Day Jennifer - Tworcza wizualizacja dla dzieci

Tytuł oryginału

Creatiuc Yisualization with Children. A Pracłical Guide

Ali rights reserved

First published in Great Britain in 1994 by Element Books Limited,

Shaftesbury, Dorset

Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c, Poznań

Ilustracje

Tammy Day

Redakcja

Aleksandra Springer

Wydanie I

ISBN 83-7150-237-0

Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c.
ul. Wielka 10, 61-774 Poznań

fax 526 326,

Dział handlowy tel./fax 532 751, Redakcja tel. 532 767

Spis treści

Podziękowania......................................................................         9
Przedmowa ...........................................................................       10
Wprowadzenie ......................................................................       11

CZĘŚĆ PIERWSZA: PRZYGOTOWANIE TRENINGU .   .      17
Podstawowe zasady treningu ..............................................       18
Schemat treningu.................................................................       21

CZĘŚĆ DRUGA: PRZYGOTOWANIA ................................

Pora relaksu: korzystamy z ksiąŜki ....................................

Ogólne odpręŜenie ................................................................

Twórczy ruch ........................................................................

Joga 37 • Wyciąganie się 41 • Izometria 42 • Taniec 45

Wizualizacja kinetyczna ............................................................ 46

Oddech ........................................................................................... 53

Koncentracja i medytacja ......................................................... 57

CZĘŚĆ TRZECIA: TWÓRCZA WIZUALIZACJA . . . . 65

W czarownym ogrodzie............................................................... 66

cieŜka 66 • Profesor Jesion 67 • Chmurki 68 • Migotliwe jezioro 69 •

Kryształowa góra 70 • Magiczny dywan 71 • Tęczowy most 72 • Mali
uzdrowiciele 73

Zapanuj nad sobą ................................................................. 76

Nocne zmory 76 • Bóle nerwicowe 77 • Złość 77 • Irracjonalne lęki 78 •
Troski i zmartwienia 79

Rozwiązywanie problemów.................................................. 80

Profesor Jesion 80 • Paląc 82 • Serce 84

Wyznaczanie celów ............................................................... 86

Gabinet 87 • Teatr 88

Koledzy i rodzina .................................................................. 89

Spostrzeganie 89 • Serce 91 • Bądź tym drugim 92

wiadomość globalna ........................................................... 94

Nasienie 94 • Drzewo 95 • Glob 96 • Gwiazdy 96

- 7 -

Wizualizacje twórczych działań ...........................................

Ziemia 99 • Powietrze 100 • Woda 101 • Obraz 102

CZĘŚĆ CZWARTA: DZIAŁANIA.........................................

103

Twórcze działania .................................................................

104

Dzielenie się przeŜyciami .....................................................

108

Wykraczanie..........................................................................

110

Miłosna sieć 110 • Uniwersalna miłość 111

Co dalej?................................................................................

112

Podziękowania

Pragnę podziękować wszystkim osobom, bez których ksiąŜ-

ka ta nigdy by nie powstała. Po pierwsze, dzieciom, który-
mi  kiedykolwiek  się  zajmowałam  -  a  przede  wszystkim
Adamowi,  Jodiemu,  Emmie,  Marii,  Sophie,  Kathy  i  Tam-
my - gorąco dziękuję Wam za wszystkie wzruszające chwi-
le  i  za  odwagę  potrzebną  do  napisania  tej  ksiąŜki.  Debo-
rah  Rozman  wyrazić  muszę  najgłębszą  wdzięczność za  to,
Ŝ

e była niewyczerpanym i hojnym źródłem inspiracji oraz

wiedzy;  Twoja  pełna  zapału,  pionierska  praca  z  dziećmi
wyznaczyła  nam  drogę,  którą  teraz  podąŜamy.  Stephanie
Herzog szczodrze dzieliła się ze mną swoimi obserwacjami
i doświadczeniami. Wszystkim pracownikom kalifornijskie-
go Institute of HeartMath składam gorące podziękowania
za poświęcenie sprawom serca tak wielkiej uwagi i podję-
cie  tak  inspirujących  badań.  Ogromną  pomoc  uzyskałam
ze  strony  angielskiej  Holistic  Education  Network.  Szcze-
gólne  podziękowania  winna  jestem  memu  wydawcy,  Mi-
chaelowi Mannowi, za słowa otuchy oraz redaktorowi, Joh-
nowi Baldockowi, za bezcenne wskazówki. I na koniec niech
mi wolno będzie zwrócić się do swojej córki, Tammy: bar-
dzo,  bardzo  Ci  dziękuję  za  cudowne  ilustracje,  moja  naj-
większa radości i nauczycielko.

Jennifer Day

Przedmowa

Przez wszystkie lata, kiedy nauczałem twórczej wizua-

lizacji,  wielokrotnie  spotykałem  się  z  pytaniami,  w  jaki
sposób  wykorzystać  tę  skuteczną  metodę  w  przypadku
dzieci.  I  oto dzięki Jennifer  Day  otrzymujemy  znakomitą
odpowiedź na to pytanie.

Twórcza wizualizacja dla dzieci opisuje konkretne po-

sunięcia i poczynania w sposób jasny i zrozumiały. Jestem
przekonany, Ŝe poradnik ten, dostarczając wielu informa-
cji, będzie teŜ źródłem inspiracji i radości dla dzieci w kaŜ-
dym wieku oraz ich rodziców i nauczycieli.

Gorąco polecam tę ksiąŜkę wszystkim osobom, które

pragną dopomóc dzieciom lub uczniom w tym, aby nauczy-
li się wykorzystywać swą wyobraźnię do rozwijania róŜ-
nych aspektów własnej osobowości, rozwiązywania proble-
mów i realizacji zamierzonych celów.

Shakti Gawain

autor Twórczej wyobraźni

Wprowadzenie

Zupełnie niedawno pewien ośmiolatek w rozmowie ze

mną  określił  twórczą  wizualizację  jako  „siłę".  Kiedy  po-
prosiłam,  Ŝeby  powiedział  coś  więcej,  on  zastanowił  się
chwilę,  a  potem  wyjaśnił:  „Kiedy  dasz  popracować  wyo-
braźni, to ona staje  się taką  siłą,  Ŝe  wszystko  moŜesz
w swoim Ŝyciu poprawić!"

Sądzę, Ŝe wielu dorosłych podpisałoby się pod tymi sło-

wami.  Coraz  więcej  osób  korzysta  z  efektów  twórczej  wi-
zualizacji w najróŜniejszych sferach Ŝycia; to jej zawdzię-
czają sukcesy zawodowe, zdrowie i rozwój osobisty artyści,
sportowcy,  ludzie  interesu,  lekarze,  wychowawcy  i  wielu,
wielu  innych.  Dzisiaj  nietrudno  znaleźć  poradę  i  pomoc,
jeśli chodzi o wykorzystanie twórczej wizualizacji czy in-
nych  instrumentów  rozwijania  własnej  osobowości. Coraz
więcej jest łatwo dostępnych ksiąŜek, artykułów, kursów,
warsztatów, nauczycieli i guru.

NiezaleŜnie od tego, nad przebudową jakiego obszaru

własnej  osobowości  pracujemy,  dzieci  uwaŜnie  nas  obser-
wują  i  są  pod  wraŜeniem  dostrzeganych  zmian.  Trzeba
przy  tym  podkreślić,  Ŝe  ich  doświadczenia  nie  mają  sobie
podobnych. Mam tu na myśli nie tylko przemiany zacho-
dzące  wewnątrz  rodziny,  ale  takŜe  ciągłe  przekształcenia
dokonujące  się  w  społeczeństwie  i  w  całym  dookolnym
ś

wiecie. Nie było dotąd pokolenia, które wzrastałoby

w warunkach tak głębokich i dynamicznych zmian, a mi-
mo to jak niewiele w naszych czasach myśli się o tym,
w jaki sposób pomóc właśnie dzieciom. Potrzeba im pora-
dy, zachęty i Ŝyczliwego, przyjacielskiego wsparcia. MoŜli-
we, Ŝe bez takiej pomocy wkraczając w dorosłe Ŝycie, będą

- 1 1 -

równie obolałe, okaleczone i zdezorientowane — fizycznie
i psychicznie -jak dzisiaj my sami.

ChociaŜ wielu rodziców zgodzi się z tym stwierdzeniem,

natychmiast rodzi się pytanie: w jaki sposób mamy dora-
dzać swoim dzieciom, jeśli my sami nieustannie uczymy
się otaczającego nas świata?

Jakkolwiek paradoksalnie mogłoby to zabrzmieć, wła-

nie wtedy, kiedy najbardziej się rozwijamy i najwięcej

uczymy, moŜemy być takŜe najlepszymi nauczycielami
i doradcami dla własnych dzieci. Prawda, którą chcemy
przekazać, staje się jeszcze wyrazistsza, kiedy w poradzie
potrafimy dojrzeć czynnik zapobiegawczy.

Przypomnijcie sobie, jak wygląda cebula. Wszystko za-

czyna  się  od  pędu,  który  stopniowo  otorbia  się  kolejnymi
warstwami, te zaś dają mu coraz twardszą osłonę. Ludzie
rozwijają  się  w  podobny  sposób.  Odpowiednikami  kolej-
nych warstw są zespoły postaw, pojęć i sympatii lub anty-
cypacji, które gromadzimy na kaŜdym z etapów Ŝycia. Po-
dobnie  jak  u  cebuli,  kaŜda  następna  warstwa  coraz  bar-
dziej utrudnia dotarcie do ośrodka naszej istoty.

Dzisiaj wiele osób próbuje zerwać z siebie te warstwy

nawyków, aby dotrzeć do owego centrum, do dziecka, któ-
rym jesteśmy gdzieś w głębi siebie. Podobnie jak przy obie-
raniu cebuli, nie obywa się często bez łez, a nawet bardziej
jeszcze dotkliwych przeŜyć. Gdyby miało to zaleŜeć od nas,
najpewniej  wolelibyśmy  oszczędzić  swoim  dzieciom  takie-
go zdzierania psychicznych naskórków. A przecieŜ w mia-
rę  jak  stajemy  się  coraz  bardziej  świadomymi  rodzicami,
wzrasta teŜ nasza moŜliwość podejmowania zabiegów pro-
filaktycznych. Z pewnością Ŝadnej osoby wchodzącej w doj-
rzałe Ŝycie nie moŜna ochronić przed „odzieraniem" ze złu-
dzeń i nadziei, tyle Ŝe proces ten nie musi być traumatycz-
ny. Jeśli ktoś w dzieciństwie zaznał troskliwej i pełnej mi-
łości porady i nauki, w wieku zaś wkraczania w dorosłość
skupiony  jest  na  sobie  i  pełen  wiary  w  siebie  -  przeŜycie
takie moŜe być olśniewające i niezwykle korzystne dla roz-
woju osobowości.

Pamiętając o tym, wychowanie dziecka powinniśmy trak-

- 1 2 -

tować jako proces zarówno prewencyjny, jak i ewolucyjny.
Jeśli  Ŝywo  pamiętamy  własne  doświadczenia  obrastania
warstwami  przyzwyczajeń  oraz  późniejszego  zdzierania
ich  z  siebie,  potrafimy  docenić  wartość  działań  profilak-
tycznych  i  zrozumieć,  jak  wielkiej  i  starannej  potrzeba
pracy,  aby  rozbudzić  w  naszych  dzieciach  wewnętrzne  po-
czucie siły i samowiedzy.

Wiemy, jak wielkim przeŜyciem jest odkrywanie same-

go  siebie  i  właśnie  dlatego  moŜemy  zainspirować  nasze
dzieci  do  odkrywania  i  rozwijania  własnego  wewnętrzne-
go  świata,  a  takŜe  walnie  im  w  tym  pomóc.  Dzięki  odzy-
skanej łączności  z  dzieckiem obecnym w nas samych,  mo-
Ŝ

emy nawiązywać kontakt z własnymi dziećmi na róŜnych

poziomach, ujawniając drzemiący w nich nieprawdopodob-
ny potencjał bujnego rozwoju.

Kiedy juŜ odkryjemy te obszary w sobie samych — a twór-

cza  wizualizacja  znakomicie  to  ułatwia  -  wtedy  szybko
spostrzeŜemy,  Ŝe  potrafimy  naprowadzić  swoje  dzieci  na
solidną  ścieŜkę  ich  własnego  rozwoju  osobowego,  odkry-
wając zarazem nowy wymiar rodzicielstwa.

Często uświadamiamy sobie wówczas, Ŝe twórcza wizu-

alizacja jest naturalnym i wspaniałym narzędziem, uła-
twiającym nam kierowanie rozwojem dziecka, odkrycie to
zaś bywa bezpośrednim skutkiem tego, Ŝe skorzystaliśmy
z niej, aby odkryć dziecko w sobie samych!

Na czym więc właściwie polega twórcza wizualizacja?

Jest to świadome wykorzystanie twórczej wyobraźni do

rozwiązywania  codziennych  problemów:  osiągania  celów,
pokonywania  przeszkód,  poszerzania  świadomości  i  pod-
wyŜszania jakości Ŝycia. W przypadku twórczej wizualiza-
cji, o której tutaj mowa, celem jest, oczywiście, jakość Ŝy-
cia  waszych  dzieci  i  ich  przyszłe  perspektywy;  niemniej
sami takŜe bez wątpienia odniesiecie niemałe korzyści!

Wprowadzanie dzieci w arkana twórczej wizualizacji jest

zadaniem szczególnie wdzięcznym z tej racji, Ŝe chodzi
tutaj o coś, co moŜna wręcz nazwać ich drugą naturą. Dzie-
ci mają naturalną potrzebę twórczej gry imaginacyjnej, co
sprawia, Ŝe niemal bez wysiłku przychodzi im świadome

- 1 3 -

sterowanie wyobraźnią. Dla większości dzieci jest to z pew-
nością o wiele łatwiejsze od mnóstwa innych rzeczy, któ-
rych muszą się pracowicie uczyć.

Skoro zaś twórcza wizualizacja jest dla dziecka narzę-

dziem tak naturalnym, nic dziwnego, Ŝe z jej pomocą o wie-
le  łatwiej  zdobywa  ono  samoświadomość  i  uczy  się  auto-
koncentracji.  Korzystając  z  róŜnych  technik  twórczej  wi-
zualizacji, moŜna  kierować rozwojem dzieci  w ten sposób,
by  nie  traciły  one  łączności  z  twórczym  i  duchowym  ją-
drem  swojej  osobowości.  Twórcza  wizualizacja  pomaga
nam  pokazać  wychowankom,  w  jaki  sposób  mogą  pielę-
gnować w sobie swoje „wewnętrzne dzieci". W ten sposób
przyczyniamy  się  nie  tylko  do  rozwoju,  ale  wręcz  do  roz-
kwitu  naszych  podopiecznych,  którzy  staną  się  pełnymi
wiary w siebie, twórczo czerpiącymi ze źródeł intuicji, ko-
chającymi istotami, jakimi sami staramy się być.

W przypadku dzieci, z którymi wiąŜą się pewne szcze-

gólne problemy - jak nocne zmory, irracjonalne lęki, nad-
wraŜliwość, nadaktywność czy kłopoty z koncentracją —
twórcza wizualizacja moŜe okazać się niezastąpionym spo-
sobem na pokonanie ich trudności.

Kto wie, czy nie najwaŜniejszy jest fakt, Ŝe za sprawą

twórczej wizualizacji proces rozwoju osobowego staje się
radosny i pasjonujący. Twórcza wizualizacja pomoŜe wa-
szym pociechom w pełni wydobyć z siebie i rozwinąć wszy-
stkie ukryte zdolności, a dokona się to w sposób przyjem-
ny i harmonijny.

KsiąŜka niniejsza opisuje podstawowe i najskuteczniej-

sze sposoby wykorzystania twórczej wizualizacji w kon-
taktach z dziećmi. Z porad tych moŜna skorzystać, mając
do czynienia z jednym dzieckiem, z kilkorgiem rodzeństwa,
z grupą zabawową czy nawet z klasą szkolną. Z moich do-
ś

wiadczeń wynika, Ŝe opisane tu metody pozostają sku-

teczne przy pracy z grupami liczącymi od dwojga do dwa-
dzieściorga dzieci.

Wszystkie opisane tutaj proste techniki, zasady i idee

wyrastają z doświadczeń, które zdobyłam w trakcie dwu-
dziestoletniej pracy z dziećmi i nastolatkami w róŜnych

- 1 4 -

częściach świata, a takŜe wychowując własną córkę. Moje
porady  łatwo  wprowadzić  w  Ŝycie;  pomogą  wam  one  wy-
tworzyć  w  dzieciach  pasję  twórczą,  zdolność  samooceny,
umiejętność  koncentracji  oraz  rozbudować  ich  samoświa-
domość i dać im poczucie zaufania do siebie, które w burz-
liwych  latach  dziewięćdziesiątych  tak  bardzo  są  potrzeb-
ne, i to z pewnością nie tylko dzieciom!

Z ksiąŜki tej korzystać mogą zarówno ci rodzice i wycho-

wawcy, dla których problematyka twórczej wizualizacji jest
całkowitą nowością, jak i ci, którzy zaznajomieni są juŜ
z jej wielorakimi technikami.

Dobrej zabawy i jak najwięcej korzyści!

Podstawowe zasady treningu

Podobnie jak większość spraw w Ŝyciu, równieŜ trening

twórczej wizualizacji wymaga pewnych przygotowań, a tak-
Ŝ

e trzymania się sprawdzonych zasad. Aczkolwiek niesły-

chanie waŜne jest zachowanie twórczej swobody, to jednak
musi ona mieć pewne ramy, w których dopiero będzie mo-
gła się rozwijać. Z moich doświadczeń wynika, Ŝe najwaŜ-
niejsza w treningu jest kolejność poszczególnych działań,
gdyŜ w decydujący sposób wpływa ona na poziomy energe-
tyczne, przepływ energii, otwartość, receptywność i rów-
nowagę.

Podany poniŜej schemat pozostawia wiele miejsca dla

własnych udoskonaleń i modyfikacji, o których zadecydu-
ją ujawniające się w trakcie kolejnych sesji potrzeby two-
ich dzieci i twoje własne. Radzę przeto, aby przedstawione
niŜej elementy treningu potraktować jako pewne zasadni-
cze wskazania, których elastyczne przestrzeganie zapew-
ni poczucie stabilności działań i ich ciągłości.

Czas przeznaczony na kaŜdy etap określałam, zakłada-

jąc, Ŝe trening trwa półtorej godziny. W zaleŜności jednak
od warunków i potrzeb sam moŜesz swobodnie określać
czas trwania poszczególnych faz.

Ogólne odpręŜenie: Na początku kaŜdego treningu

około pięciu minut trzeba poświęcić na to, aby uwolnić się
od wszelkich stresów i napięć, które mogłyby przeszka-
dzać w dalszych ćwiczeniach.

Twórczy ruch albo wizualizacja kinetyczna: Ten

etap trwa od dziesięciu do piętnastu minut. Którąkolwiek
formę wybierzesz, pozostań przy niej przez trzy, cztery

- 1 8 -

kolejne sesje, aŜ dziecko całkowicie oswoi się z podstawo-
wymi elementami, i dopiero potem przejdź do drugiej for-
my. Oczywiście, jeśli dziecko znajduje przyjemność w jed-
nej z tych form, moŜesz z niej korzystać bez końca!

Oddychanie: Dla zintensyfikowania przepływu ener-

gii i lepszego skoncentrowania uwagi zaleca się pięć mi-
nut głębokich oddechów przeponowych albo innych ćwi-
czeń oddechowych.

Medytacja i koncentracja: W zaleŜności od potrzeb

i stopnia rozkojarzenia dziecka około piętnastu minut na-
leŜy poświęcić na skupianie świadomości i mobilizację
energii.

Twórcza wizualizacja: Po ćwiczeniach medytacyj-

no-koncentrujących zaleca się co najmniej dziesięciominu-
towy etap twórczej wizualizacji, który w zaleŜności od po-
trzeb moŜna wydłuŜać. Typ twórczej wizualizacji moŜesz
wybrać spośród ćwiczeń opisanych w części trzeciej.

Twórcze działania: MoŜna na nie poświęcić od dwu-

dziestu do trzydziestu minut, włączając w to sprzątanie,
jeśli jest potrzebne.

Dzielenie się przeŜyciami: Dziesięć minut to dobry

okres, wiele jednak zaleŜy od liczby uczestników.

Wykraczanie: Stosowane na końcu treningu ćwicze-

nie poszerzania świadomości powinno trwać około czte-
rech, pięciu minut.

Rzeczą niezwykle istotną jest zachowanie właściwego

rytmu: nieustannie kontroluj stopień skupienia dzieci i po-
ziom ich energetycznego pobudzenia i do tego dostosuj swo-
je poczynania. O ile proces koncentracji ma charakter in-
trospektywny, o tyle przy twórczej aktywności energia jest
wydatkowana. ChociaŜ dziecko nie zawsze sobie to uświa-
damia, właściwa proporcja owych rytmów moŜe stać się
podstawą wywaŜenia jego przyszłego Ŝycia, dlatego to wła-
ś

nie ty musisz o nią zadbać.

Musisz teŜ być świadomy zasobów dziecięcej energii —

nigdy nie będzie za wiele elastyczności w dostosowywaniu
się do przebiegu treningu. Poziom energii dzieci nieustan-

-19-

nie się zmienia, co dotyczy przede wszystkim nastolatków.
Trzeba umieć wyczuwać te zmiany i dostrajać do nich swoje
poczynania, nie zapominając zarazem o zasadniczym celu.

W dalszej części ksiąŜki kaŜdej fazie treningu poświęco-

ny  będzie  oddzielny  rozdział,  zawierający  róŜnorodne  pro-
pozycje:  do  wyboru bądź  do  spontanicznego łączenia.  Ra-
dziłabym,  Ŝebyś  najpierw  przeczytał  całą  ksiąŜkę  i  sam
przećwiczył  poszczególne  elementy,  zanim  dokonasz  wy-
boru i zaczniesz praktykować je z dziećmi.

I raz jeszcze proszę: wszystkie moje wskazówki traktuj

bardziej jako sugestie niŜ jako sztywne reguły - niech sta-
ną się one dla ciebie i twoich dzieci punktem wyjścia do
prawdziwie własnej konstrukcji.

Schemat treningu

Zanim rozpoczniesz, upewnij się, Ŝe macie dość miejsca,

a pomieszczenie jest dobrze przewietrzone, oświetlone
i ogrzane. Zadbaj o to, aby wszyscy uczestnicy ubrani byli
w luźne, swobodne stroje, bez Ŝadnych uwierających pa-
sków, klamer i tym podobnych. No i zapewnij sobie to, Ŝe
w czasie przeznaczonym na trening nikt wam nie będzie
przeszkadzał.

Ogólne odpręŜenie

Włącz jakieś nagranie z utworem perkusyjnym. Ryt-

micznymi  ruchami  przenoś  cięŜar  ciała  z  nogi  na  nogę,
przy czym kolana niechaj będą lekko ugięte i rozluźnione.
Robiąc to, wyobraŜaj sobie, Ŝe twoje całodzienne napięcie
spływa poprzez stopy do ziemi. Potrząsaj ramionami i dłoń-
mi, równieŜ wyobraŜając sobie, Ŝe dzięki temu strząsasz
z siebie wszystkie stresy i utrapienia. PrzekaŜ to dziecku,
opowiadając,  po  co  wykonujesz  te  wszystkie  ruchy.  Nie-
chaj wstrząsy ogarną całe wasze rozluźnione ciała, łącznie
z  głową.  Pozwólcie  sobie  na  okrzyki,  jeśli  czujecie  taką
potrzebę.

Teraz, kiedy zrzuciliście juŜ z siebie wszystkie napięcia,

weźcie kilka głębokich oddechów, rozsuńcie stopy na sze-
rokość bioder, a ręce swobodnie opuśćcie wzdłuŜ ciała.
Dźwięki perkusji zastąp jakąś spokojną, melodyjną muzy-
ką. Poproś dzieci, aby wyobraziły sobie, Ŝe ich stopy wypu-
szczają korzonki, które zaczynają wrastać w ziemię. Wyo-
braźcie sobie wszyscy, Ŝe wasze ciała to wysokie, giętkie

- 2 1 -

drzewa,  a  kostki  są  podstawą  pni.  (Czasami  dzieciom  ła-
twiej  „przeobrazić"  się  w  drzewo,  kiedy  przymkną  oczy.)
Teraz poproś swoje pociechy, aby niczym pod podmuchem
nieustępliwego wiatru pochyliły się do przodu najdalej jak
potrafią, bez odrywania pięt od podłogi i bez usztywniania
kolan.  Potem  niech  powrócą  do  pozycji  wyjściowej,  a  na-
stępnie  -  znowu  najdalej  jak  potrafią  -  wychylą  się  naj-
pierw w jedną, potem w drugą stronę, ciągle dbając o to,
aby nie zniszczyć korzeni drzewa. Na koniec niechaj drze-
wo maksymalnie odchyli się do tyłu.

Poproś, aby dzieci spróbowały zaobserwować, jak przy

poszczególnych  wychyleniach  wzrasta  napięcie,  a  takŜe,
aby znalazły pozycję, w której drzewo jest najbardziej sta-
bilne. Gdzie znajduje się punkt najpełniejszej równowagi,
kiedy nie trzeba napinać barków, szyi, nóg i stóp? Niechaj
dzieci  kołyszą  się  przez  chwilę,  szukając  odpowiedniego
ułoŜenia  ciała.  Kiedy  juŜ  to  im  się  uda,  poproś,  aby  z  za-
mkniętymi  oczyma  zastygły  w  tej  pozycji,  odpręŜone,  roz-
luźnione.

Potem niech wezmą kilka głębokich oddechów, a ty przy-

gotuj muzykę do następnego ćwiczenia.

Twórczy ruch

Usiądźcie wszyscy na podłodze po turecku zwróceni twa-

rzami do siebie i wykonajcie głęboki wdech. Wypuszczając
powietrze, pochylcie się powoli do przodu z wyciągniętymi
rękami, aŜ dłonie dotkną podłogi. W tej pozycji dalej głę-
boko oddychajcie, przy kaŜdym wydechu usiłując sięgnąć
odrobinę dalej. Wyobraźcie sobie, Ŝe coś, na czym wam
bardzo zaleŜy, znajduje się ledwie o kilka centymetrów od
was. Teraz weźcie swój skarb! Zaczerpnijcie powietrza
i podczas wydechu wyprostujcie się powoli.

Usiądźcie prosto, ze skrzyŜowanymi nogami i dłońmi

lekko spoczywającymi na kolanach. Teraz wyciągnijcie
przed siebie ręce wyprostowane w łokciach i poruszając
nadgarstkami, zataczajcie dłońmi pełne koła, trzy na ze-

- 2 2 -

wnątrz i trzy do wewnątrz. Wyobraźcie sobie, Ŝe mieszacie
coś naprawdę gęstego, jak na przykład klej czy syrop. Po-
tem zdecydowanie otrząśnijcie dłonie (jakbyście chcieli po-
zbyć się z nich lepkiej substancji) i odpręŜcie się.

Teraz rozprostujcie nogi i weźcie głęboki wdech. Wypu-

szczając powietrze, pochylajcie się wolno do przodu, po-
zwalając, by głowa ciąŜyła do kolan. Oddychajcie spokoj-
nie i równo. Pamiętaj, by twoje barki i szyja były rozlu-
ź

nione i przypomnij o tym takŜe dzieciom! Niech głowa

opada bezwładnie, aŜ uda wam się wreszcie ucałować ko-
lana. Powolny wydech i znowu siadacie prosto. Powtórzcie
ć

wiczenie.

I ponownie chwila wytchnienia!

Improwizowany taniec

Nastaw któryś ze swych ulubionych utworów muzycz-

nych,  upewniwszy  się  najpierw,  Ŝe twoje  gusta  nie  kłócą
się z sympatiami dzieci. Przez kilka minut przysłuchujcie
się  spokojnie  muzyce,  najlepiej  z  zamkniętymi  oczyma.
Kiedy muzyka juŜ was ogarnie, zacznijcie się powoli poru-
szać. Teraz moŜna juŜ otworzyć oczy! Zachęć dzieci - i sa-
mego  siebie  -  do  tańca  jak  najbardziej  swobodnego:  nie-
chaj wyraŜa wasze uczucia, zupełnie jakby muzyka płynę-
ła  poprzez  was.  MoŜecie  tańczyć  osobno  i  razem,  jedno
obok drugiego albo plecami do siebie - obyście tylko czuli
lekkość i radość. Dajcie jej się unieść!

Oddychanie

Usiądźcie wygodnie na kanapie, podłodze czy na krze-

słach. Dopilnujcie, aby plecy były proste, a kończyny roz-
luźnione.

Skupcie uwagę na oddechu. Poproś dzieci, by lekko przy-

tknęły obie ręce do brzucha. Niech zaczerpną powietrza
tak, by pierś i brzuch powoli nim wzbierały. Rozluźnione

- 2 3 -

usta i szczęki nie powinny przeszkadzać powietrzu we wni-
kaniu  aŜ  do  dna  płuc.  Powiedz  dzieciom,  aby  spróbowały
poczuć,  jak  wzdyma  się  brzuch,  napełniany  powietrzem.
Teraz  pora  na  powolny  wydech,  który  rozpoczyna  się  od
brzucha  i  trwa,  aŜ  całe  powietrze  zostanie  wypuszczone.
Powtórzcie  ćwiczenie.  (Trzeba  trochę  czasu,  aby  wydech
połączyć  z  ruchem  mięśni  brzusznych,  ale  przy  odrobinie
cierpliwości szybko się do tego dochodzi!)

Kiedy powtórzycie całe ćwiczenie dziesięć razy, niech

przez następne kilka minut dzieci oddychają równo i zwy-
czajnie, obserwując swój naturalny oddech.

Koncentracja/Medytacja

Niech teraz kaŜde z was, oddychając równo i swobodnie

skoncentruje się na punkcie znajdującym się na wprost oczu
i odrobinę powyŜej linii wzroku. Kiedy dzieci wpatrzą się juŜ
w ten punkt, zasugeruj, Ŝe ich powieki mogą stać się cięŜkie.
Niechaj z tym nie walczą, niech powieki swobodnie opadną.
Teraz odczytaj poniŜszy tekst, lub powiedz go z pamięci, pa-
miętając, by twój głos był spokojny, miękki i wyraźny. Wy-
strzegaj się monotonii i starannie akcentuj kolejne zdania,
tak by nie było trudności z ich przyswojeniem.

PołóŜcie ręce na sercu i wsłuchajcie się w jego bicie.

Obserwujcie  rytm:  jest  coraz  wolniejszy,  prawda?...  Całą
uwagę  skoncentrujcie  na sercu. Kiedy  pojawiają  się  inne
myśli,  pozwólcie  im  przepłynąć  niczym  płatkom  unoszo-
nym  przez  nurt rzeki, i  znów skierujcie uwagę  do serca.
Teraz  pomyślcie  o  czymś  naprawdę  miłym...  o  uściskach
mamy, a moŜe o piesku... i zobaczcie, jak ta myśl wpływa
na wasze serce. Czy czujecie tam teraz coś nowego... moŜe
błogiego?... Zatrzymajcie to uczucie w swoim sercu, rozko-
szujcie się nim...

Przez kilka minut siedźcie w spokoju. Jest to moment,

w którym moŜesz bardzo cicho nastawić jakąś odpręŜa-

- 2 4 -

jącą muzykę i stopniowo zwiększać głośność, nigdy jednak
na tyle, aby zagłuszała twój głos. Teraz przychodzi czas na
twórczą wizualizację.

Twórcza wizualizacja

Głos jest dalej miękki i zrozumiały, nie zapominasz teŜ

o stosownych przerwach.

Wyobraźcie sobie jakąś ścieŜkę... jaka wam się spodoba:

szeroka, wąska, kręta, prosta, wzdłuŜ strumyka czy nad mo-
rzem, w lesie czy w górach... jakąkolwiek... A teraz pójdź-
cie nią aŜ do drzewa, wysokiego drzewa o wielu gałęziach.
To  wasze  Drzewo Kłopotów,  na  którym  wieszacie wszyst-
kie  swoje  zgryzoty.  Zatrzymajcie  się  na  chwilę,  a  potem
zacznijcie wieszać wszystkie swoje utrapienia, choćby naj-
drobniejsze...  Teraz  zawróćcie  ścieŜką.  Jeśli  są  na  niej  ja-
kieś  kamienie,  gałązki  czy  inne  przeszkody,  zatrzymujcie
się  przy  kaŜdej  z  nich  i  odrzucajcie  na  bok.  Obdarzcie  je
całą tą miłością, która zagościła w sercu, ale potem idźcie
dalej. Wkrótce dotrzecie do swojej ulubionej furtki, okolo-
nej  pięknymi  kwiatami.  Delektujcie  się  ich  zapachem,
z  wolna  uchylając  furtkę.  Za  nią  rozpościera  się  najpięk-
niejszy  ogród,  jaki  kiedykolwiek  widzieliście.  Jest  właśnie
taki, jak sobie wymarzyliście i cały do waszej dyspozycji...
Mieni  się  jaskrawymi  i  pięknymi  kolorami.  Świeci  pro-
mienne  słońce,  ptaki  śpiewają  na  wasze  powitanie,  a  wy
czujecie się bezpiecznie i spokojnie... Rozejrzyjcie się przez
chwilę  po  ogrodzie..,  (tutaj  przerwij  na  kilka  minut  albo
na  czas,  który  nie  pozwoli  dzieciom  na  dekoncentrację).
A  teraz,  zanim  stąd  wyjdziemy,  chcę,  Ŝebyście  podzięko-
wali  ogrodowi  za  to,  Ŝe  jest  tutaj  dla  was,  taki  cudowny.
Pamiętajcie  o  tym,  Ŝe  zawsze  na  was  czeka,  ilekroć  go
zapragniecie... (Jeśli w tle sączy się muzyka, nie przerywa-
jąc  mówienia,  powoli  zacznij  ją  wyciszać.  Odrobinę  przy-
spiesz  swoje  słowa  i  wyłącz  magnetofon.)  A  teraz  znowu
skupcie się na sercu... Czy zmienił się jego rytm? Miłością,

- 2 5 -

która w nim  zagościła, spróbujcie nasycić całe ciało... Ja-
kie to piękne: miłość w kaŜdej waszej cząstce... Czas teraz
pomyśleć o  oddechu.  Czy  jest wolniejszy? Powoli  zacznij-
cie dostrzegać cały pokój... a kiedy to juŜ się uda, moŜecie
otworzyć  oczy,  pewni  Ŝe  (tutaj  musisz  wymienić  wybrany
rodzaj  aktywności)  da  nam  wiele  przyjemności  i  wszyscy
będziemy się świetnie bawić!

Twórcze działania

Jeśli nie wpadłeś wcześniej na Ŝaden konkretny pomysł,

sugerowałabym  rysowanie  bądź  pisanie,  cokolwiek  wyda
ci  się  odpowiednie.  Rysujcie  albo  piszcie,  w  Ŝadnym  jed-
nak razie nie zastanawiajcie się nad sensem czynności, co
musisz  starannie  podkreślić  wobec  dzieci.  Niech  robią  to,
na  co  mają  naprawdę  ochotę.  Wiem  z  doświadczenia,
jak waŜna jest dla podopiecznych świadomość, Ŝe jeśli nie
chcą,  nie  muszą  ci  pokazywać  efektów  swoich  działań.
Przenigdy ich do tego nie zmuszaj. To ich prywatna spra-
wa — tak samo jak twoje dzieła.

Dzielenie się przeŜyciami

Kiedy skończył się czas twórczej aktywności, dzielenie

się doświadczeniami moŜe być bardzo wartościowe, jeśli
tylko wszyscy chcą w tym uczestniczyć i nie wypowiada
się Ŝadnych ocen.

Do otwarcia serc dochodzi najczęściej wtedy, kiedy rzecz

dotyczy tylko dwóch osób. Jedna z nich opowiada o swoich
przeŜyciach ze wszystkimi szczegółami (dotyczącymi, na przy-
kład, „ogrodu" bądź „ścieŜki"), druga zaś słucha z sercem peł-
nym miłości, którą wypromieniowuje ku mówiącemu. Gdy
wyznanie dobiega końca, słuchacz powtarza je własnymi sło-
wami, a mówiący wprowadza poprawki i uzupełnienia. Po-
tem role się odwracają. Starajcie się, aby przez cały czas ani
na chwilę nie osłabło uczucie wzajemnej miłości.

- 2 6 -

Wykraczanie

Usiądźcie wygodnie i rozluźnijcie się. Teraz odczytaj po-

niŜszy tekst albo odtwórz go z taśmy, a wszystkie polece-
nia wykonujcie razem!

Odetchnijcie kilka razy głęboko, aŜ poczujecie się zupeł-

nie odpręŜeni i spokojni... Zaczerpnijcie powietrza i poczuj-
cie, jak energia wszechświata (w zaleŜności od preferencji
moŜesz powiedzieć „Boga" albo „powszechnej miłości") wnika
w was przez czubek głowy, spływa do waszych serc i prze-
pełnia je miłością... A teraz z głębin serca oddajcie ją świa-
tu... I jeszcze raz... pulsujcie tą miłością, energią, mądro-
ś

cią... która wnika przez czubek głowy, a promieniuje

z serca... Całe wasze ciało przenika powszechna miłość...
niechŜe zagości ona w przestrzeni wokół was... Wdech
i wydech - cały pokój napełnia się miłością... energią, miło-
ś

cią i mądrością napełnia się cały dom... Wdech i wydech -

miłością  napełnia  się  przestrzeń  wokół  waszego  domu...
cała ulica... miasto... kraj... wszystko przeniknięte jest po-
wszechną miłością, energią i mądrością. Do was przez czu-
bek  głowy  i  od  was  za  sprawą  serca  -  cały  świat  syci  się
miłością,  która  ogarnia  cały  glob.  A  teraz  cały  wszech-
ś

wiat... wszędzie dookoła pulsuje miłość, energia i mą-

drość... Teraz uwaga skupia się na oddechu... Czujecie, jak
jego zwolniony rytm splata się z oddechami innych osób
w pokoju... Coraz wyraźniej zaczynacie spostrzegać pokój...
A gdy ogarniecie go juŜ w pełni, moŜecie otworzyć oczy...

Na zakończenie sesji dobrze jest uściskać się mocno

i serdecznie!

Pora relaksu:
korzystamy z ksiąŜki

Byłoby bardzo dobrze, gdyby „pora relaksu", czas prze-

znaczony  na  twórczą  wizualizację  i  koncentrację  powta-
rzała się regularnie — w tym samym dniu tygodnia - czy
o  tej  samej  godzinie,  jeśli  moŜesz  sobie  pozwolić  na  co-
dzienny  trening.  Za  wszelką  cenę staraj się  unikać  tego,
by sesje odbywały się chaotycznie albo by coś zakłócało ich
przebieg.

Zgodnie z moją wcześniejszą sugestią, najpierw sam za-

poznaj się z ksiąŜką, zanim zaczniesz robić z niej uŜytek
wobec innych osób. Bardzo waŜną rzeczą jest to, byś w peł-
ni uczestniczył w porze relaksu wraz z dziećmi, by nie czuły
się jedynie pouczane czy instruowane. Niech wiedzą, Ŝe ty
takŜe uczysz się czegoś i zmieniasz się, a sesje twórczej wi-
zualizacji wszystkim niosą poŜytek i zadowolenie. Dzięki
nim zaczniecie lepiej rozumieć samych siebie i innych.

Porady zawarte w tej ksiąŜce wykorzystać moŜna dla

wszystkich grup wiekowych: od trzech do kilkunastu lat.
Ć

wiczenie moŜesz przeprowadzać z całą rodziną, albo teŜ

oddzielne sesje robić dla młodszych dzieci, jeśli uznasz to
za  konieczne.  Z  czasem  przekonasz  się,  Ŝe  poszczególne
elementy  sesji  z  łatwością  dają  się  dostosować  do  wyma-
gań i oczekiwań róŜnych grup. Śmiało eksperymentuj, kie-
dy cały proces wizualizacji będziesz juŜ znał od podszewki;
najpewniej  dopracujesz  się  jakiejś  zupełnie  oryginalnej,
własnej  wersji,  która  najbardziej  będzie  odpowiadała  po-
trzebom dzieci i twoim.

Stopniowo, bardzo często na pół świadomie, zaczniecie

stosować twórczą wizualizację w codziennym Ŝyciu, a nie
tylko w wydzielonych porach treningu.

- 3 0 -

Ogólne odpręŜenie

Zanim przejdziesz z dziećmi do właściwej twórczej wi-

zualizacji,  koniecznie  trzeba  pozbyć  się  wszystkiego,  co
mogłoby  zakłócać  proces  koncentracji  i  medytacji.  Tego
typu  przeszkody  mogą  wiązać  się  z  bardzo  róŜnymi  kwe-
stiami:

Miejsce. Musisz upewnić się, Ŝe w pokoju jest ciepło

i wygodnie, a miejsca jest dość, aby poruszać się zupełnie
swobodnie. Nie moŜe was krępować lęk, Ŝe jakiś swobodny
ruch ręką sprawi, Ŝe coś się przewróci lub stłucze.

Ubranie. Zdejmijcie buty, pozbądźcie się teŜ wszyst-

kich rzeczy obcisłych i uciskających (wąskie dŜinsy, paski
itp.)

Dźwięki. Uruchom mechaniczną sekretarkę, albo

w ogóle wyłącz telefon. Bezpiecznie będzie, jeśli na drzwiach
wejściowych umieścisz kartkę, Ŝeby nikt nie dzwonił.

Nastrój. Jeśli którekolwiek z was — ty czy dzieci —

jest wyjątkowo zmęczone, lepiej będzie zrezygnować z tre-
ningu. Jeśli jednak dziecko nie jest skrajnie wyczerpane,
a po prostu „nie ma ochoty", trzeba mu grzecznie, lecz sta-
nowczo przypomnieć, Ŝe to czas waszego wspólnego re-
leksu, po którym zawsze dotąd tak dobrze się czuło. Uwa-
ga taka na ogół skutkuje. Jeśli dziecko dalej upiera się, Ŝe
nie chce dziś uczestniczyć w treningu, zaproponuj, aby
poszło do swego pokoju, gdyŜ ty - ewentualnie z innymi
dziećmi - chciałbyś jednak w ciszy i spokoju odbyć tre-
ning. Szybko przekonasz się, Ŝe dzieci lubią uczestniczyć
w regularnych zajęciach.

- 3 2 -

5. Kondycja fizyczna. Przyczyną kłopotów mogą byc

codzienne stresy utrudniające rozluźnienie mięśni pleców,
szyi, ramion czy pośladków. PoniŜej zamieszczam opis kil-
ku  ćwiczeń  rozluźniających,  które  pozwolą  usunąć  reakcje
stresowe  i  usprawnią  przepływ  energii.  Zanim  nauczysz
się  instrukcji  na  pamięć,  dobrze  byłoby  nagrać  je  na  ta-
ś

mie i odtwarzać z magnetofonu, dzięki czemu nie będziesz

musiał ustawicznie odwoływać się do ksiąŜki.

Napinanie i zwalnianie

Stańcie twarzą w twarz albo w kółku, jeśli jest was wię-

cej niŜ dwoje. Niech kaŜde z was lekko oderwie prawą nogę
od  podłogi  i  napnie  jej  mięśnie  tak  mocno,  aŜ  kończyna
zacznie drŜeć. Policzcie do trzech, a potem  pozwólcie roz-
luźnionej kończynie opaść na podłogę. To samo powtórzcie
z lewą nogą. Teraz napręŜcie mięśnie brzucha i pośladków
tak mocno jak to moŜliwe. Policzcie do trzech i rozluźnijcie
się. To  samo  wykonajcie  z  mięśniami piersi  i ramion.
Z kolei wyciągnijcie przed siebie prawe ramię i tak napnij-
cie  mięśnie,  aŜ  ręka  zacznie  drŜeć.  Zaciśnijcie  pięść  i  ze-
gnijcie rękę w łokciu, napręŜając biceps, tak jak robią kul-
turyści.  Policzcie  do  trzech  i  opuśćcie  ręce  luźno  wzdłuŜ
ciała. To samo naleŜy uczynić z lewą ręką, a następnie
z mięśniami barków i szyi, zwracając uwagę na to, jak ina-
czej czują się te części ciała po rozluźnieniu. Teraz pora na
zęby, szczękę i mięśnie twarzy; zaciśnijcie teŜ jak najmoc-
niej powieki i zmarszczcie się tak, by poczuć napinającą
się  skórę  czaszki.  Spójrzcie,  jakie  śmieszne  macie  miny!
Znowu policzcie do trzech i zrelaksujcie się, pilnując, aby
rozluźniły  się  takŜe  szczęki  oraz  drobne  mięśnie  wokół
oczu.  Pochylcie  się  teraz,  zwieszając  luźno  ręce  tak,  by
kołysały  się  swobodnie.  Niech  wszystkie  pozostałe  stresy
spłyną wzdłuŜ ramion i po palcach na podłogę.

- 3 3 -

Dreszcze

Włącz jakiś utwór na perkusję lub z wyeksponowanymi

bębnami. W rytm muzyki opieraj na podłodze to jedną, to
drugą nogę, przy czym kolana mają być ugięte i rozluźnio-
ne.  Wyobraźcie  sobie,  Ŝe  jesteście  na  piaszczystej  plaŜy,
gdzie kaŜde stąpnięcie pozostawia głęboki ślad. Teraz za-
cznijcie potrząsać ramionami i dłońmi tak, jakbyście chcie-
li otrzepać je z wody, a potem rozluźnijcie mięśnie szyi i za-
cznijcie  z  lekka  kołysać  głową.  Stopniowo  będą  znikać
wszystkie  zahamowania, aŜ  wreszcie  zaczniecie  drŜeć  na
całym ciele. Czujcie się swobodni i nieskrępowani: krzycz-
cie, jeśli tylko macie na to ochotę.

Drzewo

Stańcie ze stopami rozsuniętymi na szerokość bioder

i rękami luźno opuszczonymi wzdłuŜ ciała. Wyobraźcie so-
bie, Ŝe jesteście wysokimi, giętkimi drzewami, a kostki sta-
nowią podstawę pnia. Pochylcie się do przodu, niczym pod
działaniem  przeciągłego  powiewu.  Nie  odrywajcie  pięt  od
podłogi, rozluźnijcie kolana. Powróćcie do pozycji wyjścio-
wej i powtórzcie to samo, odchylając się najpierw na pra-
wą,  potem  na  lewą  stronę,  a  wreszcie  do  tyłu  tak  dale-
ko, jak to będzie moŜliwe bez zniszczenia korzeni drzewa.
Spróbujcie ustalić, w jakiej pozycji drzewo jest najbardziej
stabilne:  przy  jakim  ułoŜeniu  ciała  najmniej  są  napięte
plecy, szyja, łydki i stopy. Teraz zastygnijcie na chwilę
z  zamkniętymi  oczyma  w  owej  pozie  maksymalnego  od-
pręŜenia.

Powinniście przypominać sobie nawzajem o tym ćwicze-

niu,  ilekroć  widzicie,  Ŝe  ktoś  spośród  was  jest  fizycznie
spięty. „Drzewo" pozwala na szybkie i sprawne odpręŜenie
się  w  wirze  codziennych  zajęć,  a  bez  wątpienia  będziesz
zdumiony,  widząc  przy  tym,  jak  doskonale  dzieci  potrafią
odkrywać u innych stresy i napięcia.

-34

Odzyskaj energię!

Z całej siły potrzyjcie dłonie, jedną o drugą, a potem,

mocno nimi potrząsnąwszy, chwytajcie energicznie za kaŜ-
dy palec i ciągnijcie, udając, Ŝe chcecie go oderwać. Znowu
potrząsajcie dłońmi, aŜ zrobią się ciepłe, a w palcach po-
czujecie mrowienie. Zaciśnijcie dłoń w pięść i rozluźnijcie
nadgarstek tak, jakbyście mieli zastukać w drzwi. Zamiast
tego jednak zapukajcie we własne czoło. Małe dzieci będą
rozbawione, mówiąc przy tym szarym komórkom: „Obudź-
cie się!"

Chwyciwszy lewy łokieć w prawą dłoń, lewą złapcie się

za  prawe  ramię.  Mocnymi  uderzeniami  przemieszczajcie
dłoń do nasady szyi i z powrotem na skraj barku. Zmieńcie
układ rąk i powtórzcie ćwiczenie. Teraz wyciągnijcie ręce
wysoko  ku  niebu i  wciągnijcie  głęboko powietrze.  Robiąc
powolny  wydech,  klepcie  się  otwartymi  dłońmi  po  pier-
siach, wydając z siebie okrzyk Tarzana.

Niechaj dziecko (gdy jest was więcej, podzielcie się na

pary) pochyli się i oprze dłonie na kolanach. Stań za nim
i palcami obu dłoni przesuwaj wzdłuŜ kręgosłupa, od szyi
aŜ do kości ogonowej i z powrotem. Pamiętaj, Ŝeby nie do-
tykać samego kręgosłupa. Zamieńcie się miejscami i po-
wtórzcie ćwiczenie. (Jeśli jesteś za wysoki dla dziecka, przyj-
mij pozycję „na czworakach"!)

I wreszcie ćwiczenie rozluźniające, które nie wymaga

adnego wysiłku, a jest szczególnie zalecane wtedy, kiedy

trzeba odegnać niedobre myśli czy nastroje.

A kysz! A kysz!

Ustaw kosz na środku pokoju. Teraz przez pięć minut

niechaj kaŜde z was wypisuje na kartce tyle słów gniew-
nych, pełnych złości i oburzenia, ile mu przyjdzie do głowy,
przy czym wszystko musi się odbyć bez naruszenia czy-
jejkolwiek prywatności. Kiedy skończycie, niech kaŜde

- 3 5 -

Twórczy ruch

Kiedy uwolniliście się juŜ od stresów i napięć, jest bar-

dzo waŜne — szczególnie dla dzieci — aby odpowiednio po-
sterować przepływem energii i skoncentrować uwagę. Do
tego celu idealnie nadają się określone rodzaje wysiłku fi-
zycznego i twórczego ruchu, gdyŜ dzięki nim wprowadzicie
ciała w stan najodpowiedniejszy do medytacji i twórczej
wizualizacji.

Jedna z takich form, wizualizacja kinetyczna, zostanie

omówiona w następnym rozdziale, tutaj zaś zajmiemy się
jogą, rozciąganiem ciała, ćwiczeniami izometrycznymi oraz
tańcem.

JOGA

Oto kilka prostych ćwiczeń jogi, idealnych dla dzieci

i rodziców.

WąŜ. UłóŜcie się na brzuchach, z dłońmi obok ramion,

łokciami  dotykając  podłogi.  Zróbcie  głęboki  wdech  i  za-
cznijcie  odchylać pierś, prostując  ręce  w łokciach. Małym
dzieciom  moŜna  poradzić,  Ŝeby  wysunęły  teraz  języki  ni-
czym jadowite węŜe. Starajcie się rozluźnić ramiona i nie
odrywać pępka od podłogi. Z powrotem uginając łokcie
i powoli opadając na podłogę, wydajcie z siebie długie, prze-
ciągłe syknięcie. Przez chwilę pozwólcie węŜowi odpocząć,
po czym powtórzcie ćwiczenie.

- 3 7 -

Rysunek 1. WąŜ

Kot. Uklęknijcie oparci na wyprostowanych rękach, a po-

tem  kuląc  głowę  i  barki,  wygnijcie  plecy  w  pałąk  niczym
rozdraŜniony  kot,  czemu  moŜe  towarzyszyć  gniewne
prychnięcie.  Teraz  unieście  głowę  i  pozwólcie  plecom  wy-
giąć się  moŜliwie jak najbardziej w przeciwną stronę. Za-
mruczcie, jeśli chcecie. Powtórzcie ćwiczenie.

Rysunek 2. Kot

Pies. UłóŜcie się na brzuchu, opierając otwarte dłonie

o ziemię na wysokości pasa. Nogi rozstawcie odrobinę sze-
rzej niŜ biodra, palce stóp wciśnijcie w podłogę. Nabierzcie
powietrza i odepchnijcie się nogami i rękami, aŜ ciało przy-
bierze kształt odwróconej litery „V". Opuśćcie pięty na
podłogę, unieście głowę na wysokość barków i wypuśćcie
powietrze, przy czym moŜecie zawarczeć jak rozeźlony pies.
Opadnijcie na podłogę i odpocznijcie. Powtórzcie ćwiczenie.

- 3 8 -

Rysunek 3. Pies

Królik. Uklęknijcie na podłodze i przysiądźcie na pię-

tach.  Zaczerpnijcie  powietrza  i  wypnijcie  pierś,  prostując
plecy.  Pochylajcie  się  powoli,  robiąc  przy  tym  wydech,  aŜ
piersią dotkniecie ud. UłóŜcie pięści na podłodze jedna na
drugiej  i  oprzyjcie  na  nich  czoło.  Pozwólcie  królikowi  na
chwilę  drzemki,  potem  powróćcie  do  pozycji  wyjściowej,
wypuszczając powietrze. Powtórzcie ćwiczenie.

Rysunek 4. Królik

Drzewo. Stańcie prosto ze złączonymi stopami i wpa-

trzcie się w jakiś punkt na ścianie przed wami. Skupcie na
nim całą uwagę, gdyŜ to pomoŜe wam utrzymać równowa-
gę. Teraz lewą stopę umieśćcie powyŜej prawego kolana
tak, by lewe odchylało się pod kątem prostym. Powoli

- 3 9 -

oprzyjcie na głowie złączone dłonie. Oddychajcie powoli
i równo. Unieście ręce nieco wyŜej i ściągnijcie łopatki. Od-
dychajcie spokojnie. Czy czujecie się mocni i dumni jak
dąb? Zróbcie wdech, a przy wydechu powoli opuszczajcie
ręce i nogę. Teraz powtórzcie to ćwiczenie z prawą nogą.

Rysunek 5. Drzewo

Omdlały. UłóŜcie się na plecach z nogami rozstawiony-

mi odrobinę szerzej niŜ biodra oraz rozluźnionymi kostka-
mi i stopami. Ręce trochę oddalone od tułowia połóŜcie
dłońmi do góry. Zamknijcie oczy i wyobraźcie sobie, Ŝe le-
Ŝ

ycie tak nieruchomi, bez czucia, bez przytomności...

Rysunek 6. Omdlały

- 4 0 -

WYCIĄGANIE SIĘ_

Oto kilka moŜliwych do wykonania w kaŜdym wieku

wiczeń, które pomagają w rozciągnięciu mięśni i stawów.

Wykonajcie je w podanej kolejności.

Ćwiczenie 1. Usiądźcie na podłodze z nogami skrzyŜowa-

nymi jak na rysunku 7. Zróbcie głęboki wdech. Podczas wy-
dechu pochylajcie się wolno do przodu, aŜ wyciągniętymi
przed siebie rękami dotkniecie podłogi. Kilka razy odetchnij-
cie głęboko, a przy kaŜdym oddechu usiłujcie sięgnąć odrobi-
nę dalej. Wyobraźcie sobie, Ŝe kilka centymetrów od was leŜy
jakiś prawdziwy smakołyk (na przykład wielki kawał tortu
czekoladowego). Chwyćcie go! Teraz wdech, a przy wydechu
powoli się wyprostujcie. Powtórzcie ćwiczenie.

Ćwiczenie 2. Usiądźcie prosto, z nogami skrzyŜowany-

mi i dłońmi złoŜonymi na kolanach jak na rysunku 7. Wy-
prostujcie ręce w łokciach i lekko poruszajcie nadgarstka-
mi tak, aby dłonie zakreśliły trzy kółka na zewnątrz i trzy
kółka do wewnątrz. Wyobraźcie sobie, Ŝe mieszacie coś
bardzo gęstego (klej albo syrop). Potem zdecydowanymi
ruchami potrząśnijcie dłońmi (jakbyście chcieli strzepnąć
z nich lepiszcze) i odpocznijcie.

Ćwiczenie 3. Usiądźcie z nogami wyprostowanymi jak

na rysunku 8. Plecy trzymajcie prosto, a ręce niech luźno
zwisają wzdłuŜ tułowia. Wyobraźcie sobie, Ŝe do kaŜdego
duŜego palca u nogi przytwierdzony jest kawałek kredy,
a stopy dotykają czarnej tablicy. Wyprostujcie teraz stopy
moŜliwie jak najbardziej, jeśli się uda to tak, Ŝeby pięty
nie dotykały juŜ podłogi. Czy widzicie dwie proste linie,
które pociągnęliście kredą na tablicy? Teraz bez zginania
kolan obracajcie stopami w kostkach tak, by kreda zata-
czała na tablicy łuki. Spróbujcie wygiąć stopy tak, by ma-
łymi palcami dotknąć podłogi. Luźno rozprostujcie nogi
i odpocznijcie, pamiętając o miarowym oddechu.

Rysunek 8

IZOMETRIA

O izometrycznych ruchach czy ćwiczeniach mówi się

wtedy, kiedy róŜne grupy mięśni naciskają na siebie na-
wzajem albo pokonują opór przedmiotu, dzięki czemu wy-
raźniej czujemy ich działanie. Oto kilka podstawowych
ć

wiczeń izometrycznych, które wykonać moŜe kaŜdy.

Drzwi. Stańcie w drzwiach i dłońmi opartymi o framu-

gę zacznijcie napierać na nią ze wszystkich sił. Nie zwal-

- 4 2 -

niajcie nacisku, aŜ doliczycie do dziesięciu. Odpocznijcie.
(Gdy później staniecie z luźno zwieszonymi dłońmi, zoba-
czycie, Ŝe same zaczną się odrywać od tułowia i unosić!)

Ręce i nogi. Usiądźcie na podłodze ze zgiętymi noga-

mi,  zetkniętymi  podeszwami  stóp  i  dłońmi  spoczywający-
mi  na  kostkach  (rysunek  9).  Wyprostujcie  plecy  i  wycią-
gnijcie szyję. Zróbcie wdech, a przy wydechu zegnijcie ręce
tak, aby łokcie przy lekkim nachyleniu oparły się o kola-
na.  Chwyćcie  się  za  kostki  i  uciskajcie  łokciami  kolana,
kolanami zaś - łokcie. Nie zwalniajcie nacisku, zanim nie
doliczycie do dziesięciu. Powtórzcie ćwiczenie. Zaobserwuj-
cie, co jest silniejsze: ręce czy nogi.

Rysunek 9

Ściskanie. UłóŜcie się na plecach z ksiąŜką lub małą

poduszką pod głową. Zegnijcie nogi w kolanach, stopy opie-
rając  o  podłogę,  a  ręce  luźno  kładąc  wzdłuŜ  tułowia.  Po-
między  kolanami  umieśćcie  duŜą,  twardą  poduszkę,  jak
na rysunku 10. (Musi być na tyle duŜa, aby nogi nie mogły
się  ze  sobą  zetknąć.)  Zaczerpnijcie  powietrza,  a  przy  wy-
dechu ściśnijcie poduszkę kolanami najmocniej, jak potra-
ficie. Powietrze wypuszczajcie tak powoli, aby uścisk trwał
przez cały czas odliczania do dziesięciu. Odpocznijcie. Po-
wtórzcie ćwiczenie.

- 4 3 -

Rysunek 10

Aligator. ZłóŜcie dłonie na piersiach tak jak do modli-

twy. Upewnijcie się, Ŝe łokcie znajdują się w linii prostej,
a barki są opuszczone. Zróbcie wdech, a podczas wydechu
liczcie do dziesięciu i ze wszystkich sił napierajcie dłońmi
na siebie. Teraz odpręŜcie się i nie odrywając dłoni, roz-
chylcie palce na wzór otwierającej się paszczy aligatora
(rysunek 11). Powtórzcie ćwiczenie.

TANIEC

Jest wiele rodzajów tańca, które pomagają sterować prze-

pływem energii i sprzyjają koncentracji. Jeśli ty i dzieci
przyzwyczajeni juŜ jesteście do jakiegoś tańca, warto z tego
skorzystać, przynajmniej podczas pierwszych sesji. Poni-
Ŝ

ej umieszczam kilka sugestii dotyczących form tańca

i korzyści, jakie ze sobą niesie.

Taniec ludowy. Jeśli wiesz coś na temat swoich rodzi-

mych  tańców  ludowych,  oto  jest  dobra  okazja,  aby  zapo-
znać  z  nimi  dzieci.  Nieodzowna  będzie  do  tego  właściwa
muzyka, słuŜąca zachowaniu atmosfery autentyzmu i spon-
taniczności. Wybieraj najprostsze kroki, ale nie usiłuj za
wszelką cenę być instruktorem. Niech dzieci po prostu cię
naśladują  bez  strachu  przed  błędem  czy  niezręcznością.
Koryguj je tylko wtedy, kiedy same o to poproszą. OdpręŜ-
cie się i bawcie dobrze!

Taniec improwizowany. Muzyka moŜe tu być dowol-

na:  powaŜna,  jazzowa,  rockowa,  z  najnowszych  list  prze-
bojów, obyś tylko był pewien, Ŝe twoje gusta nie kolidują
z  upodobaniami  dzieci. Często  warto  wysłuchać utworu
w  spokoju,  zanim  zaczniecie  tańczyć,  a  kiedy  tak  juŜ  się
stanie, nie przypatrujcie się sobie nawzajem ani nie kryty-
kujcie,  gdyŜ  to  zawsze  szkodzi  relaksowi.  Niech  muzyka
steruje  waszymi  ruchami,  jak  gdyby  przepływała  przez
wasze ciała. Wiele dzieci lubi udawać, Ŝe występują przed
głuchą  publicznością,  której  za  pomocą ruchów starają  się
przekazać, czym jest muzyka.

Pantomima. Takie połączenie ruchu i tańca pozwala

coś odgrywać, jakąś postać (na przykład klowna czy Ŝon-
glera) lub element przyrody (rozkwitający kwiat bądź pta-
ka). Bardzo pomocna moŜe być przy tym muzyka podkre-
ś

lająca swoją atmosferą znaczenie waszych gestów. Stwo-

rzywszy swoje postacie, moŜecie zaproponować im współ-
działanie (na przykład, ptak moŜe krąŜyć wokół kwiatu,
a klown - pomagać Ŝonglerowi). Korzystajcie z wolnego
czasu, puśćcie wodze fantazji i bawcie się dobrze!

Wizualizacja kinetyczna

Greckie słowo kineo znaczy „poruszam", hawajskie kino

znaczy „ciało". Wizualizacja kinetyczna oznacza ruchy ciała
fizycznego i wyobraŜonego, które mogą być ze sobą sprzę-
Ŝ

one albo odbywać się oddzielnie.

Dzisiaj wielu ludzi zgadza się juŜ z tym, Ŝe posiadamy

drugie ciało, stanowiące delikatny, eteryczny obraz ciała
fizycznego. Niektórzy specjaliści nazywają je „ciałem wyobraź-
ni mięśniowej", podczas gdy nauczyciele jogi mówią o ,j3ra-
na-cie\e". Jakkolwiek je zwać, badania wykazały, Ŝe roz-
szerzenie świadomości tak, by obejmowała „ciało wyobra-
Ŝ

eniowe", zwiększa zdolności ruchowe, poprawia funkcjo-

nowanie i w ogóle ogromnie przyczynia się do polepszenia
stanu pierwszego, fizycznego ciała.

Od wielu lat podczas lekcji tańca i poruszania się mam

do czynienia z ciałem wyobraŜeniowym i wielokrotnie by-
łam świadkiem zdumiewających wprost rezultatów tak pod
względem fizycznym, jak i psychicznym. Dlatego teŜ praca
nad  ciałem  wyobraŜeniowym,  czyli  wizualizacja  kinetycz-
na,  stopniowo  wyodrębniła  się  w  samodzielną  dyscyplinę.
Stwierdziłam,  Ŝe  szczególną  radość  czerpią  z  takich  zajęć
dzieci i dorastająca młodzieŜ. Dodatkową nagrodą jest to,
Ŝ

e wysiłki tak szybko przynoszą widoczne efekty: ogromnie

wzrasta samoświadomość i zaufanie do siebie, a zdrowie
ulega poprawie!

PoniŜej przedstawiam kilka podstawowych ćwiczeń, któ-

re polegają na twórczym poruszaniu się ciała fizycznego
i ciała wyobraŜeniowego. Z pewnością rozszerzą one wa-
szą świadomość, ułatwią przepływ energii, wzmogą kon-
centrację sił i uwagi, przysposobią wyobraźnię do działań

- 4 6 -

wizualizacyjnych, a na dodatek dostarczą wam wszystkim
wiele radości i uciechy!

Głowa. Usiądźcie prosto, patrząc przed siebie. Teraz

powoli obróćcie głowy jak najdalej w prawo i skupcie uwa-
gę  na  punkcie  pokoju  najbardziej  od  was  oddalonym.  Po-
wróćcie  do  postawy  wyjściowej  i  powtórzcie  to  ćwiczenie,
patrząc w lewo. Znowu siedząc prosto, zamknijcie oczy
i  wyobraźcie  sobie,  Ŝe  obracacie  głowę  -  chociaŜ  fizycznie
jesteście nieruchomi - luźno, spokojnie i powoli, najpierw
w prawo, potem w lewo. A teraz w wyobraźni wyprostujcie
głowę, po czym otwórzcie oczy i raz jeszcze powtórzcie
w  rzeczywistości  początkowe  ćwiczenie,  za  kaŜdym  razem
zwracając  uwagę  na  to,  jaki  najdalszy  punkt  moŜecie
uchwycić

prawej,

jaki

lewej

strony.

I co? Czy nie okazało się przypadkiem, Ŝe
tym razem udało się wam obrócić głowę
w obie strony odrobinę dalej?

Tułów. Stańcie na lekko rozstawionych

nogach  ze  stopami  mocno  wciśniętymi
w  podłogę.  Wyobraźcie  sobie,  Ŝe  kręgosłup
jest  tyczką,  wokół  której  wasz  tułów  moŜe
się  okręcić.  Nie  poruszając  nogami,  wy-
kręćcie  barki  i  cały  tułów  jak  najdalej
w  prawo  (rysunek  12),  a  potem  powróćcie
do  pozycji  wyjściowej.  To  samo  powtórzcie
w lewą stronę. A teraz  z  zamkniętymi oczy-
ma,  zupełnie  nieruchomi,  powtórzcie  te  sa-
me  działania  w  wyobraźni.  Gdy  zobaczy-
cie,  jak  wasz  tułów  skręca  się  w  prawo,
prostuje,  potem  skręca  w  lewo  i  powraca
do  poprzedniej  pozycji  -  widzicie  w  działa-
niu  swoje  ciało  wyobraŜeniowe.  Z  otwarty-
mi  oczyma  powtórzcie  fizycznie  oba  ma-
newry  i  znowu  się  wyprostujcie.  Teraz  kaŜ-
cie  swemu  ciału  wyobraŜeniowemu  skręcić
się  w  prawo,  a  za  tym  niech  podąŜy  ruch
Rysunek 12

fizyczny. To samo w lewo. ZauwaŜcie, o ile łatwiej wyko-
nuje się działania fizyczne, kiedy poprzedzi je praca wy-
obraźni!

Ramiona. Stańcie na lekko rozstawionych nogach, wci-

skając je mocno w podłogę. Podnieście prawą rękę do po-
zycji poziomej, a potem nad głowę (rysunek 13). ZauwaŜ-
cie, jak ruch ten angaŜuje róŜne mięśnie i jak zmienia się
przy nim układ ubrania. Zapamiętajcie napięcie barku,
ramienia i dłoni. Opuśćcie rękę.

To samo powtórzcie z prawą ręką ciała wyobraŜeniowe-

go. Fizycznie pozostając w bezruchu, wyobraźcie sobie, jak
ręka powoli unosi się ponad głowę, czując zarazem, jaki
ma to wpływ na resztę ciała. Teraz w wyobraźni opuśćcie
rękę, a potem powtórzcie ćwiczenie z lewą i obiema ręka-
mi naraz.

- 4 8 -

Nogi. Stańcie ze złączonymi stopami i ramionami zwie-

szonymi wzdłuŜ tułowia. Teraz powoli zróbcie wykrok lewą
nogą, obserwując, jak wpływa to na resztę ciała. Zwróćcie
uwagę na działanie mięśni ud, łydek i stóp. Równie uwaŜ-
nie śledźcie wszystko, co dzieje się, kiedy cofacie nogę.
Powtórzcie ten sam ruch, ale tylko w wyobraźni! Czujecie,
jak oddziałuje on na inne części ciała? Wykonajcie to samo
z prawą nogą. Odrobinę ugnijcie nogi w kolanach i zróbcie
mały skok do przodu. Znieruchomiali zaobserwujcie reak-
cję całego ciała. Teraz powtórzcie skok w wyobraźni, wi-
dząc swe ciało frunące lekko i swobodnie. Powtórzcie całe
ć

wiczenie.

Wszystko naraz. Stańcie na złączonych stopach, z rę-

kami zwieszonymi wzdłuŜ tułowia. Zróbcie wykrok lewą
nogą, obie ręce wyciągając do przodu i obracając głowę
w lewo (zerkając przez lewe ramię). Zatrzymajcie się i ob-
serwujcie działanie wszystkich mięśni. Powróćcie do pozy-

cji wyjściowej. To samo powtórzcie, spoglądając przez pra-
we ramię (rysunek 14). TakŜe i teraz skupcie uwagę na
działaniu mięśni. Obydwa manerwy powtórzcie w wyobraź-
ni. UwaŜnie śledźcie wszystkie szczegóły lekkich i wdzięcz-
nych poruszeń. Powtórzcie całe ćwiczenie.

Walczymy z grawitacją. Stańcie na złączonych sto-

pach, z nogami lekko ugiętymi w kolanach i rękami opu-
szczonymi swobodnie wzdłuŜ tułowia. Wyskoczcie w górę,
wyrzucając ręce nad głowę, a stopami usiłując kopnąć się
w pośladki. Kiedy opadniecie, stańcie i wsłuchajcie się
w swoje ciało. Teraz niech wasze ciało wyobraŜeniowe wy-
skoczy jak najwyŜej, podobnie pomagając sobie rękami i sto-
pami. Niechaj skok będzie wysoki, wykonany bez wysiłku.
Powtórzcie to kilka razy, czując się jak piłka, która odbija
się od twardego podłoŜa. Teraz powtórzcie skok fizyczny:
czy nie był odrobinę wyŜszy i lŜejszy?

Partnerzy. Stańcie zwróceni twarzami do siebie (w ra-

zie potrzeby dzieląc się na pary), ze stopami złączonymi
i rękami opuszczonymi wzdłuŜ tułowia. Spróbujcie dokład-
nie naśladować nawzajem swoje ruchy, unosząc ręce w bok
na wysokość barków, a potem ponad głowę. Powoli opuść-
cie je do poprzedniej pozycji, ciągle dbając o to, by kaŜde
z was było lustrzanym odbiciem drugiego. Zróbcie to raz
jeszcze. A teraz odwróćcie się do siebie plecami i wyobraź-
cie sobie, Ŝe stoi przed wami wasze ciało wyobraŜeniowe.
Powtórzcie poprzedni ruch i obserwujcie, jak naśladuje go
ciało niefizyczne. Powtórzcie ćwiczenie.

Naśladowcy. Stańcie na złączonych stopach, z rękami

swobodnie opuszczonymi. Przez chwilę wczuwajcie się w swo-
je ciało wyobraŜeniowe. Zostawcie je tam, gdzie się znaj-
duje, i postąpcie trzy kroki do przodu. Niechaj takŜe wa-
sze ciało niefizyczne zrobi trzy kroki i dołączy do was. Cof-
nijcie się o trzy kroki i niech ciało wyobraŜeniowe pójdzie
w wasze ślady. Ten sam manewr wykonajcie najpierw w le-
wo, potem w prawo. A teraz odwróćcie kolejność: niech cia-

- 5 0 -

ło wyobraŜeniowe przejmie inicjatywę, a wy tylko naśla-
dujcie jego ruchy. Czy czujecie jakąś róŜnicę?

Sięgamy do gwiazd. Uklęknijcie na podłodze i przez

chwilę wczujcie się w wasze ciała duchowe. Zostawiając je
na klęczkach, podnieście się, wspinając na palcach wysoko,
jak najwyŜej, aŜ do samych gwiazd. Znowu przyklęknijcie.
Teraz niech wasze ciało wyobraŜeniowe podniesie się i usi-
łuje sięgnąć do gwiazd. Wyobraźcie sobie, Ŝe robi to z łatwo-
ś

cią, a potem miękko opada na kolana. Raz jeszcze powtórz-

cie ruch ciała wyobraŜeniowego, ale kiedy zacznie się ono
wzbijać do gwiazd, szybko dołączcie do niego, zespólcie się
z nim, a z pewnością sięgniecie wyŜej niŜ poprzednio!

Narciarze. Stańcie na lekko rozstawionych nogach,

z rękami swobodnie opuszczonymi wzdłuŜ ciała. Zamknij-
cie oczy, odetchnijcie głęboko i rozluźnijcie się. Wczuwaj-
cie  się  przez  chwilę  w  wasze  ciała  wyobraŜeniowe.  Teraz
wyobraźcie  sobie  zaśnieŜone  zbocze.  Zobaczcie  wyraźnie,
jak  trójkątny  kształt  góry  odcina  się  od  błękitnego  nieba.
Umieśćcie  tam  swoje  ciała  wyobraŜeniowe.  Poczujcie  na
policzkach  uszczypnięcia  mroźnego  wietrzyka,  nabierzcie
do  płuc  rześkiego,  zimowego  powietrza. Wyobraźcie sobie,
Ŝ

e na nogach macie narty (jeśli nigdy jeszcze nie jeździli-

cie, pomyślcie, Ŝe potraficie to robić). Teraz niech ciało

wyobraŜeniowe  bez  wysiłku  pomknie  na  nartach  w  dół.
Ugnijcie kolana, pochylcie się lekko do przodu i spróbujcie
za nim poszusować. Kołyszcie się lekko w górę i w dół, po-
zwalając rękom zwisać swobodnie. Wpatrujcie się w zręcz-
ne ruchy ciała wyobraŜeniowego i próbujcie naśladować je
we  wszystkim.  Im  lepiej  wam  się  to  udaje,  tym  szybciej
zaczynacie  zjeŜdŜać.  Wyobraźcie  sobie  coraz  mocniejsze
podmuchy wiatru na twarzy. Kołyszcie się w górę i w dół,
w  razie  potrzeby  wspomagając  tułów  ruchami  rąk...  aŜ
wreszcie dogonicie ciało wyobraŜeniowe i stopicie się z nim
w jedno. Rozkoszujcie się zawrotnym pędem, który  wręcz
zatyka wam dech. Powoli zacznijcie zwalniać. I co, czy nie
było pięknie?

- 5 1 -

Tancerze. Z zamkniętymi oczyma rozsiądźcie się wy-

godnie  w  fotelu  czy  na  krześle  i  wsłuchajcie  w  wybraną
wcześniej muzykę. Niech was spowije, niech płynie w was
i przez was. Wyobraźcie sobie, Ŝe muzyka wypływa z was,
zabierając ze sobą ciało wyobraŜeniowe, a ono zaczyna tań-
czyć w całkowitej z nią zgodzie. Niech jego ruchy będą do-
skonałym wyrazem muzyki, która połączy się z nim w cu-
downej harmonii. Nastaw utwór od początku i wszyscy fi-
zycznie  naśladujcie  ruchy  ciała  wyobraŜeniowego  (przy
pracy ze starszymi dziećmi proponuję przygasić światło,
a  takŜe,  przynajmniej  początkowo,  tańczyć  w  pewnej  od
nich odległości, aby nie czuły się obserwowane). ZauwaŜ-
cie, jak inaczej reagujecie teraz na muzykę!

W razie trudności z zapamiętaniem kolejności i charak-

teru ćwiczeń, nagraj wcześniej instrukcje na taśmie, ko-
rzystając z magnetofonu do chwili, kiedy wszystko dokła-
dnie sobie przyswoisz. Podczas nagrywania pamiętaj, by
mówić powoli i robić przerwy na wykonanie poleceń.

Oddech

Abyście mogli wraz z dziećmi wprowadzić się w stan

odpręŜenia,  spokoju  i  medytacji,  musicie  wszyscy  nauczyć
się  sztuki  usuwania  napięć  i  koncentracji  uwagi.  Siedze-
nie  po  turecku  na  kozetce  czy  podłodze  jest  najbardziej
zalecaną  pozycją,  gdyŜ  bez  specjalnego  trudu  moŜna  ją
utrzymywać  przez  dłuŜszy  czas,  a  przy  tym  sprzyja  ona
skupieniu  energii.  W  stanach  prawdziwie  medytacyjnych
nasze fale mózgowe mają niewielką częstotliwość (są w sta-
nie  Alfa;  stan  Beta  wiąŜe  się  z  całkowitą  przytomnością,
Teta jest stanem snu), co ułatwia twórczą wizualizację. To
dlatego jest niezwykle waŜne, abyśmy byli jak najbardziej
odpręŜeni, a głębokie i kontrolowane oddychanie jest na-
stępnym  krokiem,  który  prowadzi  do  tego  stanu,  po  tym
jak ćwiczenia fizyczne i twórcze poruszenia usunęły z nas
napięcia i blokady tamujące przepływ energii.

PoniewaŜ chcecie nauczyć dzieci tego, jak koncentrować

uwagę na własnym oddechu, poŜyteczne moŜe być pokaza-
nie im, jak oddycha noworodek. Jeśli jest taki w waszej
rodzinie, niech dzieci kolejno kładą mu ręce na brzuszku
i obserwują, jak swobodnie i naturalnie oddycha, właśnie
od brzucha zaczynając. Oto do jakiego oddychania jeste-
ś

my urodzeni!

NiezaleŜnie od ćwiczeń oddechowych podczas treningu,

postarajcie  się  przez  cały  czas  zwracać  uwagę  na  to,  jak
dzieci oddychają. Nasze nastroje mają duŜy wpływ na spo-
sób oddychania: pod wpływem niepokoju, zdenerwowania
czy  bólu  zaczynamy  oddychać  szybciej.  Z  drugiej  jednak
strony,  poprzez  oddech  moŜemy  wpływać  na  własne  na-
stroje, kontrolując go i przeciwdziałając oddechowi zbyt

- 5 3 -

płytkiemu  lub  hiperwentylacji.  W  razie  potrzeby  moŜesz
dopomóc dzieciom w tym, by się bardziej skoncentrowały
czy  uspokoiły  albo  delikatnie  zwracając  im  uwagę,  albo
teŜ  przygarniając  do  siebie  tak,  by  poczuły  twój  oddech,
głęboki i miarowy. Oddech dziecka szybko dostosuje się do
twojego i nabierze właściwego rytmu.

Oddech głęboki

Siedząc po turecku, połóŜ obie ręce na brzuchu. Jeśli

początkowo dzieci mają w tej pozycji kłopoty z włączeniem
brzucha w oddychanie, zacznijcie od pozycji leŜącej. Pod
głowę podłóŜcie jakąś podpórkę (na przykład ksiąŜkę),
o grubości mniej więcej pięciu centymetrów. Zegnijcie ko-
lana, a lekko rozstawione stopy ustawcie płasko na podło-
dze.

Zróbcie głęboki wdech przez otwarte usta tak, aby klat-

ka piersiowa i brzuch maksymalnie się rozszerzyły, a po-
wietrze dotarło aŜ do najdalszych zakątków płuc. Kiedy
poczujecie, Ŝe cały brzuch napełnił się powietrzem, zacznij-
cie, zaczynając od pępka, wypuszczać je aŜ do ostatka. Po-
wtórzcie ćwiczenie dziewięć, dziesięć razy.

Oddech ułatwiający koncentrację

Siedząc w kucki lub na brzegu krzesła, przyjmijcie po-

JC wyprostowaną i odpręŜoną. Licząc do trzech, wcią-

gnijcie  powietrze  przez  nos,  bez  otwierania  ust.  Podobnie
jak w poprzednim ćwiczeniu, pamiętajcie, aby w oddycha-
niu  uczestniczył  brzuch.  Zatrzymajcie  w  sobie  powietrze,
aŜ  doliczycie  do  trzech.  Teraz  w  tym  samym  rytmie  wy-
puśćcie  powietrze  równieŜ  przez  nos,  po  czym  tak  samo
długo  pozostańcie  w  bezdechu.  Powtórzcie  ćwiczenie  trzy
razy, pamiętając o zamkniętych ustach.

- 5 4 -

Inny wariant oddechu sprzyjającego medytacji

W tej samej jak poprzednio pozycji, delikatnie ściśnijcie

nos kciukiem i palcem wskazującym. Oderwijcie kciuk
i przez lewe nozdrze wdychajcie powietrze, licząc do trzech.
Zamknijcie nozdrze i odczekajcie, znów licząc do trzech. Te-
raz unieście palec wskazujący i w tym samym rytmie zróbcie
wydech, natychmiast wciągając powietrze przez tę samą
dziurkę. Unieście kciuk i licząc do trzech, wypuszczajcie po-
wietrze. Powtórzcie ćwiczenie kilka razy, wolno i spokojnie.

Po wykonaniu opisanych powyŜej ćwiczeń oddechowych,

przez chwilę skupcie się na swym naturalnym oddechu.
Zachęć dzieci, aby wraz z tobą oddychały głęboko, lekko
i swobodnie. Zwróćcie uwagę na rytm oddechu; czy nie sta-
je się coraz wolniejszy, w miarę jak coraz bardziej się od-
pręŜacie?

Kiedy skupiamy uwagę na oddechu, bardziej teŜ kon-

centrujemy się na sobie samych. Jest to początek procesu,
który coraz bardziej nas rozluźnia i wprowadza w stan
medytacji.

Zanim jednak do tego przejdziemy, dobrze będzie podać

kilka praktycznych wskazówek, które zapobiegną pojawie-
niu się nieoczekiwanych przeszkód zakłócających proces
twórczej wizualizacji.

MoŜliwe zakłócenia. Jeśli okna pokoju wychodzą

na ruchliwą ulicę, zamknij okna i zaciągnij story. Czy pa-
miętałeś o wyłączeniu telefonu lub uruchomieniu automa-
tycznej sekretarki?

Powietrze. Czy pokój wybrany do ćwiczeń jest dobrze

przewietrzony? Jeśli w ciągu dnia uŜywa się w nim kompu-
tera czy innych urządzeń elektrycznych, być moŜe trzeba
zadbać o neutralizację jonów w powietrzu. Jeśli paliłeś
w nim kadzidełka - co dzieci bardzo lubią - trzeba się upew-
nić, czy zbyt silny aromat nie będzie przeszkadzał w ćwicze-
niach oddechowych. WaŜne jest teŜ, by nikt wcześniej nie
palił papierosów w pokoju przeznaczonym do ćwiczeń.

- 5 5 -

Światło. Czy światło jaskrawych promieni słonecz-

nych albo dwustuwatowej Ŝarówki nie przeszkadza zanu-
rzyć się w sobie?

Muzyka. Jeśli do twórczych ćwiczeń ruchowych wy-

brałeś muzykę szybką i rytmiczną, pamiętaj, aby skontra-
stować ją jakimś spokojnym, melodyjnym utworem przed
rozpoczęciem ćwiczeń oddechowych. Bardzo pomocny jest
na przykład odgłos fal morskich.

Siedzenie. Jeśli niewygodnie wam na podłodze, usiądź-

cie na odpowiednio duŜej kanapie. Jeśli i to nie wchodzi
w grę, wypróbujcie twarde, proste krzesła. W kaŜdej sytu-
acji najwaŜniejsze jest, abyście siedzieli z wyprostowanym
kręgosłupem, sprzyja to bowiem przepływowi energii i kon-
centracji.

Na koniec sprawdźcie, ile energii dzieci mają w sobie.

Jeśli są zmęczone, na tym etapie często chcą się połoŜyć,
co nie jest najlepszym rozwiązaniem, gdyŜ wtedy łatwo
mogą zasnąć. Jeśli dzieci nie są tak zrelaksowane i skon-
centrowane, jak byś chciał, moŜesz spróbować jeszcze po-
niŜszego ćwiczenia.

UłóŜcie się na plecach, pod głowę podkładając podpórkę

o  grubości  około  pięciu  centymetrów  (ksiąŜkę,  poduszkę).
Zegnijcie kolana, a rozstawione stopy ułóŜcie wygodnie na
podłodze. Ręce oprzyjcie na biodrach, łokcie niech dotyka-
ją podłogi. Trwajcie w tej pozycji przez kilka minut, oddy-
chając głęboko i miarowo. Wyobraźcie sobie, Ŝe plecy wta-
piają się w podłogę i wszystkie napięcia rozpływają się
w  niej.  Sprawdź  teraz,  czy  ty  sam  naprawdę  znajdujesz
się  w  stanie  całkowitego  wyciszenia  i  rozluźnienia.  Jako
nauczycielka  i  matka  często  miałam  okazję  obserwować,
jak  stan,  w  którym  się  znajduję  -  chociaŜbym  najstaran-
niej  go  ukrywała  -  wpływa  na  postawę  dzieci  i  przebieg
twórczej wizualizacji. Sesje udają się wtedy, kiedy ja sama
jestem skoncentrowana i rozluźniona.

Koncentracja i medytacja

Jesteście obecnie wszyscy gotowi, Ŝeby rozpocząć proces

koncentracji i wchodzenia w stan medytacji. TakŜe i teraz
(podobnie jak w poprzednich sytuacjach) korzystne moŜe
być nagranie poleceń na taśmę, zanim nie zaznajomisz się
z nimi na tyle, Ŝe magnetofon przestanie być potrzebny,
albo dopóki nie wypracujesz sobie swojej własnej metody.

PoniŜej opisałam kilka ćwiczeń, które pomagają w kon-

centracji i wchodzeniu w stan medytacyjny, i które uzna-
łam za odpowiednie dla dzieci w róŜnym wieku. Wszystkie
one w sposób naturalny wyrastają z ćwiczeń oddechowych,
pozwalając na uzyskanie takiego stanu umysłu, z którego
najłatwiej przejść do twórczej wizualizacji. Podobnie jak
w poprzednich rozdziałach, przedstawiam tu kilka moŜli-
wości do wyboru, w zaleŜności od potrzeb twoich i twoich
podopiecznych. Zazwyczaj korzystne jest zmienianie co ja-
kiś czas wybranego ćwiczenia.

Upewnij się, Ŝe jesteś przygotowany do ćwiczenia. Mów

łagodnie, miękko, lecz wyraźnie, odrobinę wolniej niŜ nor-
malnie. Rób przerwy podkreślające znaczenie wypowiada-
nych słów i strzeŜ się monotonii w głosie.

Ćwiczenie 1

Oddychając głęboko i miarowo, skoncentrujcie się na

punkcie, który znajduje się naprzeciw was i odrobinę po-
nad linią wzroku. Czujecie teraz, jak powieki stają się co-
raz cięŜsze i zaczynają opadać. Nie opierajcie się - niech
oczy się zamkną. Teraz skupcie uwagę na sercu. Wsłuchaj-

- 5 7 -

cie  się  w  jego  rytm:  jest  coraz  wolniejszy,  prawda?  Jeśli
pojawi się jakaś myśl przeszkadzająca wam w koncentra-
cji,  pozwólcie  jej  przepłynąć,  jak  przepływają  płatki  nie-
sione nurtem rzeki, i dalej obdarzajcie uwagą serce. Pozo-
stając w tym stanie, pomyślcie teraz o czymś, co kochacie:
ulubionym zwierzątku, czułym uścisku, moŜe jakimś pięk-
nym  miejscu.  Obserwujcie, jak  ta  myśl  wpływa na serce.
Czy coś się w nim zmieniło? Zatrzymajcie przez chwilę
w  sercu  to  uczucie  miłości,  nie  dajcie  mu  uciec.  Zatopcie
się w nim... (Zamilknij na kilka minut, na tak długo, aby
uwaga  dzieci  się  nie  rozproszyła.  To  teraz  powinna  rozpo-
cząć  się  wybrana  przez  ciebie  twórcza  wizualizacja  (patrz
część 3). Kiedy dobiegnie końca, odczekaj chwilę. Jeśli
w  tle  grała  jakaś  muzyka,  zacznij  ją  powoli  wyciszać,  aŜ
stanie się niesłyszalna. Kiedy zaczniesz mówić, rób to odro-
binę  szybciej  niŜ  przedtem.  Pod  koniec  ćwiczenia  niechaj
twój  głos  powróci  do  normalnego  tempa  i  tonu.)  A  teraz
znowu skupcie  się na sercu...  Czy  zmienił  się jego rytm?
Zanurzcie się w przepełniającym je uczuciu miłości, ogar-
niając  nim  całe  ciało.  Rozkoszujcie  się  tą  wszechobecną
miłością. Z kolei skoncentrujcie się na oddechu. Czy stał
się  wolniejszy?  Teraz  niech  wasza  uwaga  znowu  stopnio-
wo ogarnia cały pokój, a potem otwórzcie oczy.

Ćwiczenie 2

Oddychając głęboko i swobodnie, skoncentrujcie się na

punkcie, który znajduje się naprzeciw was i odrobinę po-
nad  linią  wzroku.  Poczekajcie,  aŜ  powieki  staną  się  cięŜ-
kie; nie przeszkadzajcie im; niech ciąŜą coraz bardziej, aŜ
wreszcie  się  zamkną.  Poczujcie  ich  cięŜar  i  rozluźnienie.
Teraz, spokojni i cisi, wsłuchajcie się w swój oddech i jego
rytm;  wyobraźcie  sobie,  Ŝe  unosicie  się  na  morskich  fa-
lach... (często pomocne jest tutaj nagranie z odgłosem przy-
boju morza). Niosą was w kierunku brzegu i znowu uno-
szą  na  głębinę...  (spróbuj  naśladować  rytm  fal;  oddech
dziecka szybko się do tego dostosuje) do brzegu i na głębi-

- 5 8 -

nę...  tam  i  z  powrotem...  tam  i  z  powrotem...  Wyobraźcie
sobie,  Ŝe  to  wy  jesteście  falą,  jesteście  morzem...  (Za-
milknij na czas tak długi, aby uwaga dzieci się nie rozpro-
szyła. Teraz przychodzi pora na wybraną przez ciebie twór-
czą  wizualizację.  Kiedy  się  skończy,  odczekaj  chwilę,  za-
nim ponownie zaczniesz mówić.) Poczujcie w sobie spokój,
głęboki,  trwały  spokój...  głębszy  i  pewniejszy  niŜ  wtedy,
gdy  zasypiacie...  zanurzcie  się  w  tym  uczuciu  spokoju...
rozkoszujcie się ciszą... rozkoszujcie się błogością chwili...
(Zamilknij na minutę lub więcej, wyciszając muzykę, jeśli
towarzyszyła  ćwiczeniu.  Stopniowo  mów  coraz  szybciej,
pod koniec powracając do swego normalnego tempa i tonu.)
A teraz znowu skupcie się na oddechu... Czy jest wolniej-
szy?  A  co  z  biciem  serca?...  Przysłuchajcie  mu  się  przez
chwilę... Teraz niech wasza uwaga stopniowo ogarnia cały
pokój, a potem otwórzcie oczy.

Ćwiczenie 3

Oddychając głęboko i swobodnie, skoncentrujcie się na

punkcie, który znajduje się naprzeciw was i odrobinę po-
nad linią wzroku. Poczekajcie, aŜ powieki staną się cięŜ-
kie. Pozwólcie im się zamknąć, czując ich przyjemne roz-
luźnienie. Teraz skoncentrujcie uwagę na sercu — jeśli
chcecie, moŜecie połoŜyć na nim rękę — i wsłuchajcie się
w jego rytm. Zanurzcie się w uczuciu miłego ciepła, które
otacza serce... Teraz pomyślcie o czymś, co kochacie...
o kotku lub królićzku... o łące pełnej cudownych kwiatów...

tym, jak przytulacie się do ukochanej osoby... Czy czuje-

cie, jak wokół serca robi się ciepłej? Wyobraźcie sobie, Ŝe
serce staje się coraz większe i większe, napełniając się
miłością do wszystkich zwierząt i ludzi na całym świecie.
Zobaczcie tylko, ile jest w was miłości do wszystkich...
1

oczywiście do samych siebie! Rozkoszujcie się przez chwi-

lę tym uczuciem... Teraz pomyślcie, Ŝe stajecie się coraz
mniejsi i mniejsi, tak mali, Ŝe w końcu moŜecie zmieścić
się w sercu! CóŜ to za przyjemność, trwać we własnym

- 5 9

sercu... jak miło jest być spowitym w całą tę miłość... (Za-
milknij na czas tak długi, aby uwaga dzieci się nie rozpro-
szyła.  Pora  na  wybraną  przez  ciebie  twórczą  wizualizację.
Kiedy zakończycie ćwiczenie, pozwól na chwilę ciszy. Stop-
niowo  wyciszaj  muzykę,  aŜ  stanie  się  niesłyszalna.  Kiedy
znowu  zaczniesz  mówić,  powoli  powracaj  do  normalnego
tempa.)  Teraz  jesteście  w  samym  środku  serca,  otoczeni
miłością...  Stopniowo  wzrastajcie  coraz  bardziej,  aŜ  osią-
gniecie swe normalne wymiary. Wsłuchajcie się ponownie
w  rytm  serca.  Czy  coś  się  w  nim  zmieniło?  Teraz  niech
wasza  uwaga  stopniowo  ogarnia  znowu  cały  pokój,  a  po-
tem otwórzcie oczy.

Ćwiczenie 4

Oddychając głęboko i miarowo, skoncentrujcie się na

punkcie,  który  znajduje się naprzeciw  was i  odrobinę  po-
nad  linią  wzroku.  Poczujecie  wówczas,  jak  coraz  bardziej
ciąŜą wam powieki. Nie przeszkadzajcie im: niech zamkną
się,  coraz  cięŜsze,  bezwładne  i  rozluźnione.  Przez  kilka
chwil  skoncentrujcie  się  na  oddechu...  a  potem  na  sercu.
Obserwujcie  jego  rytm,  spróbujcie  wsłuchać  się  weń  od
wewnątrz...  Teraz  wyobraźcie  sobie,  Ŝe  tryska  nad  wami
przepiękna  fontanna,  taka  jaką  tylko  sobie  wymarzycie.
Fontanna  wypełniona jest  ślicznym  białym  światłem,  ono
zaś,  przelewając  się  przez  jej  brzegi,  spływa  wam  na  gło-
wy.  Wyobraźcie  sobie,  jak  z  czubka  głowy  światło  stacza
się po twarzy, szyi, ramionach, a dalej, potoczyste i rozedr-
gane, omywa piersi, plecy, brzuch... Poczujcie światło spły-
wające po rękach i nogach, a spomiędzy palców dłoni i stóp
wyciekające na ziemię... Cali jesteście pokryci tym cudow-
nym  białym  światłem,  aŜ  wreszcie  sami  stajecie  się  jego
częścią.  Czy  to  nie  piękne  uczucie?  Zanurzcie  się  w  nim
bez  reszty...  (Zamilknij  na  chwilę  tak  długą,  aby  uwaga
dzieci się nie rozproszyła.  Rozpocznij wybraną twórczą wi-
zualizację.  Na  zakończenie  wycisz  muzykę,  jeśli  z  niej  ko-
rzystałeś. Po chwili zacznij mówić, stopniowo przyspie-

- 6 0 -

szając, aby na koniec osiągnąć swój naturalny glos.) Teraz
uwaga powraca do serca... Czy dalej potraficie czuć jego
rytm od środka? Przenieście uwagę na oddech... na prze-
strzeń dookoła was... na cały pokój... Otwórzcie oczy.

Ćwiczenie 5

Na środku pokoju ustaw świecę i poproś dzieci, aby skon-

centrowały  uwagę  na  płomieniu.  Niechaj  patrzą  weń  tak
długo, aŜ powieki staną się cięŜkie, a wtedy niech pozwolą
im  swobodnie  opaść.  Zacznij  mówić,  kiedy  wszystkie  oczy
się  przymkną...  Widzicie  teraz  w  sobie  odblask  płomienia
ś

wiecy. Skupcie się na chwilę na jego Ŝółtej części... (pau-

za) teraz na niebieskiej... (pauza) a teraz na białej... (pau-
za) Czy czujecie ciepło płomienia? Poczujcie, jak wam sa-
mym robi się coraz cieplej i coraz jaśniej. Sami stajecie się
teraz  cząstką  płomienia...  sami  promieniejecie  ciepłym,
jasnym światłem. Poczujcie to ciepło i spokój, skoncentro-
wane  w  was  samych...  trwajcie  przez  chwilę  w  tym  sta-
nie...  (Zamilknij  na  czas  tak  długi,  aby  uwaga  dzieci  się
nie rozproszyła, a następnie przejdź do wybranej przez sie-
bie  wizualizacji.  Po  jej  zakończeniu  ponownie  zamilknij
na chwilę i wycisz muzykę, jeśli słychać jakąś w tle. Kiedy
zaczniesz mówić, stopniowo przyspieszaj.) A teraz powróć-
cie do dawnego poczucia ciepła i do chwili, w której zoba-
czyliście w sobie płomień. Skoncentrujcie uwagę na odde-
chu, a potem powoli ogarnijcie nią cały pokój, głęboko za-
czerpnijcie powietrza i otwórzcie oczy.

Ćwiczenie 6

Oddychając głęboko i równo, zamknijcie oczy i poczuj-

cie, jak rozluźniają się wszystkie mięśnie twarzy. Skupcie
uwagę na punkcie znajdującym się pomiędzy brwiami.
Oddychajcie głęboko i miarowo, głęboko i miarowo. Wyo-
braźcie sobie, Ŝe są tam ukryte niewielkie drzwiczki, a za

- 6 1 -

nimi schody prowadzące w głąb waszego serca. Powoli
i spokojnie zejdziemy teraz po stopniach. Z kaŜdym kolej-
nym  krokiem  będziecie  coraz  bardziej  rozluźnieni  i  coraz
głębiej zanurzeni w sobie. Jest dziesięć schodków i kaŜdy
sprawia,  Ŝe  coraz  bardziej  się  odpręŜacie...  Schodzimy...
Raz... Dwa... Trzy... Cztery... Coraz luźniej... Pięć... Sześć...
Coraz  głębiej...  Siedem...  Jeszcze  luźniej...  Osiem...  Głę-
biej... Dziewięć... DZIESIĘĆ... I oto jesteście w środku swo-
jego serca, w stanie cudownego ukojenia i spokoju. Poczuj-
cie całą tę miłość, która przepełnia wasze serce... Trwajcie
przez chwilę w tym stanie... (Zamilknij na czas tak długi,
aby uwaga dzieci się nie rozproszyła, a następnie przejdź
do  wybranej  przez  siebie  wizualizacji.  Po  jej  zakończeniu
zamilknij na chwilę i wycisz muzykę, jeśli słychać jakąś
w tle. Potem zacznij mówić, stopniowo przyspieszając, aby
na  koniec  osiągnąć  swój  naturalny  głos.)  Powróćcie  do
wnętrza swego serca.  Zacznę  teraz  liczyć  od  dziesięciu  do
jednego, a kiedy skończę, w pełni rozbudzeni i rozradowa-
ni otworzycie oczy. Dziesięć... dziewięć... osiem... leciutko
się  poruszcie...  siedem...  budzimy  się...  sześć...  pięć...  po-
wieki stają się lŜejsze... cztery... trzy... wspaniałe uczucie...
dwa... JEDEN! Otwórzcie oczy: czyŜ nie jest cudownie?

Ćwiczenie 7

Oddychając głęboko i miarowo, skoncentrujcie się na

punkcie, który znajduje się naprzeciw was i odrobinę po-
nad  linią  wzroku.  Trwajcie  w  tym  stanie,  aŜ  powieki  za-
czną wam ciąŜyć. Pozwólcie im opaść swobodnie i skupcie
uwagę na sercu, zupełnie jakbyście połoŜyli na nim rękę.
Poczujcie jego rytm; wszystkie swoje myśli i uwagę skon-
centrujcie na sercu. Pomyślcie o  kimś,  kogo  kochacie,
i poczujcie ciepło wokół serca. Teraz skierujcie uwagę na
stopy i nogi. Czy czujecie, jak wypełniają się energią? Za-
bierzcie  ją  teraz  ze  stóp  i  nóg,  wciągając  z  powrotem  do
serca,  by  objąć  nią  następnie  głowę,  twarz  i  szyję.  Niech
teraz one wypełnią się energią, którą po chwili znowu wy-

- 6 2 -

cofacie stamtąd i przeniesiecie na ramiona i dłonie. Kiedy
znowu  wrócicie  do  wnętrza  serca,  obejmijcie  uwagą  prze-
strzeń dookoła was. Teraz ona zaczyna pulsować energią.
Wycofajcie się raz jeszcze do serca i poczujcie, jak całe pro-
mienieje energią i miłością, które następnie prześlijcie ko-
muś, kto ich potrzebuje... a potem samym sobie... Trwajcie
przez  chwilę  w  tym  stanie,  błogo  się  w  nim  zatapiając...
(Zamilknij  na  czas  tak  długi,  aby  uwaga  dzieci  się  nie
rozproszyła,  a  następnie  przejdź  do  wybranej  przez  siebie
wizualizacji.  Na  zakończenie  zamilknij  na  chwilę  i wycisz
muzykę, jeśli słychać jakąś w tle. Po chwili zacznij mówić,
stopniowo przyspieszając, aby na koniec osiągnąć swój na-
turalny głos.) I znowu skoncentrujcie uwagę na swych ser-
cach.  Poczujcie  pulsującą  w  nich  miłość  pewni,  Ŝe  zawsze
tam będzie. Teraz pomyślcie o oddechu... a następnie
o całym pokoju. Weźcie głęboki wdech, a potem otwórzcie
oczy!

Dobierając muzykę czy jakieś efekty dźwiękowe, pamię-

taj  zawsze  o tym,  aby  nie dochodziło  do  konfliktu  pomię-
dzy twoimi gustami a upodobaniami dzieci. Muzyka nigdy
nie moŜe być za głośna, aby nie zagłuszała twojego głosu.
Upewnij  się,  Ŝe  nagranie  jest  odpowiednio  długie.  Jeśli
muzyka  przeszkadza  któremuś  z  was, lepiej  z  niej zrezy-
gnować.

CZĘŚĆ TRZECIA

Twórcza wizualizacja

W niniejszej ksiąŜce traktuje się twórczą wizualizację jako

część praktyki medytacyjnej, co wyraźnie zostało zaznaczo-
ne w opisach z poprzedniego rozdziału. Niemniej są rozliczne
sposoby na przejście od kontemplacji do wizualizacji i bez
wątpienia sam znajdziesz i rozwiniesz własne rozwiązania.

Wielkie znaczenie dla twórczej wizualizacji ma to, Ŝeby

owocne były wszystkie wstępne przygotowania (usuwanie
stresów i napięć, koncentracja energii, odpręŜenie w sta-
nie medytacji). Stopniowo coraz mniej czasu będziesz po-
trzebował na kaŜdy z kolejnych kroków, aczkolwiek mo-
Ŝ

esz świadomie poświęcać go więcej temu etapowi, który

daje wam najwięcej radości. W kaŜdym razie trzeba zrobić
wszystko, aby dzieci uzyskały właściwy stan skupienia
i odpręŜenia, inaczej bowiem z twórczej wizualizacji nie-
wiele będzie korzyści.

Podobnie jak w fazie medytacyjnej mów miękko, wyra-

nie, powoli, robiąc częste pauzy. Nie musisz powtarzać

podanego tu tekstu słowo w słowo: nie bój się improwiza-
cji, korzystaj z własnej wyobraźni i znajomości dzieci.

KaŜda z tych wizualizacji moŜe być stosowana niezaleŜ-

nie od wieku, aczkolwiek trzeba uwaŜać, aby dostosować
uŜywane słowa do umysłowych moŜliwości i potrzeb dzieci.

Jeśli chcesz korzystać z muzyki czy jakichś efektów

dźwiękowych, pamiętaj, Ŝe mają one sprzyjać koncentracji
energii, wzbogacaniu atmosfery i wspieraniu efektywno-
ś

ci ćwiczeń.

-65

W czarownym ogrodzie

KaŜda z poniŜszych wizualizacji stanowi fragment pro-

cesu medytacji i płynnie przechodzi w stadium wychodze-
nia z medytacji (por. część 2).

CIEśKA

Wyobraź sobie ścieŜkę, taką jaką chcesz: szeroką lub

wąską, krętą lub prostą, wzdłuŜ strumienia lub plaŜy, po-
lną  lub  leśną.  Idź  teraz  tą  ścieŜką,  aŜ  dojdziesz  do  wyso-
kiego drzewa z mnóstwem gałęzi. To Drzewo Kłopotów, na
którym  wiszą  wszystkie  twoje  zgryzoty.  Stań  na  chwilę
spokojnie,  a  potem  zacznij  zdejmować  z  siebie  wszystkie
strapienia,  nawet  te  najmniejsze,  wieszając  je  na  gałę-
ziach... Nie zapomnij tylko o Ŝadnym!... Teraz zawróć swo-
ją  ścieŜką.  Jeśli  są  na  niej  jakieś  kamienie,  gałązki  czy
inne przeszkody, zatrzymuj się przy kaŜdej z nich i odrzu-
caj je na bok. Obdarz je całą miłością, która zagościła w ser-
cu, ale potem idź dalej. Wkrótce dotrzesz do swojej ulubio-
nej furtki, okolonej pięknymi kwiatami. Rozkoszuj się ich
zapachem,  z  wolna  uchylając  furtkę.  Za  nią  rozpościera
się najpiękniejszy ogród, jaki kiedykolwiek widziałeś. Jest
dokładnie taki jaki sobie wymarzyłeś i cały do twojej dys-
pozycji... Mieni się jaskrawymi i pięknymi kolorami. Świe-
ci promienne słońce, ptaki śpiewają na twoje powitanie,
a ty czujesz się bezpiecznie i spokojnie... Rozejrzyj się przez
chwilę  po  ogrodzie...  (Tutaj  przerwij  na  kilka  minut  albo
na czas, który nie pozwoli dzieciom na dekoncentrację.)

- 6 6 -

A teraz, zanim stąd wyjdziemy, chcę, Ŝebyś podziękował
ogrodowi za to, Ŝe jest tutaj dla ciebie, taki cudowny. Pa-
miętaj o tym, Ŝe zawsze na ciebie czeka, ilekroć go za-
pragniesz... {Teraz powróć do ćwiczenia medytacyjnego.)

PowyŜszy scenariusz moŜesz wykorzystać, trzymając się

go  ściśle i dosłownie, ale moŜesz  teŜ  potraktować  go jako
wyjściowy schemat, dający okazję do indywidualnych kon-
kretyzacji.  Wizualizacja  ta  jest  szczególnie  poŜyteczna,
kiedy dziecko jest chore, bardzo się czymś martwi albo czu-
je  się  zagroŜone.  MoŜesz  z  niej  korzystać  niezaleŜnie  od
regularnych  treningów,  tak  jak  opowiadasz  bajki  i  histo-
ryjki. Z  moich doświadczeń wynika, Ŝe jest ona pomocna,
kiedy dziecko ma kłopoty z zasypianiem albo gdy czeka je
cięŜka próba, jak na przykład pozostanie w szpitalu.

PROFESOR JESION

Wyobraź sobie ścieŜkę, która doprowadzi cię do Drzewa

Kłopotów.  Zatrzymaj  się  przy  nim  i  zawieś  na  gałęziach
wszystkie  swoje  dzisiejsze  smutki.  Nie  zapomnij  o  Ŝad-
nych; drzewo jest tak rozłoŜyste i ma tyle gałązek, Ŝe znaj-
dzie  się  na  nim  miejsce  dla  wszystkich  strapień...  Teraz
zawróć,  podąŜając  ścieŜką  do  furtki.  Zatrzymaj  się  przy
niej i przez chwilę wchłaniaj cudowny zapach kwiatów ro-
snących  w  ogrodzie.  Otwierając  furtkę,  zwróć  uwagę,  Ŝe
słońce świeci trochę jaśniej. Kiedy w ogrodzie podniesiesz
głowę,  zobaczysz nad sobą niebo tak błękitne, jakiego ni-
gdy  jeszcze  nie  widziałeś.  Wszędzie  dookoła  szczebioczą
ptaki, a trawa pod nogami jest miękka i chłodna. Pośrod-
ku ogrodu stoi duŜy jesion. Jest tak wysoki, Ŝe sięga aŜ do
chmur i nie widać jego  korony. U stóp  grubego pnia spo-
strzegasz dziuplę, na tyle duŜą, Ŝe mógłbyś się przecisnąć
przez jej otwór.  ZbliŜywszy się, widzisz,  Ŝe powłoka drze-
wa  układa  się  w  miłą,  uśmiechniętą  twarz  starego,  mą-
drego profesora. Wyraźnie zaprasza cię, przez dziuplę do-

- 6 7 -

stajesz się więc do  wnętrza. Kiedy oczy przywykną  juŜ do
półmroku, zobaczysz, Ŝe pień jest wydrąŜony i mnóstwo
w nim malutkich drzwiczek, za którymi kryje się cała moŜ-
liwa mądrość i wiedza. MoŜe chciałbyś zadać jakieś pyta-
nie?  Na  kaŜde  znajdzie  się  tutaj  odpowiedź.  Kiedy  zasta-
nawiasz  się  nad  pytaniem,  jak  za  dotknięciem  czarodziej-
skiej róŜdŜki otwierają się drzwi prowadzące do tego frag-
mentu kory, gdzie kryje się odpowiedź. Śmiało, wejdź przez
drzwiczki i dowiedz się, jak ona brzmi... MoŜe będzie wy-
pisana, moŜe narysowana, a moŜe ją usłyszysz... Teraz
z wnętrza drzewa powróć do ogrodu, ale nie zapomnij obró-
cić się i podziękować Profesorowi Jesionowi za pomoc, na
co on odpowiada, Ŝe  zawsze jest tutaj do twojej dyspozy-
cji. Przechodząc przez furtkę, podziękuj ogrodowi za to, Ŝe
wiernie czeka na ciebie, gdy ty potrzebujesz jego pomocy...
(Teraz powróć do ćwiczenia medytacyjnego.)

Jeśli się zdarzy, Ŝe któreś z dzieci nie otrzyma odpowie-

dzi od Profesora Jesiona, uspokój je, Ŝe to niebawem na-
stąpi. MoŜe odpowiedź nie zmieściła się w malutkich
drzwiczkach, a moŜe nie była jeszcze gotowa? Z moich do-
ś

wiadczeń wynika, Ŝe prędzej czy później kaŜdy otrzymuje

odpowiedź, poniewaŜ jednak nierzadko jest ona bardzo
osobista, nie bądź zbyt natarczywy. Jeśli dziecko będzie
chciało, samo ci powie w odpowiedniej chwili.

CHMURKI

Wyobraź sobie ścieŜkę, która doprowadzi cię do Drzewa

Kłopotów. Stań przy nim i rozwieś swoje dzisiejsze zmar-
twienia. Pamiętaj, Ŝe na Drzewie Kłopotów zmieszczą się
wszystkie, wielkie i drobne!... Idź teraz ścieŜką do ogrodo-
wej furtki. Na oplatających ją kwiatach widać kropelki
rosy. Czujesz ten cudowny zapach? Otwórz furtkę i wejdź
do ogrodu, czując, jak delikatny wietrzyk muska twoją
twarz pieszczotliwie głaskaną przez promienie słoneczne.

- 6 8 -

Trawa jest miękka i sucha, z prawdziwą więc przyjemno-
ś

cią układasz się na niej. Po niebie przepływają malutkie,

pierzaste chmurki o najróŜniejszych kształtach. W jednej
z  nich  rozpoznać  moŜna  elegancką  damę...  która  na  two-
ich  oczach  przemienia  się  w  elfa...  potem  w  zgarbionego
starca... i w królika... Przypatrz się chmurkom: ile najróŜ-
niejszych  i  misternych  kształtów  potrafią  przybierać...
Czas juŜ jednak wracać. śegnając się z chmurkami, podzię-
kuj teŜ ogrodowi, Ŝe przyjazny i pogodny czeka tu na cie-
bie zawsze, ilekroć go potrzebujesz. (Teraz powróć do ćwi-
czenia medytacyjnego.)

MIGOTLIWE JEZIORO

Wejdź na swoją ścieŜkę i powędruj aŜ do Drzewa Kłopo-

tów. Jeśli przydarzyły ci się dzisiaj jakieś strapienia, zo-
staw je na gałęziach, zanim pójdziesz dalej... Teraz znowu
idź ścieŜką aŜ do ogrodowej furtki. Pomiędzy porastający-
mi ją kwiatami widać kilka przepięknych motyli. Przy-
patrz się im dobrze, otwierając furtkę. Dzisiaj ogród pełen
jest zapachu dojrzałych owoców i zewsząd słychać radosny
ś

piew ptaków. Idź przez ogród, mijając Profesora Jesiona.

A moŜe masz ochotę zatrzymać się i zadać jakieś pytanie?
Jeśli nie, idź dalej pomiędzy drzewami, po trawiastym zbo-
czu, aŜ wreszcie dotrzesz na brzeg małego, szafirowego je-
ziora. Zatrzymaj się na chwilę i przypatrz kaŜdej zatoczce,
kaŜdej zmarszczce na powierzchni wody. Czujesz leciutki
wietrzyk,  pokrywający  jezioro  drobniutkimi,  roziskrzonymi
falami,  po  których  nadpływa  ku  tobie  małe  czółno.  Wsia-
dasz do niego, dobrze wiedząc, Ŝe w tym ogrodzie nic ci nie
grozi.  Czółno  wypływa  na  środek  jeziora,  sunąc  po  nim
wdzięcznie  niczym  łabędź.  Przechylony  przez  burtę  wpa-
trujesz  się  w  przepływającą  pod  tobą,  rozmigotaną  wodę.
Dostrzegasz  wyraźnie  swoje  odbicie,  zupełnie  jakbyś  spo-
glądał w zwierciadło... Czółno wraca juŜ do brzegu, gładko
ś

lizgając się po powierzchni... OstroŜnie stajesz na trawie

- 6 9 -

i Ŝegnasz przyjazne czółno. Wychodzisz przez furtkę pew-
ny, Ŝe moŜesz tu wrócić, kiedy tylko zechcesz. Na poŜegna-
nie podziękuj ogrodowi... (Teraz powróć do ćwiczenia me-
dytacyjnego. )

KRYSZTAŁOWA GÓRA

Wejdź na swoją ścieŜkę i powędruj aŜ do Drzewa Kło-

potów.  Czy  masz  dziś  jakieś  nieprzyjemne  sprawy,  które
chciałbyś na nim zawiesić?... A teraz idź do ogrodu. Kiedy
dziś miniesz furtkę, ujrzysz Ŝwirową dróŜkę, skręcającą
w  bok.  Idąc  nią,  zobaczysz,  jak  wijąc  się,  prowadzi  mię-
dzy cudownymi kwiatami, krzakami i bujnymi zaroślami...
Wkrótce dotrzesz do płotu, a wtedy zobaczysz za nim wspa-
niałą górę, mieniącą się wszystkimi kolorami, jakby była
z  kryształu.  Podchodząc  bliŜej,  widzisz,  Ŝe  w  górze są juŜ
wykute  stopnie,  postanawiasz  więc  wspiąć  się  na  szczyt.
Wchodząc na pierwszy stopień, stwierdzasz, Ŝe u podnóŜa
góry wszystko jest czerwone. Z jednej strony kwitną kar-
mazynowe  kwiaty,  z  drugiej  gałęzie  drzewek  uginają  się
pod dorodnymi czereśniami. Kwiaty rozsiewają wokół sie-
bie egzotyczny zapach, a kiedy zrywasz jedną czereśnię
i wkładasz do ust... aaach, cóŜ za cudowny smak!... Robisz
kilka następnych kroków po stopniach Kryształowej Góry
i widzisz, Ŝe teraz otacza cię barwa pomarańczowa... MoŜ-
na by pomyśleć, Ŝe znalazłeś się w gaju pomarańczowym,
tyle jest dookoła drzewek, których gałęzie chylą się ku zie-
mi pod cięŜarem owoców. MoŜe masz ochotę poczęstować
się pomarańczą, posmakować jej Ŝywego soku... nie krępuj
się... Kilka kolejnych stopni wprowadza cię w warstwę ja-
skrawoŜółtą. Wszędzie pełno jest Ŝółtych  kwiatów... wyso-
kich,  niskich,  duŜych,  małych...  Z  boku  widać  niewielki
strumyk,  więc  postanawiasz  przysiąść  na  chwilę  i  ochło-
dzić  się...  Nabierasz  w  dłonie  wody  w  cieniu  drzewka  cy-
trynowego, a jego rześki zapach odświeŜa cię jeszcze bar-
dziej... Kilka schodków wyŜej zaczyna się kraina bujnej

- 7 0 -

zieleni. Zupełnie jakbyś się znalazł w lesie podzwrotniko-
wym, w którym fruwa mnóstwo róŜnobarwnych ptaków,
a  spomiędzy  drzew  pozdrawiają  cię  wszystkie  ulubione
zwierzęta... Kiedy zrobisz jeszcze kilka kroków w górę, oto-
czy  cię  błękit;  jeszcze  nigdy  dotąd  nie  widziałeś  błękitu
tak czystego i pięknego...  Po jednej stronie góry chlupoczą
fale morza, a między nimi wesoło dokazują delfiny. Zanu-
rzasz się w morskiej wodzie, pływasz i bawisz się z delfi-
nami... Kiedy wracasz na stopnie Kryształowej Góry, wcho-
dzisz po nich w krainę fioletu... Masz wraŜenie, Ŝe stąpasz
po wielkim ametyście, w którym rozszczepia się światło,
a wszystko dookoła  mieni się i skrzy!...  A  kiedy  wreszcie
staniesz na samym szczycie, otoczy cię... jaskrawa biel. To
tutaj mieszkają wszystkie twoje najtajniejsze marzenia
i  najskrytsze  sny,  tutaj  chronią  się  wszystkie  ukochane
przez  ciebie  rzeczy:  aniołowie,  wróŜki,  chmury  i  promy-
ki słoneczne... Wszystko, czego zdarzyło ci się zapragnąć,
jest  przed  tobą,  skąpane  w  roziskrzonej  bieli...  Rozkoszuj
się  teraz  przez  chwilę  swoją Kryształową  Górą...  Czas juŜ
wracać, ale najpierw podziękuj jej za to, Ŝe jest tutaj i za-
wsze chętnie czeka na twoje odwiedziny... Przy furtce trze-
ba teŜ podziękować ogrodowi za to, Ŝe jest, Ŝe czeka... (Te-
raz powróć do ćwiczenia medytacyjnego.)

Przed przystąpieniem do tego ćwiczenia upewnij się, Ŝe

dzieci wiedzą, jak wygląda kryształowe szkło.

MAGICZNY DYWAN

Idź powoli swoją wymarzoną ścieŜką, aŜ dojdziesz do

Drzewa Kłopotów. Zatrzymaj się przy nim i zawieś na ga-
łęziach wszystkie swoje dzisiejsze zmartwienia, nie zapo-
minając nawet o najmniejszym. Potem podąŜ do ogrodo-
wej furtki. Zatrzymaj się na moment, Ŝeby podziwiać cu-
downe kwiaty i napawać się ich zapachem. Teraz otwórz
furtkę i wejdź do ogrodu. Jakie wspaniałe jest dzisiaj słoń-

-71

ce!  W  trawie i  wśród  gałęzi  rozbrzmiewa  prawdziwy  chór
ptaków  i  owadów.  Trawa  jest  zieleńsza  niŜ  kiedykolwiek
przedtem. SpręŜyście ugina się pod twoimi stopami, a kie-
dy spoglądasz w dół,  widzisz  nieopodal jakiś piękny, wzo-
rzysty  przedmiot.  Podbiegasz  zaciekawiony...  Na  trawie
ułoŜony jest róŜnokolorowy dywan. Pochylasz się nad nim,
dotykasz...  czujesz  pod  palcami  miękki,  puszysty  mate-
riał...  OstroŜnie  wchodzisz  nań  i  siadasz  pośrodku.  Czu-
jesz  się  wygodnie i  lekko,  zupełnie jakbyś  bujał  w powie-
trzu... Nagle zauwaŜasz, Ŝe naprawdę jesteś w powietrzu:
dywan uniósł się i wisi kilka centymetrów nad ziemią. Co
za  doświadczenie!  Zobaczmy,  czy  potrafiłby  fruwać!...  To
rzeczywiście magiczny dywan... wznosi się wyŜej i wyŜej...
jest  juŜ  nad  szczytami  drzew...  jeszcze  moment  i  ujrzysz
pod sobą obłoki... lecisz coraz dalej i dalej; Ziemia staje się
małą kulką... Ale to jeszcze nie koniec, bo oto teraz jesteś
juŜ  pomiędzy  gwiazdami.  Siedzisz  więc  sobie  na  magicz-
nym dywanie i spoglądasz z góry na Matkę Ziemię, obda-
rzając  ją  całą  swoją  miłością.  CzyŜ  nie  jest  to  wspaniała
chwila i cudowne uczucie?... Trwaj w tym stanie jakiś czas
i  rozkoszuj  się  nim...  {Zamilknij  na  czas  tak  długi,  aby
uwaga  dzieci  się  nie  rozproszyła.)  Dywan  powoli  obniŜa
lot...  pomachaj  gwiazdom  na  poŜegnanie,  oddalając się  od
nich...  Ziemia  staje  się  coraz  większa...  mijasz  chmury...
czubki drzew... dywan łagodnie ląduje pośród soczystej tra-
wy w twoim ogrodzie. Opuszczając dywan i ogród, nie za-
pomnij podziękować im za to, Ŝe są ci tak przyjazne... (Te-
raz powróć do ćwiczenia medytacyjnego.)

TĘCZOWY MOST

Idź powoli swoją wymarzoną ścieŜką, aŜ dojdziesz do

Drzewa  Kłopotów.  Zanim  pomaszerujesz  dalej,  zawieś  na
nim  wszystkie  swoje  strapienia...  Kiedy  potem  będziesz
szedł w kierunku ogrodu,  nie zapomnij o tym, by delikat-
nie i z miłością usunąć wszystkie przeszkody, które mogą

- 7 2 -

stanąć ci na drodze. Przy  furtce zatrzymaj się i przyjrzyj
wszystkim róŜnobarwnym kwiatom. Uchylając furtkę, roz-
koszuj  się  ich  słodkim  zapachem.  Idź  powoli  przez  ogród,
ciesząc  się  widokami,  dźwiękami  i  aromatami...  Dotykaj
ulubionych kwiatów i ich miękkich, jedwabistych płatków. .
Widzisz,  Ŝe  dopiero  przed  chwilą  w  ogrodzie  przestał  pa-
dać deszcz.  Teraz  świeci juŜ  słońce  i  kropelki  wody  skrzą
się na liściach drzew. Trawa jest wilgotna, a powietrze czy-
ste i rześkie. W ogrodzie rozpina się kilka tęcz, które przy-
pominają mosty przerzucone pomiędzy drzewami. Jest ich
tyle, Ŝe aŜ chce ci się podskakiwać z radości. Za wszystki-
mi  tymi  małymi  tęczami  widać jedną,  ogromną!  ZbliŜasz
się do niej. Dobrze wiesz, Ŝe w twoim ogrodzie mogą wyda-
rzać  się  rzeczy  najbardziej  zdumiewające  i  dlatego,  jeśli
zechcesz  -  uda  ci  się  dotknąć  tęczy!...  Lekko  i  swobodnie
idziesz więc przez ogród, a wielka tęcza jest coraz bliŜej.
I w końcu - cóŜ za chwila! - stajesz pod tęczowym łukiem.
Przypomina  gigantyczny  most  spinający  odległe  krańce
ogrodu.  Postanawiasz  wejść  na  ten  most,  idziesz  więc  do
skraju i zaczynasz się wspinać. Kiedy to robisz, uświada-
miasz  sobie,  Ŝe  sam  przeniknięty jesteś  wszystkimi  kolo-
rami  tęczy:  czerwonym,  pomarańczowym,  Ŝółtym,  zielo-
nym, niebieskim i fioletem. Wszedłszy na tęczę, stałeś się
jej częścią... ZbliŜasz się do szczytu tęczowego mostu i wi-
dzisz, Ŝe z przeciwnej strony ktoś ku tobie nadchodzi... to
twój tęczowy przyjaciel!... Zostawiam cię na chwilę, Ŝebyś
mógł pobawić się z nim... (pauza) Czas juŜ poŜegnać się
z tęczą i z tęczowym przyjacielem... Podziękuj im serdecz
nie...  podobnie  jak  i  całemu  ogrodowi.  Dobrze  wiesz,  Ŝe
zawsze  tu  na  ciebie  czekają,  kiedy  tylko  zapragniesz  ich
odwiedzić... (Teraz powróć do ćwiczenia medytacyjnego.)

MALI UZDROWICIELE

Wejdź na swoją ścieŜkę i powędruj aŜ do Drzewa Kło-

potów. Czy masz dziś jakieś nieprzyjemne sprawy, które

- 7 3 -

chciałbyś  na  nim  zawiesić?...  A  teraz  podejdź  do  furtki.
Jaka piękna jest dzisiaj... zatopiona w najbarwniejszych
i  najbardziej  aromatycznych  kwiatach,  jakie  tylko  moŜna
sobie  wyobrazić.  To  najbardziej  zadziwiająca  furtka  na
ś

wiecie. Uchylasz ją, wślizgujesz się do środka i przyglą-

dasz się w zachwycie, jak miękko zamyka się za tobą. Za-
czynasz iść w głąb ogrodu, ale nagle słyszysz za sobą jakiś
szelest. Obracasz się i... spomiędzy kwiatów wyglądają ku
tobie  malutkie  twarzyczki  w  kształcie  serduszek.  Robisz
kilka kroków w ich kierunku i widzisz, Ŝe są to skrzaciki,
które  właśnie  wynurzają  się  spomiędzy  kwiatów  i  źdźbeł
trawy. Jeden... drugi... wreszcie na ścieŜce staje cała dzie-
siątka. Wszystkie trzymają w dłoniach  małe  miotełki
z  piór  i  wesoło  uśmiechają  się  do  ciebie.  Zaczynają  śpie-
wać:

Chętnie w mig ci pokaŜemy,
Jak z troskami wojujemy.

Chwytają cię za ręce i prowadzą w głąb ogrodu... {pau-

za) Dochodzicie do małej, samotnej plaŜy. Piasek jest mięk-
ki, suchy i rozgrzany. Skrzaty proszą cię, Ŝebyś ułoŜył się
jak najwygodniej, one zaś zaczynają uwijać się wokół cie-
bie ze swoimi miotełkami. Odczuwasz spokój, radość,
a takŜe miłość, jaką darzą cię małe istotki, które właśnie
ś

piewają:

Gdy wielkie cię bóle i choróbska nękają,
To nasze miotełki wnet precz je przegnają.

Czujesz, jak ulatuje gdzieś zmęczenie, jak całe ciało sta-

je się rześkie i zdrowe? Niechaj Mali Uzdrowiciele jeszcze
przez  chwilę  opiekują  się  tobą...  {Zamilknij  na  czas  tak
długi, aby uwaga dzieci się nie rozproszyła.) Czas juŜ wra-
cać,  więc  podziękuj  skrzatom,  które  zawsze  tu  na  ciebie
czekają,  skore  do  pomocy  i  przyjazne...  podobnie  jak  cały
ogród... {Teraz powróć do ćwiczenia medytacyjnego.)

- 7 4 -

Zapanuj nad sobą

KaŜda z poniŜszych wizualizacji stanowi fragment pro-

cesu medytacji i płynnie przechodzi w stadium wychodze-
nia z niego (por. część 2). Zarazem jednak wszystkie z nich
mogą być wykorzystywane oddzielnie, niezaleŜnie od re-
gularnych sesji treningowych, aby uśmierzać lęki i budo-
wać wiarę w siebie.

NOCNE ZMORY

Jeśli dziecko trapią nocne koszmary, jeśli boi się potwo-

ra pod łóŜkiem czy zmór zaglądających do okien, wpleć
w fazę medytacji poniŜszą wizualizację. Jeśli koszmary
się powtórzą, przeprowadź wizualizację tak szybko, jak to
będzie moŜliwe, kiedy tylko dziecko na tyle odzyska pano-
wanie nad sobą, iŜ będzie zdolne do wykonania twoich po-
leceń. Dzieci na tyle duŜe, Ŝe potrafią zapamiętać ćwicze-
nie, trzeba zachęcać do samodzielnego jego wykonywania,
przypominając im o tym przed zaśnięciem.

Jesteś teraz w bezpiecznym miejscu, spokojnym i ci-

chym, tchnącym miłością, która napełnia twoje serce.
A teraz obróć się i spójrz straszydłu w twarz. Nic ci nie
grozi, bo to ty wykonałeś pierwszy krok, a ono jest zasko-
czone. Wyciągnij ku niemu obie ręce i otwórz dłonie, roz-
czapierzając palce. Spójrz, jak potwór maleje! Trzymaj dło-
nie otwarte, a palce rozłoŜone, aŜ straszydło zrobi się tak
małe, iŜ zmieści się w twojej dłoni, w której kurczy się da-

- 7 6 -

lej i wreszcie jest nie większe niŜ łepek od szpilki. Teraz
nie ma się juŜ czego bać, prawda? Z tą małą kuleczką mo-
Ŝ

esz robić, co ci się podoba: obracać ją, podrzucać, bawić

się nią. (Jeśli dziecko chce wyrzucić zmorę za okno czy do
ś

mieci, nie przeszkadzajcie mu w tym: walczy ze swoim

lękiem, więc najlepiej czuje, co mu pomoŜe.)

BOLĘ NERWICOWE

W przypadku dzieci, które w stanach zdenerwowania

cierpią na bóle głowy, brzucha itp., pomocna moŜe się oka-
zać poniŜsza wizualizacja. Przeprowadź ją najpierw w trak-
cie  medytacji,  a  potem,  poza  treningiem,  poproś  dziecko,
aby  wykonało  wyobraŜoną  czynność  (w  tym  przypadku:
wypiło szklankę wody), podczas gdy ty powtarzać będziesz
pokrzepiające  zapewnienia.  Jeśli  bóle  nie  ustąpią,  trzeba
skontaktować się z lekarzem, aby ten rozstrzygnął, czy ich
przyczyna jest rzeczywiście tylko nerwowa.

Wyobraź sobie duŜą szklankę, która zacznie się teraz

wypełniać  wodą  aŜ  po  brzegi.  W  tej  wodzie  znajdują  się
miliony niewidocznych kryształków, które wchłoną w sie-
bie  twój  ból.  Zrób  głęboki  wdech,  a  potem  powoli  wypuść
powietrze. Teraz zbliŜ szklankę do ust i zacznij pić wodę,
która przez  gardło spływa do  Ŝołądka,  magiczne  kryształ-
ki zaś porywają ze sobą ból, znikający bez śladu wraz
z ostatnią kropelką wody. (Krótka pauza.) Nic juŜ nie boli,
cóŜ za ulga!

ZŁOŚĆ

Jeśli dzieci mają częste napady złości, włącz do medyta-

cji poniŜszą wizualizację (gdy problem jest powaŜny, mo-
Ŝ

esz to powtórzyć jeszcze raz czy dwa), zachęcając potem,

- 7 7 -

aby same sięgały po nią, ilekroć czują, Ŝe zaczyna ogar-
niać je irytacja i wściekłość. MoŜna teŜ skorzystać tutaj
z poprzedniej wizualizacji.

Wyobraź sobie, Ŝe jesteś w pustym pokoju. Zaczyna ogar-

niać cię złość: twarz się wykrzywia, ręce się zaciskają, całe
ciało napina się... Szybko wyjdź z pokoju do ogródka. Sie-
dzisz na trawie i bawisz się ze swoim ulubieńcem: kotem,
pieskiem, a moŜe pluszowym misiem czy lalką. Sam zo-
bacz, jak teraz wygląda twoja twarz, jak rozluźnione jest
ciało... Postanów sobie teraz, Ŝe ilekroć poczujesz nadcho-
dzącą złość, przerwiesz to, co robisz, i szybko wyjdziesz na
chwilę do ogrodu, do swojego ulubieńca. A teraz przyjrzyj
się temu, co cię rozzłościło, ale zrób to z ogrodu, a nie
z centrum swojego gniewu. I pamiętaj, o ile lepiej się czu-
jesz, o ile lepiej czuje się twoje ciało, kiedy nie dopuszczasz
do siebie złości!

IRRACJONALNE LĘKI

Jeśli dziecko ma skłonność do irracjonalnych lęków, po-

mocne mogą być wszystkie wizualizacje związane z ogro-
dem, aczkolwiek trzeba się upewnić, Ŝe lęki rzeczywiście
są irracjonalne, Ŝe nie mają Ŝadnej konkretnej przyczy-
ny psychicznej czy fizycznej.

Poza treningami idealną porą na wizualizacje ogrodowe

jest czas przed zaśnięciem. Im częściej je przeprowadza-
cie, tym lepiej. Ta, którą opisuję poniŜej, moŜe okazać się
przydatna przy pewnych szczególnych lękach.

Jesteś w zupełnie bezpiecznym miejscu. Teraz obróć się

i spójrz na to, czego się boisz, a potem skup uwagę na sa-
mym strachu. Wyobraź sobie, Ŝe zamienia się w chmurę...
Jakiego jest koloru? Wyciągnij ku niej palec, a zobaczysz,
Ŝ

e zacznie się robić coraz mniejsza. Drugą ręką chwyć obło-

czek. Przyjrzyj mu się. To tylko mała chmurka, a chmury

- 7 8 -

zrobione są z wody. Kiedy teraz zamkniesz dłoń, poczu-
jesz, jak chmura paruje; spójrz, zostało po niej ledwie kil-
ka kropelek. Potrząsaj dłonią, aŜ wyschnie... Nie ma juŜ
chmury, znikły juŜ strachy! (Przy silnych lękach ćwiczenie
to trzeba czasami powtarzać kilkakrotnie.)

TROSKI I ZMARTWIENIA

W przypadku dzieci, które zbyt często bywają zmartwio-

ne i zatroskane, pomocna moŜe się okazać poniŜsza wizu-
alizacja, którą najpierw raz czy dwa przeprowadź w trak-
cie medytacji. Nakłoń dziecko, aby potem samo po nią się-
gało, ilekroć poczuje się przytłoczone troskami.

Wyobraź sobie, Ŝe jesteś na pustym placu i bardzo się

o coś martwisz. Skoncentruj się na swojej twarzy, plecach,
ramionach i dłoniach...  A  teraz czym  prędzej  znajdź  się
w  swoim  magicznym  ogrodzie i  rób  to,  co  sprawia ci  naj-
większą przyjemność. (Zrób pauzę na tyle długą, aby dzie-
ci rzeczywiście mogły sobie wyobrazić którąś ze swoich ulu-
bionych  zabaw.)  Czujesz,  jaki  jesteś  szczęśliwy?  A  teraz
przypatrz  się  sobie  samemu:  jaka  odpręŜona  jest  twarz,
jakie  swobodne  plecy  i  ręce!...  Teraz  obiecaj  sobie,  Ŝe  ile-
kroć  zaczną  cię  osaczać  zmartwienia,  nie  poddasz  się  im,
ale czym prędzej schronisz się w ogrodzie, robiąc to, co cię
najbardziej cieszy. Po tym przyrzeczeniu spójrz raz jeszcze
na to, co cię martwi, ale spójrz z ogrodu, a nie z głębi swo-
jej troski. Czy naprawdę warto aŜ tak bardzo się tym przej-
mować? I zapamiętaj, Ŝe zawsze w ten sposób moŜesz zwal-
czyć wszystkie zgryzoty.

W przypadku tej i poprzedniej wizualizacji zakładam,

e dzieci stworzyły juŜ swój własny bezpieczny ogród (por.

W czarownym ogrodzie) i poznały róŜne wizualizacje ogro-
dowe.

Rozwiązywanie problemów

Rozwiązując wraz z dziećmi problemy, stosujemy twór-

czą  wizualizację  w  dwóch  etapach.  Pierwszy  —  z  którego
zawsze będziesz korzystać — pozwala dzieciom odwołać się
do tego, co juŜ wiedzą, a czego często są nieświadome. Dru-
gi pozwala im na dokonanie zmian, które mogą okazać się
nieodzowne,  aby  rozwiązać  dany  problem.  Dlatego  opis
kaŜdej  wizualizacji  składa  się  z  dwóch  części,  przy  czym
druga nie zawsze będzie potrzebna.

UŜyłam trzech róŜnych obrazów dla trzech grup wieko-

wych, gdyŜ młodsze dzieci najczęściej wolą konkretne sytua-
cje, podczas gdy starsze preferują przy rozwiązywaniu pro-
blemów ujęcia bardziej abstrakcyjne. Niemniej podane tutaj
wskazówki, dotyczące wieku uczestników wizualizacji, mu-
sicie potraktować jako ogólne sugestie, ostatecznie bowiem
o wszystkim rozstrzyga indywidualność dziecka. Nie ma się
czym przejmować, jeśli nastolatek preferuje wizualizację,
którą tutaj zalecamy przedszkolakom, a siedmioletni szkrab
gustuje w tej, która przewidziana została dla nastolatków.

KaŜda z poniŜszych wizualizacji stanowi fragment pro-

cesu medytacji i płynnie przechodzi w stadium wychodze-
nia z niej (por. część 2).

PROFESOR JESION

Od wieku przedszkolnego do końca szkoły podstawowej.

Zakładam, Ŝe dziecko stworzyło juŜ swój magiczny ogród
(por. W czarownym ogrodzie.).

- 8 0 -

Stań przed furtką wiodącą do twojego cudownego ogro-

du,  przypatrz  się  kwiatom,  które  ją  dzisiaj  oplatają.  Roz-
koszując  się  ich  wonią,  pchnij  furtkę  i  wejdź  do  ogrodu.
Idź  tak  długo,  aŜ  dojdziesz  do  tego  wysokiego  jesionu
o  grubym  pniu,  w  którym  mieszka  Profesor!  Podejdź  do
dziupli i ostroŜnie wciśnij się do środka drzewa. Oczy po-
woli  przyzwyczajają  się  do  półmroku  i  widzisz  teraz,  jak
ogromny  jest  ten  wydrąŜony  pień!  Wszędzie  dookoła  wi-
dać mnóstwo malutkich drzwiczek, które prowadzą do róŜ-
nych fragmentów jesionowej kory mieszczącej w sobie całą
wiedzę,  jakiej  moŜna  kiedykolwiek  potrzebować.  Na  kaŜ-
dych  drzwiczkach  jest  jakiś  napis:  na  jednych  „Rodzina",
na  drugich „Szkoła", na trzecich... {Jeśli znasz problem,
z  jakim  dziecko  się  zmaga,  nazwij  go  teraz.)  Podejdź  do
odpowiednich  drzwiczek,  otwórz je,  zostaw tam  swój pro-
blem i zamknij je delikatnie z powrotem. Czekając na od-
powiedź,  kilka  razy  wciągnij  głęboko  powietrze,  wdycha-
jąc  przyjemny  aromat  drzewa,  a  takŜe  wibrującą  w  jego
wnętrzu  energię.  CzyŜ  to  nie  piękne,  mieć  taki  czarowny
ogród i drzewo, które zawsze na ciebie czeka? Przypomnij
sobie wszystkie te cudowne zdarzenia,  które rozegrały się
juŜ w ogrodzie; czy w sercu nie robi się od razu lŜej i przy-
jemniej? Rozkoszuj się przez chwilę tym uczuciem... (krót-
ka  pauza)  I  oto  drzwiczki,  za  którymi  skrył  się  twój  pro-
blem,  same  się  otwierają.  Podejdź  do  nich  i  poznaj  od-
powiedź:  moŜe  będzie  wypisana,  moŜe  wypowiedziana...
(pauza) A teraz podziękuj mądremu Profesorowi Jesiono-
wi,  opuść  pień  i  skieruj  się  do  furtki.  TakŜe  i  ogrodowi
podziękuj za to, Ŝe jest, Ŝe czeka... (W zaleŜności od potrze-
by  naleŜy  teraz  powrócić  do  medytacji  albo  przejść  do  na-
stępnej części wizualizacji.)

ZbliŜając się do furtki, spostrzegasz po prawej stronie

niewielką łąkę, a pośrodku niej małą platformę. Z bliska
widzisz, Ŝe to niewielka drewniana scena, przed którą stoi
kilka rzędów duŜych muchomorów. Wygodnie przysiadasz
na jednym ciekawy, czy coś się teraz wydarzy, i wtedy na
scenę wchodzi jakaś postać. Ach, przecieŜ to ty sam! To ty,
zanim otrzymałeś rozwiązanie swojego problemu. Jak wte-

- 8 1 -

dy wyglądałeś i jak się czułeś? Jaka jest róŜnica pomiędzy
tobą tu, na muchomorze, i tobą tam, na scenie?... Co trze-
ba  będzie  zmienić  teraz,  kiedy  znasz  juŜ  rozwiązanie?...
Wpatrzony  w  postać  na  scenie,  przeprowadź  potrzebne
zmiany...  (Odczekaj  kilka  minut,  aŜ  będziesz  pewny,  Ŝe
dziecko  uporało  się  z  zadaniem.)  Spójrz:  postać  na  scenie
zrobiła juŜ co trzeba i kłania się teraz. Trzeba ją nagrodzić
oklaskami:  jak  najgłośniejszymi,  jak  najszczerszymi!  Nie
przerywając  oklasków,  wstań  i  zawróć  do  furtki.  Jak  to
dobrze, Ŝe znalazła się taka łąka i taki teatrzyk!...  (Teraz
powróć do ćwiczenia medytacyjnego.)

PALĄC

Szkoła podstawowa do wieku dojrzewania.

Wyobraź sobie jakąś piękną okolicę: plaŜę nadmorską,

łagodne wzgórza, las, rozległy park, miejsce, gdzie chciał-
byś  się  znaleźć.  Idź  teraz  przed  siebie,  radując  się  wido-
kiem...  aŜ  wreszcie  dojdziesz  do  szerokiej  alei,  która  pro-
wadzi do jakiejś budowli. Im bliŜej jesteś, tym okazuje się
ona piękniejsza i bardziej majestatyczna... wszak to praw-
dziwy  pałac!  Widzisz  dwoje  złocistych  drzwi,  które  same
uchylają się przed tobą bezszelestnie. Wszedłszy do środ-
ka,  widzisz,  Ŝe  pałac  ma  mnóstwo,  całe  setki  pokoi.  Na
kaŜdych  drzwiach'  moŜna  odczytać  napis;  na  jednych
„Szkoła", na drugich „Koledzy", na trzecich „Rodzina",
a na jeszcze innych... (Jeśli znasz problem, z jakim dziecko
się zmaga, nazwij go teraz.) KaŜdy pokój zamieszkuje ktoś
z  królewskiej rodziny,  specjalizujący  się  w  wymienionych
sprawach. Podejdź teraz do odpowiednich drzwi, otwórz je
i  zajrzyj  do  środka...  Co  tam  widzisz?...  Wręcz  swój  pro-
blem królewskiemu specjaliście, a oczekując na odpowiedź,
usiądź  na  kanapie  bądź  w  fotelu.  Jakim  materiałem  po-
kryty  jest  mebel?  Jedwabiem,  aksamitem,  a  moŜe  czymś
innym? Prawda, jaki jest miękki i delikatny? Zwróć uwa-

- 8 2 -

gę na piękny aromat unoszący się w powietrzu. Wszystko
w tym pokoju jest urocze i wygodne. Wchłoń w siebie jak
najwięcej tej spokojnej i przyjaznej atmosfery. Jest w tym
miejscu coś, co sprawia, Ŝe robi ci się cieplej wokół serca...
[pauza) I oto twój doradca podchodzi i udziela ci odpowie-
dzi.. Przyjmij ją z naleŜytą grzecznością i szacunkiem...
(pauza) Teraz czas wyjść z pokoju, dziękując raz jeszcze
i kłaniając się. Trzeba takŜe podziękować pałacowi za to,
Ŝ

e zawsze wiernie czeka tu na ciebie. (W zaleŜności od po-

trzeby powróć do medytacji albo przejdź do następnej czę-
ś

ci wizualizacji.)

ZbliŜając się do wyjścia, słyszysz, Ŝe ktoś cię woła. Od-

wracasz  się  i  podchodzisz  do  drzwi,  zza  których  dobiegł
głos.  Widzisz  za  nimi  wygodnie  urządzoną  klasę,  zaopa-
trzoną we wszystkie sprzęty, które twoim zdaniem powin-
ny się w niej znaleźć. Na ścianie wisi tablica, a na stoliku
koło  niej  leŜy  kreda  we  wszystkich  kolorach  tęczy.  Głos
jednak dobiega zza okna, podchodzisz więc i wyglądasz na
zewnątrz, gdzie widzisz... samego siebie... Tak wyglądałeś
przed  wejściem  do  pałacu,  gdy  nie  znałeś  jeszcze  rozwią-
zania swojego problemu. Jak wtedy się czułeś?... A jak czu-
jesz  się teraz?...  Czy  kiedy  znasz juŜ  rozwiązanie, chcesz
coś w sobie zmienić?... {pauza) Podejdź do tablicy, wybierz
kredę  w  swym  ulubionym  kolorze  i  napisz,  jakie  sprawy
muszą ulec zmianie... Obserwuj, jak litera po literze słowa
pojawiają  się  na  tablicy.  Kiedy  skończysz,  napisz  je  raz
jeszcze,  tym  razem  jednak  innym  kolorem...  Niech  cała
tablica pokryje się stwierdzeniem, co musisz w sobie zmie-
nić...  Cofnij  się  teraz  kilka  kroków,  patrząc  uwaŜnie  na
tablicę...  PrzecieŜ  zmiany  właściwie  juŜ  się  dokonały...
MoŜesz wystawić sobie celującą ocenę za tak wyborną pra-
cę! Napisz stopień u góry tablicy... Podziękuj klasie, Ŝe cze-
kała  tu  na  ciebie  i  Ŝe  okazała  się  taka  pomocna...  Dzięki
naleŜą się takŜe pałacowi i całej przepięknej okolicy... {Te-
raz powróć do ćwiczenia medytacyjnego.)

- 8 3 -

SERCE

Dla młodzieŜy w wieku dojrzewania.

Skup uwagę na swoim sercu, myśląc jednocześnie o czymś,

co  lubisz,  czy  o  kimś,  kogo  kochasz...Utrzymaj  w  sobie  to
wspaniałe  uczucie...  Zaczerpnij  głęboko  powietrza  i  zau-
waŜ,  jak  po  całym  ciele  rozchodzi  się  ciepło  i  miłość...  Je-
szcze  jeden  oddech  -  i  znów  to  samo  uczucie...  Przy  na-
stępnym oddechu nasącz miłością przestrzeń wokół swego
ciała. Przy jeszcze następnym  - cały pokój. Teraz przyszła
pora na cały dom, ulicę, dzielnicę, miasto. Ale nie ustawaj:
przy kolejnych oddechach niech twoja miłość ogarnia kraj,
kontynent, niech wreszcie, wypływając z centrum twojego
serca, obejmie wszystkie kontynenty, cały glob! Miłość za-
lewa atmosferę wokół Ziemi, sięga innych planet, przepa-
ja cały kosmos!... (pauza) I znowu skup się na sercu... Sta-
jesz  się  coraz  mniejszy  i  mniejszy...  aŜ  wreszcie  moŜesz
zmieścić się w swoim własnym sercu. Weź swój problem
i  złóŜ  go  tutaj,  wiedząc,  Ŝe  właśnie  w  sercu  znajduje  się
rozwiązanie. JakŜe cudownie jest znaleźć się w nim, pul-
sującym  miłością  i  pełnym  wszelkiej  wiedzy,  jaka  kiedy-
kolwiek  moŜe  się  przydać...  (pauza)  I  oto  czeka  na  ciebie
gotowa odpowiedź. Przyjmij ją, podziwiając siebie samego
i swoją  zdolność  do tak  wielkiej  miłości.  Podziękuj swoje-
mu  sercu  i  sobie  samemu  za  to  waŜne  doświadczenie...
A teraz zaczynasz rosnąć... jesteś coraz większy i większy,
aŜ w  końcu osiągasz swe normalne rozmiary. (W zaleŜno-
ś

ci od potrzeby powróć do medytacji albo przejdź do na-

stępnej części wizualizacji.)

Teraz wyobraź sobie obszerną salę kinową. Usiądź wy-

godnie  na  środku  przed  wielkim  ekranem.  Zaczyna  się
film. O kim? O tobie. Taki byłeś, zanim poznałeś rozwiąza-
nie swojego problemu. Jak  wtedy wyglądałeś? Jak się za-
chowywałeś? Jak się czułeś?... Czy teraz,  kiedy znasz juŜ
odpowiedź, musisz coś w sobie zmienić? Pierwszy film się
kończy  i  rozpoczyna  się  drugi.  Opowiada  o  zmianach,
których postanowiłeś dokonać... Pokazuje ciebie takiego,

- 8 4 -

jaki jesteś  po  dokonaniu  owych  zmian...  Jak  teraz  wyglą-
dasz?  Jak  się  zachowujesz?  Czy  czujesz  się  inaczej?...
Spójrz, oto otrzymujesz nagrodę za to, Ŝe tak wiele udało
ci się zmienić z taką łatwością. Przyjmujesz nagrodę...
a publiczność oklaskuje cię gorąco. Podziękuj sobie, filmo-
wi,  ekranowi  i  publiczności.  (Teraz  powróć  do  ćwiczenia
medytacyjnego.)

Nie moŜna dopuścić do tego, Ŝeby dzieci czuły się sfru-

strowane, jeśli nie znajdą od razu rozwiązania swojego
problemu. Musisz im wyjaśnić, Ŝe nikomu się nie udaje
znaleźć natychmiast odpowiedzi na wszystkie pytania,
i Ŝe tobie samemu nieraz zdarza się, iŜ rozwiązanie poja-
wia się z opóźnieniem i nie zawsze w oczekiwanej formie.
Musisz przekonać dzieci, Ŝe jeśli poszukujemy odpowiedzi,
ona w końcu pojawi się, w tej czy innej postaci.

Wyznaczanie celów

Stawianie sobie celów w Ŝyciu jest wstępnym warun-

kiem ich osiągnięcia i to zupełnie niezaleŜnie od wieku. Im
wcześniej uczysz się tej prawdy, tym jest ci łatwiej skupić
się na tym, czego pragniesz, tak w latach młodzieńczych,
jak i w wieku dorosłym. Co więcej, im jaśniej uświadomi-
my sobie cel, tym łatwiej nam do niego zmierzać.

Przedstawione tutaj twórcze wizualizacje mają po-

magać w wyraźnym określeniu celów i skupieniu na nich
uwagi.

Wyznaczanie celów, szczególnie w przypadku młodszych

dzieci, naleŜy poprzedzić wstępną rozmową. NiezaleŜnie
jednak od wieku dzieci, trzeba poświęcić im odpowiednio
duŜo czasu i chęci, aby być pewnym, Ŝe wiedzą, czego chcą,
a takŜe przewidzieć konsekwencje.

Jeśli chodzi o skupienie się na wyznaczonym celu, oka-

zuje się często, Ŝe przez jakiś czas (nierzadko zaleŜny od
tego, jak trudno osiągnąć cel) wizualizację powtarzać trze-
ba codziennie.

Przedstawione tu wizualizacje są zasadniczo przewi-

dziane dla starszych dzieci (od dziesięciu lat wzwyŜ), acz-
kolwiek moŜna je wypróbować takŜe z młodszymi dziećmi.
Jak powiedziałam juŜ wcześniej, ostatecznie o wszystkim
rozstrzyga indywidualność dziecka.

KaŜda z poniŜszych wizualizacji stanowi fragment pro-

cesu medytacji i płynnie przechodzi w stadium wychodze-
nia z niej (por. część 2).

- 8 6 -

GABINET

Skup całą uwagę na swym sercu i pomyśl o czymś, co

lubisz, lub o kimś, kogo kochasz... Czujesz to ciepło rozle-
wające się wokół serca, prawda? Zatop się w tym uczuciu,
rozpływającym się po całym ciele... (pauza) Teraz wyobraź
sobie jakąś piękną okolicę... gdziekolwiek chcesz: nad mo-
rzem, w lesie, moŜe nawet na innej planecie... Zwróć uwa-
gę na kolory... na zapachy... na temperaturę... Jest ciepło
czy zimno?... Teraz wsłuchaj się w dźwięki... Jaki spokój:
dookoła ciebie i w tobie samym... Teraz zrób malutką prze-
chadzkę, aby poczuć się bardziej u siebie... Na niewielkim
pagórku nieopodal widać mały budynek... Idź w tamtym kie-
runku... Widzisz drzwi wejściowe z duŜą, mosięŜną klam-
ką; naciśnij ją i wejdź do środka. Jest tu twój gabinet urzą-
dzony dokładnie tak, jak chcesz. Rozejrzyj się po pokoju,
zwróć uwagę na wszystkie szczegóły.

Usiądź teraz za biurkiem; na blacie leŜą kartki papieru,

z pojemnika wyglądają końce długopisów. Teraz napisz na
papierze,  jaki  cel  chciałbyś  osiągnąć.  Nie  ograniczaj  się
tylko do jednego słowa, lecz postaraj się określić swój cel
we wszystkich szczegółach. Spójrz, jak litera po literze sło-
wa  zaczynają  pokrywać  stronicę...  (pauza)  Wezwij  te-
raz  swojego  doradcę  czy  instruktora...  Sam  zadecyduj,
jak będzie wyglądał ktoś, kto na twoje wezwanie stanie
w  drzwiach...  które  właśnie  się  otwierają...  (pauza)  Zapy-
taj doradcę, co musisz zrobić, aby zrealizować swój cel,
a  potem  dokładnie  wysłuchaj  jego  odpowiedzi...  (pauza)
Następnie  odwróć  się  w  kierunku  ściany  przesłoniętej
ekranem.  Zaczyna  się  film,  a  pokazuje  on  ciebie  zmierza-
jącego do celu... Jak się czujesz?... To waŜne, byś wiedział,
Ŝ

e cel jest w twoim zasięgu, a wszystko, czego trzeba, by

go osiągnąć, jest w tobie samym... Podziękuj gabinetowi
i doradcy za to, Ŝe zawsze czekają tu na ciebie, gotowi do
pomocy. Wyjdź z budynku i zamknij za sobą drzwi... (Teraz
powróć do ćwiczenia medytacyjnego.)

- 8 7 -

TEATR

Skoncentruj całą uwagę na swoim sercu i pomyśl o czymś,

co lubisz, lub o kimś, kogo kochasz... Przez chwilę delektuj
się tym  uczuciem,  a  potem  wyobraź  sobie,  Ŝe  stoisz  przed
wielkim  gmachem  teatru.  Piękny  budynek  znajduje  się
w równie pięknym otoczeniu, a wygląda dokładnie tak, jak
sobie  zamarzysz...  Wejdź  do  środka  przez  główne  drzwi
albo  przez  boczne  wejście  dla  artystów,  jak  zechcesz...  To
twój  teatr.  Przejdź  się  po  nim...  Przyjrzyj  się  kolorom...
wsłuchaj  w  dźwięki...  wyczuj  zapachy...  Jaka  panuje  tu
temperatura? Prawda, jak tu cicho i spokojnie?... Idź teraz
na widownię i usiądź w jakimś fotelu na środku... Czujesz,
jakim  materiałem  jest  pokryty?  Rozsiądź  się  wygodnie...
Na sąsiednim siedzeniu leŜy cienka ksiąŜeczka w błyszczą-
cej okładce. Zajrzyj do niej: jest tam opis twojego celu,
z  dołączonymi  kolorowymi,  całostronicowymi  ilustracjami.
Przeczytaj  i  obejrzyj  wszystko  dokładnie...  (pauza)  Sły-
szysz  jakiś  głos,  a  kiedy  podnosisz  wzrok,  widzisz,  Ŝe  na
scenę wkracza dyrektor teatru... Zaczyna mówić o wszyst-
kim,  co  potrzebne  jest  do  osiągnięcia  twojego  celu...  Wy-
słuchaj go dokładnie i uwaŜnie... (pauza) Dyrektor znika
za  kulisami,  a  światła  gasną  z  wyjątkiem  jednego  reflek-
tora.  W  kręgu  światła  stoi  jakaś  postać...  PrzecieŜ  to  ty
sam!... Rozpoczyna się sztuka... Na twoich oczach rozgry-
wa  się  akcja,  w  której realizujesz  wyznaczony  sobie  cel...
Patrz i ciesz się... (pauza) Sztuka się skończyła i kurtyna
opada.  Podziękuj  dyrektorowi  i  wszystkim  aktorom.  Oni
wszyscy wraz z teatrem zawsze będą gotowi oddać ci przy-
sługę.  Wychodzisz  pewny,  Ŝe  potrafisz  osiągnąć  cel,  jaki
sobie  wyznaczyłeś...  (Teraz  powróć  do  ćwiczenia  medyta-
cyjnego.)

Efekt tej wizualizacji moŜna zwiększyć, jeśli poradzisz

dziecku, aby wyobraŜało sobie osiąganie celu i towarzy-
szące temu uczucie przy kaŜdym cząstkowym kroku, jaki
robi w tym kierunku.

Koledzy i rodzina

W kontaktach z kolegami i rodziną kaŜde dziecko moŜe

napotykać róŜnorakie trudności i problemy, które w od-
miennych momentach wymagają odmiennych podejść.
W większości wypadków twórcza wizualizacja moŜe pomóc
w rozwiązywaniu tych kwestii na róŜnych poziomach. Jest
skuteczna wtedy, gdy uŜywa jej tylko jedna ze stron, a je-
ś

li skorzystać z niej chcą dla rozwiązania tego samego pro-

blemu dwie osoby lub większa ich liczba, mogą to robić
razem lub oddzielnie.

NiezaleŜnie od typu kontaktów, wizualizacje opisane

w  niniejszym  rozdziale  mogą  posłuŜyć  do  rozwiązywania
problemów, a takŜe jako wstępne ćwiczenie rzetelnego słu-
chania  (por.  Dzielenie  się  przeŜyciami).  Mogą  okazać  się
poŜyteczne  takŜe  wtedy,  gdy  poprzedzą  rozmowę,  której
celem jest usunięcie nieporozumień.

KaŜda z poniŜszych wizualizacji stanowi fragment pro-

cesu medytacji i płynnie przechodzi w stadium wychodze-
nia z niej (por. część 2). Jak jednak wspomniałam wyŜej,
w razie potrzeby moŜna skorzystać z nich oddzielnie, poza
procesem kontemplacji.

SPOSTRZEGANIE

Przed przystąpieniem do poniŜszej wizualizacji warto

być moŜe wykorzystać podaną na stronie 90 ilustrację.
Wyjaśnij dzieciom, na czym polega problem związany
ze spostrzeganiem, pokazując im, Ŝe na rysunku moŜna

- 8 9 -

Wyobraź sobie leśną, parkową czy ogrodową alejkę, na

której leŜy kilka świeŜo opadłych, zielonych i błyszczących
liści. Podnieś jeden z nich i potrzymaj w palcach. Jaki jest
w  dotyku  wierzch  liścia? A jaki  spód?  Szorstki czy  gład-
ki?... Suchy czy wilgotny?... Teraz podnieś liść do twarzy
i powąchaj go... Przyjrzyj się jego powierzchni...  Czy jest
jednolicie zielona, czy teŜ zmienia się? Obejrzyj liść z róŜ-
nych  stron;  z  której  wygląda  najładniej?...  PołóŜ  go  z  po-
wrotem  na  ziemi...  i  wyobraź  sobie,  Ŝe  robisz  się  coraz
mniejszy...  tak  mały,  iŜ  w  końcu  moŜesz  się  zmieścić
w swoim sercu. Tak mały, Ŝe jesteś nie większy od listka.
Wespnij się na niego i usiądź pośrodku... Jak teraz wygląda
jego powierzchnia?... Jaki czujesz zapach?... Jak intensyw-
ne są kolory?... Pozostań na liściu przez chwilę i upajaj się
tym uczuciem... Jeśli chcesz, moŜesz go obejść wkoło... Te-
raz zeskocz na ziemię. Wczołgaj się pod liść, ułóŜ wygodnie
i  przykryj  nim  jak  kocem.  Poczuj  jego  dotyk,  poczuj  jego
temperaturę... Jeśli jest za ciepły czy za zimny, niech stanie
się taki, jaki najbardziej ci odpowiada... I teraz stopniowo
sam  stawaj  się  liściem...  JuŜ  nim  jesteś...  Jak  się  czujesz
jako liść?... Gdy jesteś taki zielony?... Gdy masz jego tempe-
raturę?... Zatop się na chwilę w tym poczuciu bycia liściem...
(pauza) Stopniowo znowu stajesz się sobą... Powracasz do
swej normalnej wielkości... Podziękuj liściowi za to, Ŝe mo-
głeś go potrzymać, Ŝe pozwolił tobie wejść, pozwolił, byś był
nim przez chwilę... I znowu twoja uwaga koncentruje się na
sercu... (Teraz powróć do ćwiczenia medytacyjnego.)

SERCE

Przy tej wizualizacji wskazane jest, by uczestnicy sie-

dzieli zwróceni twarzami do siebie.

Skup uwagę na sercu, wsłuchaj się w jego rytm, odkryj

w sobie spokój i ciszę... Poczuj, jak serce napełnia się spo-
kojem... i miłością... jak napełnia się nimi aŜ po brzegi.

- 9 1 -

Teraz prześlij trochę tej miłości osobom, które siedzą

naprzeciw ciebie. Czy czujesz, jak wnika w ich serca?...
I czy czujesz, jak ich miłość wnika w ciebie?... A teraz mi-
łość  swoją  prześlij  któremuś  z  rodziców,  komuś  z  rodzeń-
stwa,  jakiemuś  koledze...  Poczuj,  jak  z  twojego  serca  mi-
łość  wnika  w  nich,  promieniując  zaś  od  nich,  wkracza
w ciebie... Jak ciepło robi się wokół serca... jak spokojnie...
A teraz prześlij miłość X (tu wymienić naleŜy osobę, z którą
dziecko jest w konflikcie). Z twojego serca wnika w serce
tej  osoby,  wysłana  szczodrze,  przyjaźnie,  bez  przymusu...
Czy czujesz w sobie ciepło i spokój?... I oto miłość powraca
do ciebie... Zatrzymaj w sobie to uczucie... {pauza) Niechaj
uwaga twoja znowu skupi się na sercu i jego biciu... {Teraz
powróć do ćwiczenia medytacyjnego.)

BĄDŹ TYM DRUGIM.

Skup uwagę na sercu i przez chwilę pomyśl o czymś, co

lubisz, lub o kimś, kogo kochasz. Zatop się w tym wspania-
łym uczuciu, zatrzymaj je na chwilę... (pauza) Poczuj, jak
miłość rozlewa się  z serca po całym ciele... i po otaczają-
cym cię pokoju...  A teraz,  zachowując to uczucie,  wyobraź
sobie,  Ŝe  jesteś  inną  osobą...  kimś,  kogo  lubisz  lub  podzi-
wiasz...  rówieśnikiem,  a  moŜe  kimś  dorosłym...  (pauza)
Teraz wyobraź sobie, Ŝe widzisz X (tu wymienić naleŜy oso-
bę,  z  którą  dziecko  jest  w  konflikcie)  oczyma  osoby,  którą
teraz  jesteś.  Niechaj  X  stanie  naprzeciw  ciebie,  pośrodku
pokoju. Nie pozwól, by uciekło z ciebie uczucie miłości, kie-
dy spoglądasz na X... I co widzisz? Co widzisz jako osoba,
którą  teraz  jesteś?...  (pauza)  Czy  wygląd  X  się  zmienił?...
Jak  na  to  zareagujesz  taki,  jaki  jesteś  teraz?...  Stań  się
na powrót sobą i przepełniony uczuciem miłości obdarz nią
X. Zrób to szczodrze, przyjaźnie i bez przymusu... Czy two-
ja  postawa  wobec  X  nie  zmieniła  się  odrobinę?  Niechaj
uwaga skupia się na sercu... Niechaj się skupia na uczuciu
miłości... (Teraz powróć do ćwiczenia medytacyjnego.)

- 9 2 -

wiadomość globalna

Rozwijanie świadomości globalnej i poczucia jedności

z całym światem jest dzisiaj waŜniejsze niŜ kiedykolwiek
przedtem. Większość dzieci zdaje sobie z tego sprawę,
a twórcza wizualizacja moŜe im dopomóc w doświadczaniu
owej jedności.

Obrazy uŜyte w tych wizualizacjach nadają się dla wszy-

stkich, niezaleŜnie od wieku, chociaŜ, jak zawsze, trzeba
dostosować język do moŜliwości dzieci.

KaŜda z poniŜszych wizualizacji stanowi fragment pro-

cesu medytacji i płynnie przechodzi w stadium wychodze-
nia z niej (por. część 2).

NASIENIE

Wyobraź sobie jakąś piękną okolicę... a tam łąkę czy

ogród, gdzie przyjemnie będzie usiąść... Poczuj miękkość
trawy pod sobą i jej świeŜy zapach... Otwórz dłoń i zobacz,
Ŝ

e leŜy na niej niewielkie nasionko. Weź je z dłoni i umieść

w ziemi. Przez jakiś czas opiekuj się nim, podlewaj, patrz,
jak  słońce  zrasza  je  swym  światłem...  Skup  teraz  uwagę
na swym sercu i na obecnym w nim uczuciu miłości. Część
prześlij  zasadzonemu  przez  siebie  nasionku...  Wyobraź
sobie fale miłości, które z twojego serca płyną do ziarna
w ziemi. Z kaŜdą kolejną falą ziarno jest coraz większe, aŜ
wreszcie  przebija  się  przez  miękką,  czarną  glebę.  Kiedy
wysyłasz  następne  fale  miłości,  widzisz, jak wyrasta  dłu-
ga, zielona łodyŜka z malutkim pączuszkiem na szczycie.

- 9 4 -

Pąk nabrzmiewa coraz bardziej i w końcu wyłania się
z niego piękny, biały kwiat... Dotknij delikatnie jego mięk-
kich  listków...  Jakie  to  przyjemne,  prawda?...  Teraz  wyo-
braź sobie, Ŝe stajesz się coraz mniejszy... coraz mniejszy
i  mniejszy,  aŜ  wreszcie  moŜesz  się  zmieścić  we  wnętrzu
kwiatu... Wpełznij do niego i usiądź wygodnie między płat-
kami. JakŜe miękko ocierają się o twoją skórę, jakiŜ silny
i słodki aromat otacza cię zewsząd... Posmakuj to uczucie
przebywania  wewnątrz  kwiatu...  aŜ  stopniowo  zaczniesz
się stawać nim samym... (pauza) A teraz, znowu stając się
sobą,  wyjdź  z  kwiatu, aby powrócić do swych normalnych
rozmiarów.  Raz  jeszcze  dotknij  kwiatu,  poczuj,  Ŝe  jesteś
częścią jego i wszystkiego, co was otacza... (Teraz powróć
do ćwiczenia medytacyjnego.)

DRZEWO

Wyobraź sobie jakąś piękną okolicę i wspaniałą alejkę,

na  której  stoisz  pośród  drzew...  Wyobraź  sobie,  Ŝe  jesteś
drzewem...  (Jeśli  uznasz,  Ŝe  dziecku  łatwiej  będzie  w  ten
sposób wcielić się w drzewo, moŜesz wspomnieć o odpowie-
dnich  ćwiczeniach,  które  omawiane  były  w  rozdziałach
Ogólne odpręŜenie i Twórczy ruch.) Jesteś teraz wysokim
drzewem o grubym pniu i wielu liściastych gałęziach. Ko-
łyszą  się  one  pod  dotknięciami  wiatru,  lecz  jest  na  nich
tyle  liści,  Ŝe  śmiało  mogą  udzielić  schronienia  kaŜdemu
zwierzątku, ptakowi czy owadowi... Oto właśnie kilka pta-
ków  sadowi  się  na  gałęzi.  Wiją  sobie  na  niej  gniazdo,  ra-
dośnie  przy  tym  podśpiewując...  Jak  się  czujesz?...  A  te-
raz  wyobraź sobie,  Ŝe  koń, owca  czy  królik chowają się
pod  gałęziami lub układają na  spoczynek przy  pniu. Jak
się  czujesz?...  Jak  się  czujesz,  będąc  drzewem?...  (pauza)
Znowu  skoncentruj  się  na  sercu  i  na  uczuciu  miłości  do
drzewa,  do  ptaków,  do  zwierząt.  Obdarz  nią  wszystkie
drzewa  świata  i  wszystkie  stworzenia  na  świecie...  A  te-
raz powoli na powrót stań się sobą... ale pozostań przepeł-

- 9 5 -

niony uczuciem miłości... Wiedząc, Ŝe jesteś częścią całej
bogatej przyrody... (Teraz powróć do ćwiczenia medytacyj-
nego. )

GLOB

Wyobraź sobie, Ŝe strumień światła wnika w twoje ser-

ce, rozjaśniając je i napełniając miłością, a potem rozlewa
się po całym ciele, wokół ciebie, po całym pokoju... Ale to
nie koniec, bo światło ogarnia dom, miasto, cały kraj. Świa-
tło wnika w twoje serce, po czym zalewa jasnością i miło-
ś

cią cały świat... Tak jesteś pełen jasności i miłości, Ŝe za-

czynasz rosnąć tak bardzo, iŜ wszystko wokół ciebie wyda-
je się małe... Stajesz się większy niŜ cały kraj, nad którym
się  uąpsisz...  Częścią  tej wypełniającej  cię  miłości  obdarz
wszystkich ludzi w kraju i wszystkie istoty... Niech wszy-
stko i wszyscy poczują się skąpani w świetlistych promie-
niach  miłości. Spójrz, jak  wszystko i  wszyscy  zwracają się
ku słońcu miłości... jak wszystko i wszyscy wypełniają się
bijącą  od  ciebie  miłością,  która  rozlewa  się  po  całym  glo-
bie... (pauza) A teraz powróć do swej normalnej postaci...
Niech twoje serce pozostanie pełne miłości i spokoju... JuŜ
wiesz,  Ŝe  miłością  ze swego serca  moŜesz napełnić  świat...
(Teraz powróć do ćwiczenia medytacyjnego.)

GWIAZDY

Wyobraź sobie KsięŜyc na granatowym nocnym niebie.

Jego  promienie  zalewają wszystko  przed tobą... Wejdź  te-
raz  w  krąg światła, a poczujesz, jak jego skondensowana
energia  unosi  cię  w  górę. Wznosisz  się  coraz  wyŜej i  wy-
Ŝ

ej... aŜ w końcu niepotrzebna ci juŜ jest pomoc promieni

księŜycowych, gdyŜ oto sam płyniesz przez nocne niebo,
otoczony bezlikiem gwiazd lśniących niczym diamenty...

- 9 6 -

Kiedy sunąc w mroku, rozłoŜysz ręce, poczujesz, Ŝe ich
ś

wiatło wnika w twoje serce, które iskrzy się teraz tak jak

one... (pauza) Fruniesz przez przestrzeń lekko i bez wysił-
ku,  a  częścią  miłości,  która  przepełnia  twoje  serce,  obda-
rzasz gwiazdy i cały wszechświat... Czujesz, Ŝe tworzysz
z  nim  jedność...  (pauza)  W  oddali  widać  księŜycowy  pro-
mień...  Docierasz  do  niego  i  zaczynasz  ześlizgiwać się  po
nim  na  Ziemię,  ale  przez  cały  czas  pulsuje  w  tobie  roz-
iskrzona  miłość i nie ustępuje poczucie  zjednoczenia  z  ko-
smosem... (Teraz powróć do ćwiczenia medytacyjnego.)

Wizualizacje twórczych działań

Objęcie wizualizacją przyszłych działań moŜe ogromnie

zwiększyć ich skuteczność, a wpływ ten jest tym większy,
im waŜniejsza jest czynność. Przez dwadzieścia lat wyko-
rzystywania wizualizacji w pracy z dziećmi, zawsze trzy-
małam się motta: jeśli moŜesz sobie wyobrazić, Ŝe coś ro-
bisz,  potrafisz  to  uczynić. Muszę  powiedzieć,  Ŝe  zasada  ta
jak  dotąd  nigdy  mnie  nie  zawiodła.  Siła  wyobraźni  jest
ogromna i trudna do przecenienia tam, gdzie chodzi o po-
dejmowanie  działań.  Z  mojego  doświadczenia  wynika,  Ŝe
bardzo często sposób wyobraŜenia sobie pewnej czynności
decyduje  o  jej  powodzeniu  bądź  niepowodzeniu.  PosłuŜę
się  prostym  przykładem.  Kiedy  długą  deskę  ułoŜycie  na
dywanie w pokoju i poprosicie kogoś, aby po niej przeszedł,
zrobi to zapewne bez trudności. Kiedy jednak tę samą de-
skę  przerzucicie  między  dwoma  drzewami  metr,  półtora
nad asfaltem, ta sama osoba moŜe się zawahać, a przyczy-
ną  będzie  to,  Ŝe  odruchowo  wyobrazi  sobie  konsekwen-
cje. TakŜe  ewentualny  przemarsz  będzie  najprawdopodob-
niej mniej pewny - równieŜ za sprawą wyobraźni.

Jeśli uda się nam pokazać dzieciom, jak z pomocą wyo-

braźni oraz zdolności wizualizacyjnych mogą się rozluź-
niać, osiągać zamierzone cele oraz pokonywać lęki i stresy,
przyniesie im to wiele korzyści w późniejszym Ŝyciu.

Wykorzystanie twórczej wizualizacji do powiększenia

sprawności działań przybrać moŜe róŜne formy w zaleŜno-
ś

ci od tego, co chcesz dziecku uświadomić:

Treść działania.

Narzędzie działania.

- 9 8 -

Samo działanie.

Bycie sprawcą działania.

KaŜde z tych doświadczeń wpływa na swój sposób na

zrozumienie  czynności,  jej  skuteczność  i  na  uzyskiwaną
dzięki niej satysfakcję. Dla kaŜdego z nich wybrałam jed-
ną  wizualizację.  Wykorzystaj  je  jako  ogólne  sugestie,  na
podstawie  których  moŜesz  wypracować  własne  rozwiąza-
nia, jak najpełniej dostosowane do charakteru czynności
i osobowości dziecka.

KaŜda z poniŜszych wizualizacji stanowi fragment pro-

cesu medytacji i płynnie przechodzi w stadium wychodze-
nia z niej (por. część 2), zarazem jednak moŜna korzystać
z nich niezaleŜnie, traktując je jak wstęp na przykład do
meczu piłkarskiego, występu w teatrzyku szkolnym czy
lekcji gry na fortepianie.

ZIEMIA

Doświadczenie treści działania.
Czynność: przesadzanie rośliny.

Wyobraź sobie roślinę, którą chcesz przesadzić. Spójrz,

jakie zielone ma liście; dotknij ich, powąchaj, jak pachną...
Przez chwilę skup uwagę na swym sercu... Pomyśl o czymś,
co kochasz, i znowu o roślinie, o tym, jaka jest piękna.
Delektuj się przyjemnością, która towarzyszy tym my-
ś

lom... Teraz stajesz się coraz mniejszy i mniejszy, aŜ wre-

szcie  moŜesz  się  zmieścić  na  listku  rośliny.  Jak  się  teraz
czujesz?...  Ześliznij  się  z  niego  i  zacznij  spuszczać  się  po
łodydze w dół, malejąc w dalszym ciągu, tak Ŝe kiedy do-
cierasz do ziemi, jesteś nie większy od jednej jej grudki...
Wręcz  stajesz  się  taką  grudką...  Jak  teraz  się  czujesz?...
Jaka  panuje  tu  temperatura?...  Jakie  czujesz  zapachy?...
Co  słyszysz?...  Tworzysz  całość  wraz  z  glebą,  gliną,  Ŝwi-
rem... (pauza) Szpadel zaczyna ostroŜnie okopywać pod-

- 9 9 -

stawę rośliny... Czujesz, jak przesypujesz się wraz z inny-
mi  grudkami  ziemi...  jak  poruszają  się  korzenie  rośliny...
Ostrze  łopaty  unosi  cię  wraz  z  rośliną  i  przenosi  na  nowe
miejsce...  gdzie  łączysz  się  z  nowymi  grudkami  ziemi...
Czujesz  lekkie  przyklepanie  i  wodę  wsiąkającą  w  glebę.
Dookoła  robi  się  mokro  i  zimno,  ale  powoli  wszystko  się
uspokaja... Jak spokojnie i  miło... Teraz wydobądź się
z ziemi i po łodyŜce powróć na wierzch liścia... aby następ-
nie  odzyskać  swą  normalną  postać...  Czujesz  miłość  do
całej planety i pokrywającej ją gleby, wiesz bowiem, Ŝe sta-
nowisz  z  nimi  jedno...  Podziękuj  im  za  to,  Ŝe  są...  (Teraz
powróć do ćwiczenia medytacyjnego.)

POWIETRZE

Doświadczenie narzędzia działania.
Czynność: puszczanie latawca.

Wyobraź sobie piękną, rozległą okolicę, a u swoich stóp

własnoręcznie  zbudowany  latawiec.  Zwróć  uwagę  na  ma-
teriał,  z  którego  jest  zrobiony...  na  kolory  i  wzory...  Na
chwilę  skoncentruj  uwagę  na  sercu...  Pomyśl  o  czymś,  co
lubisz, albo o kimś, kogo kochasz, a potem o swoim lataw-
cu...  Rozkoszuj  się  przyjemnością,  która  towarzyszy  tym
myślom...  (pauza)  Teraz  zacznij  maleć  coraz  bardziej,  aŜ
wreszcie, nie większy od szpilki, stać będziesz u szpica la-
tawca...  Wyciągnij  rękę  i pogładź  go...  Jaki  jest  w  dotyku
jego  materiał?  Jak  teraz  wyglądają  wzory  na  latawcu?...
Wespnij się na niego, a zaraz poczujesz, Ŝe stajesz się jego
częścią...  Fragmentem  jego  materiału,  wzorów,  barw...
I oto latawiec odrywa się od ziemi... wzbija coraz wyŜej
i  wyŜej...  a  więc  i  ty  szybujesz  w  powietrzu...  Czujesz
podmuch  wiatru,  który  cię  unosi?...  Rozpływasz  się w  po-
wietrzu,  które  cię  otacza...  (pauza)  Płyniesz  nad  okolicą,
nad wzgórzami i dolinami, rzekami i lasami, górami i je-
ziorami... Teraz łagodnie zaczynasz obniŜać lot... ale zaraz

- 1 0 0 -

znowu podrywasz się do góry... Wiatr jednak słabnie i po-
woli spływasz ku ziemi... ale ciągle czujesz pieszczotę wia-
tru... Po wylądowaniu schodzisz z latawca i powracasz do
swej  normalnej  postaci...  {pauza)  Skoncentruj  się  znowu
na sercu i wypełniającym je uczuciu miłości do wiatru, do
powietrza,  do  cudownej  przygody...  I  do  latawca,  który  ją
umoŜliwił...  Podziękuj  im  wszystkim...  (Teraz  powróć  do
ć

wiczenia medytacyjnego.)

WODA

Doświadczenie samego działania.
Czynność: pływanie.

Wyobraź sobie basen, jezioro lub morze. Woda jest ja-

snoniebieska,  a  na  niebie  świeci  promieniste  słońce.  Za-
nurz ręce i poczuj, jak woda je obmywa... Teraz na chwilę
skoncentruj  uwagę  na  sercu...  Pomyśl  o  czymś,  co  ko-
chasz... a potem o wodzie, która zaprasza, abyś się w niej
zanurzył...  Rozkoszuj  się  radością,  która  towarzyszy  tym
myślom...  Powoli  zanurz  się  w  wodzie,  która  delikatnie
gładzi  twoją  skórę...  Zwróć  uwagę  na  jej  temperaturę...
Niech się dostosuje do twoich upodobań... Unoś się w wo-
dzie tak długo, aŜ poczujesz, Ŝe stopiłeś się z nią w jedno...
Zacznij teraz się w niej przesuwać... lekko i bez wysiłku...
Twoje ruchy nie napotykają oporu... Twoje ruchy dostoso-
wują się do falowania wody, aŜ w  końcu  zestrajają się
z jego rytmem... CóŜ to za rozkosz, tak pojednać się z wo-
dą... (pauza) Płyń wraz z wodą... baw się nią... raduj... Czas
juŜ zawrócić do brzegu... i wyjść na powietrze... Skoncen-
truj  się  znowu  na  sercu  i  na  uczuciu  miłości  do  wody...
Podziękuj jej za to, Ŝe tak przyjaźnie cię przyjęła... (Teraz
powróć do ćwiczenia medytacyjnego.)

- 1 0 1 -

OBRAZ

Doświadczenie bycia sprawcą działania.
Czynność: malowanie.

Wyobraź sobie, Ŝe stoisz przed wielką płachtą białego

papieru.  W  pudle  obok  znajduje  się  moc  farb,  we  wszyst-
kich  moŜliwych  kolorach...  Na  chwilę  skoncentruj  uwagę
na swym sercu... Pomyśl najpierw o czymś, co kochasz,
a potem o cierpliwie czekającym papierze i o rozedrganych
od  barw  farbach...  Rozkoszuj  się  przyjemnością,  która  to-
warzyszy  tym  myślom...  Sięgnij  teraz  po  farbę  o  barwie,
jaką lubisz najbardziej, i zacznij malować. Ręka z pędzlem
biegnie po papierze bez wysiłku... wyczarowując linie
i  kształty  dokładnie  takie,  jakie  sobie  wymarzysz...  Sły-
szysz leciutki szelest pędzla przesuwającego się po papie-
rze?  Czujesz  jego  dotyk  i  zapach  farb?...  Powstaje  obraz
dokładnie  taki, jak sobie zamyśliłeś,  w  barwach  całkowi-
cie  zgodnych  z  twoimi  oczekiwaniami...  JakaŜ  to  radość,
malować obraz tak piękny... {pauza) I oto juŜ koniec... Cof-
nij się trochę i przypatrz swemu dziełu... W sercu czujesz
miłość... Obdarz nią siebie i swój obraz... Podziękuj papie-
rowi i farbom za to, Ŝe czekały tu na ciebie, chętne i posłu-
szne... {Teraz powróć do ćwiczenia medytacyjnego.)

Twórcze działania

Twórcze działania, które następują po twórczej wizuali-

zacji, pozwalają skanalizować energię nagromadzoną pod-
czas  medytacji,  ułatwiając  dzieciom  (i  tobie!)  powrót  do
codziennej  rzeczywistości.  Pozwalają  takŜe  znaleźć  rów-
nowagę  pomiędzy  światem  zewnętrznym  i  wewnętrznym,
łącząc aktywność ze skupieniem oraz bogactwem umiejęt-
ności, wyobraŜeń i pragnień.

Połączenie to moŜna ustanowić w sposób świadomy - do-

bierając do wizualizacji odpowiednie czynności - albo teŜ
pozwolić działać podświadomości, która w odpowiednim cza-
sie i w odpowiedni sposób sama narzuci dziecku rozwiąza-
nie. Obie metody są równie dobre i najlepiej stosować
je zamiennie, w zaleŜności od potrzeb dziecka i sytuacji.
W chwilach niepewności najlepiej zaufaj własnej intuicji!

Jeśli sam chcesz wybrać typ czynności, zrób wszystkie

odpowiednie przygotowania, aby nie trzeba było w ostat-
niej chwili czegoś szukać czy organizować. Oto sugestie,
które być moŜe pomogą ci dopełnić twórczą wizualizację.

Ogrodnictwo: MoŜe to być coś niewielkiego, jak wy-

miana ziemi w doniczkach czy sadzenie rzeŜuchy, ale rów-
nieŜ tak powaŜne przedsięwzięcie jak urządzanie warzyw-
nika. Jeśli pogoda na to pozwala, doradzałabym bardzo
lubiane przez dzieci prace na wolnym powietrzu.

Pływanie: Najlepiej, gdy moŜna pływać w rzece lub

w morzu, ale moŜna teŜ skorzystać z pobliskiego basenu,
kiedy nie jest zatłoczony. W ten sposób, rozładowując na-
gromadzoną energię, przyzwyczajasz teŜ dzieci do wody,

- 1 0 4 -

100

jeśli są z tym jakieś kłopoty. Nie radziłabym jednak dzia-
łań  finalizujących  wizualizację  traktować  jako  wstępne
lekcje pływania. Jeśli wizualizacja ma przynieść rzeczywi-
ste  efekty,  dzieci  powinny  juŜ  umieć  przynajmniej  utrzy-
mać się na wodzie i wykonywać najprostsze ruchy.  JeŜeli
będziecie  pływać  w  morzu  lub  jeziorze,  cały  trening  mo-
Ŝ

esz przeprowadzić na świeŜym powietrzu. Jeśli basen jest

oddalony od domu, zastanów się, czy po drodze nie moŜna
wykorzystać jakichś elementów wizualizacji, co stanowi-
łoby pomost pomiędzy dwoma etapami treningu.

Rysowanie/malowanie: Przy odpowiedniej pogodzie

takŜe  to  ćwiczenie  moŜna  przeprowadzić  na  świeŜym  po-
wietrzu. Dzieci zechcą, być moŜe, odtworzyć to, co widzia-
ły w trakcie wizualizacji, najlepiej jednak, jeśli będą ryso-
wać (malować) to, co aktualnie widzą, włączając elementy
zaczerpnięte  z  medytacji  i  wizualizacji,  takie  bowiem  po-
łączenie  rzeczywistości  i  fantazji  jest  na  ogół  bardzo  po-
mocne w znalezieniu właściwej równowagi.

Batik: Warto, Ŝebyś sam najpierw wypróbował tę tech-

nikę, zanim zaproponujesz ją dzieciom. Upewnij się, Ŝe
dzieci rzeczywiście mogą przelać swoją wizję na materiał.
Podczas zajęć moŜesz zwrócić uwagę na odbiór takich wra-
Ŝ

eń, jak kolor barwników, dotyk materiału, zapach farbek

i wosku itd.

Lepienie w glinie lub plastelinie: Te czynności powo-

dują wiele nieporządku, oceń więc, ile czasu zabierze potem
sprzątanie, abyś nie musiał znienacka ponaglać dzieci, prze-
rywając im pracę. Zachęć podopiecznych, aby wykorzystali
elementy z kontemplacji i wizualizacji. Tym razem równieŜ
najlepiej będzie, jeśli fragmenty otaczającej ich rzeczywi-
stości połączą z tym, co podszepnęła im fantazja.

Muzyka: Jeśli wraz z dziećmi gracie na jakichś instru-

mentach, moŜecie sobie swobodnie improwizować albo
wspólnie ułoŜyć jakąś melodię, na przykład - to prawdzi-

- 1 0 5 -

101

wa frajda — do wierszyka napisanego przez dziecko. MoŜe-
cie takŜe wspólnie eksperymentować z rytmem, korzysta-
jąc z zaimprowizowanych podręcznych instrumentów per-
kusyjnych, takich jak widelec i butelka, drewniana łyŜka
i tarka itp. PoŜyteczne mogą się teŜ okazać stare dzwonki
rowerowe, puste puszki wypełnione grochowinami czy ka-
wałki drewna. Wiele radości daje dzieciom granie łyŜkami
i widelcami na garnkach, kubkach i szklankach (oby nie
za głośno!). Cokolwiek wybierzesz, wspólne muzykowanie
daje silne poczucie zespołowego tworzenia.

Taniec: Taniec i twórcze ćwiczenia ruchowe mogły się

pojawić juŜ na początku sesji, co nie przeszkadza w wyko-
rzystaniu ich  na  zakończenie.  Najlepiej  wykorzystać  mu-
zykę, która porusza was wszystkich, przy czym sugerowa-
łabym, Ŝeby była dość zróŜnicowana, pełna wielorakich ele-
mentów,  jak  na  przykład  uwertura  symfoniczna.  Impro-
wizujcie  śmiało  i  nie  bójcie  się  tworzyć  swego  własnego,
osobistego tańca.

Wizualizacja kinetyczna: Od czasu do czasu warto

wykorzystać  działania  ciała  wyobraŜeniowego  (por.  roz-
dział  o  wizualizacji  kinetycznej).  Najlepiej  robić  to  do
wtóru  muzyki,  którą  wszyscy  lubicie.  Na  podstawie  ćwi-
czeń  zaproponowanych  w  ksiąŜce  moŜecie  tworzyć  swoje
własne warianty.

Taniec cieni: I tutaj inspiracją powinien być ulubiony

przez wszystkich utwór muzyczny. Stańcie w parach, usta-
lając, komu będzie przysługiwać pierwszeństwo. Na ruchy
prowadzącego druga osoba musi odpowiadać, naśladując
je albo uzupełniając. Po pewnym czasie zamieńcie się rola-
mi. Szybko zauwaŜycie, jak bogate i zróŜnicowane relacje
ujawniają się przy tym. Do tych poczynań warto powracać
kilkakrotnie, pozwalając im się rozwijać i doskonalić.

Pisanie: Ten wariant jest zalecany przy pracy z nieco

starszymi dziećmi. Niech kaŜde z was krótko napisze

106

102

(moŜe nawet wierszem, czemu nie) o tym, co przydarzyło
się wam w trakcie medytacji i wizualizacji. Opisy te mogą
stopniowo rozbudować się w całe opowiadanka i historie.
Jeśli chcecie, pokaŜcie innym swoje utwory, ale bez kry-
tycznego ich osądzania.

Album: MoŜecie załoŜyć album, w którym będziecie

upamiętniać kolejne medytacje i wizualizacje, ilustrując
je rysunkami, tekstami, zdjęciami i w ogóle wszystkim, co
pomaga w wyraŜeniu nagromadzonych przeŜyć.

Wspólne rysowanie: Podzielcie się na pary. Niech kaŜ-

da z nich weźmie duŜy arkusz papieru. Rysujcie w parach,
siedząc po przeciwnych stronach arkusza, co komu przyj-
dzie do głowy. W trakcie tych działań rozmawiajcie o tym,
co wydarzyło się podczas treningu. Pomocna moŜe być gra-
jąca cicho w tle, uspokajająca muzyka. Z^

ITÓĆ

uwagę,

w którym momencie rysunki zaczną nakładać się na sie-
bie i jakie przy tym zapadają decyzje. Czy na koniec po-
wstaje jeden rysunek?

103

Dzielenie się przeŜyciami

Kiedy zakończycie juŜ cały proces medytacji, twórczej

wizualizacji i twórczych działań, bardzo wartościowe moŜe
być podzielenie się przeŜyciami, których doświadczyliście.
ChociaŜ i dzieci, i dorośli na ogół z chęcią w tym uczestni-
czą, pamiętaj, Ŝe nie moŜe tu być Ŝadnego przymusu! Jeśli
ktoś nie ma akurat ochoty na ujawnianie swych przeŜyć -
nie wolno nalegać! Koniecznie trzeba teŜ pamiętać o po-
wstrzymaniu się od krytycznych ocen.

Dzielenie się przeŜyciami moŜe przebiegać na róŜne spo-

soby,  niemniej  z  moich  doświadczeń  wynika,  Ŝe potrzeb-
na jest jakaś ogólna metoda, aby wszyscy w równym stop-
niu skorzystali z tego doświadczenia. Ma to takŜe wpływ
na zacieśnianie wzajemnych kontaktów i pomaga we wza-
jemnym  komunikowaniu się.  PoniŜej przedstawiam  opisy
trzech sytuacji, które okazywały się zarówno owocne, jak
i  satysfakcjonujące  dla  wszystkich.  Cokolwiek  wybierzesz,
pamiętaj, byście mieli dość czasu i by nie trzeba było niko-
go ponaglać czy raptownie kończyć rozmowę.

1. Otwieramy serca. To rozmowa tylko dwóch osób,

która jest szczególnie owocna wtedy, kiedy wybrana forma
medytacji  koncentrowała  się  na  sercu  i  uczuciu  miłości.
Gdy dochodzi do otwierania serc, jedna osoba opowiada
o swoich doznaniach tak szczegółowo, jak potrafi, a druga
słucha,  przepełniona  miłością  i  nieustannie  obdarzająca
nią mówiącego. Kiedy opowieść się skończy, słuchacz wła-
snymi  słowami  powtarza  to,  czego  się  dowiedział.  Potem
role się zmieniają. Przez cały czas trzeba w sobie troskli-
wie podtrzymywać uczucie miłości, chronić je przed nieu-
wagą czy ubocznymi myślami.

- 1 0 8 -

104

Kryształ. Metodę tę najlepiej stosować w sytuacji,

kiedy ktoś nie jest pewien, czy na pewno chce podzielić się
swymi przeŜyciami, albo gdy z jakiejś przyczyny chciałby
to zrobić więcej niŜ raz. Usiądźcie wszyscy w kole lub -
jeśli jest was dwoje - twarzami do siebie. Pośrodku ustaw
jakiś kryształ. Ktokolwiek chce zabrać głos, sięga po kry-
ształ i trzyma go, dopóki nie skończy mówić. Wówczas kry-
ształ wraca na środek, aby mogła po niego sięgnąć inna
chętna osoba. Mówić moŜe tylko aktualny posiadacz kry-
ształu, a reszta słucha go z najwyŜszą uwagą.

W kółku. Metoda zalecana dla grupy, w której jest

więcej niŜ trzy osoby. Wszyscy siadają w kółku i kaŜdy
opowiada przez jakiś czas o swoich doznaniach. Potem po
kolei wszyscy zabierają głos. KaŜdy mówi tyle, ile chce,
nie będąc naraŜony na Ŝadne ingerencje. Jest to dobra
metoda nauki słuchania: poświęcasz innym całą swoją
uwagę, aŜ przyjdzie twoja pora i wtedy moŜesz tego same-
go oczekiwać od innych.

Zapamiętaj trzy niesłychanie waŜne kwestie:

Nie wolno przerywać.

Nie wolno osądzać.

Słuchać trzeba z miłością i sympatią.

105

Wykraczanie

To, co nazywam wykraczaniem, ma wielkie znaczenie

dla umocnienia poczucia, Ŝe naleŜymy wszyscy do więk-
szej całości, i dlatego stanowi bardzo dobre podsumowanie
całego treningu twórczej wizualizacji.

PoniŜsze przykłady mogą być stosowane we wszystkich

grupach wiekowych.

MIŁOSNA SIEĆ

Dla grupy ponadtrzyosobowej. Siedząc w kółku, równo-

cześnie bierzecie kilka głębokich oddechów. Ty sterujesz ryt-
mem oddychania.

Wsłuchajcie się w rytm swoich oddechów. Wdech i wy-

dech. Wdech i  wydech.  Czujecie, jak  wasz  oddech współ-
gra  z  oddechami  wszystkich  innych  osób  w  pokoju?...
A  teraz  wsłuchajcie  się  w  bicie  swego  serca.  TakŜe  i  ono
współgra z sercami wszystkich innych osób... Czujecie ten
wspólny rytm... to wspólne kołatanie?... Zachowując w ser-
cu to wraŜenie, pomyślcie teraz o czymś, co lubicie, lub
o kimś, kogo kochacie... Zanurzcie się w tym uczuciu miło-
ś

ci... Teraz wyobraźcie sobie, Ŝe struŜka ciepłego, róŜowe-

go światła tryska z waszych serc i wnika w serce osoby
siedzącej po lewej stronie... Podobna struŜka wnika w ser-
ce osoby siedzącej po waszej prawej stronie... A teraz
podobna nitka świetlna tryska z waszego serca i dociera
do serca osoby siedzącej naprzeciw was... {Poczekaj, aŜ

- 1 1 0 -

106

miłosne nitki powiąŜą wszystkich w kręgu.) Teraz prześlij-
cie po nitkach miłość, której pełne jest wasze serce, wszy-
stkim obecnym w pokoju... Czujecie, jak miłość czarownie
przepływa od was i do was?... I znowu skupcie się na swo-
im oddechu... jego powolny rytm zlewa się z oddechami
wszystkich innych... Teraz niech cały pokój stanie wam
znowu przed oczyma, a wtedy otwórzcie oczy!

UNIWERSALNA MIŁOŚĆ

Dla dwóch lub więcej osób. Usiądźcie wygodnie z za-

mkniętymi oczyma.

Kilka razy odetchnijcie głęboko, aŜ poczujecie się zupeł-

nie odpręŜeni i wyciszeni... Przy kolejnym oddechu poczuj-
cie, jak cała energia wszechświata wnika w was przez czu-
bek  głowy,  spływając  stamtąd  do  serca  i  napełniając  je
uczuciem miłości... Teraz ze swego serca wyślijcie ją w ko-
smos. Następny wdech i  znowu przez czubek  głowy wpły-
wa w was cała uniwersalna miłość, energia i mądrość, pro-
mieniujące z waszego serca ku wszystkim i wszystkiemu...
I raz jeszcze... Czujecie, jak całe wasze ciało wypełnia się
tą powszechną  miłością, jak  nasyca się  nią  przestrzeń  wo-
kół was?...  Cały pokój?...  Cały dom?... Miasto,  kraj, wszy-
stko  przeniknięte  powszechną  miłością,  energią  i  mądro-
ś

cią... Przez czubek głowy do serca... a stamtąd na cały

kontynent...  i  na  cały  świat...  Owa  miłość,  energia  i  mą-
drość  spajają  was  z  całym  wszechświatem...  Obdarzcie
nimi  wszystkie  osoby  w  tym  pokoju,  w  kraju,  na  całym
ś

wiecie, wszystkich potrzebujących i cierpiących... Wszy-

stko bowiem jest połączone ze wszystkim... Skupcie się
ponownie na swym oddechu... jego powolny rytm zlewa się
z oddechami wszystkich innych... Teraz niech cały pokój
stanie wam znowu przed oczyma, a wtedy otwórzcie oczy!

107

Co dalej?

Zapoznałeś się ze wszystkimi sugestiami zawartymi

w tej ksiąŜce, wybrałeś rzeczy najbardziej odpowiednie dla
ciebie i dzieci, i teraz być moŜe chciałbyś poczynić kilka
dalszych kroków. Myślę, Ŝe sam juŜ zdąŜyłeś się zoriento-
wać, jakie bogactwo moŜliwości daje tobie aktywne stoso-
wanie twórczej wizualizacji w codziennym Ŝyciu.

Z rosnącym zachwytem sama nieustannie doświadczam,

jak odsłaniają się przede mną coraz to nowe poziomy
i wymiary. To czasami nie do wiary, jaki wpływ na umysł
i wyobraźnię moŜe mieć siła kochającego serca, dzięki
któremu nasze prywatne obrazy zyskują dodatkową moc
i skuteczność.

ChociaŜ wiedza o sile serca i potędze miłości jest stara

jak  ludzkość,  stateczna  nauka  do  niedawna  poświęcała
tym  problemom  niewiele  uwagi.  Kalifornijski  Institute  of
HeartMath  prowadzi  obecnie  rozległe  badania  nad  tym,
w jaki sposób i w jakim stopniu uczucia miłości i troskli-
wości  wpływają  na  nas  samych  i  na  nasze  zdrowie.  Poja-
wiło się juŜ kilka interesujących publikacji na ten temat
i będzie ich z pewnością coraz więcej.

Skuteczność twórczej wizualizacji wynika z faktu, Ŝe

oddziaływa ona na wszystkich poziomach: umysłowym, fi-
zycznym, emocjonalnym i duchowym. Głęboko wierzę, Ŝe
niniejsza ksiąŜka zachęciła ciebie i dzieci, z którymi masz
do czynienia, do zagłębienia się w bardziej subtelne i kon-
kretne problemy twórczej wizualizacji.

NiechŜe wyobraźnia stanie się siłą, która wzbogaci wa-

sze Ŝycie i doda mu dynamiki.