Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

1

 
 
 
 

Logiczne podstawy prawoznawstwa 

 
 

Piotr Łukowski 

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

2

 
 
 

WYKŁAD 4 

 

nazwa c.d. 

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

3

 

3. ze względu na znaczenie (treść nazwy)  
 
3.1. ze względu na posiadanie znaczenia:  
- generalna, to nazwa mająca znaczenie. Jest ona przyznawana 
przedmiotom/zjawiskom, ze względu na cechy tych przedmiotów/zjawisk (np. „obecna 
stolica Polski”, „prawnik”, „adwokat Jan Kowalski”, „kara”). Nazwy generalne mając 
znaczenie, mają tym samym treść.  
- indywidualna, to nazwa nie posiadająca znaczenia 

(konieczny komentarz!)

. Jest ona 

przyznawana konkretnemu, poszczególnemu przedmiotowi, bez względu na cechy 
tego przedmiotu (np. „Warszawa”)  

 

Treścią nazwy generalnej (konotacją, znaczeniem nazwy) jest taki zespół cech, Ŝe 
kaŜdy desygnat tej nazwy musi posiadać wszystkie te cechy jednocześnie.  

 

Konieczny komentarz: 

♣

 Nazwa indywidualna jest nadawana bez względu na znaczenie, ale raz nadana, skoro jest trafnie 

rozumiana, funkcjonuje jako generalna. W przeciwnym razie, nie rozumielibyśmy wypowiedzi kogoś 
mówiącego o Zeusie, czy o Warszawie.  

♣

 Chyba, Ŝe przyjmiemy, Ŝe kaŜda nazwa indywidualna jedynie wskazuje (oznacza) obiekt w sposób 

nie pociągający za sobą informowania nas o takich czy innych cechach.  

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

4

 

Konstytutywny dla danej nazwy zespół cech, to taki zespół cech, który wystarcza do 
zgodnego z prawdą stwierdzenia, czy dany obiekt jest desygnatem tej nazwy czy nie 
jest.  
KaŜda cecha, spoza konstytutywnego dla danej nazwy zespołu cech, przysługująca 
kaŜdemu desygnatowi tej nazwy jest cechą konsekutywną.  

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

5

Uwaga 1. podział cech na te, tworzące konstytutywny zespół oraz konsekutywne ma 
charakter  względny, zaleŜy od punktu widzenia uŜytkownika języka, jego upodobania, 
wiedzy, itp.  

 

Przykład  
Nazwa „człowiek”:  
Podejście pierwsze. Konstytutywny dla nazwy „człowiek” zespół cech, to: bycie 
zwierzęciem oraz rozumność (Arystoteles). Z tego punktu widzenia, dwunoŜność i 
nieopierzoność, to cechy konsekutywne.  
Podejście drugie. Konstytutywny dla nazwy „człowiek” zespół cech, to: bycie 
zwierzęciem, dwunoŜnym i nieopierzonym (Platon). Z tego punktu widzenia, 
rozumność to cecha konsekutywna.  

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

6

 

Uwaga 2. Im bogatsza w cechy istotne treść nazwy, tym węŜszy jest jej zakres.  
 
Przykład 1:  
„Przestępstwem jest kaŜdy czyn ludzki, obiektywnie szkodliwy dla układu stosunków 
społecznych, subiektywnie zawiniony, który jako taki jest przez ustawę karną 
zabroniony”.  
Jeśli teraz, wzbogacimy tę treść o takie cechy jak „czyn ten skierowany jest przeciwko 
państwu” lub „czyn ten jest skierowany przeciwko organom państwa”, to następuje 
zawęŜenie zakresu definiowanego wyraŜenia. Zakres nowej nazwy jest podzbiorem 
zakresu nazwy „przestępstwo”. Jest to przykład nadrzędności/podrzędności jednego 
zakresu wobec drugiego odpowiednich dwóch nazw. 

(patrz dalsza cz

ęść

 wykładu)

 

 
 
Przykład 2:  
stopniowe poszerzanie nazwy 
((((marynarka) w zielona kratę) z metalowymi guzikami) wyprodukowana w Chinach) 

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

7

 

Uwaga 3. Argumentacja paradoksu stosu pokazuje, Ŝe nie istnieją pojęcia (znaczenia, 
konotacje) nazw języka naturalnego. Zatem, mówienie np. o pojęciu człowieka, czy o 
pojęciu krzesła jest zwykłym naduŜyciem. Aby uratować moŜliwość mówienia o 
znaczeniu nazw języka naturalnego, moŜna przyjąć, Ŝe znaczenie nazwy, to sposób 
posługiwania się tą nazwą przez ludzi. Wówczas, tylko konotacja (pojęcie) jako treść 
nazwy, a więc obiektywna własność wszystkich i tylko tych przedmiotów, które są 
desygnatami tej nazwy nie istnieje. Wydaje się, iŜ lepiej jest jednak przyjąć, Ŝe 
znaczenie nazwy nieostrej teŜ nie istnieje, a to co istnieje to jakiś, bliŜej nieokreślony 
sposób jej rozumienia, umoŜliwiający bardziej lub mniej trafne jej uŜycie. Nieostrość 
jest bowiem uwaŜana za wadliwość znaczenia.

*

  

 
 
 
 
 

*

 Innego zdania jest J.L.Austin. UwaŜa on bowiem, Ŝe nieostrość jest zaletą języka 

naturalnego, gdyŜ dzięki niej moŜemy z konieczności ubogie słownictwo stosować do 
opisania przebogatej rzeczywistości. 

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

8

 
Uwaga 4. PoniewaŜ w dalszej części klasyfikacji rozwaŜane są nazwy mające 
znaczenie, wszystkie poniŜsze analizy dotyczą wyłącznie nazw generalnych.  

 
 
 

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

9

Uwaga 5 (sarkastyczna). PoniewaŜ uwzględnienie zjawiska nieostrości uniemoŜliwia 
snucie niektórych (czyt. większości) semiotycznych rozwaŜań, zastosujemy metodę 
sprawdzoną i masowo stosowaną na gruncie filozofii, czyli udawanie, Ŝe zjawiska 
nieostrości nie ma ;-)  
Będziemy więc udawali, Ŝe nazwy języka naturalnego, takie jak „człowiek”, „krzesło” 
itd. mają określone, precyzyjne znaczenie, a więc ich ekstensje pozytywne i negatywne 
są zbiorami w sensie matematyki klasycznej.  
 
 
 
 

Wstyd! 

 

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

10

 

3.1.1. ze względu na rodzaj korelatu semantycznego (rolę znaczeniową, supozycję):  
- nazwa w supozycji prostej jest znakiem dla kaŜdego swojego desygnatu  
- nazwa w supozycji formalnej jest znakiem dla klasy jaką tworzą jej desygnaty (nazwa 
pojmowana abstrakcyjnie)  
- nazwa w supozycji materialnej jest znakiem dla samej siebie występującej, albo w 
postaci napisu, albo dźwięku.  
 

Przykład  
Nazwa „adwokat” w trzech kolejnych zdaniach występuje odpowiednio w supozycji 
prostej, formalnej i materialnej:  

 

1. Przebiegły adwokat wygrał sprawę, która w powszechnym mniemaniu uchodziła za 
„z góry” przegraną.  
2. Adwokat jest niezbędnym elementem wymiaru sprawiedliwości w systemie 
demokratycznym.  
3. Dwoma najsłabiej widocznymi na wydruku wyraŜeniami były „adwokat” oraz „lub 
czasopisma”.  

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

11

 

3.1.2. ze względu na ilość znaczeń:  
- jednoznaczna, to nazwa która ma jedno znaczenie. Np. „kwadrat” (czy na pewno?).  
- wieloznaczna, to nazwa która ma więcej niŜ jedno znaczenie - prawie (?) kaŜda 
nazwa języka naturalnego.  

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

12

Wszystkie nazwy są wieloznaczne, zwłaszcza w oderwaniu od kontekstu.  

 
 

W „Mistrzu i Małgorzacie” Bułhakowa, Piłat wznosi toast za pokój w Imperium 
Rzymskim. Czym jest więc 

pokój

? MoŜe pokój bywa stanem dominacji jednego 

narodu nad drugim?  

 

 
Najwyraźniej, znaczenie słów zaleŜy takŜe od sposobu ich pojmowania przez 
uŜytkownika i od sposobu interpretowania przez niego rzeczywistości.  

 

Szczególnie wieloznacznymi są: „moŜe” i „być/jest”.  

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

13

 
Błąd wieloznaczności polega na rozumieniu danej nazwy w co najmniej dwóch 
znaczeniach podczas, gdy powinna ona być rozumiana w jednym znaczeniu. Błąd ten 
występuje najczęściej wówczas, gdy jakaś wieloznaczna nazwa jest uŜywana w 
kontekście, czyli w sposób, który nie precyzuje jej znaczenia.  

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

14

P

ARADOKS  

W

SZECHMOCNEGO  

B

OGA

 

Bóg  jest  istotą  wszechmocną.  Zatem  Bóg  moŜe  uczynić  wszystko  co  tylko  jest 
logicznie  moŜliwe  (czyli  niesprzeczne),  a  więc  w  szczególności  moŜe  uczynić  coś 
złego.  Bóg  jest  istotą  nieskończenie  dobrą,  więc  nie  moŜe  uczynić  niczego  złego. 
Mamy zatem sprzeczność. Jest bowiem coś co zarazem Bóg moŜe uczynić i czego nie 
moŜe uczynić. Tym czymś jest grzech.  

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

15

P

ARADOKS  NAS  SAMYCH

 

Czy my moŜemy zabić kogoś kogo bardzo kochamy?  
Osoba  którą  kochamy  nie  jest  w  naszym  towarzystwie  czujna  (nie  chroni  się  przed 
nami, nie obserwuje nas, niekiedy nawet w kuchni pełnej noŜy staje do nas tyłem, itd.), 
moŜemy  więc  ją  zabić.  Jednocześnie,  nie  moŜemy  jej  zabić,  bo  ją  kochamy.  Zatem, 
jednocześnie moŜemy i nie moŜemy dokonać zbrodni.  
 

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

16

P

ARADOKS 

P

ROTAGORASA

 

„Sofista  grecki  Protagoras  miał  ucznia  nazwiskiem  Euathlos,  którego  kształcił  w 
sztuce prawniczej. Między uczniem a nauczycielem stanęła umowa, mocą której obaj 
zgodzili się na to, iŜ Euathlos zapłaci Protagorasowi za naukę, jednak pod tym dopiero 
warunkiem,  Ŝe  Euathlos  wygra  pierwszy  swój  proces  sądowy.  Nauka  się  skończyła, 
Euathlos  jednak  nie  myślał  jeść  z  niej  chleba  i  nie  przyjmował  Ŝadnego  procesu. 
Trwało  to  dość  długo,  aŜ  się  Protagorasowi  cierpliwość  wyczerpała  i  zaskarŜył 
Euathlosa  do  sądu  o  zapłatę.  Stanąwszy  przed  trybunałem  tak  uzasadniał  Protagoras 
swą  pretensję:  albo  Euathlos  ten  proces,  który  jest  jego  pierwszym  procesem,  wygra 
albo przegra. Jeśli go wygra, to winien mi zapłacić na mocy umowy, która zobowiązuje 
go  do  zapłaty,  jeśli  swój  pierwszy  proces  wygra.  Jeśli  go  zaś  przegra,  to  winien  mi 
zapłacić  na  mocy  wyroku  sądowego.  Ale  Euathlos  pojętnym  musiał  być  uczniem,  bo 
odpowiedział  Protagorasowi  następującą  repliką  albo  ja,  Euathlos,  proces  wygram 
albo  przegram.  Jeśli  go  wygram,  to  znaczy,  iŜ  wyrok  sądowy  uwolni  mnie  od 
obowiązku  zapłaty,  jeśli  przegram,  to  wobec  umowy,  która  zobowiązywała  mnie  do 
zapłaty  tylko w  wypadku,  gdybym mój pierwszy  proces wygrał,  od  obowiązku  zapłaty 
będę wolny.” 

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

17

P

ARADOKS 

E

LEKTRY

 

Z  powodów  oczywistych  twierdzimy,  Ŝe  Elektra  wie,  Ŝe  Orestes  jest  jej  bratem.  Ale 
Orestes  stoi  przed  Elektrą  zasłonięty.  Elektra  nie  wie,  Ŝe  ów  zasłonięty  człowiek  jest 
jej bratem, a przecieŜ to jest Orestes, więc wnioskujemy, iŜ Elektra nie wie, Ŝe Orestes 
jest jej bratem. A więc - wie to, czego nie wie. 
 
P

ARADOKS  PIJAKA

 

Kto pije, ten śpi; kto śpi, nie grzeszy; kto nie grzeszy, jest święty; zatem: kto pije, jest 
ś

więty.  

 
P

ARADOKS ZŁODZIEJA

 

Skoro Ŝaden złodziej nie chce brać niczego, co jest złe, to pragnie tylko rzeczy dobrych 
- a kto pragnie tylko rzeczy dobrych, jest dobry; zatem kaŜdy złodziej jest dobry. 
 
P

ARADOKS ADWOKATA

 

KaŜdy, kto pomaga przestępcom, sam jest przestępcą.  
KaŜdy adwokat pomaga przestępcom.  
Zatem, kaŜdy adwokat jest przestępcą.  

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

18

P

ARADOKS 

E

LEKTRY

 

1.

 Z powodów oczywistych twierdzimy, Ŝe Elektra 

wie

 z1

, Ŝe Orestes jest jej bratem.  

2. 

Ale Orestes stoi przed Elektrą zasłonięty.  

3.

  Elektra 

nie  wie

  z2

,  Ŝe  ów  zasłonięty  człowiek  jest  jej  bratem,  a  przecieŜ  to  jest 

Orestes, więc wnioskujemy, iŜ  

w.

 Elektra 

nie wie

 z2

, Ŝe Orestes jest jej bratem. A więc - 

wie 

z1 

to, czego 

nie wie

 z2

. 

 

Innymi słowy, Elektra wie kto jest jej bratem, choć w tej chwili w danej osobie nie potrafi rozpoznać brata.  

 
 
P

ARADOKS  PIJAKA

 

1.

 Kto pije, ten śpi;  

2.

 kto śpi, 

nie grzeszy 

z1

;  

3.

 kto 

nie grzeszy 

z2

, jest święty;  

zatem:  

w.

 kto pije, jest święty.  

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

19

 
P

ARADOKS ZŁODZIEJA

 

1.

  Skoro  Ŝaden  złodziej  nie  chce  brać  niczego,  co  jest  złe,  to 

pragnie  tylko  rzeczy 

dobrych

z1

- a  

2.

 kto 

pragnie tylko rzeczy dobrych

 z2

, jest dobry;  

zatem  

w.

 kaŜdy złodziej jest dobry. 

 
 
 
P

ARADOKS ADWOKATA

 

1.

 KaŜdy, kto 

pomaga przestępcom

 z1

, sam jest przestępcą.  

2.

 KaŜdy adwokat 

pomaga przestępcom

 z2

.  

Zatem,  

w.

 kaŜdy adwokat jest przestępcą.  

 
 

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

20

Błąd  ekwiwokacji  (fallacia  aequivocationis)  ma  miejsce  wówczas,  gdy  spełnione  są 
jednocześnie trzy warunki:  
 

1. pewien kluczowy dla wnioskowania termin występuje w co najmniej dwóch 
przesłankach;  
2. wszystkie przesłanki są jednocześnie prawdziwe tylko wtedy, gdy termin ten 
w przynajmniej dwóch z przesłanek w których występuje ma róŜne (i 
odpowiednie!) znaczenie;  
3. wnioskowanie jest poprawne tylko wtedy, gdy termin ten w kaŜdej 
przesłance w której występuje ma to samo (niewaŜne jakie) znaczenie.

*

  

 

 
 
 
 
 

*

Które rozumowanie jest poprawne, 

 

1. „

Jeśli (A 

→

 B) i (B 

→

 C), to (A 

→

 C)

”   czy    2. „

Jeśli (A 

→

 B

1

) i (B

2

 

→

 C), to (A 

→

 C)

” ? 

 

W istocie, rozumowanie drugie ma postać:   „

Jeśli (A 

→

 B) i (D 

→

 C), to (A 

→

 C)

”.  

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

21

 

Problem do rozwiązania w domu:  
 
Pani Wiśniewska chciałaby być Ŝoną pana Kowalskiego. Ale Ŝona pana Kowalskiego 
ma łupieŜ. Więc pani Wiśniewska chciałaby mieć łupieŜ.  
 

☺ 

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

22

 

3.1.3. ze względu na intencję znaczeniową:  
- o intencji pustej, to nazwa, dla której wykluczone jest (na mocy znaczenia słów, lub 
zasad logiki), aby posiadała desygnat. Np. „Ŝonaty kawaler”, „bezdzietna matka”, 
„drewniane Ŝelazo”, „kwadratowe koło”. „Nazwa o intencji pustej” oraz „nazwa 
sprzeczna” to nazwy równozakresowe.  
- o intencji jednostkowej, to nazwa która ma się odnosić do indywiduum, bez względu 
na to, czy ono istnieje czy nie. Np. „Zeus” (przy pewnym swym znaczeniu), 
„Warszawa” (przy pewnym swym znaczeniu).  
- o intencji ogólnej, to nazwa która nie jest ani nazwą o intencji jednostkowej, ani 
nazwą o intencji pustej. Np. „krasnoludek”, „Warszawa” (przy pewnym swym 
znaczeniu).  

 

Jeśli mówimy o intencji znaczeniowej, to de facto mówimy o znaczeniu. Zatem, 
wykorzystane w przykładzie słowo „Zeus” nie jest pozbawione znaczenia, lecz 
funkcjonuje jako nazwa generalna „najwaŜniejszy z bogów w mitologii staroŜytnej 
Grecji”. Stąd zwrot „przy pewnym swym znaczeniu”. Nazwa indywidualna jest 
nadawana bez względu na znaczenie, ale raz nadana, skoro jest trafnie rozumiana, 
funkcjonuje jako generalna. W przeciwnym razie, nie rozumielibyśmy wypowiedzi 
kogoś mówiącego o Zeusie, czy o Warszawie.  

(patrz wcze

ś

niejszy „Konieczny komentarz”) 

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

23

 

3.1.4. ze względu na rozpoznawalność znaczenia:  
- wyraźna, to nazwa, dla której istnieje definicja zupełna, czyli definicja podająca 
warunek konieczny i wystarczający na stosowanie definiowanej nazwy.  
„nazwa ostra” oraz „nazwa wyraźna”, to nazwy równozakresowe.  
- niewyraźna, to nazwa, która nie jest wyraźna (dla której nie istnieje definicja 
zupełna).  
Oczywiście, wobec wcześniejszego stwierdzenia: „nazwa nieostra” oraz „nazwa 
niewyraźna”, to nazwy równozakresowe.  

 
 
 
 
 
 

Uwaga:  
To samo zjawisko jest przez nas róŜnie nazwane, w zaleŜności od tego jak na nie patrzymy, z 
jakiego punktu widzenia je rozwaŜamy:  
- Jeśli patrzymy na nie z punktu widzenia oznaczania, a więc przez pryzmat desygnatów, 
nazwiemy je nieostrością.  
- Jeśli patrzymy na nie z punktu widzenia konotacji, a więc przez pryzmat znaczenia, nazwiemy 
je niewyraźnością.  

 

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

24

Definicja zupełna wyraŜenia A przy wykorzystaniu kryteriów K ma postać:  

 

∀

x (A(x) 

↔

 K(x)) 

 

K jest warunkiem wystarczającym (dostatecznym) zajścia A, jeśli zajście K pociąga za 
sobą zajście A:  

∀

x (K(x) 

→

 A(x)) 

 

Przykład. Warunkiem wystarczającym wyłączenia sędziego ze sprawy (A) jest to, Ŝe pozostaje 
on w stosunku pokrewieństwa z jedną ze stron w tej sprawie (K).  
 

K jest warunkiem koniecznym zajścia A, jeśli z faktu, iŜ zaszło A wynika, Ŝe zaszło K 
(tzn. nie moŜe być tak, aby zaszło A i nie zaszło K)

*

: 

 

∀

x (A(x) 

→

 K(x)) 

 

 

Przykład. Warunkiem koniecznym wymierzenia komuś kary pozbawienia wolności (A) jest 
uznanie go za winnego popełnienia przestępstwa (K).  

 

* 

Pamiętajmy, Ŝe  

nie jest moŜliwe P = konieczne nie-P. 

W szczególności więc,  

nie jest moŜliwe A i nie-K = konieczne jest, Ŝe jeśli A to K.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

25

 

Definicja niezupełna (częściowa, cząstkowa, warunkowa) ma postać:   

 

 
 
 
 

 
 
 
 
 

K

1

 jest tu warunkiem wystarczającym zajścia A 

¬

K

2

 jest tu warunkiem koniecznym zajścia A  

[ (K

2

(x) 

→

 

¬

A(x)) 

↔

 (A(x) 

→

 

¬

K

2

(x)) ] 

 

NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe w przypadku nazw nieostrych (niewyraźnych) nie moŜna 
podać nawet kryteriów częściowych, ani K

1

, ani K

2

. MoŜliwe do sformułowania 

kryteria częściowe nie prowadzą bowiem, ani do określenia A, ani nie-A. UmoŜliwiają 
jedynie wyjaśnienie nazwy A przy pomocy jakichś kolekcji W i Z (często będących 
takŜe zbiorami rozmytymi) będących podzbiorami, odpowiednio, ekstensji pozytywnej 
i negatywnej nazwy A. KaŜde takie kryterium jest arbitralne. 

∀

x (K

1

(x) 

→

 A(x)) 

∀

x (K

2

(x) 

→

 

¬

A(x))  

¬∀

x (K

1

(x) 

∨

 K

2

(x))

 

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

26

Przykład na definicję zupełną i niezupełną 
Istnieje definicja zupełna nazwy „kwadrat” i nie istnieje definicja zupełna nazwy 
„krzesło”:  
 

•

 Figura płaska a jest kwadratem wtedy i tylko wtedy, gdy a jest czworobokiem o 

wszystkich kątach prostych i wszystkich bokach równych.  

•

 Przedmiot a jest krzesłem wtedy i tylko wtedy, gdy jest meblem słuŜącym do 

siedzenia, ma oparcie, nogi,... (= K

1

), nie jest fotelem, ani stołkiem barowym,... (= 

¬

K

2

). 

 
 
Krzesło moŜna zdefiniować jedynie częściowo (tzw. definicja częściowa, cząstkowa, 
niezupełna) wskazując dwa rodzaje przypadków: jedne z ekstensji pozytywnej (jest 
meblem słuŜącym do siedzenia, mającym oparcie i nogi) oraz drugie z negatywnej (nie 
jest fotelem, stołkiem barowym); nieostrej nazwy „krzesło”. Oczywiście, nie potrafimy 
podać, ani warunku K

1

, ani K

2

 (patrz wielokropek dwukrotnie zastosowany w 

definicji).  

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

27

 

3.1.5. ze względu na zmienność znaczenia:  
- okazjonalna, to nazwa której znaczenie zaleŜy od kontekstu wypowiedzi. MoŜe to 
być kontekst miejsca, czasu, osoby, rzeczy.  
- o stałym znaczeniu, to nazwa która nie jest okazjonalna.  
 

Przykład  
WyraŜeniami okazjonalnymi, których znaczenie zaleŜy od kontekstu miejsca są: 
„tam”, „tutaj”, „za tamtą ścianą”, „przede mną”, „nad tamtym drzewem”.  
WyraŜeniami okazjonalnymi, których znaczenie zaleŜy od kontekstu czasu są: 
„wczoraj”, „dzisiaj”, „rok temu”, „za dwa lata”, „wtedy”.  
WyraŜeniami okazjonalnymi, których znaczenie zaleŜy od kontekstu osoby są: „ja”, 
„oni”, „moi przyjaciele”, „jego wspólnik”.  
WyraŜeniami okazjonalnymi, których znaczenie zaleŜy od kontekstu rzeczy są: „to”, 
„tamto”, „ta ksiąŜka”.  

 

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

28

Poza wieloznacznością, nieostrością i okazjonalnością mamy do czynienia z 
ogólnością, czyli róŜnorodnością występującą w ramach jednego znaczenia. Znaczenie 
wyraŜenia określa swoisty rodzaj, w ramach którego mogą istnieć róŜne gatunki pod 
niego podpadające.  
 

Ogólność nazwy „drzewo” polega właśnie na tym, iŜ wyznacza rodzaj, który realizuje 
się w postaci róŜnych, konkretnych gatunków. Jest jedno znaczenie drzewa, ale są 
róŜne gatunki drzew: klon, jesion, dąb, lipa, świerk, itd.  

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

29

Zjawisko ogólności znaczenia jest wykorzystywane w zabiegach erystycznych, 
polegających na stosowaniu nazwy cechującej się ogólnością znaczenia tak jak gdyby 
jej znaczenie miało jedną zaledwie realizację. Przy czym, manipulator wybiera tę 
realizację, która jest mu wygodna, przemilczając lub wręcz zwalczając inne.  
 

Przykład 
RozwaŜmy nazwę „zdrajca”.

 

Teza erystyczna: Pułkownik Kukliński zasługuje na potępienie, gdyŜ 1. jest zdrajcą, a kaŜda 
zdrada jest czynem złym, 2. złoŜył przysięgę, której nie dotrzymał.  

 

Ad.1. Jest tu przemilczana ogólność znaczenia słowa „zdrada” - unika się kwestii, kogo on zdradził. A 
przecieŜ istnieje wielość znaczeń słowa „zdrajca”.   
- Czy być zdrajcą, to źle, czy dobrze?  
- To zaleŜy, kogo (co) zdradzamy. Czy zdradzamy ojczyznę? Czy zdradzamy okupanta, któremu 
słuŜyliśmy? Czy zdradzamy organizację przestępczą? Czy moŜe zdradzamy misia, z którym przez lata 
spaliśmy?  
- A co jeśli zdradzamy zdrajców?  
- (znów) To zaleŜy, czy zdradzamy zdrajców ojczyzny, czy zdradzamy zdrajców organizacji 
przestępczej. Itd. Oczywiście, nie kaŜda zdrada jest czynem złym.  
Ad.2.

 

Jest tu przemilczana ogólność znaczenia słowa „przysięga”. Czy kaŜdej przysięgi powinniśmy 

dotrzymać, aby być ludźmi zasługującymi na szacunek? Np. „Przysięgam, Ŝe Cię zabiję”, 
„Przysięgam, Ŝe na egzaminie z logiki obleję wszystkich studentów pierwszego roku” ☺ 

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa 

 

30

 

Przykład  

 
 

Nazwa „dziecko” jest wieloznaczna, gdyŜ moŜe oznaczać człowieka w odpowiednio 
młodym wieku, jak równieŜ potomka.  

 

Nazwa „dziecko” przy pewnym, ustalonym znaczeniu jest nieostra, gdyŜ istnieją 
obiekty, które nie naleŜą, ani do ekstensji pozytywnej, ani negatywnej tej nazwy.   

 

Nazwa „dziecko” przy pewnym, ustalonym znaczeniu jest ogólna, gdyŜ moŜe oznaczać, 
zarówno dziewczynkę, jak i chłopca.