plik

Cyd albo Roderyk

(

)

Pierre Corneille Jan Andrzej Morsztyn

BOHATEROWIE

–

Gomes

ojciec Chimeny

–

Diego

opiekun

ojciec Roderyka

–

Chimena

kobieta ktora ma byc żona Roderyka

–

Roderyk

zabija Gomesa syn królewski

Leonora

Na dworze kastylskiego króla są

–

dwaj mężowie sławni z rady i boju

stojący u szczytu powodzenia

Gomes

dowódca wojsk

;

ojciec pięknej Chimeny

i podeszły wiekiem bohater przeszłych dni Diego ojciec dużo

obiecującego młodzieńca Roderyka

Wśród ojców zrodził się plan połączenia obydwu zasłużonych krajowi rodów przez małżeństwo

młodych którym te zamiary są równie pożądane i miłe

Tylko Leonora

ochmistrzyni i powiernica królewny kastyjskiej zna głęboką tajemną miłość jaką ta szlachetna

dziewczyna czuje do Roderyka

Królewna zna jednak obowiązki jakie nałożyło na nią wysokie urodzenie Zna niemożność związku z prostym rycerzem

niekrólewskiej krwi

;

Tym pilniej stara się o połączenie Roderyka z Chimeną

w ich małżeństwie bowiem widzi

jedyny lek na rany swojego serca

Nic nie zdaje się mącić perspektywy szczęścia roztaczającego się przed parą zakochanych Król postanowił przydać

swojemu synowi męża znanego z cnót i zasług

Zapada decyzja powierzenia tego szlachetnego obowiązku

Diegowi

Wywyższenie starca wbija się

ostrym cierniem zazdrości w serce ambitnego zadufanego w sobie Gomesa

który sądził że jest jedyny godnym tej roli Jest przecież obrońcą króla i kraju przed Murami

Spotkawszy Diega

ulegając nienawiści obrzuca go obelgami policzkuje wytrąca z ręki dobytą szpadę

Stary wódz nie umie znieść pohańbienia wolałby śmierć niż życie w niesławie

Jego

mścicielem z naturalnego porządku rzeczy musi zostać sam Roderyk

Młodzieniec wbrew sercu

podejmuje ten ciężki obowiązek i wyzywa

Gomesa ojca ukochanej Chimeny

który niechętnie przyjmuje wyzwanie

pewny zguby niedoświadczonego młodzika ze swej nieomylnej ręki Tymczasem wrodzone talenty bitewne Roderyka

okazują się większe niż można było przypuścić

Gomes pada pokonany i zabity

W tym czasie dochodzi wiadomość że flota Murów ruszyła przeciw miastu

Pomszczony Diego wysyła syna na

czele swoich ludzi przeciw niewiernym polecając mu w słusznej walce szukać ukojenia rozpaczy

Roderyk bowiem zdaje sobie sprawę że jego zwycięski pojedynek przekreślił nadzieje szczęścia u boku

ukochanej

Nie myli się

Obowiązek córki i obowiązek honoru każą Chimenie domagać się pokarania śmiercią zabójcy ojca

Murów odparto Roderyk wraca z pola bitwy jako zbawca jako obrońca miasta i korony

Król rad by darować mu winę widząc w nim godnego następcę starego Diega i zabitego Gomesa

Jednak Chimena

głucha na wszelkie perswazje domaga się pojedynku po którym obiecuje oddać swą rękę zwycięzcy

Przeciw Roderykowi staje w szrankach w jej imieniu

Sankty zakochany w niej młodzieniec

Chimena nie życzy mu jednak powodzenia walczą w niej sprzeczne uczucia

obowiązek zemsty i miłość do

Roderyka

Zabrania mu szukać w tym starciu zguby

Sankty powraca cały i zdrów

Chimena pewna że jej umiłowany poległ nie myśli dać obiecanej nagrody

zwycięzcy

Głośno wyznając swoją miłość pragnie dokonać życia w klasztorze

Wtedy Sankty wyznaje prawdę

Roderyk wytrąciwszy mu broń z ręki darował życie nie chcąc przelewać

krwi ofiarowanej z miłości ku Chimenie

Ponownie rozterkę i wahania córki Gomesa przecina

król Przypominając jej własne postanowienie poślubienia

zwycięzcy zaręcza ją z Roderykiem

Obiecuje za rok po odbyciu powinnej żałoby wyprawić im weselne gody

Tymczasem zaś śle Roderyka na zaczepną wyprawę przeciw Maurom

* * *

OSOBY

;

Diego ojciec Roderyka marszałek rady królewskiej

(

) -

;

Roderyk Cyd

młody szlachcic ze znamienitego rodu zakochany w Chimenie

;

Gomes ojciec Chimeny tajny radca królewski

;

Chimena młoda i piękna szlachcianka zakochana w Roderyku

;

Sankty również zakochany w Chimenie

;

Elwira służąca i powierniczka Chimeny

;

Król kastylijski

;

Królewna jego córka

;

Leonora ochmistrzyni Królewny

(

);

Pacholę Królewny paź

Alfons i Arias dworzanie Królewny

Rzecz dzieje się w Sewilli

stolicy Kastylii

Prolog

Wista składa

hołd parze królewskiej

(

Janowi Kazimierzowi i

Marii Ludwice

)

i wysławia władcę oraz jego małżonkę a zarazem

życzy im wszelkiej pomyślności i zwycięstwa nad wszystkimi

nieprzyjaciółmi

Akt pierwszy

Chimena okazuje równe względy Roderykowi i Sanktemu którzy rywalizują o jej rękę Ojciec Chimeny sprzyja bardziej

Roderykowi ale pragnie wiedzieć na którego z kandydatów do swej ręki panna patrzy bardziej przychylnym okiem

Misję wybadania jej zamysłów Gomes powierza Elwirze

Tymczasem Królewna posyła pazia po Chimenę

Sama zaś zwierza się Leonorze iż jest zakochana w

Roderyku ale jako córka królewska nie może decydować o swoich uczuciach zatem stara się choć

wbrew własnemu sercu aby jak najszybciej doszło do małżeństwa Chimeny z owym młodzieńcem

Ślub ten ma dać Królewnie spokój duszy i odwrócić jej myśli od Roderyka

Leonora współczuje Królewnie

nie szczęśliwej miłości a zarazem chwali jej postawę i postępowanie

Wbrew własnym przewidywaniom Gomes nie otrzymał stanowiska doradcy i nauczyciela syna królewskiego Zamiast

niego mianowany został Diego

Gomes zazdrości mu i nie kryje przed nim swych uczuć Diego pragnie zgody ze względu na swego syna dla którego

chce uzyskać rękę Chimeny ale Gomes jest przekonany że jego zasługi wobec władcy i królestwa są większe i że

został pokrzywdzony przez króla nie otrzymując wymarzonego urzędu

W pewnym momencie dochodzi między nimi do kłótni podczas której Gomes wymierza policzek ojcu Roderyka Staje

się to przyczyną pojedynku Ojciec Chimeny jako młodszy i silniejszy zwycięża wytrącając oręż z ręki przeciwnika

Diego prosi go aby dokończył dzieła i odebrał mu życie jednak Gomes usatysfakcjonowany odchodzi

Marszałek zaś poprzysięga przeciwnikowi zemstę i opowiada o zajściu Roderykowi

który ma odpłacić ojcu

Chimeny za zniewagę

Młodzieniec przeżywa ciężką rozterkę wahając się między zobowiązaniami

wypływającymi z miłości a powinnością wobec ojca i honoru

Wreszcie postanawia pójść za głosem honoru i

pomścić hańbę swego rodziciela

Akt drugi

Arias przynosi Gomesowi nakaz króla aby niezwłocznie pojednał się z ojcem Roderyka jednak dumny szlachcic nie

zamierza się ugiąć nawet przed królewską wolą i na nic się zdają napomnienia dawane mu przez dworzanina

Po odejściu Ariasa pojawia się

Roderyk

który nie lękając się niezwyciężonego dotąd rycerza

wyzywa go na

pojedynek

Gomes początkowo nie chce przyjąć wyzwania aby nie skrzywdzić młodzieńca ale ten trwa przy swoim

zamiarze

W końcu pewny zwycięstwa Gomes przyjmuje wyzwanie

Królewna pociesza Chimenę która cierpi z powodu zatargu między Gomesem a Diegiem

Panna zdaje sobie sprawę że na jej ukochanym spocznie obowiązek pomszczenia zniewagi wyrządzonej jego ojcu

Obawia się tego i pragnie przekonać Roderyka aby zaniechał zemsty Chimena jednak również czuje wewnętrzne

rozdarcie gdyż jeśli ukochany wiedziony uczuciem posłucha jej próśb sprzeniewierzy się honorowi za co później ona

będzie się wstydzić jeśli zaś pójdzie on za nakazem honoru dojdzie do ich rozstania

Pragnąc dopomóc szlachetnej pannie Królewna zamierza wezwać Roderyka do siebie i zatrzymać go przez jakiś czas

Okazuje się jednak że młodzieniec już się spotkał z Gomesem i zapewne z nim walczy Chimena biegnie do nich zaś

Królewna zwierza się ochmistrzyni ze swej nadziei iż Roderyk wyjdzie z pojedynku zwycięsko

Taka ewentualność

postawiłaby młodzieńca w rzędzie największych rycerzy a zarazem może zmusiłaby go do rozstania z

Chimeną

Taka sytuacja sprzyjałaby miłości Królewny i być może pozwoliłaby jej jednak połączyć się z Roderykiem

W tym czasie Arias zdaje Królowi relację ze swej rozmowy z Gomesem Władca wpada w gniew słysząc o pysze

swego poddanego i jego nieposłuszeństwie wobec woli majestatu Nakazuje przyprowadzić szlachcica pod strażą

Sankty próbuje bronić Gomesa twierdząc że waleczne i dumne serce brzydzi się przepraszaniem kogokolwiek jako

przejawem poniżenia jednak Król nie daje się przekonać

Rozmowa schodzi na temat Maurów którzy niepomni licznych klęsk

pojawili się na swych okrętach

u ujścia rzeki

Rozmowę przerywa Alfons donoszący o śmierci Gomesa

Chimena prosi władcę o ukaranie Roderyka za zabójstwo Równocześnie zjawia się Diego który występuje w obronie

syna

Panna powołuje się na zasługi swego ojca w obronie ojczyzny oraz na fakt że jego śmierć odbiera ducha wojsku

Marszałek natomiast oddaje własne życie w zamian za syna gdyż twierdzi że młodzieniec był jedynie

narzędziem pomsty w jego ręku

Jest też przekonany że Chimena skarży ukochanego zgodnie z nakazem honoru ale wbrew swemu sercu Władca

obiecuje rozsądzić sprawę i nakazuje odnaleźć młodzieńca

Akt trzeci

Roderyk zjawia się w domu Chimeny Elwirze

usiłującej wyprawić go z powrotem tłumaczy że przyszedł do

ukochanej po wyrok śmierci

Ponieważ do domu zbliża się Chimena w towarzystwie Sanktego służąca

nakazuje nieszczęśliwemu młodzieńcowi ukryć się przed nimi

Sankty natomiast ofiaruje swą szpadę na usługi Chimeny

Panna jednak choć nie wzbrania mu tego zarazem nie zobowiązuje go do występowania w jej sprawie Po odejściu

Sanktego Chimena wylewa przed Elwirą swe żale i dzieli się swymi rozterkami

Z dwóch bliskich jej mężczyzn jeden zabił drugiego ona zaś zmuszona jest wbrew sobie domagać się

śmierci tego który pozostał przy życiu

Ma jednak zamiar doprowadzić swą powinność do końca a następnie umrzeć

Nagle Roderyk wychodzi z ukrycia i wyraża swą gotowość oddania własnego życia jako zapłaty za zabicie Gomesa

Tłumaczy też że ze względu na Chimenę nie pragnął śmierci jej ojca ale w pewnym momencie

przeważył w nim honor oraz świadomość że nie mszcząc hańby wyrządzonej własnemu ojcu sam

również się pohańbi i wyrządzi tym krzywdę także ukochanej która nie będzie mogła przyjmować go

bez poczucia wstydu

Chimena rozumie to i nie potępia pobudek postępowania ukochanego Sama zaś nie ma zamiaru wymierzać

sprawiedliwości własną ręką Nie rezygnuje zatem z dochodzenia prawa do zemsty poprzez odwołanie się do

sprawiedliwości choć z całego serca pragnie przegrać sprawę w sądzie

Panna odprawia ukochanego Oboje podczas pożegnania snują lament nad swą nieszczęśliwą miłością

Diego poszukuje syna Jest zadowolony z powodu dokonanej pomsty ale zarazem niepokoi się o Roderyka którego

nie może odnaleźć W końcu spotyka go i chwali za odwagę oraz nie lada dokonanie jakim było pokonanie w

pojedynku niezwyciężonego dotąd przeciwnika

Młodzieniec jednak jest zrozpaczony gdyż wybierając godność utracił miłość

, "

Na stwierdzenie ojca że honor jest powinnością a miłość zabawą odpowiada że mężczyzna powinien

oprócz własnej godności kierować się też sercem i nie może być pozbawiony uczuć

Dlatego młodzieniec nie mogąc zapomnieć o Chimenie

pragnie umrzeć Ojciec radzi aby Roderyk nie myślał

w takim razie o śmierci ale stanął na czele wojska szykującego się do odparcia ataku Maurów i albo

chwalebnie poległ albo powrócił pełen chwały i jako obrońca ojczyzny zdobył uznanie i ponowną łaskę

u swej ukochanej

Akt czwarty

Elwira oznajmia swej pani wieści o bohaterskich czynach Roderyka i zwycięstwie dowodzonych przez

niego wojsk kastylijskich nad Maurami

Trzygodzinna bitwa przyniosła zwycięzcom wielkie łupy a ponadto pojmano dwóch królów których

Diego oddał w ręce władcy Kastylii prosząc zarazem o łaskę dla swego syna

Chimena jednak tym bardziej cierpi gdyż zmuszona jest nadal dochodzić sprawiedliwości na ukochanym który przez

swe waleczne czyny stał się jeszcze bardziej godnym jej miłości

Przybywa Królewna przed którą Chimena skarży się na swe cierpienie

Córka królewska jednak pragnie odwieść

pannę od zamiaru dalszego dochodzenia sprawiedliwości na Roderyku który wielce się zasłużył dla

całej ojczyzny

Twierdzi też ona że przez zaniechanie pomsty Chimena sama może złożyć ojczyźnie wspaniały dar

a zarazem okazać chwalebną wielkoduszność

Tymczasem Roderyk spotyka się z życzliwym przyjęciem ze strony

Króla Władca chwali jego cnoty i zasługi

(

Nadaje mu też przydomek Cyd którym określali Roderyka zwyciężeni Maurowie w ich języku słowo

to oznaczało pana

Król zamierza też raczej pocieszyć pogrążoną w żalu Chimenę niż prawem ścigać zasłużonego młodzieńca

Roderyk opowiada władcy przebieg walki

Nocą przed atakiem Maurów zgromadził on około trzech tysięcy obrońców i zastawił na wroga pułapkę Afrykanie

przypłynęli na trzydziestu okrętach które w głąb rzeki zaniósł przypływ morza

Przekonani że napadają na

uśpionych mieszkańców zaniechali ostrożności i zostali zaskoczeni przez Kastylijczyków

Wodzowie

Maurów zmobilizowali swe wojska do walki ale zostały one szybko rozbite przez obrońców miasta

Kiedy zaś

Maurowie próbowali uciec przypływ morza spychał ich z powrotem do miasta Opuszczeni zaś przez

wojsko dwaj królowie afrykańscy zrezygnowali z walki i poddali się Cydowi

Ponieważ zbliża się Chimena

Król nakazuje Roderykowi ukryć się sam zaś oznajmia pannie że jej

ukochany którego przyszła skarżyć zmarł wskutek odniesionych podczas bitwy ran

Podstęp ten ma

odkryć władcy prawdziwe uczucia córki Gomesa

która rzeczywiście blednie i słabnie

słysząc o śmierci

ukochanego

Król natychmiast wyznaje jej że Roderyk żyje Zarazem próbuje nakłonić pannę aby słuchała głosu

swych uczuć a nie obowiązku

Chimena chociaż przyznaje się do tego iż kocha bohaterskiego młodzieńca ale nie

chce odstąpić od swego oskarżenia

powołując się na pamięć ojca i powinności córki wobec zabitego

Widząc to Król postanawia że

Roderyk ma stanąć do pojedynku z wyznaczonym przez Chimenę rycerzem

Obecny przy tej rozmowie Sankty powołuje się na wcześniejszą obietnicę panny i ofiaruje się stanąć do

pojedynku w obronie jej praw Panna zezwala mu na to Król zaś wydaje wyrok w którym nakazuje

Chimenie poślubić zwycięzcę tego

pojedynku

Akt piąty

Roderyk przychodzi się pożegnać z Chimeną gdyż widząc jej nastawienie do siebie i upór w dążeniu do ukarania

jego występku postanowił poświęcić swe życie i wystawić się na śmiertelny cios rywala

Zdumiona tym oświadczeniem panna wpierw próbuje przekonać ukochanego że ucierpi na tym jego honor Kiedy

jednak jej argumenty nie wywołują oczekiwanego skutku wyznaje Roderykowi swe uczucie i

wręcz nakazuje mu

zwyciężyć w pojedynku aby ona nie została żoną Sanktego

którego nie kocha Roderyk słysząc to gotów

jest stanąć do pojedynku i zwyciężyć nie tylko ze swym rywalem ale ze wszystkimi hiszpańskimi i mauretańskimi

rycerzami

W tym czasie

Królewna wciąż wiedziona miłością do Roderyka przeżywa wewnętrzne rozterki Jakkolwiek

zrzekła się już tego młodzieńca i oddała go Chimenie

ale serce podpowiada jej

aby jakimś podstępem go

odzyskać

Idąc jednak za

napomnieniem Leonory

postanawia poskromić te zapędy uczucia i choć z ciężkim sercem

pozostawić Roderyka Chimenie

Jeśli chodzi o wynik pojedynku to zarówno Królewna jak i jej ochmistrzyni są przekonane że Sankty który nie

wsławił się dotąd w walce z pewnością ulegnie swemu przeciwnikowi

Chimena zaś z wielkim niepokojem oczekuje na wynik pojedynku Cały czas jest rozrywana przez sprzeczne uczucia

gdyż albo zginie jej ukochany albo nie pomszczona pozostanie śmierć jej ojca

Obie te ewentualności wydają się

jej być równie odpychające i niekorzystne

Twierdzi też że jeśli nawet Roderyk wygra pojedynek będzie musiał jeszcze nieraz walczyć aby

zdobyć jej rękę a zarazem wynagrodzić zabójstwo jej ojca

Nie słucha ona trzeźwych napomnień Elwiry która

przestrzega swą panią aby nie kusiła losu wypowiadając na głos takie życzenia

W pewnym momencie pojawia się

Sankty i składa swą szpadę u stóp Chimeny

Panna przekonana że Roderyk

zginął w pojedynku

przeklina Sanktego pewna że wygrał on za pomocą jakiegoś podstępu

Zrozpaczona nie dopuszcza go też do głosu choć

młody rycerz pragnie jej coś wyjaśnić

Przybywa Król z dworzanami

Chimena błaga go aby cofnął wyrok nakazujący jej poślubić zwycięzcę gdyż pragnie się ona zamknąć

na resztę życia w klasztorze i opłakiwać tam zarówno swego ojca jak i ukochanego

Król jednak oznajmia jej że syn Diega żyje

Sankty zaś wyjaśnia że został pokonany przez Roderyka który

nie chciał zabić swego przeciwnika Roderyk też nakazał zwyciężonemu aby udał się on do Chimeny i

ofiarował jej swoje życie i szpadę