„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

0

 

 

 

 
 

MINISTERSTWO EDUKACJI 
             i    NAUKI 

 

 
 
 

 

Ilona Żeber-Dzikowska 

 
 
 
 
 

Badanie klimatu akustycznego 311[24].Z1.04 

 
 
 
 
 

Poradnik dla ucznia 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Wydawca:

 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy  
Radom  2005 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

1

Recenzenci: 
mgr inż. Małgorzata Łukaszewska 
mgr inż. Barbara Korecka 
 
 
 
 
 
Opracowanie redakcyjne:  
mgr inż. Katarzyna Maćkowska 

 

 
 
 
 
Konsultacja: 
dr hab. Barbara Baraniak 
 
 
 
 
 
Korekta: 
mgr inż. Teresa Sagan 

 

 
 
 
 
 
 
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[24].Z1.04. 
Badanie klimatu akustycznego zawartego w programie nauczania dla zawodu technik ochrony 
środowiska. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 

Wydawca 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom  2005

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

2

SPIS TREŚCI 

 

4
6
7
8
8
8

16
16
18
19
19
21
21

 21

22
22
24
24
25
26
26
28
28
29
30
30
33
33
34
35
35
37
37
38
39
39
41
42
43
44
44
49
50
51
52
52
54

1.  Wprowadzenie 
2.  Wymagania wstępne 
3.  Cele kształcenia 
4.  Materiał nauczania  
4.1. Ruch falowy i drgający 

4.1.1. Materiał nauczania 
4.1.2. Pytania sprawdzające  
4.1.3. Ćwiczenia  
4.1.4. Sprawdzian postępów 

4.2. Elementy klimatu akustycznego  

4.2.1. Materiał nauczania 
4.2.2. Pytania sprawdzające 
4.2.3. Ćwiczenia  
4.2.4. Sprawdzian postępów  

4.3. Źródła oraz rodzaje hałasu i drgań 

4.3.1. Materiał nauczania 
4.3.2. Pytania sprawdzające 
4.3.3. Ćwiczenia 
4.3.4. Sprawdzian postępów  

4.4. Zasady wykonywania pomiarów 

4.4.1. Materiał nauczania 
4.4.2. Pytania sprawdzające 
4.4.3. Ćwiczenia 
4.4.4. Sprawdzian postępów  

4.5. Urządzenia stosowane do pomiaru poziomu i drgań 

4.5.1. Materiał nauczania 
4.5.2. Pytania sprawdzające 
4.5.3. Ćwiczenia 
4.5.4. Sprawdzian postępów  

4.6. Metody pomiaru hałasu i drgań  

4.6.1. Materiał nauczania 
4.6.2. Pytania sprawdzające 
4.6.3. Ćwiczenia 
4.6.4. Sprawdzian postępów  

4.7. Ocena uciążliwości hałasu i drgań 

4.7.1. Materiał nauczania 
4.7.2. Pytania sprawdzające 
4.7.3. Ćwiczenia 
4.7.4. Sprawdzian postępów 

4.8. Wpływ klimatu akustycznego na człowieka i środowisko 

4.8.1. Materiał nauczania 
4.8.2. Pytania sprawdzające 
4.8.3. Ćwiczenia 
4.8.4. Sprawdzian postępów    

4.9. Zasady i metody opracowywania wyników pomiarów 

4.9.1. Materiał nauczania 
4.9.2. Pytania sprawdzające 
4.9.3. Ćwiczenia 54

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

3

55

56
56
57
57
58
59

4.9.4. Sprawdzian postępów 

4.10. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujące podczas 

wykonywania pomiarów poziomu hałasu i drgań  

4.10.1. Materiał nauczania 
4.10.2. Pytania sprawdzające 
4.10.3. Ćwiczenia 
4.10.4. Sprawdzian postępów 

5. Sprawdzian osiągnięć 
6. Literatura 

68

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

4

1. WPROWADZENIE

  

 

W tej jednostce modułowej zdobędziesz wiedzę z zakresu badania klimatu akustycznego. 

Na początku zapoznasz się z wymaganiami dotyczącymi wiadomości i umiejętności, jakimi 
powinieneś dysponować przed rozpoczęciem nauki w ramach powyższej jednostki 
modułowej. Następnie poznasz przyjęte cele kształcenia, które powinieneś opanować podczas 
całego toku nauki. Wiadomości teoretyczne zawarte w materiale nauczania, zostaną poparte 
umiejętnościami praktycznymi, które zdobędziesz wykonując proponowane ćwiczenia. Przed 
przystąpieniem do wykonania ćwiczeń sprawdzisz swoje wiadomości odpowiadając na 
konkretne pytania, które zostały zamieszczone po części zawierającej materiał nauczania. 
Odpowiadając poprawnie na pytania możesz przystąpić do przeprowadzenia proponowanych 
ćwiczeń. Po wykonaniu ćwiczeń ponownie sprawdzisz swoje wiadomości i nabyte 
umiejętności rozwiązując zadania składające się na sprawdzian postępów. Jeżeli osiągnięte 
przez Ciebie wyniki będą zadawalające, to zaliczysz jednostkę modułową.  

Zwróć uwagę, że większość ćwiczeń modułu wymaga  czynności praktycznych – często 

w terenie, przy ruchliwych drogach, w zakładach pracy. Pamiętaj, że zawsze należy zachować 
odpowiednią ostrożność i dostosować się do przepisów bhp obowiązujących w danym 
miejscu. 
 Poradnik 

będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu badania klimatu 

akustycznego.  
W poradniku zamieszczono: 
−  wymagania wstępne, w których określono, co powinieneś umieć przystępując do 

realizacji jednostki modułowej, 

−  cele kształcenia, które powinieneś opanować, 

−  materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania 

treści jednostki modułowej, 

−  zestaw pytań przydatnych do sprawdzania, czy już opanowałeś podane treści, 
−  ćwiczenia pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować 

umiejętności praktyczne, 

−  sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu 

potwierdzi,  że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności 
z zakresu tej jednostki modułowej, 

−  literaturę uzupełniającą.  
 
 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

5

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Schemat układu jednostek modułowych 
 

Moduł 311[24]Z1 

Badania i ocena stanu 

środowiska 

311[24]Z1.01 

Badanie atmosfery 

311[24]Z1.02 

Badanie wody 

311[24]Z1.03 

Badanie gleby  

311[24]Z1.04 

Badanie klimatu akustycznego 

311[24]Z1.05 

Identyfikowanie odpadów 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

6

2. WYMAGANIA WSTĘPNE  

 

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:  

–  poszukiwać informacji w różnych źródłach, 
–  selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje, 
–  dokumentować, notować i selekcjonować informacje, 
–  przeprowadzać nieskomplikowane rozumowania matematyczne, 
–  posługiwać się rocznikiem statystycznym, komputerem podczas wyszukiwania danych 

i przeprowadzania ćwiczeń, 

–  korzystać z literatury zawodowej i źródeł wiedzy ekonomiczno-prawnej,  
–  interpretować związki wyrażone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, diagramów, 

tabel, 

–  obserwować i opisywać zjawiska przyrodnicze, 
–  dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem 

i jego działalnością, 

–  oceniać  własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego 

zawodu, 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

7

3. CELE KSZTAŁCENIA  

 

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:  

–  określić zasady powstawania i emisji fal akustycznych, 
–  scharakteryzować elementy klimatu akustycznego, 
–  określić źródła oraz rodzaje hałasu i drgań, 
–  zlokalizować punkty pomiarowe, 
–  określić zakres i częstotliwość pomiarów hałasu i drgań, 
–  dobrać metody i techniki pomiaru poziomu hałasu i drgań, 
–  zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, przepisami 

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, 

–  posłużyć się aparaturą do pomiaru natężenia hałasu i drgań, 
–  oznaczyć parametry określające poziom hałasu i drgań, 
–  opracować i zinterpretować wyniki pomiarów, 
–  określić wpływ klimatu akustycznego na środowisko, 
–  skorzystać z aktów prawnych, norm oraz innych źródeł informacji, 
–  zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujące podczas badania 

klimatu akustycznego. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

8

4. Materiał nauczania  

 

4.1. Ruch falowy i drgający  

 

4.1.1. Materiał nauczania 

 
Ruch harmoniczny 

Jednym z najbardziej rozpowszechnionych ruchów w przyrodzie jest ruch ciała 

drgającego. Przykładem takiego ruchu może być ruch tłoka w silniku spalinowym, praca 
ludzkiego serca, ruch huśtawki, ruch strun gitary, czy zmiany napięcia na zaciskach 
pracującej prądnicy. Cechą charakterystyczną tych ruchów jest ich okresowa powtarzalność 
co oznacza, że po upływie określonego czasu zwanego okresem, ciało drgające powtarza ten 
sam ruch od nowa. 
Spośród wielu mechanicznych ruchów drgających zajmiemy się opisem ruchu 
harmonicznego. Jest to taki ruch, w którym położenie ciała zmienia się w zależności od 
czasu sinusoidalnie. 
Jakie szczególne cechy ma ruch harmoniczny? W celu znalezienia odpowiedzi na powyższe 
pytanie posłużymy się przykładem kulki zawieszonej na sprężynie. 
Po zawieszeniu kulki sprężyna się odkształca. Działa na nią siła ciężkości kulki powodując 
wydłużenie sprężyny. Równocześnie pojawia się siła sprężystości, która po pewnym czasie 
zrównoważy siłę ciężkości kulki. Kulka przyjmie wtedy, tzw. położenie równowagi (rys. 1 
—pozycja l). 

 

Rys. 1. Ruch kulki zawieszonej na sprężynie 

 

Jeżeli wychylimy kulkę z położenia równowagi (działając siłą),a następnie puścimy 

swobodnie, wówczas kulka będzie wykonywać drgania. 
Ponieważ w czasie ruchu drgającego kulki jej położenie względem stanu równowagi zmienia 
się, wprowadzimy dwie wielkości opisujące to położenie. l tak: maksymalne wychylenie 
ciała z położenia równowagi oznaczymy symbolem A i nazywać  będziemy amplitudą, 
natomiast położenia pośrednie — symbolem x i nazwiemy wychyleniem. Wychylenie jest 
więc odległością punktu wykonującego drgania harmoniczne od położenia równowagi, zaś 
maksymalne wychylenie x=A. 
Z ruchem drgającym harmonicznym związane są dwie wielkości fizyczne, a mianowicie 
okres ruchu i częstotliwość. Przypomnijmy je tutaj jeszcze raz. 
     Okresem  drgań nazywamy czas, w którym ciało wykona jedno pełne drganie, 
a częstotliwość jest to liczba drgań przypadająca na jednostkę czasu. Związek pomiędzy 
okresem T i częstotliwością f jest następujący: 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

9

T

f

1

=  

Gdybyśmy wykonali serię zdjęć filmowych kulki drgającej ruchem harmonicznym, 
otrzymalibyśmy obraz umożliwiający sporządzenie wykresu tego ruchu. Wykres taki 
przypominający sinusoidę, jest pokazany na rysunku 2. 

 

Rys. 2. Wykres wychylenia x jako funkcji czasu w ruchu harmonicznym. 

t

A

x

ω

sin

=

 

 
Drgania, w których wartość wychylenia x zmienia się w czasie jak funkcja sinus nazywamy 
drganiami harmonicznymi. 
Rezonans mechaniczny 

Aby mówić o zjawisku rezonansu musimy zdefiniować pojęcie drgań  własnych. 

Drganiami własnymi

 lub swobodnymi nazywamy drgania układu bez oddziaływania 

z otoczeniem. 
Drgania własne — to drgania o stałej amplitudzie. W rzeczywistości drgania własne, których 
amplituda nie zmienia się, nie istnieją. Siły hamujące ruch, na przykład tarcie drgającej masy 
o otaczający ośrodek, powodują zmniejszanie się amplitudy drgań. Spowodowane jest to 
utratą części energii przez układ. 
Drgania o zmniejszającej się amplitudzie nazywamy drganiami tłumionymi. Zanikanie 
(gaśniecie, tłumienie) drgań odbywa się przy niezmiennym ich okresie. 
Zjawisko pobudzania ciała do drgań lub zwiększania amplitudy tych drgań wskutek 
przekazywania mu impulsów o okresie równym okresowi drgań  własnych tego ciała 
nazywamy rezonansem.  
Zjawisko rezonansu jest bardzo niebezpieczne w technice. Most może ulec zniszczeniu na 
skutek drgań wywołanych przez przejeżdżające pojazdy, lub przez kolumnę wojskową 
maszerującą równym krokiem. 
Fale mechaniczne 
Powstawanie i rozchodzenie się fal mechanicznych 
Falą mechaniczną nazywamy rozchodzące się zaburzenie ośrodka sprężystego. Fale 
powstające i rozchodzące się w ośrodkach materialnych o własnościach sprężystych 
nazywamy falami mechanicznymi.  
Wielkości opisujące ruch falowy 
Falę biegnącą w wężu gumowym można przedstawić na rysunku, który bardzo przypomina 
wykres wychylenia w ruchu harmonicznym.  

 

Rys. 3. Wielkości opisujące ruch falowy 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

10

Jeżeli źródło, które wytwarza fale porusza się ruchem harmonicznym to w ośrodku powstają 
fale sinusoidalne. Ruch falowy podobnie jak ruch drgający opisuje amplituda, okres 
i częstotliwość drgań.  
Długością fali 

nazywamy odległość dwóch najbliższych punktów ośrodka znajdujących się 

w tej samej fazie. 
Ponieważ fala w danym ośrodku porusza się z określoną stałą prędkością ruchem 
prostoliniowym, więc odległość równą jednej długości fali przebędzie w ciągu jednego 
okresu. Stąd otrzymamy: 

  

T

v

⋅

=

λ

   [m] 

ale 

f

T

1

=

      [s] 

  

co po przekształceniu daje bardzo interesujący związek pomiędzy długością fali i jej 
częstotliwością. 

  

f

v

⋅

=

λ

 

v – 

prędkość fali 

]

[

s

m

, 

λ

– 

długość fali [m], 

T – okres fali [s], 
f – częstotliwość fali [Hz]. 

 

 

Z równania wynika, iż w danym ośrodku (v = const) zmiana częstotliwości drgań fali 

powoduje zmianę jej długości. Zależność pomiędzy długością fali i częstotliwością jest 
odwrotnie proporcjonalna (im dłuższa fala tym mniejszą ma częstotliwość). 
Rodzaje fal mechanicznych 

Podziału fal mechanicznych można dokonać biorąc pod uwagę kierunek drgań cząsteczek 

(elementów ośrodka) w stosunku do kierunku rozchodzenia się fali. Ze względu na to 
kryterium fale podzielimy na: 
fale poprzeczne,

 w których kierunek drgań cząsteczek jest prostopadły do kierunku 

rozchodzenia się fali, 
fale podłużne, 

w których kierunek drgań cząsteczek jest równoległy do kierunku 

rozchodzenia się fali. 
Sklasyfikujmy teraz fale według kryterium określającego ich powierzchnie falowe. Wśród 
wielu typów fal wyróżnimy: 
fale płaskie

 – to takie fale, których powierzchnie falowe tworzą równoległe do siebie linie 

proste, gdy fala rozchodzi się po powierzchni lub płaszczyzny, gdy rozchodzi się 
w przestrzeni. Promienie fal są do siebie równoległe, 
fale koliste

 – to takie fale, których powierzchnie falowe tworzą współśrodkowe okręgi, gdy 

fala rozchodzi się po powierzchni, 
fale kuliste 

– fale, których powierzchnie falowe tworzą współśrodkowe sfery, gdy mamy do 

czynienia z falą przestrzenną. 
Zjawiska falowe 
Interferencją 

nazywamy zjawisko nakładania się (sumowania) fal pochodzących z dwóch 

(lub większej liczby) źródeł emitujących fale. Wynikiem interferencji fal może być 
wzmocnienie, osłabienie lub wygaszenie fal w danym punkcie przestrzeni.  

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

11

Rozważmy dwie fale wytwarzane przez źródła drgające harmonicznie (Z

1

 i Z

2

) z tą samą 

częstotliwością i w zgodnych fazach. 
Fale z tych źródeł docierają do różnych punktów ośrodka, w tym do punktu A. Drganie 
punktu A zależy od tego, z jakimi fazami spotkały się w nim fale. 
 

 

Rys. 4.  Nakładanie się fal o tej samej częstotliwości i zgodnych fazach 

 
Jeżeli obie fale mają w tym punkcie fazy zgodne, to punkt A jest wychylany przez każdą z fal 
w tę samą stronę i drga z większą amplitudą, niż amplitudy fal docierających do tego punktu. 
Mówimy,  że w punkcie A nastąpiło  maksymalne wzmocnienie (tzw. maksimum 
interferencyjne).  
Warunek interferencyjnego wzmocnienia 
 

λ

n

x

x

=

−

2

1

, [m] 

gdzie: 
x

1 

– odległość źródła Z

1

 od danego punktu ośrodka [m], 

x

2 

– odległość źródła Z

2

 od danego punktu ośrodka [m], 

n = 0,1,2,3... . 
  
Jeżeli fale w punkcie A spotykają się z fazami przeciwnymi, to usiłują wychylić cząsteczki 
w tym punkcie, każda w przeciwną stronę. Amplituda punktu A będzie teraz różnicą amplitud 
fal docierających ze źródeł  Z

1

 i Z

2

 i nastąpi interferencyjne wygaszenie fali (minimum 

interferencyjne). 
  
Warunek całkowitego wygaszenia fal ma postać: 
  

2

2

1

)

1

2

(

λ

+

=

−

n

x

x

         dla n = 0,1,2,3 ... 

  
Dyfrakcja - 

zjawisko ugięcia fali na przeszkodzie nazywamy dyfrakcją. 

 

Rys. 5.  

Zjawisko dyfrakcji  

Źródło: http:/fizyka.ckumm.edu.pl/ruchdrgajacyifalowy/ruchdrgajacyifalowy.htm 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

12

Ugięcie fali występuje tym wyraźniej, im mniejsze są wymiary szczeliny w stosunku do 
długości padającej fali; jeżeli otwór jest bardzo szeroki zjawisko występuje nieznacznie na 
brzegach fali. 
Polaryzacja fal mechanicznych 
Taką falę, w której drgania cząsteczek ośrodka odbywają się stale tylko w jednej płaszczyźnie 
nazywamy falą spolaryzowaną. 

 

Rys. 6. 

Polaryzacja fal 

Źródło: http:/fizyka.ckumm.edu.pl/ruchdrgajacyifalowy/ruchdrgajacyifalowy.htm 

 
Spolaryzowanie tej fali, czyli sprowadzenie drgań do jednej płaszczyzny można osiągnąć 
w następujący sposób. Należy ustawić dwie przeszkody ze szczelinami I i II tak, aby wąż 
znalazł się w szczelinach obu przeszkód. Do przeszkody I dochodzi fala niespolaryzowana. 
Przez szczelinę pierwszą przechodzą bez żadnej zmiany te drgania, które odbywają się 
w płaszczyźnie równoległej do tej szczeliny, natomiast całkowicie zatrzymane (wygaszone) 
drgania odbywające się w innych płaszczyznach. 
Odbicie fal 
Obserwując fale na spokojnej wodzie możemy zauważyć zjawisko odbicia fal po dojściu do 
jakiejś przeszkody. 

 

Rys. 7. 

Odbicie fali 

Źródło: http:/fizyka.ckumm.edu.pl/ruchdrgajacyifalowy/ruchdrgajacyifalowy.htm 

 
Zjawisko odbicia podlega następującym prawom: 
1. Kąt odbicia fali jest równy kątowi padania, czyli 

β = α, 

2. Promień fali padającej i fali odbitej oraz prosta prostopadła do powierzchni 

odbijającej wystawiona w miejscu padania leżą w jednej płaszczyźnie. 

 Załamanie fal 
Fala dochodząca do granicy z drugim ośrodkiem, w którym fale sprężyste nie mogą się 
rozchodzić ulega odbiciu. Natomiast, gdy fala pada na granicę z ośrodkiem, w którym 
możliwe jest rozchodzenie się fali, wtedy obserwujemy zjawisko załamania się fali. Podczas 
załamania kierunek rozchodzenia się fal ulega zmianie. 
Prawa załamania fal

 – prawa Snelliusa: 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

13

  

 

Rys. 8.

  

Załamanie się fal

 

Źródło: http:/fizyka.ckumm.edu.pl/ruchdrgajacyifalowy/ruchdrgajacyifalowy.htm

 

 
1. Stosunek sinusa kąta padania fali do sinusa kąta załamania jest równy stosunkowi 

prędkości fali v

1

 w ośrodku 1 do prędkości fali v

2

 w ośrodku 2. 

  
 

2

1

1

2

sin

sin

v

v

n

n =

=

β

α

 

 

gdzie n

1

 i n

2

 są współczynnikami załamania fali w danych ośrodkach. 

 
2. Promień fali padającej, załamanej i prosta prostopadła do granicy między ośrodkami, 

wystawiona w miejscu padania fali leżą w jednej płaszczyźnie. 

 
Fale dźwiękowe 
Szczególnym rodzajem fal mechanicznych są fale dźwiękowe.  
Wrażenie dźwięku jest u człowieka wywołane przez fale o częstotliwościach mieszczących 
się w przedziale od 20 do 20 000 Hz.  
Dźwięki o częstotliwości większej od 20 kHz nazywamy ultradźwiękami.  
Dźwięki o częstotliwościach poniżej 20 kHz noszą nazwę infradźwięków.  
Fale dźwiękowe są falami podłużnymi,

 mogą więc rozchodzić się we wszystkich ośrodkach 

materialnych. Mechanizm rozchodzenia się fal akustycznych polega na kolejnych 
zgęszczeniach i rozrzedzeniach ośrodka rozchodzących się od źródła ze stałą prędkością tak 
jak na rys. 9. Innymi słowy – na kolejnych wzrostach i spadkach ciśnienia. Zmiany ciśnienia 
powietrza wywołują, np. w mikrofonie sygnał elektryczny, a w uchu drganie błony 
bębenkowej, które dzięki układowi nerwowemu przekazywane jest do mózgu.  

 

Rys. 9.  

Rozchodzenie się fal podłużnych  

Źródło: http:/fizyka.ckumm.edu.pl/ruchdrgajacyifalowy/ruchdrgajacyifalowy.htm 

 
Fale dźwiękowe w gazach i cieczach mogą rozchodzić się we wszystkich kierunkach. Są więc 
w tych ośrodkach falą przestrzenną. Kształt powierzchni falowej fali dźwiękowej 
przestrzennej jest kulisty, bowiem zaburzenie ośrodka dociera jednocześnie do wszystkich 
punktów kuli otaczającej źródło dźwięku. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

14

Wrażenie słuchowe dzielimy na tony, dźwięki i szmery. Każde z nich wywołane jest falą 

o innym charakterze. Tonem nazywamy drganie harmoniczne o ściśle określonej 
częstotliwości. Wykresem takich drgań jest sinusoida, a źródłem takiej fali jest, np. drgający 
kamerton. Dźwięk — jest to suma tonów o różnych częstotliwościach i amplitudach. Ton 
o najniższej częstotliwości jest tonem podstawowym, wyższe częstotliwości to, tzw. 
częstotliwości harmoniczne. Źródłami dźwięków są ciała drgające o bardziej skomplikowanej 
budowie jak, np. struny głosowe, czy instrumenty muzyczne. Szmery są wrażeniami 
słuchowymi które powstają, np. przez uderzenie fali morskiej o brzeg, a wywołane są 
drganiami o różnych częstotliwościach nieharmonicznych. 

 

Rys. 10.  

Wrażenia słuchowe 

Źródło: http:/fizyka.ckumm.edu.pl/ruchdrgajacyifalowy/ruchdrgajacyifalowy.htm 

 

Na specjalną uwagę zasługuje jeden rodzaj wrażeń słuchowych, który zakłóca normalne 

warunki życia i pracy oraz wpływa ujemnie na organizm ludzki. Nazywamy go hałasem. Jest 
to dźwięk niepożądany w danych warunkach. W związku z wyraźnym wzrostem liczby 
źródeł hałasu (komunikacja, przemysł, itp.) coraz poważniejszym zagadnieniem staje się 
walka z hałasem. 
Fala dźwiękowa, napotykając na swojej drodze przeszkody może ulec odbiciu. Powodować 
to może powstanie echa czy pogłosu. Echo jest to odbicie fali od przeszkody, np. ściany lasu, 
skały leżącej dostatecznie daleko od źródła dźwięku.  
W przypadku, gdy przez ten sam obszar przestrzeni przebiegają dwie fale o niewiele 
różniących się częstotliwościach amplituda fali wypadkowej zmienia się w czasie. 
W przypadku  dźwięku zmiany amplitudy przejawiają się jako zmiany głośności, nazywane 
dudnieniami

.    

 

 

Rys. 11. 

Mechanizm powstawania dudnienia 

Źródło: Mechanizm powstawania dudnienia – R. Resnik, D. Holiday – Fizyka dla studentów nauk 
przyrodniczych i technicznych, tom I, wyd. PWN, Warszawa 1974. 

 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

15

Cechy dźwięku 
Charakterystyczną cechą każdego dźwięku jest jego barwa  (brzmienie). Cecha ta pozwala 
odróżnić melodię graną na skrzypcach i taką samą graną na innym instrumencie muzycznym. 
Barwa dźwięku zależy od częstotliwości harmonicznych (od ich liczby i amplitud) 
charakterystycznych dla danego instrumentu. 
Wysokość dźwięku 

jest cechą pozwalającą odróżnić dźwięki wysokie od niskich. Wysokość 

dźwięku zależy od częstotliwości drgań jego źródła. Dźwięk wysoki – to dźwięk o dużej 
częstotliwości drgań, niski – o małej częstotliwości drgań. 
Dźwięki odróżnia też cecha nazywana natężeniem dźwięku. Natężenie dźwięku zależy od 
amplitudy drgań (im większa amplituda tym dźwięk głośniejszy).  
  
Ucho ludzkie nie jest jednakowo czułe na wszystkie częstotliwości.

 Najczulsze jest na 

częstotliwości od 1000 Hz do 3000 Hz. Słyszymy je przy natężeniu I = 10

-12

 W/m

2

 – jest to 

tak zwany dolny próg słyszalności dla tej częstotliwości dźwięku. Natomiast dla 
częstotliwości minimalnej (20 Hz) i maksymalnej (20 000 Hz) próg ten jest znacznie wyższy 
i wynosi  około 10

3

 W/m

2

  Górny próg słyszalności (próg bólu), po przekroczeniu którego 

narząd słuchu może ulec uszkodzeniu dla częstotliwości f = 1000 Hz wynosi około 1 W/m

2

. 

 

Rys.12.

 Krzywa czułości ucha ludzkiego 

Źródło: http:/fizyka.ckumm.edu.pl/ruchdrgajacyifalowy/ruchdrgajacyifalowy.htm 

 
W związku z nieliniowym odczuciem ucha ludzkiego na zmiany natężenia dźwięku 
wprowadzono sposób miary jego natężenia, tzw. poziom natężenia dźwięku. Punktem 
zerowym tej skali dla wzorcowej częstotliwości f = 1000 Hz jest jej dolny próg słyszalności 
I

o

 = 10

-12

 W/m

2

. 

Mówimy,  że poziom natężenia wynosi n, gdy dane natężenie jest 10

n

 razy większe od 

natężenia równego dolnej granicy słyszalności dla 1000 Hz (I

o

 = 10

-12

 W/m

2

). 

Jednostką tej skali (poziomu natężenia dźwięku) jest bel (B) lub jednostka dziesięć razy 
mniejsza – decybel (dB) 1 B = 10 dB. 

Ze względu na to, że ucho ludzkie reaguje niejednakowo na fale o różnych 

częstotliwościach ten sam poziom natężenia dwóch fal o różnych częstotliwościach jest 
obierany przez ucho jako inna głośność. Głośność jest subiektywną miarą oceny poziomu 
natężenia danego dźwięku.  
  
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

16

4.1.2. Pytania  sprawdzające 

 
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 
1. Jaki jest najbardziej rozpowszechniony ruch w przyrodzie? 
2. Jak zmienia się położenie ciała w zależności od czasu w ruchu harmonicznym? 
3. Co nazywamy rezonansem? 
4. Co nazywamy falami mechanicznymi? 
5. Jakie znasz rodzaje fal mechanicznych biorąc pod uwagę kierunek drgań cząsteczek? 
6. Co to jest dyfrakcja? 
7. Czego jednostką jest Bel?  
8. Jak się nazywa zjawisko, w którym dwie fale spotykają się fazami przeciwnymi w jednym 

punkcie? 

9. Co nazywamy tonem, a co szmerem? 
10. Kiedy mówimy o dudnieniu? 
 
 

4.1.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1  

Opisz ruch ciała drgającego, wskaż przykłady w swoim otoczeniu. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 

1)  opisać znane ci rodzaje ruchu, 
2)  wyodrębnić z nich ruch ciała drgającego, 
3)  wymienić przykłady ruchu ciała drgającego, z którymi można się spotkać na co dzień. 

 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

–  notes, ołówek. 
 
Ćwiczenie 2  

Ustal rodzaj fal mechanicznych biorąc pod uwagę ich kształt powierzchni. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 

1)  stanąć nad brzegiem kałuży (stawu, jeziora, rzeki, itd. ZACHOWAJ OSTROŻNOŚĆ !!!), 
2)  wrzucić kamień i obserwować rozchodzenie się fal, 
3)  przypomnieć sobie rodzaje fal, 
4)  przyporządkować falę, którą widziałeś przed chwilą do konkretnego rodzaju. 

 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

–  zbiornik wodny. 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

17

Ćwiczenie 3  

Omów proces odbicia się fali. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:  

1)  znaleźć miejsce przy brzegu zbiornika wodnego z wyraźną płaską przeszkodą, 
2)  wrzucić kamień w niewielkiej odległości od przeszkody, 
3)  zwrócić uwagę na fale rozchodzące się od punktu, gdzie kamień wpadł do wody i fale 

odbite, 

4)  zauważyć, pod jakim kątem odbija się fala,  
5)  zastanowić się – czy podobnie zachowuje się fala dźwiękowa. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

–  zbiornik wodny. 
 
Ćwiczenie 4  

Omów cechy ruchu harmonicznego. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:  

1)  zastanowić się i napisać, dlaczego ruch wahadła jest ruchem harmonicznym? 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

–  notes, ołówek. 
 
Ćwiczenie 5  

Rozwiąż zadanie. 
Ciało wykonuje drgania harmoniczne o amplitudzie A = 30 cm. Częstotliwość drgań ciała 

wynosi f = 0,5 Hz. Oblicz maksymalną prędkość tego ciała. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 

1)  przeczytać treść zadania,  
2)  zastanowić się i napisać prawidłowe rozwiązanie. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

–  notes, ołówek. 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

18

4.1.4. Sprawdzian postępów  

 
Czy potrafisz: 

 

Tak Nie 

1)  zdefiniować pojęcia: ruch harmoniczny, okres drgań, częstotliwość, 

interferencja, fale dźwiękowe? 

 

 

2)  wymienić wielkości fizyczne związane z ruchem harmonicznym? 

 

 

3)  wymienić wielkości fizyczne opisujące ruch falowy? 

 

 

4)  wymienić rodzaje fal mechanicznych biorąc pod uwagę kierunek 

drgań cząsteczek (elementów ośrodka) w stosunku do kierunku 
rozchodzenia się fali? 

 

 

5)  wymienić rodzaje fal mechanicznych biorąc pod uwagę kształt 

powierzchni? 

 

 

6)  wymienić rodzaje wrażeń słuchowych? 

 

 

7)  opisać fazy ruchu harmonicznego? 

 

 

8)  wyjaśnić, na czym polega rezonans mechaniczny? 

 

 

9)  wytłumaczyć, na czym polegają drgania tłumione? 

 

 

10)  określić różnicę między falami poprzecznymi i podłużnymi? 

 

 

11)  wskazać przykłady zastosowania rezonansu w życiu codziennym? 

 

 

12)  opisać rodzaje dźwięków? 

 

 

13)  podać prawo załamania fal? 

 

 

14)  zdefiniować i wyjaśnić pojęcia maksimum i minimum 

interferencyjnego? 

 

 

15)  przedstawić charakterystykę fal akustycznych (fale podłużne, 

rozchodzenie się we wszystkich kierunkach, mechanizm 
rozchodzenia się fal, zjawiska towarzyszące falom dźwiękowym – 
echo, dudnienie)? 

 
 

 

 
 

 

16)  omówić charakterystykę parametrów ruchu falowego (v = λ 

.

 f), 

z czego wynika, iż w danym ośrodku (v = const) zmiana 
częstotliwości drgań fali powoduje zmianę jej długości? 

 
 

 

 
 

 

17)  wykazać zależność pomiędzy długością fali i częstotliwością, która 

jest odwrotnie proporcjonalna (pamiętając,  że im dłuższa fala tym 
mniejszą ma częstotliwość)? 

 
 

 

 
 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

19

4.2. Elementy klimatu akustycznego 

 

4.2.1. Materiał nauczania 

 

W   ostatnich kilkudziesięciu latach uznaną i oczywistą koniecznością stała się ochrona 

środowiska, jako reakcja na zagrożenie warunków bytu człowieka, spowodowane rozwojem 
przemysłu,  środków transportu i komunikacji oraz urbanizacji. Do podstawowych zagrożeń 
zaliczyć należy hałas. 
Jako pewien paradoks uznać można fakt, że najwcześniej rozeznane zagrożenie  środowiska 
„hałas" jest w wielu przypadkach niedoceniane (odczytane napisy na tablicach pochodzących 
z wykopalisk sumeryjskich, mówią,  że już 4000 lat temu istniały przepisy prawne 
ograniczające działalność hałaśliwych zakładów na terenie miast sumeryjskich). 
Przez wiele lat, praktycznie do początków XX wieku, hałas nie był traktowany jako 
zagrożenie, tylko jako zauważalny, incydentalny produkt aktywności człowieka. Od przeszło 
100 lat w wielu krajach świata prowadzone są intensywne działania mające na celu obniżenie 
zagrożenia hałasu w środowisku życia i pracy człowieka. 
Od kilkudziesięciu lat do krajów zwalczających zagrożenia akustyczne należy Polska. 

Aby precyzyjniej analizować wszystkie problemy związane z hałasem i drganiami 

wprowadzono jakiś czas temu termin „klimat akustyczny”. Termin ten określa stan 
środowiska ze względu na jego zanieczyszczenie hałasem i wibracjami. Zawarte w nim są 
zespoły zjawisk akustycznych występujących na danym obszarze, w środowisku 
zewnętrznym niezależnie od źródeł, które je wywołują. Rozumiany jest jako wynik różnych 
grup hałasów i wibracji: komunikacyjnych (drogowych, lotniczych i wodnych), 
przemysłowych i innych.  

Oceniając stopień narażenia w określonym punkcie wykonane powinny być pomiary 

wielkości charakteryzujących zagrożenie hałasem. Pomiary te dokonuje się metodą 
monitoringu. Pojęcie monitoringu należy w tym przypadku rozumieć jako system obserwacji 
ciągłych lub - częściej - cyklicznych, związany ze sprawdzeniem, w jakim stopniu 
projektowana inwestycja wpływa negatywnie lub pozytywnie na środowisko. 
Monitoring hałasu jest konieczny najczęściej dla: 
–  nowo projektowanych inwestycji drogowych (w szczególności autostrad), 
–  inwestycji modernizacyjnych, dotyczących tras drogowych i kolejowych. 

Celem dokładniejszej analizy źródeł hałasu i drgań oraz wpływu tych zjawisk na 

środowisko sporządza się mapy klimatu akustycznego, które są wynikiem wszelkich działań 
związanych z monitoringiem. Należy pamiętać,  że mapa akustyczna jest narzędziem 
w programie walki z hałasem, pozwalającym na prawidłową ocenę stanu akustycznego 
środowiska. Powinna się składać z części opisowej i części graficznej. Część graficzna 
powinna zawierać w szczególności:  
–  mapę charakteryzującą hałas emitowany z poszczególnych źródeł,  
–  mapę stanu akustycznego środowiska, z zaznaczeniem terenów, na których występuje 

przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu, z odniesieniem do miejscowego planu 
zagospodarowania przestrzennego,  

–  mapę terenów zagrożonych hałasem – terenów, dla których przekroczone są poziomy 

hałasu w stopniu wymagającym podjęcia przedsięwzięć ochronnych w pierwszej 
kolejności.  

Zgodnie z art. 119 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska dla terenów, na 
których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny, tworzy się programy działań, 
których celem jest dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego. 
Poniżej przedstawiono przykładową mapę akustyczną. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

20

 

Rys. 13. 

Mapa akustyczna Kielc 

Źródło: Stan Środowiska w województwie świętokrzyskim w roku 1999 – Raport. Biblioteka monitoringu 
środowiska, Kielce 2000 

 

 
 
Hałas komunikacyjny

 - największe zagrożenie dla klimatu akustycznego stanowią głównie 

trasy komunikacyjne (samochodowe, kolejowe, samolotowe, tramwajowe, trolejbusowe). 
Decydujący wpływ na wartość emitowanego hałasu mają: natężenie ruchu pojazdów, udział 
pojazdów ciężkich w strumieniu ruchu, średnia prędkość ruchu. Z punktu widzenia ochrony 
środowiska i planowania przestrzennego istotne jest rozeznanie, w jakim stopniu emitowane 
hałasy oddziałują na pobliskie tereny i obiekty chronione, co wymaga uwzględnienia 
istniejącego i planowanego zagospodarowania terenu oraz określenia propagacji fali 
akustycznej w konkretnych strukturach urbanistycznych.  
Hałas przemysłowy

  i urbanizacyjny – oddziaływanie hałasów przemysłowych na klimat 

akustyczny ma zwykle charakter lokalny. Emisja hałasu nie może być w prosty sposób 
powiązana z wielkością zakładu i ilością źródeł hałasu na jego terenie – degradację klimatu 
akustycznego powodują zarówno duże obiekty, jak i drobne zakłady przemysłowe i warsztaty 
rzemieślnicze. Ich wpływ na warunki akustyczne w otoczeniu zależny jest od przyjętych 
technologii, wyposażenia, rozmieszczenia i zabezpieczenia akustycznego, głównych  źródeł 
hałasu, stosowanych rozwiązań budowlanych, systemu pracy oraz funkcji urbanistycznych 
otaczających terenów. W związku z tym, problem hałasów przemysłowych trudno powiązać 
jednoznacznie i ograniczyć do określonej części miasta. Najczęściej głównymi  źródłami 
hałasu są: instalacje wentylacji ogólnej, odpylania i odwiórowania, chłodnie, czerpnie, spusty 
pary, agregaty pompowe, maszyny stolarskie, maszyny budowlane (wibratory, mieszacze do 
betonu), szczególnie usytuowane na zewnątrz pomieszczeń oraz transport 
wewnątrzzakładowy i prace manipulacyjne na składach surowców. Problemy akustyczne 
w środowisku miejskim są coraz częściej związane z działalnością restauracji, barów, 
pawilonów handlowych i lokali rozrywkowych, życiem osiedlowym. 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

21

4.2.2. Pytania sprawdzające  

 
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 
1. Jakie są pierwsze „udokumentowane” fakty, dotyczące ograniczania hałasu?  
2. Jakie terminy związane z uciążliwością omawiane są w ramach klimatu akustycznego? 
3. Czy emisja poziomu hałasu jest proporcjonalna do wielkości zakładu przemysłowego, 

który jest jego źródłem?  

4. Jakie są źródła hałasu nie związane z przemysłem i transportem?  
 

4.2.3. Ćwiczenia 
 

Ćwiczenie 1  

Określ elementy klimatu akustycznego w Twojej miejscowości. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:  

1)  zastanowić się, które elementy klimatu akustycznego występują w Twoim najbliższym 

otoczeniu, 

2)  porozmawiać ze znajomymi, jaki hałas jest najbardziej dla nich dokuczliwy, 
3)  wynotować swoje spostrzeżenia w notesie, 
4)  określić, który element klimatu akustycznego jest najbardziej dokuczliwy w Twoim 

otoczeniu. 

 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

–  notes ołówek. 
 
 

4.2.4. Sprawdzian postępów  

 
Czy potrafisz: 

 

 

Tak Nie 

1) 

zdefiniować pojęcia: klimat akustyczny, hałas komunikacyjny, hałas 
przemysłowy? 

 

 

2)  wymienić elementy hałasu komunikacyjnego? 

 

 

3)  wymienić elementy hałasu związanego z urbanizacją? 

 

 

4)  wymienić źródła hałasu przemysłowego? 

 

 

5)  wskazać elementy klimatu akustycznego? 

 

 

6)  wymienić, które źródła hałasu w Twoim otoczeniu można zredukować? 

 

 

 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

22

4.3. Źródła oraz rodzaje hałasu i drgań  

 

4.3.1. Materiał nauczania 

 

Drgania akustyczne są jednym z bodźców dostarczających człowiekowi informacji 

o otaczającym go środowisku. Gdy ich intensywność jest zbyt duża, mogą być one dla 
człowieka uciążliwe, a nawet szkodliwe. 
Ze względu na zakres częstotliwości drgania dzielimy na: infraakustyczne, akustyczne 
słyszalne, ultraakustyczne i wibracje. 
Zagrożenie związane jest przede wszystkim z oddziaływaniem na człowieka drgań 
słyszalnych o zakresie częstotliwości od 16 Hz do 16 kHz. Gdy drgania te są uciążliwe lub 
szkodliwe, określa się je mianem hałasu. Jednak, aby w pełni ocenić szkodliwość drgań 
akustycznych, należy uwzględnić także drgania spoza tego zakresu. Drgania akustyczne 
powietrzne występują na co dzień także w zakresie infradźwiękowym, czyli poniżej 16 Hz – 
głównie w związku z pracą maszyn i silników tłokowych o małej prędkości obrotowej, 
a także w zakresie ultradźwiękowym - od 20 do 100 kHz - z powodu coraz 
powszechniejszego stosowania urządzeń ultradźwiękowych. 
Drgania akustyczne mogą rozprzestrzeniać się również w ośrodkach sprężystych stałych (np. 
metal) i nazywamy je drganiami materiałowymi – będą to, np. drgania obrabianych 
pneumatycznie elementów. Mogą też występować w postaci drgań mechanicznych, gdy 
drgają poszczególne części lub całe maszyny. Oba te rodzaje drgań występują przeważnie 
w zakresie od 1 do 80 Hz i zwane są wibracjami. 
Hałas jest wynikiem nakładania się różnych dźwięków, które ulegają zmieszaniu w sposób 
pozbawiony ładu. Hałasem nazywamy w mowie potocznej każdy przeszkadzający dźwięk.  

W środowisku istnieje bardzo wiele źródeł drgań mechanicznych i akustycznych. Każda 

maszyna, urządzenie, narzędzie,  środek transportu, itp. ma wiele źródeł energii 
wibroakustycznej.  Źródła te mogą być w pewien określony sposób uporządkowane 
i sklasyfikowane. Klasyfikacja (podział) może być dokonana z wielu punktów widzenia.  

 

Ze względu na fizyczne przyczyny generowania energii wibroakustycznej źródła 

dzielimy na: 

Źródła mechaniczne 

a. 

drgania uderzenia 

tarcie 

 

Źródła elektryczne 

b. 

magnetyczne magnetostrykcyjne 

łuk elektryczny 

 

Źródła technologiczne 

c. 

procesy skrawania 

i przecinania 

zmiana spójności 

materiałów 

procesy pękania 

 

Źródła aero- i hydrodynamiczne 

d. 

przepływy (gazów, 

cieczy) 

kawitacja (zjawisko polegające na gwałtownej przemianie cieczy 

w gaz pod wpływem różnicy ciśnień) 

 

Inne źródła 

e. 

proces 

spalania 

zjawiska 

termiczne 

zjawiska 

chemiczne 

wybuchy fale 

uderzeniowe 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

23

Ze względu na lokalizację fizycznych przyczyn generowania energii wibroakustycznej 

(pochodzenie) źródła podzielić można na: 

 

Środki komunikacji i transportu 

a. 

samoloty 

 pojazdy 

drogowe 

samochody 

specjalne 

pojazdy 

szynowe 

wodne rolnicze 

 
 

Źródła przemysłowe 

b. 

•  maszyny i urządzenia, elementy  instalacji  przemysłowych  i  urządzeń  (rurociągi,  

zawory, itd.)  

•  urządzenia elektryczne (transformatory, przełączniki, wyłączniki) 
•  urządzenia sygnalizacyjne (syreny, dzwony, gwizdki, klaksony oraz inne urządzenia 

ostrzegawcze i sygnalizacyjne) 

 
 

Maszyny budowlane, drogowe i rolnicze 

c. 

•  dźwigi, buldożery, koparki, zgarniacze 

•  walce, równiarki, maszyny do układania mas asfaltowych, przesuwne betoniarki 

drogowe  

•  maszyny  do  uprawy  roli, młockarnie, żniwiarki, kosiarki, dmuchawy liści, 

krawędziarki, maszyny do przycinania żywopłotu 

 

Maszyny i urządzenia w budynkach 

d. 

•  transformatory, dźwigi, hydrofornie, instalacje centralnego ogrzewania i wodno- 

-kanalizacyjne, węzły co, zsypy śmieci, 

•  sprzęt domowy i urządzeń komunalnych (radia, telewizory, magnetowidy, 

projektory, klimatyzatory, nawilżacze, urządzenia grzewcze, piece, pompy grzewcze, 
wentylatory, odkurzacze, froterki, mieszarki, sokowirówki, młynki, miksery, krajarki, 
lodówki, zamrażarki, pralki, suszarki, zmywarki naczyń 

•  urządzenia osobiste o napędzie elektrycznym  (maszynki do golenia, suszarki do 

włosów, itp.) 

•  sprzęt biurowy i handlowy (maszyny do pisania, kopiarki, powielacze, kalkulatory, 

tabulatory, drukarki, dziurkarki, kasy rejestrujące, itp.) 

  

Obiekty komunalne, środowiskowe, wojskowe 

e. 

•  zakłady handlowe, tereny targowe, rozdzielnie gazu, zajezdnie autobusowe, 

zajezdnie tramwajowe, transformatory wolno stojące, placówki rozrywkowe, dworce, 
lotniska cywilne, parkingi 

•  obiekty wojskowe (lotniska, poligony, strzelnice) 

 

Naturalne źródła hałasu i drgań 

f. 

sztormy, burze, wodospady, jazy, wiatr, fale morskie, trzęsienia ziemi 

 
 
Podana wyżej  systematyka źródeł wskazuje na ich mnogość i różnorodność. Nie sposób 
w tym miejscu omówić je wszystkie choćby bardzo krótko.  
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

24

4.3.2. Pytania sprawdzające  

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1. Kiedy dźwięki określa się mianem hałasu? 
2. Ile źródeł energii wibroakustycznej posiada środek transportu (np. jadący samochód)? 
3. Jakie znasz fizyczne przyczyny generowania energii wibroakustycznej? 
4. Jak można podzielić hałas ze względu na lokalizację jego źródła? 
  
 

4.3.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1  

Ustal źródło hałasu. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:  

1)  skoncentrować swoją uwagę, wsłuchać się w dźwięki docierające do Ciebie w tym 

momencie, 

2)  zlokalizować ich źródło, 
3)  wypisać je do notesu, 
4)  zastanowić się, czy jest możliwość zredukowania niektórych dźwięków. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

–  notes, ołówek. 
 
Ćwiczenie 2  

Ustal fizyczne przyczyny hałasu w twoim miejscu zamieszkania   
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:  

1)  odrabiając lekcje w domu (internacie) wypisać do notesu wszystkie docierające do Ciebie 

dźwięki, 

2)  zastanowić się nad fizyczną przyczyną ich emisji, 
3)  ustalić, które źródła dominują. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

–  notes, ołówek. 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

25

4.3.4. Sprawdzian postępów  

 
Czy potrafisz: 

 

Tak Nie 

1) zdefiniować pojęcia:  drgania akustyczne, wibracje, ultradźwięki? 

 

 

2) wymienić rodzaje źródeł  dźwięku ze względu na ich fizyczne 

pochodzenie? 

 

 

3) wymienić rodzaje dźwięku ze względu na lokalizację jego źródła? 

 

 

4) rozróżnić fizyczne przyczyny dźwięków najczęściej docierających do 

Ciebie (mowa, jadący samochód, skrzypiące drzwi, kroki na 
schodach, itp.)? 

 
 

 

 
 

 

5) zidentyfikować dźwięki naturalne w swoim otoczeniu? 

 

 

 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

26

4.4. Zasady wykonywania pomiarów  

 

4.4.1. Materiał nauczania 

 

 

 

Programowanie pomiarów należy rozpocząć od sprecyzowania ich celu. Określając cel 

należy zdecydować, jakie wielkości akustyczne będą mierzone (a więc, jakie wskaźniki 
hałasu, czy/lub pomiary widma będą wykonywane). Z ustaleń tych wynikać także powinny: 
−  liczby punktów pomiarowych (np. przy pomiarach w funkcji odległości), 

−  konieczności przeprowadzenia ewentualnych badań wstępnych (np. w celu rozpoznania 

„charakteru" występującego hałasu - stały, zmienny, przerywany), 

−  zakresu ewentualnych towarzyszących pomiarów wielkości pozaakustycznych 

 

(np. natężeń ruchu). 

Rozpatrując w/w zagadnienia należy też określić żądaną dokładność wyników pomiarów. 
Po stwierdzeniu możliwości spełnienia warunków umożliwiających przeprowadzenie 
pomiarów hałasu zewnętrznego należy przygotować program pomiarów. Program ten nie 
musi stanowić opracowania, w którym rozwiązane zostają od podstaw wszystkie kwestie 
związane z zaplanowanymi pomiarami, niemniej powinno się w nim określić wszystkie 
zadania od strony praktycznej. W szczególności w programie należy określić: 
–  mierzone wielkości, 
–  metodę pomiarów, 
–  urządzenia pomiarowe, 
–  lokalizację punktów pomiarowych, 
–  harmonogram prac, 
–  zakres niezbędnych badań towarzyszących i (lub) wstępnych, 
–  sposoby analizy i interpretacji wyników pomiarów. 
Istotnym zagadnieniem jest uwzględnienie w programie pomiarów wszystkich niezbędnych 
formularzy, w których dokonywane będą w terenie potrzebne notatki (np. przy zliczaniu 
pojazdów). 
Należy wziąć pod uwagę mierzone wskaźniki hałasu, czyli: 

−  Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy 

nie może przekraczać 85 dB,  

−  Maksymalny poziom dźwięku A nie może przekraczać wartości 115 dB. 

−  Szczytowy poziom dźwięku C nie może przekrczać wartości 135 dB. (Rozporządzenie 

Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. w sprawie najwyższych 
dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku 
pracy Dz.U. Nr 79, poz. 513). 

 
W razie konieczności przeprowadzenia pomiarów kontrolnych, których wyniki mogą 

później stać się podstawą postępowania administracyjnego, operacyjny program pomiarów 
musi zostać przygotowany szczególnie dokładnie. Zaleca się tutaj, by laboratoria (zespoły) 
wykonujące takie zadania przygotowały własne, wewnętrzne procedury postępowania, które 
będą niezwykle przydatne nawet wtedy, gdy laboratorium nie przygotowuje się do 
akredytacji. 
W omawianym tutaj programie operacyjnym, podano ogólne wytyczne dotyczące rodzaju 
i miejsca wykonywania pomiarów wymaganych do oceny hałasu oddziaływującego na 
pracownika w celu monitorowania zgodności z obowiązującymi przepisami oraz w celu 
uzasadnienia potrzeby redukcji hałasu przez zastosowanie środków ochrony przed hałasem 
(ujętym w PN – ISO 9612 – Akustyka. Wytyczne do pomiarów i oceny ekspozycji na hałas 
w środowisku pracy. Lipiec 2004) oprócz wymienionych już elementów, należy uwzględnić 
(obligatoryjnie) procedury: 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

27

−  przygotowanie wszystkich niezbędnych dokumentów formalnych, 

−  upoważnienie do wykonywania kontroli, 
−  protokół kontroli, 

−  przygotowanie aparatury kontrolno-pomiarowej przed realizacją pomiarów (sprawdzenie 

działania, kalibracja etc.) oraz zabezpieczenie niezbędnego sprzętu pomocniczego (takie 
jak zapasowe źródła zasilania itp.), 

−  zapoznanie się z lokalizacją obiektu kontrolowanego w stosunku do sąsiadującego z nim 

terenu oraz przeprowadzenie analizy planu zagospodarowania przestrzennego, 

−  zapoznanie się z technologią produkcji i sposobem pracy (działania) głównych źródeł 

hałasu, 

−  określenie właściwej pory doby wykonania pomiarów z uwzględnieniem występujących 

rzeczywiście sytuacji akustycznych.  

Harmonogram pomiarów 
Pomiary akustyczne nie mogą być prowadzone w każdych warunkach atmosferycznych. 
Opady lub nadmierne wiatry – przykładowo – są przeszkodą, która praktycznie uniemożliwia 
prace pomiarowe. 
Zgodnie z przyjętymi dalej ustaleniami, pomiary prowadzone do rozpoznania stanu klimatu 
akustycznego na danym terenie (tzn. pomiary przeprowadzone w dużej liczbie punktów 
w 

stosunkowo krótkim okresie czasu) powinny być wykonywane w miesiącach: 

późnowiosennych, letnich oraz wczesnojesiennych. Wymagania te wprowadzają do 
harmonogramu badań istotne ograniczenia. Muszą one być uwzględnione przy 
programowaniu pomiarów. Błędne obliczenia mogą bowiem spowodować nadmierny rozrost 
programu i jego niewykonalność. 
Prawidłowe określenie harmonogramu prac pomiarowych powinno bazować na 
następujących zasadach: 
−  określić niezbędny czas pomiarów netto, a następnie przeliczyć go na liczbę dni 

pomiarowych, 

−  ustalić liczbę dni pomiarowych brutto mnożąc przez półtora liczbę dni netto; wynik 

ujmuje liczbę niezbędnych dni roboczych. Uzyskuje się w ten sposób rezerwę na przerwy 
w pomiarach z powodu niesprzyjających warunków atmosferycznych, awarii i innych 
nieprzewidzianych przeszkód, 

−  na podstawie określonego w ten sposób czasu pomiarów wyznaczyć termin ich 

zakończenia, lub jeżeli termin ten jest narzucony z góry - ocenić realność prawidłowego 
wykonania badań. 

Uwaga: 
Wymienione wyliczenia nie stanowią podstawy do wyceny konkretnego zadania 
pomiarowego; podstawą wyceny są bowiem różnego rodzaju cenniki. Wyliczenia takie 
natomiast należy przeprowadzić programując sumę zajęć w „sezonie pomiarowym" danego 
roku. 
Zarysowany sposób ustalania harmonogramu odnosi się do programowania szeroko 
zakrojonych badań, np. do planu akustycznego danego rejonu. Harmonogram pojedynczego, 
jednodniowego pomiaru ograniczy się do daty jego przeprowadzenia i jednej daty 
alternatywnej. Wszystkie inne przypadki mieszczą się między wymienionymi wyżej dwoma 
skrajnymi. 
Badania wstępne 
W niektórych przypadkach przed ustaleniem szczegółowej metody badań niezbędne jest 
dokonanie pomiarów wstępnych. Można tutaj wymienić następujące charakterystyczne 
sytuacje (spotykane najczęściej): 
–  całodobowe badania natężeń ruchu komunikacyjnego (ulicznego, drogowego) przed 

przystąpieniem do zasadniczych pomiarów parametrów akustycznych, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

28

–  przybliżone ustalenie charakteru hałasu, który będzie mierzony (o stałym poziomie 

w czasie, zmiennym, przerywany, itp.), 

–  ustalenie kierunku maksymalnego promieniowania dźwięku z danego źródła, 
–  ustalenie wysokości, przy której poziom hałasu jest największy (pomiary hałasu przy 

elewacji budynków). 

Przeprowadzenie takich pomiarów – najczęściej o charakterze orientacyjnym – powinno 
poprzedzić w większości przypadków rozpoczęcie prac nad programem pomiarów 
właściwych, ponieważ uzyskane wyniki mogą mieć zasadniczy wpływ na dobór konkretnej 
metodyki pomiaru. 
 

 

 

4.4.2. Pytania sprawdzające  

 
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 
1. Od czego należy rozpocząć przeprowadzanie pomiarów hałasu? 
2. Co rozumiemy pod pojęciem charakteru dźwięku? 
3. Jakie elementy należy określić w programie pomiaru hałasu?  
4. W jakich warunkach atmosferycznych można przeprowadzać badania dotyczące hałasu 

i drgań ? 

 
 

4.4.3. Ćwiczenia  

 
Ćwiczenie 1  

Przedstaw praktyczne czynności przygotowawcze służące do pomiaru hałasu 

środowiskowego. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:  

1) przygotować dokumenty formalne po przeczytaniu powyższego materiału nauczania, 
2) zaproponować i sporządzić protokół kontroli, 
3) przygotować aparaturę kontrolno-pomiarową oraz zabezpieczenie niezbędnego sprzętu 

pomocniczego na przykład zapasowe źródła zasilania, 

4) wybrać lokalizację obiektu kontrolowanego w stosunku do sąsiadującego z nim terenu, 
5) dokonać analizy planu zagospodarowania przestrzennego, 
6) dobrać i określić  właściwą porę doby do wykonania pomiarów z uwzględnieniem 

występujących sytuacji akustycznych, 

7) sporządzić raport. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

–  aparatura kontrolno-pomiarowa, 
–  notes, ołówek. 
 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

29

4.4.4. Sprawdzian postępów  

 
Czy potrafisz: 

 

Tak Nie 

1)  zdefiniować pojęcia: hałas stały, zmienny, przerywany? 

 

 

2)  zdefiniować pojęcia wielkości pozaakustycznych towarzyszących 

pomiarom? 

 

 

3)  wymienić najważniejsze elementy programu badań? 

 

 

4)  wymienić utrudnienia atmosferyczne przy prowadzeniu badań? 

 

 

5)  wymienić stosowane procedury w pomiarze hałasu i drgań? 

 

 

6)  wymienić mierzone wskaźniki hałasu? 

 

 

7)  przedstawić czynności przygotowawcze pomocne w pomiarach 

hałasu środowiskowego? 

 

 

 

 

8)  opisać harmonogram pomiarów? 

 

 

9)  scharakteryzować szczegółowo metody badań, które są niezbędne 

w pomiarach wstępnych? 

 

 

 

 

10)  podać pełne nazwy aktów prawnych, dotyczące określenia podstaw 

prawnych związanych z dokonywaniem pomiarów? 

 

 

 

 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

30

4.5. Urządzenia stosowane do pomiaru poziomu hałasu i drgań 

 

4.5.1. Materiał nauczania 

 

Znajomość parametrów drgań i hałasu występujących w środowisku pracy i życia 

człowieka jest podstawą do oceny zagrożenia drganiami i hałasem. Obowiązujące akty prawne: 
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 stycznia 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie 
prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez zarządzającego 
drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem (Dz.U. nr 35, poz. 308) oraz 
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie 
prowadzenie pomiarów wielkości emisji (Dz.U. Nr 110, poz. 1057) wymuszają badania 
poziomu hałasu w otoczeniu obiektów, mogących negatywnie oddziaływać na klimat 
akustyczny. 
Wyznaczenie fizycznych parametrów sygnału wibroakustycznego na drodze pomiarowej 
pozwala określić ich wpływ na cechy psychofizjologiczne człowieka przebywającego 
w określonym miejscu środowiska. Z drugiej strony sygnał wibroakustyczny informuje 
o stanie technicznym urządzeń i maszyn znajdujących się w zakładach pracy, mieszkaniach, 
itp. Zasada działania urządzenia do pomiaru hałasu opiera się na określeniu poziomu ciśnienia 
akustycznego pochodzącego od źródła. 

Większość urządzeń przeznaczonych do pomiarów hałasu i drgań charakteryzuje 

określony zakres podstawowych czynności oraz możliwości ustawień mierzonych wielkości. 
Wszelkie informacje zawarte w menu oraz mierzone wielkości wyświetlane są na ekranie 
LCD, zaś dokonywanie stosownych ustawień umożliwia klawiatura znajdująca się zwykle 
pod monitorem. Z podstawowych ustawień możliwych w urządzeniach, należy wymienić:  
–  zakresy pomiarowe, 
–  charakterystykę korekcji częstotliwościowych  i stałych czasowych, 
–  czas pomiaru, 
–  wybór filtrów korekcyjnych, 
–  datę i godzinę. 
Każdy współczesny aparat do pomiaru hałasu i drgań ma możliwość zapisu danych. 
Najistotniejsze z nich to:  
–  dzień, miesiąc i rok, 
–  godzina i minuta zapisu do pamięci, 
–  zakres pomiaru, charakterystyka częstotliwościowa, 
–  czas pomiaru, 
–  maksymalna wartość szczytowa L

xMPk

, 

–  uśredniona wartość dźwięków w czasie pomiarów L

eq

, 

–  maksymalna wartość chwilowa L

mx

, 

–  minimalna wartość chwilowa L

mn.

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

31

Z dostępnych aktualnie na rynku specjalistycznych urządzeń pomiarowych można wymienić:  
 

 

 

Rys. 14. 

SVAN 912 (AE) 

Źródło: www.svantek.com.pl      

 

SVAN 912A (AE)

 jest cyfrowym analizatorem i miernikiem dźwięku oraz drgań klasy 1. 

Przyrząd ten jest przeznaczony do wykonywania: pomiarów akustycznych, monitorowania 
hałasu w środowisku, pomiaru zagrożeń w miejscu pracy, oceny wpływu drgań na człowieka 
oraz monitorowania stanu maszyn. Dzięki temu analizator SVAN 912A (AE) może być 
stosowany przez ekspertów do oceny stanowisk pracy oraz szkodliwego oddziaływania hałasu 
i drgań na środowisko naturalne. Możliwe jest również wykorzystanie analizatora 
w pomiarach laboratoryjnych oraz pracach związanych z opracowaniem lub udoskonalaniem 
nowych produktów. 
SVAN 912A (AE) jest wyposażony we wszystkie niezbędne, wymagane przez normy, filtry 
korekcyjne. Wyniki pomiarów mogą być przedstawiane jako wartości skuteczne, wartości 
szczytowe, histogramy, wykresy czasowe lub widma częstotliwości. Mogą być one 
zachowywane w bardzo dużej nieulotnej pamięci (o pojemności ponad 400 000 wyników) 
oraz przenoszone do komputera za pomocą interfejsu RS 232 i programu SvanPC. 
Wbudowany interfejs AES/EBU zapewnia bezpośrednie połączenie z innymi systemami 
cyfrowej obróbki sygnałów. Za pomocą tego interfejsu i przystawek SV 06A lub SV 08A, 
(urządzenia przedstawione poniżej) analizator SVAN 912A (AE) może być rozszerzony do 
czterokanałowego systemu pomiarowego. 
Dodatkowo dostępne są zaawansowane funkcje pomiarowe, jak np.: pomiar czasu pogłosu, 
wyważanie wirujących mas lub detekcja tonów dyskretnych w widmie hałasu. 
 

 

Rys. 15. 

Moduły SV 06A i SV 08A 

Źródło

: www.svantek.com.pl

      

 

Moduły SV 06A i SV 08A

 umożliwiają w połączeniu z analizatorem SVAN 912A (AE) 

jednoczesny czterokanałowy pomiar dźwięku i drgań. 
Funkcje modułów SV 06A i SV 08A, tj. rodzaj wejścia, wzmocnienie toru, pasmo 
przenoszenia filtru mogą być programowane z przyrządu SVAN  912A (AE) lub przełączane 
ręcznie za pomocą klawiatury modułu.  

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

32

Przystawki SV 06A i SV 08A mogą być zastosowane jako czterokanałowe moduły wejściowe 
do komputerowego systemu pomiarowego, do magnetofonu cyfrowego (DAT) lub innych 
systemów analizy sygnałów. 

 

Rys. 16. 

SVAN 943 

Źródło

: www.svantek.com.pl

      

 

SVAN 943

 jest cyfrowym miernikiem dźwięku klasy 2. Przyrząd ten jest przeznaczony 

do wykonywania pomiarów zagrożenia hałasem w miejscu pracy, monitorowania hałasu 
w środowisku oraz innych pomiarów akustycznych.  
Dzięki zastosowaniu w konstrukcji cyfrowego procesora sygnałowego SVAN 943 może 
dokonywać w czasie rzeczywistym analizy dźwięku w pasmach oktawowych łącznie z analizą 
statystyczną. W mierniku wbudowane są wszystkie wymagane normami filtry korekcyjne. 
Wyniki pomiarów mogą być zapamiętane w pojemnej (3 MB), nieulotnej pamięci i łatwo 
przeniesione do komputera za pomocą interfejsu RS232 i programu SvanPC. Dzięki 
wbudowanemu akumulatorowi i mocnej, lekkiej konstrukcji SVAN 943 może być używany 
do pomiarów w trudnych warunkach otoczenia przez ponad osiem godzin oraz pełnić funkcję 
dozymetru akustycznego. 

 

 

Rys. 17.

 SVAN 945A 

Źródło

: www.svantek.com.pl

      

 
 

SVAN 945A

 jest cyfrowym analizatorem i miernikiem dźwięku klasy 1. Przyrząd ten jest 

przeznaczony do wszelkich pomiarów akustycznych, a w szczególności do monitorowania 
hałasu w środowisku, oraz pomiarów zagrożenia hałasem w miejscu pracy. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

33

W analizatorze zastosowano najbardziej zaawansowane rozwiązania technologiczne. Dzięki 
temu jest on niezwykle mały i lekki. Zastosowanie w konstrukcji cyfrowego procesora 
sygnałowego umożliwia wykonanie w czasie rzeczywistym analizy dźwięku w pasmach 
oktawowych i 1/3 oktawowych łącznie z analizą statystyczną. 
W mierniku wbudowane są wszystkie wymagane normami filtry korekcyjne. Możliwy jest 
jednoczesny pomiar z trzema niezależnie określonymi zestawami filtrów korekcyjnych. Dla 
każdego z zestawów parametrów możliwe jest zapamiętanie historii pomiaru w buforze 
wyników. 
 

 

Rys. 18

.  (Cel) SERIA 553, 573, 593 

Źródło

: www.svantek.com.pl

      

 

(Cel) SERIA 553, 573, 593 

Analizatory przeznaczone są do pomiarów 

środowiskowych, do pomiarów w przemyśle, do sprawdzania produktów, do badania akustyki 
budynków. Urządzenia te produkowane są w czterech wersjach: wersja A – analizator 
szerokopasmowy, wersja B – analizator z filtrami oktawowymi, wersja C – analizator 
z filtrami oktawowymi i tercjowymi, Cel 553 analizator z filtrami tercjowymi.  
 

4.5.2. Pytania sprawdzające 

 
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 
1. Do czego potrzebna jest znajomość parametrów drgań i hałasu? 
2. Co to jest pamięć nieulotna? 
3. Z jakimi technologiami związana jest cyfrowa obróbka sygnałów? 
4. Jakie są podstawowe możliwe ustawienia urządzeń do pomiaru hałasu? 
5. Jaka jest zasada działania urządzenia do pomiaru poziomu hałasu i drgań?  
6. Czy na podstawie instrukcji obsługi urządzenia do pomiaru hałasu i drgań możesz je 

wykorzystać w praktyce? 

 

4.5.3. Ćwiczenia  

 
Ćwiczenie 1  

Określ funkcje miernika dźwięku. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:  

1)  przeczytać uważnie instrukcje obsługi mierników dźwięku dostępnych w szkole, 
2)  wypisać do notesu możliwości techniczne tych przyrządów, 
3)  posegregować przyrządy według ich zakresu funkcji. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

34

Wyposażenie stanowiska pracy: 

–  mierniki poziomu dźwięku wraz z instrukcjami obsługi dostępne w Twojej szkole, 
–  notes, ołówek. 
 
Ćwiczenie 2  

Opisz funkcje przystawek do przyrządów pomiarowych. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:  

1)  przeczytać uważnie instrukcje obsługi mierników i innych przyrządów mających 

zastosowanie w czasie dokonywania pomiarów dźwięku dostępnych w Twojej szkole, 

2)  wypisać do notesu możliwości  zastosowania przystawek. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

–  mierniki poziomu dźwięku oraz inne urządzenia przydatne do pomiarów wraz 

z instrukcjami obsługi dostępne w twojej szkole,  

–  notes, ołówek. 
 

4.5.4. Sprawdzian postępów  

 
Czy potrafisz : 

 

 

Tak Nie 

1)  zdefiniować pojęcie analizator i miernik dźwięku? 

 

 

2)  zdefiniować pojęcie miernik klasy 1? 

 

 

3)  zdefiniować pojęcie filtry korekcyjne? 

 

 

4)  wymienić najczęściej stosowane rodzaje przyrządów pomiarowych? 

 

 

5)  wymienić funkcje wykorzystywanych przystawek? 

 

 

6) 

wymienić (po zapoznaniu się z instrukcją) kolejność czynności 
niezbędnych w obsłudze urządzenia do pomiaru hałasu i drgań? 

 

 

 

 

7)  przygotować do pracy dostępny w szkole przyrząd? 

 

 

8)  prawidłowo odczytać wskazania przyrządu? 

 

 

9)  uruchomić wraz z przyrządem przystawkę? 

 

 

10)  opisać zasadę działania urządzenia do pomiaru hałasu? 

 

 

 

 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

35

4.6. Metody pomiaru hałasu i drgań  

 

4.6.1. Materiał nauczania 

 

Ze względu na cel, metody pomiarów hałasu można podzielić na:  
–  metody pomiarów hałasu maszyn, 
–  metody pomiarów hałasu w miejscach przebywania ludzi (na stanowiskach pracy).  
Metody pomiarów hałasu maszyn

 stosuje się w celu określania wielkości 

charakteryzujących emisję hałasu maszyn, rozpatrywanych jako oddzielne źródła hałasu 
w ustalonych warunkach doświadczalnych i eksploatacyjnych. Zgodnie z przepisami 
europejskimi (Dyrektywa 98/37/EC) wielkościami tymi są:  poziom mocy akustycznej lub 
poziom ciśnienia akustycznego

 emisji na stanowisku pracy maszyny lub w innych 

określonych miejscach. Wybór wielkości zależy od wartości emisji hałasu. Poziom mocy 
akustycznej powinien być podany, gdy uśredniony poziom ciśnienia akustycznego emisji 
skorygowany charakterystyką częstotliwościową A (zwany równoważnym poziomem 
dźwięku A) na stanowisku pracy maszyny przekracza 85 dB. 
Metody pomiarów i oceny hałasu w miejscach przebywania ludzi

 stosuje się w celu 

ustalenia wielkości narażenia ludzi na działanie hałasu na stanowiskach pracy i w określonych 
miejscach przebywania ludzi względem  źródeł hałasu, niezależnie od ich rodzaju i liczby. 
Wyniki pomiarów hałasu służą przede wszystkim do porównania istniejących warunków 
akustycznych z warunkami określonymi przez normy i przepisy higieniczne, a także do oceny 
i wyboru planowanych lub realizowanych przedsięwzięć ograniczających hałas. 

Do pomiaru wielkości wszystkich rodzajów hałasu (ustalonego, nieustalonego 

i impulsowego) powinny być stosowane dozymetry hałasu lub całkujące mierniki poziomu 
dźwięku klasy dokładności 2 lub lepszej, o zakresie impulsowym wynoszącym, co najmniej  
53 dB. 

Pomiary przeprowadza się dwiema metodami: bezpośrednią i pośrednią.  

Metoda bezpośrednia

 polega na ciągłym pomiarze przez cały czas narażenia pracownika na 

hałas i odczycie wielkości określanych bezpośrednio z mierników, np. dozymetru hałasu lub 
całkującego miernika poziomu dźwięku. Umożliwia ona otrzymanie wyników, które 
dokładnie oddają narażenie pracownika na hałas. 
Metoda pośrednia

 polega na pomiarze hałasu w czasie krótszym niż podlegający ocenie oraz 

zastosowaniu odpowiednich zależności matematycznych do wyznaczenia wymienionych 
wielkości. 
Tryb i częstotliwość wykonywania pomiarów, sposób rejestrowania i przechowywania 
wyników oraz sposób ich udostępnienia pracownikom określa rozporządzenie ministra 
zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla 
zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 73, poz. 645). Ocena narażenia zawodowego na hałas 
polega przede wszystkim na porównaniu zmierzonych lub wyznaczonych wartości hałasu 
z wartościami dopuszczalnymi (poziomu ekspozycji na hałas, maksymalnego poziomu 
dźwięku A i szczytowego poziomu dźwięku C), obowiązującymi jednocześnie. Wystarczy 
przekroczenie jednej z tych wartości, aby uznać przekroczenie wartości dopuszczalnej.  
 

Istotny z praktycznego punktu widzenia w zależności od celów przeprowadzanych 

pomiarów jest podział metod ze względu na ich dokładność: 
a) pomiary kontrolne (wg PN-81/N-01306), 
b) pomiary orientacyjne, 
c) pomiary specjalne.  
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

36

Pomiary określone są jako kontrolne (dokładne), jeżeli zostaną spełnione następujące 
warunki: 
−  w przypadku hałasu o zmiennym poziomie w czasie stosowane są przyrządy (mierniki) 

z automatycznym określeniem (odczytem) poziomu równoważnego (ekwiwalentnego), 

−  zespół wykonujący pomiary jest przeszkolony w obsługiwaniu typów używanej 

aparatury, 

−  przyrządy posiadają ważne  świadectwo legalizacji (odnosi się to do tych przyrządów, 

które legalizacji podlegają. W szczególności są to mierniki poziomu dźwięku, wzorcowe 
źródła dźwięku, czyli tzw. kalibratory, mikrofony pomiarowe, przedwzmacniacze 
mikrofonowe, o ile występują osobno, a nie stanowią integralnej części miernika, filtry 
pasmowe itd.), 

−  przyrządy pomiarowe lub ich elementy z mikrofonem pomiarowym są usytuowane 

w sposób stabilny (nieruchomy) w punkcie pomiarowym (np. na statywie, maszcie itp.). 

−  Ponadto użyte przyrządy powinny mieć klasę dokładności (wg zaleceń 

międzynarodowych EEC i Polskich Norm): 
ƒ

  mierniki i zestawy pomiarowe do określania poziomu dźwięku - klasa „0" lub „1", 

(wyjątkowo dopuszcza się mierniki klasy „2" pod warunkiem cyfrowego odczytu 
poziomu równoważnego L

Aeq

 i pomiaru w polu swobodnym, tzn. przy braku 

powierzchni odbijającej dźwięk), 

ƒ

  filtry częstotliwościowe i analizatory widmowe - klasa „1" lub „2". 

W przypadku prowadzenia pomiarów celem wykorzystania wyników w procedurze 

postępowania administracyjnego niezbędne jest także takie ich przeprowadzenie, aby 
zapewnić następujące warunki atmosferyczne: 
−  prędkość wiatru do 3 m/s, 

−  temperatura otoczenia powyżej -10° C, 
−  brak opadów atmosferycznych. 
Pomiary kontrolne (dokładne) są prowadzone na ogół w celu porównania ich wyników 
z wartościami dopuszczalnymi.  
Z pomiarami orientacyjnymi mamy do czynienia wtedy, gdy: 
−  w przypadku hałasu o zmiennym poziomie w czasie dokonywane były pomiary przy 

pomocy bezpośrednich odczytów chwilowych wartości poziomów dźwięku ze wskazań 
przyrządu pomiarowego (wskazówkowego lub cyfrowego) i na podstawie tych odczytów 
obliczano poziom równoważny lub inne wskaźniki o charakterze globalnym, 

−  zespół pomiarowy nie był przeszkolony w zakresie obsługi danego typu przyrządów, 

wykorzystywanych w pomiarach, 

−  brak jest świadectwa legalizacji przyrządu (o ile świadectwo takie jest dla danego 

przyrządu wymagane). 

Ponadto, pomiary określane są jako orientacyjne, jeśli do ich przeprowadzenia użyto 
aparatury o niższych klasach dokładności; mianowicie: 

−  w przypadku mierników i zestawów pomiarowych do określenia poziomu dźwięku – 

klasa „2", 

−  w przypadku filtrów częstotliwościowych lub analizatorów widmowych – klasa „3". 
Uwaga:  Pomiary orientacyjne mogą poprzedzać pomiary o charakterze kontrolnym 
(dokładnym) w celu właściwego ustalenia metody badań. Natomiast ich wyniki nie mogą być 
odnoszone do wartości dopuszczalnych. 
Pomiary specjalne

 wg PN-81/N-01306 wykonywane są w szczególnych przypadkach w celu 

określenia parametrów hałasu w zakresie częstotliwości infra- i ultradźwiękowych dla oceny 
impulsów, gdy do dyspozycji znajduje się aparatura specjalna. 
Podobnie do zakresu pomiarów specjalnych zaliczyć można wąskopasmowe badania widm 
hałasu, stosowania technik FFT, lub pomiary natężeń dźwięku.  

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

37

4.6.2. Pytania sprawdzające 

 
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 
1. Jaki jest ogólny podział metod pomiarów hałasu biorąc pod uwagę ich źródło oraz wpływ 

na człowieka? 

2. Jakie wielkości charakteryzują emisję hałasu maszyn? 
3. Z czym porównuje się istniejące warunki akustyczne? 
4. Na czym polega metoda bezpośrednia? 
5. Przy których pomiarach wymagane jest, by zespół wykonujący pomiary był przeszkolony? 
 

4.6.3. Ćwiczenia  

 
Ćwiczenie 1  

Scharakteryzuj metody pomiarów. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:  

1)  wybrać się do zakładu przemysłowego i przeprowadzić wywiad dotyczący 

wykorzystywanych metod pomiarowych w tym zakładzie, 

2)  porozmawiać z pracownikami odpowiedzialnymi za przeprowadzenie pomiarów, 
3)  poprosić, by pozwolili Ci obejrzeć dokumenty z przeprowadzonych pomiarów, 
4)  wypisać do notesu metody, jakie są wykorzystywane do pomiarów, 
5)  uzasadnić dobór metod. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  udostępnione dokumenty w zakładzie pracy, 

−  notes, ołówek.  
 
Ćwiczenie 2  

Opracuj mapę akustyczną. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:  

1)  zgromadzić różne materiały  źródłowe i dokumentację. Na przykład zdjęcia, felietony, 

reportaże, itp. dotyczące swojego regionu. Założyć teczkę portfolio, 

2)  zapoznać się również z danymi zamieszczonymi w raporcie o stanie środowiska, 
3)  opracować mapę akustyczną wybranej jednostki osadniczej na podstawie danych 

z raportu o stanie środowiska oraz zebranych materiałów wraz z dokładną analizą 
następujących problemów: 

a)

 

charakterystyka obszaru podlegającego ocenie,  

b) identyfikacja i charakterystyka źródeł hałasu, 
c) uwarunkowania akustyczne wynikające z miejscowego planu zagospodarowania 

przestrzennego, 

d) metody wykorzystywane do dokonania oceny, 
e) identyfikacja terenów zagrożonych hałasem, 
f) liczba ludności zagrożonej hałasem, 
g) analiza trendów zmian stanu akustycznego środowiska, 
h) wnioski, dotyczące działań w zakresie ochrony przed hałasem.

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

38

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  teczka portfolio z materiałami  źródłowymi i inną dokumentacją na przykład zdjęcia, 

felietony, reportaże, 

−  raport o stanie środowiska, 

−  mapa akustyczna. 
 

4.6.4. Sprawdzian postępów  

 
Czy potrafisz: 

 Tak 

Nie 

1)  wymienić metody pomiarów hałasu maszyn? 

 

 

2)  zdefiniować pojęcie poziom mocy akustycznej, dozymetr hałasu? 

 

 

3)  scharakteryzować metodę pośrednią? 

 

 

4)  omówić pomiary specjalne? 

 

 

5)  omówić metody pomiarów, wynikające z ciągłości i poświęconego 

czasu?   

 

 

6)  wymienić rodzaje metod wynikające z dokładności pomiarów? 

 

 

7)  wymienić warunki, które muszą być spełnione w pomiarach 

kontrolnych? 

 

 

8)  omówić warunki pomiarów orientacyjnych? 

 

 

9)  wskazać różnice pomiędzy pomiarami kontrolnymi i orientacyjnymi? 

 

 

10)  wyjaśnić, dlaczego przy przeprowadzaniu pomiarów muszą 

występować odpowiednie warunki atmosferyczne? 

 

 

 

 

11)  opracować mapę akustyczną wybranej jednostki osadniczej na 

podstawie danych z raportu o stanie środowiska oraz zebranych 
materiałów w teczce porfolio? 

 
 

 

 
 

 

 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

39

4.7. Ocena uciążliwości hałasu i drgań 

 

4.7.1. Materiał nauczania 

 

Uciążliwość określana jest jako ogólna reakcja człowieka, wyrażająca postawę 

niezadowolenia i sprzeciwu wobec warunków akustycznych, bądź związanych z nimi 
powikłaniami zdrowotnymi. Koreluje ona wysoko z wszystkimi rodzajami hałasu 
środowiskowego. I jakkolwiek liczne czynniki mogą modyfikować relację między dawką, 
a reakcją poszczególnych osób, przeciętna reakcja społeczeństwa na warunki akustyczne jest 
wyraźnie określona. Wyższe poziomy powodują zwykle rozprzestrzenianie się zjawiska 
uciążliwości w określonej populacji.  

Wraz ze wzrostem uciążliwości nasilają się skargi mieszkańców na utrudnienia 

i zakłócenia różnych czynności i zajęć codziennych, częściej również podejmowane są 
działania zmierzające do poprawy niekorzystnej sytuacji. 
Czynnikiem, który w sposób istotny wpływa na relacje między warunkami akustycznymi, 
a człowiekiem jest, tzw. subiektywna wrażliwość na hałas. Dotyczy ona zarówno 
fizjologicznych predyspozycji odbioru dźwięku, reakcji emocjonalnych, jak i subiektywnych 
odczuć. Różnice te stają się niejednokrotnie źródłem wielu nieporozumień i posądzeń 
o przewrażliwienie. Faktem jest, że pewni ludzie są bardziej podatni na uszkodzenie słuchu, 
wykazują mniejszą tolerancję fizjologiczną na bodziec akustyczny, silniej niż inni odczuwają 
jego uciążliwość. 
Natura tego zjawiska nie jest do końca poznana. Zróżnicowanie między osobnikami może 
wynikać z właściwości zewnętrznego przewodu słuchowego, z różnic w transmisji dźwięku 
w uchu  środkowym, strukturalnych właściwości ucha wewnętrznego, różnic w sprawności 
metabolicznej komórek sensorycznych, wrażliwości i reaktywności układu nerwowego. 
Ponadto pewne stany, czy okresy życia ludzkiego sprzyjają zmniejszeniu tolerancji osobniczej 
na hałas: jak np. okres ciąży, stan chorobowy, rekonwalescencja, cykl miesięczny u kobiet, 
wiek niemowlęcy. Są to stany, które mogą zwiększać ryzyko powikłań zdrowotnych. Z badań 
wynika,  że wrażliwość na bodźce jest trwałą, zgeneralizowaną postawą człowieka 
wyznaczającą jego stosunek nie tylko do hałasu, ale do życia w ogóle. Ludzie wrażliwi na 
hałas charakteryzują się większym krytycyzmem, większą reaktywnością, cechuje ich 
negatywna uczuciowość, skłonność do gorszego nastroju. 
Zaobserwowano istotny związek między wrażliwością na hałas a podatnością na choroby 
psychiczne. 

Polskie wymagania prawne w zakresie ochrony środowiska przed hałasem odnoszą się 

osobno do dwóch pór doby: 
–  16 godzin w porze dziennej w przedziale 6:00-22:00, 
–  8 godzin w porze nocnej w przedziale 22:00-6:00.  
Umocowane jest to w regulacjach prawnych: ustawa Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 
z 2001. Nr 62, poz.627 z późniejszymi zmianami), rozporządzenie Ministra Środowiska 
z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. nr 
178, poz. 1841). 
Wartości poziomów dopuszczalnych są zależne od funkcji urbanistycznej, jaką spełnia dany 
teren. Ich zakres podzielono na 4 klasy. Dla terenów wymagających intensywnej ochrony 
przed hałasem określane są najniższe poziomy dopuszczalne,  natomiast dla terenów, gdzie 
ochrona przed hałasem nie jest zagadnieniem krytycznym poziomy dopuszczalne są 
najwyższe. 
Optymalizując działania wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska w ramach 
Systemu kontrolowania i ewidencji obiektów emitujących hałas, wzięto pod uwagę: 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

40

−  konieczność podjęcia niezwykle rozległych działań w celu doprowadzenia klimatu 

akustycznego do stanu pożądanego, 

−  dzisiejsze możliwościach finansowych Państwa oraz organów samorządowych. 

Przedsięwzięcia mające na celu ochronę ludności przed hałasem muszą być upo-

rządkowane wg pewnej hierarchii potrzeb. W hierarchii tej doprowadzenie do pożądanego 
stanu klimatu akustycznego zostało sformułowane jako cel wieloletni, osiągany etapami. 
Przyjęcie tego typu drogi postępowania stawia jednak bardzo ostro na porządku dziennym 
kwestie zadań najpilniejszych, priorytetów uwzględnianych na przykład w aktualnych 
planach zagospodarowania przestrzennego i w programach ochrony środowiska. Dla 
jednoznacznej interpretacji tych priorytetów wprowadzono wielkość operacyjną  – tzw. 
poziom progowy szczególnej uciążliwości. 
Poziom ten wiąże się z pojęciem szczególnej uciążliwości hałasu,  które wprowadzono 
wzorem wielu krajów OECD (tzw. „black spots"). Teren o szczególnej uciążliwości hałasu 
charakteryzuje się przynajmniej jednym z poniższych warunków (mogą oczywiście wystąpić 
te warunki razem): 
–  bardzo wysokimi poziomami hałasu z danego źródła, poziomami przekraczającymi 

granice zagrożenia zdrowia człowieka, 

–  wysokimi poziomami hałasu pochodzącymi z wielu źródeł oddziaływujących 

równocześnie (oddziaływanie zwielokrotnione), 

–  oddziaływaniem różnorodnych czynników środowiskowych równocześnie z hałasem 

o wysokich poziomach. 

Tereny ze szczególną uciążliwością hałasu  powinny być identyfikowane w pierwszej 
kolejności i w pierwszej kolejności powinny być stosowane na nich dostępne i uzasadnione 
przedsięwzięcia w zakresie ochrony człowieka przed hałasem. 
Dlatego też do działalności wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska wprowadzono, 
tzw. monitoring szczególnych uciążliwości.  W ramach tej działalności identyfikowane są 
przede wszystkim tereny i obiekty w tych miejscach, gdzie przekroczona została wartość 
poziomu progowego. Po wielu analizach i przybliżeniach przyjęto, iż progowe poziomy 
hałasu zależne są od rodzaju źródła i funkcji urbanistycznej terenu. 
Można przyjąć, że dźwięk, będący hałasem może być rozpatrywany: 
–  w wielkościach fizycznych, 
–  w kategoriach ocen subiektywnych (a także wręcz – zdrowotnych). 
Specyficzną, lecz bardzo istotną grupę ocen stanowią wyniki badań subiektywnych 
(zebranych na ogół w formie ankiety), korelowane często z rezultatami pomiarów poziomów 
hałasu. Badania takie stanowić mogą jedną z dróg określenia kryteriów oceny hałasu, choć 
zawsze przy tym należy pamiętać o dwóch sprawach: 
–  dużym stopniu subiektywności ocen, a co za tym idzie – trudnościami w precyzyjnym, 

liczbowym wyrażeniu danego kryterium; przytaczane wartości liczbowe mają znaczenie 
co najwyżej statystyczne. 

–  znacznym uśrednieniu zjawisk związanych z wpływem hałasu, przez co gubi się całą 

gamę reakcji indywidualnych, które mogą być (i są na ogół) bardzo zróżnicowane. 

Rozpoczęte w Polsce badania o tym charakterze w latach 1975–76 wskazują, że jeśli poziom 
równoważny dźwięku A hałasu na zewnątrz budynku przekracza wartość 60 dB w ciągu dnia 
i 50 dB w nocy, to prawie 50% badanych mieszkańców skarży się na zakłócenia snu, 
a u 40% badanych obserwuje się objawy wskazujące na nerwicę serca. Natomiast ponad 15% 
osób wskazuje na objawy zmęczenia i wyczerpania. 
Dalsze badania wskazują na ogólną tendencję wyraźnego wzrostu negatywnej oceny hałasu 
komunikacyjnego przez mieszkańców już po przekroczeniu poziomu L

Aeq

 = 55 dB w dzień. 

Wzrostowi poziomu hałasu o 10 dB (od 55 do 65 dB) towarzyszy wzrost o 30 do 40% liczby 
ludności oceniającej warunki akustyczne w mieszkaniach jako uciążliwe i bardzo uciążliwe. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

41

Wyniki tych badań pozwoliły na wyróżnienie, które z rodzajów hałasu i drgań stanowią 
znaczną uciążliwość. Obrazuje to poniższy diagram. Pokazano na nim rozkład skarg na 
różnego rodzaju hałas w mieście.  

 

Rys.  19.

 Rozkład skarg na różnego rodzaju hałas w mieście (Państwowy Zakład Higieny) 

Źródło: Kurpiewski A., Kucharski R., Pełka W.: Wskazówki metodyczne opracowania planu

 

akustycznego

 

miasta średniej wielkości. Biblioteka monitoringu środowiska, Warszawa 1998 

 

Subiektywne badania hałasu są niejednokrotnie korelowane z rezultatami obiektywnych 

pomiarów hałasu, co prowadzi do opracowania liczbowych skal oceny. Przykład wyników 
takich działań przedstawić można na podstawie skali ocen opracowanej dla hałasu 
komunikacyjnego (Państwowy Zakład Higieny). 
Subiektywna skala uciążliwości hałasu komunikacyjnego przedstawia się następująco: 
 

mała uciążliwość (hałasu) 

L

Aeq

   < 52 dB 

średnia uciążliwość 

52 

≤

 L

Aeq

 

≤

 62dB 

duża  uciążliwość

 

63 

≤

  L

Aeq 

 

≤

  70dB 

bardzo duża uciążliwość

 

L

Aeq

  >70dB 

 
Skala ta wskazuje, iż praktycznie rzecz biorąc hałas komunikacyjny o poziomie 
równoważnym poniżej 50 dB (w porze dziennej) nie stanowi uciążliwości dla mieszkańców. 
Natomiast granicą, przy której uciążliwość hałasu staje się istotnym problemem jest wartość 
poziomu równoważnego rzędu 62-63 dB. Hałas o poziomie równoważnym powyżej 70 dB 
uważać należy wręcz za szkodliwy. 
 

4.7.2. Pytania sprawdzające  

 
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 
1. Kiedy mówimy o uciążliwości jakiegoś zjawiska? 
2.  Co decyduje o hierarchii przedsięwzięć związanych z likwidacją uciążliwości hałasu? 
3. Czym charakteryzuje się teren o szczególnej uciążliwości hałasu? 
4. Pod jakim kątem można rozpatrywać każdy dźwięk? 
5. Jakie źródła hałasu są wymieniane ze względu na ich uciążliwość? 
6. W jakich regulacjach prawnych można zapoznać się z dopuszczalnymi poziomami hałasu 

w środowisku? 

 
 
 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

42

4.7.3. Ćwiczenia  

 
Ćwiczenie 1  

Określ źródła uciążliwych dźwięków w Twoim otoczeniu. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 

1)  zastanowić się, jakie dźwięki są dla ciebie uciążliwe, 
2)  przeprowadzić wywiad z osobami z Twojego otoczenia na temat dźwięków, które im 

przeszkadzają, 

3)  wynotować je wszystkie do notesu, 
4)  sklasyfikować je (weź pod uwagę subiektywną swoją ocenę i osób, z którymi 

przeprowadzałeś wywiad – niektórych wskazanych źródeł hałasu nie można brać pod 
uwagę). 

 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

–  notes, ołówek. 
 
Ćwiczenie 2  

Porównaj swoje wyniki badań z badaniami instytucji do tego powołanej. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 

1)  zorientować się – która instytucja w Twoim miejscu zamieszkania jest odpowiedzialna za 

kontrolę uciążliwości hałasu, 

2)  skontaktować się z osobami kompetentnymi w tej instytucji, 
3)  poprosić o wyniki ostatnich badań, dotyczące uciążliwości hałasu w twojej miejscowości 

– wypisać je do notesu, 

4)  porównać je na lekcji, wspólnie z nauczycielem ocenić, z czego wynikają ewentualne 

rozbieżności. 

 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

–  notes, ołówek. 
 
Ćwiczenie 3  

Wykorzystaj wyniki badań i rozporządzenia prawne. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:  

1)  zapoznać się z treściami zawartymi w regulacjach prawnych, tj. Ustawą – Prawo ochrony 

środowiska (Dz. U. z 2001. Nr 62, poz.627 z późniejszymi zmianami), Rozporządzeniem 
Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu 
w środowisku (Dz. U. nr 178, poz. 1841), 

2)  zinterpretować normy prawne i normy techniczne,  
3)  wykorzystać wyniki badań, dotyczące uciążliwości hałasu w Twojej miejscowości, 

porównując je z dopuszczalnymi wartościami hałasu zawartymi w rozporządzeniach, 

4)  przedstawić je w ciekawy sposób. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

43

Wyposażenie stanowiska pracy: 

–  Ustawa Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001. Nr 62, poz.627 z późniejszymi 

zmianami), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie 
dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. nr 178, poz. 1841), 

–  notes, ołówek. 
 
 

4.7.4. Sprawdzian postępów  

 
Czy potrafisz: 

 

Tak Nie 

1)  zdefiniować pojęcie subiektywna wrażliwość na hałas? 

 

 

2)  wyjaśnić pojęcie szczególna uciążliwość hałasu? 

 

 

3)  wymienić stany (okresy życia) sprzyjające zmniejszaniu tolerancji 

osobniczej na hałas? 

 

 

4)  wymienić cechy charakteru towarzyszące większej wrażliwości na 

hałas? 

 

 

5)  wymienić warunki, dzięki którym zalicza się dany teren do kategorii 

– o szczególnej uciążliwości? 

 

 

6)  wymienić kategorie, w których rozpatruje się dźwięki zaliczane do 

hałasu? 

 

 

7)  wymienić regulacje prawne w sprawie dopuszczalnych poziomów 

hałasu w środowisku? 

 

 

8)  wskazać fizjologiczne przyczyny różnej tolerancji ludzi na hałas? 

 

 

9)  wyjaśnić, dlaczego przedsięwzięcia mające na celu ochronę 

ludności przed hałasem muszą być uporządkowane wg pewnej 
hierarchii potrzeb? 

 

 

 

 

10)  zaklasyfikować poziom dźwięku w dB do ogólnych norm stopni 

uciążliwości? 

 

 

 

 

11)  wskazać poziom dźwięku, który uważa się za szkodliwy? 

 

 

12)  zinterpretować regulacje prawne, dotyczące dopuszczalnych 

poziomów hałasu w środowisku? 

 

 

 

 

 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

44

4.8. Wpływ klimatu akustycznego na człowieka i środowisko 

 

4.8.1. Materiał nauczania 
 

Analizując wpływ klimatu akustycznego na człowieka i środowisko należy rozpatrzyć 

szerzej, co rozumie się przez środowisko.   

Pojęcie  środowiska w ekologii oznacza ogół warunków życia organizmu, populacji lub 

biocenozy, na które składają się czynniki abiotyczne, czyli siedlisko (klimat, skala 
macierzysta gleb, ukształtowanie terenu, dostępność i skład chemiczny wody) oraz czynniki 
biotyczne (wzajemne oddziaływanie na siebie organizmów żyjących na wspólnym terenie). 
Istnieje  ścisły związek i wzajemne oddziaływanie między organizmami, a otaczającym je 
środowiskiem. W wyniku tych oddziaływań następuje wymiana materii między abiotycznymi 
i biotycznymi elementami środowiska.  

W Ustawie Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 nr 62, poz. 627 z późniejszymi 

zmianami) środowisko jest zdefiniowane jako „ogół elementów przyrodniczych, w tym także 
przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, 
kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i  roślinny, krajobraz oraz klimat” (art. 3, p. 39). 
W praktyce przez ochronę środowiska rozumie się ochronę atmosfery, ochronę wód, ochronę 
powierzchni Ziemi,  ochronę przed hałasem, ochronę przed odpadami, ochronę przed 
promieniowaniem, itd., a więc działania w sferze abiotycznych składników środowiska. Zbiór 
danych o środowisku, systematycznie gromadzony i opracowywany przez wyspecjalizowane 
służby, nazywa się informacją o środowisku. W Polsce podstawową sieć pomiarową prowadzi 
Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska i jej wojewódzkie inspektoraty; korzysta się też 
z pomiarów prowadzonych przez służbę sanitarno-epidemiologiczną, stacje meteorologiczne, 
służby ochrony środowiska w większych fabrykach i szeroko rozbudowany system 
obserwacji Lasów Państwowych (tzw. monitoring leśny). Informacje o środowisku 
systematycznie publikuje Główny Urząd Statystyczny – od 1972 wydaje serię specjalnych 
roczników. Co pewien czas opracowuje się syntetyczne raporty o środowisku całego kraju lub 
poszczególnych województw. W niektórych krajach zagrożonych smogiem codzienne 
komunikaty o pogodzie zawierają również informacje o zanieczyszczeniu atmosfery. 
W Polsce podaje się takie wiadomości w okresach, kiedy mogą wystąpić zanieczyszczenia 
zagrażające zdrowiu ludzkiemu. Rozwija się międzynarodowa współpraca w zbieraniu 
i wymianie informacji o środowisku. Korzysta się z nowoczesnych technik zbioru danych, ich 
przetwarzania i przesyłania. Problem wpływu hałasu na organizm człowieka jest złożony. 
Dotyczy on bowiem człowieka jako organizmu biologicznego, jednostki intelektualnej 
i członka grupy społecznej, a także wszelkich przejawów jego życia. Schemat konsekwencji 
szkodliwego działania hałasu można przedstawić na poniższym schemacie: 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

45

Szkodliwe

działanie hałasu

na organizm 

człowieka

skutki 

funkcjonalne

skutki 

zdrowotne

poczucie 

niezale

żno

ści

poczucie 

bez

piecze

ństwa

poziom komfortu

porozumiewanie 

si

ę

orientacja 

w 

środowisku

narz

ąd s

łuchu

sprawono

ść

 psycho 

motor

yczna

stan psychiczny  (

emoc

jonaln

y)

ogólny stan zdrowia

stan somoatyczny

jakość wykonywanej 

pracy

wydajność pracy

choroby (schorzenia)

skutki społeczne 

i ekonomiczne

 

Schemat 1.

 Społeczne, zdrowotne i ekonomiczne skutki oddziaływania hałasu na człowieka. 

Opracowanie własne na podstawie: Engel Z.: Ochrona środowiska przed drganiami i hałasem. Warszawa, PWN 
2001. 
 

Jednak skutki zdrowotne dla jednostki i w konsekwencji całego społeczeństwa  są przewlekłe 
i uciążliwe, a naprawa ich bardzo kosztowna i zmuszająca młodsze pokolenia do ich 
pokrywania.   Dlatego nasze zainteresowania idą w kierunku poznania oddziaływania hałasu 
na stan zdrowia, na funkcje poszczególnych narządów i układów, a zwłaszcza jego wpływu 
na narząd słuchu. Hałas oddziałuje nie tylko na organ słuchu, lecz również poprzez centralny 
układ nerwowy na inne organy. Ważne znaczenie ma również wpływ hałasu na życie 
psychiczne, sprawność umysłową, efektywność i jakość pracy.  

Hałas oddziałuje ujemnie na organ słuchu i ośrodkowy układ nerwowy, powodując 

pojawienie się ostrego lub przewlekłego urazu akustycznego, któremu towarzyszy wiele 
reakcji obronnych o charakterze odruchowym, jak np. zmiany akcji serca, rytmu oddychania, 
ciśnienia tętniczego krwi, perystaltyki jelit, temperatury skóry, itp. Przy nagłych wybuchach 
może mieć miejsce przerwanie błony bębenka wskutek zbyt dużego ciśnienia, napierającego 
jednostronnie od strony kanału usznego. Należy wówczas szeroko otworzyć usta, co sprzyja 
wyrównaniu ciśnień i częściowo zabezpiecza bębenek przed uszkodzeniem. 
Reakcje obronne występują zarówno przy pełnej sprawności organu słuchu, jak też przy braku 
lub obniżonej zdolności odbierania bodźców akustycznych. Na podstawie tego negatywnego 
działania hałasu skutki jego oddziaływania można podzielić na: 
−  dokuczliwość, 

−  dokuczliwość, powodującą narastające zmęczenie i obniżenie gotowości do pracy, 

−  przejściowe lub trwałe zmiany w funkcjach wegetatywnych, 
−  uszkodzenie organu słuchu, 

−  uszkodzenie innych organów (przy bardzo dużych poziomach dźwięku). 
Niektórzy lekarze rozróżniają, tzw. zespół pohałasowy obejmujący: bóle i zawroty głowy, 
osłabienie, labilność (chwiejność, niestałość) emocjonalną, zwiększoną pobudliwość  
nerwową, zaburzenie snu, bóle w okolicy serca, zwiększoną potliwość, zmniejszenie ciężaru 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

46

ciała, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, uszkodzenie (ubytek) słuchu. Hałas wpływa również na 
zmniejszenie zrozumiałości mowy, zaburza wzrok i rozprasza uwagę. W roku 1959 
w Stanach Zjednoczonych 10 osób, za wysokim wynagrodzeniem, zgodziło się wypróbować 
na sobie działanie hałasu powodowanego przez samolot ponaddźwiękowy. Samolot przeleciał 
nad ich głowami na wysokości 10 – 12 m zabijając swym rykiem wszystkich – 6 osób zginęło 
na miejscu, pozostałe zmarły po kilku godzinach. 
Nagły, krótkotrwały hałas może stać się (głównie u dzieci) powodem zaburzeń widzenia, 
jąkania, a nawet padaczki. Angielskie statystyki medyczne podają,  że w Anglii co trzecia 
kobieta i co czwarty mężczyzna cierpią na rozstrój nerwowy z powodu hałasu, a we Francji 
co piąty pacjent szpitali psychiatrycznych jest ofiarą nadmiernego hałasu. 
Specjalista z dziedziny badań  dźwiękowych, Francuz doktor Groghean twierdzi, że 
„odpowiednio nasilony hałas wywołuje już po 10 minutach u całkowicie zdrowego człowieka 
szereg zmian fizjologicznych, w tym zmianę w strukturze hormonów nadnercza. Zachodzące 
wówczas zmiany czynnościowe mózgu – zarejestrowane w postaci krzywej 
elektroencefalograficznej – odpowiadają zmianom spotykanym u chorych na padaczkę. 
W wyniku  stałego działania bodźców dźwiękowych występują zmiany chorobowe układu 
nerwowego i to właśnie stanowi zagrożenie zdrowia oraz równowagi psychicznej ludności 
miejskiej. Jedną z poważniejszych konsekwencji działania hałasu jest bezsenność. W czasie 
snu zachodzi regeneracja sił organizmu. Sen ma zasadnicze znaczenie dla ośrodkowego 
układu nerwowego i komórek kory mózgowej. Badania wykazują,  że zwierzęta znacznie 
gorzej znoszą brak snu, niż pozbawienie ich pokarmu. Pozbawienie psa snu powoduje tak 
ciężkie przemęczenie organizmu, że zwierzę ginie w ciągu 4-5 dni, czyli kilka razy szybciej, 
niż przy całkowitym głodzeniu.  
Z punktu widzenia szkodliwości dla zdrowia hałasy można podzielić na: 
-  hałasy o poziomie poniżej 35 dB, 
-  hałasy o poziomie od 35 do 70 dB, 
-  hałasy o poziomie od 70 do 85 dB, 
-  hałasy o poziomie od 85 do 130 dB, 
-  hałasy o poziomie powyżej 130 dB. 
Hałasy o poziomie poniżej 35 dB

 nie są szkodliwe dla zdrowia, ale mogą być denerwujące. 

Do hałasów tych zalicza się, np. szum wody, brzęk przekładanych naczyń lub narzędzi, 
odgłosy sieci wodociągowej lub co. Hałasy te mogą przeszkadzać w pracy wymagającej 
skupienia, np. w projektowaniu, pisaniu, itp. 
Hałasy o poziomie od 35 dB do 70 dB

 wywierają ujemny wpływ na układ nerwowy 

człowieka. Pociąga to za sobą zmęczenie i spadek wydajności pracy. Może on obniżyć 
zrozumiałość mowy i utrudnić zasypianie i wypoczynek. 
Hałasy o poziomie od 70 dB do 85 dB

 trwające stale, mogą powodować zmniejszenie 

wydajności pracy, trwałe osłabienie słuchu, bóle głowy i ujemny wpływ na ustrój nerwowy 
człowieka. 
Hałasy o poziomie od 85 dB do 130 dB

 powodują liczne uszkodzenia słuchu i różne 

schorzenia, jak zaburzenia układu krążenia, nerwowego, równowagi i inne oraz 
uniemożliwiają zrozumiałość mowy nawet z odległości 0,5 metra. 
Hałasy o poziomie od 130 dB do 150 dB 

pobudzają do drgań niektóre wewnętrzne organy 

ludzkiego ciała, powodując ich trwałe schorzenie, a niekiedy zupełne zniszczenie. Ludzie 
pracujący w takim hałasie mają z reguły poważnie osłabiony, a najczęściej uszkodzony słuch. 
Hałasy o poziomie powyżej 150 dB już po 5 minutach całkowicie paraliżują działanie 
organizmu, powodując mdłości, zaburzenia równowagi, uniemożliwiają wykonywanie 
skoordynowanych ruchów kończyn, zmieniają proporcje zawartości składników we krwi, 
wytwarzają u człowieka stany lękowe i depresyjne, powodują inne objawy chorób 
psychicznych. Wśród ludzi zatrudnionych w hałasie o tym poziomie (np. w hamowniach 
silników odrzutowych), aż 80% zapada na nieuleczalne choroby. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

47

Hałas może być przyczyną choroby zawodowej zwanej głuchotą, przy czym rozróżnia się 
pięć stopni osłabienia słuchu, z których ostatni oznacza prawie całkowitą  głuchotą. 
Początkowo ubytki ostre charakteryzują się załamaniem krzywej progowej, głównie 
w zakresie wysokich częstotliwości. 

częstotliwość [Hz]

 

Rys. 20.

 Porównanie audiogramu słuchu osoby dobrze służącej z audiogramami osób z różnymi wadami tego 

narządu. I – słuch normalny (ubytek słuchu 0%), II – przytępienie przeszkadza w słuchaniu muzyki (trwały 
ubytek słuchu 26,5%), III – przytępienie przeszkadza w prowadzeniu rozmowy bezpośredniej (trwały ubytek 
słuchu 47,5%), IV – przytępienie przeszkadza w prowadzeniu rozmowy telefonicznej (trwały ubytek słuchu 
66%), V – przytępienie uniemożliwia prowadzenie rozmowy (trwały ubytek 86%), 1 – obszar decydujący 
o dobrej słyszalności, 2 – audiogram normalnego słuchu osoby w wieku 50 lat, 4 – w wieku 80 lat  
Źródło: Żukowski P.: Hałas i wibracje w aspekcie zdrowia człowieka. Fosze, Rzeszów 1996 

 

Przeważnie te ubytki cofają się w ciągu doby. W początkowym okresie pracy w hałasie 

mogą one mieć charakter powierzchowny. Przejawia się to niedosłyszeniem dźwięków 
wysokich, zwłaszcza syczących – co przeszkadza w słuchaniu muzyki i prowadzeniu 
normalnej rozmowy. Natomiast w hałasie, w którym osoba z ubytkiem słuchu przebywa 
często, słyszy odpowiednio lepiej. Dalsza praca w hałasie powoduje powstawanie ubytków 
głębszych, które przyjmują charakter trwały. Z biegiem lat pracy w hałasie liczba przypadków 
upośledzenia słuchu wzrasta. 
Na rysunku 21 przedstawiono audiogramy słuchu osób z ubytkiem ostrym, poważniejszym 
uszkodzeniem i w ostatnim stadium głuchoty. W ostatnim stadium ustne porozumiewanie się 
– nawet przy bardzo głośnej mowie – jest bardzo utrudnione lub niemożliwe. Tego rodzaju 
uszkodzenie słuchu związane jest często z urojonym słyszeniem hałasu. 

 częstotliwość [Hz]

 

 

Rys. 21.

 Audiogram słuchu osób zatrudnionych w hałasie; I - kryterium dla słuchu normalnego, 1 - obszar 

decydujący o dobrej słyszalności, 2 - ubytek ostry (po kilku miesiącach pracy), 3 - poważniejsze uszkodzenie 
słuchu (słuch przytępiony), 4 - ostatnie stadium głuchoty zawodowej  
Źródło: Żukowski P.: Hałas i wibracje w aspekcie zdrowia człowieka. Fosze, Rzeszów 1996 
 

Powstanie trwałego ubytku słuchu może nastąpić w wyniku długotrwałego przebywania 

w hałasie, jak i nagłego zadziałania hałasu udarowego (np. wystrzał armatni). 
Trwały ubytek słuchu związany jest z podwyższeniem progu słyszalności, któremu może 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

48

towarzyszyć obniżenie progu bólu.

 Dlatego też osoba z uszkodzonym słuchem, ból 

związany z nadmiernym hałasem może odczuć przy hałasie o znacznie mniejszym poziomie, 
niż osoba zdrowa. 

Hałas wpływa nie tylko na narząd słuchu, lecz także powoduje brak poczucia 

bezpieczeństwa i niezależności, uczucie zmęczenia, choroby układu nerwowego i układu 
krążenia, zaburzenia przewodu pokarmowego i innych narządów, pogarsza w sposób 
zdecydowany komfort pracy i obniża jej wydajność. Badacze twierdzą,  że hałas może 
stanowić przyczynę powstawania stanów alergicznych. Dzieci szkolne ze środowisk 
wielkomiejskich i przemysłowych, pod wpływem stale pogarszającego się „klimatu 
akustycznego" (nieustannie działających bodźców akustycznych), wykazują znaczną 
nadpobudliwość nerwową i często uzyskują nie najlepsze wyniki w nauce. Badania 
eksperymentalne wykazały, że np. pod wpływem hałasu zmienia się rytm serca płodu. Hałas 
utrudnia też ludziom chorym powrót do zdrowia. 

Z raportu Zespołu Komitetu Akustyki PAN (1984 r.) wynika, że już ok. 40% ludności 

naszego kraju narażona jest na negatywne oddziaływanie hałasu. Ponad 3,5 mln osób pracuje 
w hałasie o poziomie wyższym niż 80 decybeli, z tego 600 tys. osób w hałasie o poziomie 
ponad 90 decybeli. Poziom hałasu w większości dużych miast Polski również znacznie 
przekracza dopuszczalne normy. 
 

HAŁAS

Stan somatyczny

Narząd słuchu

Ogólny stan 

zdrowia

Stan psychiczny

 i emocjonalny 

Sprawność

psychomotoryczna

Wydajność 

pracy

Poczucie 

bezpieczeństwa 

Poziom komfortu 

Porozumiewanie 

się 

Orientacja

 w środowisku

Poczucie 

niezależności

 

 

Schemat 2.

 Wpływ hałasu na człowieka. Opracowanie własne na podstawie: żukowski P.: Hałas i wibracje w 

aspekcie zdrowia człowieka. Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 1996 

 

Hałas również niesłyszalny dla ucha ludzkiego - ultradźwiękowy (powyżej 16 kHz) –

ujemnie wpływa na zdrowie człowieka. Zgodnie z opinią wielu lekarzy powoduje on 
zmniejszenie wrażliwości słuchowej na dźwięki słyszalne, występowanie otosklerozy 
(choroba, dotycząca struktur ucha środkowego i wewnętrznego, które ulegają anatomicznej 
i czynnościowej degeneracji. Tworzy się patologiczna tkanka kostna, która może 
unieruchamiać strzemiączko w okienku owalnym błędnika, powodując postępujący 
niedosłuch jedno- lub obustronny, któremu mogą towarzyszyć szumy uszne i zawroty głowy 
oraz inne dolegliwości). 
Pracownicy narażeni w zakładzie pracy na działanie ultradźwięków odczuwają częste bóle 
głowy i zmęczenie. Zaburzone jest działanie ich układu nerwowego, zmienia się ciśnienie 
arterialne i skład krwi. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

49

Ultradźwięki mogą oddziaływać na organizm w sposób mechaniczny, cieplny 

i chemiczny. Przy oddziaływaniu cieplnym i chemicznym występują zmiany i niedomagania 
gruczołów dokrewnych i komórek rozrodczych. Podczas działania mechanicznego rozpad 
czerwonych ciałek krwi następuje przy drganiach o częstotliwości w przedziale od 30 kHz do 
40 kHz i poziomie dźwięku większym od 40 dB. 

 
Tabela 1.

 Rodzaj i liczba skarg operatorów na poszczególne dolegliwości w zależności od okresu zatrudnienia 

przy obsłudze urządzeń ultradźwiękowych 

Okres 

zatrudnienia 

Liczba 

osób 

zbadanych 

Rodzaj cierpienia 

 
 

 
 

ucisk 

głowy 

ból 

głowy

zwiększenie 

pobudliwośc

i 

niespokojny 

sen 

zwiększone 

zmęczenie 

pogorszenie 

pamięci 

do 1 roku 

11  

5  

1  

- 

- 

- 

- 

 1 - 3 lat  

33 

19 

10 

14 

5 

13 

4 

3 - 7 iat 

22 

8 

8 

7 

3 

11 

2 

 

W powyższej tabeli podano wyniki badań nad zdrowiem operatorów urządzeń 

ultradźwiękowych. Wykazały one, że w miarę upływu lat pracy, liczba zachorowań na 
rozstrój nerwowy wzrasta 8-15-krotnie w stosunku do liczby zachorowań w pierwszym roku 
pracy. 
Przykładem szkodliwego działania ultradźwięków na zdrowie człowieka są również 
przypadki poważnej choroby krwi, występującej wśród ludzi obsługujących syrenę 
ultradźwiękową służącą do oczyszczania powietrza z pyłu. 
Długotrwałe działanie ultradźwięków wywiera szkodliwy wpływ na cały organizm człowieka, 
powodując niedomagania w układzie krążenia, wrzody żołądka, czy zwyrodnienie gruczołów 
wewnętrznego wydzielania. Ultradźwięki u osób cierpiących na niewydolność krążenia mogą 
wywołać trudny do opanowania skurcz naczyń krwionośnych, a u kobiet ciężarnych 
zaburzenia w rozwoju układu kostnego płodu. Ich działanie może także wywołać zmiany 
w oku, np. krwawe wylewy w siatkówce, mętnienie soczewki i płynu śródgałkowego. 
Energia fal ultradźwiękowych jest silnie tłumiona przez powietrze, jak i przez zewnętrzne 
tkanki organizmu. Z tych przyczyn ultradźwięki o częstotliwości powyżej 100 kHz 
przeważnie nie przenikają do organizmu, mogą jednak spowodować zewnętrzne oparzenia 
skóry. 

Zgodnie z definicją WHO określającą zdrowie jako "stan dobrego samopoczucia 

fizycznego, psychicznego i społecznego" hałas stanowi czynnik zagrażający zdrowiu. 
Wpływa bowiem niekorzystnie na psychikę, godząc w podstawowe potrzeby każdego 
mieszkańca: potrzebę spokoju, wypoczynku, regeneracji sił, potrzebę prywatności  życia, 
zakłóca funkcjonowanie organizmu, obniża jakość pracy, wywiera presje na zmianę ludzkich 
zachowań. 
 

4.8.2. Pytania sprawdzające  

 
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 
1. Co to jest zespół „pohałasowy”? 
2. Czy hałas może zabić? 
3. Z czym związany jest trwały ubytek słuchu? 
4. Jakie skutki wywołuje u dzieci narażenie na hałas wielkomiejski i przemysłowy? 
5. Co to jest hałas niesłyszalny? 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

50

4.8.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 
 

Po przeanalizowaniu tabeli zastanów się i sformułuj wnioski, które uciążliwe hałasy 

i wibracje wpływają na zdrowie człowieka.  

Wartość hałasu 

(szumu) 

w dB (A) 

Hałasy typowe 

140 

Samolot odrzutowy 

130 

Próg bólu 

Huk ponaddźwiękowy samolotu  

120 Samolot 

śmigłowy 

110 

Silnik odrzutowy samolotu na stanowisku prób, dyskoteka 

100 

Ruch na lotnisku na obszarze kilku kilometrów, 
młot pneumatyczny z odległości 2 m, klakson samochodu z odl. 4m. 

90 

Obszar 

uszkodzeń 

Plac budowy z niewyciszonymi młotami pneumatycznymi. Pociąg 
pospieszny (10 m) 

80 

Ruch uliczny w dużym mieście, hałas samochodów osobowych na 
poboczu jezdni przy prędkości 50 km/godz.                         

70 

Tramwaj, kosiarka do trawy, młynek do kawy  

60 

Obszar obciążeń 

Maszyna do pisania 

50 

Spokojna ulica, rozmowa, odgłos kroków 

40 

Średni hałas w mieszkaniu, cicha muzyka, tykanie budzika 

30 

 

,,Muzykowanie" świerszcza  (10 m) 

20 

Rozmowa szeptem, przewracanie kart książki 

10  

0 

Obszar ciszy 

Próg słyszalności 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 

1)  zapoznać się z podaną tabelą, która dotyczy obciążeń hałasem w ciągu dnia, 
2)  zapisać do notesu wszystkie źródła dźwięku, jakie działają w ciągu dnia na Ciebie, 
3)  wynotować natężenie hałasu dochodzące z tych źródeł według skali  dB (A). Pamiętaj, 

wartości te oceniamy jako stałe w czasie. Średnie wartości hałasu przyjmujemy (o ile to 
możliwe) z map hałasu, 

4)  sformułować i zapisać wnioski. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy:  

−  notes, ołówek. 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

51

Ćwiczenie 2 

Wyjaśnij, jakie są skutki oddziaływania hałasu na organizm człowieka. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:  

1)  na podstawie wykonanego ćwiczenia 1, wymienić, jakimi dźwiękami może być 

„zestresowane” Twoje ucho, 

2)   zapoznać się z publikacją autorstwa Pawła  Żukowskiego pt. „Hałas i wibracje 

w aspekcie zdrowia człowieka”, odszukać rozdział, który dotyczy oddziaływania hałasu 
na organizm człowieka (możesz do tego celu wykorzystać również inną literaturę), 

3)  na podstawie literatury omówić schemat budowy narządu słuchu pod względem budowy 

anatomicznej i układu mechanicznego, 

4)  przedstawić, jak oddziałują drgania akustyczne na organizm człowieka za pośrednictwem 

narządu słuchu,  

5)  narysować schemat budowy narządu słuchu uwzględniając:  

a) 

budowę anatomiczną, 

b) 

układ mechaniczny. 

 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

–  tabela z ćwiczenia 1, 
–  publikacja – P. Żukowski – Hałas i wibracje w aspekcie zdrowia człowieka, 
–  literatura z zakresu biologii,  
–  notes, ołówek. 
 
 

4.8.4. Sprawdzian postępów  

 
Czy potrafisz: 

 

Tak Nie 

1)  wymienić skutki zdrowotne działania hałasu na organizm ludzki? 

 

 

2)  wymienić skutki funkcjonalne działania hałasu na organizm ludzki? 

 

 

3)  zdefiniować pojęcie próg słyszalności? 

 

 

4)  zdefiniować pojęcie środowisko? 

 

 

5)  wymienić rodzaje skutków wywołanych hałasem? 

 

 

6)  wymienić objawy „zespołu pohałasowego”? 

 

 

7)  wymienić przedziały częstotliwości, dzięki którym hałasy można 

podzielić na grupy ze względu na ich uciążliwość i szkodliwość? 

 

 

 

 

8)  wyjaśnić najbliższym skutki wpływu hałasu na organizm? 

 

 

9)  opisać funkcjonalne skutki hałasu? 

 

 

 
 
 

 
 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

52

4.9. Zasady i metody opracowywania wyników pomiarów 

 

4.9.1. Materiał nauczania 

 
Poszczególne pomiary hałasu oraz lokalizacja punktów pomiarowych zależą od 

późniejszego zastosowania wyników pomiarów, szczególnie od ocenianych skutków 
oddziaływania hałasu. Jeżeli wyniki pomiarów służą do porównania z istniejącymi 
zaleceniami lub poziomami dopuszczalnymi, wówczas dokładność pomiaru zwiększa się 
w miarę zbliżania się wyników do wartości granicznych. Całkowity błąd pomiaru zależy od 
dokładności samego pomiaru oraz od zastosowanej techniki próbkowania hałasu. Wartość 
równoważnego poziomu hałasu może być stosowana do celów kontrolnych, jeżeli została 
otrzymana zgodnie z przyjętą procedurą i jest obarczona błędem nie większym niż 2 dB. 
W przeciwnym przypadku, badania hałasu są orientacyjne i nie mogą być wykorzystane do 
celów kontrolnych. 
W przypadku hałasu komunikacyjnego wartość równoważnego poziomu hałasu może być 
stosowana do celów kontrolnych, jeżeli została otrzymana zgodnie z procedurą i jest 
obarczona błędem nie większym niż 3 dB. W przeciwnym przypadku, badania akustyczne są 
orientacyjne i ich wyniki nie powinny być odnoszone do dopuszczalnych wartości poziomu 
hałasu w sposób powodujący wszczęcie postępowania administracyjnego. 
Należy zwrócić uwagę,  że przedmiotem normy technicznej (PN-N-01307 Hałas. 
Dopuszczalne wartości hałasu w środowisku pracy. Wymagania dotyczące wykonywania 
pomiarów)   są dopuszczalne wartości hałasu w środowisku pracy ze względu na ochronę 
słuchu i możliwość realizacji przez pracownika jego podstawowych zadań oraz wymagania 
dotyczące wykonywania pomiarów. 
Można przyjąć ogólnie, że wyniki pomiarów hałasu zewnętrznego służą do: 
a)  stwierdzenia stanu klimatu akustycznego pod kątem spełnienia wymagań normowych; 

porównuje się wtedy rezultaty pomiarów z poziomami dopuszczalnymi, 

b)  wprowadzenia zagadnień akustycznych (ochrony przed hałasem) do procesu 

projektowania, 

c)  dokonywania kompleksowych ocen wpływu inwestycji na środowisko (w aspekcie 

akustycznym); dotyczy to inwestycji istniejących oraz modernizowanych, 

d)  celów poznawczych. 

Interpretacja wyników pomiarów jest w wielu przypadkach sprawą indywidualną, nie 

poddającą się w pełni unormowaniu; zależy ona od celu badań. Najbardziej sformalizowana 
jest ta część interpretacji, która dotyczy badań wykorzystywanych w działalności statutowej 
państwowych służb ochrony środowiska.  
Możliwość porównania wyników pomiarów z wartościami poziomów dopuszczalnych 
zachodzi wtedy, gdy obie wartości wyrażone są przy użyciu tej samej wielkości – w naszym 
przypadku tego samego wskaźnika oceny hałasu. Dla przypomnienia należy podać,  że 
dopuszczalne poziomy hałasu zewnętrznego są znormalizowane w Polsce dla: 
–  poziomu krótkotrwałego, maksymalnego, 
–  poziomu równoważnego określonego dla: 

–  8-miu najniekorzystniejszych, kolejnych godzin dnia (6

00

 - 22

00

), 

–  0,5 najniekorzystniejszej godziny nocy (22

00

 - 6

00

).  

Na wstępie należy określić różnicę: 
 

∆L

Adop

 = L

Adop

 – L

Azm

,[dB], 

gdzie: 
L

Adop

   - dopuszczalny poziom dźwięku (równoważny lub maksymalny) [dB], 

L

Azm

    - zmierzony poziom hałasu (równoważny lub maksymalny) [dB]. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

53

Tabela 2

. Zasady interpretacji wyników badań kontrolnych 

Klasa dokładności 

Różnica 

∆L

Adop

 [dB] 

Ocena wyników pomiarów 

≥0 

Poziom zmierzony nie przekracza 

dopuszczalnego 

Pomiary kontrolne 

<0 

Poziom zmierzony większy od 

dopuszczalnego 

≥5 

Poziom rzeczywisty mniejszy od 

dopuszczalnego 

≤-5 

Poziom rzeczywisty przekracza wartość 

dopuszczalną 

Pomiary orientacyjne 

 

<5  

>-5 

Nie można jednoznacznie stwierdzić, czy 

poziom rzeczywisty przekracza wartość 

dopuszczalną; brak możliwości oceny 

 
 

Etapem końcowym opracowania wyników jest sporządzenie sprawozdania. 

W sprawozdaniu powinny być ujęte następujące elementy: 
a) Cel pomiaru. 
b) Lokalizacja punktów pomiarowych. (Różna w zależności od tego, czy mierzona jest 

ekspozycja pracownika na hałas, czy oceniany jest poziom hałasu na stanowisku 
pomiarowym). 

c) Opis stanowiska pracy, procesu produkcyjnego oraz wykonywanej czynności: 

–  charakter wykonywanej czynności, 
–  proces produkcyjny, 
–  źródła hałasu na stanowisku pracy oraz w środowisku pracy; w przypadku hałasów 

impulsowych wskazanie źródła dźwięku i częstości występowania, 

–  jeżeli ma to znaczenie, zdefiniowanie reprezentatywnego stanowiska pracy w danej 

grupie stanowisk. 

d) Zastosowana aparatura pomiarowa. 

Typ, klasa dokładności, nazwa producenta oraz numer fabryczny. 

e) Procedura pomiarowa. 

– 

szczegółowy opis wykonywanych czynności, z uwzględnieniem mierzonych 
przedziałów czasowych z zastosowaniem techniki próbkowania, liczba próbek, czas 
ich trwania oraz całkowity rozważany przedział czasowy, 

– 

szczegółowy opis wykonywanej pracy lub warunków pracy, zawierający informację, 
w jakim stopniu zmierzone wartości reprezentują czynności i kolejność 
wykonywanych prac w ciągu pełnego dnia roboczego. 

f)  Wyniki pomiarów mogą być podane w dwóch wariantach: 

– jako 

równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką 

częstotliwościową A, L

AeqT

, lub 

–  jako poziom równoważny z korekcją na stanowiskach pracy oraz związane z nimi 

wartości niepewności pomiaru.  

Dodatkowo w wynikach pomiarów powinna znaleźć się ocena poziomów ekspozycji na hałas 
odniesionych do 8-godzinnego dnia pracy lub tygodniowego cyklu pracy oraz porównanie ich 
z wartościami dopuszczalnymi (jeżeli jest to przedmiotem pomiarów).  
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

54

4.9.2. Pytania sprawdzające  

 
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 
1. Od czego zależą rodzaje pomiarów? 
2. W jakim przypadku wartość równoważnego poziomu hałasu komunikacyjnego może być 

stosowana do celów kontrolnych? 

3. Do czego służą wyniki pomiarów? 
 

4.9.3 Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1  

Sporządź protokół pomiarowy, dotyczący hałasu w wybranym terenie. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 

1)  dokonać wyboru terenu, 
2)  ustalić lokalizację punktów pomiarowych, 
3)  zastosować wybrany typ urządzenia do pomiaru hałasu, 
4)  przedstawić procedurę pomiarową i wykonać obliczenia, 
5)  dokonać opisu pomiarów w aspekcie czasowym na przykład czasy odniesienia i pomiaru 

zawierające szczegóły na temat próbkowania, jeśli taka technika była stosowana,  

6)  sporządzić protokół pomiarowy. 

 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  notes, ołówek, 

−  urządzenie do pomiaru hałasu, 
−  Poradnik dla ucznia. 

 

Ćwiczenie 2  

Przedstaw warunki meteorologiczne panujące podczas pomiarów uwzględniając dane 

jakościowe i ilościowe. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:  

1)  na podstawie sporządzonego protokołu pomiarowego z ćwiczenia 1 uzupełnić go 

o 

warunki meteorologiczne opisane dwoma zbiorami danych: jakościowych 

i ilościowych, 

2)  wybrać spośród danych jakościowych, takich jak: deszcz, mżawka, sucho, mokro, 

pochmurnie, słonecznie, itp. te które występowały w obserwacji Twojego terenu w czasie 
przeprowadzania badań, 

3)  zastanowić się nad kierunkiem i prędkością wiatru, czy mierzyłeś go w taki sposób, by 

pomiar był reprezentatywny dla warunków propagacji dźwięku od źródła do odbiorcy, 
czy pamiętałeś,  że w czasie pomiaru (jeżeli nie precyzowałeś inaczej) powinieneś 
dokonać pomiarów na zewnątrz w otwartej przestrzeni na wysokości między 3 a 11 
metrem od  poziomu podłoża, 

4)  odpowiedzieć, czy mierzyłeś, na wybranym terenie występujące inne dane ilościowe 

takie jak: względną wilgotność i temperaturę powietrza, 

5)  określić rodzaj i stan podłoża między źródłem (źródłami) hałasu a punktem (punktami) 

pomiarowym (pomiarowymi), 

6)  uzupełnić swój protokół pomiarowy o dane jakościowe i ilościowe. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

55

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  sprzęt laboratoryjny, 

−  protokół pomiarowy, 

−  notes, ołówek. 
 

4.9.4. Sprawdzian postępów  

 
Czy potrafisz: 

 

Tak Nie 

1) objaśnić procedurę pomiarową i wszelkie zastosowane obliczenia?

 

 

2) wyjaśnić do czego służą wyniki pomiarów hałasu zewnętrznego? 

 

 

3) wyjaśnić, co bierze się pod uwagę podczas pomiarów 

uwzględniając warunki meteorologiczne opisane dwoma zbiorami 
danych: jakościowymi i ilościowymi? 

 
 

 

 
 

 

4) ocenić, kiedy wyniki pomiarów mogą być stosowane do celów 

kontrolnych? 

 

 

5) omówić, dlaczego interpretacja wyników pomiarów jest sprawą 

indywidualną? 

 

 

 

 

 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

56

4.10. Przepisy  bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujące 

podczas wykonywania pomiarów poziomu hałasu i drgań 

 

4.10.1. Materiał nauczania 

 

System umożliwiający zapewnienie bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy jest 

jednym z niezbędnych warunków wypełnienia ustawowych obowiązków państwa w stosunku 
do jego obywateli. Istotnym jego elementem jest informowanie o ewentualnych zagrożeniach 
towarzyszących wypełnianym obowiązkom, jak również  uświadamianie, jak można 
zapobiegać wypadkom oraz przeprowadzać czynności profilaktyczne zapobiegające innym 
powikłaniom zdrowotnym.  
Jednym z głównych źródeł czynników niebezpiecznych, powodujących wypadki przy pracy 
jest sprzęt roboczy, w szczególności maszyny i inne urządzenia techniczne. Według danych 
Głównego Urzędu Statystycznego, wśród czynności, przy których dochodzi do wypadków, 
prace związane z różnego rodzaju maszynami i urządzeniami stanowią aż 40%. Wypadki te 
najczęściej mają miejsce w czasie obsługi produkcyjnej stacjonarnych maszyn i urządzeń, 
przy użytkowaniu sprzętu do pracy na wysokości, maszyn i urządzeń mobilnych oraz 
wyposażenia do podnoszenia ładunków.  

Dokonując pomiaru hałasu i drgań osoba wykonująca te czynności nie posługuje się 

urządzeniami, które mogłyby w sposób bezpośredni spowodować zranienia, bądź stać się 
przyczyną groźnego wypadku. Jednak lokalizacja pomiaru często zmusza do obecności 
w miejscu niebezpiecznym. Zagrożenie wynika z konieczności pomiaru hałasu, bądź drgań 
emitowanych przez niebezpieczną maszynę lub też z lokalizacji punktu pomiarowego, który 
może znajdować się na pewnej wysokości. Często się zdarza, że pomiarów dokonuje się 
w miejscach zapylonych, a więc z ograniczoną widocznością.  

W każdym wypadku należy dostosować się do szczegółowych przepisów bhp, 

obowiązujących w danym miejscu.  

− 

Biorąc pod uwagę różne okoliczności, które mogą skomplikować prawidłowe 
i bezpieczne przeprowadzenie pomiarów, należy je dokonywać  w co najmniej dwie 
osoby

.   

− 

Cel przeprowadzania pomiarów – a więc zbadania poziomu dźwięków najczęściej 
uciążliwych, wymusza konieczność używania ochronników słuchu. Wiemy z badań, że 
częste przebywanie w hałasie wpływa niekorzystnie nie tylko na narząd słuchu, ale 
również na inne ważne dla życia narządy. Skutki przebywania w hałasie pojawiają się 
najczęściej po wielu latach.  

− 

W związku z powyższym konieczne jest przeprowadzanie badań audiometrycznych 
określających stan narządu słuchu. 

− 

Pracując w różnych miejscach osoba kontrolująca poziom dźwięku powinna być 
zabezpieczona w maskę przeciwpyłową i okulary ochronne.  

− 

Dokonujący pomiarów często jest zmuszony do wykonywania swoich obowiązków 
w miejscach niebezpiecznych, wynika to z konieczności umieszczenia czujników 
poziomu dźwięku w danym miejscu, a więc musi być odpowiednio sprawna fizycznie 
i psychicznie. Z tego też względu musi odbywać okresowe badania wysokościowe. 

− 

W przypadku dokonywania pomiarów hałasu i drgań emitowanych przez maszyny, 
wskazane jest, by kontrolujący został przy maszynie sam. Obsługujący maszynę 
powinien pozostawić kontrolującemu swobodę wykonywania ruchów oraz nie ograniczać 
pola widzenia. Dotyczy to oczywiście sytuacji, w których operator maszyny może 
oddalić się na pewną odległość, nie wpływając tym samym na obniżenie bezpieczeństwa 
lub zakłócenie procesów technologicznych.    

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

57

4.10.2. Pytania sprawdzające  

 
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń 
1. Co jest przyczyną najczęstszych wypadków w pracy? 
2. Czy sprzęt przeznaczony do pomiaru hałasu i drgań może być niebezpieczny? 
3. Jakie przepisy bhp obowiązują w czasie wykonywania pomiarów?   
4. Ile osób powinna liczyć grupa dokonująca pomiarów? 
5. Co to są pomiary audiometryczne? 
 

4.10.3 Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1  

Określ jakich środków ochrony indywidualnej powinna używać osoba dokonująca 

pomiarów. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:  

1)  wybrać się do instytucji dokonującej pomiarów hałasu i drgań, 
2)  przeprowadzić wywiad z osobą kompetentną na temat używanych ochronnych środków 

indywidualnych, 

3)  poprosić o możliwość obejrzenia dokumentacji technicznej indywidualnych środków 

ochrony, 

4)  opisać je w notesie. 

 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  indywidualne środki ochronne, 

−  dokumentacja techniczna indywidualnych środków ochronnych, 
−  notes, ołówek. 
 
Ćwiczenie 2  

Wymień rodzaje urazów, na jakie jest narażona osoba dokonująca pomiarów hałasu. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 

1)  przeprowadzić wywiad z osobą kompetentną na temat prawdopodobnych wypadków 

w pracy, jakie grożą osobie wykonującej pomiary, 

2)  opisać je w notesie. 

 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  notes, ołówek. 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

58

4.10.4. Sprawdzian postępów  

 
Czy potrafisz: 

 

Tak Nie

1)  wyjaśnić, na czym polegają badania audiometryczne? 

 

 

2)  opisać maskę przeciwpyłową? 

 

 

3)  opisać badania wysokościowe? 

 

 

4)  wymienić, indywidualne środki ochronne? 

 

 

5)  wymienić badania lekarskie, jakie są wymagane do 

przeprowadzania pomiarów hałasu i drgań? 

 

 

 

 

6)  wymienić szkodliwe i urazowe czynniki, na które jest narażona 

osoba wykonująca pomiary? 

 

 

 

 

7)  uzasadnić konieczność przeprowadzania badań audiometrycznych? 

 

 

8)  wyjaśnić, dlaczego przeprowadza się badania wysokościowe u osób 

dokonujących pomiaru hałasu i drgań? 

 

 

 

 

9)  wytłumaczyć, dlaczego osoba przeprowadzająca pomiary powinna 

pozostać przy maszynie sama? 

 

 

 

 

 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

59

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ 

 
INSTRUKCJA DLA UCZNIA 

 
1.  Przeczytaj uważnie instrukcję. 
2.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 
3.  Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. 
4.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 
5. Zestaw 

zadań testowych składa się z: 

a) zadań otwartych (zadań krótkiej odpowiedzi, zadań z luką), 
b) zadań zamkniętych (zadań wielokrotnego wyboru). 

6.  Odpowiedzi na zadania typu krótka odpowiedź powinny być sformułowane w sposób 

zwięzły i konkretny. 

7.  W zadaniach z tzw. luką należy w miejsce kropek wpisać prawidłowe wyrażenie, wzór 

lub dokonać opisu (np. rysunku), czyli uzupełnić zdanie w sposób stanowiący logiczną 
całość. 

8.  W zadaniach typu wielokrotnego wyboru podana jest tylko jedna odpowiedź prawidłowa, 

którą należy zakreślić we właściwym miejscu na karcie odpowiedzi. 

9.  W przypadku pomyłki błędną odpowiedź należy zakreślić kółkiem i ponownie zakreślić 

odpowiedź prawidłową. 

10.  Jeżeli udzielenie odpowiedzi na jakieś pytanie sprawia Ci trudność, to opuść je i przejdź 

do zadania następnego. Do zadań bez odpowiedzi możesz wrócić później. 

11.  Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 
12.  Na rozwiązanie testu masz 40 minut. 

Powodzenia! 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

60

Zestaw zadań testowych  

 
1. Zjawisko pobudzania ciała do drgań lub zwiększania amplitudy tych drgań wskutek 

przekazywania mu impulsów o okresie równym okresowi drgań  własnych tego ciała 
nazywamy: 
a)  amplitudą, 
b)  rezonansem, 
c)  wychyleniem, 
d)  drganiem. 

2. Ruch falowy, podobnie jak ruch drgający opisuje: 

a)  amplituda, okres i częstotliwość drgań, 
b)  długość fali, 
c)  kształt czoła fali, 
d)  okres drgań. 

3. Kąt odbicia fali jest: 

a)  równy ½ kątowi padania, 
b)  równy ¾ kątowi padania, 
c)  równy kątowi padania, 
d)  zależy od prędkości fali. 

4. Słyszalne fale dźwiękowe mieszczą się w przedziale: 

a)  od 16 do 2000 Hz, 
b)  powyżej 500 Hz, 
c)  do 20 Hz, 

d)  od 20 do 20 000 Hz. 

5. Hałasem potocznie nazywamy: 

a)  dźwięki powyżej 70 dB, 
b)  każdy przeszkadzający dźwięk, 
c)  dźwięki o niskiej dokuczliwej częstotliwości, 
d)  nieprzyjemne dźwięki o częstotliwości od 100 do 500 Hz. 

6. Ze względu na czas pomiaru, można wyszczególnić metody: 

a)  ciągła, okresowa, cykliczna, 
b)  dokładna, czasowa, 
c)  bezpośrednia, pośrednia, 
d)  długotrwała, impulsowa. 

7. Ze względu na dokładność, można wyszczególnić metody: 

a)  pomiary kontrolne, pomiary orientacyjne, pomiary specjalne, 
b)  ogólne, szczegółowe, 
c)  ogólne, szczegółowe, kontrolne, 
d)  kontrolne, orientacyjne.  

8. Uciążliwość (akustyczna) związana jest z: 

a)  przekroczeniem norm hałasu, 
b) ilością źródeł hałasu w otoczeniu, 
c)  ogólną reakcją człowieka, wyrażającą postawę niezadowolenia, 
d) przewagą dźwięków o niskich częstotliwościach. 

9. Według subiektywnej skali – bardzo duża uciążliwość to dźwięki: 

a)  z wielu źródeł, 
b)  powyżej 50 dB, 
c)  pomiędzy 60 – 100 dB, 
d)  powyżej 70 dB. 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

61

10.  Hałasy o poziomie od 85 dB do 130 dB: 

a)  powodują liczne uszkodzenia słuchu i różne schorzenia, jak zaburzenia układu 

krążenia, nerwowego, równowagi, 

b)  powodują chwilowe zaburzenia słyszenia, 
c)  nie wpływają znacząco na organizm, 
d)  stanowią nieznaczną uciążliwość  dla otoczenia. 

 
11. Szczególnym rodzajem fal .......................... są fale dźwiękowe. 
 
12. Wysokość dźwięku zależy od ......................... drgań jego źródła. 
 
13. 

Klimat akustyczny rozumiany jest jako wynik różnych grup hałasów 
i wibracji:....................................... i innych. 

 
14. Ze  względu na fizyczne przyczyny generowania energii wibroakustycznej źródła 

dzielimy na: ......................................., aero i hydrodynamiczne. 

 

15. 

Pomiary akustyczne ................................. prowadzone w każdych warunkach 
atmosferycznych. 

 
16. Znajomość parametrów ...................występujących w............................................ jest 

podstawą do oceny zagrożenia drganiami i hałasem. 

 
 
17. Metoda bezpośrednia polega na ............................................... narażenia pracownika na 

hałas i odczycie wielkości określanych bezpośrednio z mierników 

 
18. Trwały ubytek słuchu związany jest z podwyższeniem progu słyszalności, któremu może 

towarzyszyć .................................................. bólu. 

 
19. 

Interpretacja wyników pomiarów jest w wielu przypadkach 
..................................................................... i zależy ona od celu badań. 

 
20. W  związku z wykonywaniem pomiarów hałasu konieczne jest okresowe 

przeprowadzanie .................................................................... określających stan narządu 
słuchu 

 
21. Ze  względu na częstą konieczność umieszczania czujników dźwięku 

.............................................., kontrolujący musi poddawać się badaniom 
wysokościowym. 

 
22. Co to są fale poprzeczne? 
 
23. Od czego zależy wysokość dźwięku? 
 
24. Czy hałas jest proporcjonalny do wielkości zakładu, który go emituje? 
 
25. Jak nazywamy drgania mechaniczne występujące w sprężystych ciałach stałych? 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

62

26. Jakie są naturalne źródła hałasu i drgań ? 
 
27. Jak dzieli się metody pomiarów ze względu na cel? 
 
28. Jakie pomiary mogą poprzedzać pomiary kontrolne? 
 
29. Czym charakteryzuje się teren o szczególnej uciążliwości hałasu? 

 

30. Jakie objawy obejmuje tzw. „zespół pohałasowy”?  

 

31. Do czego służą wyniki pomiaru hałasu? 
 
32. Co najmniej ile osób powinno być zaangażowanych w przeprowadzenie pomiarów? 
 
33. (Zadanie 1) Przyjmując,  że wychylenie w ruchu drgającym dane jest wyrażeniem 

)

2

sin(

2

)

(

t

t

x

π

=

 oblicz: a)  amplitudę, b) prędkość  kątową, c) prędkość maksymalną  

i d) maksymalne przyspieszenie w tym ruchu. 

 
34.  (Zadanie 2) Struna gitary drgająca z częstotliwością 680 Hz wytwarza falę dźwiękową. 

Oblicz długość powstającej fali, jeżeli prędkość dźwięku w powietrzu V

d

=340m/s. 

 
 
 
 
35.  (Zadanie 3) Fala, padając na granicę dwóch ośrodków, ulega załamaniu i przechodzi do 

drugiego ośrodka, w którym porusza się dwa razy wolniej. Oblicz kąt załamania, jeśli kąt 
padania wynosi 

o

30

=

α

. 

 
36. (Zadanie 4) Nietoperz wysyła fale ultradźwiękowe o długości 

mm

4

,

3

=

λ

. Fale te po 

odbiciu od ściany jaskini wracają do niego po czasie t=1,2 s informując go o odległości 
od przeszkody: a) oblicz jak daleko od nietoperza znajduje się  ściana b) jaka jest 
częstotliwość wysyłanych przez niego ultradźwięków. Prędkość fali dźwiękowej 
w powietrzu V=340 m/s. 

 
37. (Zadanie 5) Syrena latarni morskiej, wysyła w czasie mgły ostrzegawczy sygnał 

dźwiękowy o częstotliwości f=250 Hz. Marynarz znajdujący się na statku płynącym 
w kierunku brzegu odbiera sygnał o częstotliwości f

2

=265 Hz. Oblicz, z jaką prędkością 

płynie statek. Prędkość dźwięku w powietrzu 340 m/s. 

 
38. (Zadanie 6) Oblicz natężenie dźwięku, jeśli jego poziom głośności wynosi 60 dB. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

63

KARTA ODPOWIEDZI 

 
Imię i nazwisko ....................................................................... 
 

Badanie klimatu akustycznego  

 
Zakreśl poprawną odpowiedź. 

 

Nr zadania 

Odpowiedź 

Punkty  

1   

a b c d   

2   

a b c d   

3   

a b c d   

4   

a b c d   

5   

a b c d   

6   

a b c d   

7   

a b c d   

8   

a b c d   

9   

a b c d   

10   

a b c d   

Razem  

 

 
 
11. ............................................................................................................ 
 
............................................................................................... /             pkt 
 
12. ............................................................................................................ 
 
............................................................................................... /             pkt 
 
13. ............................................................................................................ 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
14. ............................................................................................................ 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
15. ............................................................................................................ 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
16. ............................................................................................................ 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

64

17. ............................................................................................................ 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
18. ............................................................................................................ 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
19. ............................................................................................................ 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
20. ............................................................................................................ 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
21. ............................................................................................................ 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
22. ............................................................................................................ 
 
.................................................................................................................. 
 
............................................................................................... /             pkt. 
 
23. ............................................................................................................ 
 
.................................................................................................................. 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
24. ............................................................................................................ 
 
.................................................................................................................. 
 
............................................................................................... /             pkt. 
 
25. ............................................................................................................ 
 
.................................................................................................................. 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
26. ............................................................................................................ 
 
.................................................................................................................. 
 
................................................................................................ /             pkt 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

65

27. ............................................................................................................ 
 
.................................................................................................................. 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
28. ............................................................................................................ 
 
.................................................................................................................. 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
29. ............................................................................................................ 
 
.................................................................................................................. 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
30. ............................................................................................................ 
 
.................................................................................................................. 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
31. ............................................................................................................ 
 
.................................................................................................................. 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
32. ............................................................................................................ 
 
.................................................................................................................. 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
33. ............................................................................................................ 
 
.................................................................................................................. 
 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
34. ............................................................................................................ 
 
.................................................................................................................. 
 
................................................................................................ /             pkt 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

66

35. ............................................................................................................ 
 
.................................................................................................................. 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
36. ............................................................................................................ 
 
.................................................................................................................. 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
37. ............................................................................................................ 
 
.................................................................................................................. 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
38. ............................................................................................................ 
 
.................................................................................................................. 
 
................................................................................................ /             pkt 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

67

6. Literatura  

 
1.  Chyla K.: Zbiór prostych zadań z fizyki dla uczniów szkół  średnich. Wydawnictwo 

"Zamiast korepetycji", Kraków 1993 

2.  Chyła A., Kraszewski M., Koszarny Z., Kucharski R.J.: Stan klimatu akustycznego 

w Kraju w świetle badań WIOŚ. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska. Biblioteka 
Monitoringu Środowiska, Warszawa 1998 

3.  Czeskin M.S.: Człowiek i Hałas. PWN, Kraków 1972 
4.  Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej nr 127, 2002 
5.  Engel Z.: Ochrona środowiska przed drganiami i hałasem. PWN, Warszawa 2001 
6.  Engel Z.: Praktyczne zastosowanie aktywnych metod redukcji poziomu hałasu. Aura 

nr 9, 1992 

7.  Engel Z.: Zagrożenie hałasem w Polsce i jego zwalczanie. Aura nr 11, 2003 
8.  Ginter J.: Fizyka klasa III . WSiP,  Warszawa 1990 
9.  Häfner M.: Ochrona środowiska. Księga eko – testów do pracy w szkole i w domu. PKE, 

Kraków 1993 

10.  Koszarny Z.: Hałas – występowanie i ryzyko dla zdrowia. Materiał na kurs. PZH, 

Warszawa 1998 

11.  Kraszewski M., Kucharski R.J., Kurpiewski A.: Metody pomiaru hałasu zewnętrznego 

w środowisku. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska Biblioteka Monitoringu 
Środowiska, Warszawa 1996 

12.  Kucharski R.J., Burak Sz., Chyla A., Danecki R., Piotrowiak P., Szymański Z.: Zasady 

prowadzenia przed – i poinwestycyjnego monitoringu hałasu dla tras szybkiego ruchu. 
Inspekcja Ochrony Środowiska Biblioteka Monitoringu Środowiska. Warszawa 1999 

13.  Malecki J., Engel Z., Lipowiczan A., Sadowski J.: Problemy zwalczania hałasu w Polsce 

na drodze do integracji Europejskiej. Noise control 95 Proceedings. CIOP, Warszawa 
1995 

14.  Mendel B., Mendel J.: Zbiór zadań z fizyki dla klasy III szkół średnich. WSiP, Warszawa 

1999 

15.  Polska norma PN – ISO 9612. Akustyka. Wytyczne do pomiarów i oceny ekspozycji na 

hałas w środowisku pracy. Polski Komitet Normalizacyjny, Warszawa 2004 

16.  Puzyna C.: Zwalczanie hałasu w przemyśle, zasady ogólne. WNT, Warszawa 1974 
17.  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych 

poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. nr 178, poz. 1841)  

18.  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 stycznia 2003 r. w sprawie wymagań 

w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez 
zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem (Dz. U. nr 
35/2003, poz. 308) 

19.  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie wymagań 

w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji (Dz. U. nr 110/2003, poz. 1057) 

20.  Sadowski J.: Zagadnienia hałasu i wibracji. [w:] Ochrona i kształtowanie  środowiska 

przyrodniczego (red. W. Michajłow, K. Zabierowski). Warszawa 1978 

21.  Stan  środowiska w województwie świętokrzyskim w roku 1999. Raport. Inspekcja 

Ochrony Środowiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Kielcach. Wydział 
Ochrony Środowiska i Rolnictwa Świętokrzyskiego Urzędu Wojewódzkiego w Kielcach. 
Biblioteka Monitoringu Środowiska, Kielce 2000. 

22.  Turzański K.P., Batko W.: Stan zagrożenia hałasem na terenia miasta Krakowa. 

Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony 
Środowiska Biblioteka Monitoringu Środowiska, Kraków 1998 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

68

23.  Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001. Nr 62, 

poz.627 z późniejszymi zmianami) 

24.  Urbanek A., Kaczmarek L., Podbielkowski Z., Sabath K., Węgleński P.: Biologia. WSiP 

S.A., Warszawa 1999 

25.  Wiąckowski S. K.: Hałas słyszalny, infra i ultradźwięki i ich wpływ na środowisko 

i zdrowie  człowieka. Konferencja Związków Zawodowych i Budowlanych, Iwonicz 
Zdrój, Z. 2, PPB 1979 

26.  Wiąckowski S. K.: Przyrodnicze podstawy inżynierii środowiska. Stanisław Wiąckowski, 

Kielce 2000 

27.  Żukowski P.: Podstawowe problemy współczesnej techniki i ochrony środowiska. Cz. 2. 

PWN, Warszawa 1987 

28.  Żukowski P.: Hałas i wibracje w aspekcie zdrowia człowieka. Wydawnictwo Oświatowe 

FOSZE, Rzeszów 1996 

 
Źródła internetowe: 
1.  http://www.ciop.pl/6540.html 
2.  http://www.ciop.pl/6539.html  

3.  www.svantek.com.pl      

4.  http://www.pip.gov.pl/html/pl/doc/07011008.pdf  
5.  http://somet.pl/2.5.html