1

Najnowsza Historia Polski 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

®

 

 

1.  Ustrój Polski w latach 1918-1926, założenia, relacje 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

11  XI  1918  roku  do  Polski  powrócił  z  więzienia  w  Magdeburgu  Józef  Piłsudski. 

Wszelkie  wówczas  istniejące  siły  polityczne  wyrażały  chęć  przekazania  mu  władzy.  Istniały 
wówczas:  Rada  Regencyjna,  rząd  lubelski  Ignacego  Daszyńskiego,  krakowska  Polska 
Komisja  Likwidacyjna  i  rady  delegatów.  14  XI  rozwiązała  się  Rada,  przekazując 
równocześnie  całą  władzę  marszałkowi  .  Po  rozmowach  z    Daszyńskim  i  jego  ustąpieniu 
nowy  gabinet  miał  tworzyć  socjalista  Jędrzej  Moraczewski.  Jego  rząd  opierał  się  o  PPS  i 
lewicę ludową. 22 XI Moraczewski i Piłsudski podpisali dekret stwierdzający, iż Polska jest 
republiką i że do zwołania Sejmu Ustawodawczego najwyższą władzę będzie pełnić Piłsudski 
jako Tymczasowy Naczelnik Państwa.  

Rząd  Moraczewskiego  prowadził  politykę  stabilizacyjną,  dokonując  największych zmian 

w sferze socjalnej. Dalsze jednak wzmacnianie lewicy nie było na rękę Piłsudskiemu. Dążył 
on do porozumienia z prawicą, by stworzyć rząd oparty na szerokiej koalicji. Nowy rząd 16 I 
1919  utworzył  Paderewski.  Był  to  pierwszy  rząd  uznany  przez  większość  państw 
zachodnich.  
 

Przeprowadzono  wybory  do  Sejmu  Ustawodawczego.  Sejm  ten liczył 394 posłów, w 

śród których przewagę mieli zwolennicy prawicy i centrum. 20 II 1919 Piłsudski złożył swój 
urząd  Naczelnika,  jednak  Sejm  znowu  mu  go  nadał  do  momentu  uchwalenia  konstytucji. 
Tego  samego  dnia  Sejm  przyjął  tzw.  Małą  Konstytucję.  Przewidywała  ona,  iż  władzę 
ustawodawczą sprawował sejm, a naczelnik i rząd sprawuje władzę wykonawczą.  
 

Najważniejszym  jednak  czynnikiem  kształtującym  ustrój  Polski  w  latach  1918-1926 

była uchwalona 19 III 1921 Konstytucja Marcowa. Przewidywała ona, iż: 

•  Organami  ustawodawczymi  miały  być  Sejm  i  Senat  wybierane  co  5  lat  w  wyborach 

powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych i proporcjonalnych 

•  Głosować  mogą  ci,  którzy  ukończyli  21  –  Sejm  i  30  –  Senat.  Bierne  prawo  zaś:  25 

Sejm i 40 Senat. 

•  Władza  wykonawcza  dla  prezydenta  i  rządu.  Prezydent  wybierany  przez 

Zgromadzenie Narodowe (Sejm i Senat) na 7 lat.  

•  Prezydent reprezentował kraj na zewnątrz 
•  Prezydent mógł rozwiązać Sejm ale za zgodą 3/5 senatorów 
•  Rząd odpowiedzialny przed Sejmem 
•  Votum nieufności dla ministra nie oznaczało dymisji całego rządu 
•  Inicjatywa ustawodawczą posiadał również rząd 
•  Sądownictwo niezawisłe i nieusuwalni byli sędziowie 
•  Sejmowi podlegała Najwyższa Izba Kontroli Państwa 
•  Do  orzekania  zgodności  aktów  z  konstytucją  powołano  Najwyższy  Trybunał 

Administracyjny 

Konstytucja  ta  była  wzorowana  na  francuskiej.  Charakteryzowała  się  przewagą  władzy 
ustawodawczej. 
2  VIII  1926  Sejm  uchwalił  tzw.  Nowelę  Sierpniową,  która  wprowadzała  do  konstytucji 
następujące zmiany: 

•  Nadanie prezydentowi prawa rozwiązywania Sejmu i Senatu 
•  Prezydent mógł wydawać dekrety z mocą ustawy 

Nowelizacja ta wzmocniła znacząco urząd prezydenta.

 

 

2

 

2.  Polityka zagraniczna Polski w latach 1918-1926 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

Polityka  Radziecka  –  największy  wpływ  miała  na  nią  oczywiście  wojna  polsko-radziecka, 
która  rozpoczęła  się  4  VIII  1920  ofensywą  bolszewicką  na  teren  Polski.  Jej  kluczowymi 
momentami była Bitwa Warszawska z 12-16 VIII  oraz 20-26 IX Bitwa Niemeńska. Polacy 
odnieśli w nich zwycięstwa czym odparli natarcie bolszewickie. 18 III 1921 podpisano traktat 
pokojowy  w  Rydze,  zwany  odtąd  Traktatem  Ryskim.  Ustalono  w  nim  wspólną  granicę 
południowa  i  wschodnią.  Polska  uznała  wówczas  bolszewickie  panowanie  na  Ukrainie. 
Polska miała otrzymać zwrot dóbr kulturalnych wywiezionych z Polski po 1772 oraz 30 mln 
złotych  rubli  rekompensaty.  Niestety  strona  Rosji  bolszewickiej  szybko  zaczęła  wyłamywać 
się z postanowień traktatu. Polska nie otrzymywała sum przyznanych jej w traktacie. Polacy 
zapełniali  nadal  więzienia  Czeka  a  repatriacja  postępowała  powoli  i  nie  bez  oporów.  Po 
nawiązaniu ścisłej współpracy radziecko-niemieckiej w 1925 doszło do podpisania umowy o 
rozstrzygnięciu zatargów granicznych.  
Polityka Niemiecka – równie trudne stosunki okazały się być z Niemcami. Nie zrezygnowały 
one  bowiem,  a  konkretnie  Republika  Weimarska,  z  ziem  byłego  zaboru  pruskiego.  Celem 
polityki niemieckiej stało się przywrócenie przedwojennego status quo  Europie co wymagało 
zniszczenia  państwa  polskiego.  Przejawem  tego  była  wprowadzona  w  1920  blokada 
gospodarcza. W odpowiedzi Polska stosowała bojkot ekonomiczny Prus Wschodnich. 16 IV 
1922  Rosja  i  Niemcy  podpisały  w  Rapallo  porozumienie  o  zawiązanie  stosunków 
dyplomatycznych,  anulowanie  wszelkich  roszczeń  i  ścisłej  współpracy  ekonomicznej  i 
wojskowej. 
Polska  a  państwa  zachodnie  –  najlepsze  stosunki  łączyły  nas  z  Francją,  która  szukała 
sojuszników przeciw Niemcom. 19 II 1921 w Paryżu Piłsudski podpisał z przedstawicielami 
Francji  deklarację  o  przyjaźni  i  układ  polityczny  wraz  z  konwencją  wojskową,  która 
przewidywała  wzajemną  pomoc  w  przypadku  napaści  Niemiec  na  którąś  ze  stron.  Gorzej 
rzecz się miała z Anglią. Ta zaś chciała utrzymać równowagę sił na kontynencie, a więc nie 
na  rękę  jej  było  wzmacnianie  pozycji  Francji.  XI  1924  doszło  do  podpisania  protokołu 
potwierdzającego  ustalenia  z  Francją  z  1921  r.  Dyplomacja  Polską  kierował  wówczas 
Aleksander Skrzyński.

 

5  X  1925  rozpoczęła  się  konferencja  w  Locarno.  Zawarto  tam  między  innymi  traktaty 
arbitrażowe  między  Polską,  Czechosłowacją  a  Niemcami,  których  gwarantem  stała  się 
Francja. 
Stosunki  z  państwami  Europy  Wschodniej  –  w  1920  powstała  tzw.  Mała  Ententa  czyli 
porozumienie  Czechosłowacji,  Rumunii    Serbii,  Chorwacji  i  Słowenii.  Nie  były  skore  do 
współpracy  z  Polską,  która  od  zawsze  blisko  była  z  Węgrami,  a  te  natomiast  prowadziły 
politykę  rewizjonizmu.  Nie  powiodły  się  więc  starania  Polski  o  utworzenie  w  tym  regionie 
jednego  wspólnego  organu  mogącego  przeciwstawić  się  Niemcom  i  Rosji.  Spór  z 
Czechosłowacją  zaogniał  także  konflikt  o  Śląsk  Cieszyński.  Dopiero  w  1925  udało  się 
podpisać z nią traktat arbitrażowy, umowę handlową i układ regulujący sytuację mniejszości 
narodowych w obu krajach. Jedynym krajem współpracującym okazała się Rumunia, która 3 
III 1921 podpisała pakt o wzajemnej pomocy przeciw Rosji. Oczywistą również była niechęć 
Litwy, która nie mogła darować nam zajęcia Wileńszczyzny.

 

 

 

3.  Polska scena polityczna po odzyskaniu niepodległości 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

Narodowa  Demokracja  -  powstała  w  1897  roku.  Jego  przywódcą  był  Roman  Dmowski. 
Program  endecji  wyrastał  z  pozytywizmu.  Zawierał  także elementy tradycji chrześcijańskiej, 
więzów  rodzinnych  i  inicjatywy  gospodarczej.  Niejako  był  wyrazem  nowego  polskiego 

 

3

nacjonalizmu,  zakładającego  postawienie  interesu  Polaków  na  pierwszym  planie,  co 
prowadziło  do  silnej  opozycji  względem  ideologii  socjalistycznej,  a  także  względem 
mniejszości  narodowych.  Często  pojawiały  się  akcenty  antysemickie.  Ruch  narodowo-
demokratyczny narodził się wśród inteligencji i drobnego ziemiaństwa, szybko jednak zyskał 
przychylność dużych grup robotników i chłopów.  
Pozostałe ugrupowania nie muszą być opisywane ze względu na ich oczywiste nazwy: 
PSL „Piast”, PSL „Wyzwolenie”, PPS, PSL „Lewica” oraz inne, już mniej znaczące...

 

 

4.  Przewrót majowy i jego znaczenie 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

Przygotowania zwolenników Piłsudskiego do zamach stanu trwały od jesieni 1925. Marszałek 
nie  tylko  chciał  władzy,  ale chciał też uzdrowić Polskę, w której wciąż trwały przepychanki 
polityczne. Był za rządami bardziej scentralizowanymi. Chciał także ustąpienia według niego 
nieudolnego 

rządu 

Wincentego 

Witosa. 

Minister 

spraw 

wojskowych 

 gen.  Żeligowski  wydał  polecenie  zgromadzenia  wojsk  na  poligonie  w  podwarszawskim 
Rembertowie  
pod  pozorem  ćwiczeń.  Tej  samej  nocy  oddał  on  dowództwo  nad  oddziałami  marszałkowi 
Piłsudskiemu.  
12 V 1926 zgrupowanie ruszyło na Warszawę. Doszło do słynnego spotkania Piłsudskiego z 
prezydentem  Wojciechowskim  na  moście  im  Poniatowskiego.  Rozmowa  w  cztery  oczy  nie 
przyniosła rozwiązania konfliktu. Rząd nie ugiął się przez zamachowcami Piłsudskiego.  
Wojskami  wiernymi  rządowi  dowodził  gen.  Józef  Malczewski,  a  obroną  stolicy  gen. 
Tadeusz  Rozwadowski.  W  zamachu  pomagali  np.  kolejarze  blokujący  ruchy  wojsk 
rządowych. W stolicy trwały zacięte walki. 14 V prezydent i rząd wycofali się do Wilanowa, 
a  następnie  zaniechali  oporu.  Prezydent  Wojciechowski  przekazał  swe  uprawnienia 
marszałkowi Sejmu Ratajowi. Walki ostatecznie ustały 15 V. Zginęło ogółem 215 żołnierzy i 
164 osoby cywilne.  
Nowy  rząd  miał  zostać  powołany  prze  związanego  ściśle  z  Piłsudskim  Kazimierza  Bartla. 
Wszyscy spodziewali się, iż prezydentem zostanie Piłsudski, lecz on odmówił kandydowania 
i prezydentem wybrano Ignacego Mościckiego. 
Skutki przewrotu majowego: 

•  Wprowadzenie faktycznych rządów autorytarnych Józefa Piłsudskiego 
•  Osłabienie  większości  partii  politycznych  i  obsadzane  stanowisk  państwowych 

osobami z kręgów wojskowych 

•  Nowy  rząd  przedstawił  Nowele  Sierpniową,  która  została  uchwalona.  Na  jej  mocy 

znacznie wzmocniła się władza prezydenta. 

• 

Powołano  odpowiadającą  jedynie  przed  prezydentem  instytucję  Generalnego 

Inspektoratu  Sił  Zbrojnych,  który  w  czasie  wojny miał obejmować dowództwo nad całą 
Polska armią.

  

 

5.  Polityka wewnętrzna Polski po 1926 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

Od  początku  1926  następowała  powolna  poprawa  koniunktury.  Zwiększała  się  produkcja, 
której  dodatkowo  towarzyszyło  obniżenie  podatków  i  kosztów  pracy.  Rósł  export.  Dobra 
sytuacja sprawiła, iż wzrosło zaufanie kapitału zagranicznego do lokat w Polsce. Rokowania z 
lat  1926-1927  doprowadziły  do  uzyskania  od  USA  i  Wielkiej  Brytanii  pożyczki 
stabilizacyjnej  w  wysokości  62  milionów  dolarów  oraz  2  milionów  funtów.  13  X  1927 
prezydent Mościcki wydał rozporządzenie o planie stabilizacyjnym. Jego główne założenia: 

•  Dewaluacja złotówki 
•  Podniesienie minimalnego pokrycia obiegu pieniężnego 

 

4

Reforma ta doprowadziła do stabilizacji budżetu, który uzyskał nadwyżki.  
Następowały  także  przemiany  w  przemyśle,  zwłaszcza  w  górnictwie  i  hutnictwie  oraz  w 
gałęziach przetwórczych. Postępowała monopolizacja.  
W  latach  1926-1928  przeprowadzono  także  powszechną  reformę  rolną.  Na  jej  podstawie 
rozparcelowano  ok.  700  tyś  ha.  Rozbudowywano  także  infrastrukturę.  Wybudowano  np. 
połączenie kolejowe Śląska z portami w Gdańsku, oraz oddano do użytku nowoczesny jak na 
owe czasy port w Gdyni. Rozbudowywała się sieć telefoniczna i telegraficzna.  
Od  1929  następował  jednak  znaczny  kryzys  gospodarczy.  Był  to  szerszy  kryzys  obejmujący 
wówczas  większość  państw  Europy.  W  Polsce  trwał  do  1935  roku.  Nastąpił  spadek  cen 
produktów  rolnych,  co  uderzyło  w  wieś.  Spadła  produkcja  przemysłowa  o  ponad  63%. 
Upadały  przedsiębiorstwa.  Wycofywał  się  także  kapitał  zagraniczny.  Spadły  obroty 
handlowe.  
Na  taką  sytuację  rząd  zdecydował  się  na  zmniejszenie  obiegu  pieniądza  w  kraju.  Taka 
deflacyjna  polityka  rządu  wynikała  również  z  konieczności  oszczędności  budżetowych. 
Następował  bowiem  długofalowy  deficyt  budżetowy.  W  październiku  1932  Komitet 
Ekonomiczny Ministrów nakreślił pierwszy program walki z kryzysem. Zakładał on:

 

•  Obniżkę cen przemysłowych 
•  Oddłużenie rolnictwa 
•  Organizację pomocy dla bezrobotnych 
•  Masowe roboty publiczne 

W  marcu  1933  uchwalono  ustawę  kartelową  stwarzającą  prawo  do  ingerencji  państwa  w 
porozumienia  monopolistyczne.  W  1933  także  powstał  Fundusz  Pracy  dla  organizowania  i 
finansowania robót publicznych.

  

 

6.  Główne postanowienia konstytucji z 1935 roku 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

Działalność  ustawodawcza  rządów  sanacyjnych  szła  w  kierunku  umacniania  władzy  i 
ograniczania  wpływów  opozycji.  Chciano  szybko  zmienić  konstytucję.  26  I  1934  Komisja 
Konstytucyjna  przedłożyła  Sejmowi  projekt  nowej  ustawy  zasadniczej. Dzięki większości w 
sejmie i senacie BBWR przeforsowano owy projekt. W III 1935 projekt powrócił pod obrady 
Sejmu a 23 IV 1935 nową konstytucję podpisał prezydent Mościcki. Jej założenia: 

•  Nadrzędność państwa nad społeczeństwem 
•  Prezydent wybierany co 7 lat w wyborach powszechnych spośród dwóch kandydatów 

-  jednego  wybieranego  przez  powołane  Zgromadzenie  Elektorów  a  drugiego 
wyznaczanego przez ustępującego prezydenta, dzierżył  niepodzielną władzę w państwie 

•  Prezydent mianował rząd i premiera 
•  Prezydent zwoływał i odwoływał obrady Sejmu i Senatu 
•  Prezydent mógł rozwiązać Sejm i Senat 
•  Prezydent zwierzchnikiem sił zbrojnych 
•  Prezydent reprezentantem państwa na zewnątrz 
•  Posłowie  wybierani  w  wyborach  powszechnych,  równych,  tajnych  i  bezpośrednich. 

Do sejmu głosować mogli powyżej 24 lat, a bierne prawo powyżej 30 lat 

•  Rozszerzono  kompetencje  Senatu  a  marszałek  senatu  zastępca  prezydenta,  a  nie  jak 

dotąd marszałek Sejmu 

•  1/3 senatorów mianował prezydent 
•  Obywatele  mieli  być  posłuszni  wobec  państwa,  jego  obrony  i  ponoszenia  ciężarów 

publicznych 

•  Wprowadzenie systemu autorytarnego 

Konstytucja ta wprowadziła w Polsce autorytarny system ograniczonej demokracji.

 

 

5

 

7.  Polska polityka zagraniczna przed 1939 rokiem 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

W latach 1935-1937 narastała w Europie polaryzacja sił. Francja, obawiając się rosnących w 
siłę hitlerowskich Niemiec, starała się zacieśniać stosunki z ZSRR. Włochy wspierane przez 
Niemcy  prowadziły  działania  wojenne  w  Afryce,  gdzie  zajęły  Abisynię  (Etiopię).  Doszło 
także  do  wojny  domowej  w  Hiszpanii.  Lewicowy  rząd  wspierany  przez  ZSRR  starł  się  z 
nacjonalistami gen. Franco, których wspierały faszystowskie Niemcy.  
Rząd RP opierał swą politykę na zasadzie równoważenia stosunków z Niemcami i ZSRR. W 
VI  1936  jednak  Rydz-Śmigły  nakazał  stworzenie  teoretycznego  planu  wojny  z  Niemcami. 
Hitler chciał wplątać Polskę w spór ze Związkiem Radzieckim. Gen Beck jednak opierał się 
takiej współpracy.  
Skuteczność  polityki  zagranicznej  Polski  zależała  od  siły  wsparcia  ze  strony  mocarstw  nie 
zaangażowanych  w  konflikt  Niemiec  z  ZSRR.  Nie  był  on  jednak  duży,  gdyż  Francja 
praktycznie była za ZSRR a Anglia pozostawała bierna. Polska wobec takich postaw również 
pozostawała praktycznie bierna w stosunku do polityki Niemiec, które prowadziły zbrojenia i 
doprowadziły do Anschlussu Austrii.  
17 III 1938 rząd Polski wystosował do rządu Litwy ultimatum żądając nawiązania stosunków 
dyplomatycznych  pod  groźbą  użycia  środków  przymusu.  Dało  to  niekorzystny  obraz  Polski 
na arenie międzynarodowej.  
Równie  haniebnym  było  wykorzystanie  ataku  Niemiec  na  Czechosłowację,  do  odebrania  jej 
terenów Zaolzia, które wcześniej Polska utraciła w 1919 roku. Stawiało to Polskę na równi z 
Niemcami jeśli chodzi o agresję na Czechosłowację.  
29  IX  1938  roku  Niemcy,  Włochy,  Anglia  i  Francja  podpisały  Układ  Monachijski,  na 
mocy którego Niemcy otrzymywały obszar Sudetów zamieszkany przez ludność niemiecką.  
Minister  spraw  zagranicznych  Niemiec  Joachim  von  Ribbentrop  wysunął  w  rozmowie  z 
ambasadorem  Polski  w  Berlinie  Józefem  Lipskim  propozycję  włączenia  Gdańska  do 
Niemiec i utworzenia eksterytorialnej  szosy i linii kolejowej między niemieckim Pomorzem 
a  Prusami  Wschodnimi,  w  zamian  za  przedłużenie  paktu  o  nieagresji.  Stało  się  jasne,  iż 
Polska  jest  kolejnym obiektem zainteresowania Hitlera. Sytuacja była dodatkowo napięta, iż 
Anglia  i  Francja  poprzez  zaniechanie  reakcji,  po  cichu  przyzwalała  na  wschodnią  politykę 
Niemiec licząc, iż zaspokoją one tym swój apetyt terytorialny.  
Zajęcie  przez  Niemcy  Pragi  i  likwidacja  państwa  Czechosłowackiego,  skłoniło  wreszcie 
Anglię  i  Francje  do  jakiejś  reakcji.  21  III  1939  zaproponowały  Polsce  przystąpienie  do 
układu  przeciw  Niemcom  na  co  Polska  przystała.  Wywołało  to  natychmiastową  reakcję 
Hitlera, który 28 IV wypowiedział Polsce pakt o nieagresji z 1934. W odezwie na to Beck 5 V 
1939  stwierdził,  iż  zacieśnianie  stosunków  z  Anglią  i  Francją  nie  jest  groźne  dla  Niemiec  i 
odrzucił żądania Hitlera co do Gdańska i korytarza kolejowego. 
Nowym komisarzem spraw zagranicznych ZSRR został Wiaczesław Mołotow. Prowadził on 
politykę  na  dwa  fronty.  Z  jednej  strony  proponował  Anglii  i  Francji  porozumienie  anty 
Niemieckie, z drugiej zaś normalizację stosunków z niemiecką stroną.  
Dyplomacja  polska  uczyniła  prawdopodobnie  wszystko,  by  obronić  niepodległość,  lecz  los 
Rzeczypospolitej zależał od rozgrywki między państwami zachodnimi.

  

 
 

8.  Sprawa Polska w II wojnie światowej 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

Sojusznicy  zachodni  nie  kwapili  się  z  podjęciem  działań  przeciw  Niemcom.  17  IX  ,  parę 
godzin po rozpoczęciu się inwazji

 

ZSRR na Polskę, premier Sławoj-Składkowski stwierdził 

bezsilność  wobec  atakujących  kraj  mocarstw  a  wódz  naczelny  wydał  dyrektywę  ogólną, 

 

6

nakazującą wycofanie wojsk i sprzętu do Rumunii. Następnego dnia władze polskie były już 
w Rumunii. 
Wbrew  wcześniejszym  deklaracjom,  rząd  rumuński  internował  prezydenta,  rząd  i  wodza 
naczelnego  RP  usiłując  tym  odwrócić  od  siebie  niebezpieczeństwo  niemieckie.  Prezydent 
Mościcki  mianował  swym  następcą  ambasadora  RP  w  Rzymie  Bolesława  Wieniawę-
Długoszowskiego.  Francja  nie  uznała  tej  nominacji  i  ostatecznie  uprawnienia  prezydenckie 
otrzymał  30  IX  1939  roku,  Raczkiewicz  –  Prezes  Światowego  Związku  Polaków.  Tego 
samego  dnia  powołał  on  do  życia  rząd  na  czele  którego  stanął  gen.  Sikorski.  Wkład  rządu 
weszli przedstawiciele obozu antysanackiego a więc: SN, SP, SL, i PPS. Powołano także do 
życia  Radę  Narodową,  która  była  organem  doradczym.  Na  jej  czele  stanął  Paderewski. 
Siedzibą  polskich  władz  stał  się  więc  Paryż,  jednak  po  klęsce  Francji  przeniosły  się  one  do 
Londynu. 
W  wyniku  kampanii  Wrześniowej  Polska  została  podzielona  po  między  Niemcami  i  ZSRR. 
28  IX  1939  podpisano  niemiecko-radziecki  traktat  o  granicach  i  przyjaźni.  Granica  ta  miała 
przebiegać  wzdłuż  Pisy,  Narwi,  Bugu  i  Sanu.  Podpisano  także  protokół  o  wspólnym 
zwalczaniu  polskiego  podziemia  zbrojnego.  Do  podziału  Polski  włączyła  się  Litwa,  która 
oderwała  dla  siebie  Wileńszczyznę,  w  zamian  za  co  musiała  przyjąć  kontyngent  30  tyś 
żołnierzy Armii Czerwonej. 
Jesienią  1940  premier  Władysław  Sikorski  podjął  koncepcję  utworzenia  federacji 
środkowoeuropejskiej  i  nawiązał  kontakt  z  Eduardem  Benesem,  szefem  emigracyjnego 
rządu  czechosłowackiego  w  Londynie.  Owocem  tych  rozmów,  była  deklaracja  o  ścisłej 
współpracy politycznej i gospodarczej oraz zapowiedz normalizacji sprawy Zaolzia.  
Jeszcze w trakcie kampanii wrześniowej gen Michał Tokarzewski powołał do życia SZP – 
Służbę  Zwycięstwu  Polski,  czyli  organizację  polityczno-wojskową,  mającą  de  facto  pełnić 
nadzór  nad  polskimi  działaniami  dywersyjnymi  i  wojskowymi.  Gen  Sikorski  jednak 
rozwiązał  SZP  i  na  jej  miejsce  powołał  Związek  Walki  Zbrojnej, podporządkowany ściśle 
rządowi na emigracji. Na czele ZWZ staną gen Sosnkowski.  
Po  ataku  Niemiec  na  ZSRR  22  VI  1941,  zaczęły  się  próby  współpracy  polsko-radzieckiej. 
Współpracę tą nawiązano poprzez układ zawarty między Sikorskim i ambasadorem ZSRR w 
Londynie  Iwanem  Majskim.  Do  jego  podpisania  doszło  30  VII  1941  roku.  Kreml  uznał  w 
nim,  iż  traktaty  radziecko-niemieckie  z  1939  roku  dotyczące  rozbioru  Polski  straciły  moc, 
rząd  RP  zaś  stwierdził,  iż  nie  jest  związany  żadnym  układem  wymierzonym  w  ZSRR. 
Zapowiedziano  przywrócenie  dobrych  stosunków  dyplomatycznych  i  pomoc  w  walce  z 
Niemcami.  Miano  także  udzielić  amnestii  wszystkim  internowanym.  14  VIII  1941  roku 
podpisano  w  Moskwie  polsko-radziecką  umowę  w  sprawie  organizowania  na  terenie  ZSRR 
armii  polskiej

 

pod  dowództwem  gen  Władysława  Andersa,  operacyjnie  podległej 

Naczelnemu  dowództwu  ZSRR,  organizacyjnie  i  personalnie  zaś  polskiemu  naczelnemu 
wodzowi. 
Podczas  rozmów  z  Anglikami  w  Moskwie  w  XII  1941  Stalin  wysunął  projekt  oparcia 
zachodniej  granicy  Polski  na  linii  Odry  z  włączeniem  do  niej  Prus  Wschodnich.  Uzależnił 
także  podpisanie  układu  od  uznania  faktu,  iż  kwestię  granicy  wschodniej  Polski  ustali  w 
dwustronnych rozmowach z Polskami, na podstawie zmodyfikowanej linii Curzona. 
24-30  III  1942  Sikorski  wizytował  w  USA.  W  rozmowie  z  Roosveltem  podkreślił  potrzebę 
uczciwej  i  szybki  pomocy  ZSRR  w  walce  z  Niemcami,  jednak  podkreślił,  iż  ustępstwa 
terytorialne  Polski  na  korzyść  Kremla  byłyby  ciosem  dla  demokratycznych  zasad  Deklaracji 
Narodów Zjednoczonych, jaką podpisały 1 I 1942 USA, Wielka Brytania, ZSRR, Polska oraz 
inne  kraje  koalicji  antyhitlerowskiej.  Roosvelt  odparł,  iż  USA  nie  uznaje  żadnych 
rozstrzygnięć terytorialnych przed zakończeniem wojny.  
Po wyprowadzeniu armii Andersa z ZSRR stosunki polsko-radzieckie znalazły się w impasie. 
Polakom, pod zarzutem braku pomocy w walce z Niemcami, odmawiano stopniowo najpierw 

 

7

racji  żywności  dla  wojska,  po  czym  ostatecznie  zapadła  decyzja  o  zabronieniu  tworzenia 
dalszych oddziałów i wyjazdów Polaków z terenów ZSRR.  
Po  raz  kolejny  do  USA  udał  się  premier  Sikorski.  Celem  wizyty  było  uzyskanie  poparcia 
USA  dla  stanowiska polskiego wobec ZSRR, koncepcji operacji alianckiej przez Bałkany w 
kierunku  Polski,  celem  niedopuszczenia  do  zajęcia  jej  przez  Armię  Czerwoną,  jak  również 
wzmocnienia roli Armii Krajowej jako części sił sojuszniczych. Mowa była także o granicach 
Polski, do której włączone miały być Prusy Wschodnie, Gdańsk, część Pomorza Zachodniego 
i cała Opolszczyzna. Koncepcja polska nie uzyskała jednak uznania USA. Ostatecznie doszło 
do  porozumienia  między  Roosveltem  i  Churchillem  o  programie  bezwarunkowej  kapitulacji 
Niemiec oraz przemarszu wojsk radzieckich przez ziemie polskie, a w efekcie tego zgody na 
zajęcie przez ZSRR Europy Wschodniej.  
W III 1943 Roosvelt i Churchill porozumieli się i stwierdzili, iż Polska będzie musiała uznać 
roszczenia  ZSRR  wobec  swych  ziem  wschodnich.  Alianci  ustalili,  iż  o  losie  Polski  będą 
decydować  wielkie,  wygrane  w  wojnie  mocarstwa.  W  praktyce  oznaczało  to,  iż  Europa 
została podzielona między zachód i ZSRR linią przebiegającą na Odrze.  
Stosunki z ZSRR uległy dramatycznemu pogorszeniu. W nocy z 25 na 26 IV 1943 Mołotow 
zerwał stosunki dyplomatyczne z polskim rządem na emigracji.  
Jednym  z  najważniejszych  momentów  decydujących  o  sprawie  Polskiej  w  II  wojnie 
Światowej była Konferencja w Teheranie 28 Xi-1 XII 1943, gdzie spotkała się tzw. wielka 
trójka: Roosvelt, Churchill i Stalin. Jej główne ustalana: 

•  Uznanie Polskiej granicy zachodniej na Odrze 
•  Wschodnia granica na linii Curzona 
•  Włączenie do Polski Prus Wschodnich i Opolszczyzny 

Kolejna konferencja tym razem w Jałcie w II 1945, również miała ustalić porządek Europy. 
Znów zebrała się wielka trójka. Znacznie silniejsza jednak była pozycja Stalina, gdyż Armia 
czerwona zbliżała się do Berlina, podczas gdy zachodni alianci ledwie sobie radzili. Jednym z 
głównych ustaleń było: 

•  Potwierdzenie wcielenia do ZSRR ziem wschodniej Polski 

• 

Nie przyznanie Polsce rekompensaty w postaci terenów na zachodzie i północy

 

Ostatnia,  trzecią  już,  konferencja  wielkiej  trójki  na  której  padały  decyzje  o  sprawie  Polskiej 
była 

rozpoczęta 

 17 VII 1945 Konferencja w Poczdamie. Jej ustalenia co do Polski: 

•  Istniejący TRJN ma doprowadzić do przeprowadzenia szybkich wyborów.  
•  Zachodnia granica Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej, wraz z Prusami Wschodnimi i 

Częścią Gdańska 

Równocześnie  Polska  podpisała  umowę  graniczną  z  ZSRR,  w  której  przewidywano  granicę 
na  Bugu.  W  ramach  reperacji  wojennych  od  sowietów  Polacy  mieli  otrzymywać  15% 
wartości majątku zachodnich sfer okupacyjnych Niemiec i 15% radzieckich dostaw do NRD. 
Polska  w  sposób  oczywisty  została  podczas  II  wojny światowej zmarginalizowana. Stała się 
kartą  przetargową  w  grze  wielkich  mocarstw.  W  wyniku  ostatecznych  rozgrywek  trafiliśmy 
do  obozu  komunistycznego.  Znaleźliśmy  się  pod  radziecką  strefą  wpływów.  Jakie  to  miało 
konsekwencje chyba wiadomo.

 

 

9.  Geneza Polski Ludowej 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

W  1945  roku  na  ziemiach  polskich  istniała  nowopowstała  władza  w  postaci  Rządu 
Tymczasowego  i  Krajowej  Rady  Narodowej  (KRN).  Nakreśliły  one  program  współpracy  i 
przyjaznych stosunków z ZSRR. Chciano jednak utworzenia rządu z polityków polskich a nie 
nominatów  radzieckich.,  uwolnienia  więźniów  politycznych,  swobód  obywatelskich  oraz 
wyborów do Sejmu. Szerzono propagandę powszechnej odbudowy kraju.  

 

8

W  lutym  rozpoczęły  się  rozmowy  przedstawicieli  USA  ZSRR  i  Wielkiej  Brytanii  o 
powołaniu  nowego  polskiego  rządu.  Miał  powstać  Tymczasowy  Rząd  Jedności  Narodowej 
(TRJN). Polskę reprezentowali prezydent KRN Bolesław Bierut, premier poprzedniego rządu 
Edward Osóbka-Morawski oraz sekretarz generalny Polskiej Partii Robotniczej Władysław 
Gomułka.  Był  także  Mikołajczyk.  Równolegle  trwał  w  Moskwie  tzw.  proces  szesnastu  – 
proces przywódców Polski podziemnej np. Leopold Okulicki itp. Ustanowiono TRJN na czele 
którego  stanął  Osóbka-Morawski,  a  wicepremierami  Gomułka  i  Mikołajczyk.  Ministrem 
obrony  –  gen  Michał  Rola-Zymirski,  bezpieczeństwa  –  Stanisław  Radkiewicz  i  przemysłu – 
Hilary  Minc.  Rząd  ten  uznano  we  wszystkich  krajach  zachodnich,  poza  Watykanem  i 
Hiszpanią.  
Komuniści  umacniali  swą  władzę.  Kontrolowali  w  dużej  mierze  PPS,  SL,  i  SD  oraz  co 
oczywiste  ich  macierzystą  PPR.  W  wyniku  porozumień  moskiewskich  musieli  dopuścić 
jednak do powstania Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL) z Witosem, a po jego śmierci 
z Mikołajczykiem na czele. Ta partia oprócz poparcia chłopstwa, wspierana była także przez 
inne grupy społeczne, gdyż stanowiła tak na prawdę jedyną opozycję. 
30  VI  1946  przeprowadzono  powszechne  referendum,  mające  za  zadanie  tak  naprawdę 
sondażem politycznym. Postawiono w nim trzy pytania: 

1.  Czy jesteś z zniesieniem Senatu? 
2.  Czy 

chcesz 

utrwalenia 

w 

przyszłej 

konstytucji 

ustroju 

gospodarczego 

zaprowadzonego przez reformę rolna i nacjonalizację przemysłu? 

3.  Czy  chcesz  utrwalenia  zachodnich  granic  Państwa  Polskiego  na  Bałtyku,  Odrze  i 

Nysie Łużyckiej? 

Zwolennicy  komunistów  odpowiadali  3xTak.  PSL-owcy  mówili  nie  na  pierwsze.  Wyniki 
sfałszowano, wykazując nieistniejące w takim stopniu poparcie dla komunistów.  
Nadchodziły wybory. Prowadzono na masową skalę indoktrynację działaczy PSL, którzy byli 
aresztowani a czasem nawet ginęli. Wybory odbyły się 19 I 1947 roku. Oczywistym stało się, 
że  i  one  zostały  sfałszowane.  Według  danych  oficjalnych  80%  mandatów  zdobył  blok 
komunistyczny  (PPR,  PPS,  SL  i  SD),  a  PSL  –  10%.  Tak  naprawdę  rozkład  głosów  był 
niemalże odwrotny.  
W  nowym  Sejmie  Ustawodawczym  komuniści  mieli  394  mandaty.  Jedyna  siłą  opozycyjną 
był PSL mający ich 28. Blokowa większość od razu wybrała Bieruta na prezydenta. 6 II 1947 
roku powołano rząd, którego premierem zosta Cyrankiewicz z PPS. 19 II 1947 Sejm uchwalił 
małą konstytucję, regulującą ustrój państwa w okresie przejściowym. Zakładała: 

•  Najwyższym organem ustawodawczym był Sejm, będący jednoizbowym wybieranym 

na 5 lat 

•  Władza  wykonawcza  w  rękach  prezydenta  wybieranego  na  7  lat  przez  Sejm,  Rady 

Państwa i rządu 

•  Prezydent  jednocześnie  przywódcą  Rady  Państwa,  mającej  koordynować  działalność 

rad  narodowych  różnych  szczebli  i  wydawać  dekrety  z  mocą  ustawy,  wprowadzać  stan 
wojenny i wyjątkowy oraz sprawować nadzór nad NIK 

Mała konstytucja tak na prawdę wymierzona była w osłabienie roli i kompetencji Sejmu.  
W  1947,  mimo  iż  pierwsza  reakcja  była  pozytywna,  ostatecznie  rząd  Cyrankiewicz  odrzucił 
przyjęcie  Planu  Mashalla  –  bezpośredniego  kredytowania  odbudowy  powojennej,  co 
ostatecznie  odizolowało  nas  od  reszty  Europy.  W  zamian  za  to  rozbudowywał  się  aparat 
terroru i policji politycznej. Dochodziły także do tego rozliczne procesy sądowe przywódców 
opozycji,  zmierzające  do  monopolizacji  władzy  w  rękach  komunistów.  W  połowie  1947 
Mikołajczyk  i  większość  pozostałych  przywódców  PSL  opuściła  Polskę  w  obawie  o  własne 
życie.  Resztki  partii  ludowej  zostały  zinwigilowane  przez  komunę  i  podporządkowane  w 
całości partiom Bloku. Podobny los spotkał niepokornych działaczy PPS.  

 

9

W  połowie  1948  nasiliły  się  wewnętrzne  rozłamy  PPR.  Komuniści  „moskiewscy”  czyli 
Berman,  Bierut  i  Zambrowski  uważali,  iż  program  partii  powinien  podążać  za  interesami 
Kremla, „krajowcy” natomiast z Gomółką na czele skłonni byli w większym stopniu uznawać 
interesy  polskie.  Na  jednym  z  plenum  KC  PPR  doszło  do  odsunięcia  W.  Gomułki  ze 
stanowiska  szefa  PPR,  pod  zarzutami  odchyleń  prawicowych,  czym  spór  wewnętrzny  został 
zdławiony. Nowym sekretarzem generalnym został Bierut.  
Jesienią  1948  trwały  przygotowania  do  połączenia  PPS  i  PPR.  „Wspomagać”  ten  proces 
miały  procesy  byłych  WRN-owców  jak  np.  Pużaka,  oskarżonych  o  terror,  szpiegostwo  itp. 
15-21  XII  1948  na  kongresie  zjednoczeniowym  w  auli  Politechniki  Warszawskiej  Bierut 
ogłosił  powstanie  Polskiej  Zjednoczonej  Partii  Robotniczej.  Jej  przewodniczącym  został 
właśnie  Bierut,  a  w  ścisłym  kierownictwie  byli:  Minc,  Ochab,  Cyrankiewicz,  Berman, 
Radkiewicz  i  Zambrowski.  Tak  powstało  PZPR,  które  odtąd  dzierżyło  stanowisko 
kierowniczej partii w Polsce aż do 1989. 
Ostatecznym  czynnikiem  tworzącym  Polskę  Ludową  była  uchwalona  22  VII  1952  roku 
Konstytucja PRL. Jej założenia 

•  Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem demokracji ludowej 

• 

PRL opierać się miała na uspołecznionych środkach produkcji

 

•  Każdemu według jego pracy 
•  Rozróżnienie na organa władzy państwowej – Sejm, prezydenta i Radę   Państwa, oraz 

administrację państwową – rząd i ministerstwa.  

•  Wybory co 4 lata i powinny być powszechne, tajne, równe, bezpośrednie 
•  Do Sejmu i rad głosowali od 18 a bierne prawo – 18 rady i 21 Sejm 
•  Rozległe swobody obywatelskie 

Sejm  się  rozwiązał,  a  w  następnych  wyborach  oczywiście  wygrali  w  stosunku  99,9% 
komuniści z PZPR. Na czele rządu stanął Bierut a Rady Państwa Zawadzki. 

 

 

10. Sytuacja Polski w latach 1945-47 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

Powierzchnia  Polski  w  nowych  granicach  wyniosła  312,7  tyś  km

2 

.  Na  ziemiach 

przyłączonych  do  niej  na  zachodzie  w  przeważającej  ilości  zamieszkiwali  Niemcy.  Według 
ustaleń  poczdamskich  mieli  oni  zostać  przesiedlonych  do  radzieckiej  i  brytyjskiej  strefy 
okupacyjnej Niemiec. W latach 1945-1947 przesiedlono ponad 2,5 mln niemieckiej ludności a 
akcję tą prowadzono dalej, jednak nie tak aktywnie jak w pierwszych latach. W tych samych 
latach  do  ZSRR  przesiedlono  ok.  0,5

 

mln  Ukraińców  i  20 tyś Litwinów. W drugą stronę do 

Polski  przyjeżdżali  Polacy  z  Kresów  Wschodnich  i  z  głębi ZSRR– ok. 2,5 mln. Migracje w 
tym czasie były więc potężne. 
TRJN  w  1946  zakończył  nakreśloną  manifestem  PKWN  reformę  rolną,  w  której  bez 
odszkodowań  rozparcelowano  9  tyś  majątków  o  powierzchni  2,1  mln  ha.  Upaństwowiono 
także  1  mln  ha  lasów.  Reforma  ta  dążyła  do  likwidacji  ziemiaństwa  i  obszarnictwa,  oraz 
rozdania  ziemi  małym  gospodarstwom  rolnym,  celem  pozyskania  ich  poparcia.  Nie 
rozwiązała  jednak  do  końca  problemów  przeludnienia  wsi  i  bezrobocia.  Zachodnie  ziemie 
odzyskane przeznaczane były zazwyczaj na Państwowe Nieruchomości Ziemskie (późniejsze 
PGR).  
W połowie 1945 państwo zarządzało 10% zakładów przemysłowych. 3 I 1946 weszła w życie 
ustawa  KRN  zakładająca  przejście  na  własność  państwa  (nacjonalizację)  przedsiębiorstw 
poniemieckich,  spółek  kontrolowanych  przez  Niemców.  Za  odszkodowaniem  także  przejęto 
przedsiębiorstwa  we  wszystkich  gałęziach  przemysłu,  zatrudniających  powyżej  50 
robotników na jednej zmianie. Zniszczono tym resztki burżuazji przemysłowej. 
W  latach  1945-47  Polska  przeżywała  znaczny  kryzys  gospodarczy  i  monetarny.  Złoty  nie 
miał pokrycia ani w złocie ani w walutach wymiennych. Dodatkowo zakazano obrotu dewiz, 

 

10

celem  uniemożliwienia  kontaktu  z  zagranicą.  Produkty  pierwszej  potrzeby  były 
reglamentowane.  Odtąd  gospodarka  miała  opierać  się  na  zasadzie  planowania.  W  XI  1945 
powstał CUP – Centralny Urząd Planowania.  
Odrębną  kwestią  były  stosunki  państwa  z  Kościołem.  Na  Kresach  wcielonych  do  ZSRR 
Kościół  katolicki  był  prześladowany,  na  zachodnich  zaś  nie  rozwinęła  się  wówczas  jeszcze 
kościelna  administracja.  W  VIII  1945  papież  Pius  XII  upoważnił  prymasa  Polski  kardynała 
Augusta  Hlonda  do  stworzenia  Kościoła  na  tych  terenach,  przy  zachowaniu  zasady 
nieusuwalności  żyjących  biskupów.  TRJN  nie  uznał  jednak  tych  biskupów  i  zażądał  od 
Watykanu  mianowania  nowych.  Żądanie  to  uderzyło  w  polski  episkopat.  IX  1945  TRJN 
wypowiedział  Stolicy  Apostolskiej  Konkordat.  Po  śmierci  Hlonda  nowym  prymasem  został 
Stefan Wyszyński. 
Wraz  z  rozwojem  komunizmu  w  Polsce  narastał  terror  policyjny  i  polityczny.  Szerzyły  się 
procesy przywódców opozycyjnych, mających na celu zastraszenie i nakłonienie do wyjazdu 
innych. Prowadzono tez akcję „Wisła” wymierzoną w UPA. Przesiedlano w niej Ukraińców 
na Pomorze, Dolny Śląsk i Mazury.  
W  VII  1947  przyjęto  ustawę  o  Trzyletnim  Planie  Odbudowy  Gospodarczej  (plan  trzyletni). 
Jego założenia: 

•  Podniesienie stopy życiowej ponad poziom przedwojenny 
•  Utrwalanie ustroju i przebudowa struktury społeczno-gospodarczej kraju 
•  Likwidacja zniszczeń wojennych 
•  Scalenie ziem odzyskanych z resztą kraju 

Równocześnie następowała nacjonalizacja handlu. Państwo starało się zniszczyć prywatnych 
przedsiębiorców ustalając ceny maksymalne i wysokie podatki. Hasło „bitwa o handel”. 
Po  powstaniu  PZPR  zlikwidowano  CUP  i  powołano  na  jego  miejsce  Państwową  Komisję 
Planowania Gospodarczego z Mincem na czele.  
Plan trzyletni, jako jedyny w powojennej Polsce przeprowadzony w całości przyniósł wzrost 
dochodu narodowego.

 

 

11. Stalinizm po polsku 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

PZPR  umacniała  swą  pozycję.  Zdominowała  w  całości  scenę  polityczną  w  Polsce.  W 
XII1949 szeregi tej partii liczyły sobie ok. 1,5 mln członków. Równocześnie istniał także kult 
jednostki  Bieruta,  wzorowany  na  kulcie  Stalina.  Wprowadzono  hasło  „transmisji  partii  do 
mas”,  poprzez  administrację  państwową,  partie  satelickie  i  organizacje  młodzieżowe  np. 
ZMP. 
W  1949  powołano  Centralną  Radę  Związków  zawodowych,  czym  potwierdzono  tezę  o 
jednolitości i monopolizacji ruchu związkowego.  
Podporą PZPR był także niezwykle rozbudowany aparat bezpieczeństwa. W 1949 utworzono 
Komisję Bezpieczeństwa Sekretariatu KC PZPR pod przewodnictwem Bieruta i Bermana.  
XI 1949 na III Plenum KC PZPR Bierut wytyczył kierunki poszukiwania wspólnych wrogów. 
Skrytykowano  „prawicowe  odchylenia”  Gomułki.  Gomułkę  i  Zenona  Kliszkę  odsunięto  z 
kierownictwa  partii.  Do  biura  politycznego  zaś  dokooptowano  radzieckiego  marszałka 
Konstantina Rokossowskiego. 
Trwała  także  sowietyzacja  wojska  polskiego.  Rokossowski  został  ministrem  obrony. 
Przeprowadził on czystki wśród oficerów i zreorganizował armie na podobieństwo radzieckie. 
Większość wysokich stanowisk wojskowych obsadzonych zostało przez Rosjan. To samo się 
tyczy  służb  specjalnych  i  bezpieczeństwa.  Wywiad  opanowany  został  przez  radzieckich 
agentów.  Prowadzono  szeroko  zakreśloną  walkę  z  „wrogami  klasowymi”  którzy  tak 
naprawdę byli jakkolwiek opozycyjni wobec partii. 

 

11

W III 1950 Sejm zniósł urzędy województw, starostów, burmistrzów i wójtów, ustanawiając 
na  ich  miejsce  system  rad  narodowych  hierarchicznie  podporządkowanych  Radzie  Państwa. 
W myśl ustawy z 1950 podporządkowano także

 

adwokaturę centralnym organom państwa, a 

prokuratura  przestała  być  stroną  w  procesie  a  stała  się  organem  podporządkowanym  Radzie 
Państwa. Wymiar sprawiedliwości miał odtąd chronić ustrój, mienie społeczne oraz niejasno 
określony „prawny porządek ludowy”. 
Istniało  także  sztuczne  życie  polityczne.  Teoretycznie  istniały  PZPR,  ZSL  (Zjednoczone 
Stronnictwo Ludowe) i SD reprezentujące kolejno robotników, chłopów i inteligencję, jednak 
tak na prawdę było tylko PZPR nie reprezentujące żadnej z tych grup.  
Wraz z totalitaryzacją ustroju nasilała się także walka z Kościołem. Propaganda szerzyła tezę, 
iż  księża  przedkładają  interes  Watykanu  nad  Polskę.  W  VIII  1949  wydano  np.  dekret  o 
ochronie  wolności  sumienia, zakazujący przymus udziału w praktykach religijnych i udziału 
w  zbiegowiskach  publicznych.  Oczywistym  stało  się  iż  wywiązała  się  otwarta  walka  z 
ostatnią niezależną instytucją – Kościołem. W V 1949  założono stowarzyszenie PAX. Miało 
ono  skupiać  pod  osobą  Bolesława  Piaseckiego,  katolickie  nurty  chcące  współpracować  z 
PZPR.  Mimo  podpisanego  14  IV  1950  porozumienia  miedzy  Episkopatem  i  rządem  w 
sprawie  nauki  religii  w  szkołach  w  zamian  za  złagodzenie  tonu  Kościoła,  sytuacja  nie 
polepszała się. W I 1953 ogłoszono wyrok w sfingowanym procesie księży kurii krakowskiej, 
oskarżonych  o  szpiegostwo  na  rzecz  USA.  Rada  Państwa  wydała  dekret  o  tworzeniu, 
obsadzaniu  i  znoszeniu  stanowisk  kościelnych  stwierdzający,  iż  każda  nominacja  i  akt 
jurysdykcyjny w Polsce podlega kontroli władz. 
Równolegle została wprowadzona 22 VII 1952 Konstytucja PRL (zobacz wyżej). Razem z 
konstytucją  została  przyjęta  ordynacja  wyborcza,  zakładająca  głosowanie  na  jedną  listę 
partyjną  PZPR.  Odbyły  się  wybory  w  których  99,8%  głosów  zdobyła  oczywiście  PZPR. 
Nowy  Sejm  wybrał  na  przewodniczącego  Rady  Państwa  Zawadzkiego,  a  na  prezesurę  Rady 
Ministrów Bieruta.  
Dla komunistów przemysł ciężki był podstawą materialną władzy. Industrializacja stawała się 
też środkiem przekształcenia społeczeństwa. W VII 1950 przyjęto ustawę o planie 6 – letnim, 
zwanym także planem budowy podstaw socjalizmu. Zakładał on: 

•  Wzrost produkcji przemysłowej 
•  Wzrost dochodu narodowego 

Pierwsze  lata  były  pomyślne  zwłaszcza  dzięki  urodzajowi.  Szczególną  rolę  także  miały 
budowy  takich  gigantów  jak:  zakłady  chemiczne  w  Oświęcimiu,  Huta  im  Lenina  pod 
Krakowem, gdzie powstało całkiem nowe miasto – Nowa Huta. Obciążano jednak obywateli 
coraz  to  większymi  podatkami.  W  X  1950  przeprowadzono  wymianę  pieniędzy,  w  wyniku 
której posiadacze gotówki stracili jednego dnia 2/3 jej wartości. Wzrosła także dysproporcja 
między  popytem  i  podażą  na  rynku.  Na  skutek  planu  6-letniego  w  gospodarce  narastały 
poważne  napięcia.  Przemysł  ciężki  i  zbrojeniowy  był  nazbyt  rozwinięty,  a  rolnictwo  i 
produkcja  konsumpcyjna  została  zaniedbana.  Pogarszały  się  nastroje  społeczne,  dławione 
przez MO.  
Inną kwestią była także sowietyzacja kultury i oświaty. W szkołach dzieci od małego uczone 
były  zasad  społeczeństwa  klasowego.  Niewątpliwym  jednak  osiągnięciem  tamtych  czasów 
było znaczne zwalczenie analfabetyzmu. W sztuce jedynym nurtem stał się socrealizm.

  

 

12. Destalinizacja, odwilż 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

5  III  1953  zmarł  Josif  Stalin.  Na  cześć  tego  Rada  Państwa  przemianowała  Katowice  na 
Stalinogród  a  Pałacowi  KiN  nadała  imię  Stalina.  Pojawiały  się  myśli  o  zmianie  formy 
sprawowania  władzy.  W  większości  państw  bloku  pojawiały  się  głosy  o  możliwości 
wprowadzenia tzw. władzy kolektywnej. W Polsce mimo iż także pojawiały się takie pomysły 

 

12

nie  zaszły  żadne  zmiany.  Dopiero  29-30  X  1953  na  IX  Plenum  KC  PZPR,  kiedy  to  wraz  z 
obietnicą zmiany kursu gospodarczego pojawiła się teza o kolektywnego kierownictwa. 
Mimo  śmierci  Stalina  terror  trwał,  a  nawet  się  nasilał.  Kontynuowano  walkę  z  Kościołem. 
Znany  „Tygodnik  Powszechny”  w  nowej  formie  ukazał  się  pod  redakcją  Stowarzyszenia 
PAX, przez co odciął się od niego Polski Episkopat. Wobec stałego łamania porozumienia z 
1950, polscy biskupi wysłali 8 V 1953 do rządu PRL list, nazwany później „Non possumus”, 
w którym opisano postępowanie władz.  
Kolejnym  ciosem  dla  Kościoła  stał  się  proces  kieleckiego  biskupa  Czesława  Kaczmarka. 
Postawiono  mu  zarzuty  szpiegostwa,  zamach  na  ustrój  ludowy  itp.  Skazano  go  na  12  lat 
więzienia. 26 IX 1953 aresztowany także został prymas Wyszyński. 
Narastające od 1952 trudności gospodarcze skłoniły władze do prób zmodyfikowania polityki 
gospodarczej. Na II Zjeździe PZPR w III 1954 dokonano kolejnych korekt planu 6-letniego. 
Zwrócono uwagę na dysproporcje między ciężkim przemysłem i konsumpcją. Planowano: 

•  Pomoc gospodarstwom uspołecznionym, celem podniesienia produkcji rolnej 
•  Zwiększyć import 
•  Podnieść produkcję materiałów konsumpcyjnych 

W  1955  zakończono  plan  6-letni.  Jego  wyniki  były  niezadowalające.  Polska  nadal  była 
zacofana  technologicznie  oraz  była  pogrążona  w  głębokiej  stagnacji  gospodarczej.  Mimo 
podwyżki płac, nie można ich było wykorzystać, gdyż towary po prostu nie istniały na rynku.  
We  IX  1954  do  Polski  zaczęło  docierać  Radio  Wolna  Europa  oraz  audycje  Józefa Światły. 
Było to jedyne tak naprawdę wolne medium w Polsce ukazujące prawdziwy obraz władzy.   
14  V  1955  europejscy  satelici  Moskwy  (Albania,  Bułgaria,  Czechosłowacja,  NRD,  Polska, 
Rumunia,  Węgry  i  ZSRR),  podpisały  w  Warszawie  wielostronny  pakt  o  przyjaźni, 
współpracy  i  wzajemnej  pomocy.  Przewidywał  on  wspólną  obronę  w  przypadku  napaści 
zbrojnej  na  jedno  z  państwa  układu  będących  odtąd  pod  Najwyższym  Zjednoczonym 
Dowództwem Wojsk Układu Warszawskiego. Siły paktu liczyły 200 dywizji radzieckich i 80 
dywizji  krajów  satelickich.  Chiny  Ludowe

 

przyjęły  rolę  obserwatora,  będąc  jednocześnie 

cichym  zwolennikiem.  Układ  podpisano  na  20  lat  z  możliwością  automatycznego 
przedłużenia o 10 jeśli żadne z państw go nie wypowie. Zasadnicze decyzje podejmować miał 
Doradczy  Komitet  Polityczny.  Oczywistym  jest,  iż  całe  władze  Układu  Warszawskiego 
zdominowane były przez sowietów.  
Na  Kremlu  pierwszym  sekretarzem  KC  KPZR  został  we  IX  1953  Chruszczow.  Wykazywał 
on chęć prowadzenia polityki umiarkowanego reformizmu. Łagodził także terror. 
Na  wspomnianym  wcześniej II Zjeździe PZPR, potwierdziły się zachowawcze tendencje w 
kierownictwie. Doszło do zmiany premiera, którym został Cyrankiewicz. Została tym samym 
rozdzielona funkcja I sekretarza KC PZPR i premiera. Topniał powoli terror. 
IX  1954  w  poznańskiej  fabryce  Cegielskiego,  zwanej  także  Zakładami  im.  Józefa  Stalina, 
robotnicy  po  raz  pierwszy  zbiorowo  zaprotestowali  przeciw  niskim  płacom  i 
niesprawiedliwemu  rozdziałowi  mieszkań.  Stanowiło  to  niejako  przełamanie  bariery 
społecznej strachu przed represjami ze strony państwa.  
 Warto także zauważyć zmiany w organizacjach około partyjnych. Na czoło wysunęła się np. 
wolna redakcja pisma „Po Prostu”, która przeistoczyła się z organu ZMP w pismo studentów i 
młodej inteligencji. 
14-25  II  1956  w  Moskwie  odbył  się  XX  Zjazd  KPZR,  który  później  miał  się  okazać 
przełomowym  dla  ruchu  komunistycznego.  Szczególny  wstrząs  wywołał  tajny  referat 
wygłoszony przez Chruszczowa, w którym poddał druzgocącej krytyce Stalina i cały system 
przezeń  stworzony.  Napiętnował  kult  jednostki  i  nadużywanie  koncepcji  wrogów  ludu., 
usprawiedliwiającej  brutalne  tłumienie  samodzielnego  myślenia  i  eksterminację  niewinnych. 
Referat był zwycięstwem linii umiarkowanych pragmatyków. Mimo, iż był tajny dotarł także 
do państw satelickich, co wywoływało często szok i napięcia wewnętrzne.  

 

13

W  Polsce  wzmógł się ferment w partii. 12 III 1956 zmarł Bolesław Bierut. Po jego śmierci 
wykształciły  się  dwie  rywalizujące  ze  sobą  grupy  w  szeregach  PZPR.  Jednych  nazywano 
Puławianami  –  chcieli  zmian  polityki  i  dostosowywania  jej  do  potrzeb  społecznych.  Jej 
przedstawicielami  byli  min.  Jerzy  Albrecht  i  Jerzy  Morawski.  Ich  przeciwników  określano 
Natolińczykami  –  próbowali  hamować  proces  liberalizacji  oraz  chcieli  jednoczyć 
zwolenników pod hasłami antysemityzmu. Należeli do nich min Nowak, Mazur i Zawadzki. 
20  III  1956  odbyło  się  VI  Plenum  KC  PZPR  na  którym  miano  rozstrzygnąć  kwestię 
następstwa po Bierucie. Obrady nadzorował Chruszczow. Ostateczny wybór padł na Edwarda 
Ochaba.  Do  sekretariatu  KC  dokooptowano  Jerzego  Albrechta  i  Edwarda  Gierka.  W  partii 
nasiliły  się  żądania  decentralizacji  zarządzania  gospodarką,  wycofania  się  z  polityki 
kolektywizacji, ograniczenia władzy bezpieki itp.  
Odwilż przybierała na sile. Zaczęły pojawiać się głosy o odrzuceniu dyktatury proletariatu o 
wprowadzeniu  demokracji  socjalistycznej.  Żądano  także  uspołecznienia  produkcji  i 
wprowadzenia samorządności zakładów pracy. W partii także nasilały się konflikty. W maju 
ustąpił z piastowanych funkcji Berman.

  

 

W IV 1956 Sejm uchwalił amnestię, która objęła 5,8 tyś skazanych za przestępstwa przeciw 

PRL  oraz  1,1  tyś  uwięzionych  za  winy  przedwojenne.  Karę  śmierci  zamieniono  na  15  lat,  a 
dożywocie na 12. Nie miał to jednak być akt łaski, a próba normalizacji. 
W tym samym czasie w FSO na Żeraniu wysunięto postulat utworzenia rady robotniczej. Ta 
idea  rozprzestrzeniła  się  także  na  inne  zakłady  w  całej  Polsce.  Sytuacja  stawała  się  napięta. 
Rząd  dla  uspokojenia  ludzi  wprowadził  podwyżki  płac  dla  górników  i  portowców,  a  także 
ułatwił udzielanie kredytów indywidualnym rolników.  
Niespokojnie zaczęło być także w poznańskich zakładach Cegielskiego. Żądano: 

•  Obniżek norm 
•  Podwyżki płac 
•  Zmniejszenia opodatkowania 

Takie postulaty przedstawiono Ministerstwu Przemysłu maszynowego. Rozmowy jednak nie 
przyniosły rezultatów. Wszczęto więc strajk, do którego na znak solidarności przyłączyli się 
pracownicy  Zakładów  Naprawy  Taboru  Kolejowego  i  MPK.  Groziło  to  wybuchem 
demonstracji ulicznej. Kilka dni później miały się zacząć Międzynarodowe Targi Poznańskie. 
Do  Poznania  przybyła  Centralna  Rada  Związków  Zawodowych,  jednak  jej  przedstawiciele 
zlekceważyli  postulaty  strajkujących.  20  VI  1965  większość  załogi  Cegielskiego  rozpoczęło 
pochód  w  stronę  centrum  Poznania.  Po  drodze  do  demonstrujących  przyłączali  się 
pracownicy  innych  zakładów.  Pochód  skierował  się  w  stronę  Komitetu  Wojewódzkiego. 
Zgromadzenie  liczyło  ponad  100  tyś  osób.  Do  Poznania  wysłano  wojsko,  celem  stłumienia 
zamieszek. Wysłano wojska pancerne Śląskiego Okręgu Wojskowego. Zginęło ok. 100 osób a 
800 zostało rannych. Wielu aresztowano. Władza przedstawiała wydarzenia poznańskie jako 
rezultat prowokacji agentów imperializmu i krajowego podziemia. 
Wypadki  w  Poznaniu  zaostrzyły  rozłam  w  kierownictwie  PZPR.  18  VII  1956  odbył  się  VII 
Plenum  PZPR,  gdzie  Ochab  dostrzegł  w  Poznaniu  konieczność  rozwoju  demokracji 
wewnątrzpartyjnej i dialogu z masami. W Warszawie przebywali jednak wówczas wysłannicy 
moskiewscy,  co  wzmocniło  obóz  Natolińczyków,  którzy  pośród  swych  żądań,  chcieli  także 
min.  przyjęcia  Władysława  Gomułki  do  Biura  Politycznego.  Nie  udało  się  tego  jednak  im 
osiągnąć. Do Biura wcielono Gierka, Rapackiego i Nowaka. Jednak już wtedy wiedziano, iż 
Gomułka powinien odgrywać większą rolę w życiu politycznym Polski Ludowej.

 

 

13. Październik 1956 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

Początek  października  1956  zapowiadał  przełom  polityczny.  Kierownictwo  radzieckie 
popierało  Natolińczyków,  jednak  niepokoje  społeczne,  dzięki  którym  utrzymywali  się 

 

14

Puławianie,  sięgały  zenitu.  Gomułka,  wabiony  przez  obie  frakcje,  żądał  stanowiska  I 
sekretarza  dla  siebie  i  miejsc  w  Biurze  Politycznym  dla  swoich  ludzi.  Skłaniał  się  do 
porozumienia z Ochabem i Cyrankiewiczem, a stał w opozycji do Minca i Rokossowskiego.  
Niebawem  miał  nastąpić  VIII  Plenum.  Do  Warszawy  przylecieli  Chruszczow,  Mołotow  i 
Koniew.  Wyrazili  oni  opinie,  iż  nie  będzie  żadnych  zmian  w  kierownictwie  partii, 
jednocześnie  informując,  iż  trwa  mobilizacja  wojsk  radzieckich  w  Polsce.  Widząc  jednak 
prawdziwą sytuację, wojska wstrzymano. 
Rozpoczęło  się  Plenum.  Potwierdzono  na nim dobre stosunki z ZSRR. Przedstawiono także 
krytykę  wcześniejszej  polityki  gospodarczej  i  kolektywizacji.  Żądano  także  wprowadzenia 
zasady,  iż  rządzi  rząd  i  Sejm,  a  partia  jedynie  ogólnie  kieruje

 

Polską.  Do  sekretariatu  KC 

weszli: Gomułka jako I Sekretarz, Albrecht, Gierek, Ochab i inni. Całe plenum zakończyło 
się sukcesem Gomułki i zbliżeniem programu PZPR do oczekiwań społeczeństwa. 
Równolegle  rozgrywała  się  krwawa  inwazja  wojsk  radzieckich  na  Węgry.  Tamtejszy  nowo 
wybrany  premier  Imre  Nagy  oświadczył,  iż  Węgry  występują  z  Układu  Warszawskiego  i 
stają  się  demokratyczne.  W  walkach  zginęło  kilkadziesiąt  tysięcy  ludzi.  Wielu  uciekło  do 
Austrii. Powstanie spacyfikowano.  
Sejm  ustalił  termin  wyborów  sejmowych  na  I  1957,  uchwalił  nowa  ordynację,  w  której  nie 
określano  ilości  list,  oraz  dokonał  korekt  w  rządzie.  Zlikwidowano  Komitet  do  Spraw 
Bezpieczeństwa Publicznego. Odwołano także marszałka Rokossowskiego.  
18  XI  1956  podpisano  na  Kremlu  układ  normujący  stosunki  polsko-radzieckie  na  zasadach 
wzajemnego  poszanowania  i  nieinterwencji.  Niestety  równocześnie  ustalono  status  prawny 
wojsk radzieckich, stacjonujących na terenie Polski.  
Skutki przemian w październiku 1956: 

•  Stalinogród wrócił do nazwy Katowice 
•  Możliwym stało się zakładanie rad robotniczych – samorządów pracowniczych 
•  Ogłoszono zaprzestanie zagłuszania radiowych audycji zachodnich 
•  Powołano Radę Ekonomiczną, składającą się z fachowców a nie polityków 
•  Ożywiono partie satelickie – ZSL, SD i Front Jedności Narodowej 
•  28 X zwolniono z więzienia kardynała Wyszyńskiego 

Ogólnie  wydawało  się,  iż  zmiany  idą  ku  lepszemu.  Następowała  powolna  liberalizacja. 
Normował się także stosunki państwa z Kościołem.  
Nadeszły wybory. PZPR, ZSL, i FJN opowiedziały się za jedną listą, ułożoną przez władze. 
Nowy  sposób  głosowania  –  głosowało  się  poprzez  skreślenie,  a  jeśli  nie  skreśliło  się, 
automatycznie  wchodzili  z  listy  kandydaci  z  pierwszych  3  miejsc.  Nowy  Sejm:  237  Posłów 
PZPR  (52%),  119  –  ZSL  (26%),  SD  39  (8%)  oraz  bezpartyjni  –  63  (14%).  Marszałkiem 
Sejmu  został  Wycech,  przewodniczącym  Rady  Państwa  Zawadzki,  a  na  czele  rządu 
Cyrankiewicz.

  

Po  wyborach  presja  społeczna  malała,  przez  co  komuniści  zaczęli  czuć  się  pewniej.  Rosły 
jednak naciski Kremla na zmniejszanie demokratyzacji i odrębności w Polsce. Rósł także spór 
w  MSW  i  SB,  między  Natolińczykami  i  Puławianami.  Wiceministrem  spraw  wewnętrznych 
został wybrany Mieczysław Moczar.  
W  kulturze  również  panowało  ożywienie.  Wraz  z  odwilżą  i  osłabnięciem  cenzury,  zaczęły 
pojawiać  się  książki  autorów  dotąd  zakazanych.  Pojawiały  się  także  nowe  spojrzenia  na 
wrzesień 1939. 
Znaczącym  przełomem  było  także  powstanie  Koła  Poselskiego  „Znak”  będącego 
pięcioosobową  reprezentacją  niezależnych  katolików.  Miała  to  być  znacząca  opozycja 
względem PAX. Wkrótce do „Znaku” przyłączali się także posłowie niezależni, co sprawiło, 
iż  w  Sejmie  pojawiła  się,  choć  oczywiście  nie  realna,  bo  w  znacznym  stopniu  zależna  od 
PZPR ale opozycja.  

 

15

1957  odbyło  się  IX  Plenum  KC,  na  którym  z  sekretariatu  KC  wystąpił  Ochab,  zastąpiony 
przez  Kliszkę  i  Morawskiego.  Obsadzano  także  inne,  pomniejsze  stanowiska.  Np. 
sekretarzem  wojewódzkim  Katowic  został  Gierek.  Postanowiono  także  zahamować  rozwój 
partii  satelickich,  zwłaszcza  ZSL.  Nieco  wcześniej  połączono  także  Rewolucyjny  Związek 
Młodzieży i Związek Młodzieży Robotniczej w ZMS – Związek Młodzieży Socjalistycznej. 2 
X 1957 zdecydowano o zamknięciu pisma „Po Prostu”.  
Do końca XII 1958 przeprowadzono czystki w szeregach PZPR, celem ujednolicenia partii i 
zażegnania  wewnętrznych  konfliktów.  Usunięto  wówczas  z  niej  ok.  300  tyś  członków. 
Zaczęto  również  znacząco  „zakręcać  śrubę”  cenzury,  zatrzymując  większość  tekstów. 
Ogłoszono  także  ograniczenia  w  wyjazdach  na  Zachód.  Zwiększały  się  szeregi  Służb 
Bezpieczeństwa.  
Demokratyzacji  w  Polsce  przeszkadzała  sytuacja  międzynarodowa.  Międzynarodowa  narada 
komunistyczna  w  Moskwie  z  XI  1957  przyjęła  tezy  o  powrocie  do  rewolucji  proletariatu  i 
walki klas. Był to sygnał do konieczności powrotu z drogi reform i skierowania się bardziej w 
stronę  ortodoksyjnego  socjalizmu.  Tezy  wysuwane  przez  ZSRR  popierali  Chińczycy, 
reprezentowani przez Mao Tze Tunga. Dochodziła do tego bierność USA i całego zachodu 
wobec sprawy państw satelickich. 
Na  początku  1958  partia  rozpoczęła  nową  ofensywę  przeciw  Kościołowi.  Uchwalono 
organizację  obchodów  Tysiąclecia  Państwa  Polskiego  (tysiąc  szkół  na  tysiąclecie),  mające 
być konkurencja dla kościelnego Milenium Chrztu Polski.  
Zamknięciem  etapu  popaździernikowego  był  III  Zjazd  PZPR  w  marcu  1959.  Pojawiły  się 
na nim tezy, iż: 

•  Ważny jest rozwój samorządu robotniczego i kolektywizacja wsi 
•  Katolicy dzielą się na postępowych(PAX) i wstecznych 
•  Rolą  MO  i  organów  bezpieczeństwa  jest  zapewnianie  porządku  i  zapobieganie 

antysocjalizmowi i antypaństwowości 

We władzach KC umocniła się grupa Gomułki. I sekretarzem wybrano właśnie Gomułkę, a w 
Biurze  Politycznym  zasiedli  oprócz  niego  Cyrankiewicz,  Jędrychowski,  Ochab,  Rapacki, 
Kliszko  i  inni.  Zjazd  zamkną  etap  odchodzenia  od  zasad  października  i  umocnił  w 
kierownictwie  partyjnym  pozornie  umiarkowaną  grupę,  głoszącą  w  istocie  program 
konserwatywny i totalizujący.

  

 

14. Polska Gomółki 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

Pod  koniec  1960  zakończono  realizację  pierwszego  planu  5  –  letniego.  Nie  zawierał  on 
spójnej  idei  przewodniej,  a  w  trakcie  jego  przygotowywania  i  wcielania  dwukrotnie 
zmieniano  założenia  polityki  gospodarczej.  W  zasadzie  nie  został  wykonany.  Zwolniło  się 
tępo  wzrostu  gospodarczego.  Najszybciej  rozwijał  się  nadal  przemysł  ciężki.  W  rolnictwie 
znów wrócono do polityki kolektywizacji. Polepszyła się infrastruktura transportu. Oddawano 
również  więcej  mieszkań,  za  cenę  jednak  zmniejszenia  ich  powierzchni  i  obniżenia 
standardów. Zwolniło się także tempo inwestycyjne. 
W  kierownictwie  PZPR  zaczęły  zachodzić  znaczące  zmiany.  Na  znaczeniu  traciła  grupa 
Puławian,  a  do  głosu  dochodzili  Natolińczycy  –  np.  mianowanie  gen.  Witaszewskiego 
kierownikiem  Wydziału  Administracyjnego  KC.  Dochodziło  także  do

 

czystek  i  walki  o 

kontrole nad MSW i MON. Rosnące w siłę szeregi zwolenników rządów twardej ręki zaczęli 
przeważać nad liberalnymi zwolennikami zmian.  
Nasilał  się  także  spór  z  Kościołem.  3  IX  1960  ostatecznie  wycofano  religię  ze  szkół,  czym 
złamano  porozumienia  z  1956.  Państwo  także  nakładało  wysokie  podatki  na  budynki 
kościelne  oraz  starało  się  przejąć  wpływ  nad  seminariami  duchowieństwa.  Dochodziło 

 

16

również do oficjalnych sprzeciwów wobec budowy nowych świątyń, co w ewidentny sposób 
uderzało w możliwość praktyk religijnych ludzi zamieszkujących nowo powstałe osiedla.  
Wiosną  1961  upłynęła  kadencja  Sejmu.  Wybory  z  15  IV  1961  przeprowadzane  były  pod 
ścisłą  kontrolą  PZPR,  co  oznaczało  ponowne  ich  sfałszowanie.  Wyniki:  255  mandatów  dla 
PZPR,  117  dla  ZSL,  39  dla  SD  i  49  dla  bezpartyjnych.  Przewodniczącym  Rady  Państwa 
został  Zawadzki,  a  premierem  Cyrankiewicz.  Szala  dominacji  przechylała  się  ku  przewadze 
Natolińczyków.  Ważnym  momentem  w  sporze  między  frakcjami  był  proces  i  śmierć 
Henryka  Hollanda  –  dziennikarza,  który  przekazał  prasie  zachodniej  informacje  o 
okolicznościach  likwidacji  Ławrientija  Berii.  Zginął  on  w  niejasnych  okolicznościach,  a  na 
jego  pogrzebie  spora  grupa  Puławian,  demonstracyjnie  odśpiewała  „Międzynarodówkę”. 
Zostali oni wywołanie przed Centralną Komisję Kontroli Partyjnej. Dogmatycy popierani byli 
także w coraz to większym stopniu przez Gomułkę. 
W światowym ruchu komunistycznym nastąpił rozłam na zwolenników ZSRR i ChRL. ZSRR 
zaczął  także  powoli  przegrywać  z  USA,  zwłaszcza  w  dziedzinie  podboju  kosmosu.  Klęską 
także było dla komunistów konieczność wycofania się z Kuby. 
Gomułka starał się uzyskać jedność w partii. Zewnętrzne bezpieczeństwo PRL utożsamiał on 
z twardym kursem polityki wewnętrznej. Punktem zwrotnym w takim rozumowaniu stało się 
XIII Plenum KC z 4-6 VII 1963. Było to plenum ideologiczne, na którym znowu narysowano 
podział  na  kulturę  pokoju  i  postępu  i  świat  agresji  i  imperializmu.  Plenum  przyniosło  także 
zmiany personalne. Z biura Politycznego i Sekretariatu KC ustąpił Zambrowski. Wzmocniła 
się przez to jeszcze frakcja dogmatyków. 
Totalizacja  systemu  wywołała  niechęć  inteligencji.  14  III  1964  Słonimski  przekazał 
premierowi  Cyrankiewiczowi  list  podpisany  przez  34  wybitnych  pisarzy  i  profesorów. 
Zawierał  on  żądanie  zmiany  polityki  kulturalnej  państwa.  Był  to  pierwszy  po  październiku 
protest  inteligencji  twórczej.  Władza  jednak  nie  udzieliła  żadnej  odpowiedzi  na  List  34, 
blokując  dodatkowo  prezentowanie  sygnatariuszy  listu  w  mediach.  Z  czasem  pod  adresem 
osób  podpisujących  list  zaczęto  formułować  zarzuty  nawet  zdrady  państwa.  Brak  reakcji 
wywołał  protesty  na  Uniwersytecie  Warszawskim.  Aresztowano  wówczas  min  Jacka 
Kuronia  i  Karola  Modzelewskiego.  Wytoczono  także  proces  Wańkowiczowi,  skazano  go 
na 3 lata, jednak wobec popularności jego osoby, nie trafił on do więzienia. 
W  połowie  X  1964  Chruszczow  zrezygnował  z  funkcji  premiera  i  I  sekretarza  KC  KPZR. 
Jego stanowisko sekretarza przejął Leonid Breżniew, a premierem został Aleksiej Kosygin. 
Wywołało to natychmiastowy szok w większości państw satelickich. PRL i Gomułka jednak 
nie musiał czuć się zagrożonym. Wręcz przeciwnie, wzmacniało to jego władzę w Polsce.

  

IV  Zjazd  PZPR  z  VI  1964  przyjął  ogólne  założenia  nowego,  kolejnego  planu  5-letniego, 
zakładającego  przede  wszystkim  wzrost  dochodu  narodowego.  Wcielaniu  go  w  życie 
towarzyszyło  stopniowe  polepszanie  się  stopy  życiowej  obywateli  i  wzrost  inwestycji. 
Gospodarka jednak rozwijała się niezwykle wolno. 
W  V  1965  odbyły  się  kolejne  wybory  parlamentarne.  Nie  przyniosły  one  żadnych  zmian. 
Premierem został znowu Cyrankiewicz a Przewodniczącym Rady Państwa Ochab. Zaczęły się 
jednak pojawiać zaczątki konfliktu między „starymi” komunistami i młodymi wychowankami 
ZMP, żądnymi awansu. Przedstawicielem tych drugich był Edward Gierek.  
III 1965 Kuroń i Modzelewski ogłosili List Otwarty Do Partii, opisując w nim konflikt władz 
partyjnych z klasą robotniczą. Zostali za to aresztowani i skazani na 3 lata.  
Niezwykle  ważnym  był  na  przełomie  XI  i  XII  1965  list  biskupów  polskich  do  biskupów 
niemieckich.  Był  on  próbą  nawiązania  dialogu  oraz  próbą  normalizacji  jakże  wówczas 
nabrzmiałych  stosunków  polsko-niemieckich.  Zawierał  on  min,  zwrot:  „...przebaczamy  i 
prosimy  o wybaczenie...”. Był to duży przełom. Władza jednak wykorzystała owo zdarzenie 
do kolejnego ataku na Kościół w Polsce i przedstawiła je jako samowolny i nie wynikający z 
woli  Polaków  gest  przebaczenia.  Używano  określeń:  „skrucha  niewinnych  i  rozgrzeszenie 

 

17

nieskruszonych”.  Eskalacja  konfliktu  władzy  z  Kościołem  nastąpiła  w  III  1966,  kiedy  to 
zaczęto  obchody  Millenium  Chrztu  Polski.  Władza  szerzyła  propagandę  antykościelną  i 
organizowała  uroczystości  państwowe  w  tym  samym  czasie  co  kościelne.  Centralne 
uroczystości  religijne  odbyły  się  na  Jasnej  Górze  3  V.  Władza  nie  pozwoliła  na  przyjazd 
papieża. Mszę świętą celebrował arcybiskup Karol Wojtyła.  
Zwycięstwo ortodoksyjnych komunistów na Kremlu umacniało Gomułkę w przekonaniu, iż w 
Polsce  trzeba  zintensyfikować  presję  ideologiczną  i  walkę  z  rewizjonizmem.  Nie  dostrzegał 
on  jednak  zagrożenia  w  rosnącej  mu  tuż  pod  nosem  frakcji  „partyzantów”  wojskowych  i 
policyjnych Moczara.  
Ważnym  były  także  okoliczności  tzw.  „Praskiej  Wiosny”.  W  I  1968  I  sekretarzem  KPCZ 
został  Aleksander  Dubczek,  który  zapowiedział  reformy  pod  hasłem  „socjalizmu  z  ludzką 
twarzą”.  Wywiązała  się  fala  reform.  Próbowano  ją  później  hamować.  Zniesiono  cenzurę, 
rehabilitowano  ofiary  systemu,  reorganizowano  policję  i  pozwolono  na  wyjazdy.  Pierdzę 
makiem. Spotkało się to z oburzeniem Kremla. Dubczek zaproponował współpracę Gomułce 
we wspólnym budowaniu „socjalizmu o ludzkiej twarzy” ale propozycja ta została odrzucona. 
W  zamian  za  to  Polska  Ludowa  współuczestniczyła  w  rozpoczętej  21  VIII  1968  inwazji 
wojskowej  na  Czechosłowację,  która  wobec  przytłaczającej  siły  wojsk  PRL,  ZSRR  oraz 
innych bratnich państw, poddała się nie chcąc dopuścić do rozlewu krwi. 
Polaryzacja  w  bloku  radzieckim,  rozwój  opozycji  w  ZSRR  i  liberalizacja  z  Czechosłowacji 
budziły  nadzieje  intelektualistów  oraz  studentów  na  demokratyzacje  w  Polsce.  W  I  1968 
rozeszła  się  wieść  o  ograniczeniu  przedstawień  „Dziadów”  Mickiewicza  w  reżyserii 
Kazimierza  Dejmka  w  warszawskim  Teatrze  Narodowym.  30  I  odbyło  się  ostatnie 
przedstawienie.  Zdjęcie  sztuki  wywołało  protest,  który  ruszył  ku  pomnikowi  Mickiewicza  z 
hasłami  „żądamy  dalszych  przedstawień”.  Władza  dopatrywała  się  w  sztuce  akcentów 
antyrosyjskich.  W  lutym  na  UW  zbierano  podpisy  pod  petycją  prostująca  przeciw  zakazowi 
przedstawień.  Zebrano  ich  ok.  3  tyś.  Oburzeniem  zareagowały  na  ograniczenia  środowiska 
literackie, żądające swobody twórczej i zniesienia cenzury. Władza była jednak nieugięta. Na 
podstawie postępowania przeciw zatrzymanym w trakcie demonstracji z 30 I z UW usunięto 
studentów Adama Michnika i Henryka Szlajfera. Miało to stanowić prowokację do działań 
studentów.  8  III  1968  na  dziedzińcu  UW  doszło  do  wiecu,  na  którym  przyjęto  rezolucję 
żądającą  przyjęcie

 

wyrzuconych  studentów.  Wiec  brutalnie  rozpędzono  przy  pomocy  MO  i 

ORMO. Wielu aresztowano, min. Kuronia. Prasa ukazywała zajścia jako błahą demonstrację 
„rozwydrzonej,  bananowej”  młodzieży,  będącej  w  większości  pochodzenia  żydowskiego. 
Wywołało  to  kolejne  fale  protestów.  Studenci  Politechniki  Warszawskiej  zaprotestowali 
ukazując tym swą solidarność z UW. Tych jednak również szybko rozgoniono. Manifestacje 
organizowano również w innych miastach.  
Pośrednią  reakcją  była  interpelacja  Koła  „Znak”,  które  na  ręce  premiera  Cyrankiewicza 
złożyło  zapytanie  co  rząd  zamierza  zrobić  celem  ograniczenia  brutalności  służb 
bezpieczeństwa. 
Gomułka,  podczas  owych  zajść  przebywał  na  zagranicznej  delegacji  w  Sofii.  Po  powrocie 
zastał  rozkręcona  nagonkę  na  tzw.  „syjonistów”  prowadzoną  przez  Moczara  i  jego 
współpracowników.  Atakowali  oni  także  samego  Gomułkę.  Musiał  więc  on  szybko 
interweniować. Podczas zebrania „aktywu” warszawskiego 19 III 1968 w Sali Kongresowej, 
poparł  on  pośrednio  owe  postulaty  walki  z  antyradzieckimi  prowokacjami  oraz  wrogami 
socjalizmu,  czym  zdołał  odnowić  do  siebie  zaufanie  partii,  jednak  okupione  zgodą  na 
antysemityzm. Coraz większe znaczenie w partii zaczynał mieć Edward Gierek.  
Przemówienie  Gomułki  z  19  III  podsyciło  bunt  studentów.  21  III  rozpoczęli  strajk 
okupacyjny Politechniki i UW. Zakończono go po trzech dniach, gdyż władza zapowiedziała 
rozwiązanie  obu  uczelni.  Wielu  studentów  wówczas  skreślono  z  list  i  wcielano  do  wojska. 
Episkopat potępił takie działania władzy.  

 

18

Efektem  ofensywy  moczarowskich  „partyzantów  było  min.  nagonka  antysemicka  i 
antyinteligencka, wskutek której wielu członków partii zostało z niej wykluczonych. Miejsce, 
ustępującego  na  znak  protestu  przeciw  antysemityzmowi  Ochaba,  zajął  w  Radzie  Państwa 
Spychalski, a jego za to w MON zastąpił gen. Jaruzelski.  
Wydarzenia marcowe przyczyniły się do obudzenia w Polakach najgorszych uczuć – rasizmu 
i ksenofobii.  
W kolejnych miesiącach dochodziło do wymiany centralnych kadr partyjnych. Na V zjeździe 
PZPR,  na  którym  był  także  Breżniew,  odsunięto  nieco  od  władzy  Moczara  i  jego  grupę, 
zastępując  ich  młodymi  członkami,  dotąd  pełniącymi  funkcje  zazwyczaj  sekretarzy 
wojewódzkich.  W  VI  1969  odbyły  się  wybory  parlamentarne,  które  znów  sfałszowane  nie 
przyniosły żadnych zmian.  
Godnym  zauważenia  jest  także  kwestia  normalizacji  stosunków  polsko-niemieckich.  7  XII 
1970 kanclerz  Niemiec Willy Brandt i  premier Cyrankiewicz podpisali w Warszawie układ 
między  PRL  a  RFN  o  podstawach  normalizacji  wzajemnych  stosunków,  ostatecznie 
zatwierdzając  granicę  na  Odrze  i  Nysie  Łużyckiej.  Stwierdzono,  iż  obie  strony  nie  mają 
wobec siebie żadnych roszczeń terytorialnych. Był to niewątpliwy przełom i sukces.  
W XII 1970, mimo normalizacji stosunków z RFN Gomułka i cała władza nie była na dobrej 
pozycji.  Rosło  niezadowolenie  społeczne  wśród  robotników,  chłopów  i  inteligencji.  Coraz 
większą popularność, kosztem Gomułki zyskiwał Edward Gierek, I sekretarz KW Katowic. 
Ekipa  Gomułki  stała  u  progu  katastrofy  wywołanej  stanem  gospodarczym  i  marazmem 
społecznym.

 

 

15. Kryzys 1970 roku, konsekwencje 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

12  XII  1970  rząd,  w  obliczu  dysproporcji  między  podażą  a  popytem,  spowodowanej  złą 
sytuacją  gospodarczą,  zdecydował  się  na  podwyższenie  cen  większości  dostępnych 
produktów, zwłaszcza dotykając produktów spożywczych. Niemalże od razu wywołało to falę 
protestów. 14 XII w Stoczni Gdańskiej rozpoczął się masowy ruch protestacyjny obejmujący 
ok.  3  tyś  robotników.  Mówiono  o  konieczności  rekompensat  podwyżek  w  płacach  oraz 
fasadowości  związków  zawodowych,  które  w  tej  sprawie  nie  reagowały.  Demonstracja 
ruszyła w miasto, ku KW w Gdańsku. Doszło do starć z MO i wojskiem. Było wielu rannych 
i  aresztowanych.  Następnego  dnia  do  strajku  przyłączyła  się  gdyńska  stocznia  im  Komuny 
Paryskiej.  Zażądano  min  cofnięcia  podwyżki,  sprawiedliwego  wyrównania  premii,  a  także 
wolności prasy i religii. Znów rozgorzały walki. Spalono budynek KW. Znów padły ofiary i 
nastąpiły brutalne aresztowania. Ścisłe kierownictwo PZPR wydało decyzję o użyciu broni w 
celu stłumienia demonstracji, rozprzestrzeniającej się po Wybrzeżu. Nastąpiła także całkowita 
blokada  transportowa  i  telekomunikacyjna  z  Trójmiastem.  Wojsko  w  czołgach  otworzyło 
ogień  do  stoczniowców.  Apogeum  walk  była  masakra  w  Gdyni,  gdzie  MO  i  WP  otworzyły 
ciągły ogień do idących do pracy robotników.  
W  tym  samym  czasie  w  Stoczni  Szczecińskiej  również  zawiązano  protest.  Tu  także  żądano 
cofnięcia  podwyżki  i  wyrównywania  płac.  Władza  także  i  tu  pozostawała  bierna.  Stocznię 
otoczyły oddziały MO. Doszło do brutalnej pacyfikacji. Demonstranci mimo to zdołali spalić 
gmach  KW  w  Szczecinie  i  zaatakowali  Komendę  MO.  Do  jej  zdobycia  jednak  nie  doszło, 
gdyż do walk włączyło się wojsko. Tu także padło wiele ofiar. MO wyłapywało także ludzi, 
by poddawać ich okrutnym torturom i przesłuchaniom.  
17  XII  strajkowała  większość  zakładów  na  Wybrzeżu.  Premier  Cyrankiewicz  wygłosił 
przemówienie  radiowe,  w  którym  stwierdził,  iż  niektórych  ludzi  porwały  emocje, 
wykorzystane przez chuliganów, kryminalistów i wrogów socjalizmu. W podobnych barwach 
o sytuacji w kraju mówiła prasa. W Biurze Politycznym jednak panowała napięta atmosfera. 
Wobec tak wielu ofiar, większość członków uważało, iż kryzys należy rozwiązać politycznie, 

 

19

„poświęcając”  osobę  Gomułki.  Nowego  I  sekretarza  większość  Biura  upatrywała  w  Gierku. 
20  XII  Gomułka  złożył  rezygnację,  rzekomo  z  powodów  zdrowotnych.  Jego  funkcję  objął 
Gierek, który od razu udał się na Wybrzeże. Powoli wycofywano wojsko i oddziały MO. 
W  trybie  nadzwyczajnym  zwołano  plenum  KC,  na  którym  zatwierdzono  owe  zmiany,  oraz 
przeprowadzono  szerszą  wymianę  członków  Biura  związanych  z  Gomułką.  Odtąd  oficjalnie 
Edward Gierek został I sekretarzem KC PZPR. 
Gierek  wystąpił  od  razu  w  telewizji,  wygłaszając  przemówienie,  w  którym  obiecał 
rozpatrzenie zmian w gospodarce, przyznał, iż poprzednie władze popełniały błędy i poniekąd 
usprawiedliwił tych, którzy „dali ponieść cię emocjom”. W oczach wielu, stanowił obietnicę 
poprawy sytuacji i lepszego jutra. 
Inaczej jednak rzecz się miała na Wybrzeżu. Tam trwała żałoba po ofiarach krwawych walk z 
wojskiem. Szacuje się, iż zginęło ok. 300 osób, nie znamy jednak liczby zabitych, gdyż ciała 
w  większości  były  usuwane  przez  specjalne  komisje  MSW.  Oficjalnie  podano,  iż  ofiar  było 
45.  
Zmiany  personalne  zostały  zatwierdzone  przez  Sejm.  Również  Breżniew  gratulował 
Gierkowi, uznając wybór jego na I sekretarza. Przywódcą Rady Państwa został Cyrankiewicz, 
a premierem został Jaroszewicz. Zmieniono styl propagandy. Chciano także wyciszyć kryzys, 
podnosząc  stawki  dla  najuboższych  oraz  innymi  szczodrymi  gestami.  O  masakrach  na 
Wybrzeżu jednak nikt już nie wspominał...

 

 

16. Polityka gospodarcza Gierka 1970-80 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

Wobec  braku  spokoju  społecznego,  mimo  zmian  we  władzy,  Gierek  zdecydował  się  na 
cofnięcie  podwyżki  z  12  XII.  Zaostrzał  się  także  konflikt  miedzy  nowa  ekipą  Gierka,  a 
moczarowcami.  Moczar  nie  akceptował  układania  się  ze  strajkującymi.  Wolał  by  konflikt 
zduszono  siłą.  Jego  stanowiska  nie  popierał  jednak  Breżniew,  który  żądał  od  władz  PZPR 
stabilizacji  w  kraju.  Momentem  przełomowym  w  sporze  między  Gierkiem  i  Moczarem  był 
wybór  na  sekretarza  KC  odpowiedzialnego  za  służby  bezpieczeństwa,  którym  został  Kania, 
bliski współpracownik Gierka. Ostateczny upadek Moczara nastąpił na X Plenum KC, kiedy 
to usunięto go z sekretariatu KC i przesunięto do NIK. Jego najbliższych współpracowników 
zaś  w  większości  usuwano  ze  stanowisk,  bądź  nawet  aresztowano  pod  fałszywym  zarzutem 
handlu dewizami. Środowisko gierkowskie powoli doprowadziło do swej dominacji. 
Mimo, iż na pozór polityka Gierka wydawała się liberalna – „demokracja socjalistyczna”, nie 
słabły  represje  i  aparat  przemocy.  W  V  1971  wprowadzono  nowy  kodeks  wykroczeń,  na 
podstawie  którego  realnym  stało  się  skazywanie  ludzi  bez  wyroków  sądowych.  Mimo  to 
powoli  odradzała  się  opozycja.  Studentom,  którzy  wychodzili  z  więzień  najczęściej 
pozwalano  skończyć  studia.  Skazywano  jednak  ich  tez  czasem  na  więzienie.  Np.  Stefan 
Niesiołowski otrzymał wyrok 7 lat.

 

Na VIII Plenum KC w II 1971 odrzucono ustalony przez poprzedników Gierka plan 5-letni. 
Motywowany,  brakiem  całkowitego  zaufania  społecznego  Gierek  postawił  na  szybki  rozwój 
celem  poprawy  stopy  życiowej.  Z  drugiej  zaś strony, pod naciskami Moskwy, nakreślił plan 
wzmożonej  industrializacji  i  rozwoju  przemysłu  transportowego.  Połączenie  obu  tych  celów 
nie  było  jednak  możliwym  korzystając  jedynie  z  krajowych  środków.  Dla  tego  zaczęto  brać 
kredyty  na  zachodzie.  Gospodarka  ruszyła.  Lata  1971-1975  nazywane  są  często  „wielkim 
skokiem”  inwestycyjnym.  Rosła  również  konsumpcja.  Koszt  owego  skoku  miał  dotknąć 
dopiero  późniejsze  pokolenia,  zmuszone  do  spłacania  odsetek  z  potężnych  kredytów, 
zaciąganych  w  bankach  zachodnich.  Zobrazowaniem  inwestycji  jest  min  budowa  Huty 
Katowice,  do  której  wszystkie  surowce  i  tak  musiano  sprowadzać  z  ZSRR  –  gigantomania. 
Rynek  ulegał  destabilizacji,  w  skutek  przyrostu  płac,  wyprzedzającego  znacznie  przyrost 

 

20

sprzedaży detalicznej. Z czasem zdano sobie sprawę, iż planowanie centralne gospodarki nie 
ma już racji bytu.  
Już  w  1974  zaczęły  ujawniać  się  efekty  szaleńczej  polityki  gospodarczej.  Następował 
powolny kryzys, spowodowany nieudolnym prowadzeniem i administrowaniem gospodarką.  
W  II  1972  ogłoszono  przedterminowe  wybory  parlamentarne.  Nie  przyniosły  one  żadnej 
zmiany.  Jak  zwykle  większość  głosów  przypadło  listom  Frontu  Jedności  Narodowej,  czyli 
PZPR,  ZSL  i  SD.  Premierem  został  Jaroszewicz,  a  przewodniczącym  Rady  Państwa  został 
Jabłoński. 
Katolickie  ugrupowania  przeżywały  kryzys.  PAX  praktycznie  zanikało  a  w  „Znaku”  z 
prawdziwych jego członków pozostał tylko Stomma. W społeczeństwie zaś większość napięć 
zanikała wraz ze wzrostem stopy życiowej i mimo wszystko poprawą warunków życia. 
Polityka  zagraniczna  PRL  była  odzwierciedleniem  polityki  Kremla.  Następowało  tzw. 
odprężenie  stosunków  z  zachodem,  zwłaszcza  po  zakończeniu  konfliktu  Izraelsko-
Arabskiego.  Gierek  pozwalał  na  niewielkie  otwarcie  się  na  zachód.  Zaczęto  wyjeżdżać  do 
RFN.  
W  kraju  nadal  trwała  budowa  „drugiej  Polski”.  W  XI  1972  władza  przystąpiła  do 
reorganizacji systemu szkolnictwa. Nastąpiło zwiększenie obowiązków szkolnych dla dzieci i 
młodzieży,  co  w  oczywisty  sposób  uderzało  w  możliwość  dowolnego  wychowania  dzieci 
przez rodziców. Szkoła została zmieniona na 10 letnią, na kształt radzieckiej.  
W stosunkach z Kościołem władza pozostawała w ciągłym sporze, mimo iż nie wydawał się 
on  aż  tak  intensywny  jak  wcześniej.  Starano  się  „wbić  klin”  między  Episkopat  a  Watykan, 
poprzez  nawiązywanie  stosunków  z  wysłannikami  papieskimi.  Kościół  jednak  wychodził 
obronną ręką. 
Ważnym posunięciem była zmiana administracyjna z 1 VI 1975, kiedy to podzielono Polskę 
na  49  województw,  a  te  na  gminy.  Zlikwidowano  wiec  tym  powiaty.  Uderzyło  to  w  średni 
aktyw  partyjny,  często  pozostający  w  opozycji  do  postaci  Gierka.  Umocnił  on  tym  swą 
władzę w PZPR.

 

Sejm  w  V  1975  ogłosił,  iż  dotychczasowa  konstytucja  zostanie  zmieniona  tak,  by 
wyeksponowana w niej została kwestia socjalistycznego charakteru Polski i przywiązania do 
ZSRR.  Przeciw  tym  zmianom  polscy  inteligenci  i  artyści  wystosowali  tzw.  „List  59-u”, 
powołując  się  w  nim  min.  na  Deklarację  Praw  Człowieka  ONZ.  Żądali  oni  przestrzegania 
owych  praw.  Na  VII  Zjeździe  KC  Gierek  dyskretnie  wycofał  się  z  niektórych  zmian,  np.  ze 
zmiany  nazwy  na  Polska  Rzeczpospolita  Socjalistyczna,  obawiając  się  protestów 
społecznych. 10 II 1976 konstytucję jednak zmieniono, zawierając w niej min. iż: 

•  PRL jest państwem socjalistycznym 
•  Przewodnią siłą społeczeństwa w budowaniu socjalizmu jest PZPR 
•  PRL miała umacniać nierozerwalne więzi z ZSRR 

Podobnych  stwierdzeń  było  więcej.  Władze  nie  wzięły  pod  uwagę  żądań  Kościoła  i 
inteligencji, choć niektóre zmiany nieco złagodzono. 
Kryzys gospodarczy w 1976 nasilał się. Władze, nie potrafiąc zwiększyć podaży spróbowały 
przywrócić równowagę przez podwyżkę cen. 26 VI 1976 premier Jaroszewicz w wystąpieniu 
sejmowym,  ogłosił  konieczność  wzrostu  cen  żywności.  Zgłosił  równolegle  propozycję 
konsultacji  w  sprawie  owej  podwyżki,  jednak  o  niej  już  przesądzono.  Rekompensatą  miała 
być podwyżka płac. Były to pozory dobrej intencji oraz próba wspólnego wyjścia z kłopotów.  
Owa  decyzja  momentalnie  spowodowała  falę  protestów. Min. w Ursusie strajkowała załoga 
fabryki  „Ursus”.  Strajkujący  wylegli  na  ulicę.  Próbowali  także  zatrzymać  ruch  pociągów  na 
trasie  Warszawa-Kutno.  Wkroczyły  oddziały  MO.  Aresztowano  ponad  300  osób.  Większy 
strajk rozpoczęli robotnicy Zakładów im. gen. Waltera w Radomiu, do których przyłączali 
się  także  i  inni.  Spalono  Urząd  Wojewódzki  i  Komendę  MO.  Na  strajkujących  uderzyło 

 

21

ZOMO.  Pałą  i  biciem  opanowano  sytuację.  Podobne  wystąpienia  miały  miejsce  i  w  innych 
miastach. 
Władza  zareagowała  bardzo  szybko.  Wieczorem  premier  Jaroszewicz  wspomniał  w  TV  o 
zajściach,  jednak  nadał  im  ton  „społecznych  konsultacji”  w  wyniku  których  zgłoszono  tyle 
kwestii,  iż  władza  postanawia  odsunąć  projekt  podwyżki.  Tak

 

naprawdę  obawiano  się 

eskalacji protestów. Walki uliczne określano mianem chuligaństwa. Na protestujących spadły 
jednak wysokie represje. Wielu poszło do więzienia na 3 do 7 lat.  
Kolejną  kompromitacja  była  konieczność  w  VIII  1976  wprowadzenia  kartek  na  cukier. 
Ukazało to upadek gospodarki Gierka. System powoli ulegał rozprężeniu. 
Represje jakie spadły na uczestników wydarzeń w Radomiu i Ursusie, wywołały konsolidację 
w  opozycji.  Działacze  opozycyjni  nawiązywali  kontakty  z  rodzinami  aresztowanych 
robotników,  prowadząc  pomoc  dla  nich  zarówno  materialną  jak  i  często  prawną.  Pomoc  ta 
jednak prowadzona była półoficjalnie, dla tego jej organizatorzy zwrócili się o wsparcie osób 
szerzej  znanych  w  kraju.  23  IX  1976  powstał  KOR  –  Komitet  Obrony  Robotników.  Jego 
założycielami  byli  min.  Jacek  Kuroń  i  Antoni  Macierewicz.  Nieco  później  przyłączyli  się 
do  niego  także:  Adam  Michnik  i  Halina  Mikołajska.  Wiadomość  o  utworzeniu  KOR-u 
została przesłana na ręce marszałka Sejmu, ten jednak go nie uznał. Ogółem KOR liczył sobie 
26 członków. Żądano min. : 

•  Amnestii dla skazanych za zajścia czerwcowe 
•  Przywrócenia do pracy wszystkich zwolnionych 

• 

Ujawnienia i ukarania osób odpowiedzialnych za bestialskie pobicia strajkujących

 

Prowadzono  zbiórki  pieniędzy,  które  napływały  także  z  zagranicy.  Równolegle  KOR 
prowadził  także  działalność  informacyjną  –  wydawano  „Biuletyn  Informacyjny”.  Złamany 
tym został monopol medialny PZPR. 
Reakcją  władzy  było  wydanie  w  II  1977  „Aktu  łaski”  dla  represjonowanych.  Większość 
wypuszczono  z  więzień,  lecz  samo  sformułowanie  łaska  wywołało  nową  falę  oburzenia. 
Równolegle  jednak  prowadzono  szykany  względem  osób  współpracującym  z  KOR.  W  III 
1977  powołany do życia został Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela kierowany  przez 
Leszka  Moczulskiego  (ROBCiO).  29  IX  1976  KOR  rozszerzył  swą  działalność 
przekształcając  się  w  Komitet  Samoobrony  Społecznej  „KOR”,  w  którym  znaczną  rolę 
odegrali  Zofia  i  Zbigniew  Romaszewscy.    Bardzo  ważnym  wówczas  było  również  Polskie 
Porozumienie Niepodległość – organizacja tajna, której założycielem był Zdzisław Najder.  
Od  1978  zaczęły  powstawać  także  wolne  komitety  założycielskie  związków  zawodowych  i 
chłopskich,  Pierwszy  z  nich  powstał  w  Katowicach  23  II  1978  z  inicjatywy  Kazimierza 
Świtonia.  
16 X 1978 kardynał Karol Wojtyła został wybrany papieżem. Przyjął on imię Jana Pawła II. 
Cały  świat  zauważył,  iż  stał  się  on  pierwszym  od  455  lat  papieżem  nie-Włochem.  Był  to 
wybór  także  polityczny.  Skupiło  to  uwagę  opinii  światowej  na  Polsce.  Przełomem  była 
pielgrzymka  Jana  Pawła  II  do  Polski  2-10  VI  1979.  Jego  wizyta  dawała  Polakom  nadzieję. 
Przebiegała  w  spokojnej  atmosferze  zadumy.  Władza  próbowała  ową  wizytę  bagatelizować, 
jednak  naród  skonsolidował  się  wokół  papieża  i  wysłuchiwał  jego  homilii,  w  których 
odnajdywali nawoływanie do buntu i nie tracenie nadziei.  
Na fali euforii społecznej związanej z pielgrzymką, ludzie zaczęli otwarcie propagować swe 
idee  i  religię.  We  IX  1979  grono  działaczy  ROBCiO  z  Moczulskim  na  czele  ogłosiło 
powstanie partii politycznej o nazwie Konfederacja Polski Niepodległej (KPN).  
Władzę ogarniał marazm. Nie mogła dać sobie rady z ogarniającą falą przemian społecznych. 
Na  VIII  Zjeździe  PZPR  przedstawiono  członkom  obraz  kryzysu  państwa,  za  który  winę 
zrzucono przede wszystkim na premiera Jaroszewicza. Usunięty on został z sekretariatu KC. 
Nieco później odebrano mu także funkcję premiera, którą przejął Babiuch.  

 

22

W 1980 wiosną odbyły się wybory. Cała opozycja namawiała społeczeństwo do ich bojkotu. 
Wybory jak zwykle nie żadnych zmian nie przyniosły. 
 Równolegle  rosły  trudności  życia  codziennego.  Komuniści  dokonywali  jedynie 
kosmetycznych  zmian  nie  podejmując  nawet  prób  zażegnania  kryzysu.  Kościół  cały  czas 
ostrzegał  władze  o  niechybnej  nadciągającej  katastrofie,  władza  jednak  pozostawała  nie 
wzruszona.

  

 

17. Opozycja PRL 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

Opisana w pytaniu 16 i 18. 

 

18. Sierpień 1980 roku 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

1  VII  1980  wprowadzono  podwyżkę  cen  niektórych  produktów  spożywczych.  Nie 
komunikowano  jej  jednak  opinii  publicznej,  lecz  po  prostu  wprowadzono.  Dopiero  parę  dni 
później  w  TV  pojawiły  się  o  niej  wzmianki,  przedstawiano  ją  jednak  jako  niewinny  zabieg 
organizacyjny.  
Na reakcję społeczną nie trzeba było długo czekać. Od razu rozpoczęły się strajki robotników 
w niektórych zakładach w Warszawie, Ursusie i innych miastach. Władze nie czyniły nic, co 
mogło  by  opanowywać  napięcia  więc  strajki  rozszerzały  się.  Dopiero  9  VII  zapowiedziano 
podwyżki emerytur i płac najuboższych. Nie pomogło to jednak w ograniczeniu fali strajków. 
Próby  łagodzenia  sytuacji  poprzez  podnoszenie  płac  jedynie  zaogniało  konflikt.  Pod  koniec 
VII strajkowało większość polskich zakładów.  
14  VIII  zastrajkowała  także  Stocznia  Gdańska,  w  której  zażądano  min.  Przywrócenia  do 
pracy usuniętych za działalność związkową Anny Walentynowicz i Lecha Wałęsy. 17 VIII 
Międzyzakładowy  Komitet  strajkowy  sformułował  21  postulatów  strajkowych  dotyczących 
min.: 

•  Zgody władzy na powołanie niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków 

zawodowych 

•  Zagwarantowania prawa do strajku 
•  Bezpieczeństwa dla strajkujących 
•  Przestrzegania wolności słowa i publikacji 
•  Uwolnienia i przywrócenia do pracy wszystkich więźniów politycznych 
•  Podwyżek płac i poprawy warunków pracy 

Strajki szybko poparł KOR, wydając oświadczenie wzywające do odrzucenia podwyżek płac i 
spokoju, celem nie prowokowania MO i ZOMO.

 

21 VIII na Wybrzeże przybyły komisje rządowe. Za późno jednak było na rozmowy z pozycji 
siły. Tego samego dnia rozpoczął się na Wybrzeżu strajk generalny.  
Znów  chciano  załagodzić  sprawę,  poprzez  posunięcia  polityczne.  Na  stanowisku  premiera 
Babiucha  zastąpił  Pińkowski.  ZSRR  nazwało  wydarzenia  sierpniowe  „kontrrewolucją”  i 
zażądało  utworzenia  specjalnego  sztabu  kierowniczego  w  skład  którego  weszli  min. 
Pińkowski, Barcikowski i gen. Jaruzelski. Mieli oni opracować plan zduszenia fali protestów. 
Gdy  trwały  przepychanki  polityczne  w  Stoczni  Gdańskiej  zgromadzeni  tam  intelektualiści 
katoliccy  z  Mazowieckim  na  czele  i  działacze  TKN  z  Geremkiem  stworzyli  komisję 
ekspertów służących pomocą dla MKS.  
30  VIII  podpisano  porozumienie  między  komisjami  rządowymi  i  MKS.  Strona  rządowa 
ustąpiła  w  kwestii  samorządnych  związków  zawodowych.  Ceną  jednak  tego  miało  być 
uznanie  kierowniczej  roli  PZPR.  Odbyło  się  kolejne  Plenum  KC  na  którym  zatwierdzono 
postanowienia.  Gierek  znacznie  tracił  na  popularności,  a  na  jego  zastępcę  kreowano  Kanię. 
Przedstawicielem MKS był oczywiście Wałęsa. 

 

23

6  IX  1980  zebrało  się  VI  Plenum  KC  na  którym  ostatecznie  odsunięto  Edwarda  Gierka  od 
władzy.  Jego  stanowisko  zajął  Kania,  który  stwierdził,  iż  protesty  nie  były  wymierzone  w 
rządy  partii  lecz  w  jej  błędy.  Tak  czy  inaczej wydarzenia te przyczyniły się od powstania w 
Polsce  niezależnych  od  partii  organów  społecznych,  a  to  już  niewątpliwie  duży  sukces. 
Znaczną  popularność  uzyskali  również  organizatorzy  strajków  oraz  osoby  zrzeszone  w 
organizacje opozycyjne.  
Od początku września zaczęły powstawać niezależne od CRZZ związki zawodowe. 17 IX w 
Gdańsku  odbyło się zebranie MKS i przedstawicieli większości nowopowstałych związków, 
na  którym  utworzono  ogólnopolski  Niezależny  Samorządny  Związek  Zawodowy 
„Solidarność”.  Na  czele  Krajowej  Komisji  Porozumiewawczej  „Solidarność”,  będącej 
organem  przewodnim  stanął  Wałęsa.  W  momencie  powstania  „Solidarność”  już  liczyła  ok. 
3,5 mln członków.  
Władza  zaostrzała  represje  i  szykany  działaczy  opozycyjnych,  nazywając  ich  wrogami 
socjalizmu. Mimo to nie mogła odmówić rejestracji nowego ruchu społecznego. 
Nad  Polską  wisiała  coraz  to  bardziej  bliska  groźba  radzieckiej  inwazji.  Kreml  zaostrzał 
ostrzeżenia,  by  kierownictwo  PZPR  uporało  się  z  kryzysem  i  kontrrewolucją,  bo  inaczej 
ZSRR  będzie  zmuszonym  wkroczyć.  Do  Polski  miałyby  wkroczyć  zarówno  wojska 
radzieckie, jak i NRD i Czechosłowacji. Mogłoby to mieć fatalne i nieobliczalne skutki. Dla 
tego  gen  Jaruzelski  wraz  z  otaczającymi  go  ludźmi  w  sztabie  zaczęli  obmyślać  plany 
wprowadzenia stanu wojennego. 
11  II  1981  Sejm  powołał  gen  Jaruzelskiego  na funkcję  premiera.  Niemalże od razu  przesłał 
on  do  Moskwy,  wraz  z  wtajemniczonymi  generałami  MON  i  MSW  a  zwłaszcza  gen 
Siwickim, informację o stanie przygotowań do stanu wojennego.   
Zaostrzał się ferment społeczny. Jego przejawem był również tzw. kryzys bydgoski, kiedy to 
doszło  do  brutalnego  pobicia  przez  odziały  MO  popularnego  przywódcy  tego  regionu  Jana 
Rulewskiego. 27 III 1981 odbył się także 4 godzinny powszechny strajk ostrzegawczy. Coraz 
intensywniej rósł nacisk Kremla. 30 III doszło do porozumienia „Solidarności” z władzą, co 
za pewne uratowało Polskę przed wkroczeniem, już czekających wojsk radzieckich. 
Wraz  z  pojawieniem  się  Solidarności  zaczęły  także  zawiązywać  się  i  inne  organizacje 
społeczne jak np. NZS – Niezależne Zrzeszenie Studentów.  
Sytuacja na chwilę przycichła, gdy 13 V dokonał się zamach na papieża, który cudem uniknął 
śmierci.  W  tym  samym  czasie  zmarł  Wyszyński.  Nowym  prymasem  został  Józef  Glemp. 
Polskę opanował nastrój żałoby.  
W  VII  lawinowo  pogarszająca  się  sytuacja  rynkowa  doprowadziła  do  ponownego  wzrostu 
napięć  i  radykalizacji  społeczeństwa.  Brakowało  wszystkiego.  Ludzie  stali  w  długich 
kolejkach.  Władze  zdecydowały  się  na  obniżenie  przydziałów  kartkowych,  co  stało  się 
niejako  wyzwaniem  dla  społeczeństwa.  Sytuacja  nie  polepszała  się  także  w  kolejnych 
miesiącach. 16 – 18 X odbyło się IV Plenum PZPR, na którym Kania zrezygnował z funkcji I 
Sekretarza a jego miejsce zajął gen. Jaruzelski. Oznaczało to zjednoczenie władz partyjnych z 
władzą  państwa,  gdyż  równocześnie  był  on  premierem.  Miało  to  być  podwaliną  pod 
wprowadzenie stanu wojennego. 

 

 

19. Stan Wojenny 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

13 XII, w niedzielę, miliony Polaków dowiedziało się z radiowo-telewizyjnego przemówienia 
gen.  Jaruzelskiego  o  wprowadzeniu  stanu  wojennego.  Wprowadzono  blokadę  połączeń 
telefonicznych,  ograniczono  swobodę  poruszania  się,  obowiązywała  godzina  policyjna, 
zakazano  strajków  i  internowano  wielu  z  pośród  przywódców  związkowych  i 
organizacyjnych.  Wprowadzono  także  militaryzacje  zakładów  pracy.  Był  to  niejako  zamach 
stanu, gdyż konstytucja zawierała zapis o możliwości jego wprowadzenia przez radę Państwa, 

 

24

ale  tylko  w  przerwach  między  sesjami  sejmu,  a  Sejm  obradował.  Na  posiedzeniu  Rady 
wszyscy jej członkowie zaakceptowali stan wojenny poza Reiffem z PAX. 
Większość  przywódców  opozycyjnych  została  internowana.  Wałęsa  został  umieszczony 
najpierw w Chylicach, a następnie w ośrodku rządowym w Arłamowie. 
Wcześniej ustalono, iż w przypadku ataku na „Solidarność” ma zostać przeprowadzony strajk 
powszechny.  Teraz  jego  wprowadzenie  było  znacznie  utrudnione,  ze  względu  na  blokadę 
telekomunikacyjną  i  ograniczenia  co  do  ruchu  po  kraju.  Mimo  to  rozmiary  protestów  były 
duże.  Strajkowała  Stocznia  Gdańska,  gdzie  zebrał  się  Krajowy  Komitet  Strajkowy. 
Strajkowały także i inne miasta. 
Polską  rządziła  formalnie  nadal  PZPR  jednak  w  praktyce  władzę  przejęła  jawna  WRON  i 
niejawny  Komitet  Obrony  Kraju.  Na  szczycie  władzy  stała  de  facto  trójka  generałów: 
Jaruzelski, Kiszczak i Siwicki.  
„Solidarność”  zeszła  do  podziemia.  Głoszono  hasła:  „WRONa  orła  nie  pokona”  i  „Zima 
wasza,  wiosna  nasza”.  13  I  1982  powstał  Ogólnopolski  Komitet  Oporu,  a  22  IV  1982 
Tymczasowa Komisja Koordynacyjna w składzie: Bujak, Frasyniuk, Lis i Hardek. Rozwinęła 
się także podziemna prasa – min. „Tygodnik Mazowsze” i „Solidarność”. 
Po  zakończeniu  strajków,  nadal  trwały  akcje  protestacyjne  wśród  polskich  obywateli.  Min 
palono  świeczki  w  porze  dziennika  i  bojkotowano  prasę.  Rozwijały  się  podziemne 
wydawnictwa,  oraz  tajne  komisje  zakładowe,  zbierające  składki  i  pomagające  rodzinom 
represjonowanych. 
W  pierwszej  połowie  1982  zwolniono  w  samej  Stoczni  Gdańskiej  przeszło  2  tyś.  osób. 
Podobnie  działo  się  i  w  innych  zakładach.  Zwolnienia  można  było  uniknąć  podpisując  tzw. 
lojalkę. Odbywały się tez aresztowania na szeroką skalę. Licząc

 

na pojednawcze gesty władzy 

22 VII TKK wyhamowało akcje protestacyjne, jednak nie odnajdując ich wzmogły się one na 
nowo. 
8  X  1982  Sejm  uchwalił  ustawę,  która  delegalizowała  wszelkie  wolne  związki  zawodowe. 
Fala  protestów  cichła  w  obawie  przed  represjami  ze  strony  władzy,  która  mobilizowała 
niezwykłą ilość MO i ZOMO. 
10  XI  1982  zmarł  Breżniew.  Wraz  z  tą  wiadomością,  ogłoszono  zwolnienie  Wałęsy  z 
internowania.  Jesienią  władze  zwolniły  kolejne  grupy  internowanych.  Pod  koniec  listopada 
zainicjowała  także  utworzenie  nowej  organizacji  ogólnopolskiej,  pozorującej  dialog 
społeczny  –  Patriotyczny  Ruch  Odrodzenia  Narodowego  (PRON).  Planując  zawieszenie 
stanu wojennego, władze postanowiły by to właśnie PRON 28 XI zwrócił się z prośbą o to do 
władzy, celem czego było pozyskanie zaufania społecznego do tej organizacji. Nie udało się 
to jednak. Skutki stanu wojennego: 

•  Ofiary w bezpośrednich starciach z MO i ZOMO 
•  Niepoliczalna  liczba  ofiar  spowodowanych  brakiem  telekomunikacyjnych  połączeń  i 

ogólnego chaosu 

•  Zniszczenie kapitału zaufania społecznego i gotowości do poświęceń dla Polski 
•  Pogłębienie społecznej izolacji władz 

• 

Zawieszenie działania wszystkich organizacji społecznych

 

18 XII 1982 Sejm przyjął ustawę zawieszającą z końcem roku stan wojenny. Utrzymała ona 
jednak  sporą  część  przepisów  wyjątkowych  dających  władzy  swobodę  w  łamaniu  praw 
obywatelskich. Ostateczne zniesienie stanu dokonało się jednak dopiero 22 VII 1983.  
16  VI  1983  do  Polski  przyjechał  z  pielgrzymką  ponownie  papież.  Wywołało  to  falę  euforii 
społecznej  i  obudziło  nadzieję  w  sercach  wielu  Polaków.  Jan  Paweł  II  w  swych  homiliach 
dość czytelnie nakreślał kształt jaki powinna obrać Polska. Przypominał o „Solidarności” itp.  
5  X  1983  Wałęsa  otrzymał  Pokojową  Nagrodę  Nobla,  która  w  jego  imieniu  odebrała  jego 
żona  i  najstarszy  syn.  Zaostrzyło  to  jedynie  konflikt  miedzy  opozycją  a  władzą.  Skierowane 
zostały  akty  oskarżenia  pod  adresami  przywódców  KOR:  Michnika,  Kuronia, 

 

25

Romaszewskiego  i  Wujca.  19  X  1984  porwano  i  zamordowano  ks.  Jerzego  Popiełuszkę  – 
księdza  zaangażowanego  w  walkę  o  „Solidarność”.  Panowała  wówczas  opinia,  iż  Jaruzelski 
wykorzystał  ową  zbrodnię  w  celu  ostatecznego  rozprawienia  się  z  dotąd  nie  zawsze 
posłusznymi  mu  ludźmi  z  aparatu  policyjnego.  Sprawców  skazano,  jednak  nie  uspokoiło  to 
rozżalonej i rozwścieczonej opinii publicznej.  
W  kolejnych  latach  wraz  z  powolną  agonią  władzy,  dokonywał  się  poważny  kryzys 
gospodarczy.  Jednocześnie  wyczuwalny  był  ferment  społeczny,  który  od  czasu  do  czasu 
objawiał  się  strajkami  i  manifestacjami  ulicznymi  najczęściej  kończącymi  się  interwencjami 
ZOMO i aresztowaniami.  
6  XI  1985  po  wyborach  gen.  Jaruzelski  objął  funkcję  przewodniczącego  Rady  Państwa, 
zachowując  także  stanowisko  I  sekretarza.  Władza  jednak  była  niezwykle  słaba. 
Kompromitacją  również  było  nie  ostrzeżenie  społeczeństwa  przed  skutkami  wybuchu 
elektrowni jądrowej w Czarnobylu z III 1986.  
W  VII  i  IX  1986  przeprowadzone  zostały  amnestie  więźniów  politycznych.  29  IX  1986 
Wałęsa  powołał  jawną  Tymczasową  Radę  NSZZ  „Solidarność”.  „Solidarność”  zaczęła  się 
odradzać,  mimo  iż  władza  nadal  uważała  ją  za  nielegalną.  Jej  członków  jednak  nie 
represjonowano. 
8-14 VI 1987 odbyła się trzecia pielgrzymka papieża. Mimo, iż nie była ona aż tak wzniosła 
jak te z 1979 i 1983 wielu Polaków przybyło na spotkanie z Ojcem Świętym.  
Na  jesieni  1987  wydawało  się,  iż  system  totalitarny  w  Polsce  jest  w  stanie  całkowitego 
rozkładu. Zaostrzał się także konflikt w kierownictwie „Solidarności”, która mimo to potrafiła 
się dalej rozwijać i rosnąc w silę.  
Ożywiła się także działalność KPN i ruchu „Wolność i Pokuj”. W listopadzie 1987 powstała 
Polska Partia Socjalistyczna, a zaraz po niej „Pomarańczowa Alternatywa”.  
29  XI  1987  przeprowadzone  zostało  referendum,  zawierające  dwa  pytania  dotyczące  zgody 
na  reformę  gospodarczą  i  „polskiej  drogi  do  demokratyzacji”.  Władza  „przegrała”  to 
referendum.  Zarówno  we  władzach  jak  i  społeczeństwie  odczuwalna  była  konieczność 
dialogu

.

 

 

20. ,,Okrągły Stół”- postanowienia 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

20  XI  1988  odbyło  się  X  Plenum  KC  PZPR,  na  którym  po  wielu  debatach  zwyciężyła  idea 
dialogu  i  rozmowy  z  „Solidarnością”  przy  „okrągłym  stole”.  Opowiedziano  się  także 
wstępnie za zniesieniem ograniczeń w tworzeniu nowych związków zawodowych.  
Rozmowy  „okrągłego  stołu”  rozpoczęły  się  6  II  1989,  najpierw  w  Warszawie  a  potem  w 
Magdalence. Ustalono: 

•  Legalizację „Solidarności” 
•  Kontrakt  wyborczy,  zakładający  w  nowym  Sejmie  65%  mandatów  przypadnie 

sygnatariuszom PRON: PZPR, ZSL, SD, Polskiemu Związkowi Katolicko-społecznemu, 
PAX i Unii Chrześcijańsko-społecznej, 35% zaś bezpartyjnym. Wybory do Senatu miały 
być całkowicie wolne 

•  Powołanie urzędu Prezydenta wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe 
•  Zniesienie cenzury i powołanie do życia niezależnej „Gazety Wyborczej” 

Prezydentem  został  wybrany  gen  Jaruzelski  jednak  przewagą  zaledwie  jednego  głosu.  Jego 
miejsce  zajął  Mieczysław  Rakowski,  który  został  I  sekretarzem  jednocześnie  wybranym 
będąc  na  premiera.  Mimo,  iż  władze  zmieniły  ordynację  wyborczą  w  trakcie  samych 
wyborów, ich wyniki potwierdziły jej słabość i popularność opozycji, która zdobyła w Sejmie 
wszystkie możliwe mandaty i opanowała całkowicie Senat. 
Zła  sytuacja  gospodarcza  i  narastająca  inflacja  zmusiły  rząd  do  ustąpienia.  Jaruzelski  chciał 
powierzyć misję tworzenia rządu Kiszczakowi. Jednak po uformowaniu  się nowej koalicji – 

 

26

OKP,  ZSL  i  SD,  przeforsowała      ona  osobę  Tadeusza  Mazowieckiego,  który  otrzymał 
zadanie utworzenia nowego rządu.

 

 
 

21. Transformacja ustrojowa i gospodarcza 

Opracowanie: Jakub Romanowski 

® 

 

29 XII 1989 Sejm dokonał zmian w konstytucji, które formalnie zakończyły istnienie PRL.  

•  Zmieniono nazwę kraju na Rzeczpospolitą Polską.  
•  RP demokratycznym państwem prawa 
•  Władza  zwierzchnia  dla  narodu  sprawowana  przez  przedstawicieli  wybieranych  w 

wolnych wyborach 

•  Nieskrępowany rozwój partii politycznych 
•  Utworzenie Trybunału Konstytucyjnego 
•  Usunięto zapis o przewodniej roli PZPR, sojuszach z ZSRR itp. 
•  Przywrócono dawne godło – orła w koronie 

Reformy gospodarcze natomiast zakładały: 

o 

Progresywne opodatkowanie 

o 

Ograniczanie subsydiów dla NBP 

o 

Ustalenie kursu złotego na poziomie 9,5 zł za 1$ 

o 

Redukcja niepotrzebnego zatrudnienia 

o 

Ograniczenie dotacji do węgla i paliw 

o 

Wprowadzenie gospodarki rynkowej 

Reformę  tą  nazywa  się  planem  Balcerowicza.  Polska  powoli  odbijała  się  od  dna...  Co  było 
dalej, chyba każdy już pamięta... (:[]){

  

 

Koniec 

 

Na podstawie książki prof. Roszkowskiego „Historia Polski 1914-2001” oraz wykładów!