święta dodatek
w wysokości 100% wynagrodzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są główne akty prawne traktujące o ochronie pracy w Polsce?
2.  Które państwowe organy sprawują nadzór nad warunkami pracy?
3.  Jakie są zadania Państwowej Inspekcji Pracy?
4.  Jakie są zadania i uprawnienia Państwowej Inspekcji Sanitarnej?
5.  Jakie są zadania Państwowej StraŜy PoŜarnej i Urzędu Dozoru Technicznego?
6.  Kto sprawuje społeczny nadzór nad warunkami pracy?
7.  Kiedy pracodawca zobowiązany jest do powołania słuŜby bhp?

8.  Kto jest pracodawcą, a kto pracownikiem?
9.  Jakie są główne obowiązki pracodawcy?
10. Jakie  rodzaje  kar  moŜe  zastosować  pracodawca  wobec  pracownika  za  naruszenie

porządku i dyscypliny pracy?

11. Jaka norma czasu pracy obowiązuje w Polsce?
12. Co to jest praca w godzinach nadliczbowych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź grafik organizacji pracy w zakładzie pracującym w ruchu ciągłym w systemie

dwuzmianowym dla zespołu złoŜonego z 10 pracowników.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2)  wyszukać w literaturze sposób organizacji  pracy dwuzmianowej w ruchu ciągłym,
3)  sporządzić  grafik  organizacji  pracy  dla  poszczególnych  pracowników  zgodnie

z przepisami,

4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

materiały piśmiennicze, w tym kolorowe pisaki,

−

arkusze papieru A4.

Ćwiczenie 2

Korzystając z róŜnych źródeł informacji ustal, jaką karę powinien zastosować pracodawca

pracownikowi, który trzeci raz w ostatnim miesiącu naruszył wymogi bezpieczeństwa, gdyŜ
palił papierosy w miejscu niedozwolonym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać

literaturze

informacje

dotyczące

odpowiedzialności

pracownika

za naruszenie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

3)  wybrać rodzaj kary stosowny do przewinienia,
4)  sporządzić pisemną informację dla pracownika o rodzaju nałoŜonej kary,
5)  zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

Kodeks pracy,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,

−

arkusze papieru formatu A4.

Ćwiczenie 3

Zatrudniasz pracownika na czas określony. Korzystając z literatury i Internetu przygotuj

wzór takiej umowy zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2)  wyszukać w literaturze rodzaje umów o pracę,
3)  pobrać odpowiedni formularz,
4)  zredagować treść umowy,
5)  zaprezentować na forum grupy treść sporządzonego dokumentu.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia, literatura,

–

poradnik prawa pracy, kodeks pracy, itp.,

–

komputer z przyłączem do Internetu i drukarką,

–

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,

–

arkusze papieru formatu A4.

Ćwiczenie 4

Scharakteryzuj organizację pracy w zakładach uzupełniając poniŜsze zdania:

1. Relacje między pracodawcą, a pracownikiem określa …………………...................

Zgodnie z art. 22 ………………………………………………. stosunek pracy jest to
………………………………………………………………………………………………
…...……………………………………………………….…………………………………
………...………………………………………………………………………….. .

2. Umowę o pracę moŜna zawrzeć na czas – …………………………………………………...

………………………………………………........................................................................
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………. .

3. Liczba godzin pracy określona w kodeksie pracy, wynosi …………. godzin dziennie

………….  i  przeciętnie  …………...  godzin  w  pięciodniowym  tygodniu  pracy.  Liczba
dopuszczalnych  godzin  nadliczbowych  nie  moŜe    przekroczyć  …………  godzin  na  dobę
oraz …………… godzin w roku kalendarzowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2)  wyszukać informacje dotyczące organizacji pracy w zakładzie,
3)  uzupełnić podany przez nauczyciela tekst,
4)  zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

karty do uzupełnienia,

−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,

−

arkusze papieru formatu A4.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić państwowe organy nadzoru nad warunkami pracy?

2) wskazać główne zadania Państwowej Inspekcji Pracy ?

3) określić zadania i uprawnienia Państwowej Inspekcji Sanitarnej?

4) sporządzić grafik pracy zmianowej w zakładzie?

5) wskazać kto sprawuje społeczny nadzór nad warunkami pracy?

6) sporządzić wzór umowy o pracę na czas określony?

7) wymienić rodzaje kar, które pracodawca moŜe zastosować wobec

pracownika za naruszenie porządku i dyscypliny pracy?

8) podać normę czasu pracy obowiązującą w Polsce?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Podstawy ergonomii i fizjologii pracy

4.2.1. Materiał nauczania

Ergonomia (z greckiego: ergon – praca; nomos – prawo, zasada) jest dziedziną wiedzy

zajmującą się przystosowaniem maszyn, urządzeń technicznych, narzędzi, stanowisk
roboczych i fizycznego środowiska pracy do psychofizycznych cech, moŜliwości i potrzeb
człowieka. Istnieje szereg definicji ergonomii np.:

–

definicja    przyjęta  przez  Polskie  Towarzystwo  Ergonomiczne  ”ergonomia  jest  to  nauka,
której  zasadniczym  dąŜeniem  jest  dostosowanie  narzędzi,  maszyn,  urządzeń, technologii,
organizacji  i  materialnego  środowiska  pracy  oraz  przedmiotów  codziennego  uŜytku  do
wymagań i potrzeb fizjologicznych, psychicznych i społecznych człowieka”,

–

definicja  wg  Polskiej  Normy  PN–83/N–08015    „ergonomia  to  nauka  zajmująca  się
przystosowaniem  obiektów  technicznych,  ich  środowiska  i  środowiska  bytowania  do
anatomicznych i psychofizycznych moŜliwości człowieka”.
Z  definicji  tych  wynika,  Ŝe  celem  ergonomii  jest  kształtowanie  takich  warunków    bytu

(pracy  i  Ŝycia  prywatnego)  człowieka,  aby  uchronić  go  przed  przedwczesną  utratą  sił
biologicznych  w  następstwie  nauki,  pracy,  odpoczynku.  Ergonomia  w  odróŜnieniu  od
ochrony  pracy  i  bezpieczeństwa  pracy  zajmuje  się  nie  tylko  zabezpieczeniem  pracownika
przed    chorobami  zawodowymi  i  wypadkami,  lecz  takŜe  przed  uciąŜliwościami  oraz
przemijającymi  zaburzeniami  w  pracy  niektórych  narządów  człowieka.  Przedmiotem  badań
ergonomii  jest  układ:  człowiek  –  maszyna  –  warunki  otoczenia.  Ergonomia  korzysta
z  dorobku  takich  nauk  lub  dziedzin  naukowych  jak:  psychologia  pracy,  socjologia  pracy,
fizjologia  pracy,  higiena,  medycyna  pracy,  organizacja  pracy,  oraz  nauk  technicznych,
np. materiałoznawstwa, budowy maszyn.
Ergonomia dzieli się na:

–

ergonomię  korekcyjną,  która  zajmuje  się  analizą  juŜ  istniejących  stanowisk  pracy  lub
narzędzi  do  niej  uŜywanych.  Formułuje  zalecenia  mające  na  celu  polepszenie  warunków
pracy i zmniejszenie występujących obciąŜeń oraz poprawę wydajności i jakości pracy;

–

ergonomię  koncepcyjną,  którą  tworzą  zespoły  specjalistów  zajmujących  się
projektowaniem  stanowiska  pracy  bądź  narzędzi  stosowanych  w  czasie  pracy,  aby
zapewnić  człowiekowi  maksimum  niezawodności  i  bezpieczeństwa,  przy  jednoczesnym
zminimalizowaniu fizycznych, psychicznych i środowiskowych obciąŜeń pracownika.
Aby pracownik mógł wykonywać swoją pracę w bezpiecznych i higienicznych warunkach

konieczne stało się projektowanie ergonomicznego stanowiska pracy z uwzględnieniem
psychicznych i fizycznych potrzeb człowieka.

Stanowisko pracy to przestrzeń pracy wraz z wyposaŜeniem w środki i przedmioty pracy

(maszyny,  narzędzia,  przyrządy),  w  której  pracownik  lub  zespół  pracowników  wykonuje
pracę.  Właściwa  organizacja  stanowisk  pracy  zapewnia  łatwe  i  bezpieczne  jej  wykonywanie
oraz ogranicza niepotrzebny wysiłek, a takŜe stanowi ochronę pracownika przed obraŜeniami
i  szkodliwymi  czynnikami  w  miejscu  pracy.  Aby  zapewnić  optymalną  metodę  pracy,  naleŜy
tak  zorganizować  stanowisko  robocze,  aby  dostęp  do  niego  był  wygodny  i  bezpieczny,
materiały  i  narzędzia  miały  ustalone  miejsce,  zaś  odległości  między  przedmiotami  na
stanowisku roboczym winny być jak najmniejsze.

Fizjologiczny aspekt procesu pracy

Fizjologia to nauka o funkcjach Ŝywych organizmów, np. fizjologia człowieka. Fizjologia

pracy  wchodzi  w  skład  fizjologii  człowieka  i  zajmuje  się  badaniem  wpływu  pracy
wykonywanej  przez  człowieka  na  jego  ustrój  jako  całość,  a  takŜe  na  funkcjonowanie
poszczególnych jego organów i układów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Praca, to świadome i celowe działanie człowieka, zmierzające do wytworzenia

określonych  wartości  materialnych  bądź  kulturalnych.  KaŜda  praca  stanowi  dla
wykonującego  ją  człowieka  źródło  obciąŜenia  biologicznego,  wpływa  bowiem  na  zmiany
czynnościowe  w  poszczególnych  układach  i  w  całym  organizmie  ludzkim.  Praca
wykonywana z udziałem mięśni dzieli się na – pracę statyczną i dynamiczną.

Pracę statyczną, wykonują mięśnie pozostające nieruchomo w stanie skurczu. Wywołuje

ona  długotrwałe  napięcie  mięśni,  stanowi  powaŜny  czynnik  zwiększający  wysiłek  fizyczny.
Szczególnym  rodzajem  pracy  statycznej  jest  praca  w  pozycji  stojącej.  W  zakładach
gastronomicznych  wiele  czynności  wykonywanych  jest  na  stojąco.  W  związku  z  tym
pracownikom naleŜy zapewnić krótkie przerwy na odpoczynek w pozycji siedzącej.

W pracy dynamicznej występują naprzemiennie skurcze i rozkurcze mięśni, przez co

łatwiej następuje usuwanie produktów przemiany materii. Przy jednakowym wydatku
energetycznym bardziej uciąŜliwa jest praca statyczna niŜ dynamiczna.

Człowiek pracując fizycznie w normalnych warunkach nie wykorzystuje więcej jak

30–35%  swoich  maksymalnych  moŜliwości.  Praca  przy  takiej  intensywności  nie  stanowi
nadmiernego  obciąŜenia  dla  organizmu.  Zmęczenie  z  nią  związane  daje  się  łatwo  usunąć
w  czasie  odpoczynku.  Wysiłek  w  granicach  35–50%  wydolności  organizmu  ludzkiego
prowadzi  do  znacznego  zmęczenia  mięśniowego  jak  i  ogólnego,  wymaga  dodatkowych
przerw  w  pracy,  a  takŜe  często  podawania  pracownikowi  dodatkowych  posiłków
regeneracyjnych  oraz  napojów.  Praca  powyŜej  50%  maksymalnych  moŜliwości  człowieka
stanowi nadmierne jego obciąŜenie. W warunkach pracy zawodowej moŜe występować tylko
sporadycznie.

Do funkcjonowania organizmu niezbędny jest materiał energetyczny (węglowodany,

tłuszcze  i  białka  znajdujące  się  w  poŜywieniu)  oraz  tlen  dostarczany  z  płuc  do  tkanek
potrzebny  do  spalania  materiału  energetycznego,  czyli  przekształcania  go  w  energię.  Część
wyprodukowanej energii potrzebna jest do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest to
najmniejsza  ilość  energii  zuŜywana  przez  człowieka  w  stanie  spoczynku.  U  dorosłych  osób
wynosi ona 1400–1700 kcal (kilokalorii)/dobę i jest wyŜsza u męŜczyzn niŜ u kobiet.

Wydatek energetyczny jest miernikiem cięŜkości pracy. Wydatek ten mierzy się

w kilokaloriach (kcal) na 1 kg masy ciała w ciągu godziny. Jego wielkość dla niektórych
czynności wykonywanych przez człowieka podano w tabeli 1.

Tabela 1. Wydatki energetyczne podczas wykonywania niektórych czynności zawodowych w kilokaloriach

na 1 kg masy ciała w ciągu 1 godziny [12, str.33]

Rodzaj czynności

Wydatek energetyczny

kcal/kg/h

Praca siedząca

2,75

Pisanie na komputerze

2.00

Praca przy kuchennym stole produkcyjnym

2,05

Zmywanie naczyń

2,06

Zamiatanie podłóg

2,40

Prace ciesielskie na budowie

3,43

Ręczne piłowanie drzewa

6,88

Wykonywanie codziennych czynności człowieka jest związane z określonym wydatkiem

energetycznym. W tabeli 2. podano przykładowe wydatki energetyczne dla niektórych
czynności nie związanych z pracą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Wydatki energetyczne na niektóre czynności Ŝyciowe niezwiązane z pracą w kilokaloriach na 1 kg

masy ciała w ciągu 1 godziny [12, str. 33]

Rodzaj czynności

Wydatek energetyczny

kcal/kg/h

Sen

0,94

Odpoczynek w pozycji leŜącej

1,04

Swobodne stanie

1,50

Powolny spacer

2,85

Szybki marsz

4,28

Bardzo szybki marsz

9,30

Bieganie

8,14

Wchodzenie po schodach

15,80

Całość wydatków energetycznych człowieka obejmuje podstawową przemianę materii,
wydatki związane z wykonywaniem pracy zawodowej – w ciągu 8 godzin oraz wydatki na
czynności poza pracą.

Tabela 3. Klasyfikacja rodzajów pracy fizycznej według całkowitego dobowego wydatku energetycznego (przy

8-godzinnym dniu pracy) [ 7, str. 382]

Stopień cięŜkości

Wydatek energetyczny (kcal/dobę)

Lekka

2300–2800

Umiarkowana

2801–3300

rednia

3301–3800

CięŜka

3801–4300

Bardzo cięŜka

4301–4800

Podczas pracy lekkiej (np. pisanie ręczne, pisanie na maszynie, prowadzenie pojazdu

w warunkach normalnych) efektywny wydatek energetyczny w ciągu jednej zmiany roboczej
wynosi 300–800 kcal dla męŜczyzn i 200–700 kcal dla kobiet.

Podczas pracy umiarkowanej (np. zbieranie owoców, przemieszczanie towarów o masie

około 5 kg) efektywny wydatek energetyczny w ciągu jednej zmiany roboczej wynosi
800–1500 kcal dla męŜczyzn i 600–1000 kcal dla kobiet.

Podczas pracy cięŜkiej (np. transportowanie materiałów o masie 10–15 kg), efektywny

wydatek energetyczny w ciągu jednej zmiany roboczej wynosi 1500–2000 kcal dla męŜczyzn
i 1000–1300 kcal dla kobiet.

Przenoszenie cięŜarów

Praca związana z przenoszeniem cięŜarów jest zazwyczaj pracą cięŜką, a takŜe związaną

z duŜym ryzykiem urazów kręgosłupa. Z tego teŜ względu zasady prawidłowego
przenoszenia cięŜarów są istotnym elementem ochrony pracownika w miejscu pracy. Aby
bezpiecznie przenosić cięŜary naleŜy:

–

trzymać cięŜar tak blisko ciała jak to tylko jest moŜliwe,

–

unikać szybkiego tempa przenoszenia,

–

przenosić cięŜar na opuszczonych rękach,

–

nie dźwigać przy rękach zgiętych w stawie łokciowym,

–

podczas podnoszenia minimalizować ruchy tułowia (pochylenia, skłony i skręcenia),

–

cięŜary podnosić w przysiadzie mając wyprostowane plecy, a następnie unieść cięŜar
przez wyprostowanie nóg.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KaŜdej pracy towarzyszy zmęczenie. Jest to zmniejszenie zdolności do pracy

spowodowane  przez  wysiłek.  RozróŜnia  się  zmęczenie  fizyczne  i  psychiczne.  Zmęczenie
fizyczne  powoduje  zmiany  w  układzie  biochemicznym  mięśnia,  prowadzi  do  wzrostu
produktów  przemiany  materii  i  wyczerpania  zapasów  energetycznych  organizmu,  a  takŜe
pocenie się, spowolnienie ruchów, spadek sił mięśni i dokładności ruchu, spadek wydajności
(wzrost  liczby  błędów,  czasu  reakcji)  i  wzrost  zagroŜenia  urazowego  czy  wypadkowego.
Zmęczenie  psychiczne  powoduje  zmniejszenie  stopnia  koncentracji,  utrudnione  myślenie,
spowolnienie  i  osłabienie  postrzegania,  spadek  motywacji,  zaburzenia  emocjonalne  (apatia
lub  rozdraŜnienie),  nastawienie  systemu  nerwowego  na  odpoczynek  (ziewanie,  senność),
spadek  wydajności  pracy  (wzrost:  czasu  reakcji,  liczby  błędów),  spadek  formy  fizycznej,
wzrost zachorowań, urazów i wypadków.

Zmęczenie moŜemy eliminować przez optymalizację warunków pracy i jest to niezbędny

warunek prawidłowego i sprawnego jej wykonania. Ponadto bardzo waŜne są przerwy
w zaleŜności od charakteru pracy i tak:

–

po pracy fizycznej odpoczynek powinien być bierny,

–

po pracy umysłowej – odpoczynek czynny,

–

w czasie pracy korzystniej jest robić kilka krótkich przerw zamiast jednej długiej.
Odpoczynek pozwala na regenerację utraconych sił. W zakładach pracy słuŜą temu

przerwy  zorganizowane  i  niezorganizowane.  Stosowanie przerw w pracy ma duŜy wpływ na
efektywność pracy. Celowe przerwanie procesu pracy zwiększa wydajność pracy po przerwie.
Częste,  zaplanowane  przerwy  w  pracy  zmieniają  nastawienie  pracownika  do  pracy  oraz
wpływają  na  odpręŜenie  i  odpoczynek  podczas  przerwy.  Zaplanowanie  przerw  pozwala
równieŜ zniwelować ilość przerw dowolnych. Zasady wyznaczania przerw w pracy:

–

suma przerw w pracy nie powinna przekraczać 15% całkowitego czasu pracy, a przy
pracach cięŜkich powinna wynosić 20–30% całkowitego czasu pracy,

–

w przypadku dwóch przerw powinny one dzielić całkowity czas pracy na trzy równe
części, ale przerwa pierwsza powinna być krótsza od przerwy drugiej.

Przerwy niezorganizowane występują wtedy gdy pojawia się nieprzewidziana sytuacja
np. maszyna ulega uszkodzeniu, brak jest narzędzi potrzebnych do pracy.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czym zajmuje się ergonomia?
2.  Jakie dziedziny nauki składają się na wiedzę ergonomiczną?
3.  Jak dzielimy ergonomię?
4.  Co jest zadaniem ergonomii koncepcyjnej?
5.  Jak brzmi definicja stanowiska pracy?
6.  Czym się zajmuje fizjologia pracy?
7.  Czym się róŜni praca statyczna od pracy dynamicznej? Podaj odpowiednie przykłady

z branŜy gastronomicznej.

8. Jakie są zasady prawidłowego przenoszenia cięŜarów?
9. Co to jest zmęczenie i jak moŜna mu zapobiegać?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie dokładnej obserwacji swojego stanowiska pracy w klasie wylicz

i uzasadnij, jakie znajdują się tam przedmioty ergonomiczne i nieergonomiczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2)  wymienić przedmioty ergonomiczne twojego stanowiska pracy,
3)  wskazać przedmioty nie spełniające warunków ergonomicznych,
4)  zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,

−

arkusze papieru formatu A4.

Ćwiczenie 2

Dokonaj oceny i udziel odpowiedzi na pytanie „ Czy twoje stanowisko pracy w pracowni

gastronomicznej jest stanowiskiem ergonomicznym?”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2)  ocenić, czy stanowisko pracy ucznia jest ergonomiczne,
3)  zapisać wnioski na arkuszu papieru A4,
4)  wyniki pracy zaprezentować na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,

−

arkusze papieru formatu A4.

Ćwiczenie 3

Przenieś duŜe, cięŜkie przedmioty w wyznaczone miejsce.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2)  przypomnieć zasady obowiązujące przy przenoszeniu cięŜarów,
3)  ocenić, czy koledzy prawidłowo przenosili cięŜary,
4)  zapisać wnioski w zeszycie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

przedmioty do przenoszenia,

−

zeszyt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Określ, jaki typ zmęczenia (i jego przyczyny) występuje podczas trzymania cięŜkiej

ksiąŜki na wyciągniętych rękach i podczas zdejmowania i kładzenia tej samej ksiąŜki na
podłogę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2)  przygotować ksiąŜki potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3)  określić rodzaj pracy wykonywanej przez kolegów,
4)  scharakteryzować typ zmęczenia,
5)  określić przyczyny zmęczenia,
6)  zapisać wnioski w zeszycie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

grube, cięŜkie ksiąŜki,

−

materiały piśmiennicze,

−

zeszyt.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wskazać przedmioty ergonomiczne na stanowisku pracy?

2) wymienić dziedziny nauki, które składają się na wiedzę ergonomiczną?

3) zdefiniować pojęcie fizjologii pracy?

4) wykazać róŜnice między pracą statyczną, a dynamiczną?

5) scharakteryzować typy zmęczenia?

6) określić typ i przyczyny zmęczenia?

7) wskazać przykłady pracy dynamicznej w punktach gastronomicznych?

8) scharakteryzować zasady prawidłowego przenoszenia cięŜarów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Kształtowanie bezpiecznych i higienicznych warunków

pracy pracownika

4.3.1. Materiał nauczania

Pomieszczenia pracy są to pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników w celu

wykonywania  pracy.  Powierzchnia  pomieszczeń  pracy  i  ich  wysokość  powinny  być
dostosowane  do  rodzaju  wykonywanej  pracy  oraz  czasu  przebywania  pracowników  w  tych
pomieszczeniach.  Pomieszczenia, w których łączny czas przebywania pracownika przekracza
cztery godziny uwaŜa się za pomieszczenia stałej pracy. W pomieszczeniach pracy czasowej
pracownik przebywa łącznie od dwóch do czterech godzin.

Na kaŜdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach stałej pracy

(tj. tych, w których pracownicy przebywają powyŜej 4 godzin) powinno przypadać co
najmniej 13 m

wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2 m

wolnej powierzchni

podłogi

(nie

zajętej

przez

maszyny

inne

wyposaŜenie

stanowisk

pracy).

Wysokość  pomieszczeń  stałej  pracy  nie  moŜe  być  mniejsza  niŜ  3  m  w  świetle  jeŜeli
w  pomieszczeniach  tych  nie  występują  czynniki  szkodliwe  dla  zdrowia.  Dopuszcza  się
obniŜenie  wysokości  tych   pomieszczeń  do  2,5  m  w  świetle   jeŜeli  w  pomieszczeniu
zatrudnionych  jest  nie  więcej  niŜ  4  pracowników,  a  na  kaŜdego  przypada  co  najmniej  po
15  m

wolnej objętości pomieszczenia. Wysokość pomieszczeń, w których pracownicy

przebywają jedynie od 2 do 4 godzin w ciągu doby, nie moŜe być mniejsza niŜ 2,2 m.

Pomieszczenia pracy powinny być oświetlone światłem dziennym oraz światłem

elektrycznym

(spełniającym

wymagania

określone

polskich

normach).

Okna

w pomieszczeniach pracy powinny być wyposaŜone w odpowiednie urządzenia eliminujące
nadmierne operowanie promieni słonecznych padających na stanowiska pracy.

Podłogi w pomieszczeniach produkcyjnych powinny znajdować się na poziomie terenu

otaczającego budynek. ObniŜenie poziomu podłogi poniŜej terenu wymaga zgody
Państwowego

Wojewódzkiego

Inspektora

Sanitarnego, wydanej w porozumieniu

z właściwym okręgowym inspektorem pracy. Podłogi w pomieszczeniach pracy powinny być
szczelne.  Posadzka  powinna  być  nienasiąkliwa,  łatwo  zmywalna,  zapobiegająca
poślizgnięciom.  Pomiędzy  pomieszczeniami  nie  powinno  być  progów,  chyba  Ŝe  warunki
techniczne  wymagają  ich  zastosowania.  W  takich  przypadkach  naleŜy  je oznaczyć w sposób
widoczny,  zgodnie  z  obowiązującymi  przepisami.  JeŜeli  natomiast  podłogę  wykonano
z materiału będącego dobrym przewodnikiem ciepła lub jeŜeli w trakcie wykonywania pracy
występuje  zamoczenie  podłogi,  w  przejściach  oraz  w  miejscach  do  stania  i  siedzenia  naleŜy
zapewnić podesty izolujące od zimna lub wilgoci. Ściany pomieszczeń powinny być pokryte
materiałem łatwo zmywalnym do wysokości 2,0 m.

W kaŜdym zakładzie pracy zatrudniającym powyŜej 10 pracowników na jedną zmianę

pracodawca  zabezpiecza  odpowiednio  usytuowane  pomieszczenia  i  urządzenia  higieniczno-
sanitarne, takie jak łaźnie, sauny, natryski, łazienki, ustępy, umywalnie, szatnie, przebieralnie,
pralnie,  jak  teŜ  pomieszczenia  słuŜące  do  odkaŜania,  oczyszczania  oraz  suszenia  odzieŜy
i obuwia. Pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny znajdować się w budynku, w którym
odbywa  się  praca  albo  w  budynku  połączonym  z  nim  obudowanym  przejściem,  które
w  przypadku  przechodzenia  z  ogrzewanych  pomieszczeń  powinno  być  równieŜ  ogrzewane.
Pomieszczenia  te  powinny  być  ogrzewane,  oświetlane  i  wentylowane  zgodnie  z  przepisami
techniczno-budowlanymi,  a  ich  wysokość  powinna  być  w  świetle  nie  mniejsza  niŜ  2,5  m
z  wyjątkiem  łaźni  ogólnodostępnej,  której  wysokość  powinna  wynosić,  co  najmniej  3,0  m.
Dopuszcza  się  zmniejszenie  wysokości  do  2,2  m  w  świetle  –  w  przypadku  usytuowania  ich
w suterenie, piwnicy lub na poddaszu (z wyjątkiem ogólnodostępnych ustępów i łaźni).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone oddzielnie
dla kobiet i męŜczyzn. Wymóg ten nie dotyczy zakładu pracy, w którym zatrudnionych jest
do dziesięciu pracowników na jednej zmianie – pod warunkiem zapewnienia moŜliwości
osobnego korzystania przez kobiety i męŜczyzn z tych pomieszczeń.

Pracodawca zatrudniający do dwudziestu pracowników powinien zapewnić im, co najmniej

ustępy i umywalki, a takŜe warunki do higienicznego przechowywania odzieŜy własnej
(domowej), roboczej i ochronnej oraz higienicznego spoŜywania posiłków.

OdzieŜ powinna być przechowywana w szatniach. Szatnie powinny być urządzone w oddzielnych

lub wydzielonych pomieszczeniach. Pomieszczenia przeznaczone na szatnie powinny być
suche i w miarę moŜliwości oświetlone światłem dziennym. Szatnie mogą być urządzone
jako:

–

szatnie odzieŜy własnej pracowników – przeznaczone do przechowywania odzieŜy
i obuwia naleŜących do pracowników,

–

szatnie odzieŜy roboczej i ochronnej – przeznaczone do przechowywania odzieŜy
i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej,

–

szatnie podstawowe – przeznaczone są do przechowywania odzieŜy własnej pracowników
oraz odzieŜy roboczej i środków ochrony indywidualnej,

–

szatnie przepustowe – składające się z części przeznaczonej na odzieŜ własną
pracowników, części przeznaczonej na odzieŜ roboczą i środki ochrony indywidualnej
oraz przepustowego zespołu sanitarnego z natryskami, łączącego obie te części.

Umywalnie i pomieszczenia z natryskami

W skład zespołu sanitarnego powinny wchodzić umywalnie łatwo dostępne dla

pracowników i zapewniające bezkolizyjny ruch pracowników juŜ umytych i przebranych
w odzieŜ własną. Umywalnia powinna być wyposaŜona w umywalki do których powinna być
doprowadzona bieŜąca woda – ciepła i zimna. Na kaŜdej kondygnacji w budynkach powinny
być teŜ usytuowane ustępy.
Jadalnie

Pracodawca zatrudniający powyŜej dwudziestu pracowników na jednej zmianie powinien

zapewnić pracownikom pomieszczenie do spoŜywania posiłków – jadalnię.
W zaleŜności od rodzaju spoŜywanych posiłków ustalono następujące typy jadalni:

–

Typ I – jadalnia przeznaczona do spoŜywania posiłków własnych,

–

Typ II – jadalnia przeznaczona do spoŜywania posiłków własnych i wydawania napojów,

–

Typ III – jadalnia z zapleczem, przeznaczona do spoŜywania posiłków profilaktycznych,
powinna ona posiadać węzeł sanitarny dla konsumentów i węzeł sanitarny z szatnią dla
pracowników obsługi.
Dla kaŜdego pracownika spoŜywającego posiłek w jadalni naleŜy zapewnić indywidualne

miejsce  siedzące  przy  stole.  Jadalnia  powinna  być  wyposaŜona  w  umywalki,
a  przy  kaŜdej  umywalce  powinny  znajdować  się  ręczniki  jednorazowe  lub  powinna  być
zainstalowana  suszarka  do  rąk.  W  jadalni  naleŜy  umieścić  w widocznym miejscu napisy lub
znaki informujące o zakazie palenia tytoniu.
Mikroklimat pomieszczeń

Mikroklimat pomieszczenia moŜna opisać jako zbiór parametrów fizycznych

i chemicznych, zmiennych w czasie i przestrzeni, wywierających wpływ na kaŜdy Ŝywy
organizm.

Kształtują

go:

temperatura,

wilgotność,

prędkość

ruchu

powietrza

i  promieniowanie  cieplne.  Oprócz  wyŜej  wymienionych  parametrów  na  równowagę  cieplną
ciała ludzkiego wpływają takŜe: aktywność fizyczna człowieka, izolacyjność cieplna odzieŜy,
stosunek  pola  powierzchni  ciała  okrytego  odzieŜą  do  pola  odkrytego  i  temperatura
powierzchni odzieŜy.

Mikroklimat gorący występuje najczęściej w pomieszczeniach, gdzie zgromadzone są

urządzenia emitujące ciepło. Wysoka temperatura otoczenia moŜe spowodować ogólne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

osłabienie,  zawroty  i  bóle  głowy,  omdlenie  i  bolesne  skurcze  mięśni  oraz  odwodnienie.
W  skrajnych  wypadkach  przegrzanie  prowadzi  do  groźnego  dla  Ŝycia  udaru  cieplnego.
W  mikroklimacie  gorącym  nie  powinni  być  zatrudniani  pracownicy  cierpiący  na  choroby
mięśnia  sercowego,  wady  serca,  chorobę  niedokrwienia  serca,  nadciśnienie  tętnicze,  otyłość
znacznego stopnia, zaburzenia wydzielania potu, cukrzycę i nadczynność tarczycy.

Mikroklimat zimny występuje w pomieszczeniach, gdzie temperatura nie przekracza

10ºC.  W  mikroklimacie  zimnym  nie  powinni  być  zatrudnieni  pracownicy  cierpiący  na
przewlekłe  choroby  górnych  dróg  oddechowych,  przewlekłe  zapalenie  oskrzeli  i  dychawicę
oskrzelową,  odmroŜenia  skóry,  chorobę  Burgera  i  inne  choroby  naczyń  obwodowych,
choroby reumatoidalne i inne zaostrzając się pod wpływem ochłodzenia.

Człowiek ma duŜe moŜliwości dostosowania się do róŜnych warunków klimatycznych.

Zakres  zmian  temperatury  otoczenia,  w  którym  człowiek  ma  moŜliwość  jest  stosunkowo
szeroki  –  od  –50ºC  do  +50ºC.  Przy  średnio  cięŜkiej  pracy  fizycznej  w  pomieszczeniach
o  średniej  wilgotności  sprawnego  działania,  organizm  najlepiej  znosi  temperaturę  16–18ºC.
Temperatura pomieszczeń, w których wykonuje się pracę fizyczną nie powinna być niŜsza niŜ
14  ºC,  a  przy  pracy  umysłowej  18  ºC.  Optymalne  warunki  wysycenia  powietrza  parą  wodną
dla lekkiej pracy fizycznej wynoszą 40%, a dla cięŜkiej 80% wilgotności względnej.
Wentylacja pomieszczeń

W pomieszczeniach, gdzie występuje gorący mikroklimat, i podwyŜszona wilgotność,

konieczne  są  sprawnie  działające  urządzenia  wentylacyjne.  W  chłodnych  porach  roku  prądy
powietrza  o  duŜej  nieraz  prędkości  i  niskich  temperaturach  (przez  otwarte  okna,  drzwi)
działają  na  rozgrzany  organizm  ludzki  i  powodują  złe  samopoczucie,  a  często  nawet
zaziębienia. Optymalna prędkość powietrza w pomieszczeniach winna trzymać się granicznej
wartości  0,2  m/s.  Rolą  wentylacji  jest  dostarczenie  odpowiedniej  ilości  powietrza
niezbędnego  do  prawidłowego  spalania  w  urządzeniach  zuŜywających  gaz.  W  budynkach
mamy dwa rodzaje wentylacji: naturalną i mechaniczną.

W wentylacji naturalnej wymiana powietrza w pomieszczeniach moŜe następować

w  sposób  naturalny.   Dzięki  róŜnicy  temperatury,  a  więc  i  gęstości  powietrza  wewnątrz  i  na
zewnątrz  budynku  oraz  dzięki  działaniu  wiatru  powietrze  dostaje  się  do  budynku  przez
nieszczelności  w  oknach  i  drzwiach  lub  przez  specjalne  nawiewniki,  a  wydostaje  się  przez
kratki i kanały wentylacyjne.

Wentylacja mechaniczna zapewnia wymianę powietrza niezaleŜnie od jakichkolwiek

wpływów  atmosferycznych.  Wymuszony  przepływ  powietrza  uzyskuje  się  dzięki
zastosowaniu wentylatora. Najprostszym rozwiązaniem jest wentylacja wywiewna, a bardziej
zaawansowanym  rozwiązaniem  jest  wentylacja  nawiewno-wywiewna,  w  której  zarówno
doprowadzanie, jak i usuwanie powietrza jest moŜliwe dzięki wentylatorom.
Oświetlenie pomieszczeń

Oświetlenie jest jednym z waŜniejszych czynników wpływających na wydajność pracy,

wypadki przy pracy i zdrowie pracownika. Oświetlenie występujące na stanowiskach pracy
moŜna podzielić na naturalne i sztuczne. RozróŜniamy dwa rodzaje oświetlenia pomieszczeń:

1. oświetlenie podstawowe, w skład którego wchodzi oświetlenie ogólne, oświetlenie

miejscowe jako oświetlenie dodatkowe do danego stanowiska pracy, oświetlenie
kierunkowe, które jest ograniczone do ściśle określonego pola pracy i oświetlenie
złoŜone, składające się z oświetlenia ogólnego i oświetlenia miejscowego;

2. oświetlenie awaryjne, w skład którego wchodzi oświetlenie bezpieczeństwa

(umoŜliwiające bezpieczne dokończenie lub kontynuację wykonywanych czynności),
oświetlenie

ewakuacyjne

oświetlenie

przeszkodowe

mające

zastosowanie

w pomieszczeniu, w którym jest zgaszone oświetlenie podstawowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Z higienicznego punktu widzenia na prawidłowe oświetlenie miejsca pracy ma wpływ
natęŜenie oświetlenia (w luksach), równomierność oświetlenia w pomieszczeniu, barwa
ś

wiatła i oddawanie barw oraz ograniczenie olśnienia.

Przy pracach wzrokowych wymagających małych natęŜeń oświetlenia zaleca się

stosowanie oświetlenia ogólnego o natęŜeniu do 200 lx (luksów). Przy pracach wymagających
większej precyzji zaleca się stosowanie oświetlenia ogólnego i miejscowego.

W zakładach gastronomicznych jasność oświetlenia pomieszczeń powinna być

dostosowana do rodzaju wykonywanych czynności. W pomieszczeniach produkcyjnych
natęŜenie oświetlenia powinno wynosić 200 lx, a w pozostałych około 150 lx. Niewłaściwe
oświetlenie

wywołuje

szereg

niekorzystnych

zmian

reakcji

organizmu,

a  w  szczególności  łzawienie  i  zaczerwienienie  powiek  i  spojówek,  zmniejszenie  ostrości
widzenia  i  szybkości  spostrzegania.  Tym  samym  obniŜa  się  dokładność  wykonywanej  pracy
i  trudniej  jest  utrzymać  czystość  pomieszczeń,  co  ma  istotne  znaczenie  szczególnie  przy
produkcji Ŝywności.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to są pomieszczenia pracy?
2.  Jaką wysokość powinny mieć pomieszczenia w zakładach pracy?
3.  Jakie powinny być podłogi i posadzki w budynkach przemysłowych?
4.  Jakie pomieszczenia higieniczno-sanitarne pracodawca musi zapewnić w swoim zakładzie

pracy?

5.  Kiedy pracodawca ma obowiązek zorganizować jadalnię dla pracowników?
6.  Jakie  parametry kształtują mikroklimat?
7.  Czym charakteryzują się warunki pracy w mikroklimacie gorącym?
8.  Czy kaŜdy człowiek moŜe pracować w klimacie zimnym?
9.  Jakie znasz rodzaje wentylacji?
10. Czym róŜni się wentylacja naturalna od grawitacyjnej?
11. Jakie rodzaje oświetlenia występują w pomieszczeniach pracy?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj warunki pracy uzupełniając poniŜsze zdania:

1. Na kaŜdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach stałej pracy

powinno przypadać co najmniej ………….. wolnej objętości pomieszczenia oraz co
najmniej ………………. wolnej powierzchni podłogi (nie zajętej przez maszyny i inne
wyposaŜenie stanowisk pracy).

2. Pracodawca zatrudniający powyŜej ………………………….. na jednej zmianie powinien

zapewnić pracownikom pomieszczenie do spoŜywania posiłków – jadalnię. Obowiązek
ten dotyczy równieŜ pracodawców zatrudniających ………..............., jeŜeli naraŜeni są na
kontakt

rodkami

chemicznymi

lub

………………………..,

materiałami

………………………….. albo przy pracach szczególnie ………………....……………

3. Pracodawca w swoim zakładzie pracy musi zapewnić pomieszczenia higieniczno-sanitarne,

do których zalicza się: ...................………….…………………………………………
…………………………………………………………………………………….…………
…………………………………………………………………………………….…………
………………………………………………………………………………………………

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Niewłaściwe oświetlenie stanowiska pracy powoduje: ……………………………………

…………………………………………………………………………………….…………
……………………………………………………………………………………………... .

5. Z higienicznego punktu widzenia na prawidłowe oświetlenie stanowiska pracy ma wpływ:

……...…………………………………………………………………………………..……
………………………………………………………………………………………….……
………………………………………………………………………………………….……

6. Na oświetlenie podstawowe składa się: ………………..…………………………………

……………………………………………………………………………………………….

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2)  wyszukać informacje dotyczące warunków pracy w zakładzie,
3)  uzupełnić podany przez nauczyciela tekst,
4)  zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

karty do uzupełnienia,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,

−

arkusze papieru formatu A4.

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj przykładową odzieŜ roboczą dla pracownika magazynu mroŜonek.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać w Internecie przykładową odzieŜ roboczą pracownika wykonującego pracę

w mikroklimacie zimnym,

3) zaprojektować odzieŜ roboczą dla magazyniera,
4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

poradnik dla ucznia, literatura,

−−−−

komputer z przyłączem do Internetu,

−−−−

arkusz papieru formatu A1,

−−−−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki.

Ćwiczenie 3

Sporządź wykaz chorób, które uniemoŜliwiają podjęcie pracy w mikroklimacie zimnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) wyszukać w Internecie informacje dotyczące zatrudniania pracowników w mikroklimacie

zimnym,

3)  sporządzić wykaz chorób uniemoŜliwiających podjęcie pracy w mikroklimacie zimnym,
4)  sporządzić notatkę w zeszycie,
5)  zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

poradnik dla ucznia, literatura,

−−−−

komputer z przyłączem do Internetu,

−−−−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,

−−−−

zeszyt.

Ćwiczenie 4

Sporządź wykaz chorób, które uniemoŜliwiają podjęcie pracy w mikroklimacie gorącym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać w Internecie informacje dotyczące zatrudniania pracowników w mikroklimacie

gorącym,

3)  sporządzić wykaz chorób uniemoŜliwiających podjęcie pracy w mikroklimacie gorącym,
4)  sporządzić notatkę w zeszycie,
5)  zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

poradnik dla ucznia, literatura,

−−−−

komputer z przyłączem do Internetu,

−−−−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,

−−−−

zeszyt.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie pomieszczenia pracy?

2) określić jaką wysokość powinny mieć pomieszczenia w zakładach pracy?

3) scharakteryzować warunki pracy?

4) dobrać odzieŜ roboczą do określonego stanowiska pracy?

5) sporządzić wykaz chorób uniemoŜliwiających pracę mikroklimacie zimnym?

6) sporządzić wykaz chorób uniemoŜliwiających pracę mikroklimacie gorącym?

7) scharakteryzować warunki pracy w mikroklimacie gorącym?

8) porównać wentylację naturalną z wentylacją mechaniczną?

9) wymienić rodzaje oświetlenia w pomieszczeniach pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Czynniki szkodliwe, uciąŜliwe i niebezpieczne w środowisku

pracy. Choroby zawodowe

4.4.1. Materiał nauczania

W kaŜdym zakładzie pracy, w zaleŜności od charakteru pracy, produkcji czy technologii

człowiek  moŜe  być  naraŜony  na  oddziaływanie  róŜnorodnych czynników zagraŜających jego
zdrowiu  i  Ŝyciu.  Z  punktu  widzenia  ich  oddziaływania  na  organizm  człowieka  czynniki  te
dzieli  się  na:  niebezpieczne,  szkodliwe  lub  uciąŜliwe.  ZaleŜnie  od  stęŜenia  lub  natęŜenia,
czynniki  uciąŜliwe mogą stać się szkodliwymi (zagraŜającymi zdrowiu) lub niebezpiecznymi
(zagraŜającymi  Ŝyciu).  Wszystkie  czynniki  środowiska  pracy  moŜna  podzielić  na  dwie
zasadnicze grupy:
1.  Czynniki  niebezpieczne  (urazowe),  które  działając  na  człowieka  przewaŜnie  w  sposób

nagły mogą spowodować uraz (wypadek przy pracy). Są to najczęściej czynniki
mechaniczne takie jak ruchome, a głównie wirujące, części maszyn i innych urządzeń,
ś

liskie, nierówne powierzchnie, ostre wystające elementy, poraŜenia prądem

elektrycznym, poparzenia oraz poŜary i/lub wybuchy.

2. Czynniki szkodliwe i uciąŜliwe, które działając na człowieka przez dłuŜszy czas mogą

spowodować  obniŜenie  sprawności  fizycznej  i  psychicznej  lub  zmiany  w  stanie  jego
zdrowia,  a  w  ostateczności  wywołać  choroby  zawodowe.  Czynniki  te  dzielimy  na  cztery
podstawowe  grupy  –  fizyczne  (np.  hałas,  wibracja,  pyły  przemysłowe,  mikroklimat,
oświetlenie,  promieniowanie,  pole  elektrostatyczne,  pyły),  chemiczne  (aerozole,  ciecze,
ciała  stałe,  gazy,  pary,  roztwory  o  działaniu  toksycznym;  narkotycznym;  duszącym;
draŜniącym;  uczulającym;  rakotwórczym;  mutagennym;  upośledzającym  rozrodczość),
biologiczne  (wirusy,  bakterie,  grzyby,  pierwotniaki  oraz    wytwarzane  przez  nie  toksyny
i alergeny) oraz psychofizyczne (obciąŜenie fizyczne, psychonerwowe).
Całkowite wyeliminowanie fizycznych, chemicznych i biologicznych, a takŜe  czynników

szkodliwych  i  uciąŜliwych  z  miejsca  pracy  jest  praktycznie  niemoŜliwe.  Zatrudnianie
pracowników  o  właściwych  kwalifikacjach  na  danym  stanowisku  pracy,  stosowanie  przerw
w  pracy lub skrócenie czasu jej wykonywania, a takŜe szkolenia, system nagród i kar wpływa
znacząco  na  ograniczenie  zagroŜeń  i  bezpieczne  zachowania  pracowników.  KaŜdy  zakład
pracy  musi  zadbać,  aby  szkodliwe  czynniki  fizyczne  takie  jak  hałas  czy  wibracje  nie
przekraczały  najwyŜszych  dopuszczalnych  natęŜeń  (NDN),  a  czynniki  chemiczne  nie
przekraczały najwyŜszych dopuszczalnych stęŜeń (NDS).

JeŜeli ze względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagroŜeń nie jest moŜliwa, naleŜy

stosować  odpowiednie  rozwiązania  organizacyjne  i  techniczne,  w  tym  odpowiednie  środki
ochrony  zbiorowej,  ograniczające  wpływ  tych  zagroŜeń  na  zdrowie  i  bezpieczeństwo
pracowników.

UciąŜliwości i czynniki szkodliwe w zakładach gastronomicznych

Wykonywanie prac w zakładach gastronomicznych wiąŜe się z wieloma uciąŜliwościami

wynikającymi  z  charakteru  wykonywanej  pracy.  Pracownicy  naraŜeni  są  na  nadmierny
wysiłek  mięśni  podczas  dźwigania  cięŜarów,  pracę  w  pozycji  stojącej  oraz  pracę
w  wymuszonej  pozycji  ciała.  DuŜą  uciąŜliwością  jest  praca  wielozmianowa,  nocna  i  stres.
W odróŜnieniu od czynników szkodliwych uciąŜliwości są niemierzalne.

Praca, w której podnoszenie i przenoszenie cięŜarów jest stałą czynnością, moŜe być

przyczyną  nadmiernego  zmęczenia  fizycznego,  przeciąŜenia  mięśni,  stawów,  a  przede
wszystkim  kręgosłupa.  Przy  gwałtownych  ruchach  tułowia,  zwłaszcza  podczas  podnoszenia
cięŜarów  moŜe  dojść  do  powstania  przepukliny.  W  zapobieganiu  skutkom  nadmiernego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wysiłku waŜne jest określenie prawidłowych sposobów podnoszenia i przenoszenia cięŜarów
na  poszczególnych  stanowiskach  pracy  oraz  szkolenie  pracowników  w  zakresie  bezpiecznej
techniki  dźwigania.  NaleŜy  dąŜyć  do  ograniczenia  i  wyeliminowania  ręcznego  przenoszenia
cięŜarów, np. przez stosowanie urządzeń transportowych (wózków).

Długotrwała praca stojąca moŜe przyczynić się do powstawania Ŝylaków kończyn

dolnych,  a  te  powodują  zaburzenia  przepływu  Ŝylnej  krwi,  obrzęki  stóp  i  podudzi  oraz  złe
odŜywianie  skóry  i  tkanki  podskórnej.  Rozwojowi  Ŝylaków  zapobiegają  elastyczne
pończochy lub opaski sięgające od stopy do kolana. Praca stojąca jest bardziej szkodliwa niŜ
chodzenie  i  podczas  długiego  stania  powinno  się  okresowo  wykonywać  rytmiczne  ruchy
stopą.  Stojąca  praca  na  twardym  podłoŜu  moŜe  być  przyczyną  płaskostopia,  które  prowadzi
do  powstawania  przewlekłych  stanów  zapalnych  torebek  i  więzadeł  stawowych  stopy,  jej
obrzęku i bolesności utrudniających, niekiedy nawet uniemoŜliwiających, stanie i chodzenie.
Płaskostopiu  zapobiegają  róŜne  ćwiczenia,  które  aktywizują  mięśnie  stopy.  W  razie
konieczności stosuje się  buty ortopedyczne lub specjalne wkładki do butów.

Wymuszona pozycja ciała podczas wykonywania pracy powoduje szybkie zmęczenie

fizyczne,  zmniejszenie  wydajności  oraz  obniŜenie  tempa  i  jakości  pracy.  Niekorzystnym
elementem tej uciąŜliwości jest moŜliwość przyzwyczajenia się do złej pozycji przy pracy,
co  po  latach  moŜe  doprowadzić  do  utrwalonych  zmian  organicznych, np. trwałego garbienia
się,  nierównomiernego  rozrostu  pewnych  grup  mięśniowych,  skrzywienia  kręgosłupa.
Zapobieganie  skutkom  wymuszonej  pozycji  ciała  to  przede  wszystkim  kontrola  stanowisk
pracy  i  ich  optymalizacja  za  pomocą  środków  technicznych  i  organizacyjnych,  prowadzona
z aktywnym uczestnictwem samych pracowników.

ZagroŜeniem w pracy moŜe teŜ być stres. Powoduje on zmęczenie i zmniejszenie

wydolności  umysłowej  i  psychicznej,  zmniejszenie  odporności  na  choroby,  zmniejszenie
sprawności  wzroku,  słuchu  oraz  precyzji  czynności  manualnych.  W  konsekwencji  prowadzi
do  zwiększenia  ilości  błędów  popełnianych  w  pracy,  mylnych  decyzji,  złej  oceny  stanu
bezpieczeństwa  oraz  braku  motywacji  do  pracy.  Przyczyny  powstawania  stresu  to:  zła
organizacja  pracy,    zbyt  szybkie  i  wymuszone  tempo  pracy  zwłaszcza  monotonnej  oraz  złe
stosunki międzyludzkie.

Do czynników szkodliwych, które mogą występować w gastronomii naleŜą hałas,

podwyŜszona  temperatura  i  gorące  powierzchnie,  znaczna  wilgotność,  nieprawidłowe
oświetlenie,  ciągłe  moczenie  rąk  (w  zmywalniach),  czynniki  chemiczne  (dym  i  spaliny
z palenisk, środki myjące i dezynfekujące), praca w pozycji stojącej oraz praca nocna.

Choroby zawodowe i zasady ich stwierdzania

Wpływ czynników szkodliwych i uciąŜliwych na organizm człowieka przez lata pracy

moŜe  spowodować  zmiany  chorobowe  u  pracownika  z  powstaniem  chorób  zawodowych
włącznie.  Wczesne  wykrycie  tych  zmian  i  podjęcie  odpowiednich  środków  profilaktycznych
powinno  zapobiec  pogorszeniu  stanu  zdrowia  pracownika.  W  tym  celu  stosuje  się  lekarskie
badania  profilaktyczne,  które  mają  stwierdzić,  czy  zatrudniony  pracownik  nie  ma
przeciwwskazań  do  wykonywania  pracy  na  określonym  stanowisku.  Pracownik  w  czasie
zatrudnienia przechodzi badania wstępne, okresowe i kontrolne.

Badaniom wstępnym podlegają osoby przyjmowane do pracy oraz pracownicy

młodociani przenoszeni na inne stanowisko pracy i inni pracownicy przenoszeni na
stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki
uciąŜliwe. Badania wstępne są przeprowadzane na koszt pracodawcy.

Okresowe badania lekarskie zapewniają systematyczną kontrolę stanu zdrowia

pracowników  i  umoŜliwiają  wczesne  wykrycie  objawów  choroby  zawodowej.  O  zakresie
i  częstości  wykonywanych  badań  decyduje  rodzaj  i  charakter  czynników  szkodliwych,  na
które  pracownik  jest  naraŜony.  Przeprowadzane  są  one  na  koszt  pracodawcy.  Badaniom

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kontrolnym podlegają pracownicy w przypadku niezdolności do pracy trwającej ponad
30 dni.

Choroby zawodowe to choroby określone w wykazie chorób zawodowych, spowodowane

działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub
sposobem

wykonywania

pracy.

Wykaz

chorób

zawodowych

oraz

zasady

postępowania

obowiązujące

przy

ich

stwierdzaniu

ustalają

rozporządzenia

Rozporządzenie RM z 30 lipca 2002r. opublikowane w Dz. U Nr 132, z 2002r., poz.
1115 oraz Rozporządzenie MZ z 1 sierpnia 2002 w sprawie sposobu dokumentowania
chorób zawodowych i skutków tych chorób – Dz. U Nr 132 z 2002r., poz. 1121.

Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie moŜe nastąpić

u pracownika lub byłego pracownika, w okresie jego zatrudnienia lub po zakończeniu pracy,
nie  później  jednak  niŜ  w  okresie,  który  został  określony  w  wykazie  chorób  zawodowych.
Zgłoszenia  podejrzenia  choroby  zawodowej  u  pracownika  dokonuje:  pracodawca  lub  lekarz,
który powziął podejrzenie choroby zawodowej u pracownika. Zgłoszenia podejrzenia choroby
zawodowej  moŜe  równieŜ  dokonać  pracownik,  który  podejrzewa,  Ŝe  występujące  u  niego
objawy  mogą  wskazywać  na  taką  chorobę,  lekarz  stomatolog,  lub  lekarz  weterynarii
w przypadku pracownika mającego kontakt z chorymi zwierzętami.

Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się właściwemu państwowemu inspektorowi

sanitarnemu  oraz  właściwemu  inspektorowi  pracy.  Państwowy  inspektor  sanitarny,  kieruje
pracownika  na  badanie  w  celu  rozpoznania  choroby  zawodowej  do  jednostki  orzeczniczej
I stopnia, powiadamiając o tym pracodawcę i jednostkę podstawową słuŜby medycyny pracy
sprawującą  profilaktyczną  opiekę  zdrowotną  nad  pracownikiem,  z  którą  pracodawca  zawarł
umowę.  Rozpoznanie  choroby  zawodowej  w  formie  orzeczenia  lekarskiego  lub  orzeczenie
o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej wydaje wojewódzki ośrodek medycyny
pracy.  Na  podstawie  rozpoznania  choroby  zawodowej  państwowy  powiatowy  inspektor
sanitarny  wydaje  decyzję  administracyjna  o  stwierdzeniu  choroby  zawodowej  lub  odmowie
jej  stwierdzenia.  Decyzje  państwowych  powiatowych  inspektorów  sanitarnych  moŜna
zaskarŜyć  do  państwowych  wojewódzkich  inspektorów  sanitarnych  w  trybie  odwoławczym.
Ostatnią  instancją  odwoławczą    jest  Naczelny  Sąd  Administracyjny.  Kopie  decyzji
o  stwierdzeniu  choroby  zawodowej  otrzymuje  zakład  pracy,  w  którym  pracownik  był
naraŜony bezpośrednio na zachorowanie w czasie zatrudnienia.

Stwierdzenie u pracownika choroby zawodowej zobowiązuje zakład pracy do

niezwłocznego  usunięcia  jej  przyczyn  i  zastosowania  środków  zapobiegających  kolejnym
zachorowaniom.  Według  danych  Instytutu  Medycyny  Pracy  liczba  chorób  zawodowych
stwierdzonych w Polsce w roku 2005 wynosiła 3249, z czego  najliczniejsze były przewlekłe
choroby narządu głosu (21% ogólnej liczby), pylice płuc (20,7), choroby zakaźne i inwazyjne
(18,9),  uszkodzenia  słuchu  (10,4)  i  choroby  skóry  (5  %).  Wśród  męŜczyzn  najwięcej
stwierdzano  w  roku  2005  pylic  płuc  (31%  chorób  zawodowych),  uszkodzeń  słuchu  (16,3),
chorób  zakaźnych  lub  pasoŜytniczych  (16%).  U    kobiet  najwyŜszą  zapadalność  stanowiły
głównie  przewlekłe  choroby  narządu  głosu  (46%  ogólnej  liczby),  choroby  zakaźne  lub
pasoŜytnicze (23,8%) i choroby skóry (ok. 7 % ogólnej liczby schorzeń).

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak dzielimy wszystkie czynniki środowiska pracy?
2.  Co określamy pod pojęciem niebezpieczny czynnik występujący w procesie pracy?
3.  Jakie czynniki zaliczamy do czynników szkodliwych i uciąŜliwych?
4.  Co to jest najwyŜsze dopuszczalne stęŜenie (NDS) i natęŜenie (NDN)?
5.  Wymień znane ci uciąŜliwości wynikające z charakteru pracy w gastronomii?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Jakie działania profilaktyczne podejmowane są w zakładach pracy, aby zapobiegać

pogarszaniu stanu zdrowia pracowników?

7.  Co to jest choroba zawodowa?
8.  Kto jest upowaŜniony do rozpoznawania chorób zawodowych?
9.  Jakie urzędy decydują o stwierdzeniu chorób zawodowych?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z róŜnych źródeł informacji wskaŜ czynniki szkodliwe, uciąŜliwe

i niebezpieczne, występujące w zakładach gastronomicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2)  wymienić czynniki szkodliwe występujące w zakładach gastronomicznych,
3)  wymienić czynniki uciąŜliwe i niebezpieczne występujące w gastronomii,
4)  przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4.

Ćwiczenie 2

Uzupełnij tabelę wpisując rodzaje czynników, które powodują zagroŜenia przy obsłudze

podanych urządzeń oraz podaj sposoby ograniczenia lub likwidacji wpływu tych czynników
na człowieka.

Arkusz do wypełnienia w grupach

Urządzenie

Rodzaj czynnika

Metoda ograniczenia lub

likwidacji tych czynników

Elektryczna maszynka

do krojenia – krajalnica

Kocioł warzelny

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2)  wypełnić arkusz podany przez nauczyciela,
3)  wyniki pracy przedstawić  na forum grupy,
4)  dokonać analizy uzyskanych wyników,
5)  sporządzić notatkę w zeszycie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusz przygotowany przez nauczyciela,

−

zeszyt.

Ćwiczenie 3

Korzystając z róŜnych źródeł informacji podaj przynajmniej 3 choroby zawodowe, które

mogą być spowodowane działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących
w zakładach gastronomicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wypisać najczęściej występujące choroby zawodowe występujące w zakładach

gastronomicznych,

3) przedstawić wyniki na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) dokonać podziału wszystkich czynników środowiska pracy?

2) wyjaśnić pojęcie – niebezpieczne czynniki występujące w środowisku

pracy?

3) wymienić czynniki szkodliwe, uciąŜliwe i niebezpieczne w gastronomii?

4) określić co oznacza skrót (NDS) i (NDN)?

5) wymienić uciąŜliwości wynikające z charakteru pracy w gastronomii?

6) zdefiniować pojecie – choroba zawodowa?

7) wskazać choroby zawodowe występujące w gastronomii?

8) Podać, jakie urzędy decydują o stwierdzeniu chorób zawodowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Środki ochrony indywidualnej

4.5.1. Materiał nauczania

rodki ochrony indywidualnej – to wszelkie środki noszone lub trzymane przez

pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagroŜeń związanych
z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy. Środki
ochrony

indywidualnej

zabezpieczające

przed

działaniem

niebezpiecznych

i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy dostarcza
pracownikom nieodpłatnie pracodawca. Pracodawca jest obowiązany zapewnić teŜ pranie,
konserwację, odpylanie i odkaŜanie środków ochrony indywidualnej.
Rodzaje środków ochrony indywidualnej:

−

rodki ochrony oczu i twarzy – okulary, gogle, szybki ochronne, odpowiednie tarcze

i kaptury, osłony twarzy;

−

rodki ochrony głowy – hełmy ochronne;

−

rodki ochrony słuchu – wkładki, nauszniki, hełmy przeciwhałasowe;

−

rodki ochrony układu oddechowego-przeciwpyłowe, maski filtrująco-pochłaniające;

−

odzieŜ ochronna – kurtki, peleryny, płaszcze przeciwdeszczowe, fartuchy przednie
skórzane, kombinezony przeciwpyłowe, itd.;

−

rodki ochrony kończyn dolnych oraz górnych – rękawice ochronne przy naraŜeniu np. na

iskry, niską temperaturę, wodę, starcia naskórka, ostre szorstkie lub gorące materiały,
buty, antypoślizgowe, odporne na urazy mechaniczne, np. zgniecenia palców;

−

rodki ochrony przed upadkiem z wysokości – szelki bezpieczeństwa, urządzenia

samohamowne i linki bezpieczeństwa.
Ś

rodki ochrony indywidualnej powinny być przeznaczone do osobistego uŜytku. Niektóre

z  nich  mogą  być  uŜytkowane  przez  więcej  niŜ  jedną  osobę,  o  ile  nie  wpływa  to  na
niekorzystnie  na  zdrowie  i  higienę  uŜytkowników.  Środki  ochrony  indywidualnej  powinny
być stosowane zgodnie ze swoim przeznaczeniem.

Bardzo waŜne jest dobieranie i stosowanie odzieŜy roboczej i ochronnej do warunków

występujących  w  środowisku  pracy.  OdzieŜ  zabezpiecza  człowieka  przed  czynnikami
szkodliwymi  i  niebezpiecznymi.  OdzieŜ  oprócz  funkcji  ochronnych  powinna  zapewniać
odpowiedni  komfort  pracy,  umoŜliwiać  wykonywanie  zadań  z  optymalnym  wysiłkiem  bez
pocenia się, obcierania skóry i ograniczania ruchu rąk i nóg. Najczęściej uŜywaną odzieŜą w
pracy  jest  odzieŜ  robocza.  Zastępuje  ona  odzieŜ  osobistą  pracownika,  ale  nie  posiada  cech
ochronnych, jedynie chroni przed brudem, a odpowiednio ocieplona przed zimnem.

W środowisku pracy, gdzie występują czynniki chemiczne niebezpieczne lub szkodliwe

dla zdrowia, pracownik musi być ubrany w odzieŜ ochronną. OdzieŜ ta wykonana jest
z tkaniny powlekanej odpowiednim tworzywem sztucznym lub obszyta folią, albo innym
materiałem odpowiednio do zagroŜenia, przed którym ma chronić.

W zakładach gastronomicznych pracownicy zobowiązani są do noszenia odzieŜy

roboczej,  składającej  się  z  białych  fartuchów  płóciennych  lub  drelichowych  oraz
dwuczęściowych ubrań dla kucharzy. Musi być ona swobodna i dostosowana do temperatury
typowej  dla  pomieszczeń  kuchennych.  Wszyscy  pracownicy  z  wyjątkiem  kelnerów  muszą
nosić nakrycia głowy (białe chustki, opaski na włosy, płócienne czapki).

Poza odzieŜą roboczą pracownicy wykorzystują równieŜ odzieŜ ochronną. Do pracy

w zmywalniach naczyń lub obieralniach warzyw potrzebne są impregnowane fartuchy
i rękawice gumowe. Pranie i naprawa odzieŜy naleŜy do obowiązku pracodawcy, ale moŜe
być zlecana pracownikowi w zamian za ekwiwalent pienięŜny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to są środki ochrony indywidualnej?
2. Jakie są obowiązki pracodawcy w zaopatrzeniu pracownika w odzieŜ roboczą, ochronną

i sprzęt ochrony osobistej?

3.  Czym się róŜni odzieŜ ochronna od odzieŜy roboczej?
4.  Na kim spoczywa obowiązek prania i konserwacji odzieŜy roboczej?
5.  Czy pracodawca moŜe pracownikowi płacić ekwiwalent pienięŜny za pranie odzieŜy

roboczej?

6. Do czego słuŜy odzieŜ ochronna w zakładach gastronomicznych i jakim wymaganiom

musi odpowiadać?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj odzieŜ ochronną i roboczą dla pracownika zajmującego się rozbiorem mięsa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2)  określić, na jakie zagroŜenia i urazy naraŜony jest pracownik,
3)  odszukać  (np.  w  Internecie)  przykłady  odzieŜy  ochronnej  i  roboczej  stosowanej  przy

rozbiorze mięsa,

4) naszkicować na papierze strój pracownika,
5) przedstawić swoją pracę na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki.

Ćwiczenie 2

Połącz piktogramy przedstawiające znaki graficzne ubrań ochronnych z ich opisem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2)  przygotować stanowisko pracy,
3)  połączyć znaki graficzne z ich opisem,
4)  przykleić piktogramy i ich opis na kartce A4,
6)  przedstawić swoją pracę na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

poradnik dla ucznia, literatura,

−−−−

przykłady piktogramów,

−−−−

komputer z przyłączem do Internetu,

−−−−

arkusze papieru formatu A4,

−−−−

klej w sztyfcie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować środki ochrony indywidualnej?

2) zaprojektować odzieŜ ochronną i roboczą dla określonej pracy?

3) porównać czym się róŜni odzieŜ ochronna od odzieŜy roboczej?

4) opisać znaki graficzne ubrań ochronnych?

5) określić na kim spoczywa obowiązek prania i konserwacji odzieŜy roboczej?

6) wyjaśnić czy pracodawca moŜe pracownikowi płacić ekwiwalent pienięŜny

za pranie odzieŜy roboczej?

7) wymienić do czego słuŜy odzieŜ ochronna w zakładach gastronomicznych

i jakim wymaganiom musi odpowiadać?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych

i pracujących pod ciśnieniem

4.6.1. Materiał nauczania

Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych

Powszechne stosowanie energii elektrycznej we wszystkich dziedzinach techniki

i  w  Ŝyciu  codziennym  niesie  oprócz  wielu  korzyści  równieŜ  wiele  zagroŜeń,  zarówno  dla
człowieka,  jak  i  dla  jego  środowiska  pracy  i  Ŝycia.  Człowiek  uŜytkuje  zarówno  proste  jak
i  coraz  bardziej  złoŜone  maszyny  i  urządzenia  techniczne.  Ułatwiają  one  pracę,  zastępują
mięśnie,  a  takŜe  uprzyjemniają  Ŝycie.  Niewłaściwie  eksploatowany  sprzęt  zasilany  energią
elektryczną moŜe narazić uŜytkownika na straty materialne jak i zdrowotne.
W zakładach gastronomicznych wykorzystuje się wiele urządzeń elektrycznych, które, gdy są
niewłaściwie uŜytkowane mogą stwarzać róŜnego rodzaju zagroŜenia. Są to najczęściej:

−

poraŜenia i oparzenia prądem elektrycznym,

−

poŜary,

−

wybuchy,

−

szkodliwe oddziaływanie pola elektrycznego i elektromagnetycznego na organizm ludzki.

Największa  liczba  wypadków,  pochodzących  od  urządzeń  elektrycznych  powstaje
z  powodu  poraŜenia  prądem  elektrycznym,  tj.  wtedy,  gdy  prąd  przepływa  przez  ciało
człowieka  lub  jego  część.  Statystyki  mówią,  Ŝe  70–85%  wypadków  poraŜenia  prądem  jest
spowodowana błędnym postępowaniem człowieka.

PoraŜenie prądem elektrycznym jest to przepływ prądu elektrycznego przez ciało

człowieka  lub  jego  część  oraz  skutki  tego  przepływu.  PoraŜenia  i  oparzenia  prądem
elektrycznym mogą być spowodowane: wadliwą budową urządzeń, pojawieniem się napięcia
na  metalowych  częściach  urządzeń  i  konstrukcjach  nie  będących zwykle pod napięciem (np.
w wyniku zwarć), a takŜe nieprzestrzeganiem przepisów bezpieczeństwa pracy oraz instrukcji
obsługi  urządzeń,  lekkomyślnością,  czy  brakiem  odpowiedniej  wiedzy  o  zagroŜeniach.
PoraŜenie prądem moŜe wystąpić po zetknięciu się ciała człowieka z częściami metalowymi,
które normalnie nie są pod napięciem, czyli są oddzielone od obwodu elektrycznego izolacją
roboczą.  Jej  uszkodzenia  są  najczęstszą  przyczyną  poraŜeń  przez  tzw.  napięcie  dotykowe.
Szczególne  zagroŜenie  powoduje  obsługa  przyrządów  ręcznych,  których  napięcie przekracza
napięcie  bezpieczne,  więc  najczęstszą  przyczyną  poraŜeń  jest  zetknięcie się z uszkodzonymi
przyrządami takimi jak miksery czy przenośne piecyki elektryczne.

Zasady ratowania osób poraŜonych prądem

NajwaŜniejszą czynnością przy ratowaniu osoby poraŜonej jest uwolnienie jej od działania

prądu elektrycznego i udzielenie mu pierwszej pomocy. Uwolnienie poraŜonego spod
działania prądu elektrycznego naleŜy dokonać jedną z metod:

−

przez wyłączenie napięcia obwodu elektrycznego za pomocą wyłącznika, wyciągnięcie
wtyczki z gniazdka lub wykręcenie bezpieczników,

−

przez odciągniecie poraŜonego od urządzeń będących pod napięciem.

Sposób ratowania zaleŜy od stanu poraŜonego:

−

gdy jest przytomny, naleŜy rozluźnić ubranie w okolicy szyi, klatki piersiowej i brzucha
oraz ułoŜyć poraŜonego wygodnie na prawym boku i wezwać lekarza, a jeŜeli jest to
niemoŜliwe, zaleca się przeniesienie lub przewiezienie poraŜonego do lekarza,

−

gdy jest nieprzytomny i oddycha, naleŜy ułoŜyć go na prawym boku (nie wolno na
plecach!), okryć np. kocem, wezwać lekarza i cały czas obserwować, gdyŜ moŜe nastąpić
zatrzymanie oddechu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

gdy jest nieprzytomny i nie oddycha, naleŜy połoŜyć go na plecach, porozpinać uciskające
części garderoby, oczyścić jamę ustną z resztek jedzenia, zapewnić dopływ świeŜego
powietrza, rozpocząć sztuczne oddychanie i masaŜ serca, gdy nie jest wyczuwany puls,
oraz wezwać pogotowie ratunkowe.

W określonych warunkach urządzenia elektryczne mogą takŜe spowodować poŜar

i  wybuch.  PoŜar  powstaje  zwykle  na  skutek  niewłaściwego  stanu  technicznego  urządzeń
elektrycznych, np. nadmiernego nagrzewania się, iskrzenia połączeń lub nieprawidłowego ich
uŜytkowania.  Wybuch  moŜe  być  spowodowany  nawet  przez  urządzenie  w  pełni  sprawne
technicznie,  którego  konstrukcja  nie  jest  jednak  przystosowana  do  wymagań  danego
ś

rodowiska pracy.

Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka

Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka zaleŜy od wielu czynników,

a  zwłaszcza  od  wartości  i  rodzaju  prądu,  czasu  i  drogi  jego  przepływu,  właściwości
indywidualnych  organizmu  oraz  warunków  otoczenia.  Przyjmuje  się,  Ŝe  najniŜsza  oporność
ciała  ludzkiego  wynosi  średnio  około  1000  omów.  Za  bezpieczne  napięcie  prądu  uwaŜa  się
24  V  (wolty)  dla  prądu  zmiennego  i  48  V  prądu  stałego,  pod  warunkiem,  ze  płynie  on
w  czasie  nie  dłuŜszym  niŜ  0.2  s  (sekundy).  Działanie  prądu  elektrycznego  na  organizm
człowieka moŜe mieć charakter bezpośredni lub pośredni:

–

działanie  bezpośrednie  (poraŜenie  elektryczne)  występuje  wtedy,  gdy  przez  ciało
człowieka popłynie prąd elektryczny; wywołuje on wiele zmian fizycznych, chemicznych
i  biologicznych  w  organizmie,  powoduje  bóle,  kurcze  mięśni,  zatrzymanie  oddechu,
zaburzenia  krąŜenia  krwi,  zaburzenia  wzroku,  słuchu  i  równowagi,  utratę  przytomności
czy migotanie komór serca, a często kończy się nawet śmiercią,

–

działanie pośrednie prądu elektrycznego powoduje róŜnego rodzaju urazy, powstające bez
przepływu prądu przez organizm, np. oparzenia łukiem elektrycznym czy uszkodzenia
wzroku wskutek duŜej jaskrawości łuku elektrycznego.
Aby nie dopuścić do powstania niebezpieczeństwa poraŜenia prądem elektrycznym

w  gastronomii,  stosuje  się    dodatkowe  zabezpieczenie  uŜytkowników  przed  napięciem
dotykowym,  czyli  zerowanie  i  uziemianie.  Zerowanie  polega  na  połączeniu  zerowego
przewodu  zasilającego  urządzenie  elektryczne  z  zerowym  przewodem  instalacji  elektrycznej
budynku.    Uziemianie  zaś  to  połączenie  korpusu  urządzenia  elektrycznego  lub  maszyny
z  ziemią  za  pomocą  metalowych  przewodników  prądu.  Dzięki  temu  napięcie  powstające
w następstwie uszkodzenia izolacji zostaje odprowadzone do ziemi.

Bezpieczne uŜytkowanie maszyn i urządzeń elektrycznych
Aby zapobiegać poraŜeniom prądem elektrycznym naleŜy:

–

sprawdzić, czy obudowa urządzenia lub przewód zasilający nie są uszkodzone,

–

nigdy nie dotykać nieizolowanych przewodów, które są pod napięciem,

–

zawsze przed podłączeniem urządzenia do sieci sprawdzić, czy wtyczka przewodu
zasilającego jest dostosowana do gniazda wtykowego (czy jest z bolcem, czy bez),

–

w kaŜdym przypadku uszkodzenia urządzenia elektrycznego wyłączyć je z sieci,

–

nigdy nie zdejmować obudowy sprzętu elektrycznego przed odłączeniem go od zasilania,

–

do napraw zatrudniać osoby z odpowiednimi kwalifikacjami.

Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach pracujących pod ciśnieniem

Urządzenia, które pracują pod ciśnieniem innym niŜ atmosferycznym stwarzają powaŜne

zagroŜenie podczas ich niewłaściwej eksploatacji. NaleŜą do nich między innymi
szybkowary, kotły parowe, autoklawy, butle i zbiorniki ze skroplonymi gazami oraz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wytwornice acetylenowe. Urządzenia, w których ciśnienie przekracza 0,7 MPa (megapaskali),
podlegają  stałemu  nadzorowi  technicznemu  słuŜb  Urzędu  Dozoru  Technicznego  (UDT).
Przed  przystąpieniem  do  eksploatacji  urządzenia  ciśnieniowego  eksploatujący  pisemnie
zgłasza  urządzenie  do  właściwej  jednostki  nadzoru  technicznego,  w  celu  uzyskania  decyzji
zezwalającej  na  jego  eksploatowanie.  Wszystkie  urządzenia  pracujące  pod  ciśnieniem  są
wyposaŜone  w  manometry  wskazujące  wielkość  ciśnienia.  KaŜde  musi  mieć  określone
dopuszczalne

maksymalne

ciśnienie

oraz

automatyczne

zabezpieczenie

(zawory

bezpieczeństwa) redukujące ciśnienie w przypadku jego przekroczenia.

ZagroŜenie w gastronomii mogą stwarzać niskociśnieniowe kotły warzelne. Ich

uŜytkownicy  muszą  przestrzegać  instrukcji  obsługi.  Bezpieczne  warunki  eksploatacyjne
uzyskuje  się  wówczas,  gdy  zbiornik  kotła  warzelnego  jest  wypełniony  do  ¾  objętości,
a  ciśnienie  w  przestrzeni  parowo-wodnej  kotła  wynosi  0,45  bara.  Pokrywa  w  czasie  pracy
powinna być szczelnie zamknięta, a kocioł usytuowany w taki sposób, aby strumień pary przy
otwieraniu  nie  był  skierowany  na  obsługującego  pracownika.  Dopływ  pary  zamyka  się  na
kilka  minut  przed  otwarciem  pokrywy,  a  przed  jej  podniesieniem  naleŜy  sprawdzić,  za
pomocą  zaworu  bezpieczeństwa,  czy  ciśnienie  w  kotle  spadło.  Podstawowym  warunkiem
bezpiecznej  obsługi  kotła  warzelnego  jest  okresowe  sprawdzanie  poziomu  wody
i utrzymywanie go na górnym poziomie oraz nieprzekraczalnie dopuszczalnego ciśnienia.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie zagroŜenia mogą stwarzać niewłaściwie uŜytkowane urządzenia elektryczne?
2.  Co to jest poraŜenie elektryczne?
3.  Jakie czynniki fizyczne decydują o skutkach poraŜenia prądem?
4.  Jakie moŜe być działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka?
5.  Co to jest uziemienie i zerowanie?
6.  Na czym polega bezpieczne uŜytkowanie maszyn i urządzeń elektrycznych?
7.  Jakie zasady obowiązują przy bezpiecznym uŜytkowaniu urządzeń ciśnieniowych?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z róŜnych źródeł informacji opracuj graficznie przykładowe środki ochrony

przeciwporaŜeniowej przy bezpośrednim dotyku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2)  opracować graficznie środki ochrony przeciwporaŜeniowej,
3)  przedstawić projekt na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe pisaki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj bezpieczeństwo pracy w gastronomii przy urządzeniach elektrycznych

i ciśnieniowych uzupełniając poniŜsze zdania:

1. PoraŜenia i oparzenia prądem elektrycznym mogą być spowodowane: ………………

………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………...

2. Aby nie dopuścić do powstania niebezpieczeństwa poraŜenia ……………………

…………… w gastronomii, stosuje się dodatkowe zabezpieczenie uŜytkowników przed
napięciem dotykowym, czyli ………….. i ………………. Zerowanie polega na
połączeniu

zerowego

przewodu

zasilającego

urządzenie

elektryczne

z ..………………………… ……………………. . Uziemianie zaś to połączenie korpusu
urządzenia elektrycznego lub maszyny z …………. za pomocą ……………………
przewodników prądu.

3. ZagroŜenie w gastronomii mogą stwarzać teŜ …………………….. kotły warzelne.

Bezpieczne warunki eksploatacyjne uzyskuje się wówczas, gdy zbiornik kotła warzelnego
jest wypełniony do ……objętości, a ciśnienie w przestrzeni parowo-wodnej kotła wynosi
…………. Pokrywa w czasie pracy powinna być ……………………………, a kocioł
usytuowany w taki sposób, aby strumień pary przy otwieraniu nie ………………
…………………………………………………................. .

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać informacje dotyczące bezpieczeństwa pracy przy urządzeniach elektrycznych

i ciśnieniowych w gastronomii,

3) uzupełnić podany przez nauczyciela tekst,
4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

karty do uzupełnienia,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,

−

arkusze papieru formatu A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić jakie zagroŜenia mogą stwarzać niewłaściwie uŜytkowane

urządzenia elektryczne?

2) opracować graficznie środki ochrony przeciwporaŜeniowej?

3) wyliczyć czynniki fizyczne, które decydują o skutkach poraŜenia prądem?

4) wyjaśnić jakie moŜe być działanie prądu elektrycznego na organizm

człowieka ?

5) wyjaśnić na czym polega bezpieczne uŜytkowanie maszyn i urządzeń

elektrycznych uŜywanych w gastronomii?

6) omówić

podstawowe

zasady

bezpiecznego

uŜytkowania

urządzeń

ciśnieniowych w gastronomii?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Ochrona przeciwpoŜarowa

4.7.1. Materiał nauczania

Organizacja ochrony przeciwpoŜarowej w zakładzie pracy

Ochrona przeciwpoŜarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę

ycia, zdrowia, mienia lub środowiska przed poŜarem, klęską Ŝywiołową lub innym

miejscowym zagroŜeniem poprzez:

−

zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się poŜaru, klęski Ŝywiołowej lub innego
miejscowego zagroŜenia,

−

zapewnienie sił i środków do zwalczania poŜaru, klęski Ŝywiołowej lub innego
miejscowego zagroŜenia,

−

prowadzenia działań ratowniczych.

Osoba  fizyczna,  osoba  prawna,  organizacja  lub  instytucja  korzystająca  ze  środowiska,
budynku,  obiektu  lub  terenu  są  obowiązane  zabezpieczyć  je  przed  zagroŜeniem  poŜarowym
lub  innym  zagroŜeniem  miejscowym.  Właściciel  budynku,  obiektu  lub  terenu,  zapewniając
ich ochronę przeciwpoŜarową jest obowiązany:

−

przestrzegać

przeciwpoŜarowych

wymagań

budowlanych,

instalacyjnych

i technologicznych,

−

wyposaŜyć budynek, obiekt lub teren w sprzęt poŜarniczy i ratowniczy oraz środki
gaśnicze zgodnie z obowiązującymi zasadami,

−

zapewnić konserwację i naprawy sprzętu oraz urządzeń określonych w pkt. b. zgodnie
z zasadami i wymaganiami gwarantującymi sprawne i niezawodne ich funkcjonowanie,

−

zapewnić osobom przebywającym w budynku, obiekcie lub na terenie bezpieczeństwa
i moŜliwość ewakuacji,

−

przygotować budynek, obiekt lub teren do prowadzenia akcji ratowniczej,

−

zaznajomić pracowników z przepisami przeciwpoŜarowymi (w tym z treścią
rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r.
w sprawie ochrony przeciwpoŜarowej budynków, innych obiektów i terenów),

−

ustalić sposoby postępowania na wypadek poŜaru, klęski Ŝywiołowej lub innego
miejscowego zagroŜenia.

ZagroŜenie poŜarowe w gastronomii

Szczególny rodzaj zagroŜenia poŜarowego, związany z bezpieczeństwem ludzi, występuje

w  szeroko  rozumianych  obiektach  i  pomieszczeniach  uŜyteczności  publicznej.  Najczęstszą
przyczyną  powstawania  poŜarów  są:  bezmyślne  bądź  umyślne  działanie  człowieka  tzw.
czynnik  ludzki,  zwarcia  i  wady  instalacji  elektrycznych  czyli  przyczyny  techniczne  oraz
przyczyny  organizacyjne.  W  zakładach  gastronomicznych  zagroŜenia  poŜarowe  mogą
wynikać

stosowania

łatwopalnych

materiałów

wystroju

wnętrz

i wyposaŜenia lokali. Bezpośrednią przyczyną zagroŜeń poŜarowych są:

−

niesprawność lub zły stan instalacji elektrycznych,

−

przeciąŜenie instalacji elektrycznej,

−

niewłaściwy dobór bezpieczników lub samowolne ich naprawianie,

−

nieszczelność przewodów kominowych, pozostawione bez właściwego nadzoru włączone
kuchenki i podgrzewacze, nie posiadające automatycznej regulacji lub ograniczników
temperatury oraz pozostawianie bez nadzoru w pobliŜu łatwo palnych materiałów,

−

nieszczelne instalacje gazowe (zagroŜenie wybuchem),

−

nieostroŜność podczas palenia papierosów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Najwięcej poŜarów wynika z wad urządzeń elektrycznych, pozostałe są skutkiem błędów

w uŜytkowaniu tego rodzaju urządzeń. Najczęstsze przyczyny poŜarów to zły stan izolacji lub
niewłaściwy  rodzaj  izolacji  elektrycznej,  nadmierne  nagrzewanie  się  urządzeń  elektrycznych
podczas  ich  pracy,  a  takŜe  wewnętrzne  zwarcia  w  aparatach  i  urządzeniach  zawierających
palny  olej  mineralny.  W  razie  poŜaru  instalacji  bądź  urządzeń  elektrycznych  pierwszą
czynnością  jest  wyłączenie  napięcia.  W  akcji  gaśniczej  stosuje  się  gaśnice  śniegowe  lub
proszkowe.

ZagroŜenie poŜarowe w gastronomii stwarzają równieŜ kuchenki gazowe. Nieszczelność

instalacji gazowej prowadzi do powstania silnie wybuchowych mieszanek gazowych.
W takich sytuacjach naleŜy natychmiast intensywnie wywietrzyć pomieszczenie i nie uŜywać
otwartego ognia, ani nie włączać urządzeń elektrycznych.

Zasady postępowania w razie poŜaru lub wybuchu.
W przypadku zauwaŜenia poŜaru, osoba która go zauwaŜyła zobowiązana jest do:

−

natychmiastowego zaalarmowania osób znajdujących się w strefie zagroŜenia w sposób
nie powodujący paniki,

−

bezzwłocznego przystąpienia do gaszenia poŜaru przy pomocy podręcznego sprzętu
gaśniczego.

Kierowanie działaniami do czasu przybycia jednostek straŜy poŜarnej obejmuje dyrektor,
a w razie jego nieobecności osoba go zastępująca. Kierujący działaniami powinien
w pierwszej kolejności:

−

wyznaczyć osobę, która poinformuje o poŜarze straŜ poŜarną – tel. stacjonarny – 998, lub
do sieci komórkowych 112 (wszystkie słuŜby ratunkowe),

−

wyznaczyć osobę która stanie przed obiektem i wskaŜe dojeŜdŜającym jednostkom straŜy
poŜarnej dokładne miejsce poŜaru,

−

jeŜeli jest to konieczne zarządzić ewakuację ludzi z części lub z całego obiektu.
W przypadku prowadzenia ewakuacji nie wolno przerywać akcji gaszenia poŜaru. Osoba

alarmująca

straŜ

poŜarną,

uzyskaniu

telefonicznego

połączenia

spokojnym

i opanowanym głosem powinna podać:

–

gdzie się pali – dokładny adres, co się pali,

–

czy zagroŜone jest Ŝycie ludzi,

–

jakie pomieszczenia są bezpośrednio zagroŜone poŜarem,

–

swoje nazwisko i nr telefonu, z którego dzwoni.
Słuchawkę moŜna odłoŜyć dopiero po potwierdzeniu przez straŜ poŜarną, Ŝe przyjęto

zgłoszenie. Przez chwilę naleŜy jeszcze pozostać przy aparacie poniewaŜ dyspozytor moŜe
zadzwonić w celu sprawdzenia prawdziwości zgłoszenia.
W czasie prowadzenia działań naleŜy przestrzegać następujących zasad:

−

w pierwszej kolejności ratować zagroŜone Ŝycie ludzi,

−

jeŜeli zachodzi taka potrzeba wyłączyć główny wyłącznik prądu – nie wolno gasić wodą

a więc takŜe gaśnicami pianowymi urządzeń elektrycznych pod napięciem,

−

nie otwierać – bez wyraźnej potrzeby drzwi i okien do pomieszczeń objętych poŜarem,
poniewaŜ dopływ powietrza sprzyja rozprzestrzenianiu się ognia,

−

wchodz

c do pomieszczeń objętych poŜarem zachować szczególną ostroŜność,

−

w zadymieniu poruszać się w pozycji pochylonej lub na czworakach.
Aby gaszenie za pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego było skuteczne naleŜy podejść

moŜliwie blisko źródła ognia i podać środek gaśniczy bezpośrednio na palący się materiał,
z najbliŜszego otoczenia ognia, jeŜeli to moŜliwe, usunąć materiały palne w celu ograniczenia
rozprzestrzeniania się poŜaru, po ugaszeniu poŜaru naleŜy starannie dogasić tlące się
materiały.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ewakuacja ludzi

Ewakuacja jest zorganizowanym działaniem zmierzającym do usunięcia ludzi ze strefy

zagroŜonej poŜarem lub wybuchem. Ewakuacja jest działaniem, które moŜna przewidzieć
i przygotować się do niego poprzez:

−

przystosowanie do jej wymagań odpowiednich dróg ewakuacyjnych (zachowanie
odpowiedniej szerokości przejścia, oznakowanie, oświetlenie),

−

opracowanie wskazówek dotyczących postępowania (instrukcje),

−

akcję  ewakuacji  ludzi  podejmuje  się,  gdy  zaistniały  poŜar  moŜe  stwarzać  dla  nich
zagroŜenie.
W  obiektach  uŜyteczności  publicznej  obowiązek  rozpoczęcia  ewakuacji  spoczywa  na

pracownikach  danego  zakładu.  Do  gaszenia  zarodków  poŜarów  o  niewielkich  rozmiarach
moŜna  przystąpić  dopiero  wtedy,  gdy  nie  będzie  to  stanowiło  zagroŜenia  własnego  zdrowia
i  Ŝycia.  Do  gaszenia  najlepsze  i  najwygodniejsze  w  uŜyciu  są  gaśnice.  Mają  one  na  swojej
obudowie wyraźne i duŜe oznaczenia literowe świadczące o tym, do gaszenia jakiego rodzaju
poŜaru są przeznaczone:
A.  ciała  stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko Ŝarzenia

(drewno, papier itp.),

B. ciecze palne i ciała stałe topniejące wskutek ciepła (benzyna, rozpuszczalniki, smoła,

topiące się tworzywa sztuczne),

C.  gazy palne (gaz miejski i ziemny, acetylen, propan-butan),
D.  metale lekkie np. aluminium, magnez, sód,
E.  poŜary z grup ABC występujące w obrębie urządzeń pod napięciem.

Do gaszenia kaŜdego z nich naleŜy uŜywać odpowiednich środków:

−

do gaszenia poŜarów z grupy A uŜywana jest woda, piana gaśnicza, proszek gaśniczy,
dwutlenek węgla;

−

do gaszenia poŜarów grupy B odpowiednio piana gaśnicza, proszek gaśniczy, dwutlenek
węgla, halon;

−

do gaszenia poŜarów grupy C – proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon;

−

do gaszenia poŜarów grupy D – specjalne gaśnice proszkowe,

−

do gaszenia poŜarów grupy E – proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon.

W  trakcie  poŜaru  moŜe  zapalić  się  odzieŜ.  Aby  tego  uniknąć,  przed  przejściem  obok  ognia
naleŜy,  jeśli  to  moŜliwe  przykryć  ciało  mokrą,  grubą  tkaniną  z  naturalnych  materiałów.
Człowiek,  na  którym  pali  się  ubranie  najczęściej  będzie  biegał.  Koniecznie  naleŜy  go
przewrócić twarzą do ziemi, a palącą się odzieŜ ugasić wodą. W przypadku jej braku naleŜy
poszkodowanego  przykryć  kocem  gaśniczym  lub  innym  duŜym  i  grubym    materiałem.  Po
ugaszeniu  naleŜy  bezwzględnie  udzielić  pierwszej  pomocy  i  wezwać  pogotowie  ratunkowe
(tel. 999). Zanim przybędzie pomoc naleŜy:

−

powiadomić o zagroŜeniu osoby znajdujące się w strefie zagroŜenia,

−

ewakuować ludzi na niŜsze kondygnacje lub na zewnątrz budynku (dym i gazy spalinowe
unoszą się do góry),

−

do ewakuacji nie uŜywać wind,

−

nie otwierać drzwi, przez które wydobywa się dym,

−

przebywając powyŜej miejsca poŜaru nie otwierać drzwi na korytarz, ale je uszczelnić,

−

wyłączyć dopływ prądu i gazu do zagroŜonej strefy,

−

jeśli nie moŜna opuścić pomieszczenia zagroŜonego, naleŜy przejść do pomieszczenia jak
najdalej od źródła ognia, zamknąć wszystkie drzwi i wzywać pomocy krzykiem lub
innymi znakami,

−

nie wdychać dymu – moŜna zasłonić usta mokrą tkaniną lub jeśli to moŜliwe przykryć
ciało mocną, grubą tkaniną z naturalnych materiałów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega ochrona przeciwpoŜarowa w zakładzie?
2.  Jakie znasz przykłady zagroŜeń poŜarowych w gastronomii?
3.  Kiedy występuje zagroŜenie poŜarowe ze strony elektryczności?
4.  Jak  naleŜy  się  zachować  podczas  poŜaru  urządzeń  elektrycznych  będących  pod

napięciem?

5.  Jakie czynności wykonuje się podczas gaszenia poŜaru w zarodku?
6.  Jakie są numery telefonów do słuŜb ratunkowych?
7.  Na czym polega ewakuacja ludzi?
8.  Jakie znasz rodzaje gaśnic?
9.  Czy do gaszenia palącego się oleju moŜna wykorzystać wodę? Odpowiedź uzasadnij.
10. Jak naleŜy ratować człowieka na którym pali się ubranie?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Połącz w pary piktogramy przedstawiające znaki bezpieczeństwa poŜarowego

z odpowiadającym im opisem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2)  przygotować stanowisko pracy,
3)  połączyć znaki graficzne z ich opisem,
4)  przykleić piktogramy i ich opisy na arkuszu papieru formatu A4,
5)  przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

piktogramy,

−

opisy do piktogramów,

−

arkusz papieru formatuA4,

−

klej w sztyfcie.

Ćwiczenie 2

WskaŜ na planie budynku szkoły drogę ewakuacji uczniów z określonego miejsca

w szkole.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2)  odszukać w Internecie znaki ewakuacyjne,
3)  wyznaczyć drogę ewakuacji na planie budynku szkoły.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

plan szkoły,

−

kolorowe pisaki.

Ćwiczenie 3

WskaŜ na planie budynku szkoły rozmieszczenie urządzeń przeciwpoŜarowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2)  odszukać w Internecie znaki bezpieczeństwa ochrony przeciwpoŜarowej,
3)  wskazać na planie szkoły rozmieszczenie urządzeń przeciwpoŜarowych.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

plan szkoły,

−

kolorowe pisaki.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zidentyfikować znaki bezpieczeństwa poŜarowego?

2) podać przykłady zagroŜeń poŜarowych w gastronomii?

3) zidentyfikować znaki ewakuacyjne?

4) wskazać na planie szkoły rozmieszczenie urządzeń przeciwpoŜarowych?

5) podać czym gasi się poŜar w zarodku?

6) podać numery telefonów słuŜb ratunkowych?

7) wskazać drogi ewakuacji ludzi z miejsca zagroŜenia?

8) wymienić rodzaje gaśnic i podać ich zastosowanie?

9) zaproponować sposób gaszenia płonącego oleju?

10) zaproponować sposób ratowania płonącego człowieka?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach

4.8.1. Materiał nauczania

Za wypadek przy pracy uwaŜa się nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną,

które nastąpiło w związku z pracą i spowodowało uraz lub śmierć pracownika. MoŜe ono
nastąpić podczas wykonywania zwykłych czynności, w związku z wykonywaniem zwykłych
czynności oraz podczas lub w związku z wykonywaniem poleceń.

Za wypadek cięŜki uwaŜa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło cięŜkie uszkodzenie

ciała (np. utrata wzroku, słuchu, mowy), nastąpiła cięŜka, zagraŜająca Ŝyciu choroba lub
trwała albo częściowa niezdolność do pracy.

Wypadek zbiorowy jest wtedy, gdy poszkodowane zostały co najmniej dwie osoby.
Wypadek śmiertelny jest wtedy, gdy pracownik ginie na miejscu wypadku lub umiera

w  okresie  nie  przekraczającym  6  miesięcy  od  dnia  wypadku.  W  razie  wypadku  przy  pracy
pracodawca  jest  zobowiązany  zabezpieczyć  miejsce  wypadku,  udzielić  pierwszej  pomocy
poszkodowanym,  ustalić  okoliczności  i  przyczyny  wypadku  oraz  zastosować  odpowiednie
ś

rodki zapobiegające podobnym zdarzeniom.

O wypadku naleŜy niezwłocznie powiadomić inspektora pracy i prokuratora. Ustalenia

okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (postępowanie powypadkowe) dokonuje zespół
powypadkowy, którego skład jest uzaleŜniony od rodzaju wypadku i przyjętego u danego
pracodawcy systemu realizacji zadań w zakresie bhp, i tak:

−

wypadki śmiertelne, cięŜkie i zbiorowe – skład zespołu: pracownik kierujący komórką
słuŜby bhp oraz zakładowy społeczny inspektor pracy,

−

pozostałe wypadki – zespołu: pracownik słuŜby bhp oraz oddziałowy (wydziałowy)
społeczny inspektor pracy.
Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku, zespół powypadkowy sporządza (w ciągu

14 dni od wypadku) protokół powypadkowy. Zespół powypadkowy ma obowiązek zapoznać
poszkodowanego pracownika lub członków rodziny zmarłego pracownika z treścią protokołu
powypadkowego przed jego zatwierdzeniem.

Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przysługuje świadczenie zdrowotne

przyznawane na podstawie protokołów powypadkowych. Świadczenie takie nie przysługuje,
jeŜeli wyłączną przyczyną wypadku jest raŜące naruszenie przez pracownika przepisów
i zasad bhp, nietrzeźwość, wpływ środków odurzających lub umyślne niedbalstwo.

Osoby pracujące w zakładach gastronomicznych podczas wykonywania swojej pracy

naraŜone  są  na  róŜnorodne  nieszczęśliwe  wypadki.  Najczęstsze  z  nich  to  rany  cięte,
stłuczenia,  zwichnięcia,  złamania,  oparzenia,  poraŜenia  prądem,  omdlenia  i  zatrucia.
Największe  niebezpieczeństwo  wypadkowe  stwarzają  urządzenia  elektryczne,  urządzenia
parowe,  maszyny  gastronomiczne  z  wirującymi  lub  obracającymi  się  elementami(wilki  do
mięsa, krajalnice), oraz naczynia z gorącą wodą lub potrawami.

Specyfiką w zakładach gastronomicznych jest bezpośredni kontakt człowieka

z ruchomymi,  ostrymi  lub  wystającymi  elementami  maszyn  i  urządzeń  oraz  ich
oprzyrządowaniem. NaleŜy zatem zabezpieczać wszystkie elementy maszyn i urządzeń, które
wykonują  ruch  obrotowy,  a  takŜe  wszystkie  wystające  lub  ostre  elementy  tychŜe  maszyn
i  urządzeń.  Na ruchome  części  maszyn,  mogące  powodować  wypadki,  stosuje  się  osłony,
które  zapobiegają  dostępowi  do  strefy  zagroŜenia.  Przed  uruchomieniem  maszyny,  naleŜy
pamiętać  o  sprawdzeniu  osłon  oraz  innych  urządzeń  ochronnych,  a  takŜe  o  zbadaniu
skuteczności ochrony przeciwporaŜeniowej.

Ze względu na niebezpieczeństwo cięŜkich poparzeń w zakładach gastronomicznych nie

wolno stosować naczyń kuchennych bez uchwytów lub z obluzowanymi uchwytami.
Pojemność naczyń w których umieszcza się gorące potrawy nie moŜe być większa niŜ

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50 litrów, a naczynia mogą być napełnione tylko do 4/5 objętości. Do ustawiania
i zdejmowania naczyń kuchennych o masie ponad 15 kg (łącznie z potrawą) potrzebne
są dwie osoby.

DuŜe niebezpieczeństwo w gastronomii stwarzają teŜ śliskie i mokre podłogi, które mogą

prowadzić do upadków. Odpowiednio dobrane obuwie ochronne moŜe znacznie ograniczyć
niebezpieczeństwo urazów.

Na stan bezpieczeństwa w zakładach małej gastronomii wpływa teŜ stan techniczny

maszyn i urządzeń, szczególnie tych, które pracują pod ciśnieniem. Konieczne jest zatem
regularne dokonywanie przeglądów i remontów, przez osoby z odpowiednimi uprawnieniami.

Zasady udzielania pierwszej pomocy.

Pierwszej pomocy wymaga poszkodowany u którego w wyniku urazu, zranienia lub

groźnego dla Ŝycia ostrego zachorowania dochodzi do zaburzenia waŜnych czynności
Ŝ

yciowych tj. oddychania, akcji serca i krąŜenia. Aby skutecznie pomóc ofiarom wypadku

i nie narazić przy tym własnego Ŝycia i zdrowia naleŜy ocenić sytuację w miejscu wypadku –
ocenić liczbę i stan poszkodowanych, zabezpieczyć miejsce zdarzenia, ustalić, czy
poszkodowany jest przytomny, czy oddycha, wezwać pogotowie ratunkowe – tel. 999 lub
tel. 112, a jeśli to konieczne ewakuować poszkodowanego z zagroŜonego miejsca.

Pierwsza pomoc w stanach bezpośredniego zagroŜenia Ŝycia

Podchodząc do poszkodowanego naleŜy przede wszystkim ocenić jego stan, aby

zorientować  się  jakiej  wymaga  pomocy.  Gdy  poszkodowany  reaguje  na  bodźce  ocenić
rozległość  urazu,  udzielić  stosownej  pomocy,  w  razie  potrzeby  wezwać  pomoc.  Gdy
poszkodowany  nie  reaguje  na  bodźce  naleŜy  udroŜnić  drogi  oddechowe  poszkodowanego,
w czasie nie dłuŜszym niŜ 10 sek. i sprawdzić czy prawidłowo oddycha. Jeśli są jakiekolwiek
wątpliwości czy oddech jest prawidłowy, trzeba działać tak jakby był nieprawidłowy:

−

oddech prawidłowy - ułoŜyć w pozycji bezpiecznej, wezwać pomoc,

−

brak prawidłowego oddechu - wykonać 30 uciśnięć klatki piersiowej, 2 próby
wdmuchnięcia powietrza do płuc (ok. 500–600 ml) i ponownie 30 uciśnięć klatki
piersiowej,

−

czynności ratownicze kontynuować do czasu przekazania poszkodowanego w ręce
pogotowia.

Postępowanie z chorym nieprzytomnym:

−

ewakuować poszkodowanego z okolicy zagroŜenia i ochronić go przed dodatkowymi
czynnikami szkodliwymi,

−

udroŜnić drogi oddechowe i sprawdzić czy oddycha prawidłowo,

−

bezpiecznie ułoŜyć poszkodowanego.
U chorych nieprzytomnych oddychających prawidłowo szczególną uwagę naleŜy zwrócić

na zapewnienie droŜności górnych dróg oddechowych, jak równieŜ na zapobieganie
wymiotom. W tym celu naleŜy ułoŜyć chorego w pozycji bocznej bezpiecznej czyli:

−

zdjąć poszkodowanemu okulary,

−

uklęknąć obok poszkodowanego i upewnić się czy obie jego kończyny dolne są
wyprostowane,

−

kończynę górną od strony ratownika ułoŜyć pod kątem prostym w stosunku do ciała,
a następnie zgiąć w łokciu pod kątem 90º

; dłoń powinna być skierowana ku górze,

−

przełoŜyć dalsze ramię poszkodowanego w poprzek klatki piersiowej, a grzbiet dłoni
przytrzymać na bliŜszym policzku,

−

drugą ręką uchwycić dalszą kończynę dolną ratowanego tuŜ pod kolanem od zewnątrz
i podciągnąć ku górze nie odrywając stopy od podłoŜa,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

trzymając nadal dłoń poszkodowanego przy policzku energicznie nacisnąć na zgięte
kolano tak by poszkodowany obrócił się na bok w kierunku ratownika,

−

ustawić kończynę dolną znajdującą się u góry tak, by była zgięta w stawie biodrowym
i kolanowym pod kątem 90º,

−

odgiąć głowę ratowanego do tyłu, by upewnić się, Ŝe drogi oddechowe są droŜne,

−

gdy jest to konieczne, ułoŜyć rękę ratowanego pod policzkiem tak, by utrzymać głowę
w odgięciu,

−

regularnie sprawdzać stan poszkodowanego,

−

gdy zachodzi konieczność pozostawienia poszkodowanego w pozycji bezpiecznej
powyŜej 30 min naleŜy odwrócić go na drugi bok.

Metody przywracania droŜności dróg oddechowych

Najczęstszą przyczyną niedroŜności górnych dróg oddechowych u osób nieprzytomnych

leŜących  na  plecach  jest  opadnięcie  Ŝuchwy  i  zamknięcie  światła  dróg  oddechowych  na
poziomie gardła przez przemieszczony wraz z Ŝuchwą język, co powoduje brak oddechu czyli
bezdech. W celu przywrócenia droŜności górnych dróg oddechowych naleŜy odgiąć głowę ku
tyłowi  z  jednoczesnym  uniesieniem  Ŝuchwy  ku  górze.  U  chorych  z podejrzeniem  urazu
kręgosłupa  po  ustabilizowaniu  głowy  poprzestajemy  tylko  na  wysunięciu  Ŝuchwy  do  góry,
bez  odginania  głowy.  Kliniczne  objawy  bezdechu  to  brak  ruchu  powietrza  w  okolicy  nosa
i  ust,  brak  ruchów  klatki  piersiowej,  utrata  przytomności  i  bladość  i/lub  zasinienie  błon
ś

luzowych oraz skóry twarzy i dolnych części kończyn.

Aby ocenić strumień powietrza wydechowego naleŜy po udroŜnieniu górnych dróg

oddechowych  zbliŜyć  policzek  i  ucho  do  ust  i  nosa  poszkodowanego  i  starać  się  wyczuć
ciepło i ruch powietrza, wysłuchać szmery oddechowe, jednocześnie kątem oka obserwować
ruchy  klatki  piersiowej.  Badanie  oddechu  powinno  trwać  nie  dłuŜej  niŜ  10  sek.  JeŜeli  nie
stwierdza  się  prawidłowej  czynności  oddechowej  trzeba  przystąpić  do  ucisków  klatki
piersiowej. W tym celu naleŜy:

−

ułoŜyć poszkodowanego na plecach na twardym podłoŜu,

−

odsłonić klatkę piersiową (mostek),

−

uklęknąć obok poszkodowanego,

−

ułoŜyć nadgarstek jednej dłoni na środku mostka poszkodowanego,

−

ułoŜyć na ręce uciskającej drugą rękę, spleść palce obu dłoni i upewnić się, Ŝe nie będzie
ucisku na Ŝebra poszkodowanego,

−

wywierać  rytmiczne  uciski  całym  cięŜarem  ciała,  kierunek  ucisku  prostopadle  w  dół,
kończyny górne wyprostowane w łokciach, siła  ucisku  tak dobrana aby mostek uginał się
na  głębokość  4  do  5  cm,  faza  ucisku  i  faza  zwolnienia  ucisku  (bez  odrywania  rąk  od
mostka) w stosunku czasowym 1:1, rytm uciśnięć 100 /minutę,

−

po  wykonaniu  30  uciśnięć  mostka  wykonać  2  sztuczne  oddechy;  sztuczne  oddychanie
i pośredni  masaŜ  serca  wykonywać  naprzemiennie  do  czasu  powrotu  samoistnych
czynności  Ŝyciowych  lub  do  momentu  przybycia  pomocy  (częste  zmiany  ratowników
pozwalają na uniknięcie przemęczenia).

Aby prawidłowo wykonać sztuczne oddychanie naleŜy:

−

klęknąć obok głowy poszkodowanego,

−

udroŜnić drogi oddechowe,

−

zacisnąć otwory nosowe kciukiem i palcem wskazującym ręki leŜącej na czole,

−

wykonać normalny wdech, własnymi ustami objąć szczelnie usta poszkodowanego,

−

wdmuchiwać powietrze wydechowe do ust poszkodowanego w czasie ok. 1 sek.
jednocześnie sprawdzając skuteczność przez obserwację ruchów klatki piersiowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

po zakończeniu wdmuchiwania powietrza oddalić usta od ust ratowanego (dokonując
własnego wdechu), jednocześnie obserwować klatkę piersiową z równoległą obserwacją
powietrza wydechowego w okolicy ust i nosa ratowanego,

−

sztuczne oddychanie prowadzić z częstością 8 oddechów na minutę. Objętość
wdmuchiwanego powietrza 500–600 ml.

Pomoc przy krwotokach i zranieniach

Przyczyną krwotoku jest przerwanie ciągłości naczyń krwionośnych i wypływ krwi

w pełnym  jej  składzie.  Krwotok  tętniczy  sygnalizuje  jasnoczerwony  kolor  krwi  i  strumień
pulsujący  z  rytmem  serca.  W  krwotokach  Ŝylnych  krew  ma  barwę  ciemnoczerwoną  oraz
wypływa  spokojnym  i  nieprzerwanym  strumieniem.  Utrata  od  1,5  do  2  litrów  krwi  stwarza
powaŜne  zagroŜenie  zdrowia  i  Ŝycia.  Podstawową  metodą  tamowania  krwotoków  jest
uniesienie  krwawiącej  kończyny  do  góry  i  nałoŜenie  opatrunku  uciskowego  w  miejscu
krwawienia. Jeśli rana nadal krwawi, naleŜy załoŜyć dodatkową opaskę z bandaŜa. W Ŝadnym
wypadku  nie  naleŜy  zdejmować  raz  załoŜonego  opatrunku.  W  sytuacji  narastającego
zasinienia, drętwienia i mrowienia uciśniętej kończyny rozluźnić załoŜony opatrunek.

Rana to przerwanie ciągłości powłok zewnętrznych. Rany cięte spowodowane przez ostre

przedmioty  (szkło,  nóŜ)  krwawią  zazwyczaj  obficiej,  rany  tłuczone  lub  szarpane  krwawią
skąpo.  Na  miejsce  zranienia  naleŜy  nałoŜyć  czysty,  w  miarę  moŜliwości  jałowy  opatrunek
z  gazy,  a następnie  warstwę  waty  i  całość  umocować  bandaŜem.  W  Ŝadnym  wypadku  nie
naleŜy dotykać ran palcami, ani nie wyciągać ciał obcych tkwiących w ranie.

Postępowanie w oparzeniach

RozróŜnia się oparzenia termiczne, chemiczne i spowodowane energią elektryczną.

W medycynie mówi się o oparzeniach pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia.

W oparzeniach termicznych pierwszego stopnia (bolesny rumień i obrzęk skóry) ulgę

przynosi natychmiastowe oziębienie strumieniem zimnej wody.

W oparzeniach drugiego stopnia, gdy dochodzi do tworzenia się pęcherzy wypełnionych

płynem surowiczym konieczne jest załoŜenie jałowego opatrunku.

Przy oparzeniach trzeciego stopnia dochodzi do uszkodzenia skóry i leŜących pod nią

tkanek.

Rozległe

oparzenie

wywołuje

zespół

zaburzeń

czynności

organizmu.

Poszkodowanemu naleŜy przykryć oparzenia suchą, jałową gazą, a następnie okryć suchym
kocem, aby zabezpieczyć przed utratą ciepła. W oczekiwaniu na pomoc lekarską podawać
ciepłe płyny do picia oraz środki przeciwbólowe.

W przypadku oparzeń elektrycznych najpierw naleŜy odłączyć poszkodowanego od źródła

prądu  i  sprawdzić,  czy  nie  wymaga  on  reanimacji.  Postępowanie  przy  oparzeniach
chemicznych  zasadniczo  nie  róŜni  się  od  postępowania  w  oparzeniach  termicznych.
Najwłaściwsze jest przemywanie rany duŜą ilością czystej wody.

Pomoc przy uszkodzeniu kości i stawów

Złamania dzielimy na zamknięte, gdy odłamy złamanych kości nie przebiły skóry i nie

pojawiła się rana oraz otwarte, przy których kości przebiły skórę i na ogół występuje
krwawienie.

W przypadku złamania zamkniętego naleŜy wyłącznie wezwać pogotowie, obserwować

poszkodowanego i czekać na przyjazd karetki.

W przypadku złamań otwartych przede wszystkim naleŜy załoŜyć jałowy opatrunek, aby

nie  nastąpiło  zainfekowanie  kości  i  aby  zatamować  krwawienie.  Przy  unieruchomianiu
złamań  naleŜy  unieruchomić  dwa  sąsiadujące  ze  złamaniem  stawy.  W  razie  podejrzenia
złamania  kręgosłupa  naleŜy  ograniczyć  przenoszenie  poszkodowanego,  a  w  razie
konieczności przemieszczenia naleŜy odciągać głowę w osi długiej ciała.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zwichnięciem nazywamy częściowe lub całkowite przemieszczenie się jednej lub kilku

kości  w  obrębie  stawu.  Oprócz  przemieszczenia  dochodzi  do  uszkodzenia  torebki  stawowej
i  wiązadeł.  Towarzyszy  temu  ostry  ból  występujący  w  stawie,  a  takŜe  zniesienie  lub
ograniczenie  ruchu  w  stawie.  Pierwsza  pomoc  polega  na  przyłoŜeniu  zimnego  okładu  na
zwichnięty  staw,  unieruchomieniu  go  za  pomocą  szyny  i  opaski,  a  następnie  odesłaniu
poszkodowanego do lekarza.

Wykręceniem stawu nazywa się nadmierne naciągnięcie więzadeł okołostawowych

i torebki  stawowej,  połączone  niekiedy  z  częściowym  ich  naderwaniem.  Wykręceniu  ulega
najczęściej  staw  skokowy  przy  złym  stąpnięciu  lub  podwinięciu  stopy.  Towarzyszy  temu
bolesność,  obrzęk  okolicy  stawu  i  zasinienie,  będące  następstwem  wylewu  krwawego.  Przy
udzielaniu  pierwszej  pomocy  w  kaŜdym  przypadku  naleŜy  najpierw  unieruchomić  lub
przynajmniej  ograniczyć  funkcję  kończyny  za  pomocą  opaski  elastycznej  przez  7–10  dni,
a potem stosować nagrzewania, ciepłe kąpiele i masaŜe.

Omdlenia

Omdlenie to krótkotrwała utrata nieprzytomności poprzedzona zazwyczaj wraŜeniem

zawrotu głowy lub oszołomienia. MoŜe mu towarzyszyć bladość skóry, nagłe odczucie zimna
lub  wystąpienie  zimnego  potu  na  całym  ciele,  nudności,  uczucie  oszołomienia,  zawroty
głowy, osłabienie, mroczki przed oczami. Jest ono zwykle skutkiem nagłego spadku ciśnienia
krwi.  Człowieka,  który  zemdlał  naleŜy  ułoŜyć  na  wznak  z  nogami  uniesionymi  ku  górze,
a głową  poniŜej  tułowia,  co  zapewnia  lepsze  ukrwienie  mózgu.  NaleŜy  równieŜ  zapewnić
dostęp świeŜego powietrza oraz rozluźnić uciskające części odzieŜy.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co nazywamy wypadkiem przy pracy?
2.  Jak dzielimy wypadki?
3.  Co stwarza największe niebezpieczeństwo w gastronomii?
4.  Jak unikać poparzeń termicznych w gastronomii?
5.  Jakie są numery telefonów słuŜb ratunkowych?
6.  W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie nieprzytomnej?
7.  Jakie są metody przywracania droŜności dróg oddechowych?
8.  W jaki sposób zatamować krwotok?
9.  Czym róŜni się oparzenie pierwszego stopnia od drugiego i trzeciego stopnia?
10. Jakie są zasady udzielania pierwszej pomocy przy oparzeniach?
11. Jakie są zasady ratowania osób poraŜonych prądem?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj masaŜ serca.

Uwaga! Nigdy nie wolno uczyć się masaŜu serca na ludziach.
Ćwiczenie wykonuje kaŜdy uczeń na fantomie symulującym ratowanego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ułoŜyć poszkodowanego na wznak, na twardym podłoŜu,
2)  uklęknąć przodem obok poszkodowanego,
3)  znaleźć punkt, w którym Ŝebra łączą się z mostkiem,
4)  ułoŜyć nadgarstek jednej ręki na mostku,
5)  drugi nadgarstek ułoŜyć na pierwszym i odgiąć do góry splecione palce rąk, by nie uciskać

eber,

6)  wyprostować ręce w łokciach i ustawić je pionowo nad klatką piersiową ratowanego,
7)  nacisnąć mostek z taką siłą, by ugiął się o około 4–5 cm,
8)  zwolnić ucisk nie odrywając rąk od poszkodowanego,
9)  powtarzać uciskanie i zwalnianie w tempie 100 razy na minutę,
10) zmienić ćwiczącego po 2 minutach.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

fantom.

Ćwiczenie 2

Wykonaj sztuczne oddychanie metodą usta-usta.

Uwaga! Nigdy nie wolno uczyć się sztucznego oddychania na ludziach.
Ćwiczenie wykonuje kaŜdy uczeń na fantomie symulującym ratowanego.
Dla zachowania higieny naleŜy stosować jednorazowe maseczki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  uklęknąć obok głowy poszkodowanego,
2)  udroŜnić drogi oddechowe,
3)  zacisnąć otwory nosowe kciukiem i palcem wskazującym ręki leŜącej  na czole,
4)  wykonać normalny wdech, własnymi ustami objąć szczelnie usta poszkodowanego,
5)  wdmuchiwać  powietrze  wydechowe  do  ust  poszkodowanego  w  czasie  ok.  1  sek.

jednocześnie sprawdzając skuteczność przez obserwację ruchów klatki piersiowej,

6) po zakończeniu wdmuchiwania powietrza oddalić usta od ust ratowanego (dokonując

własnego wdechu),

7) obserwować klatkę piersiową z równoległą obserwacją powietrza wydechowego

w okolicy ust i nosa ratowanego,

8) sztuczne oddychanie prowadzić z częstością 8 oddechów na minutę; objętość

wdmuchiwanego powietrza 500–600 ml.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

fantom.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wykonaj masaŜ serca i sztuczne oddychanie.

Uwaga! Nigdy nie wolno uczyć się masaŜu serca sztucznego oddychania na ludziach.
Ćwiczenie wykonuje jeden ratujący na fantomie symulującym poszkodowanego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ułoŜyć poszkodowanego na plecach na twardym podłoŜu,
2)  odsłonić klatkę piersiową (mostek) i uklęknąć obok poszkodowanego,
3)  ułoŜyć nadgarstek jednej dłoni na środku mostka poszkodowanego,
4)  ułoŜyć na ręce uciskającej drugą rękę, spleść palce obu dłoni,
5)  upewnić się, Ŝe nie będzie wywierany ucisk na Ŝebra poszkodowanego,
6)  nie uciskać nadbrzusza ani dolnej części mostka,
7)  wywierać  rytmiczne  uciski  całym  cięŜarem  ciała,  kierunek  ucisku  prostopadle  w  dół,

kończyny górne wyprostowane w łokciach, siła ucisku tak dobrana aby mostek uginał się
na głębokość 4 do 5 cm, faza ucisku i faza zwolnienia ucisku (bez odrywania rąk od
mostka) w stosunku czasowym 1:1, rytm uciśnięć 100 /minutę,

8) po wykonaniu 30 uciśnięć mostka wykonać 2 sztuczne oddechy,
9) sztuczne oddychanie i pośredni masaŜ serca wykonywać naprzemiennie do czasu powrotu

samoistnych czynności Ŝyciowych lub do momentu przybycia pomocy. (Częste zmiany
ratowników pozwalają na uniknięcie przemęczenia).

Osoba kończy ćwiczenie po wykonaniu co najmniej 3 cykli po 30 uciśnięć

i 2 wdmuchnięcia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

fantom.

Ćwiczenie 4

UłóŜ poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej („bezpiecznej”).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zdjąć poszkodowanemu okulary,
2) uklęknąć obok poszkodowanego i upewnić się czy obie jego kończyny dolne są

wyprostowane,

3) kończynę górną od strony ratownika ułoŜyć pod kątem prostym w stosunku do ciała,

a następnie zgiąć w łokciu pod kątem 90º

; dłoń powinna być skierowana ku górze,

4) przełoŜyć dalsze ramię poszkodowanego w poprzek klatki piersiowej, a grzbiet dłoni

przytrzymać na bliŜszym policzku,

5) drugą ręką uchwycić dalszą kończynę dolną ratowanego tuŜ pod kolanem od zewnątrz

i podciągnąć ku górze nie odrywając stopy od podłoŜa,

6) trzymając nadal dłoń poszkodowanego przy policzku energicznie nacisnąć na zgięte

kolano tak by poszkodowany obrócił się na bok w kierunku ratownika,

7) ustawić kończynę dolną znajdującą się u góry tak, by była zgięta w stawie biodrowym

i kolanowym pod kątem 90º,

8) odgiąć głowę ratowanego do tyłu, by upewnić się, Ŝe drogi oddechowe są droŜne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9) gdy jest to konieczne, ułoŜyć rękę ratowanego pod policzkiem tak, by utrzymać głowę

w odchyleniu,

10) regularnie sprawdzać stan poszkodowanego,
11) odwrócić poszkodowanego na drugi bok, gdy zachodzi konieczność pozostawienia go

w pozycji bezpiecznej powyŜej 30 min.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

fantom.

Ćwiczenie 5

Udziel pierwszej pomocy przy omdleniu.
Kilka osób prowadzi rozmowę, gdy nagle jeden członek grupy nagle i upada na podłogę.

wiczenie polega na znalezieniu przyczyny upadku i udzieleniu pierwszej pomocy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2)  sprawdzić, czy u poszkodowanego nastąpiła bladość skóry,
3)  sprawdzić, czy na całym ciele wystąpił zimny pot,
4)  skontrolować podstawowe czynności Ŝyciowe,
5)  zapewnić poszkodowanemu dostęp świeŜego powietrza,
6)  rozluźnić uciskające części odzieŜy,
7)  zabezpieczyć przed zachłyśnięciem,
8)  ułoŜyć  poszkodowanego  na  wznak  z  nogami  uniesionymi  ku  górze,  a  głową  poniŜej

tułowia,

9) sprawdzić, czy poszkodowany odzyskuje przytomność.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

fantom.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie wypadku przy pracy?

2) dokonać podziału wypadków?

3) wymienić czynniki powodujące najczęściej wypadki w gastronomii?

4) wykonać masaŜ serca?

5) wykonać sztuczne oddychanie metodą usta-usta?

6) udzielić pierwszej pomocy osobie nieprzytomnej?

7) ułoŜyć poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej ("bezpiecznej")?

8) udzielić pierwszej pomocy przy krwotoku?

9) udzielić pierwszej pomocy przy omdleniach?

10) udzielić pierwszej pomocy przy oparzeniach?

11) udzielić pomocy człowiekowi poraŜonemu prądem?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  24  zadania  dotyczące  przestrzegania  przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny

pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska.

Wszystkie

zadania są

wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi: w zadaniach wielokrotnego

wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku pomyłki naleŜy błędną
odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Państwowy nadzór nad warunkami pracy w Polsce sprawują

a)  tylko Państwowa Inspekcja Sanitarna.
b)  Państwowa Inspekcja Pracy, Państwowa Inspekcja Sanitarna.
c)  tylko państwowa Inspekcja Pracy.
d)  tylko Parlament.

2. SłuŜba bezpieczeństwa i higieny pracy pełni w zakładzie funkcje

a)  doradcze.
b)  kontrolne.
c)  doradcze i kontrolne.
d)  nadzorcze.

3. Przeciętnie liczba godzin pracy w pięciodniowym tygodniu pracy wynosi

a)  30.
b)  35.
c)  40.
d)  45.

4. Ergonomia to nauka o

a)  dostosowaniu środków pracy do człowieka.
b)  pracy.
c)  dostosowaniu człowieka do pracy.
d)  zajmująca się oświetleniem i hałasem.

5. Przedmiotem badań ergonomii jest

a)  maszyna.
b)  urządzenie techniczne.
c)  praca wykonywana przez maszyny.
d)  układ człowiek – maszyna – praca.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Ergonomia korekcyjna zajmuje się

a)  poprawianiem złych rozwiązań konstrukcyjnych, a takŜe organizacyjnych.
b)  konstruowaniem poprawnie zbudowanych maszyn.
c)  tworzeniem urządzeń korekcyjnych.
d)  urządzeniami technicznymi.

7. Przedmiot ergonomiczny to taki, który jest

a)  bezpieczny, estetyczny, tani.
b)  łatwy do wykonania, trwały, bezpieczny.
c)  bezpieczny, funkcjonalny, zdrowy.
d)  zdrowy, trwały, łatwy do wyprodukowania.

8. Pracę statyczną wykonują

a)  tylko te osoby, które cały dzień muszą stać.
b)  tylko te osoby, które się w ogóle nie ruszają.
c)  ludzie, którzy przez większość czasu pracy pozostają w niezmiennej pozycji.
d)  osoby podnoszące pionowo jakieś przedmioty.

9. Zmęczenie to

a)  biochemiczne procesy przebiegające w organizmie.
b)  objaw obniŜenia sprawności psychicznej ustroju.
c)  przejściowe zmniejszenie sprawności ustroju spowodowane nadmiernym

obciąŜeniem pracą.

d) spalanie kalorii.

10. Zmęczenie moŜna wyeliminować

a)  poprzez ciągły odpoczynek.
b)  nie podejmując pracy fizycznej.
c)  poprzez  zrobienie  w  czasie  pracy  kilku  przerw;  po  pracy  fizycznej  odpoczywać

biernie, natomiast po pracy umysłowej czynnie.

d) przez unikanie podnoszenia cięŜarów.

11. Łączny czas przebywania pracownika w ciągu doby w pomieszczeniu pracy stałej wynosi

a)  2 godziny.
b)  4 godziny.
c)  5 godzin.
d)  6 godzin.

12. Hałas, drgania, oświetlenie, mikroklimat, promieniowanie stanowią

a)  warunki materialnego środowiska pracy.
b)  warunki pracy na stanowisku roboczym.
c)  o wysokości zarobków na danym stanowisku pracy.
d)  społecznej istotności wykonywanej pracy.

13. Do oświetlenia podstawowego pomieszczeń zaliczamy oświetlenie

a)  ogólne, miejscowe i złoŜone.
b)  awaryjne.
c)  bezpieczeństwa.
d)  ewakuacyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Wszystkie czynniki środowiska pracy moŜna podzielić na

a)  chemiczne i fizyczne.
b)  niebezpieczne, szkodliwe i uciąŜliwe.
c)  psychofizyczne i biologiczne.
d)  biologiczne i chemiczne.

15. Podejrzenie o chorobę zawodową naleŜy zgłaszać do

a)  pracodawcy.
b)  lekarza pierwszego kontaktu.
c)  właściwego państwowego inspektora sanitarnego i właściwego inspektora pracy.
d)  Instytutu Medycyny pracy.

16. Za bezpieczne napięcie prądu zmiennego uwaŜa się

a)  20 V.
b)  24 V.
c)  48 V.
d)  52 V.

17. Konserwację kuchenki gazowej w zakładzie pracy przeprowadza

a)  szef kuchni.
b)  kierownik zakładu.
c)  pracownik posiadający uprawnienia.
d)  osoba sprzątająca.

18. Bezpieczne warunki eksploatacyjne kotła warzelnego przy ciśnieniu w zbiorniku 45 bar

są wtedy, gdy zbiornik kotła wypełniony jest
a)  do ½ objętości.
b)  do ⅓ objętości.
c)  do  ⅝ objętości.
d)  do ¾ objętości.

19. Do gaszenia poŜarów urządzeń elektrycznych pod napięciem wykorzystuje się

a)  koc gaśniczy.
b)  proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon.
c)  gaśnice pianowe.
d)  wodę.

20. Przenoszenie gorącej potrawy w naczyniu z obluzowanymi uchwytami moŜe stać się

przyczyną
a)  zasłabnięcia.
b)  krwotoku.
c)  poparzenia.
d)  zatrucia.

21. Oceniając stan poszkodowanego w pierwszej kolejności zwracamy uwagę na

a)  stan przytomności.
b)  rodzaj obraŜeń.
c)  okoliczności zdarzenia.
d)  wiek poszkodowanego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……..............................………………………………………………..

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1.  Bezpieczeństwo i ochrona człowieka w środowisku pracy. Ergonomia. CIOP, Warszawa 2002
2.  Buchfelder M., Buchfelder A.: Podręcznik pierwszej pomocy, PZWL, Warszawa 2000
3.  Jastrzębski W.: WyposaŜenie techniczne zakładów gastronomicznych. WSiP, Warszawa 2005
4.  Kodeks pracy ( stan prawny na dzień 01 maja 2004 roku)
5.  Kultura  bezpieczeństwa  (materiały  pomocnicze  dla  szkół  ponadgimnazjalnych).  CIOP,

Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2006

6. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy. CIOP, Warszawa 2002
7. Rączkowski B.: BHP w praktyce. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o.

Gdańsk 2006

8.  Rybicki Z. (red.): Postępowanie w nagłych przypadkach, Urban end Partner Wrocław 2001
9.  Środki ochrony indywidualnej. CIOP, Warszawa 2002
10.  Wacikowska M.: Prawo pracy – poradnik dla podejmujących pierwszą pracę, Państwowa

Inspekcja Pracy, Główny Inspektorat Pracy, Warszawa 2006

11. Wojciechowski W.: Praktyczny poradnik prawa pracy dla pracownika. Główny

Inspektorat Pracy, Warszawa 2005

12. śabicki W. Organizacja, bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 2005