Mniejszości narodowe w Hiszpanii: Baskowie i Katalończycy
Hiszpania - jedno z największych państw europejskich zamieszkuje niespełna 40mln osób. Nie jest to jednak ludność
jednorodna pod względem etnicznym. Strukturę etniczną Hiszpanii tworzą następujące narodowości: Kastylijczycy (tj.
właściwi Hiszpanie- 72,3%), Katalończycy (16,3%), Galicyjczycy (8,1%) oraz Baskowie (2,3%). Dwie spośród
wymienionych grup- Katalończycy oraz Baskowie przejawiają dążenia separatystyczne, z tym że znacznie silniej
zaznaczają się one wśród mieszkańców Kraju Basków. Chęć posiadania własnej państwowości jest u tych ostatnich
tak silna, że zagraża wewnętrznemu spokojowi Hiszpanii. W przypadku Katalończyków przejawia się ona w znacznie
bardziej umiarkowany sposób, z reguły bez odwoływania się do aktów przemocy. Poniżej przedstawione zostaną
informacje na temat dwóch wspomnianych grup etnicznych i opisany sposób walk o prawa uznania ich odrębności.
BASKOWIE
Baskowie, jak nietrudno zgadnąć, są mieszkańcami Kraju Basków. Region ten zlokalizowany jest w północnej części
Półwyspu Iberyjskiego, w bezpośredniej bliskości granicy hiszpańsko- francuskiej. Właściwie Kraj Basków określić
można jako region transgraniczny, gdyż rozciąga się on także na terytorium Francji. W języku Basków historyczną
Baskonię określa się jako Vascongadas. W jej obrębie wyróżnia się trzy mniejsze jednostki posiadające status
prowincji: Álawa, Guipúzcoa i Vizcaya. Łącznie zamieszkuje je dwa miliony osób. Największym ośrodkiem miejskim
Kraju Basków jest Bilbao; innymi większymi miastami są także San Sebastian oraz Vitoria (miasto stołeczne).
Środowisko przyrodnicze jest dosyć urozmaicone, szczególnie pod względem rzeźby terenu. Cały obszar ma charakter
górzysty; na zachodzie rozciągają się góry Kantabryjskie, a we wschodniej Baskijskie. Ponadto we wschodniej części
uwidaczniają się majestatyczne pasma Pirenejów. Baskonia obfituje w jaskinie, wśród których największe są:
Sopelegor, Venta de la Perra, Landarbaso. Wybrzeże jest strome i wysokie. Panuje tu klimat podzwrotnikowy morski,
natomiast w rejonach wyżej położonych zaznacza się klimat górski. Średnie roczne temperatury powietrza mieszczą
się w granicach 11- 13oC. Ze względu na bliskość potężnego zbiornika wodnego oraz istnienie przeszkód terenowych
zatrzymujących chmury, roczne sumy opadów są bardzo wysokie; kształtują się na poziomie 1500mm.
Mieszkańcy Baskonii, zwani popularnie Baskami, sami siebie określają jako Euskaldunak. Liczba rdzennych Basków
wynosi obecnie około 900 tysięcy. Zdecydowana ich większość zamieszkuje Kraj Basków, część południowo-
zachodnie, przygraniczne rejony Francji, a pozostali rozproszeni są po świecie (spotykani między innymi w Stanach
Zjednoczonych oraz Ameryce Południowej). Posługują się własnym językiem- baskijskim. Pod względem
przynależności religijnej są oni w zdecydowanej większości wyznania katolickiego, a ich chrystianizacja nastąpiła
bardzo wcześnie- około VIII- X wieku. Półwysep Iberyjski zamieszkują oni od najdawniejszych czasów.
Antropologowie snują przypuszczenia, że być może jest to najstarszy z ludów europejskich.
Wśród ludności baskijskiej bardzo duże znaczenie odgrywa tradycja. Jest ona od wieków przenoszona z pokolenia na
pokolenie i przestrzegana do dnia dzisiejszego. W rodzinach do dnia dzisiejszego żywy jest patriarchat, zgodnie z
którym to mężczyzna jest głową rodziny. Ustala on zasady i reguły wspólnego życia, którym to regułom wszyscy
członkowie rodziny muszą się bezdyskusyjnie podporządkować. Dotyczą one zarówno dzieci jak i żony. U
Baskijczyków panuje zwyczaj przechodzenie ziemi po ojcu w ręce najstarszego potomka, bez względu na to czy jest
nim córka czy syn.
Kraj Basków jest obecnie ważnym gospodarczo rejonem Hiszpanii. Jest to bowiem obszar silnie uprzemysłowiony
(wytwarza się w nim około 10% całkowitej wartości hiszpańskiej produkcji przemysłowej). Szczególnie cenne są
tutejsze złoża surowców naturalnych, a zwłaszcza żelaza, cynku i ołowiu. Tradycje górnicze w Baskonii są w związku
z tym bardzo długie, jednak obecnie eksploatacja kopalin nie odgrywa już tak istotnej roli jak niegdyś, jako że została
ograniczona w związku z modernizacją i unowocześnianiem gospodarki narodowej. Przeprowadzane przez rząd
reformy nie pozostały bez wpływu na poziom życia tutejszych mieszkańców. Wielu z nich w związku z zamykaniem
przestarzałych zakładów straciło pracę, przez co stopa bezrobocia wyraźnie wzrosła uzyskując w roku 1998 poziom
17,8%.
W ostatnich latach coraz większe znaczenie zyskują szeroko rozumiane usługi, w których zatrudnionych jest około
60% wszystkich pracujących w tym regionie. Wśród nich decydujące znaczenie ma turystyka, rozwojowi której
sprzyjają walory środowiskowe. Corocznie Baskonię odwiedza aż 1,4mln przyjezdnych, szczególnie licznie
nawiedzający wybrzeże Costa Vasca. Tym co nie sprzyja rozwojowi turystyki w tym obszarze jest terroryzm, o
którym za chwilę będzie mowa. Zamachy z użyciem materiałów wybuchowych, uliczne strzelaniny oraz inne akty
przemocy mające miejsce w publicznych miejscach Kraju Basków, sprawiają, że turyści zdecydowanie nie czują się tu
bezpieczni.
W Kraju Basków bardzo widoczne są oznaki odrębności etnicznej. Po pierwsze z tego względu, że mieszkańcy
posługują się własnym językiem, w którym podawane są zresztą wszystkie nazwy w miejscach publicznych i który
rozbrzmiewa na każdej ulicy. Bardzo rozwinięty jest także ruch niepodległościowy; na każdym kroku napotkać można
broszury informacyjne, plakaty, flagi, które informują przybyszów, że Kraj Basków to jednak nie to samo co reszta
Hiszpanii.
Organizacją Kraju Basków najgłośniej domagającą się jego niepodległości jest Euskadi Ta Askatasuna (ETA), co
dosłownie oznacza: :Kraj Basków i Wolność". Do jej powstania doszło w roku 1959. Głównym założeniem twórców
było wywalczenie niepodległości Kraju Basków, który rozciągać by się miał nie tylko w północnej Hiszpanii, ale
także w części francuskiej.
Działalność ETA zaznaczyła się w latach 60. Początkowo działacze ograniczali się do akcji informacyjnej. Polegała
ona głównie na wypisywaniu żądań stawianych przez Basków, rozdawaniu materiałów na ulicach. Gdy działania te
nie przyniosły jakiegokolwiek odzewu, zdecydowano się na podjęcie zdecydowanie bardziej radykalnych kroków.
Pierwszym z nich był zamach bombowy na linię kolejową, następnie działacze posunęli się do detonacji ładunku pod
siedzibą telewizji w Bilbao. Działacze ci, określani jako "Etarras" nie przebierali w środkach by zwrócić na siebie
uwagę rządu oraz społeczeństwa międzynarodowego. Z czasem jednak i oni zaczęli ponosić konsekwencje i straty w
wyniku podejmowanych aktów terrorystycznych. Pierwszą poważną stratą była śmierć działacza ETA, który zginął w
trakcie zamieszek. Nie była to jedyna ofiara tego konfliktu, do dnia dzisiejszego zginęło bardzo wiele osób. Wśród
zabitych nie znaleźli się jedynie ludzie bezpośrednio zaangażowani w konflikt, ale również bardzo wiele zupełnie
niezwiązanych z nim, przypadkowych osób.
ETA dla wielu młodych osób zamieszkujących Baskonię stanowiła swoisty magnez. Nie tak bardzo pociągały ich idee
przyświecające organizacji, ile same ataki, działania zbrojne, napady. Wpływało to na znaczną liczebność ETA, w
skład której w latach 70. XX wieku wchodziło kilka tysięcy osób. Organizacja dużym poparciem cieszyła się w
Europie Zachodniej, a zwłaszcza wśród osób o poglądach lewicowych. Na początku lat 70. działacze ETA podjęli
współpracę międzynarodową z irlandzką IRA oraz organizacjami o podobnym charakterze działającymi we Francji
oraz Niemczech. Dawało im to poczucie bezpieczeństwa, ponieważ w razie prześladowań ze strony Franco mieli
dokąd się udać. Bezpieczne miejsce ucieczki stanowiła też Algieria, w której działacze ETA podnosili swoje
kwalifikacje bojowe oraz wyposażali swoje oddziały w uzbrojenie.
Zamieszki dokonywane przez "Etarras", nie pozostały długo bez kary. Po kilku zamachach z ich udziałem policji
udało się zatrzymać większość przywódców. Orzeczona kara śmierci nie została jednak na nich wykonana.
Działalność ETA skupiała się głownie na przeprowadzaniu akcji wewnątrz miast. Etarras odcinali się od dokonywania
zmasowanych ataków na służby porządkowe. Najczęściej ograniczali się do podkładania ładunków wybuchowych w
miejscach publicznych, zastraszaniu polityków. Mordy przez nich dokonywane dotyczyły pojedynczych osób,
szczególnie niewygodnych dla organizacji. Żołnierze baskijscy działali najczęściej w niewielkich zespołach,
maksymalnie trzyosobowych. Na ich uzbrojenie składały się przeważnie pistolety maszynowe; unikali natomiast broni
długiej. Na strukturę tej organizacji składały się liczne grupy- tzw. komanda, w skład których wchodziło mniej więcej
10- 15 walczących, a ich zapleczem była ludność cywilna, która w razie potrzeby angażowała się w pojedyncze akcje.
Bojownikom ETA bardzo zależało na tym, by ich działania były głośne i zauważane przez szerokie grona społeczne.
W związku z tym starali się wybierać takie cele swoich ataków, które byłyby znaczące. Sposobem na zyskanie
rozgłosu były uprowadzenia ważnych osób. Oprócz uzyskania rozgłosu działacze zdobywali w ten sposób także
pieniądze pochodzące z okupów. Według wiarygodnych źródeł w okresie 1970- 1996 ETA uprowadziła w sumie 76
osób, wśród których przeważali majętni przedsiębiorcy, a kwota jaką udało się w ten sposób uzyskać szacowana jest
na 40mln dolarów amerykańskich.
Jednolitość ETA trwała do roku 1974. W końcu jednak nastąpił rozłam spowodowany tym, że nie wszyscy działacze
tej organizacji zgadzali się co do sposobów i środków jakimi prowadzona jest walka o niepodległość. Pewna część
członków zdecydowanie sprzeciwiająca się działaniom terrorystycznym założyła partię Euskal Iraultzako Alderdia,
która z czasem połączyła się z Hiszpańską Socjalistyczną Partią Robotniczą.
Powstała także inna partia- Herii Batasuno, która obecnie jest uznawana za wyraziciela żądań ETA w rządzie
hiszpańskim. Analitycy zauważają analogię pomiędzy Herri Batasuno, a działającą w Irlandii Północnej partią Sin
Feinn. Na czele tej baskijskiej partii stoi Jon Idigoras.
Mieszkańcy Hiszpanii są bardzo zmęczeni działalnością ETA, głównie ze względu na stosowane przez tą organizację
metody osiągania celu. Działalność ETA trwa nieprzerwanie od wielu lat. Konflikt ten uznawany jest za bardzo
krwawy, destrukcyjny zarówno dla niewinnych mieszkańców Hiszpanii jak i dla samych separatystów. Jego bilans
jest tragiczny. Udało się ustalić, że do roku 1996 wskutek działań ETA śmierć poniosło w sumie 818 osób, a
aresztowanych zostało 10 796.
Światowa opinia publiczna zastanawia się czy konflikt baskijski kiedykolwiek zostanie rozwiązany. Przeważają
opinie, że jego pokojowe zakończenie nie będzie łatwe z dwóch zasadniczych powodów. Po pierwsze nie można
liczyć na to, że rząd hiszpański spełni warunki stawiane przez ETA. Jest to warunek zaprzestania walk stawiany przez
separatystów. Jeśli jednak władze Hiszpanii ugną się tym żądaniom, de facto przestaną być państwem prawa.
Oznaczałoby to bowiem przyzwolenie na terroryzm. Dodatkowo takie stanowisko rządu mogłoby wywołać dążenia
separatystyczne w innych regionach (np. w Katalonii, Galicji), a w efekcie doprowadzić do rozpadu Hiszpanii. Po
drugie prognozy ostatecznego rozwiązania konfliktu wydają się mało realne, ze względu na charakter ETA, która jest
organizacją bardzo zmienną, co udowodniła już wielokrotnie. Nie jest wykluczone, że obecna tendencja pokojowego
zakończenia sprawy baskijskiej ulegnie zmianie i że działacze ETA znowu zatęsknią za walką.
Poniżej przedstawione zostały brutalne efekty działań członków ETA:
19 czerwca 1987 - atak na centrum handlowe Hipercor w Barcelonie- eksplozja samochodu pułapki. W wyniku tego
ataku śmierć poniosło 21 przechodniów
20 grudnia 1973 - zamach na premiera Luisa Carrero Blanco, uznawany za kontynuatora rządów generała Franco.
Zamach przeprowadzony z użyciem bomby podłożonej w pobliżu samochodu premiera. Admirał poniósł śmierć.
13 września 1974 - atak terrorystyczny w jednej z madryckich kawiarni. Zginęło 12 przypadkowych osób
Podane liczby są jedynie przykładami. Dość powiedzieć, że w samym tylko okresie 11997- 1998 ETA doprowadziła
do śmierci 28 działaczy politycznych Hiszpanii. Podejmowane były także nieudane próby zabójstwa króla Juana
Carlosa i wielu innych osobistości ze świata polityki.
Tym co najbardziej przeraża w działaniach ETA jest fakt, że nie przebiera ona w środkach i nie liczy się z ofiarami
cywilnymi stanowiąc realne zagrożenie dla cywilnej ludności kraju, a także dla najwyżej postawionych
funkcjonariuszy państwowych.
Przerwanie zbrojnych działań ETA uzależnia od spełnienia przez rząd hiszpański kilku zasadniczych warunków.
Terroryści z Kraju Basków domagają się przede wszystkim ustanowienia oddzielnego, niezależnego od Hiszpanii
państwa Basków, które mogłoby funkcjonować w sposób samorządny. Dodatkowo domaga się uwolnienia z więzień
wszystkich działaczy ETA, którzy skazani zostali za przeprowadzenie różnego rodzaju terrorystycznych ataków.
Przywództwo organizacji domaga się również oczyszczenia Baskonii z funkcjonariuszy hiszpańskich sił
bezpieczeństwa.
Powyższe żądania wydają się być w tym momencie niemożliwe do spełnienia, w związku z tym trudno oczekiwać, by
konflikt baskoński uległ szybkiego rozwiązaniu.
KATALOŃCZYCY
Sytuacja w Katalonii, drugim z regionów hiszpańskich, który odznacza się znaczną odrębnością etniczną przedstawia
się nieco inaczej. Zacząć należy jednak od zaprezentowania podstawowych informacji na temat tego obszaru.
Katalonia rozciąga się na powierzchni 31 900km kw., w południowo- wschodniej części Hiszpanii, przy granicy
francuskiej i andorskiej. Miastem stołecznym tego regionu jest jedno z najważniejszych ośrodków Hiszpanii-
Barcelona. Pod względem ukształtowania terenu jest to obszar bardzo urozmaicony, wyżynny, a w pewnych częściach
także górski (pasma Gór Katalońskich oraz Pirenejów). Przez Katalonię przepływają dwie bardzo duże rzeki
Półwyspu Iberyjskiego: Ebro i nieco mniejsza Llobregat.
Podobnie jak w przypadku Baskonii region ten jest ważny z punktu widzenia gospodarki narodowej, jako że skupiają
się tutaj liczne zakłady przemysłowe należące głównie do przemysłu włókienniczego, chemicznego oraz
elektrotechnicznego. Istotne znaczenie mają również zakłady z branży samochodowej oraz stoczniowej. Mimo ze jest
to region górzysty i dosyć suchy, to jednak na nizinach nadmorskich rozwinęło się rolnictwo, a zwłaszcza uprawa
zbóż oraz uprawa owoców. Jest to również zwany region pasterski kraju. Katalonia jest także jednym z
najważniejszych obszarów turystycznych Hiszpanii. Corocznie na wybrzeże Costa Brava przybywają rzesze turystów
z całej Europy. Piękne plaże, ciepłe wody Morza śródziemnomorskiego, doskonale rozwinięta baza turystyczna są
niekwestionowanymi atrakcjami tego regionu.
Uwarunkowania historyczne sprawiły, ze mieszkańcy Katalonii nie czują swej przynależności do narodu
hiszpańskiego. Odróżnia ich od niego kultura, zwyczaje, język. Przez krótki czas była ona nawet odrębna republiką
(1934- 1939). W roku 1977 udało się jej wywalczyć dużą autonomię. W związku z tym Barcelona uznawana jest za
stolicę Katalończyków, jako zupełnie innego narodu.
Odrębność Katalonii od reszty Hiszpanii zaznacza się na każdym kroku po dotarciu do tego regionu. Przede
wszystkim świadczą o tym napisy podawane zawsze w dwu językach. Mieszkańcy sami bardzo chętnie podkreślają
swoją inność od reszty Hiszpanii na przykład poprzez ozdabianie swych samochodów naklejką o treści "CAT", a
także emblematem tego regionu.
Przedstawiciele Katalonii w rządzie bardzo dbają o zapewnienie większych praw dla swego regionu. Związane jest to
między innymi z większymi środkami jakie płyną tu z budżetu państwa. Ponadto Katalonia ma prawo blokowania
pewnych decyzji podejmowanych przez władze w Madrycie. Obecna sytuacja przedstawia się w ten sposób, że region
ten posiada inny status administracyjnych od pozostałych składowych Hiszpanii, co jednak nie zaspokaja w pełni
ambicji niepodległościowych mieszkańców. Tendencje separatystyczne powodowane są z jednej strony poczuciem
przynależności do innego niż hiszpański narodu katalońskiego, a z drugiej świadomością, że bogatsi obywatele
Katalonii muszą utrzymywać biedniejszych mieszkańców innych regionów. Najodpowiedniejszą formą autonomii
byłaby dla Katalończyków ta jaką posiada kanadyjski Quebec.
Bardzo charakterystyczne, że w przypadku Katalończyków ich dążność do niezależności nie objawia się poprzez
wandalistyczne akty, zamachy, zabójstwa i inne działania z użyciem siły. Katalończycy wiedzą, ze najlepszym
sposobem na zjednanie sobie opinii światowej jest krzewienie własnych zwyczajów, kultury, języka... jednym słowem
troska o dziedzictwo własnego narodu. Jedną z form tej "kulturalnej" walki jest wprowadzenie do szkół katalońskich
języka katalońskiego jako wykładowego. W ten sposób na pewno Katalończycy nie staną się tak znienawidzeni przez
społeczeństwo hiszpańskie jak terroryści z Kraju Basków.