Polityka makroekonomiczna
pa
ń
stwa:
polityka fiskalna i monetarna
Wykład 6
1
Wykład 6
LITERATURA zalecana, w szczególności:
•
D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Makroekonomia, rozdział 22.5., ramka
22.2. (polityka fiskalna)
•
Podstawy ekonomii, red. nauk. R. Milewski, E. Kwiatkowski, rozdział
12.8.-12.10. (polityka monetarna)
•
A. Baszyński, B. Kalinowska, M. Knapińska, Makroekonomia. Państwo w
gospodarce (ćwiczenia i przykłady), rozdział 2 i 3.
Wpływ polityki fiskalnej na gospodark
ę
• Prowadzona przez rz
ą
d.
• Cel: stabilizowanie koniunktury
2
• Instrumenty: podatki, wydatki
Polityka fiskalna – podział
• pasywna – automatyczne stabilizatory
koniunktury, które samoczynnie reaguj
ą
na
zmiany koniunktury.
• aktywna (dyskrecjonalna) –
ś
wiadomy
3
• aktywna (dyskrecjonalna) –
ś
wiadomy
interwencjonizm pa
ń
stwa, polegaj
ą
cy na
podejmowaniu decyzji o zmianie podatków i
wydatków, które pozwol
ą
osi
ą
gn
ąć
zamierzone w danej sytuacji cele
gospodarcze.
Polityka fiskalna pasywna – automatyczne
stabilizatory koniunktury (ASK) _1
• ASK – mechanizm w gospodarce, który
zmniejsza podatno
ść
PKB na zmiany
koniunktury gospodarczej.
• Automatyzm tych instrumentów polega na
tym,
ż
e:
4
tym,
ż
e:
– po ich zatwierdzeniu zaczynaj
ą
działa
ć
bez
konieczno
ś
ci wprowadzania cz
ę
stych korekt na
skutek zmian sytuacji gospodarczej;
– siła i zakres ich działania zale
żą
niemal wył
ą
cznie
od skali zmian poziomu aktywno
ś
ci gospodarczej.
Polityka fiskalna pasywna – automatyczne
stabilizatory koniunktury (ASK) _2
• Główne ASK: zasiłki dla bezrobotnych,
progresywne opodatkowanie dochodów.
• Schemat działania ASK:
– recesja – hamuj
ą
spadek popytu globalnego
(AD);
5
(AD);
– wysoka koniunktura – hamuj
ą
wzrost AD.
– efekty: cz
ęś
ciowo koryguj
ą
zmiany w AD.
ASK – przykłady działania
• Przykład działania progresywnego opodatkowania
dochodów ludno
ś
ci jako ASK:
– wysoka koniunktura: ze wzgl
ę
du na takie
opodatkowanie, dyspozycyjny dochód osobisty wzrasta
wolniej ni
ż
dochód osobisty (brutto), dlatego wzrost
popytu globalnego jest mniejszy ni
ż
wynikałoby to ze
wzrostu dochodu narodowego.
6
wzrostu dochodu narodowego.
• Przykład działania zasiłku dla bezrobotnych jako
ASK:
– niska koniunktura: wzrost liczby bezrobotnych, który
otrzymuj
ą
zasiłki dla bezrobotnych; ze wzgl
ę
du na ich
funkcjonowanie spadek dyspozycyjnego dochodu
osobistego i popytu globalnego jest mniejszy ni
ż
wynikałoby to ze spadku dochodu narodowego.
Aktywna (dyskrecjonalna) polityka
fiskalna
• Polega na zmianie stawek podatkowych,
zmianie wydatków bud
ż
etowych,
• Instrumenty: wydatki bud
ż
etowe, stawki
podatkowe
• Podział aktywnej polityki w zale
ż
no
ś
ci od
7
• Podział aktywnej polityki w zale
ż
no
ś
ci od
bie
żą
cej koniunktury gospodarczej i
ustalonych celów:
– Restrykcyjna – ograniczenie tempa wzrostu
popytu globalnego;
– Ekspansywna – zwi
ę
kszenie tempa wzrostu
popytu globalnego.
Krzywa Laffera
P
rzy
c
h
o
d
y
z
p
o
d
a
tk
ó
w
8
P
rzy
c
h
o
d
y
z
p
o
d
a
tk
ó
w
Stawka podatkowa (%)
0%
t
1
100%
Aktywna polityka fiskalna – restrykcyjna
Kiedy
W celu
Instrumenty
• wysokie tempo
wzrostu AD;
• inflacja;
• wysoki deficyt
budżetowy
• obniżenia popytu
globalnego i dochodu
do dyspozycji;
• spadku inflacji
•zwiększenia wpływów
• Wzrost stawek
podatkowych;
• Spadek
wydatków
rządowych
9
budżetowy
•zwiększenia wpływów
do budżetu
rządowych
AD
1
↓
G
AD
Y
AD
2
45°
Y
1
Y
2
Restrykcyjna polityka fiskalna
– spadek G:
Aktywna polityka fiskalna - ekspansywna
Kiedy
W celu
Instrumenty
• recesja;
• niskie tempo
wzrostu lub spadek
AD;
• zrównoważony
budżet
• zwiększenia
popytu globalnego i
dochodu do
dyspozycji
Spadek stawek
podatkowych;
Wzrost wydatków
rządowych
10
budżet
AD
2
AD
Y
AD
1
45°
Y
2
Y
1
Ekspansywna polityka fiskalna
– spadek stawki podatkowej t:
Ograniczenia aktywnej polityki
pa
ń
stwa:
• opó
ź
nienia czasowe;
• niepewno
ść
: trudno
ś
ci w oszacowaniu m.in. warto
ś
ci
mno
ż
nika, czyli ustalenia optymalnej skali zmian i
reakcji gospodarki;
• niemo
ż
no
ść
reagowania na ka
ż
d
ą
zmian
ę
koniunktury i trwałego zlikwidowania bezrobocia;
11
koniunktury i trwałego zlikwidowania bezrobocia;
• niewiadomo jaka b
ę
dzie reakcja na zmiany w polityce
fiskalnej innych podmiotów (zmiany w popycie
konsumpcyjnym i inwestycyjnym);
• zmiany wielko
ś
ci produkcji wpływaj
ą
tak
ż
e na stan
bud
ż
etu pa
ń
stwa.
W
ą
tpliwo
ść
: czy aktywna polityka fiskalna stabilizuje czy
raczej destabilizuje koniunktur
ę
gospodarcz
ą
?
Polityka monetarna
12
Funkcja popytu na pieni
ą
dz
)
,
,
(
+
−
+
×
=
tr
k
r
Y
P
f
L
determinanty
nominalnego popytu
na pieni
ą
dz
13
Funkcja poda
ż
y pieni
ą
dza
0
)
,
,
(
M
r
z
u
f
M
ro
m
×
=
+
−
determinanty
realnego popytu
na pieni
ą
dz
Równowaga na rynku pieni
ęż
nym
M - podaż pieniądza
14
M/P
1
M/P
2
realne zasoby pieniądza (M/P
)
L - popyt na pieniądz
r
1
r
2
Wpływ polityki monetarnej na
gospodark
ę
• Prowadzona przez bank centralny
– w Polsce: Narodowy Bank Polski.
• Cel: utrzymanie stabilnej warto
ś
ci pieni
ą
dza
15
• Uczestnicy systemu bankowego: bank
centralny i banki komercyjne
Bank Centralny – funkcje
• bank emisyjny: posiada monopol na emisj
ę
pieni
ą
dza
gotówkowego;
• bank banków: zaopatruje banki komercyjne w
pieni
ą
dz gotówkowy, reguluje rezerwy tych banków i
udziela im po
ż
yczek;
• bank pa
ń
stwa – obsługuje bud
ż
et, pokrywa
16
• bank pa
ń
stwa – obsługuje bud
ż
et, pokrywa
zobowi
ą
zania zagraniczne, utrzymuje rezerw
ę
pa
ń
stwow
ą
, prowadzi rozliczenia z rz
ą
dem;
• stabilizuje rynki finansowe, jest kredytodawc
ą
ostatniej instancji dla banków, instytucji finansowych;
• współrealizuje polityk
ę
pieni
ęż
n
ą
pa
ń
stwa, kontroluje
i reguluje poda
ż
pieni
ą
dza i kredytu w gospodarce
Narodowy Bank Polski –
Art. 227 Konstytucji RP:
1. Centralnym bankiem pa
ń
stwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu
wył
ą
czne prawo emisji pieni
ą
dza oraz ustalania i realizowania polityki pieni
ęż
nej.
Narodowy Bank Polski odpowiada za warto
ść
polskiego pieni
ą
dza.
2. Organami Narodowego Banku Polskiego s
ą
: Prezes Narodowego Banku
Polskiego, Rada Polityki Pieni
ęż
nej oraz Zarz
ą
d Narodowego Banku Polskiego.
3. Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek
Prezydenta Rzeczypospolitej, na 6 lat.
4. Prezes Narodowego Banku Polskiego nie mo
ż
e nale
ż
e
ć
do partii politycznej,
zwi
ą
zku zawodowego ani prowadzi
ć
działalno
ś
ci publicznej nie daj
ą
cej si
ę
17
zwi
ą
zku zawodowego ani prowadzi
ć
działalno
ś
ci publicznej nie daj
ą
cej si
ę
pogodzi
ć
z godno
ś
ci
ą
jego urz
ę
du.
5. W skład Rady Polityki Pieni
ęż
nej wchodz
ą
Prezes Narodowego Banku Polskiego
jako przewodnicz
ą
cy oraz osoby wyró
ż
niaj
ą
ce si
ę
wiedz
ą
z zakresu finansów
powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm i
Senat.
6. Rada Polityki Pieni
ęż
nej ustala corocznie zało
ż
enia polityki pieni
ęż
nej i
przedkłada je do wiadomo
ś
ci Sejmowi równocze
ś
nie z przedło
ż
eniem przez
Rad
ę
Ministrów projektu ustawy bud
ż
etowej. Rada Polityki Pieni
ęż
nej, w ci
ą
gu 5
miesi
ę
cy od zako
ń
czenia roku bud
ż
etowego, składa Sejmowi sprawozdanie z
wykonania zało
ż
e
ń
polityki pieni
ęż
nej.
7. Organizacj
ę
i zasady działania Narodowego Banku Polskiego oraz szczegółowe
zasady powoływania i odwoływania jego organów okre
ś
la ustawa.
Narodowy Bank Polski – cel działalno
ś
ci
• Konstytucja, art. 227 ust. 1
Narodowy Bank Polski odpowiada
za warto
ść
polskiego pieni
ą
dza.
18
• Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym
Banku Polskim w art. 3:
Podstawowym celem działalno
ś
ci NBP jest
utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy
jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej
Rz
ą
du, o ile nie ogranicza to podstawowego
celu NBP.
Instrumenty banku centralnego
• operacje otwartego rynku
• stopa rezerw obowi
ą
zkowych
• stopa redyskontowa
19
Operacje otwartego rynku
• transakcje dokonywane z inicjatywy banku
centralnego z bankami komercyjnymi,
polegaj
ą
ce na sprzeda
ż
y/ kupnie papierów
warto
ś
ciowych
– w Polsce: polegaj
ą
na emisji własnych papierów
dłu
ż
nych (7-dniowych bonów pieni
ęż
nych), których
minimalna rentowno
ść
jest równa stopie referencyjnej
20
minimalna rentowno
ść
jest równa stopie referencyjnej
wyznaczonej przez Rad
ę
Polityki Pieni
ęż
nej
• wpływ operacji otwartego rynku na rynek
pieni
ęż
ny:
– równowa
żą
popyt i poda
ż
ś
rodków utrzymywanych
przez banki komercyjne w banku centralnym - bank
centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp
procentowych na rynku mi
ę
dzybankowym;
– wpływaj
ą
na wielko
ść
bazy monetarnej (M0).
Stopa rezerw obowi
ą
zkowych
• Stopa rezerw obowi
ą
zkowych – okre
ś
la jak
ą
cz
ęść
z depozytu pierwotnego, banki
komercyjne musz
ą
odprowadzi
ć
na swoje
rachunki w banku centralnym.
• Wpływ rezerwy na rynek pieni
ęż
ny:
21
• Wpływ rezerwy na rynek pieni
ęż
ny:
– współczynnik kreacji depozytów, czyli wielko
ść
kreacji
pieni
ą
dza bezgotówkowego, czyli na M1;
– ma na celu łagodzenie wpływu bie
żą
cych zmian
płynno
ś
ci sektora bankowego na stopy procentowe
na rynku mi
ę
dzybankowym;
– wpływa na mo
ż
liwo
ś
ci ekspansji kredytowej banków.
Stopa redyskontowa weksli_1
• stopa redyskontowa – stopa procentowa
pobierana przez bank centralny od po
ż
yczek
udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw
poprzednio przez nie zdyskontowanych weksli
lub innych papierów warto
ś
ciowych.
• Wpływ stopy redyskontowej na rynek pieni
ęż
ny:
22
• Wpływ stopy redyskontowej na rynek pieni
ęż
ny:
– wpływa na wielko
ść
po
ż
yczek zaci
ą
ganych przez
banki komercyjne w BC
– wpływa na wielko
ść
rezerw trzymanych przez banki
komercyjne;
– wpływa na wielko
ść
działalno
ś
ci kredytowej
prowadzonej przez banki komercyjne
– wpływa na M1.
Polityka monetarna – restrykcyjna
↑
stopy
redyskontowej
↑
stopy rezerw
obowiązkowych
sprzedaż bonów
pieniężnych
IN
S
T
R
U
M
E
N
T
Y
M - podaż pieniądza
23
pieniężnych
↑
stopy procentowej
↓
podaży pieniądza
↓
AD
↓
inflacji
IN
S
T
R
U
M
E
N
T
Y
S
K
U
T
K
I
M/P
1
M/P
0
realne zasoby pieniądza
L - popyt na pieniądz
r
1
r
0
Polityka monetarna – ekspansywna
↓
stopy
redyskontowej
↓
stopy rezerw
obowiązkowych
skup bonów
pieniężnych
IN
S
T
R
U
M
E
N
T
Y
M - podaż pieniądza
24
pieniężnych
↓
stopy procentowej
↑
podaży pieniądza
↑
AD
↑
tempa inflacji
(może doprowadzić)
IN
S
T
R
U
M
E
N
T
Y
S
K
U
T
K
I
PM
0
PM
1
realne zasoby pieniądza
L - popyt na pieniądz
r
0
r
1
INSTRUMENTY NBP
I 06
II 06
III06-III 07
II 08
STOPA REDYSKONTOWA WEKSLI
4,75
4,50
4,25
5,50
STOPA KREDYTU
LOMBARDOWEGO
6,00
5,75
5,50
6,75
STOPA DEPOZYTOWA
3,00
2,75
2,50
3,75
STOPA REZERWY
OBOWI
Ą
ZKOWEJ
3,5
3,5
3,5
3,50
Oprocentowanie
ś
rodków rezerwy
0,9 stopy redyskontowej weksli
25
Oprocentowanie
ś
rodków rezerwy
obowi
ą
zkowej
0,9 stopy redyskontowej weksli
Minimalna stopa rentowno
ś
ci 7-
dniowych operacji otwartego rynku
4,50
4,25
4,00
5,25
Stopa lombardowa wyznacza maksymalny koszt pozyskania pieniądza w banku
centralnym, a stopa depozytowa stanowi dolne ograniczenie korytarza wahań
krótkoterminowych stóp rynkowych.
UWAGA: Stopy procentowe (a także stopa rentowności) prezentowane są w ujęciu rocznym.
www.nbp.pl
.
Stopy oprocentowania depozytów i
kredytów
26
Ź
ródło:NBP
Ś
rednie oprocentowanie nowych umów złotowych w
bankach komercyjnych oraz nowych umów
kredytowych walutowych w dominuj
ą
cych walutach.
27
Podsumowanie
• Pa
ń
stwo jest wa
ż
nym podmiotem na rynku, który
prowadzi polityk
ę
fiskaln
ą
(rz
ą
d) i monetarn
ą
(bank centralny).
• Polityka fiskalna – ma na celu stabilizacj
ę
koniunktury gospodarczej:
– aktywna (dyskrecjonalna)
28
– aktywna (dyskrecjonalna)
– pasywna – automatyczne stabilizatory koniunktury
• Bank centralny – dostosowuje poda
ż
pieni
ą
dza
do potrzeb w gospodarce
• Bank centralny: niezale
ż
no
ść
polityczna,
przejrzysto
ść
działa
ń
, polityka informacyjna,
wiarygodno
ść
.
Pytania…?
29