Tech.mecha.rolni_311[22].Z1.06

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Instalacja i wyposażenie elektryczne pojazdów

5.1.1.

Ćwiczenia

5.2. Diagnozowanie i naprawa układów elektrycznych

5.2.1.

Ćwiczenia

5.3. Oświetlenie w pojazdach drogowych

5.1.1.

Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik dla nauczyciela, do jednostki modułowej Diagnozowanie i naprawa układów

elektrycznych w pojazdach i maszynach, będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych
w szkole kształcącej w zawodzie technik mechanizacji rolnictwa. Poradnik zawiera:

−

wymagania wstępne,

−

wykaz umiejętności jakie uczeń ukształtuje podczas zajęć,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

propozycje ćwiczeń, które mają na celu ukształtowanie u ucznia umiejętności praktycznych,

−

ewaluację osiągnięć ucznia,

−

wykaz literatury.
Zajęcia dydaktyczne powinny być prowadzone metodami aktywizującymi. Szczególnie

zalecane  są  metody:  tekstu  przewodniego,  projektów  oraz  ćwiczeń  praktycznych.  Prowadzenie
zajęć  metodami  aktywizującymi  wymaga przygotowania  materiałów  metodycznych, takich  jak:
tekst  przewodni,  instrukcja  do  metody  projektów,  instrukcje  do  wykonania  ćwiczeń,  instrukcje
stanowiskowe,  instrukcje  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.  Podczas  realizacji  procesu
dydaktycznego należy zwracać uwagę  na  samokształcenie z wykorzystaniem  materiałów  innych
niż  podręczniki,  normy,  instrukcje  obsługi,  poradniki,  i pozatekstowe  źródła  informacji.  Formy
pracy  uczniów  powinny  być  różnorodne,  począwszy  od  pracy  indywidualnej,  samodzielnej  do
pracy w małych grupach 3

−

5 osobowych, oraz na pracy zespołowej.

Pomiar dydaktyczny jest istotnym elementem procesu dydaktycznego. Sprawdzanie

i ocenianie osiągnięć może być przeprowadzane przy pomocy przykładowych testów
zamieszczonych w poradniku. Do testów dołączone zostały również:

−

instrukcja dla nauczyciela,

−

instrukcja dla ucznia,

−

plan testu w formie tabelarycznej,

−

karta odpowiedzi.

311[22].Z1

Eksploatacja pojazdów rolniczych

311[22].Z1.05

Diagnozowanie i naprawa układów kierowniczych

i hamulcowych

311[22].Z1.04

Diagnozowanie i naprawa układów napędowych

w pojazdach rolniczych

311[22].Z1.03

Diagnozowanie i naprawa silników spalinowych

311[22].Z1.06

Diagnozowanie i naprawa układów

elektrycznych w pojazdach i maszynach

311[22].Z1.01

Stosowanie przepisów ruchu drogowego

311[22].Z1.02

Kierowanie pojazdem samochodowym

311[22].Z1.08

Wykonywanie przeglądów technicznych

i obsługi sezonowej pojazdów

311[22].Z1.07

Organizowanie warsztatu obsługi i naprawy pojazdów

Schemat układu jednostek modułowych

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

czytać ze zrozumieniem informacje przedstawione w formie opisu, instrukcji, rysunków,
szkiców, wykresów, dokumentacji technicznej,

−

rozpoznawać elementy, zespoły i układy na rysunkach, schematach, zgodnie z instrukcją,

−

określać funkcje zespołów i układów,

−

wykonywać proste szkice i rysunki części i zespołów maszyn,

−

weryfikować podzespoły i części,

−

demontować i myć podzespoły i części,

−

nazywać i użytkować narzędzia,

−

organizować stanowisko pracy do diagnostyki, naprawy i obsługi sprzętu technicznego
zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

radzić sobie w sytuacjach problemowych,

−

samodzielnie podejmować decyzje,

−

podejmować decyzje zawodowe zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,

−

skutecznie komunikować się z innymi uczestnikami procesu pracy,

−

oceniać własną prace,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

przewidywać i wskazywać zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego oraz środowiska
przyrodniczego,

−

udzielać pomocy przedlekarskiej ofiarom wypadków przy procesie pracy.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

scharakteryzować instalacje elektryczne pojazdów samochodowych, ciągników, pojazdów
i maszyn rolniczych,

−

odczytać schematy instalacji elektrycznych pojazdów,

−

wyjaśnić budowę, działanie i czynności związane z obsługą akumulatorów, prądnic,
alternatorów, rozruszników i silników elektrycznych,

−

sprawdzić działanie źródeł prądu, odbiorników, układów kontrolno-pomiarowych
i sterujących,

−

wykryć usterki elektrycznego wyposażenia pojazdu,

−

dokonać naprawy układów elektrycznych,

−

dokonać kalkulacji kosztów naprawy układów elektrycznych,

−

zastosować przepisy bhp podczas naprawy układów elektrycznych.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca ……………………………………………………..
Modułowy program nauczania: Technik mechanizacji rolnictwa 311[22].
Moduł:

Eksploatacja pojazdów rolniczych 311[22].Z1

Jednostka modułowa:

Diagnozowanie i naprawa układów elektrycznych
w pojazdach i maszynach 311[22].Z1.06

Temat: Badanie źródła prądu w pojeździe.

Cel ogólny: wyjaśnienie budowy, działania i czynności związanych z obsługą akumulatora.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

scharakteryzować źródła prądu występujące w pojazdach,

−

scharakteryzować akumulator,

−

wyjaśnić podstawowe parametry akumulatora,

−

wykonać badanie akumulatora,

−

zdiagnozować stan techniczny akumulatora.

Metody nauczania – uczenia się:

−

metoda tekstu przewodniego,

−

dyskusja dydaktyczna wielokrotna.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

uczniowie pracują w grupach 3 – 5 osobowych.

Czas trwania zajęć:

−

2 godziny dydaktyczne (90 minut).

Środki dydaktyczne:

−

instrukcje obsługi ciągników rolniczych,

−

przekrój akumulatora,

−

przyrządy do badania akumulatora,

−

instrukcja bhp,

−

tablice poglądowe akumulatorów.

Zadanie dla ucznia:

Dokonaj oględzin zewnętrznych akumulatora. Zbadaj napięcie na zaciskach akumulatora,

sprawdź poziom elektrolitu oraz jego gęstość w poszczególnych celach.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna
1.  Sprawdzenie listy obecności.
2.  Określenie tematu zajęć.
3.  Wyjaśnienie uczniom tematu i szczegółowych celów kształcenia.

Faza właściwa
1.  Metoda tekstu przewodniego.
2.  Metoda przykładów.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Faza I. Informacje

Pytania prowadzące:

1.  Jakie wyróżniamy źródła prądu w pojazdach?
2.  Co to jest akumulator?
3.  Jakie podstawowe parametry posiada akumulator?
4.  Do czego służy areometr?
5.  Do czego służy multimetr?
6.  Jak dokonujemy pomiaru gęstości elektrolitu?
7.  Jak dokonujemy pomiaru wartości napięcia na zaciskach akumulatora?
8.  Jakim płynem uzupełniamy stan elektrolitu w akumulatorze?

Faza II. Planowanie
1.  Jakie znasz różnice pomiędzy źródłami prądu w pojeździe?
2.  Jak i gdzie używamy akumulatora?
3.  Jakie są najczęstsze usterki akumulatora?
4.  Jak dokonujemy diagnozowania akumulatora?

Faza III. Ustalenie
1.  Uczniowie wskazują różnice pomiędzy źródłami prądu w pojeździe.
2.  Uczniowie pracując w grupach opisują budowę akumulatora.
3.  Uczniowie pracując w grupach opisują użycie akumulatora.
4.  Uczniowie pracując w grupach opisują najczęstsze usterki akumulatora.
5.  Uczniowie pracując w grupach opisują sposoby diagnozowania akumulatorów.

Faza IV. Wykonanie
1.  Uczniowie wypisują różnice pomiędzy źródłami prądu w pojeździe.
2.  Uczniowie szkicują i opisują budowę akumulatora.
3.  Uczniowie opisują zastosowanie akumulatora.
4.  Uczniowie wypisują i omawiają najczęstsze usterki akumulatora.
5.  Uczniowie dokonują badania akumulatora.

Faza V. Sprawdzanie
1.  Uczniowie sprawdzają poprawność wskazanych różnic pomiędzy źródłami prądu.
2.  Uczniowie dyskutują nad zastosowaniem akumulatora.
3.  Uczniowie wymieniają się uwagami co do najczęstszych usterek akumulatora.
4.  Uczniowie wyciągają wnioski z przeprowadzonego badania akumulatora.

Faza VI. Analiza końcowa

Uczniowie wraz z nauczycielem wskazują, które etapy rozwiązania zadania sprawiły im

trudności. Nauczyciel powinien podsumować całe ćwiczenie, wskazać, jakie umiejętności były
ćwiczone jakie wystąpiły nieprawidłowości, i jak ich uniknąć na przyszłość.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca ……………………………………………………..
Modułowy program nauczania: Technik mechanizacji rolnictwa 311[22].
Moduł:

Eksploatacja pojazdów rolniczych 311[22].Z1

Jednostka modułowa:

Diagnozowanie i naprawa układów elektrycznych
w pojazdach i maszynach 311[22].Z1.06

Temat: Badanie oświetlenia w pojazdach.

Cel ogólny: przeprowadzenie regulacji ustawień świateł głównych w pojeździe.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

wyjaśnić co to są światła główne pojazdu,

−

wyjaśnić jakie znaczenie ma oświetlenie pojazdu,

−

wyjaśnić czym charakteryzują się reflektory pojazdu,

−

przeprowadzić regulację ustawień świateł głównych pojazdu.

Metody nauczania–uczenia się:

−

metoda tekstu przewodniego,

−

dyskusja dydaktyczna wielokrotna.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

uczniowie pracują w grupach 3

−

5 osobowych.

Czas trwania zajęć:

−

1 godzina dydaktyczna (45 minut).

Środki dydaktyczne:

−

tablice poglądowe,

−

instrukcja obsługi pojazdu,

−

stanowisko do pomiaru ustawień oświetlenia pojazdu,

−

instrukcje bezpieczeństwa higieny pracy i ochrony przeciwpożarowej,

−

arkusze papieru, przybory do pisania.

Zadanie dla ucznia:

Przeprowadź badanie ustawień oświetlenia głównego w pojeździe oraz wykonaj regulację

ustawień oświetlenia reflektorów przednich pojazdu.

Przebieg zajęć:
Faza wstępna
1.  Sprawdzenie listy obecności.
2.  Określenie tematu zajęć.
3.  Wyjaśnienie uczniom tematu i szczegółowych celów kształcenia.

Faza właściwa

Metoda tekstu przewodniego.

Faza I. Informacje

Pytania prowadzące:

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1.  Co to jest reflektor i z czego się składa?
2.  Jakie znaczenie posiada oświetlenie w pojazdach?
3.  Jak przeprowadza się diagnostykę oświetlenia w pojazdach?
4.  Jak dokonujemy naprawy oświetlenia w pojazdach?

Faza II. Planowanie
1.  Jak rozróżniamy oświetlenie w pojazdach?
2.  Jak diagnozujemy oświetlenie w pojazdach?
3.  Jak naprawiamy oświetlenie w pojazdach?

Faza III. Ustalenie
1.  Uczniowie pracując w grupach omawiają rodzaje oświetlenia w pojazdach.
2.  Uczniowie pracując w grupach dokonują diagnozowania oświetlenia w pojeździe.
3.  Uczniowie pracując w grupach usuwają usterki oświetlenia.

Faza IV. Wykonanie
1.  Uczniowie zapoznają się z budową oświetlenia w pojazdach.
2.  Uczniowie dokonują diagnozowania oświetlenia w pojeździe.
3.  Uczniowie dokonują naprawy oświetlenia w pojeździe.

Faza V. Sprawdzanie
1.  Uczniowie prezentują wykonane zadania na forum całej grupy.
2.  Uczniowie wymieniają się uwagami i sugestiami.
3.  Uczniowie dyskutują na forum klasy o wynikach wykonanego zadania.

Faza VI. Analiza końcowa

Nauczyciel ocenia metodą obserwacji indywidualnie każdego ucznia i grupę na bieżąco,

podczas dyskusji, podczas wykonywania zadania oraz końcowe efekty pracy. Nauczyciel
powinien podsumować całe zadanie, wskazać, jakie umiejętności były ćwiczone, jakie wystąpiły
nieprawidłowości i jak ich uniknąć w przyszłości.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Instalacja i wyposażenie elektryczne pojazdów

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj sprawdzenia stanu technicznego bezpieczników w pojeździe marki New Holland.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni

fragment rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na odpowiednie oznaczenia
kolorystyczne zabezpieczeń.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia, zgodnie z zasadami BHP,
2)  zaplanować tok postępowania,
3)  przeanalizować zapisy instrukcji obsługi,
4)  odszukać panel z bezpiecznikami w pojeździe,
5)  dokonać kontroli zabezpieczeń,
6)  ocenić wykonane ćwiczenie,
7)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

metoda przypadku.

Środki dydaktyczne:

−

ciągnik rolniczy marki New Holland,

−

instrukcja obsługi ciągnika,

−

drobny papier ścierny,

−

multimetr.

Ćwiczenie 2

Wskaż odbiorniki elektryczne w pojeździe marki New Holland, wypisz je na arkuszu

papieru oraz zapisz, jakie posiadają wartości zabezpieczeń prądowych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni

fragment rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na odpowiednie oznaczenia
elementów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować zapisy instrukcji obsługi,
2) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3)  zaplanować tok postępowania,
4)  rozpoznać elementy instalacji elektrycznej,
5)  wypisać odbiorniki prądu na arkuszu papieru,
6)  odszukać zabezpieczenia do wskazanych odbiorników,
7)  przyporządkować spisując wartości zabezpieczeń je właściwym odbiornikom prądu,
8)  ocenić wykonane ćwiczenie,
9)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

metoda przypadku.

Środki dydaktyczne:

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania,

−

ciągnik rolniczy marki New Holland,

−

instrukcja obsługi ciągnika.

Ćwiczenie 3

Podłączona prawidłowo przyczepa do ciągnika rolniczego nie posiada napięcia w instalacji

elektrycznej. Oświetlenie przyczepy jest niesprawne. Wtyka oświetlenia przyczepy jest podpięta
do gniazda zasilania zewnętrznego ciągnika. Sprawdź przyczynę usterki i usuń ją.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni

fragment rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na podłączenie wtyki do gniazda
zasilania zewnętrznego ciągnika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować zapisy instrukcji obsługi,
2)  zgromadzić przybory i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3)  zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
4)  zorganizować narzędzia niezbędne do naprawy instalacji elektrycznej,
5)  zaplanować tok postępowania,
6)  rozpoznać usterkę,
7)  usunąć usterkę,
8)  ocenić wykonane ćwiczenie,
9)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

metoda przypadku.

Środki dydaktyczne:

−

ciągnik rolniczy, przyczepa wyposażona w oświetlenie,

−

multimetr,

−

narzędzia do naprawy instalacji elektrycznej,

−

instrukcja obsługi ciągnika, przyczepy.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Diagnostyka i naprawa układów elektrycznych

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj diagnostykę akumulatora samochodowego. Sprawdź stan techniczny, dokonaj

pomiaru stanu naładowania, sprawdź stan zagęszczenia elektrolitu w poszczególnych celach.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania, zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Oceniając pracę uczniów
należy zwrócić uwagę na:

−

sposób przygotowania stanowiska,

−

dobór narzędzi,

−

umiejętność wykorzystania instrukcji operacyjnych,

−

prezentację wyników.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2)  określić budowę akumulatora,
3)  sprawdzić stan techniczny akumulatora wizualnie,
4)  dokonać pomiaru napięcia na zaciskach akumulatora,
5)  sprawdzić poziom elektrolitu w poszczególnych celach (uzupełnić w miarę potrzeby),
6)  dokonać pomiaru gęstości elektrolitu,
7)  dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia,
8)  uporządkować miejsce pracy,
9)  zaprezentować wnioski z wykonanego ćwiczenia prowadzącemu.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

metoda przypadku.

Środki dydaktyczne:

−

akumulator obsługowy,

−

multimetr,

−

areometr,

−

woda bieżąca,

−

woda destylowana,

−

stanowisko do wykonania pomiarów,

−

instrukcja bhp,

−

środki ochrony osobistej.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Po uruchomieniu silnika spalinowego w pojeździe kontrolka sygnalizacyjna czerwona

o symbolu graficznym „akumulator” świeci się światłem ciągłym. Ustal przyczynę usterki oraz
przedstaw w punktach procedurę jej usunięcia.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania, zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Oceniając pracę uczniów
należy zwrócić uwagę na:

−

sposób przygotowania stanowiska naprawczego,

−

dobór narzędzi,

−

podjęcie decyzji o sposobie i miejscu naprawy,

−

umiejętność wykorzystania instrukcji operacyjnych,

−

prezentację wyników.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować zapisy instrukcji obsługi,
2)  zgromadzić materiały i narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3)  zaplanować tok postępowania,
4)  ustalić przyczynę usterki,
5)  zapisać w punktach procedurę wykonania naprawy,
6)  ocenić wykonane ćwiczenie,
7)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

metoda przypadku.

Środki dydaktyczne:

−

dowolny pojazd z zasymulowaną usterką,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania,

−

multimetr,

−

instrukcja obsługi pojazdu,

−

dokumentacja instalacji elektrycznej w pojeździe.

Ćwiczenie 3

Po zdiagnozowaniu rozrusznika okazało się że szczotki na komutatorze uległy

„zawieszeniu”. Dokonaj usunięcia usterki.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania, zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Oceniając pracę uczniów
należy zwrócić uwagę na:

−

sposób przygotowania stanowiska naprawczego,

−

dobór narzędzi,

−

podjęcie decyzji o sposobie i miejscu naprawy,

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

umiejętność wykorzystania instrukcji operacyjnych,

−

prezentację wyników.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować zapisy instrukcji obsługi,
2)  określić zasady bezpiecznej pracy,
3)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4)  zapoznać się z budową rozrusznika,
5)  przeprowadzić diagnostykę,
6)  zapoznać się z rodzajem uszkodzenia,
7)  przedstawić zaplanowane kolejne czynności i skonsultować je z nauczycielem,
8)  wykonać naprawę,
9)  sprawdzić poprawność wykonanego ćwiczenia,
10)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

metoda przypadku.

Środki dydaktyczne:

−

rozrusznik z zasymulowaną usterką,

−

zestaw narzędzi warsztatowych potrzebnych do wykonania naprawy,

−

instrukcja obsługi pojazdu,

−

stanowisko do wykonania naprawy,

−

instrukcja bhp.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Oświetlenie w pojazdach drogowych

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj diagnostykę oświetlenia w ciągniku rolniczym marki New Holland. Wnioski

i uwagi zaprezentuj w formie pracy pisemnej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni

fragment rozdziału Materiał nauczania. Nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki
wykonania, zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować zapisy instrukcji obsługi,
2)  określić zasady bezpiecznej pracy,
3)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4)  wykonać diagnostykę urządzeń świetlnych ciągnika,
5)  podsumować wykonane ćwiczenie,
6)  podać wnioski w formie pisemnej,
7)  zaprezentować wnioski.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda tekstu przewodniego,

−

metoda przypadku.

Środki dydaktyczne:

−

ciągnik rolniczy,

−

przybory do pisania,

−

instrukcja obsługi ciągnika,

−

poradnik traktorzysty – operatora.

Ćwiczenie 2

Wykonaj regulację reflektorów przednich świateł drogowych i mijania w ciągniku marki

New Holland.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni

fragment rozdziału Materiał nauczania. Nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki
wykonania, zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  zapoznać się z instrukcją obsługi ciągnika, szczególnie uwzględniając rozdział oświetlenie,

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4)  zapoznać się z budową oświetlenia w pojeździe,
5)  dokonać pomiaru ustawień reflektorów,
6)  dokonać regulacji reflektorów,
7)  przedstawić wykonane ćwiczenie,
8)  wyciągnąć wnioski z wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda tekstu przewodniego,

−

metoda przypadku.

Środki dydaktyczne:

−

ciągnik rolniczy,

−

instrukcja obsługi ciągnika,

−

stanowisko do przeprowadzenia pomiaru,

−

poradnik traktorzysty – operatora,

−

narzędzia niezbędne do przeprowadzenia regulacji reflektorów.

Ćwiczenie 3

Wykonaj wymianę wszystkich żarówek oświetlenia pojazdu pomijając podświetlenie deski

rozdzielczej i lampek kontrolnych.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni
fragment rozdziału Materiał nauczania. Nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki
wykonania, zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować zapisy instrukcji obsługi,
2)  określić zasady bezpiecznej pracy,
3)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4)  zapoznać się z wyposażeniem oświetlenia ciągnika,
5)  dokonać wymiany wszystkich żarówek na nowe,
6)  sprawdzić poprawność wykonanego ćwiczenia,
7)  zaprezentować wykonane ćwiczenie prowadzącemu,
8)  wyciągnąć wnioski z wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda tekstu przewodniego,

−

metoda przypadku.

Środki dydaktyczne:

−

ciągnik rolniczy,

−

instrukcja obsługi ciągnika,

−

poradnik traktorzysty – operatora,

−

komplet żarówek,

−

komplet narzędzi,

−

akcesoria do konserwacji.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Diagnozowanie i naprawa
układów elektrycznych w pojazdach i maszynach”

Test składa się z 20 zadań jednokrotnego wyboru z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 14, 15, 17, 18, 19, 20 są poziomu podstawowego,

−

zadania 9, 13, 16, są poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający

−

za rozwiązanie co najmniej 10 zadań,

−

dostateczny

−

za rozwiązanie co najmniej 14 zadań,

−

dobry

−

za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 1 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry

−

za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu

ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. a, 3. c, 4. b, 5. a, 6. d, 7. a, 8. b, 9. b, 10. a, 11. c, 12. d,
13. d, 14. b, 15. b, 16. c, 17. a, 18. c, 19. a, 20. b.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Określić wartość napięcia na zaciskach
akumulatora

Rozróżnić źródło prądu

Określić liczbę ogniw akumulatora 12V

Określić wartość napięcia jednego
ogniwa akumulatora

Określić, co to jest elektrolit żelowy

Określić typowe uszkodzenie alternatora

Wskazać liczbę kolorów stosowanych do
oznakowania bezpieczników

Określić, czym zajmuje się diagnostyka

Scharakteryzować funkcję akumulatora

Określić poziom elektrolitu
w akumulatorze

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Określić, wartość gęstości elektrolitu w
sprawnym akumulatorze

Wyjaśnić, czym uzupełniamy poziom
elektrolitu w akumulatorze

13 Scharakteryzować funkcję rozrusznika

14 Określić typowe uszkodzenie rozrusznika

Określić wartość napięcia występującą w
instalacji pojazdu

Określić dla jakiej barwy oko ludzkie ma
największą czułość w nocy

Zinterpretować, kiedy używamy świateł
mijania

Określić, od kiedy wprowadzono
obowiązek jazdy na światłach mijania
przez całą dobę

Określić rodzaj wymaganych reflektorów
przednich w Polsce

Określić przyrząd do badania oświetlenia
w pojazdach

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym

wyprzedzeniem.

2.  Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3.  Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4.  Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na pytania testowe.
5.  Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
6.  Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
7.  Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
8.  Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych  i karty odpowiedzi, określ czas przeznaczony  na

udzielanie odpowiedzi.

9. Zapytaj, czy uczniowie zrozumieli instrukcję i polecenia. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
10. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru

dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).

11. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

12.  Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
13.  Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
14.  Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które sprawiły

uczniom największe trudności.

15. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń

dydaktycznych – niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.

Instrukcja dla ucznia

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi.  Tylko

jedna jest prawdziwa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Przybliżona wartość napięcia występującego na zaciskach akumulatora w pojazdach wynosi

a)  5V.
a)  12V.
a)  15V.
a)  20V.

2. Źródłem prądu w pojazdach jest

a)  akumulator i prądnica.
b)  rozrusznik.
c)  instalacja zasilająca.
d)  przetwornica.

3. Akumulator 12V składa się z ogniw, których jest

a)  trzy.
b)  pięć.
c)  sześć.
d)  dwanaście.

4. Wartość napięcia jaką generuje jedno ogniwo akumulatora wynosi

a)  1,2V.
b)  2,1V.
c)  2,3V.
d)  2,5V.

5. Elektrolitem żelowy nazywamy

a)  wodny roztwór kwasu siarkowego z dodatkiem środka żelującego.
b)  żel siarkowy.
c)  woda destylowana w postaci żelu.
d)  żywice sylikonowe.

6. Typowym uszkodzeniem dla alternatora jest

a)  przerwanie przewodu.
b)  brak zasilania.
c)  obracanie się alternatora w przeciwnym kierunku.
d)  uszkodzenie układu prostowniczego.

7. Podstawową ilością kolorów używanych do oznakowania bezpieczników jest

a)  11.
b)  12.
c)  13.
d)  14.

8. Diagnostyka zajmuje się

a)  badaniem procesów.
b)  oceną stanu technicznego pojazdów i maszyn.
c)  badaniem procesów roboczych.
d)  wykrywaniem usterek.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Funkcja jaką pełni akumulator w pojeździe to

a)  oświetlenie pojazdu.
b)  źródło prądu.
c)  zabezpieczenie instalacji.
d)  zasilenie alternatora.

10. Poziom elektrolitu w akumulatorze powinien

a)  znajdować się powyżej płyt ołowianych tak aby były one całkowicie zanurzone.
b)  znajdować się poniżej płyt ołowianych.
c)  znajdować się na równi z płytami ołowianymi.
d)  znajdować się poniżej połączeń płyt ołowianych.

11. Gęstość elektrolitu w sprawnym akumulatorze wynosi

a) 1,8G/cm

b) 1,38G/cm

c) 1,28G/cm

d) 1,40G/cm

12. Nieznaczny ubytek elektrolitu uzupełniamy

a)  żywicą sylikonową.
b)  wodą.
c)  kwasem siarkowym.
d)  wodą destylowaną.

13. Rozrusznik jest

a)  źródłem zasilania.
b)  akumulatorem.
c)  alternatorem.
d)  odbiornikiem prądu.

14. Typową usterką rozrusznika jest

a)  utlenienie przewodu.
b)  przepalenie uzwojenia wirnika.
c)  przerwanie przewodu zasilającego.
d)  zerwanie paska klinowego.

15. Wartość napięcia do zasilenia żarówek w pojeździe wynosi

a)  5V, 4V.
b)  10V, 12V.
c)  12V, 24V.
d)  13V, 18V.

16. Oko ludzkie ma największą czułość w nocy dla barwy

a)  żółtej.
b)  białej.
c)  zielonej.
d)  pomarańczowej.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Diagnozowanie i naprawa układów elektrycznych w pojazdach i maszynach

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Test 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Diagnozowanie i naprawa
układów elektrycznych w pojazdach i maszynach”

Test składa się z 20 zadań jednokrotnego wyboru z których:

−

zadania 1, 2, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 15, 16, 18, 19, 20 są poziomu podstawowego,

−

zadania 3, 4, 13, 17, 20 są poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający

−

za rozwiązanie co najmniej 10 zadań,

−

dostateczny

−

za rozwiązanie co najmniej 14 zadań,

−

dobry

−

za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry

−

za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu

ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. a, 3. b, 4. a, 5. c, 6. d, 7. c, 8. b, 9. c, 10. d, 11. c, 12. b,
13. d, 14. c, 15. d, 16. b, 17. a, 18. a, 19. a, 20. b.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Określić zespoły elektryczne
w pojeździe

Określić wartość napięcia
generowanego przez źródło prądu
w pojeździe

Ustalić sposób połączenia ogniw
akumulatora

Ustalić wartość siły elektromotorycznej
12V akumulatora

Określić przedział napięcia ładowania
akumulatora

Wyjaśnić wadę akumulatorów
ołowiano – kwasowych

Określić rodzaj prądu wytwarzanego
przez alternator

Określić co nazywamy stojanem

Określić co nazywamy wirnikiem

Określić średnicę przewodów
używanych do budowy instalacji
elektrycznej w pojazdach

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Określić wartość gęstości elektrolitu
w sprawnym akumulatorze

Określić, czym uzupełniamy ubytki
izolacji

Scharakteryzować funkcję
bezpiecznika w instalacji

Określić liczbę kolorów używanych
do oznakowania bezpieczników

15 Wyjaśnić, co nazywamy multimetrem

16 Wyjaśnić, co nazywamy areometrem

Scharakteryzować, czym jest światło
widzialne

18 Rozróżnić rodzaje akumulatorów

Określić rodzaj wymaganych
reflektorów przednich w Polsce

Dobrać nazwę przyrządu do badania
oświetlenia w pojazdach

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym

wyprzedzeniem.

udzielanie odpowiedzi.

9. Zapytaj, czy uczniowie zrozumieli instrukcję i polecenia. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
10. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru

dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).

11. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

12.  Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
13.  Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
14.  Przeprowadź  analizę  uzyskanych  wyników  sprawdzianu  i  wybierz  te    zadania,  które

sprawiły uczniom największe trudności.

15. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń

dydaktycznych – niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.

Instrukcja dla ucznia

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko jedna

jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Kompletna instalacja elektryczna w pojeździe składa się z

a) źródła

prądu,

przewodów

elektrycznych,

zabezpieczeń,

osprzętu

kontrolno

pomiarowego, odbiorników prądu.

b)  instalacji, alternatora, przewodów.
c)  zabezpieczenia, akumulatora, odbiorników prądu.
d)  źródła prądu, odbiorników.

2. Źródło prądu w pojeździe generuje napięcie

a)  12V lub 24V.
b)  13,2V lub 14.8V.
c)  12V lub 14V.
d)  12V lub 20V.

3. Ogniwa w akumulatorze połączone są

a)  równolegle.
b)  szeregowo.
c)  za pośrednictwem przewodów miedzianych w osłonie silikonowej.
d)  bezpiecznikami.

4. Akumulator samochodowy 12V posiada siłę elektromotoryczną

a)  12,6V.
b)  14,2V.
c)  13,2V.
d)  12,1V.

5. Prawidłowe napięcie ładowania akumulatora zawiera się

a)  od 12V do 13V.
b)  od 13,2V do 14V.
c)  od 13,2V do 15,2V.
d)  od 15,2V do 20V.

6. Główną wadą akumulatorów ołowiano – kwasowych jest

a)  koszt eksploatacji.
b)  łatwość obsługi.
c)  niskie napięcie.
d)  ryzyko wycieku kwasu siarkowego.

7. Alternator wytwarza prąd

a)  prąd stały.
b)  prąd stały przetwarzany na prąd przemienny.
c)  prąd przemienny przetwarzany na prąd stały za pomocą układu prostowniczego.
d)  prąd o napięciu 12V.

8. Stojanem w alternatorze nazywamy

a)  kopułę alternatora.
b)  Obudowę z uzwojeniami alternatora.
c)  starter alternatora.
d)  regulator napięcia.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Wirnikiem w alternatorze nazywamy

a)  stojan alternatora.
b)  układ prostowniczy.
c)  wirujące uzwojenie wzbudzenia alternatora.
d)  regulator prądu.

10. Przewody używane do instalacji elektrycznej w pojeździe posiadają

a)  średnicę 2÷10mm.
b)  średnicę 5÷10mm.
c)  średnicę 2,5÷5mm.
d)  średnicę 0,5÷2mm.

11. Gęstość elektrolitu w sprawnym akumulatorze wynosi

a) 1,8G/cm

b) 1,38G/cm

c) 1,28G/cm

d) 1,40G/cm

12. Ubytki izolacji na przewodach uzupełnia się

a)  silikonem.
b)  taśmą izolacyjną.
c)  mieszanina żywicy i sylikonu.
d)  wymienia się na nowe.

13. Bezpiecznik w instalacji elektrycznej pełni funkcję

a)  zabezpieczenia kierowcy przed porażeniem.
b)  zabezpieczenia pojazdu przed wypadkiem.
c)  zabezpieczenia przewodów od napięcia.
d)  zabezpieczenia odbiorników przed uszkodzeniem.

14. Podstawową liczbą kolorów do oznaczania zabezpieczeń jest

a)  15.
b)  12.
c)  11.
d)  10.

15. Multimetrem nazywamy

a)  miernik do pomiary natężenia prądu.
b)  miernik do pomiaru napięcia prądu.
c)  miernik do pomiaru gęstości elektrolitu.
d)  miernik do pomiaru podstawowych parametrów energii elektrycznej.

16. Areometrem nazywamy

a)  przyrząd do pomiaru natężenia prądu.
b)  przyrząd do pomiaru gęstości cieczy.
c)  przyrząd do pomiaru odległości.
d)  przyrząd do pomiaru chropowatości.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Diagnozowanie i naprawa układów elektrycznych w pojazdach i maszynach

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1.  Bocheński C.: Naprawa maszyn i urządzeń rolniczych. Podstawy. WSiP, Warszawa 1997
2.  Buliński J., Miszczak M.: Podstawy mechanizacji rolnictwa. WSiP, Warszawa 1996
3.  Dąbrowski S. i Kozłowska D. : Maszyny i ciągniki rolnicze. PWRiL, Warszawa 1981
4.  Holubowicz Z., Lorenc W., Żak S.: Naprawa maszyn rolniczych. PWRiL, Warszawa 1984
5.  Instrukcja obsługi ciągnika New Holland
6.  Kozłowska D.: Mechanizacja rolnictwa cz I. Hortpress sp. z o.o., Warszawa 1996
7.  Kozłowska D.: Podstawy techniki. Hortpress sp. z o.o., Warszawa 2001
8.  Kuczewski J., Majewski Z.: Eksploatacja maszyn rolniczych. WSiP, Warszawa 1999
9.  Lorenc W.: Naprawa maszyn i urządzeń rolniczych. T 1. PWRiL, Warszawa 1985
10.  Mazur J., Stolarczy Z.: Podręcznik traktorzysty operatora PWRiL Warszawa 1985
11.  Uzdowski  M.,  Bramek  K.,  Garczyński  K.:  Eksploatacja  techniczna  i  naprawa.  WKiŁ,

Warszawa 2003

12.  www. pl.wikipedia.org.: Wolna encyklopedia
13.  www.motofocus.com.pl
14.  www.zarowki–hurtownia.pl
15.  www.garbus4.a4.pl

Czasopisma:

−

Agroserwis,

−

Farmer

−

Technika rolnicza – poradnik rolniczy

Literatura metodyczna:

1. Dretkiewicz – Więch J.:ABC nauczyciela przedmiotów zawodowych. Operacyjne cele

kształcenia Zeszyt 32. CODN, Warszawa 1994

2. Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. ITeE, Radom 2000