KONSTYTUCJA 3 MAJA
ARTYKUŁ I [RELIGIA PANUJĄCA]
¾
religia panująca – religia rzymskokatolicka. Przejście na inne wyznanie jest zabronione;
¾
zagwarantowana jest wolność wyznania dla osób, które dotychczas wyznawały inną religię.
ARTYKUŁ II [SZLACHTA ZIEMIANIE]
¾
potwierdzenie wcześniejszych wolności i przywilejów ( między innymi – nietykalność bez wyroku
sądowego, zwolnienie z kwaterunku wojskowego);
¾
utrzymanie równości szlachty – posesjonatów;
¾
pozbawienie szlachty gołoty praw politycznych (wskazuje na to sam tytuł artykułu);
¾
szlachta jako obrońcy Konstytucji.
ARTYKUŁ III [MIASTA I MIESZCZANIE]
¾
odniesienie do „Ustawy o Miastach Królewskich z 18 kwietnia 1791” – część składowa
Konstytucji 3 maja.
ARTYKUŁ IV [CHŁOPI WŁOŚCIANIE]
¾
chłopi zostają oddani pod opiekę prawa i rządu krajowego;
¾
państwo może ingerować w stosunkach chłop – wieś – szlachcic;
¾
jeśli zawarto umowę (chłop a dziedzic), to nie może ona zostać zerwana ani zmieniona, chyba,
że za porozumieniem stron. W przeciwnym razie – ingerencja państwa;
¾
ogłoszenie wolności dla wszystkich ludzi (dla nowo przybywających jak i dla tych, którzy
zdecydowali się powrócić do kraju). Oznacza to wolność osiedlania się i najmu do pracy.
ARTYKUŁ V [RZĄD, CZYLI OZNACZENIE WŁADZ PUBLICZNYCH]
¾
zasada władzy ludu – władza bierze się z woli narodu;
¾
trójpodział władzy:
a) ustawodawcza – sejm i senat,
b) wykonawcza – król i Straż Praw,
c) sądownicza – sądy.
ARTYKUŁ VI [SEJM, CZYLI WŁADZA PRAWODAWCZA]
¾
są dwa stany sejmujące – Izba Poselska i Izba Senatorska (pod prezydencją króla);
¾
król w zakresie władzy ustawodawczej – nie jest już stanem sejmującym, zasiada w senacie,
ale nie ma prawa sankcji, zwołuje sejm, posiada prawo inicjatywy ustawodawczej wespół ze
Strażą Praw, w jego imieniu są ogłaszane ustawy;
¾
nie ma sejmu zwyczajnego i nadzwyczajnego. Sejm ma być zawsze gotowy;
¾
są sesje zwyczajne (co 2 lata, trwają 70 – 100 dni) i nadzwyczajne (zarządzane w
przypadku konfliktu między królem a Strażą Praw i komisjami). Sesje zwyczajne zwoływane
są w Warszawie, co trzecia ma miejsce w Grodnie;
¾
posłowie wybierani są na 2 lata i przez cały czas swojej kadencji zatrzymują mandaty
poselskie;
¾
zwołanie sejmu należy do króla, lub do marszałka (gdy król odmawia zwołania sejmu
prawodawczego, lub gdy istnieje sytuacja kryzysowa a król odmawia zwołania sejmu);
¾
zniesienie konfederacji oraz zasady liberum veto na rzecz większości głosów ( od
większości prostej do kwalifikowanej, w zależności od ważności spraw);
¾
Izba Poselska – 204 posłów (wybieranych na sejmikach) i 24 plenipotentów miast
(członkowie komisji rządowych, wypowiadali się w sprawach handlu i przemysłu, nie mieli
prawa głosu);
¾
Senat – 132 członków (biskupi, wojewodowie, kasztelanowie, ministrowie ) + król,
- ma prawo weta zawieszającego w zakresie praw politycznych, cywilnych i karnych,
- stanowi „radę starszych” na Sejmie konstytucyjnym zwoływanym co 25 lat dla
rewizji konstytucji,
- senatorowie nie mają prawa inicjatywy ustawodawczej;
¾
tryb ustawodawczy (ustawy)
- inicjatywa ustawodawcza (król + Straż Praw) – opracowanie projektu,
- przesłanie projektu ustawy do sejmików,
- król + Straż Praw mogą przyjąć poprawki lub pozostawić bez zmian,
- izba poselska – głosowanie,
- senat – przyjęcie ustawy (staje się ona prawem)
- odrzucenie ustawy (veto zawieszające => zawiesza moc wykonania do czasu
zebrania izby poselskiej nowej kadencji => jeśli izba przyjmie ustawę, stanie się ona
prawem obowiązującym)
¾
tryb ustawodawczy (uchwały)
- inicjatywa ustawodawcza (król + Straż Praw) – opracowanie projektu,
- senat i izba poselska obradują w tym samym czasie ,ale oddzielnie, ich głosy liczone
są razem
- większość głosów – projekt staje się prawem
¾
ustawy: ustrój państwa, sprawy konstytucyjne, prawo cywilne i karne, podatki stałe;
¾
uchwały: nobilitacje, budżet, traktaty międzynarodowe, wojna i pokój.
ARTYKUŁ VII [KRÓL. WŁADZA WYKONAWCZA]
KRÓL
¾
tron jest elekcyjny przed dynastię – dziedziczny w obrębie rodziny (elektor saski);
- dziedziczy najstarszy syn z dynastii Wettinów. Gdyby król nie miał syna – dziedziczy
mąż jego córki. Gdyby nie miał córki ani syna, sejm szczególny doprowadza do elekcji
a nowowybrany król zakłada nową dynastię;
- Stanisław August Poniatowski ma panować dożywotnio, a po jego śmierci władza ma
przejść w ręce dynastii Wettinów;
¾
osoba króla jest święta, jest uznawany za ojca i głowę narodu;
¾
król nie jest stanem sejmującym;
¾
król nie może: stanowić praw, nakładać podatków, zaciągać długów publicznych, zmieniać
budżetu, prowadzić samodzielnej polityki zagranicznej;
¾
król ma prawo łaski (bez zbrodni stanu i za zgodą sejmu), nominuje dowódcę na czas wojny,
oficerów, duchownych i urzędników (za zgodą sejmu), powołuje ministrów do Straży Praw,
może prowadzić tymczasowe negocjacje z zagranicą i wydawać pilne zarządzenia związane z
bezpieczeństwem kraju ( musi o tym powiadomić sejm);
¾
król posiada inicjatywę ustawodawczą jedynie wespół ze Strażą Praw;
¾
w imieniu króla wydawane są monety, akta publiczne. Dotyczy to także sądów, trybunałów
etc;
¾
król ma obowiązek zwoływać sejm;
¾
zniesiono prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi – wprowadzono zasadę kontrasygnaty.
Odpowiedni minister podpisuje się pod ustawą i to on ponosi całą odpowiedzialność.
STRAŻ PRAW
¾
organ władzy wykonawczej – organ pomocniczy króla;
¾
skład Straży Praw:
- król (przewodniczący);
- prymas (głowa duchowieństwa, przewodniczący KENu, członkowstwo wynika z tego
przewodnictwa. Jeśli prymas nie może wchodzisz w skład Straży Praw, to zastępuje
go pierwszy w kolejności biskup. Nie ma jednak prawa głosy );
- ministrowie (spraw wewnętrznych, zagranicznych, minister policji- marszałek,
minister wojny – hetman, minister skarbu – podskarbi);
- następca tronu (po ukończeniu 18 roku życia, aby poznać sytuację wewnętrzną
państwa);
- marszałek sejmu (aby zapewnić łączność);
- dwóch sekretarzy ( w celu sporządzania protokołów).
¾
głos w Straży praw mają: prymas, król i ministrowie;
¾
ministrowie powoływani są przez króla z pośród wszystkich ministrów, których było 14.
Nominacje miały miejsce w czasie sesji sejmu – mógł on odwołać nie odpowiadającego mu
ministra poprzez wotum nieufności;
¾
ministrowie mogą być pociągani do odpowiedzialności w dwóch przypadkach:
a) w razie naruszenia Ustawy Rządowej lub innego prawa – odpowiedzialność sądowa
przed
sądem sejmowym;
b) z tytułu postawionych im zarzutów politycznych – odpowiedzialność
parlamentarna.
¾
Sejm może większością 2/3 głosów obu izb uchwalić wobec ministra wotum nieufności,
nawet gdy jego działalność jest zgodna z prawem (ale nie odpowiada sejmowi).
KOMISJE
¾
komisje skupiały w sobie istotne czynności rządowe;
¾
komisje wielkie/rządowe : policji, skarbu, edukacji, wojska;
¾
komisje porządkowe;
¾
ministrowie nie mogli łączyć urzędów, wybierani byli na 2 lata;
¾
przewodniczący – ministrowie nie należący do Straży Praw;
¾
w skład każdej komisji – 14-15 komisarzy ( w komisji policji i skarbu dodatkowo 6
plenipotentów miast) .
¾
komisja skarbu:
- ściąganie podatków i innych dochodów państwowych, rozwój ekonomiczny kraju,
opieka nad rozwojem handlu i produkcją krajową;
- w zakresie gospodarki rolnej mogła działać za pomocą „rad” i „ostrzeżeń”.
¾
komisja policji:
- nadzór nad miastami: sprawy bezpieczeństwa, obyczajności, handlu, zdrowia,
dobroczynności;
- inne kwestie, które mogą przyrównać ją do ministerstwa spraw wewnętrznych.
¾
komisje porządkowe:
- 15 komisarzy wybieranych co 2 lata spośród szlachty osiadłej na danym okręgu.
Później wprowadzono jeszcze po 3 mieszczan. Łącznie 18 osób;
- sprawy cywilno-wojskowe: rekrutacja do wojska, kwaterunek, urządzanie
magazynów, wydawanie paszportów i kontrola ruchu ludności);
- sprawy bardziej ogólne: opieka nad chorymi, biednymi, bezdomnymi; opieka nad
szkołami, handlem; wykazy statystyczne, porady dla rolnictwa.
ARTYKUŁ VIII [WŁADZA SĄDOWNICZA]
¾
zasada terytorialności;
¾
zapowiedź kodyfikacji prawa cywilnego i karnego;
¾
sądy I instancji, sądy II instancji – ustanowione dla każdego województwa, powiatu, ziemi;
sędziowie wybierani na sejmikach => sądy ziemiańskie dla szlachty i właścicieli ziemskich;
¾
sądy dla miast – według „ustawy o miastach królewskich”;
¾
sądy referendarskie – dla każdej prowincji w sprawie chłopów z królewszczyzn;
¾
sądy zadworne, asesorskie, relacyjne, kurlandzkie;
¾
komisje wykonawcze – sądy w sprawach należących do swojej administracji;
¾
sąd najwyższy – występki przeciwko królowi i narodowi (zbrodnie stanu).
ARTYKUŁ IX [REGENCJA]
¾
trzy przypadki: małoletniość króla (poniżej 18 lat), choroba psychiczna (decyzją ¾ głosów w
sejmie), niewola;
¾
sprawowanie: Straż Praw na czele z królową lub prymasem ( w 2 kolejności);
¾
powrót króla do władzy/uzyskanie pełnoletniości: regent przedstawia sprawozdanie ze
swojej działalności.
ARTYKUŁ X [EDUKACJA DZIECI KRÓLEWSKICH]
¾
rządy króla: król ze Strażą Praw + dozorca edukacji, regencja: Straż Praw + dozorca;
¾
dozorca na każdej sesji ordynaryjnej sejmu składa sprawozdanie z postępów królewiczów.
ARTYKUŁ XI [SIŁA ZBROJNA NARODOWA]
¾
obywatelski charakter służby wojskowej (cały naród, nie tylko szlachta);
¾
strzeżenie granic i pokoju w kraju, funkcja egzekucji wyroków sądowych;
¾
wojsko składa przysięgę na wierność królowi i narodowi i na obronę konstytucji narodowej.