DESMOND

 

MORRIS 

 

 

 

D

LACZEGO 

P

IES 

M

ERDA 

O

GONEM

 

O czym mówi nam zachowanie psa 

 
 

(P

RZEŁOśYŁA 

K

RYSTYNA 

C

HMIEL

) 

 

 

W

STĘP

 

 

W dziejach ludzkości tylko dwa gatunki zwierząt mogły swobodnie poruszać się po 

naszych domach: koty i psy, z tym Ŝe dawniej nieraz zabierano zwierzęta gospodarskie dla 

bezpieczeństwa na noc pod dach, ale były zawsze trzymane w jakiejś zagrodzie lub na uwięzi. 

W czasach bardziej nam współczesnych trzymamy w domach inne zwierzęta, na przykład 

rybki w akwariach, ptaki w klatkach, gady w terrariach —jednak zawsze w zamknięciu, 

oddzielone od nas szkłem lub kratami. Tylko psom i kotom wolno biegać po pokojach — 

prawie wszędzie, gdzie zechcą. Te bowiem zwierzęta cieszą się specjalnymi względami na 

mocy zawartego dawno układu. 

Z przykrością trzeba stwierdzić, Ŝe przewaŜnie to my nie dotrzymujemy warunków 

tego układu. Nie da się ukryć, Ŝe koty i psy okazały się bardziej od nas lojalne i godne 

zaufania. Nawet te rzadkie sytuacje, kiedy atakują nas, drapiąc lub gryząc, bądź teŜ kiedy od 

nas uciekają, są zwykle spowodowane ludzką głupotą lub okrucieństwem. GdyŜ, o wstydzie, 

one dotrzymały tej wielowiekowej umowy! 

„Umowa" między człowiekiem a psem została zawarta około 10 000 lat temu. Gdyby 

sporządzono ją na piśmie, zawierałaby stwierdzenia, Ŝe w zamian za świadczenie nam 

pewnych usług zapewniamy psu poŜywienie, wodę, dach nad głową, nasze towarzystwo i 

opiekę. Wachlarz usług świadczonych przez psy jest natomiast duŜo szerszy i bardziej 

róŜnorodny. Wymagamy od nich, aby pilnowały naszych domów, broniły nas w 

niebezpieczeństwie, pomagały w polowaniach, tępiły szkodniki i ciągnęły nasze sanki. 

Specjalnie wytresowane psy potrafią takŜe przenosić w pyskach ptasie jaja bez uszkodzenia 

skorupek, wykrywają węchem trufle lub narkotyki w bagaŜach pasaŜerów linii lotniczych, 

prowadzą niewidomych, ratują zasypanych w lawinach, tropią zbiegłych przestępców, 

uczestniczą w wyścigach, latają w kosmos i popisują się urodą na wystawach. 

Czasem jednak wierne psy dawały się ludziom wykorzystywać do barbarzyńskich 

celów. Gdy dzisiaj mówimy o „psach wojny", mamy na myśli najemników, którzy 

manifestując swoją męskość, specjalizują się w zabijaniu i torturowaniu.  Nazwa  ta jednak 

pochodzi  od psów specjalnie  tresowanych  do  atakowania pierwszej  linii nieprzyjacielskiej 

armii. Mówi o nich Szekspir, wkładając w usta Marka Antoniusza zwrot: „Spuśćcie z 

łańcuchów brytany wojny". JuŜ bowiem w czasach rzymskich Galo wie uŜywali do walki 

psów w obroŜach najeŜonych ostrymi jak brzytwa noŜami.  Psy te,  wypuszczane przeciwko 

rzymskiej konnicy, siały w jej szeregach popłoch, gdyŜ kaleczyły koniom nogi. 

Niestety, takŜe obecnie mamy do czynienia z psami bojowymi. Wprawdzie walki 

psów są oficjalnie zakazane, ale dla potrzeb hazardu bądź zaspokojenia sadystycznych 

instynktów niektórych ludzi wciąŜ szczuje się na siebie specjalnie tresowane psy. To, Ŝe 

praktyki te zostały „zepchnięte do podziemia", nie oznacza bynajmniej, Ŝe nie istnieją. 

Z kolei w niektórych państwach Wschodu psy są cenionym artykułem 

konsumpcyjnym. Nie była to nigdy główna forma ich uŜytkowania i stopniowo staje się coraz 

mniej popularna. Najbardziej upowszechniona była w Chinach. W języku chińskim wyraz 

„chów" oznaczał zarówno rasę „mięsnych psów", jak i potoczne określenie poŜywienia w 

ogóle. Na szczęście i tam wiele psów nie trafiło do garnka, gdyŜ okazały się bardziej 

przydatne do innych celów. 

NiepoŜądanym skutkiem ubocznym duŜej popularności tych zwierząt we wszystkich 

zbiorowościach ludzkich stał się wzrost liczby psów bezpańskich. W niektórych regionach 

wałęsające się stada tych zdziczałych, Ŝywiących się padliną czworonogów wyrobiły złą 

reputację wszystkim przedstawicielom gatunku. Typowym tego przykładem są „psy pariasy" 

z Bliskiego Wschodu, które z przyjaciół człowieka stały się czymś wręcz przeciwnym. W 

niektórych religiach pies jest uwaŜany za zwierzę „nieczyste". Sam wyraz „pies" wchodzi w 

skład wielu przekleństw i obelg, takich jak „psiakrew", „psiamać", „parszywy pies" czy 

„ścierwo sobacze". W niektórych grupach etnicznych, zwłaszcza w kręgu wyznawców 

islamu, juŜ małym dzieciom wpaja się pogardę do psów, którą później trudno wykorzenić. 

W zachodnim kręgu kulturowym stało się inaczej. Dawne obowiązki psów straciły na 

znaczeniu, natomiast pojawiły się nowe. Oczywiście, nadal wiele psów wykonuje niezmiernie 

odpowiedzialne zadania, ale liczebną przewagę mają juŜ psy „towarzysze człowieka". 

Zjawisko to idzie w parze z rozwojem wielkich miast i powstaniem nowego typu człowieka 

— „mieszczucha". W środowisku wielkomiejskim psy uŜytkowe mają niewielkie pole do 

popisu, ale człowieka i psa łączy juŜ tak silna więź, Ŝe nikt nie bierze nawet pod uwagę 

moŜliwości wyeliminowania go z Ŝycia społeczności ludzkiej. Wskutek tego, od czasu 

rewolucji przemysłowej, pojawiło się wiele nowych psich ras. Ustanowiono wtedy wzorce 

rasowe i zaczęto urządzać wystawy. Rozwinął się cały „przemysł" towarzyszący wystawom 

psów rasowych. 

W tym samym czasie rodziło się coraz więcej kundli. Właściciele tych psów to ludzie, 

którzy chcą po prostu mieć wiernego przyjaciela, a w pogardzie mają szlachetne rasy. 

Zarzucają im, Ŝe zostały sztucznie wytworzone, mają nienormalne proporcje, a rozmnaŜanie 

w bliskim pokrewieństwie doprowadziło je do degeneracji. Posiadacze psów rasowych nie 

zgadzają się z tym, dowodząc, Ŝe tylko cenne, rodowodowe okazy zasługują na troskliwą 

opiekę odpowiednią do ich potrzeb. Ich zdaniem ludzie trzymający kundle przyczyniają się do 

mnoŜenia zgraj bezdomnych włóczęgów, zanieczyszczających miejsca publiczne i kalających 

dobre imię psiego rodu. Gdyby zaś wszystkie psy miały rodowody hodowlane, nie 

wzbudzałyby niechęci, a z powodu swojej wartości byłyby bardzo cenione. 

W obu tych skrajnych poglądach tkwi ziarno prawdy. Praca hodowlana posunęła się 

tak daleko, Ŝe doszło do swoistego „przerasowania" niektórych psów, a w jego efekcie — do 

stanów patologicznych. Tak wiec psy o krótkich nogach, a długim tułowiu są szczególnie 

podatne na wypadanie dysku. Spłaszczenie części twarzowej pociąga za sobą trudności w 

oddychaniu, a innym cechom typowym dla danych ras towarzyszą schorzenia oczu lub 

stawów biodrowych. Hodowcy tych ras w obawie przed utratą popularności ukrywają wady, 

nasilające się w kolejnych pokoleniach. Zjawisko jest tym bardziej niekorzystne, Ŝe postęp w 

pracy hodowlanej prowadzi do dalszego przerysowania cech uwaŜanych za typowe. Jeszcze 

sto lat temu buldogi miały stosunkowo długie nogi, a jamniki duŜo krótszy tułów. To tylko 

dwa przykłady ras, w których prowadzono selekcję na jedną cechę, aŜ rozwinęła się w stopniu 

utrudniającym Ŝycie jej nosicielom. Ale i te psy moŜna by łatwo doprowadzić do pierwotnego 

wzorca, gdyby pozostały nadal psami uŜytkowymi. Nie straciłyby przy tym nic ze swojej 

urody, a zyskałyby na zdrowiu i wytrzymałości. Tym sposobem łatwo moŜna by uporząd-

kować sprawy psów rasowych. 

Z mieszańcami sprawa jest trudniejsza. Faktem jest, Ŝe wielu właścicieli opiekuje się 

nimi bardzo troskliwie, niemniej jednak często się zaniedbuje te zwierzęta z powodu ich 

znikomej wartości handlowej. Szczenięta sprzedaje się za grosze bądź rozdaje, a często teŜ 

bywają porzucane lub maltretowane. Tylko do jednego schroniska dla zwierząt Battersea w 

Londynie trafia co roku około dwudziestu tysięcy bezdomnych psów, z których 

siedemdziesiąt sześć procent to mieszańce. Wielu psom udało się znaleźć nowych właścicieli, 

ale jeszcze więcej trzeba było uśpić. Szacuje się, Ŝe w samej tylko Wielkiej Brytanii 

codziennie uśmierca się dwa tysiące psów! Trudno znaleźć metodę bezpośredniego 

przeciwdziałania takim sytuacjom. Nadzieję moŜna pokładać najwyŜej w ogólnej zmianie 

stosunku do zwierząt. 

Wyjątkowo niewdzięcznym zadaniem, jakie pies musi pełnić, jest zaspokajanie 

ludzkiej potrzeby agresji i dociekliwości naukowców. WiąŜe się to dla psa z cierpieniem. 

Ludzie uwielbiają swoje złe humory wyładowywać zgodnie z hierarchią społeczną. Tak więc 

szef „ustawia" swoich podwładnych, ci z kolei wyŜywają się na niŜszych rangą, tamci na 

jeszcze niŜszych, od których niŜej na drabinie społecznej znajdują się juŜ tylko ich ufne psy. 

No, a bitemu czy kopanemu psu trudno zrozumieć, Ŝe odbija się na nim rykoszetem zgryźliwa 

uwaga wypowiedziana gdzieś w biurze. Czasem zaś „odreagowanie" na psach przykrości 

doznanych w miejscu pracy przybiera wręcz nieprzyzwoite rozmiary. Tylko brytyjskie 

Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami rejestruje corocznie około czterdziestu tysięcy 

przypadków znęcania się nad psami. 

Niewiarygodnie wiele okrucieństw popełniono równieŜ w imię nauki. 

Usprawiedliwieniem zadawanych psom cierpień miał być postęp nauki. W rzeczywistości 

większość bolesnych doświadczeń przeprowadzonych na psach nie zwiększyła zbyt wydatnie 

ogólnej sumy ludzkiej wiedzy. Tego rodzaju doświadczenia miały pewne walory poznawcze 

w początkowym okresie rozwoju medycyny, fizjologii czy zoologii, ale obecnie ich 

przydatność jest znikoma. Zwierzęta o tak duŜej wraŜliwości nerwowej jak psy powinno się 

więc pozostawić w spokoju, tylko trudno przekonać o tym kogo trzeba. 

Właśnie wyŜej wymienione przyczyny skłoniły mnie do napisania tej ksiąŜki. 

Chciałem w niej udowodnić, jak dzięki prostej, bezpośredniej obserwacji lub nieszkodliwym 

eksperymentom moŜna zrozumieć te zwierzęta i docenić ich wyjątkowe zalety. Psy mają nam 

naprawdę wiele do zaoferowania! Towarzyszą nam zarówno w zabawie, jak i wtedy, gdy 

doskwiera nam samotność i jesteśmy pogrąŜeni w smutku. Dbają o nasze zdrowie, wyciągając 

nas na długie spacery. Uspokajają nas, kiedy jesteśmy rozdraŜnieni czy pełni niepokoju i 

napięcia. I przy tym wszystkim nadal pełnią swoje tradycyjne obowiązki, spośród których 

dwa są najwaŜniejsze: ostrzeganie nas przed wtargnięciem intruzów na nasz teren oraz obrona 

przed bezpośrednią napaścią. 

Ludzie, którzy nie lubią psów, sami nie wiedzą, co tracą. Tak samo zresztą jak ci, 

których psy po prostu nie interesują. Jasne jest, Ŝe tacy ludzie nie wezmą teŜ do ręki tej 

ksiąŜki, ale wskutek tego nie dotrze do nich pewna waŜna informacja. Stwierdzono, Ŝe 

posiadacze psów lub kotów Ŝyją na ogół dłuŜej niŜ ci, którzy ich nie mają. I nie jest to chwyt 

propagandowy miłośników psów, lecz naukowo udowodniony fakt. Praktyka lekarska 

potwierdza, Ŝe towarzystwo psa, kota lub innego puszystego stworzonka działa na człowieka 

uspokajająco i powoduje obniŜenie ciśnienia krwi, co zmniejsza ryzyko zawału czy wylewu. 

Głaskanie psa, drapanie kota za uszami czy inne tego rodzaju pieszczoty z ulubionym 

zwierzątkiem koją stres i tłumią w zarodku powszechne obecnie „choroby cywilizacyjne". 

Szczególnie w środowiskach miejskich daje się nam we znaki Ŝycie w nieustannym pośpiechu 

i napięciu. Napięcie to rozładować moŜna najlepiej przez kontakt z przyjaźnie usposobionym 

psem lub kotem. Uświadamia to nam, Ŝe nawet w obłędnym kołowrocie naszej cywilizacji 

pozostało jeszcze trochę nieskaŜonej prostoty i bezpośredniości uczuć. 

Jednak nawet ci, którzy zdają sobie sprawę z dobrodziejstw, jakie niesie nam 

towarzystwo psa, często nie mają pojęcia o wielu właściwościach i zwyczajach tych zwierząt. 

UwaŜamy je za coś tak naturalnego, Ŝe szkoda nam czasu na zastanowienie się nad nimi. 

Nawet jeśli czasem zaciekawi nas, na przykład, jak duŜa jest wraŜliwość psiego węchu, czy 

pies rozróŜnia kolory, w jaki sposób potrafi odnaleźć drogę do domu, dlaczego merda ogonem 

na przywitanie albo skąd się biorą jego dziwne zachowania płciowe — przechodzimy zwykle 

nad tym do porządku. Gdybyśmy próbowali poszukać odpowiedzi na te pytania w 

popularnych poradnikach dla hodowców psów, przekonalibyśmy się, Ŝe prześlizgują się one 

po najbardziej podstawowych problemach, natomiast szczegółowo omawiają Ŝywienie, 

pielęgnację psów, opiekę zdrowotną i charakteryzują liczne psie rasy. Oczywiście, są to 

bardzo potrzebne informacje, ale chcielibyśmy takŜe dowiedzieć się, dlaczego na przykład 

jedne psy wyją częściej niŜ inne, dlaczego w ogóle psy szczekają i zachowują się tak, a nie 

inaczej. Zdecydowałem się więc dostarczyć odpowiedzi na te podstawowe pytania w formie 

krótkich i prostych wyjaśnień. Sądzę, Ŝe tak zredagowana ksiąŜka będzie pomocą w roz-

wiązywaniu większości problemów pojawiających się w układzie człowiek—pies. Mam 

nadzieję, Ŝe jej lektura spowoduje wzrost naszej sympatii dla tego końcowego ogniwa 

ewolucji rodziny psowatych, które zawsze tak radośnie wita nas u progu naszego domu. 

Gatunek „pies domowy 

 

Czym szczególnym charakteryzuje się pies, Ŝe właśnie jego spośród czterech tysięcy 

dwustu trzydziestu sześciu gatunków innych ssaków człowiek wybrał sobie na towarzysza? 

Odpowiedź na to pytanie dla wielu moŜe zabrzmieć szokująco, gdyŜ „najlepszy przyjaciel 

człowieka" w istocie jest przebranym w psi kostium wilkiem. I te właśnie charakterystyczne 

cechy psychiczne wilka pozwalają zrozumieć specyficzną więź człowieka z psem. 

Na pewno niektórym z nas trudno będzie przyjąć do wiadomości, Ŝe wszystkie nasze 

psy, od zabiedzonych bezdomnych kundli do wypielęgnowanych rodowodowych 

czempionów, od miniaturowych piesków chihuahua do potęŜnych dogów nie są niczym 

innym, jak tylko udomowionymi wilkami. CięŜko nam się z tym pogodzić, gdyŜ słowo „wilk" 

ź

le się nam kojarzy — wychowaliśmy się przecieŜ na bajkach, których negatywnym 

bohaterem był dziki, groźny wilk. W pamięci utrwalił nam się wilk, który połknął 

Czerwonego Kapturka, przeraŜające wilkołaki czy teŜ „wilk okropnie zły" z piosenki o trzech 

ś

winkach. Nie ma się więc co dziwić, Ŝe trudno uwierzyć nam, jakoby mały, milutki piesek, 

siedzący na dywanie i wpatrzony w nas rozkochanymi oczami, był tak bliskim krewnym 

owego ludoŜercy z kniei. Musimy jednak przyjąć tę nieprzyjemną prawdę do wiadomości, 

gdyŜ tylko wtedy będziemy w stanie zrozumieć przyczyny wielu zachowań psa, a takŜe 

dlaczego właśnie pies, a nie na przykład małpa, niedźwiedź czy szop, został najlepszym 

przyjacielem człowieka. 

Tu moglibyśmy zapytać, jak to moŜliwe. Te wszystkie rasy psów, róŜniące się tak 

znacznie budową, wzrostem i umaszczeniem, nie mogą przecieŜ naleŜeć do jednego gatunku! 

A jednak naleŜą. W obrębie gatunku „pies domowy" istnieje znaczne zróŜnicowanie, jest ono 

jednak tylko powierzchowne. Wszystkie rasy psów mogą się ze sobą łączyć i dawać płodne 

potomstwo. RóŜnice genetyczne osiągnięte w pracy hodowlanej są zbyt małe, aby 

doprowadzić do biologicznej izolacji którejkolwiek rasy. Oczywiście ratlerek płci męskiej, 

choćby najbardziej pobudzony zapachem suki doga w okresie cieczki, ma niewielkie 

moŜliwości działania. Jeśli jednak nasieniem tego ratlerka sztucznie zapłodnimy sukę doga, 

urodzi ona szczenięta. Jak dotąd nic nie wiadomo o rasach psów tak dalece niedopasowanych 

do siebie genetycznie, Ŝe niemoŜliwe byłoby ich skrzyŜowanie. Tak samo nie ma Ŝadnych 

trudności w kojarzeniu udomowionych psów z dzikimi wilkami. Takie krzyŜówki równieŜ 

dają płodne potomstwo. 

ToteŜ, mimo Ŝe pozory wskazywałyby na coś przeciwnego, psy wszystkich ras naleŜą 

do tego samego gatunku. Bernardyn waŜący około stu dwudziestu kilogramów jest 

trzystukrotnie cięŜszy od miniaturowego yorkshire teriera, a dog mierzący w kłębie około 

metra jest od tego małego pieska ponad dziesięć razy wyŜszy — niemniej jednak wszystkie 

one są bliskimi krewnymi. Nawet najmniejsze z nich wiedzą doskonale, Ŝe w swym małym 

ciałku mają wilczą duszę. KaŜdy, kto kiedykolwiek miał małego pieska, pamięta, Ŝe potrafi 

on tak samo jak duŜy głośno szczekać na listonosza lub nawet groźnie warczeć, jeśli uzna, Ŝe 

intruz wtargnął na jego terytorium. Inna sprawa, Ŝe czasem jest to piskliwy jazgot... 

Kiedy na spacerze w parku mały piesek spotka psa naleŜącego do którejś z duŜych ras, 

zachowuje się tak samo jak on. Oba są przecieŜ osobnikami dorosłymi, czemu więc miałyby 

się trzymać od siebie z daleka? DuŜy pies jest natomiast taką sytuacją mocno 

zdezorientowany, a jeśli atakuje go równocześnie większa liczba małych piesków — moŜe 

nawet z godnością się wycofać. Właściciel psa moŜe być tym zgorszony, mylnie sądząc, Ŝe 

jego pupil okazał się tchórzem. Nic podobnego! Wielki pies nie boi się małego napastnika, 

lecz ma zakodowane, Ŝe tego wzrostu są szczenięta, a kaŜdy normalny, zdrowy pies 

instynktownie wyhamowuje agresję w stosunku do szczeniąt. Tu jednak sytuacja jest 

nietypowa, gdyŜ małe osobniki zachowują się wcale nie po szczenięcemu, toteŜ zakłopotany 

pies woli na wszelki wypadek zastosować unik. 

Jeśli więc sześć milionów psów Ŝyjących w Wielkiej Brytanii, czterdzieści milionów 

psów w Stanach Zjednoczonych i równie wielkie ich liczby w innych częściach świata naleŜą 

do tego samego gatunku, jak mogło dojść do wytworzenia się tak wielkich róŜnic między 

nimi? Odpowiedź jest prosta. Pies został tak dawno udomowiony, Ŝe było duŜo czasu na 

prowadzenie pracy hodowlanej w róŜnych kierunkach. Z hodowli eliminowano zazwyczaj 

osobniki trudne do prowadzenia, zbyt nerwowe lub agresywne. Wskutek takiej selekcji 

zachowanie psów nabrało cech szczenięcych: stały się bardziej chętne do zabawy, łagodne i 

uległe. Dalsze zmiany zaleŜały juŜ od planowanego sposobu ich wykorzystywania. U tych, 

które miały być uŜywane do szybkiego pościgu za zwierzyną, w drodze selekcji wykształciły 

się dłuŜsze nogi i smukła sylwetka. Psy przeznaczone do polowań pod ziemią musiały mieć 

nogi krótsze. Od piesków pokojowych wymagano, aby były na tyle małe i lekkie, by móc je z 

łatwością brać na ręce. Przy tym selekcja na karłowaty wzrost jest stosunkowo łatwa do 

przeprowadzenia. Po prostu z kaŜdego miotu do dalszej hodowli przeznacza się osobniki naj-

mniejsze, przekazujące tę cechę potomstwu. Po kilku pokoleniach następuje juŜ zauwaŜalne 

zmniejszenie wymiarów. 

Kilkaset „czystych" ras wyodrębniono stosunkowo niedawno na skutek 

współzawodnictwa na wystawach psów. Dla kaŜdej Ŝ nich opracowano szczegółowe wzorce. 

Oficjalnie wyróŜnia się sześć grup psów rasowych: psy myśliwskie, tropiące, pasterskie, 

obrończe i do stróŜowania, teriery oraz psy ozdobne i pokojowe. 

Do grupy psów myśliwskich zalicza się m. in. pointery, setery i retrievery, 

pomagające myśliwemu w wykrywaniu, płoszeniu i aportowaniu zwierzyny. Z kolei psy 

tropiące towarzyszą myśliwym poruszającym się pieszo lub konno śladem zwierzyny. 

Spośród nich psy gończe poruszają się szybciej i mogą towarzyszyć jeźdźcom, natomiast 

bassety, u których w drodze selekcji wykształciły się krótkie nogi, są odpowiedniejsze do 

tropienia zwierzyny przez myśliwych pieszych. Posokowce posługują się w swojej pracy 

zmysłem węchu, charty — raczej wzrokiem. 

Grupa psów pasterskich, obrończych i do stróŜowania obejmuje takŜe rasy o 

specyficznej uŜytkowości, jak na przykład psy zaprzęgowe husky. Teriery słuŜą do polowań 

na lisy i borsuki oraz do tępienia gryzoni; zwykle mają krótkie nogi, by móc ścigać zwierzynę 

w norach. Cechują się teŜ niezaleŜnym charakterem, gdyŜ zwykle pracują samodzielnie, bez 

przewodnika. 

Psy ozdobne i pokojowe to rasy, które charakteryzują się znacznie mniejszymi 

wymiarami, czego dokonano w drodze selekcji. Niektóre z tych ras, jak pekińczyki i 

maltańczyki, mają juŜ długą historię. Przez wieki pieski te były cenionymi pieszczochami 

ludzi bogatych i wpływowych. Wyspecjalizowały się w tej funkcji i tylko w tym celu były 

hodowane. Pozostałe rasy tych psów nie mogą się natomiast pochwalić równie 

arystokratyczną przeszłością. Trzymane teraz juŜ tylko jako psy do towarzystwa, jeszcze nie 

tak dawno wykonywały konkretne zadania. Tak więc dalmatyńczyk pierwotnie miał być 

eleganckim psem biegnącym obok powozu, w którym jechał jego pan. Buldog był zaprawiany 

do agresji w pokazach szczucia byków, a Ihasa apso to rasa psów specjalnie wyhodowanych 

w Tybecie do pilnowania pałacu dalaj-lamy. Psy tych ras hodowane są do dziś, lecz ich 

dawne obowiązki przeszły juŜ do historii. 

Dla tej wąskiej grupy psich arystokratów tło stanowią całe rzesze mieszańców, psów 

bezpańskich lub wręcz dzikich. Niektóre źródła szacują ich liczbę na około 150 milionów. 

Wśród nich są takie, które juŜ dawno wróciły do trybu Ŝycia, jakie pędzili ich dzicy 

przodkowie. Są to na przykład australijskie psy dingo lub „śpiewające psy" z Nowej Gwinei. 

Inną grupę stanowią psy, które zostały opuszczone lub zdziczały dopiero niedawno, lecz 

przystosowały się juŜ do Ŝycia na swobodzie, łącząc się w stada, przewaŜnie bytujące w 

pobliŜu społeczności ludzkich i Ŝywiące się odpadkami. Te grupy psów zaadaptowały się do 

Ŝ

ycia na swobodzie, mimo Ŝe były wcześniej zwierzętami udomowionymi. KrzyŜując się ze 

sobą w obrębie swoich stad tworzą odrębną populację. Trzecią kategorię stanowią psy 

porzucone przez ludzi, którym trudno przeŜyć bez opieki człowieka i włączyć się do 

niezaleŜnej psiej społeczności. Ostatnią grupą, którą moŜna tu wydzielić, są mieszańce, 

których właściciele kochają je i dbają o nie, przeciwstawiając „rasowym pieszczoszkom" nie-

wątpliwe  zalety  swoich  psów.   Mieszańce,  według  ich miłośników,   są  bardziej  zbliŜone  

do  swego  dzikiego przodka, dzięki czemu dłuŜej Ŝyją, są bardziej odporne na choroby,  

rzadziej występują u nich wady fizyczne i takie patologie charakteru jak zbytnia nerwowość 

czy agresywność. Właściciele mieszańców wskazują na ich Ŝywotność i zdolności 

przystosowawcze, będące efektem heterozji. Pasja, z jaką ci ludzie stają w obronie swoich 

psów, jest godna podziwu, lecz niezbyt sprawiedliwa w stosunku do  psów rasowych.  

PrzecieŜ i one,  bez względu na umaszczenie, wielkość i budowę, są równie bliskie dzikiemu 

przodkowi — mają „wilka za skórą" i całe nasze szczęście, Ŝe tak jest. Dlaczego — o tym za 

chwilę. 

Na temat pochodzenia psa domowego wysunięto juŜ trzy teorie. Pierwsza z nich 

zakłada istnienie „brakującego ogniwa". Miał nim być jakiś gatunek psa dzikiego, 

przypominający współczesnego dingo, który dał początek psom udomowionym, lecz w stanie 

dzikim został wytępiony przez ludzi pierwotnych. Z zootechnicznego punktu widzenia jest to 

wersja prawdopodobna, gdyŜ bywały juŜ przypadki, Ŝe gdy jakiś gatunek zyskiwał swoje 

ulepszone, udomowione wydanie — hodowcy podejmowali wysiłki w kierunku eliminacji 

jego dzikich, „nie ulepszonych" krewnych, aby nie dopuścić do „skaŜenia" nowej rasy. 

Powszechnie było teŜ wiadomo, Ŝe uprzednio udomowione psy, w miarę jak dziczały i 

kojarzyły się ze sobą w obrębie własnych stad, pod kaŜdą szerokością geograficzną 

upodabniały się do siebie. Zarówno australijskie dingo, jak i „śpiewające psy" z Nowej 

Gwinei, azjatyckie psy pariasy czy psy towarzyszące Indianom obu Ameryk — reprezentują 

zbliŜony pokrój i typ budowy. Na tej podstawie moŜna by wyobrazić sobie, jak mógł 

wyglądać ich dziki, obecnie wymarły przodek. Niemniej jednak teoria „brakującego ogniwa" 

nie została zaakceptowana. 

Druga teoria wywodzi róŜne rasy psów od dwóch róŜnych dzikich przodków — wilka 

i szakala. Wyznawcą i popularyzatorem tego poglądu był Konrad Lorenz, czego wyrazem 

stała się ksiąŜka / tak człowiek trafił na psa. Późniejsze badania podwaŜyły jednak teorię 

„podwójnego pochodzenia" psa jako niedostatecznie udokumentowaną. Szczególnie 

obserwacje szakali dowiodły, Ŝe róŜnią się one pod wielu względami zarówno od psów, jak i 

od wilków. Równoległe badania prowadzone na wilkach wykazały natomiast, Ŝe prawie pod 

kaŜdym względem są one bardzo zbliŜone do psów. 

Ostatnio jednak przyjęto teorię, Ŝe wszystkie współczesne rasy w obrębie gatunku 

„pies domowy" zostały wyprowadzone mniej więcej osiem—dwanaście tysięcy lat temu od 

jednego przodka, którym był wilk. Potwierdzają to wyniki szczegółowych badań 

anatomicznych i zachowań obu gatunków, przeprowadzonych w ostatnich dziesięcioleciach. 

W takim razie — nasuwa się pytanie — dlaczego zdziczałe psy po kilku pokoleniach nie 

upodabniają się ponownie do wilków? Aby na nie odpowiedzieć, trzeba najpierw 

sprecyzować, jaki rodzaj wilka brał udział w ewolucji psa. Wilki, które oglądamy obecnie na 

filmach lub w ogrodach zoologicznych, pochodzą przewaŜnie z pomocnej strefy klimatycznej 

— tajgi syberyjskiej, skandynawskiej. Są to zwierzęta duŜe, o bardzo gęstym futrze. W 

południowej strefie ich występowania wykształciła się natomiast inna forma — mniejszy, o 

lŜejszej budowie i delikatniejszym owłosieniu wilk azjatycki. Jest on bardziej zbliŜony 

wyglądem do współczesnych dzikich psów i prawdopodobnie od niego pochodzi pies 

domowy. 

Obserwacja Ŝycia wilczych watah na swobodzie dostarczyła nam wielu wiadomości 

na temat prawdziwej natury tego rzekomego „zbója i łupieŜcy". Okazało się, Ŝe jest to 

zwierzę Ŝyjące we wzorowo zorganizowanej społeczności, w obrębie której istnieje ścisła 

hierarchia stadna, cały system naturalnych hamulców niepoŜądanych zachowań oraz 

wzajemna pomoc członków stada. Zdrową rywalizację poszczególnych osobników 

równowaŜy ich zdolność do współpracy w róŜnych dziedzinach — na przykład w trakcie 

polowania, obrony przed atakiem bądź w sezonie godowym. Szczenięta są karmione nie tylko 

przez swoich rodziców, a w obrębie watahy rzadko dochodzi do konfliktów między jej 

członkami. 

Stadny tryb Ŝycia wilków jest bardzo zbliŜony do organizacji pierwotnych 

społeczności ludzkich. Dlatego teŜ juŜ od początku powstała między tymi gatunkami silna 

więź. Zarówno wilki, jak i ludzie pierwotni Ŝyli w gromadach zajmujących ściśle wyznaczone 

terytoria. Zakładali swoje siedliska w centralnych rejonach tych terytoriów, organizując 

stamtąd wypady w celu zdobycia poŜywienia. Wilcze i ludzkie gromady potrafiły urządzać 

zbiorowe polowania na grubą zwierzynę, znały taktykę okrąŜania i zasadzek i 

wykorzystywały przy tym swój spryt. W obu społecznościach istniał podział pracy między 

męskich i Ŝeńskich członków gromady, a takŜe zorganizowany system opieki nad młodzieŜą. 

Zarówno ludzie, jak i wilki posługiwali się kodem sygnałów mimicznych i gestów w celu 

uzewnętrznienia swoich nastrojów. 

Społeczności o tak zbliŜonym trybie Ŝycia na początku konkurowały ze sobą. 

Bezradne, osierocone szczenięta wilcze były prawdopodobnie zabierane do osad ludzkich 

jako potencjalna rezerwa delikatnego mięsa, ale przejściowo słuŜyły takŜe za zabawkę 

dzieciom. Wśród ludzi przechodziły więc swoisty etap „socjalizacji" i wzrastały w 

przekonaniu, Ŝe nie są członkami społeczności wilczej, lecz ludzkiej. ToteŜ zaczynały brać 

udział w pilnowaniu obozu, podnosząc alarm, gdy ich czujne uszka złowiły jakiś podejrzany 

szmer. Pomagały takŜe ludziom w polowaniach, bo potrafiły zwietrzyć zwierzynę, zanim 

dostrzegli ją ich nowi „towarzysze sfory". Ludzie, jako istoty inteligentne, szybko docenili ich 

przydatność i zamiast przeznaczać złapane szczeniaki do konsumpcji, pozwalali im Ŝyć w 

swoich siedliskach, a z czasem tam się rozmnaŜać. Oczywiście, osobniki zbyt agresywne czy 

nieufne, nie nadające się do współpracy z człowiekiem, szybko likwidowano. Stosując taką 

selekcję, wyhodowano całą populację osobników Ŝyjących z człowiekiem w symbiozie. 

Mijały wieki, ale pierwotny, „wilkowaty" pies początkowo nie zmieniał swojego 

wyglądu. Co najwyŜej pojawiały się sporadycznie mutacje barwy, na przykład umaszczenie 

czarne, białe, nakrapiane czy łaciate, które były mile widziane, gdyŜ ułatwiały rozróŜnianie 

poszczególnych osobników. 

W czasach przedhistorycznych nie było natomiast potrzeby róŜnicowania tego 

gatunku. 

Dopiero wraz z rozwojem rolnictwa pojawiły się moŜliwości specjalizacji psów. 

Powstało zapotrzebowanie na psy stróŜujące, gdyŜ coraz większego znaczenia nabierała 

ochrona mienia. Inne psy były potrzebne do polowania, a jeszcze inne — do pomocy przy 

wypasaniu stad. Tak powstały pierwsze „rasy", ale do setek psich ras znanych obecnie było 

jeszcze bardzo daleko. Dopiero w ciągu kilku ostatnich wieków nastąpiło znaczne 

przyspieszenie w doborze i selekcji hodowlanej, ale jeszcze w średniowieczu na terenie 

Europy było najwyŜej około dwunastu typów psów uŜytkowych, kaŜdy o konkretnym 

przeznaczeniu. 

Burzliwy rozwój ras nastąpił dopiero w epoce rewolucji przemysłowej. Liczba psów 

przekroczyła juŜ wtedy zapotrzebowanie na nie, a uŜywanie ich do walk i szczucia innych 

zwierząt zostało zakazane. Nadmiar psów trzeba było więc jakoś „zagospodarować". Zaczęło 

się od urządzania, początkowo w osiemnastowiecznych gospodach, konkursów na 

„najpiękniejszego psa". W dziewiętnastym wieku na tej bazie rozwinęła się organizacja 

wystaw i ustalono szczegółowe wzorce rasowe. Brała w tym udział rodzina królewska, toteŜ 

hodowla psów rasowych i ich rywalizacja na wystawach stały się wielką pasją wielu ludzi. 

W miarę postępującej urbanizacji człowiek, wyrwany ze swego dawnego, wiejskiego 

ś

rodowiska, potrzebował czegoś, co by je mu przypominało. Tym czymś stał się „pies -

towarzysz". Ludziom uwikłanym w obłędny kołowrót Ŝycia miejskiego spacer z psem po 

parku dawał namiastkę kontaktu ze środowiskiem naturalnym. W sztucznym świecie asfaltu i 

betonu potrzeba takiego kontaktu jest silna i psy przeszły długą drogę ewolucji po to, by 

umieć tę potrzebę zaspokoić. To jest właśnie obecnie ich główna rola. 

Dlaczego pies szczeka 

 

 Zajadle szczekający pies wydaje się nam groźny. Nic bardziej błędnego! Owszem, 

robi duŜo hałasu, ale wcale nie szczeka „na nas". W języku psów szczekanie oznacza sygnał 

alarmowy, adresowany do innych członków stada, takŜe jeśli jest to „stado" ludzkie. 

Szczekanie oznacza: „Uwaga! Coś się dzieje!" W warunkach Ŝycia na swobodzie 

sygnał ten daje szczeniętom hasło do ukrycia się, a osobnikom dorosłym — do wzmoŜonej 

czujności. U ludzi podobną rolę pełniło bicie w dzwony, uderzenia w gong czy trąbienie na 

alarm, Ŝe „ktoś obcy zbliŜa się do bram twierdzy". Taki sygnał nie precyzował, czy zbliŜa się 

przyjaciel czy wróg, ale pozwalał przedsięwziąć niezbędne środki ostroŜności. Tak samo pies 

głośnym szczekaniem anonsuje zarówno powrót swego pana, jak teŜ wtargnięcie złodzieja. 

Dopiero po zidentyfikowaniu przybysza następuje albo radosne przywitanie, albo frontalny 

atak. 

Zdecydowany na atak pies zachowuje się cicho. Pies agresywny bez cienia strachu 

rzuca się z zębami na przeciwnika. Najwyraźniej to widać na pokazach sprawności psów 

policyjnych. Kiedy pozorant, ubrany w strój ze specjalnie wzmocnionym rękawem, udaje, Ŝe 

ucieka — pies na sygnał przewodnika bez namysłu rzuca się do ataku. Nie szczeka ani nie 

warczy, lecz skacze na pozoranta i mocno wpija się zębami w jego chronione wzmocnionym 

rękawem ramię. 

Ucieczka teŜ odbywa się w ciszy. Pies, który chce uciec, po prostu stara się 

maksymalnie oddalić od przeciwnika i nie wydaje przy tym Ŝadnych dźwięków. Sygnały 

głosowe uzewnętrzniają zwykle stan frustracji bądź konfliktu. A to, Ŝe psim bójkom 

towarzyszy zwykle duŜo hałasu, świadczy o tym, Ŝe nawet bardzo agresywny pies „w środku" 

równieŜ trochę się boi. 

Warczenie, wraz z naciągnięciem warg ukazującym kły, jest charakterystyczne dla 

psa, u którego instynkt agresji przewaŜa nad strachem. Leciutkie „podbarwienie strachem" 

powoduje, Ŝe pojawia się zamiast cichego, zdecydowanego ataku. Niemniej jednak oznacza 

ono, Ŝe z tym psem nie ma Ŝartów! U warczącego psa chęć ataku zdecydowanie przewaŜa nad 

chęcią ucieczki, i to właśnie takie psy spędzają listonoszom sen z powiek. 

JeŜeli uczucie strachu jest u psa nieco silniejsze, jego warczenie staje się słabsze i 

cichsze i nie towarzyszy mu szczerzenie kłów. Mimo to taki pies jest nadal w kaŜdej chwili 

gotów do ataku, gdyŜ poziom agresji jest u niego bardzo wysoki. 

Im mniej pies jest pewny siebie, tym bardziej uczucie strachu zaczyna się równowaŜyć 

z uczuciem agresji. Poznać to moŜna po tym, Ŝe warczenie zaczyna przeplatać się ze 

szczekaniem. Ściszone warczenie przechodzi nagle w głośne ujadanie. Pies na przemian to 

warczy, to szczeka. W przekładzie na ludzki język oznacza to: „Ach, pogryzłbym cię 

porządnie (warczenie), ale na wszelki wypadek wolę zawołać na pomoc kolegów 

(szczekanie)". 

Kiedy strach zaczyna brać górę nad agresją, zanika warczenie i słychać juŜ tylko 

głośne szczekanie. MoŜe ono trwać dopóty, dopóki nie ustanie wywołująca je przyczyna (na 

przykład intruz się wycofa) lub dopóki członek „ludzkiego stada" nie przyjdzie sprawdzić, co 

się dzieje. 

Szczekanie psa domowego jest charakterystycznym, głośnym dźwiękiem „hau-hau-

hau...hau...hau-hau-hau...", przypominającym serie z broni maszynowej. Cechy tej pies nie 

odziedziczył po swoich dzikich przodkach, lecz powstała ona w wyniku trwającej około 

dziesięciu tysięcy lat selekcji hodowlanej. Wilki teŜ potrafią szczekać, ale nie robią przy tym 

aŜ takiego hałasu. To „poszczekiwanie" łatwo moŜna wyróŜnić spośród innych dźwięków wy-

dawanych przez wilczą watahę, ale jest ono zwykle ciche, monosylabowe i występuje 

stosunkowo rzadko. Przypomina dźwięk „wuff", czasem bywa powtarzane, lecz nigdy w tak 

długich i głośnych seriach jak u psa domowego. 

Ciekawe zjawisko zaobserwowano u wilków przetrzymywanych w pobliŜu 

udomowionych psów. Po jakimś czasie zaczynały one szczekać jak psy. Widocznie przejście 

między tymi dwoma rodzajami dźwięków jest płynne. MoŜna przypuszczać, Ŝe w 

początkowym okresie udomowienia psów ich pierwotni właściciele dokonywali juŜ selekcji 

na tę cechę. Po prostu spośród „poszczekujących" po wilczemu szczeniąt wybierali do dalszej 

hodowli te osobniki, które potrafiły głośno i wytrwale „dawać głos", aby mogły dobrze pełnić 

rolę „alarmu antywłamaniowego". Do naszych czasów prawie wszystkie rasy posiadły tę 

umiejętność, choć niektóre w większym stopniu, a inne w niniejszym. Wyjątek stanowią tu 

psy afrykańskiej rasy basenji, które nie szczekają w ogóle. Wyhodowano je jako psy 

myśliwskie, którym szczekanie nie było potrzebne. Nie uŜywano ich natomiast nigdy do 

stróŜowania. 

Przytoczone tu przykłady dowodzą trafności przysłowia, Ŝe „pies, który duŜo szczeka, 

nie gryzie". Szczekanie oznacza bowiem, Ŝe psu brakuje odwagi, by zaatakować. Pies, który 

jest odwaŜny, po prostu gryzie. Nie zawraca sobie głowy szczekaniem, bo nie potrzebuje 

wzywać nikogo na pomoc. 

Dlaczego psy wyją 

 

W porównaniu z wilkami psy szczekają więcej, na-tomiast mniej wyją. Powodują to 

róŜnice w trybie Ŝycia dzikich wilków i udomowionych psów. Wycie oznacza bowiem hasło 

do zbiórki i mobilizację watahy do działania. Wilki wyją zazwyczaj wczesnym wieczorem, 

kiedy wyruszają na łowy, i nad ranem, kiedy zbierają się w dalszą drogę. Psy domowe, 

którym właściciele dostarczają poŜywienia, pędzą natomiast Ŝywot wiecznych szczeniaków i 

nie mają potrzeby „zwierania szeregów". W Ŝyciu psa występuje sytuacja „oderwania od 

stada", gdy zostanie on zamknięty gdzieś w odosobnieniu. Wtedy „śpiewa pieśń samotności", 

którą moŜna by oddać następującymi słowami: „Jestem tu... a gdzie wy jesteście?... chodźcie 

do mnie!" W stanie dzikim takie wycie automatycznie mobilizuje innych członków stada do 

przyłączenia się i chóralnego „śpiewu". Człowiek, który nie odpowiada na to „wezwanie", 

zdaniem psa zaniedbuje swoje obowiązki. 

W wyjątkowych wypadkach pies płci męskiej, który w normalnych warunkach nigdy 

by nie wył, wydaje rozpaczliwe jęki, kiedy nie moŜe się dostać do atrakcyjnej suki w okresie 

cieczki. Nie oznacza to, Ŝe wycie u psów jest elementem gry miłosnej; jest to po prostu 

wezwanie: „chodź do mnie!" 

Ten magnetyczny wpływ wycia jednych wilków na inne wykorzystują nieraz chłopi 

do chwytania młodych wilczków. Wystarczy schować się w krzakach i naśladować wilcze 

wycie, aby ledwo trzymające się na nogach szczeniaki zgrupowały się wokół wyjącego. 

Starsze wilki nie dają się juŜ nabrać na ten chwyt, poniewaŜ potrafią odróŜniać indywidualną 

nutę identyfikującą wyjącego. TakŜe chłopi, którzy często słyszą wycie wilków, potrafią 

rozróŜnić głosy poszczególnych osobników. Podstawowa informacja przekazywana przez 

wycie brzmi: „To ja, chodź do mnie!" Znawcy wilków utrzymują natomiast, Ŝe kaŜde wycie 

zawiera teŜ wiadomość o aktualnym nastroju wyjącego. 

Wilki częściej wyją na granicach terytorium naleŜącego do danej watahy. MoŜe to 

oznaczać, Ŝe w wyciu przejawia się takŜe instynkt terytorialny i stanowi ono informację dla 

innych stad, Ŝe ten teren jest juŜ zajęty. Ciekawe, Ŝe wilki-samotniki, wypędzone kiedyś ze 

stada, nie przyłączają się do grupowego wycia, czasem natomiast wyją same, kiedy ich dawna 

wataha milczy. Nie próbują nigdy powrócić do swojej watahy, ale jeśli na ich wycie 

odpowiedzą inne podobne „wyrzutki", często łączą się z nimi w nowe stado i zajmują nowe 

terytorium. 

W świetle tych faktów jasne jest, dlaczego psy domowe są mniej skłonne do wycia niŜ 

ich dzicy krewni. Po prostu nie mają powodów. Tam, gdzie psy są trzymane w grupie, na 

przykład w duŜych psiarniach, mają namiastkę Ŝycia w stadzie i wtedy wycie moŜe wystąpić. 

MoŜe takŜe wyć pies zamknięty sam w domu, kiedy nie moŜe dostać się do suki, którą czuje, 

lub nagle opuszczony i porzucony. Dorosły pies, mający troskliwych opiekunów, nie ma 

natomiast powodów do wydawania tego najbardziej przeraŜającego spośród wszystkich psich 

odgłosów. 

Istnieje jeden, zresztą zabawny, wyjątek od tej reguły. W czasach, kiedy nie było 

jeszcze telewizji, bardziej muzykalne rodziny lubiły urozmaicać sobie wieczory chóralnym 

ś

piewem. Ich psy brały go za sygnał mobilizacji watahy do wspólnego wysiłku. ToteŜ 

entuzjastycznie podejmowały ten „sygnał", odrzucając głowy w tył i wyjąc. Potem musiały 

się chyba czuć trochę dziwnie, widząc, Ŝe ich „ludzkie stado" wcale nie jest tym zachwycone. 

Dlaczego pies merda ogonem 

 

Zarówno fachowcy, jak i laicy twierdzą zgodnie, Ŝe merdanie ogonem oznacza u psa 

przyjazne zamiary. Tymczasem jest to pogląd tak samo błędny jak ten, Ŝe analogiczne 

zachowanie kota świadczy o jego złym humorze. Prawda jest taka, Ŝe zwierzę wykonujące ten 

ruch jest w wewnętrznym konflikcie. Taka jest teŜ przyczyna wykonywania wahadłowych 

ruchów u wszystkich zwierząt. 

Stan konfliktu wewnętrznego oznacza, Ŝe zwierzę jest targane przez dwa sprzeczne 

uczucia. Równocześnie chciałoby iść naprzód i zawrócić bądź skręcić zarazem w prawo i w 

lewo. PoniewaŜ są to dąŜenia wykluczające się nawzajem, zwierzę nie rusza się z miejsca, ale 

pozostaje w napięciu. Całe ciało lub tylko jego część zaczyna wykonywać ruch zgodnie z 

podjętym pierwotnie zamiarem, a potem zatrzymuje się i próbuje się ruszyć w przeciwnym 

kierunku. W wyniku tego powstaje u róŜnych zwierząt cała gama zewnętrznych sygnałów. 

NaleŜą do nich: kręcenie lub kiwanie głową, przestępowanie z nogi na nogę, poruszanie 

ramionami, skłony tułowia, smaganie się ogonem po bokach lub — u psów i kotów — 

wszystkim znane machanie ogonem. 

Co się dzieje w duszy psa, który merda ogonem? Zasadniczo chciałby on 

równocześnie uciec i zostać na miejscu. Chęć ucieczki, rzecz jasna, powodowana jest 

strachem. Powodów, dla których pies chce pozostać na miejscu, moŜe być natomiast wiele. 

Mogą nimi być: głód, uczucie sympatii bądź — przeciwnie — niechęci i jeszcze wiele 

innych. Dlatego trudno jednoznacznie interpretować merdanie, gdyŜ w zaleŜności od 

warunków za kaŜdym razem moŜe ono oznaczać co innego. Oto kilka przykładów. 

Bardzo młode szczenięta nie merdają ogonkami. Odruch ten zaobserwowano juŜ u 

szczeniąt w wieku siedemnastu dni, lecz był to przypadek odosobniony. W wieku trzydziestu 

dni robi to około pięćdziesięciu procent szczeniąt, a reszta nabiera tej umiejętności do 

czterdziestego dziewiątego dnia Ŝycia (są to oczywiście wartości średnie, gdyŜ mogą tu 

wystąpić róŜnice). 

Szczeniaki zaczynają merdać ogonkami w czasie ssania matki, kiedy leŜą obok siebie 

wzdłuŜ jej brzucha, a jej sutki zaczynają wydzielać mleko. Zwykle tłumaczy się to tym, Ŝe tak 

manifestują swoją radość, Ŝe piją mleko. Ale jeśli tak jest, to dlaczego nie zaczęły merdać 

wcześniej, w wieku, na przykład, dwóch tygodni? Wtedy jeszcze bardziej potrzebowały 

mleka, a ogonki miały równie dobrze wykształcone. Przyczyna musi więc leŜeć gdzie indziej. 

W wieku około dwóch tygodni szczenięta leŜą jeszcze przytulone do siebie, 

ogrzewając się nawzajem i nie rywalizując ze sobą. Natomiast wiek sześciu—siedmiu 

tygodni, kiedy wszystkie szczeniaki opanowały juŜ sztukę merdania, to równocześnie etap 

wzajemnego dokuczania i bójek między nimi. Aby possać matkę, szczeniaki, teraz juŜ 

większe, muszą ułoŜyć się ciasno przy sobie, choć przed chwilą się podgryzały i tarmosiły. W 

ich psychice walczą więc ze sobą strach z głodem. ZwycięŜa, oczywiście, głód, ale kaŜdy 

szczeniak przystępujący do ssania jest rozdarty między chęcią napicia się mleka a chęcią 

odizolowania się od rodzeństwa. Wyrazem tego wewnętrznego konfliktu jest 

charakterystyczny, wahadłowy ruch ogona. 

Następne okoliczności, w których pojawia się ten odruch, to dopominanie się 

szczeniąt o jedzenie przyniesione przez osobniki dorosłe. Zachodzi tu ten sam konflikt, bo z 

jednej strony głodne szczenię pragnęłoby podejść do pyska dorosłego psa, z drugiej zaś nie 

chciałoby przy tej okazji za bardzo zbliŜyć się do swoich rówieśników. 

W późniejszym wieku, kiedy psy spotykają się po długiej rozłące, towarzyszy temu 

równieŜ merdanie ogonami. Konflikt powstaje, gdy przyjazne uczucia idą w parze z pewną 

obawą. Merdanie jest równieŜ waŜną częścią psich zalotów, w trakcie których uczucie strachu 

ś

ciera się z popędem płciowym. Tam natomiast, gdzie spotykają się osobniki nie Ŝywiące do 

siebie przyjaznych uczuć, merda ten z nich, który oprócz niechęci odczuwa takŜe strach, czyli 

przeŜywa huśtawkę przeciwstawnych nastrojów. 

Istnieją róŜne rodzaje merdania. U osobnika podporządkowanego ruchy ogona są 

szerokie i miękkie, u dominanta — skrócone i usztywnione. Im niŜej w hierarchii stadnej stoi 

merdający osobnik, tym niŜej trzyma przy tym ogon. Pies czujący się pewnie macha ogonem 

podniesionym prosto w górę. 

Wszystko to łatwo zauwaŜyć, obserwując psie zachowanie w róŜnych 

okolicznościach. Mimo to jednak merdanie ogonem jest nadal jednoznacznie kwalifikowane 

jako demonstracja przyjaznych uczuć. Przyczyna leŜy najprawdopodobniej w tym, Ŝe częściej 

mamy okazję obserwować kontakty psa z człowiekiem niŜ między psami. JeŜeli mamy w 

domu kilka psów, są ze sobą cały dzień, z nami rozstają się natomiast i spotykają ponownie 

kaŜdego dnia. Przy takiej okazji widać tylko, jak podporządkowany pies wita swego pana czy 

panią, który jest dla niego dominującym członkiem stada. Pies zwykle jest wtedy w nastroju 

radosnego podniecenia, podbarwionego jednak pewną obawą. Są to bodźce wystarczające do 

powstania wewnętrznego konfliktu, odreagowywanego wahadłowymi ruchami ogona. 

Interpretacja ta jest dla nas trudna do przyjęcia, bo nie moŜemy pogodzić się z faktem, 

Ŝ

e nasz pies moŜe Ŝywić względem nas jakiekolwiek inne uczucia oprócz miłości. A juŜ 

całkiem nie do przełknięcia wydaje się nam sugestia, jakoby mógł teŜ trochę się nas bać. A 

jednak porównajmy choćby nasze i jego wymiary ciała. Znacznie górujemy nad naszym 

psem, co juŜ działa na niego deprymująco. Dodajmy do tego świadomość, Ŝe dominujemy 

nad nim pod tyloma względami, a on jest w tyluŜ dziedzinach od nas uzaleŜniony... Nie ma 

się więc co dziwić, Ŝe Ŝywi do nas nieco mieszane uczucia. 

Merdanie ogonem, oprócz sygnalizowania nastrojów, ułatwia równieŜ przekazywanie 

sygnałów zapachowych. Aby to zrozumieć, musielibyśmy spojrzeć na świat z punktu 

widzenia psa. Gruczoły okołoodbytowe u psów wydzielają zapach identyfikujący kaŜdego 

osobnika podobnie jak odciski palców u ludzi. Energiczne ruchy ogona sprzyjają opróŜnieniu 

się tych gruczołów i rozchodzeniu się zapachu. Człowiek ma za mało selektywny węch, aby 

go wyczuć, ale dla zwierząt ma on kolosalne znaczenie. Dlatego merdanie ogonem pełni tak 

waŜną rolę w Ŝyciu psiej społeczności. 

Dlaczego pies zieje z wywieszonym językiem 

 

Człowiek czasem bywa zziajany, kiedy musi podbiec, aby złapać uciekający autobus, 

jednak ludziom zdarza. się to duŜo rzadziej niŜ psom. Pies moŜe dyszeć nawet wtedy, kiedy 

wcale się nie rusza. Po prostu, kiedy zaczyna mu być gorąco, otwiera pysk, wywiesza język i 

raptem zaczyna w charakterystyczny sposób cięŜko dyszeć. W trakcie tej czynności język jest 

stale zwilŜony, co wzmaga proces parowania, prowadzący do ochłodzenia organizmu. Przy 

wysokiej temperaturze psy takŜe więcej niŜ zwykle piją, co zapewnia utrzymanie stałej 

wilgotności języka. Bez tego mechanizmu regulacyjnego psy masowo padałyby wskutek 

udaru cieplnego. 

Zdolność do ziajania jest psu niezbędna dla utrzymania prawidłowej temperatury ciała 

z uwagi na budowę jego skóry. Występujące u psa gruczoły potowe są bowiem 

umiejscowione między palcami. Wskutek tego pies nie moŜe, tak jak my, oddawać nadmiaru 

ciepła poprzez pocenie się całym ciałem. Ciekawe, Ŝe spośród trzech najściślej z nami 

współpracujących gatunków zwierząt kaŜdy wypracował sobie inną metodę termoregulacji. 

Konie pocą się równie obficie jak my. Koty w czasie upałów ciągle się wylizują, przy czym 

ś

lina stanowi środek chłodzący. Psy wywieszają natomiast języki i dyszą. 

Przypuszczalnie ta cecha rodziny psowatych ma związek z gęstą sierścią występującą 

u ich dzikich przodków. Kiedy na świecie pojawił się przodek współczesnego psa domowego, 

waŜniejsza widocznie była ochrona przed chłodem w zimie niŜ przed upałem w lecie, a w 

skórze okrytej grubym futrem gruczoły potowe nie mogą pełnić swojej roli, toteŜ stały się 

zbędne. U współczesnych ras gładkowłosych mogłyby znów być przydatne, lecz 

genetycznym zmianom uwłosienia nie towarzyszył powtórny rozwój zredukowanych 

gruczołów. 

Nawet nagie psy meksykańskie, u których pocenie się miałoby jakiś sens, przy 

największym upale zachowują suchą skórę. WyraŜano niegdyś pogląd, Ŝe temperatura ich 

ciała wynosi około 40°C, podczas gdy u przeciętnego psa waha się ona między 38,3 a 38,8°C. 

Najnowsze badania dowiodły jednak, Ŝe nagie psy mają taką samą temperaturę ciała jak inne 

rasy, tylko ich sucha skóra, z powodu braku sierści, wydaje się cieplejsza. Dlatego 

Meksykanie chętnie brali te pieski do łóŜka, aby ogrzewały ich w chłodne noce. W tej roli 

sprawdzały się świetnie. 

Dlaczego pies przy siusianiu zadziera nogę 

 

O tym, Ŝe dla psa płci męskiej oddawanie moczu jest czymś więcej niŜ tylko 

usuwaniem z organizmu zbędnych substancji — wiedzą wszyscy. Na spacerze interesują psa 

głównie ślady zapachowe pozostawione przez inne psy w charakterystycznych punktach jego 

najbliŜszego otoczenia. KaŜdy pień czy słup latarni jest w podnieceniu obwąchiwany. Po 

odczytaniu wszystkich „komunikatów zapachowych" pies pozostawia własny, zagłuszając 

swoim indywidualnym zapachem poprzednie ślady. 

Szczenięta płci obojga do siusiania przykucają. Dopiero samce po osiągnięciu 

dojrzałości płciowej, czyli w wieku ośmiu—dziewięciu miesięcy, zaczynają przy oddawaniu 

moczu podnosić jedną z tylnych nóg. Podniesiona noga jest sztywno odstawiona od ciała, 

które z kolei odchyla się tak, by strumień moczu był skierowany w bok, a nie na ziemię. 

Potrzeba pozostawiania śladów zapachowych jest u psa bardzo silna. W trakcie długiego 

spaceru, kiedy właściwie juŜ załatwił swoje potrzeby fizjologiczne, nieraz widać, jak męczy 

się, aby wycisnąć choćby pojedyncze krople i zostawić w określonym miejscu swoją 

„wizytówkę". Jest to odruch do tego stopnia niezaleŜny od potrzeby opróŜnienia pęcherza, Ŝe 

pies podnosi nogę nawet wtedy, kiedy pęcherz jest juŜ całkowicie pusty. 

Odruch ten, co ciekawe, nie ma teŜ związku z męskimi cechami płciowymi. Psy 

wykastrowane przed osiągnięciem dojrzałości płciowej zaczynają podnosić nogę w tym 

samym wieku co osobniki inne. Mimo Ŝe jest to czynność typowa dla osobników męskich, jej 

występowanie nie ma związku z poziomem testosteronu. Ściśle mówiąc — nie jest 

wywoływana obecnością męskich hormonów. Są one natomiast wydalane z moczem, toteŜ 

„wizytówka zapachowa" psa zawiera równieŜ informacje o stanie jego aktywności płciowej. 

Wydzielina z dodatkowych gruczołów krokowych dodaje do tej „wizytówki" indywidualną 

nutę zapachową identyfikującą psa. 

Psy płci męskiej siusiając wolą podnosić nogę niŜ przykucać z trzech powodów. 

NajwaŜniejszym z nich jest to, Ŝe zapach moczu oddanego na pionową płaszczyznę dłuŜej 

utrzymuje świeŜość, niŜ gdy wsiąka w ziemię. Drugą, nie mniej waŜną przyczyną jest, Ŝe tak 

pozostawiona „wizytówka" znajduje się na wysokości nosów innych psów, przez co jest dla 

nich łatwiejsza do „odczytania". Po trzecie zaś, oddawanie moczu tylko w określonych 

miejscach informuje inne psy, gdzie moŜna takie zapachy znaleźć, zawęŜając liczbę 

moŜliwości tylko do obiektów stojących pionowo. 

Specyficzny, „męski" system siusiania psów ma tę dodatkową zaletę, Ŝe pies moŜe po 

sylwetce poznać z daleka, czy „ten drugi" jest innym psem czy suką. W zaleŜności od tego 

moŜe podjąć decyzję, czy warto podchodzić. 

Wielokrotnie próbowano odgadywać, jakiej treści informacje zawiera zapach psiego 

moczu pozostawiony na wystającym przedmiocie. Z róŜnych wariantów odpowiedzi 

właściwie wszystkie wydają się słuszne. Jeden z nich zakłada, Ŝe informacja ta jest waŜna dla 

samego zostawiającego ją psa, gdyŜ znakami zapachowymi zaznacza on granice swojego 

terytorium. Kiedy znów tam przyjdzie, wystarczy mu powąchać, aby poczuć się „u siebie". 

My w swoich domach czujemy się u siebie, gdyŜ są tam nasze ulubione przedmioty. Pies 

natomiast czuje się „u siebie" na terytorium, którego granice zaznaczył swoimi 

„identyfikatorami". 

Wariant drugi zakłada, Ŝe pozostawione krople moczu stanowią przede wszystkim 

informację dla innych psów, zwłaszcza na temat płci i terytorialnego stanu posiadania 

konkretnego zwierzęcia. MoŜe ona pomóc osobnikom drugiej płci w nawiązaniu kontaktu, a 

inne samce ostrzec przed wkroczeniem na ten teren. Przeciwnicy tej wersji przytaczają 

kontrargumenty, Ŝe dla psa zapach moczu innego psa zawsze jest interesujący, a nigdy nie 

wzbudza w nim strachu. „Zapachowe wizytówki" nie mają jednak odstraszać innych psów, 

lecz tylko informować je, Ŝe ten teren jest juŜ „zajęty". 

Wariant trzeci stanowi właściwie modyfikację poprzedniego. Według niego 

zostawianie znaków zapachowych przez psy słuŜy oznaczaniu czasu przebywania 

określonych zwierząt na danym terenie. Na swobodzie róŜne stada psów mogą 

bezkonfliktowo Ŝyć obok siebie dzięki śladom zapachowym sygnalizującym kto, kiedy i jak 

często przechodził przez dany teren. PoniewaŜ na podstawie intensywności zapachu moŜna 

ocenić jego świeŜość, moŜliwe jest więc teŜ wyznaczenie „stref czasowych" korzystania z 

terytorium. Wtedy stada raczej się omijają niŜ wchodzą sobie w drogę. 

Obserwacje włóczących się psów wiejskich wykazały, Ŝe dwie do trzech godzin 

dziennie zajmuje im rozpoznanie śladów zapachowych pozostawionych na ich terytorium. 

W tym celu odbywają codzienne wielokilometrowe spacery, w trakcie których 

obwąchują dokładnie wszystkie wystające obiekty, mogące słuŜyć jako „słupy 

ogłoszeniowe". Wprawdzie kosztuje to sporo czasu i wysiłku, jednak na tej podstawie kaŜdy 

pies z określonej wsi ma w głowie „mapę" rozmieszczenia innych psów na swoim terytorium, 

razem z wiadomościami o ich liczebności, szlakach wędrówek, ich płci oraz 

charakterystycznych cechach osobowości. 

Na ogół uwaŜa się, Ŝe suczki nie podnoszą nogi przy siusianiu, nie jest to jednak 

stuprocentowa prawda. Mniej więcej co czwarta suka podnosi nogę przy oddawaniu moczu, 

ale robi to inaczej niŜ pies. Suki raczej przykurczają podniesioną łapę pod tułów, nie 

odciągając jej na bok. Wskutek tego mocz bardziej ścieka na ziemię niŜ na pionową 

powierzchnię. Czasem suki próbują radzić sobie w ten sposób, Ŝe cofają się, dopóki obiema 

tylnymi łapami nie oprą się o słupek czy ścianę. Oddają więc mocz stojąc na przednich 

łapach. Rzadko która suka próbuje natomiast podnosić jedną nogę tak jak pies. 

Dlaczego pies po wypróŜnieniu grzebie nogami za sobą 

 

KaŜdy, kto ma psa, zwłaszcza płci męskiej, z pewnością nieraz widział, jak jego pupil 

po oddaniu kału „zamiata" za sobą tylnymi nogami, rozgrzebując przy tym ziemię. 

Towarzyszą temu równieŜ ruchy przednich nóg, przy czym pies odsuwa się nieco od miejsca, 

w którym oddał kał. Czasem, choć rzadziej, ruchy takie występują takŜe po oddaniu moczu. 

Przez jakiś czas uwaŜano tę czynność za atawistyczną pozostałość po dzikich 

przodkach, którzy, podobnie jak do dziś robią to koty, zakopywali swe odchody. Sądzono, Ŝe 

instynkt ten uległ wypaczeniu w trakcie udomowienia, wskutek czego pozostały po nim 

obecnie tylko te szczątkowe ruchy. Interpretacja ta nie jest jednak słuszna, gdyŜ 

zaobserwowano, Ŝe współczesne wilki teŜ tylko markują zakopywanie odchodów, a więc 

udomowienie niczego tu nie zmieniło. 

Według innej wersji psy miały próbować rozrzucać swoje odchody, aby tym 

sposobem rozrzerzyć oddziaływanie swojego indywidualnego zapachu. Rzeczywiście, 

niektóre gatunki ssaków robią coś podobnego — na przykład hipopotam ma nawet specjalnie 

spłaszczony ogon i po wypróŜnieniu śmiga nim we wszystkie strony, rozrzucając łajno na 

duŜą odległość. Trzeba jednak zauwaŜyć, Ŝe psy, choć grzebią nogami w pobliŜu swoich 

odchodów, starają się ich przy tym nie dotykać. 

MoŜna to interpretować dwojako. Z jednej strony Ŝyjące na swobodzie wilki, kiedy 

rozgrzebują ziemię za sobą, rozrzucają jej wierzchnią warstwę wraz z roztartym łajnem na 

duŜej powierzchni. Pozostawia to oprócz śladów zapachowych takŜe znaki widoczne gołym 

okiem. Kiedy udomowione psy powtarzają te ruchy na twardym, miejskim bruku, nie z ich 

winy nie pozostawia to śladów. W środowisku naturalnym byłoby je widać. 

Z drugiej strony trzeba pamiętać, Ŝe jedyną częścią ciała, w której pies ma gruczoły 

potowe, są miejsca między palcami kończyn. ToteŜ grzebiąc nogami dodaje do zapachu 

odchodów swoją woń indywidualną. Dla nas moŜe to zabrzmieć nieprzekonywająco, 

poniewaŜ nasz węch jest w stanie dobrze wyczuć zapach psich kupek, ale nie rejestruje 

osobistej nuty zapachowej psiego potu. Psy jednak Ŝyją głównie w świecie zapachów, toteŜ 

dla nich ta dodatkowa ilość wonnej substancji zawiera szczególne informacje. To dlatego psy 

tak lubią spacery. Prawdopodobnie zarówno czynnik wzrokowy, jak i węchowy mają 

znaczenie, jeśli pies wykonuje tę atawistyczną czynność w naturalnym środowisku. 

Czy psy potrafią okazywać skruchę 

 

Posiadacze psów często opowiadają, jak to ich pies, kiedy coś zbroił, demonstrował 

„poczucie winy", jakby chciał przeprosić swego pana. Zastanówmy się więc, czy błędne jest 

przypisywanie psom cech ludzkich, czy rzeczywiście znają one uczucie „skruchy"? 

Zazwyczaj pies, który zrobił coś zabronionego, zachowuje się w sposób szczególnie 

„ugrzeczniony", poniewaŜ wyczuwa gniew swego pana. Psy potrafią bezbłędnie wyczuć 

zmiany nastroju człowieka, zanim zostaną one zamanifestowane. Kiedy pan jest zły na psa, to 

jeszcze zanim zacznie na niego krzyczeć, w postawie i ruchach jego ciała przejawia się 

napięcie, które pies wyczuwa i uprzedza to, co ma nastąpić. Ostentacyjnie uległego 

zachowania psa w takich sytuacjach nie moŜna tłumaczyć „poczuciem winy", lecz po prostu 

strachem. 

Właściciele psów przytaczają jednak przypadki, kiedy pies demonstrował „skruchę", 

zanim jeszcze pan wykrył jego przewinienie. Zdarza się na przykład, Ŝe pies zostawiony na 

dłuŜszy czas w domu napaskudzi na dywan lub z nudów pogryzie kapeć, rękawiczkę czy 

cokolwiek innego. PoniewaŜ juŜ wie, Ŝe nie wolno mu tego robić, wita powracającego pana 

wyjątkowo serdecznie, a przy tym ze zdwojonymi oznakami uległości i podporządkowania. 

JeŜeli właściciel jeszcze nie zauwaŜył szkody, nie moŜe swoim zachowaniem sygnalizować 

gniewu, który pies ewentualnie mógłby wyczuć. Zachowanie psa moŜe być wywołane 

ś

wiadomością, Ŝe zrobił coś niedozwolonego, a zatem znane mu jest poczucie skruchy. 

Podobne zachowania zaobserwowano takŜe u wilków. Trzymanym w niewoli 

głodnym wilkom rzucono wielki kawał mięsa w taki sposób, Ŝe złapał go jeden ze słabszych 

osobników w stadzie. Porwał on mięso i schował się z nim w kącie, a kiedy wilki dominujące 

w stadzie próbowały mu je odebrać, bronił swojej zdobyczy, warcząc i kłapiąc zębami. W 

społeczności wilczej istnieje zasada, Ŝe „prawo własności" w stosunku do poŜywienia liczy 

się bardziej niŜ hierarchia stadna. Innymi słowy, wilk, który trzyma w pysku zdobyty kawał 

mięsa, bez względu na swoją „pozycję społeczną" ma do niego prawo i nawet osobnik 

najwyŜej stojący w hierarchii nie moŜe mu go odebrać. Ta „strefa własności" obejmuje zasięg 

o promieniu około 30 centymetrów od pyska jedzącego osobnika i tej granicy Ŝaden inny nie 

ma prawa przekroczyć. 

Podobne zachowania występują teŜ u psów Ŝyjących w grupie. Nawet najsłabszy, jeśli 

gryzie właśnie kość lub kawałek mięsa, zajadle odpędza wszystkich, którzy się do niego w 

tym momencie zbliŜą. 

Wracając do wyŜej opisanych wilków, były one głodne i zdecydowane, aby słabszemu 

osobnikowi, który zdobył mięso, mimo wszystko je zabrać. Jednak wewnętrzne hamulce 

powstrzymywały je od tego i dopiero kiedy zjadł juŜ połowę inne wilki wykorzystały moment 

jego nieuwagi i porwały resztę. Kiedy juŜ zjadły wszystko, słabszy wilk, który ośmielił się 

przedtem zawładnąć mięsem, zaczął podchodzić do osobników dominujących i „płaszczyć 

się" przed nimi, mimo Ŝe Ŝaden nie wykazywał w stosunku do niego agresji. Wyglądało to 

tak, jakby czuł, Ŝe musi przeprosić inne wilki za swoje zachowanie i zapewnić je, Ŝe nie ma 

zamiaru walczyć o wyŜszą pozycję w stadzie. 

Właściciele psów uwaŜają, Ŝe takie zachowanie jest czymś normalnym; świadczy ono 

jednak o silnym podporządkowaniu się regułom Ŝycia w stadzie. Zachowania tego rodzaju nie 

występują bowiem u innych gatunków i dowodzą wysokiego stopnia zorganizowania 

społecznego dzikich przodków psa. 

W jaki sposób pies zaprasza do zabawy 

 

U większości ssaków chęć do zabawy przejawiają tylko osobniki młode, a z wiekiem 

to zanika. Wyjątkiem są psy i ludzie. Ewolucja doprowadziła nas do etapu „młodych małp", 

gdyŜ dziecięca ciekawość i rozrywkowe usposobienie pozostają nam takŜe w dorosłym Ŝyciu. 

Te cechy pobudziły naszą wynalazczość i leŜały u podstaw podboju świata przez gatunek 

ludzki. Nic więc dziwnego, iŜ oczekujemy od naszego najwierniejszego towarzysza, Ŝe będzie 

dzielił z nami te upodobania. 

Jeśli my jesteśmy „młodymi małpami", to psy — „młodymi wilkami". U wszystkich 

ras psów domowych chęć do zabawy utrzymuje się aŜ do późnej starości. Ale jak 

zamanifestować tę chęć innym psom, a takŜe ludziom, by nie zostać źle zrozumianym? U 

psów zabawa często polega na symulowaniu walki i ucieczki, chodzi więc o wyraźne 

zaznaczenie, Ŝe nie są to działania na serio. SłuŜą temu specjalne zachowania towarzyszące 

inicjacji zabawy. 

Typowa pozycja, jaką przybiera pies zapraszający do zabawy, to wygięcie kręgosłupa 

w łuk, przy czym przednie partie ciała trzymane są nisko przy ziemi, a tylne — wysoko 

uniesione. Przednie nogi są wyciągnięte przed siebie, tak Ŝe klatka piersiowa dotyka ziemi, 

podczas gdy tylne — pionowo wyprostowane. W tej pozycji pies wpatruje się w partnera i 

wykonuje krótkie, zachęcające ruchy w przód, jakby mówił: „No, szybciej! Zaczynajmy!" 

Jeśli partner zareaguje pozytywnie, rozpoczyna się pozorowany pościg lub ucieczka. 

Dzięki specjalnemu kodowi sygnałów inicjujących zabawę pościg czy ucieczka na 

niby nigdy nie przerodzi się w prawdziwą walkę. Obie strony często zamieniają się rolami; 

uciekający staje się ścigającym i odwrotnie. Po tych postępujących po sobie w szybkim 

tempie zmianach widać, Ŝe uczestnicy zabawy nie przeŜywają stanów prawdziwej agresji ani 

strachu, lecz przez cały czas mają świadomość, Ŝe odgrywają z góry przyjęte role. Dla tego 

rodzaju zabawy charakterystyczne jest zataczanie przez psy szerokich kręgów. 

Próbowano interpretować zapraszającą do zabawy postawę psa jako rodzaj zwykłego 

przeciągania się. Rzeczywiście przypomina to nieco rozprostowywanie nóg przez psa, który 

dopiero co obudził się ze snu. Obie czynności mają ze sobą coś wspólnego, bo pies 

wykonujący gest rozciągania ciała informuje, Ŝe jest w tym momencie całkowicie odpręŜony i 

„na luzie", toteŜ demonstrowane przez niego atak lub ucieczka nie będą na serio. Bardziej 

prawdopodobna jest jednak taka interpretacja, Ŝe inicjujące zabawę wygięcie w łuk jest czymś 

w rodzaju spręŜenia się do biegu lekkoatlety w blokach startowych. 

W mimice psa istnieje jeszcze kilka sygnałów zaproszenia do zabawy. Wesoła mina 

psa odpowiada ludzkiemu uśmiechowi i składa się z podobnych elementów. Wargi są w niej 

rozciągnięte w linii poziomej, dzięki czemu szpara ustna sięga „od ucha do ucha", kąciki 

pyska cofają się w stronę uszu. Szczęki są lekko rozchylone, ale bez demonstrowania 

przednich zębów. Jest to pełne przeciwieństwo mimiki demonstrowanej przez warczącego, 

agresywnego psa, u którego kąciki pyska wysuwają się ku przodowi, a nos i górna warga 

marszczą się ku górze, odsłaniając zęby. Psa demonstrującego „wesołą minę" moŜna się 

zupełnie nie obawiać. Nie ma u niego ani śladu agresji. 

Gestami zapraszającymi do zabawy są takŜe: szturchanie nosem, podawanie łapy bądź 

przynoszenie przedmiotów. Szturchanie nosem jest pozostałością ruchów, jakie wykonywały 

ssące matkę szczenięta. Podawanie łapy teŜ wywodzi się z okresu ssania, kiedy szczenięta 

łapkami masują brzuch matki dla pobudzenia laktacji. Czasem pies zachęcający drugiego psa 

do zabawy siedzi, wpatrując się w niego i macha w powietrzu wyciągniętą przed siebie 

przednią łapą, jakby kiwał na niego. 

Przynoszenie przedmiotów ma na celu sprowokowanie partnera do zabawy. Pies 

przynosi na przykład piłkę lub patyk i kładzie się przed swoim towarzyszem, trzymając 

leŜący na ziemi przedmiot między przednimi łapami. Kiedy drugi osobnik usiłuje go 

schwycić, pies porywa tę rzecz w zęby i ucieka. Jeśli partner pogoni za nim — o to właśnie 

chodziło — został wciągnięty do zabawy! Jeśli zaprzestanie pościgu, nasz pies znów zacznie 

mu podsuwać ten przedmiot pod nos. 

JeŜeli pies jest bardzo rozradowany, na przykład był zamknięty przez jakiś czas, a 

teraz moŜe się swobodnie wybiegać na otwartej przestrzeni — demonstruje swą radość 

tańcem, skokami, skrętami ciała i bieganiem z przesadną juŜ emfazą. Przerywa taniec, robi 

zapraszający gest wyginając się w łuk, po czym znowu zaczyna obłędnie biegać w kółko. 

Czasem dziko Ŝyjące wilki zachowują się w taki sposób w celu zwabienia zwierzyny. 

Potencjalne ofiary, zaciekawione dziwnym tańcem, podchodzą niebezpiecznie blisko i zostają 

schwytane. W zeszłym stuleciu w Ameryce Północnej ten chwyt wykorzystywano w czasie 

polowań na kaczki. Myśliwi prowokowali swoje psy, przewaŜnie pudle, do wykonywania 

radosnych harców na otwartej przestrzeni. Zaciekawione dzikie kaczki na własną zgubę 

podchodziły bliŜej. Ten sposób polowania na kaczki nazywano „na wabia". JuŜ to, Ŝe nawet 

kaczki dają się nabrać na ten psi taniec, świadczy, jak zachęcająco mogą działać pewne 

wypracowane w drodze ewolucji zachowania. 

Czasem młode psy boją się brać udział we wspólnej zabawie ze swoimi rodzicami. 

Dorosłe osobniki są tym rozczarowane i starają się za wszelką cenę ośmielić młodych 

partnerów. Wykonują w tym celu gesty uspokajające, na przykład rozkładają się na ziemi 

przed wystraszonymi szczeniakami i kładą się na grzbiecie w pozycji psa 

podporządkowanego. To, Ŝe przez chwilę udają osobniki niŜej stojące w hierarchii, ośmiela 

szczeniaki, które zaczynają czuć się pewniej i nie boją się podejść. Wtedy zabawa moŜe się 

zacząć. Podobne zachowania moŜna czasem zaobserwować, kiedy dorosły bardzo duŜy pies 

chce się bawić z drugim, teŜ dorosłym psem, ale bardzo małym. „Podporządkowana" postawa 

duŜego psa dodaje małemu pewności siebie i zabawa moŜe rozwinąć się bez przeszkód. 

Aby pies mógł być dobrym towarzyszem zabaw w wieku dojrzałym, waŜne jest, by 

umiał dobrze się bawić z innymi szczeniakami z tego samego miotu. W pierwszych kilku 

miesiącach Ŝycia szczeniaki muszą nauczyć się gryzienia na niby. Początkowo, podskubując 

się i tarmosząc wzajemnie, nie panują nad swymi ostrymi ząbkami, wskutek czego nieraz 

przy zabawie słychać ich piski. Szybko jednak zdają sobie sprawę, Ŝe wzajemne zadawanie 

sobie bólu oznacza koniec zabawy, toteŜ uczą się kontrolować siłę zwierania swoich szczęk. 

Natomiast psy, które były chowane w odosobnieniu i nie przechodziły etapu szczenięcych 

zabaw, w późniejszym okresie nieraz sprawiają kłopot. Nie umieją gryźć na niby w zabawie, 

zaczynają więc od razu gryźć na serio i zabawa przeradza się w prawdziwą walkę. Takie psy 

są plagą parków, gdzie przychodzą się bawić inne psy. 

Dlaczego pies lubi, Ŝeby go drapać między przednimi nogami 

 

Pewna znana treserka psów, występując kiedyś w telewizji, wywołała ogólną 

wesołość oświadczając, jak waŜne jest dla psa płci męskiej, aby drapać go po klatce 

piersiowej między przednimi nogami. Oczywiście chodziło jej o to, Ŝe taką pieszczotą moŜna 

sprawić psu największą przyjemność. Tak naprawdę, to istnieje siedem sposobów nawiązania 

przyjaznego kontaktu dotykowego z psem i kaŜdy z nich ma swoje głębokie uwarunkowania. 

Pieszczotliwe drapanie psa-samca w okolicach mostka rzeczywiście sprawia mu 

wielką przyjemność, gdyŜ kojarzy mu się z aktem krycia. Po prostu w trakcie wykonywania 

ruchów kopulacyjnych mostek psa rytmicznie ociera się o grzbiet suki. JeŜeli to samo robi 

ręka pana, psu automatycznie przypomina się tamta przyjemność, dlatego psa płci męskiej 

moŜna nagradzać takimi pieszczotami. 

Drapanie lub łaskotanie za uszami sprawia przyjemność kaŜdemu psu. Ta pieszczota 

budzi równieŜ skojarzenia natury seksualnej, bo do psiej gry miłosnej naleŜy obwąchiwanie, 

oblizywanie i skubanie uszu. 

Lekkie odpychanie rozbawionego psa wprawia go w jeszcze większe podniecenie. 

Tym sposobem dajemy mu się wciągnąć w walkę na niby. Pies znowu pcha się do przodu, 

prowokując nas, abyśmy go ponownie odepchnęli i tak w kółko. Zabawa rozwija się, 

przechodząc do etapu gryzienia na niby, kiedy pies delikatnie chwyta w zęby naszą dłoń lub 

pozwala się chwytać za szczękę. Taka zabawa, jeśli nie jest zbyt gwałtowna, wydatnie 

wzmacnia więź między panem a psem, gdyŜ w ten sposób bawią się szczeniaki z jednego 

miotu. 

Klepanie jest najpospolitszą formą kontaktu dotykowego właściciela z psem. Jest to 

gest o większym znaczeniu dla nas, gdyŜ uŜywamy go do serdecznych przywitań z miłymi 

nam członkami naszego gatunku. Klepiąc psa po grzbiecie, bezwiednie traktujemy go jak 

naszego dobrego przyjaciela. Jak jednak to odbiera sam pies? Psy nie klepią się między sobą, 

cóŜ więc ten gest znaczy dla niego? Przypomina mu to raczej trącanie nosem, tak jak 

szczenięta trącają brzuch matki, a osobniki podporządkowane wyraŜają swoją uległość wobec 

dominanta. Psu musi wiec ten gest sprawiać szczególną przyjemność, gdyŜ stanowi 

demonstrację naszej „niŜszości". PoniewaŜ jednak pies wie, Ŝe i tak pan jest przewodnikiem 

stada, moŜe ten gest odczytać tylko w jeden sposób: jako ośmielający, upewniający sygnał dla 

osobnika niŜszego rangą. Psy dominujące w stadzie nieraz wykonują taki gest niby-uległości, 

aby poprawić samopoczucie podwładnych. Przypuszczalnie w ten sposób pies odbiera nasze 

klepanie. 

Długie, jedwabiste futro niektórych psów aŜ się prosi, by je głaskać, tak jak głaszcze 

się kota. Nie robi to na psie aŜ tak duŜego wraŜenia, co najwyŜej moŜe mu przypominać 

pierwsze dni Ŝycia, kiedy jako małe szczenię był wylizywany ogromnym jęzorem matki. 

Dzieci z kolei lubią przytulać psy do siebie, a te chętnie im na to pozwalają. 

Przypomina im to równieŜ czasy szczenięce, kiedy najbezpieczniej czuły się zbite w ścisłą 

gromadkę, a matka ogrzewała je swoim ciałem. 

Wiele psów lubi teŜ, kiedy ktoś je drapie lub pociera w okolicach szczęki. Człowiek 

wyświadcza wtedy psu taką samą przysługę, jaką często psy świadczą sobie nawzajem. 

Cierpią one nieraz na lekkie stany zapalne jamy ustnej czy po prostu na bóle zębów, a wtedy 

przynosi im ulgę ocieranie boków pyska o twarde krawędzie mebli. Kiedy człowiek je w tym 

zastępuje, sprawia to psu tylko przyjemność. 

Tym rodzajem kontaktu dotykowego, którego psy zdecydowanie nie lubią, jest 

natomiast generalne mycie i szczotkowanie przed wystawą. Trwające godzinami kąpiele i 

zabiegi pielęgnacyjne przewyŜszają zdolność pojmowania przeciętnego psa. W Ŝyciu psiej 

społeczności kontakty dotykowe nie zajmują nigdy aŜ tyle czasu. PoniewaŜ jednak w 

domowym stadzie psy zajmują pozycję podporządkowaną, nie mają wyjścia i znoszą 

wszystkie zabiegi z tak stoickim spokojem, jakby znosiły dokuczanie dominującego psa w 

sforze. Człowiek naprawdę ma szczęście, Ŝe trafił na tak wyrozumiałego i chętnego do 

współpracy przyjaciela. 

Jak zachowuje się pies podporządkowany 

 

Najkrótsza odpowiedź brzmi: jak szczeniak! U wielu gatunków zwierząt słabsze 

osobniki dorosłe w sytuacji zagroŜenia przez osobnika dominującego zachowują się „po 

dziecinnemu". JeŜeli brak im odwagi, by zdecydować się na konfrontację siłową — stosują 

zwierzęcy odpowiednik naszego „wywieszenia białej flagi". Chodzi o to, aby 

zademonstrować takie zachowanie, które skłoni agresora do zaniechania ataku. Jednym z 

takich zachowań jest przyjęcie postawy dokładnie przeciwnej postawie napastnika. U 

gatunków, gdzie agresor atakuje z pochyloną głową — osobnik podporządkowany swoją 

unosi. U zwierząt, wśród których napastnik podnosi głowę, aby wydać się większym — 

osobnik atakowany ją opuszcza. Jeśli agresor jeŜy sierść — u osobnika podporządkowanego 

leŜy ona gładko. Tam, gdzie pies dominujący stoi wyprostowany — podporządkowany 

przykuca. 

Drugi wariant unieszkodliwienia wyŜszego rangą przeciwnika polega na wywołaniu u 

niego nastroju, który wygasi wrogie uczucie. Dorosłe osobniki zwykle powstrzymują się od 

atakowania młodych własnego gatunku, toteŜ gdy widzą, Ŝe dorosły pies raptem zaczyna 

zachowywać się jak szczeniak, hamują odruch ataku. 

Psy stosują dwa warianty postawy podporządkowanej: bierną i czynną. Postawa bierna 

występuje wtedy, kiedy słabsze zwierzę nie ma wyboru. Osobnik silniejszy zbliŜa się i 

stwarza konkretne zagroŜenie. ToteŜ osobnik słabszy przypada do ziemi, aby się wydać jak 

najmniejszym. JeŜeli i to nie pomaga, przewraca się na grzbiet, wymachując łapami w 

powietrzu. Czasem takŜe popuszcza małą ilość moczu. Jest to wierna kopia zachowania 

małego szczeniaka, którego matka liŜe po brzuszku, pobudzając tym wypływ moczu (bardzo 

młode szczenięta nie umieją jeszcze siusiać same; matka musi przewracać je nosem na grzbiet 

i wylizywać brzuszki tak długo, aŜ mocz zacznie wypływać). W ten sposób dorosły, lecz 

słabszy pies uruchamia u silniejszego mechanizm hamujący, który działa bez pudła. 

MoŜna teŜ udawać szczeniaka w sposób bardziej aktywny. JeŜeli słabszy osobnik chce 

zbliŜyć się do silniejszego, połoŜenie się na grzbiecie nie załatwia sprawy. Musi w jakiś 

sposób zasygnalizować, Ŝe nie ma Ŝadnych złych zamiarów. SłuŜy do tego naśladowanie 

innego zachowania szczeniąt, tym razem trochę starszych, łączące płaszczenie się z lizaniem 

po pysku. Normalnie w wieku około miesiąca szczeniaki zaczynają domagać się od rodziców 

stałego pokarmu. Otrzymują go, unosząc pyszczki do poziomu starszego psa, trącając go 

nosem i liŜąc tak długo, aŜ wypluje im z pyska zjedzony właśnie kąsek. W podobny sposób 

pies demonstruje „czynne podporządkowanie". Kłopot z tym tylko, Ŝe jest mniej więcej 

takiego samego wzrostu jak pies dominujący. Jeśliby więc zwyczajnie zbliŜył się do niego i 

zaczął go lizać po pysku, tamten mógłby to uznać za zbytnią bezczelność. 

Aby uniknąć nieporozumienia, słabszy pies przypada do ziemi, na wpół się czołgając, 

przez co zaczyna przypominać rozmiarami szczeniaka. Z tej pozycji podnosi głowę na 

wysokość pyska silniejszego psa i demonstruje odpowiednie szczenięce zachowanie. 

Naśladując szczenięcy sposób dopominania się o jedzenie, pies nisko stojący w 

hierarchii moŜe podejść do kaŜdego innego psa w stadzie, nie naraŜając się na atak. 

Zachowując takie zasady współŜycia, zwierzęta mogą bezkonfliktowo bytować obok siebie. 

Czy to prawda, Ŝe pokonany pies nadstawia napastnikowi gardło 

 

Nieprawda! Jest to wersja lansowana przez znanego austriackiego biologa Konrada 

Lorenza, który wielokrotnie zaobserwował, Ŝe kiedy pies lub wilk w walce zwycięŜał rywala, 

to zanim w końcu go zagryzł, pokonany odwracał głowę, nadstawiając zwycięzcy nie 

chronione niczym gardło. Podstawiając swoją Ŝyłę jarzmową prosto pod kły przeciwnika, 

zdawał się na jego łaskę i niełaskę, i — o dziwo! — wygrywający pies respektował ten gest 

poddania się i po rycersku rezygnował z zadania śmiertelnego ciosu. Lorenz był tak dalece 

pod wraŜeniem tego „dŜentelmeńskiego" zachowania, Ŝe aŜ wysunął na ten temat całą teorię. 

Niestety, jest to błędna interpretacja psiego zachowania. W scence, którą widział 

Lorenz, jedno zwierzę stało sztywno z głową odwróconą w inną stronę, a drugie pociągało 

nosem i kłapało zębami na wysokości jego pyska. Lorenz wyciągnął wnioski, Ŝe osobnik 

kłapiący zębami to zwycięzca w walce, który chciałby zatopić kły w szyi pokonanego 

przeciwnika, ale powstrzymuje go przed tym „odsłonienie czułego miejsca" przez 

zwycięŜonego. Tymczasem było akurat na odwrót. Pies, który kłapał szczęką przy pysku 

drugiego, był osobnikiem słabszym, który wcielał się w rolę „szczeniaka proszącego o 

smaczny kąsek". Ten z odwróconą głową był natomiast osobnikiem dominującym, który z 

pogardą udawał, Ŝe nie widzi, jak mu się tamten (dosłownie!) „podlizuje". 

W tych rzadkich przypadkach, kiedy walka przybiera rzeczywiście powaŜny obrót, 

nadstawianie gardła nic nie da. Jedyną szansą dla pokonanego psa jest ucieczka — jak 

najszybciej i jak najdalej od miejsca walki — inaczej zginie. W taki sposób są odpędzane od 

stada młode samce wilków lub dzikich psów. JeŜeli stoczyły walkę z przewodnikiem stada i 

zostały pokonane, muszą odejść i albo Ŝyć samotnie, albo z innymi podobnymi „wyrzutkami" 

utworzyć własne stado. 

Dla psa trzymanego w domu takie sytuacje nie mają znaczenia. Przewodnikiem stada 

jest tu pan, a z nim nie będą przecieŜ wdawać się w walkę. śyją sobie spokojnie na pozycji 

podporządkowanej i dobrze im z tym, dopóki... nie pojawi się listonosz! Jest on członkiem 

obcego stada, więc trzeba z nim natychmiast się zmierzyć. JeŜeli miał przy tym pecha i 

przeczytał którąś z ksiąŜek Lorenza, to próba „nadstawiania gardła" biegnącemu w jego 

stronę psu moŜe się źle skończyć. 

Dlaczego przestraszony pies podkula ogon 

 

Na pewno kaŜdy nieraz widział psa z ogonem pod-winiętym pod siebie, ale co 

dokładnie oznacza ten gest w psim „języku ciała"? Właściwie dlaczego taka postawa ma 

związek z uczuciami strachu, niepewności, podległości, niskiej pozycji społecznej i 

„podlizywania się", podczas gdy ogon podniesiony sztywno w górę oznacza pozycję domi-

nującą? 

Nie chodzi tu o sam ogon, ale o to, co jest pod nim. Podwijając ogon pod siebie i 

wciskając go między tylne nogi, pies o niskiej pozycji w stadzie odcina tym samym sygnały 

zapachowe emitowane przez jego gruczoły około-odbytowe. Kiedy natomiast spotykają się 

dwa psy wysokiej rangi, oba dumnie trzymają podniesione ogony, aby móc nawzajem 

obwąchać ich okolice. Wydzielina gruczołów okołoodbytowych zawiera bowiem osobistą 

nutę zapachową identyfikującą ich posiadacza, toteŜ tłumienie tego zapachu wtulonym 

ogonem jest u psów tym samym, czym u ludzi nieśmiałych zakrywanie twarzy. 

U psów domowych chowanych pojedynczo ten gest nie ma większego znaczenia. 

Wśród psów w grupach o własnej, wewnątrzstadnej hierarchii jest to natomiast waŜny sygnał, 

chroniący słabszych członków stada przed agresją silniejszych. Jeszcze większe 

znaczenie ma to wśród Ŝyjących na wolności wilków. MoŜna zaobserwować, jak wilk o 

niskiej randze, w miarę zbliŜania się do osobnika stojącego wyŜej w hierarchii, podkula coraz 

bardziej ogon, wciskając go między tylne nogi. Im bardziej oddala się natomiast od wilka 

dominującego, tym wyŜej ponownie podnosi ogon. 

U wilków „sygnalizacja ogonowa" jest nieco inna niŜ u psów. KaŜdy wilk ma na 

ogonie, około siedmiu i pół centymetra od jego nasady, dodatkowy gruczoł ogonowy, 

przypominający z daleka ciemną plamkę. Jest to mały gruczołek skórny, wytworzony z 

przekształconego gruczołu łojowego, otoczony wieńcem sztywnych, czarno zakończonych 

włosków, wydzielający substancję podobną do tłuszczu. Jego rola, podobnie jak gruczołów 

okołood-bytowych, jest ściśle związana z sygnalizacją zapachową. Istotne jest teŜ, Ŝe 

umiejscowiony jest na zewnątrz ogona, stanowi bowiem odpowiednik strefy przy odbytowej. 

W ten sposób jeden wilk obwąchujący tylne partie ciała drugiego moŜe natrafić na jeden 

rodzaj zapachu, kiedy ogon jest uniesiony do góry (z gruczołów okołoodbytowych), a inny, 

kiedy ogon jest opuszczony (z gruczołu ogonowego). Widać więc, Ŝe sygnalizacja zapachowa 

u wilków jest bardziej skomplikowana niŜ u psów. 

Nie wiadomo dokładnie, dlaczego u psów gruczoł ogonowy uległ zanikowi. 

Wszystkie inne zmiany, jakie zaszły w ciągu tych dziesięciu tysięcy lat, odkąd wilk stał się 

psem — zostały skrupulatnie wykorzystane przez ludzi do wyselekcjonowania ras znacznie 

róŜniących się cechami jakościowymi. Rolę gruczołu ogonowego u wilków dostrzeŜono 

natomiast dopiero niedawno, trudno więc przypuszczać, aby mogli na nią zwrócić uwagę 

dawniejsi hodowcy. 

W kaŜdym razie pies musiał utracić tę cechę bardzo wcześnie, gdyŜ nie występuje ona 

u Ŝadnej psiej rasy. Jest to jedyna róŜnica między wilkiem a psem, która do dziś nie została 

wyjaśniona. 

Trzeba jeszcze dodać, Ŝe sposób trzymania ogona zarówno u psów, jak u wilków 

działa nie tylko jako sygnał zapachowy, lecz i optyczny. Dzięki niemu moŜna, obserwując z 

daleka spotkanie dwóch osobników, na pierwszy rzut oka po samych ich sylwetkach poznać, 

który z nich jest dominujący, a który podporządkowany. Widać teŜ od razu, czy w tym 

układzie sił nie szykują się jakieś zmiany, na przykład czy osobnik stojący nisko w hierarchii 

nie zamierza wywalczyć sobie wyŜszej pozycji. 

Jak zachowuje się pies dominujący 

 

Właściciele psów przewaŜnie obserwują u swoich pupili zachowania przyjazne bądź 

uległe, gdyŜ w tej namiastce stada człowiek pełni rolę przewodnika. W grupie psów Ŝyjących 

wspólnie moŜna natomiast zauwaŜyć, jak pies o cechach przywódczych traktuje swoich 

„podwładnych". Przywódca, którego pozycja jest zagroŜona, najpierw będzie postawą i 

zachowaniem sygnalizował gotowość do ataku. To zazwyczaj wystarczy, aby zniechęcić 

rywala. 

Zachowań sygnalizujących gotowość do agresji jest dziesięć, przy czym kaŜde 

sygnalizuje przeciwnikowi co innego: 

1.  Górna warga podciągnięta w górę, a dolna opuszczona. ObnaŜone siekacze i kły 

dają do zrozumienia, Ŝe pies jest gotów ich uŜyć. 

2.  Pysk otwarty, co sugeruje, Ŝe szczęki są gotowe do chwytu. 

3.  Kąciki pyska wysunięte do przodu, a nie jak podczas demonstracji przyjaznego 

nastroju, chęci do zabawy bądź postawy podporządkowanej, kiedy kąciki pyska są 

odciągnięte w tył aŜ do uszu. Taka mimika wskazuje, Ŝe ten pies nie jest ani przyjazny, ani 

chętny do zabawy, ani — tym bardziej — do podporządkowania się komukolwiek. 

4.  Uszy wyprostowane ku przodowi — nawet te z obwisłymi uszami próbują 

utrzymać je w takiej pozycji. Ma to pokazać przeciwnikowi, Ŝe pies jest czujny i nie umknie 

jego uwagi Ŝaden podejrzany szmer. Przy okazji daje teŜ do zrozumienia, Ŝe jest na tyle 

pewny swojej przewagi, Ŝe nie musi chronić swoich uszu. 

WyŜej wymienione sygnały gotowości do agresji wyraŜa mimika. Pozostałe są 

manifestowane całym ciałem. 

5.  Ogon wysoko w górze, inaczej niŜ przy postawie podporządkowanej, kiedy pies 

wciska go między nogi. Trzymanie ogona w górze umoŜliwia rozchodzenie się zapachów 

emitowanych przez gruczoły okołoodbytowe. Ułatwia to identyfikację psa i daje poznać psu 

niŜszej rangi, z kim ma do czynienia. 

Pewne zmiany w wyglądzie sygnalizującego gotowość do agresji psa mają stworzyć 

złudzenie, Ŝe jest on większy niŜ w rzeczywistości. 

6.  Pewne partie uwłosienia na łopatkach, grzbiecie i zadzie jeŜą się w szczytowej 

fazie postawy agresywnej. 

7.  Równocześnie nogi są maksymalnie wyprostowane, przez co cała postać psa 

wydaje się bardziej masywna. 

8.  Ogólny efekt potęguje jeszcze wzrok uporczywie wbity w przeciwnika. 

9.  Z gardła dobywa się głuche, dudniące warczenie. 

10. Wszystkie mięśnie są tak napięte, Ŝe uniesiony prosto w górę ogon drŜy. 

Zazwyczaj to wystarczy, aby rywal wystraszył się i uciekł. Pies dominujący przybiera 

taką sygnalizującą agresję postawę, kiedy uwaŜa, Ŝe jego wysoka pozycja w stadzie jest 

realnie zagroŜona. W mniej powaŜnych przypadkach pies o wysokiej pozycji w stadzie tylko 

sporadycznie demonstruje swoją władzę. Do tego słuŜą juŜ inne zachowania. Jednym z nich 

jest ustawianie się naprzeciw osobnika niskiej rangi, jakby blokujące mu drogę. Odpowiednio 

długie pozostawanie w tej pozycji mówi podporządkowanemu psu: „Kontroluję wszystkie 

twoje ruchy". Innym jest imitowanie skoku kopulacyjnego, przy czym silniejszy pies opiera 

się przednimi łapami na grzbiecie lub łopatkach słabszego. Nie ma to nic wspólnego z 

seksem, stanowi tylko demonstrację: „Moje na wierzchu!" 

Innymi sposobami pokazania podwładnym, kto tu rządzi, są sfingowany skok i 

sfingowana zasadzka. Pies dominujący markuje tu spręŜenie się do skoku na wroga, lecz 

wcale nie wykonuje go do końca. W drugim przypadku przypada do ziemi, jakby się czaił, 

lecz robi to bardzo ostentacyjnie. 

Zazwyczaj słabszy pies od razu pojmuje znaczenie tych gróźb i odpowiednio reaguje. 

Oczywiście w zgodnie Ŝyjącym stadzie pies-przewodnik nie musi ciągle przypominać 

podwładnym o dzielącej ich róŜnicy. Na ogół w stadzie panuje przyjaźń i dobra organizacja. 

W obrębie gatunku, dla którego warunkiem przeŜycia była współpraca przy polowaniach, 

dominujące wilki lub psy nie mogły nadmiernie demonstrować swojej władzy. 

Dlaczego pies zakopuje kości 

 

Kluczem do zagadki, dlaczego domowe psy czasem zakopują otrzymane od nas kości, 

jest sposób zdobywania zwierzyny przez wilki. Małe zwierzęta, wielkości myszy, wilki tropią 

i chwytają pojedynczo. Zwykle rzucają się na ofiarę, przygniatają przednimi łapami, 

zagryzają paroma chwytami szczęk i szybko poŜerają. Podobnie postępują z nieco większą 

zdobyczą, na przykład z królikiem. Jeśli tak niewielkie zwierzę stawia pewien opór, 

wystarczy nim porządnie potrząsnąć. Zwierzętom średniej wielkości, jak owce lub sarny, 

przegryzają gardła, co trwa kilka sekund. Zdobyczy tej wielkości nie zostawiają na później, 

bo nawet młodego jelonka kilka wilków jest w stanie zjeść na miejscu. Przyjmuje się, Ŝe 

dorosły wilk moŜe „na jedno posiedzenie" skonsumować około 9 kilogramów mięsa, a w 

ciągu doby około 20 kilogramów. 

Gdy wilki upolują jakieś duŜe zwierzę, na przykład jelenia, krowę czy konia — 

pojawia się problem, co zrobić z nadwyŜką mięsa. Nawet wtedy najadają się zwykle do syta, 

a resztki zostawiają na miejscu, aby później do nich wrócić. Jeśli jednak łup zdobyło tylko 

kilka dorosłych wilków, na wszelki wypadek mogą oderwać sobie po kawale mięsa i zakopać 

w ziemi. Zabezpiecza to takŜe mięso przed rabusiami (zwłaszcza takimi jak wrony, kruki i 

sępy), a latem przed muchami i ich larwami. Zwykle wilki zakopują mięso na miejscu, 

chociaŜ czasem zabierają je z sobą do nory. 

Zwykle wilk kopie jamę przednimi łapami, trzymając mięso w zębach. Kiedy jama 

jest juŜ dostatecznie wielka, wilk po prostu rozwiera szczęki i upuszcza w nią zdobycz, po 

czym ją zakopuje, nasuwając ziemię pyskiem. W odróŜnieniu od kotów, nigdy nie uŜywa do 

tego przednich nóg. Potem ugniata ją lekko pyskiem i odchodzi. Nazajutrz powraca, 

przednimi łapami wykopuje mięso, bierze je w pysk, otrząsa z ziemi i siada, by je zjeść. 

MoŜna więc się domyślić, kiedy nasz domowy pies nabierze ochoty na zakopanie 

jedzenia. Przede wszystkim musi go mieć w nadmiarze! Głodny pies, jak jego dzicy 

przodkowie, zje, ile tylko będzie mógł. Dopiero jeśli coś mu pozostanie, wyniesie to do 

ogrodu i tam zakopie. Jednak nawet przekarmione psy, jeśli dostają tylko gotową, miękką 

karmę, nie są w stanie nigdzie z nią pójść. Kości wyniosą natomiast na dwór i zakopią w 

ziemi. 

Nawet jeśli pies nie jest przekarmiony, duŜa kość, zwłaszcza taka, której nie moŜna 

pogryźć i zjeść od razu, świetnie się nadaje do odłoŜenia na potem. Dlatego psy, nawet 

głodne, najczęściej zakopują właśnie kości. 

Psy karmione zbyt obficie i wyłącznie miękką karmą przejawiają szczątkowe 

pozostałości instynktu zakopywania resztek. Wiedzą, Ŝe to, co jest w misce, jest dobre, ale nie 

są juŜ głodne, próbują więc „zakopać" miskę z jedzeniem w rogu pokoju. Czasem ruchy 

„zakopywania" są tylko zamarkowane paroma ruchami nosa, które popychają miskę po 

podłodze, ale nic z tego nie wynika i pies szybko rezygnuje. To zachowanie powinno tylko 

uzmysłowić jego panu, Ŝe daje swemu psu za duŜo jedzenia. 

Jak często pies jada 

 

Większość właścicieli daje psu dwa posiłki dziennie, nie licząc wody. JeŜeli jedzenie 

jest urozmaicone, tzn. nie składa się tylko z mięsa — to wystarczy, aby utrzymać zwierzę w 

dobrej kondycji. Trzeba pamiętać, Ŝe takŜe wilki i dzikie psy spoŜywają pewną ilość 

materiału roślinnego, zjadając wnętrzności swoich roślinoŜernych ofiar. Podobne 

zapotrzebowanie ma równieŜ nasz pies domowy. Nie naleŜy jednak próbować „przestawiać" 

psa na modną obecnie dietę wegetariańską. Z dwojga złego lepsze jest karmienie psa tylko 

mięsem, gdyŜ jest głównie zwierzęciem mięsoŜernym. 

Tu i ówdzie pokutuje przesąd, Ŝe psom potrzebny jest jeden dzień postu w tygodniu. 

Wyciągnięto ten wniosek z faktu, Ŝe wilki w stanie dzikim potrafią przez dłuŜszy czas 

obywać się całkiem bez poŜywienia. W skrajnych warunkach odnotowano rekordową 

głodówkę trwającą czternaście dni! Tak, ale w przyrodzie po okresach wymuszonego postu 

polowanie w końcu się udaje i następuje wielkie obŜarstwo połączone z przyspieszonym 

trawieniem. To zresztą wcale nie znaczy, Ŝe ten model Ŝywienia naleŜy zalecać. Kiedy 

bowiem wilki znajdują się na terenie bogatym w zwierzynę — jedzą kilka razy dziennie. 

Nie zapominajmy teŜ, Ŝe i nasi praprzodkowie przeŜywali na przemian dni obŜarstwa i 

głodu. Mimo to obecnie wolimy odŜywiać się regularnie. Dotyczy to równieŜ psów. 

Dlaczego owczarki są tak przydatne do pasienia owiec 

 

Nieraz podziwiamy transmitowane przez telewizję konkursy sprawności psów 

pasterskich. Wydaje się wtedy, Ŝe między przewodnikiem a psem istnieje jakaś więź 

telepatyczna. Łatwo ją wytłumaczyć. Zwróćmy uwagę na zachowanie psów lub wilków w 

czasie zbiorowych polowań. Pracujący owczarek po prostu dostosowuje odziedziczone po 

przodkach zwyczaje myśliwskie do wymagań pasterza. Spróbujmy więc wyobrazić sobie, jak 

zachowuje się stado wilków okrąŜające zwierzynę. 

Kto raz był okrąŜony przez watahę, zapamięta to do końca Ŝycia. Nawet jeśli stado 

jest syte i składa się z osobników, które znamy od szczeniaka, widok otaczających nas 

wachlarzowato drapieŜników ma w sobie coś niesamowitego. W tym momencie chyba juŜ 

wiemy, co czuje zaszczuty jeleń, a z drugiej strony — co musi robić owczarek, aby zaganiać 

owce. Musi sam zastępować całą watahę! Jest to wyjątkowo trudne zadanie, gdyŜ proporcje 

są odwrócone: zamiast grupy drapieŜników atakujących jedną ofiarę jeden drapieŜca 

przypada na całe stado ofiar. Biedny owczarek musi więc pracować za dziesięć wilków, toteŜ 

zwykle psy te Ŝyją krócej niŜ inne — tak wyczerpująca jest ich praca. 

Owczarki podejmują ten nadmierny wysiłek, bo w swej wilczej mentalności nie 

pojmują, Ŝe ani po lewej, ani po prawej stronie nie ma Ŝadnego „wilka" do pomocy. Muszą 

więc same wykonać wszystkie manewry oskrzydlające; to przyczajają się, to biegają, to 

zataczają koła, bo tak kaŜe im instynkt. 

Taktyka łowiecka wilków opiera się na czterech zasadach, które kaŜdy osobnik 

wysysa z mlekiem matki. Pierwsza głosi, Ŝe po odłączeniu od stada pojedynczej sztuki 

wszystkie wilki muszą być od niej w równej odległości. Druga — Ŝe kaŜdy wilk, okrąŜając 

zdobycz, powinien zachowywać taką samą odległość od członków watahy po lewej i po 

prawej stronie. To wszystko powoduje, Ŝe wilki okrąŜają swoją ofiarę równym kołem. W 

miarę przybliŜania się do niej koło się zacieśnia, ale jednakowy dystans między ofiarą a 

kaŜdym z napastników zostaje zachowany. Kiedy tę czynność owczarek wykonuje sam, 

ugania się z miejsca na miejsce, jakby chcąc zastąpić kaŜdego z nieobecnych „członków 

watahy" i ustalając swój własny, umowny dystans między sobą a owcami. 

Trzecią zasadą zbiorowego polowania wilków jest element zasadzki. Któryś wilk 

odłącza się od stada i przyczaja się na własną rękę, znikając z pola widzenia ofiary. LeŜy 

spokojnie w ukryciu, czekając, aŜ reszta stada nagoni prawie juŜ osaczoną zwierzynę w jego 

stronę. Podobnie postępuje owczarek, kładąc się i obserwując uwaŜnie owce. PoniewaŜ 

jednak nie ma komu napędzić ich na niego, musi znów biegać i sam je okrąŜać. 

W grupowym polowaniu wilków czwartą i najwaŜniejszą regułą postępowania jest 

posłuszeństwo wobec przewodnika stada. To on inicjuje poszczególne czynności i decyduje, 

którą sztukę wziąć na cel i odłączyć. Inne wilki uwaŜnie 

patrzą i naśladują. Bez współpracy bowiem polowanie by się nie udało. Dla owczarka 

takim „wilkiem-przewodnikiem" jest owczarz i jego komendy muszą być natychmiast 

wykonywane. 

Owczarz uŜywa dziesięciu komend, które instruują psa, co ma robić: 

1.  Stój! (ma przerwać to, co akurat robi); 

2.  LeŜeć! (ma połoŜyć się, przyczajony jak w zasadzce, i obserwować owce); 

3.  Nawracaj z lewej! (ma zbliŜyć się do owiec z lewej strony i stąd je okrąŜać); 

4.  Nawracaj z prawej! (to samo z przeciwnej strony); 

5.  Chodź tu! (ma wrócić do owczarza, gdziekolwiek by był); 

6.  Dalej! (ma podbiec do stada, bez względu na to, gdzie ono jest); 

7.  Wróć! (ma oddalić się od stada); 

8.  Powoli! (ma zwolnić tempo); 

9.  Szybciej! (ma przyspieszyć tempo); 

10. Dosyć! (ma zostawić owce i wrócić do owczarza). 

UŜywając tych komend, wykorzystując instynkty myśliwskie psa, owczarz moŜe 

ś

wietnie wyszkolić owczarka. Polecenia przekazuje mu za pośrednictwem gwizdków, ustnych 

komend i gestów. 

Ciekawe, Ŝe największą trudność sprawia nauczenie psa pędzenia stada tak, by 

oddalało się od owczarza. Jest to sprzeczne z naturalnymi instynktami psa, gdyŜ na 

normalnym polowaniu wilk-przewodnik (którego rolę pełni owczarz) nigdy nie Ŝądałby od 

swoich podwładnych odpędzania od niego zwierzyny. PoniewaŜ jednak owczarek jest swemu 

panu posłuszny, musi nauczyć się wykonywać ten rozkaz. 

MoŜe się zdarzyć, Ŝe niezdyscyplinowany owczarek posunie się za daleko w 

symulacji ataku i zacznie rzeczywiście podszczypywać owce po nogach. Zdarza się to jednak 

rzadko, gdyŜ rasy psów owczarskich (szczególnie owczarki szkockie) poddawane są selekcji 

na wyeliminowanie przejścia z fazy krąŜenia zwierzyny do fazy ataku. 

Dlaczego niektóre psy myśliwskie wystawiają zwierzynę 

 

Wyspecjalizowaną rasą psów myśliwskich są pointery. Wykrywają one zwierzynę 

(zwykle ptactwo) węchem, a kiedy ją zwietrzą, zastygają w charakterystycznej stójce. Pies 

stoi wtedy z opuszczoną głową, wyciągniętą do przodu szyją i ogonem trzymanym sztywno w 

pozycji poziomej. Jedną przednią nogę trzyma w powietrzu, jakby zatrzymaną w pół kroku. 

Dobry pointer długo wytrzyma w tej pozycji, tylko lekkie drganie ogona zdradza, jak jest 

podniecony i napięty. 

W końcu myśliwy strzela do wystawionego ptaka, co automatycznie zwalnia psa ze 

stójki. Wtedy tropienie zaczyna się od początku. 

Czasem do polowania uŜywa się pary pointerów. Jeden pies potrafi bowiem pokazać 

tylko kierunek ukrycia się zwierzyny, ale nie moŜe równocześnie wskazać odległości. Gdy tę 

samą zwierzynę wystawia równocześnie inny pointer z drugiej strony, myśliwy otrzymuje juŜ 

gotowe „współrzędne", dzięki czemu moŜe mierzyć bardzo precyzyjnie. Błędne jest 

przekonanie, Ŝe stójka nie naleŜy do naturalnych zachowań psa. Kiedy wilki zwietrzą łup, 

najpierw osobniki dominujące zastygają w bezruchu, ustawiając się przodem do źródła 

zapachu. Inne wilki dołączają się do nich, próbując teŜ złapać ten zapach w nozdrza. 

Następuje krótka przerwa, podczas której cała wataha koncentruje się na łapaniu wiatru; 

dopiero potem zaczyna się następna faza polowania. A więc pointer zatrzymał się na etapie tej 

przerwy w wilczym polowaniu. Jedyną róŜnicą między zachowaniem psa domowego a 

dzikiego jest nie sama „stójka", lecz umiejętność jej przedłuŜania. Ale w tym właśnie 

wyspecjalizowała się ta rasa i na tę zdolność ją selekcjonowano. 

Pointery wystawiają, a setery siadają i w ten sposób dają znać, Ŝe zwietrzyły ptaka. 

Dlatego teŜ nazwa „seter" pochodzi od angielskiego słowa „to sit" — siadać. 

To zachowanie ma znowu związek z opisywaną poprzednio fazą wilczych łowów, w 

której jeden wilk przypada w ukryciu, a inne napędzają na niego zwierzynę. Teraz dzięki 

selekcji stało się to specjalnością tej rasy. 

Liczne rasy aporterów, które biegną na poszukiwanie zastrzelonej zwierzyny, aby 

przynieść ją myśliwemu, naśladują inny element wilczego polowania. Wilki przynoszą część 

zdobyczy do nory dla samic po oszczenieniu lub dla szczeniąt za młodych, aby same mogły 

zdobywać poŜywienie. Zdolność bezinteresownego aportowania, udoskonalona u wielu 

współczesnych ras psów myśliwskich wzięła się właśnie ze zwyczaju dzielenia się zdobyczą 

ze słabszymi. 

Utrwaleniu tego odruchu słuŜy popularna zabawa z psem polegająca na przynoszeniu 

rzuconego przez człowieka patyka lub piłki. 

Dlaczego psy czasem jedzą trawę 

 

Zarówno psy, jak i koty, mimo Ŝe są drapieŜnikami, lubią czasem łapać zębami i jeść 

ź

dźbła trawy w ogrodzie. Zazwyczaj ich nie połykają, tylko wysysają sok, wypluwając stałą 

tkankę roślinną. Stwierdzono, Ŝe dla kotów trawa jest źródłem witamin, zwłaszcza kwasu 

foliowego, którymi uzupełniają swoją mięsną dietę. Być moŜe z psami jest podobnie, choć 

podaje się jeszcze inne przyczyny takiego stanu rzeczy. 

Niektórzy posiadacze psów zauwaŜyli, Ŝe ich pupile interesują się trawą tylko wtedy, 

kiedy cierpią na jakieś zaburzenia w trawieniu. Często teŜ po najedzeniu się trawy zaraz 

wymiotują. MoŜna się domyślać, Ŝe po trawę sięgają psy, które otrzymują w paszy zbyt mało 

balastu i to jego niedobór spowodował ich złe samopoczucie. SpoŜycie nieodpowiedniej 

trawy pogarsza ich stan — stąd wymioty. 

Istnieje teŜ pogląd, Ŝe psy, które zjadły coś niestrawnego, celowo jedzą trawę, aby 

zmusić się do wymiotów. Nie jest to jednak hipoteza zbyt prawdopodobna, gdyŜ psom 

wymioty przychodzą łatwo i nie muszą sztucznie ich wywoływać. 

 

Czy pies ma dobry wzrok 

 

Zasadniczo psy widzą dobrze, lecz pod wieloma względami inaczej niŜ my. Przez 

wiele lat sądzono, Ŝe psy nie odróŜniają kolorów i widzą wszystko w tonacji czarno-białej. W 

tej chwili wiadomo juŜ, Ŝe tak nie jest, niemniej kolor dla psów nie jest czymś specjalnie 

waŜnym. Rzecz w stosunku pręcików do czopów na siatkówce oka psa — psy mają więcej 

pręcików niŜ ludzie. Pręciki umoŜliwiają odróŜnianie barw czarnej i białej oraz ułatwiają 

widzenie w półmroku; natomiast czopki umoŜliwiają widzenie kolorów. Oczy psa mają 

więcej pręcików, gdyŜ w naturze porą największej aktywności psowatych jest świt i zmierzch. 

Jest to widzenie zmrokowe, typowe dla większości ssaków. Człowiek, o „dziennym" rodzaju 

widzenia, jest pod tym względem nietypowym ssakiem. 

Pewna, choć nieduŜa liczba czopków na siatkówce oka psa świadczy o tym, Ŝe w 

pewnym stopniu pies musi dostrzegać kolory. Najtrafniej ujął to biegły okulista Gordon 

Walls: „Zwierzę na poły nocne, bogato wyposaŜone w pręciki (jakim jest pies — przyp. aut.), 

moŜe postrzegać najostrzejsze pasma widma barwnego najwyŜej jako lekko pastelowe 

odcienie". W kaŜdym razie lepiej, Ŝe pies idąc z nami na spacer widzi przynajmniej pastelowe 

tony otaczającego pejzaŜu, niŜ miałby nie dostrzegać ich w ogóle. 

W słabym świetle pies ma natomiast nad nami przewagę. Tylna ściana jego gałki 

ocznej zawiera warstwę odbijającą światło, co wydatnie wzmacnia widoczność obrazu. Ten 

sam mechanizm funkcjonuje u kotów, dlatego ich oczy, podobnie jak oczy psów, świecą w 

ciemności. 

Dalsze róŜnice między naszymi a psimi oczami polegają na tym, Ŝe psy dokładniej 

widzą wszelkie poruszenia, gorzej zaś szczegóły obrazu. Nieruchomy obiekt znajdujący się w 

duŜej odległości moŜe nie być przez nie zauwaŜony. To dlatego wiele gatunków zwierząt, na 

które polują psowate, ratuje Ŝycie zastygając w bezruchu, zamiast podejmować próby 

ucieczki. Doświadczalnie stwierdzono, Ŝe pies nie zauwaŜy swojego właściciela z odległości 

około 300 metrów, jeśli ten nie będzie się ruszał. Owczarek z odległości nawet mili (około 

1600 metrów) dostrzeŜe natomiast owczarza, który daje mu energiczne sygnały gestami rąk. 

Wyczulenie na ruch jest szczególnie waŜną cechą psiego wzroku w czasie długiego pościgu 

za zwierzyną. Kiedy bowiem ofiara ucieka, oczy psa osiągają maksimum sprawności. 

Przy polowaniu duŜą rolę odgrywa u psa jego szerokie pole widzenia. Najszersze, 

dzięki wąskiej głowie, ma chart — do 270°. Pole widzenia przeciętnego psa sięga około 250°, 

u ras o spłaszczonej części twarzowej nieco mniej, zawsze jednak jest szersze niŜ u 

człowieka, u którego wynosi 180°. Oznacza to, Ŝe pies moŜe dostrzegać nawet małe 

poruszenia na duŜo szerszym horyzoncie niŜ my, płaci jednak za to mniejszym o połowę 

zasięgiem widzenia obuocznego. Dlatego człowiek lepiej od psa potrafi oceniać odległość. 

 

Czy pies ma dobry słuch 

 

Psy słyszą dźwięki o niskiej częstotliwości mniej więcej tak samo jak my. Dźwięki 

wysokie słyszą natomiast duŜo lepiej. Górna granica częstotliwości bodźców akustycznych 

słyszalnych przez człowieka waha się od trzydziestu tysięcy herców w dzieciństwie, poprzez 

20 tysięcy w wieku dojrzałym, do dwunastu tysięcy na starość. Górna granica słyszalności u 

psa wynosi natomiast 35—40 tysięcy herców, a według najnowszych badań rosyjskich nawet 

100 tysięcy. 

Dzięki temu pies słyszy to, co dla nas jest ultradźwiękiem. JeŜeli nagle, bez widocznej 

przyczyny, nadstawia uszu i zaczyna nasłuchiwać — moŜe to oznaczać, Ŝe usłyszał 

niesłyszalny dla nas pisk myszy lub nietoperza. Tak czuły słuch rozwinął się u dzikich 

przodków psa, gdyŜ był im potrzebny do wykrywania drobnej zwierzyny — takiej jak 

gryzonie. 

Dzięki temu zmysłowi naszym psom domowym moŜna przypisywać zdolności z 

pogranicza telepatii. Zaobserwujmy zachowanie psa, gdy jego pan wraca z pracy. Zanim ktoś 

z domowników usłyszy jakiś konkretny odgłos, pies juŜ zrywa się ze swojego posłania i 

niespokojnie kręci przy drzwiach. JeŜeli pan wraca do domu piechotą, pies jest w stanie 

odróŜnić jego kroki od kroków setek innych ludzi na ulicy. JeŜeli zaś przyjeŜdŜa samochodem 

— odróŜnia odgłos silnika od wszystkich innych przejeŜdŜających pod domem. 

JeŜeli komuś trudno uwierzyć w aŜ tak wielką czułość słuchu psa, wystarczy 

uświadomić sobie, Ŝe w stanie dzikim wilki słyszą wycie innych wilków z odległości ponad 

czterech mil (około sześciu i pół kilometra). 

Jak czuły jest psi węch 

 

W świecie zapachów człowiek zajmuje dosyć podrzędną pozycję. Skala doznań 

węchowych przeciętnego psa jest nam tak obca jak temuŜ psu — powiedzmy — wyŜsza 

matematyka! Czułość węchu człowieka i psa trudno obiektywnie porównać. Niektóre 

autorytety naukowe oceniają, Ŝe jest między nimi róŜnica jak l: 100, inne sądzą, Ŝe pies 

przewyŜsza nas pod tym względem milion, a nawet sto milionów razy! 

Tak naprawdę porównywalna moŜe być tylko zdolność wyczuwania określonej 

substancji chemicznej. Na niektóre zapachy, takie, które nie mają dla nich Ŝadnego 

praktycznego znaczenia —jak na przykład kwiatów — psy reagują tylko nieco silniej niŜ my. 

Jeśli chodzi natomiast o wyczuwanie na przykład kwasu masłowego, który jest składnikiem 

potu, testy wykazały, Ŝe psy są nań przynajmniej milion razy wraŜliwsze niŜ my. 

Imponujące są wyniki prób na wykrywanie zapachu potu. Znany jest na przykład „test 

rzuconego kamienia", polegający na tym, Ŝe spośród sześciu ludzi kaŜdy podnosi z ziemi 

kamyk i odrzuca go tak daleko, jak tylko moŜe. Badany pies moŜe wtedy powąchać rękę 

któregoś z tych ludzi, po czym biegnie i bezbłędnie aportuje właściwy kamyk. Wystarczy, 

aby człowiek trzymał go w dłoni przez czas potrzebny na wykonanie rzutu, a juŜ zostaje na 

nim wystarczająca ilość potu, aby pies ją rozpoznał. 

Jeszcze bardziej zaskakujący jest „test szklanych płytek". Polega na tym, Ŝe człowiek 

dotyka przez chwilę czubkiem palca tylko jednej z zestawu szklanych płytek. Potem 

przechowuje się je około sześciu tygodni, ale i tak po tym okresie pies potrafi rozpoznać 

płytkę. 

Zapach potu z ludzkich stóp jest dla psa jeszcze łatwiej rozpoznawalny. Psy rasy 

bloodhound potrafią wytropić człowieka, idąc po śladzie sprzed czterech dni, na dystansie do 

stu mil. Indywidualny zapach stóp ludzkich jest dla psa tak silnie wyczuwalny, Ŝe potrafi on 

zidentyfikować konkretnego człowieka na obszarze wydeptanym przez setki obutych stóp. 

PoniewaŜ pies posiada około 220 milionów komórek węchowych (człowiek ma ich 

tylko 5 milionów), moŜliwości jego nosa są często wykorzystywane. Wymienione juŜ 

bloodhoundy wsławiły się tropieniem zbiegłych niewolników, a potem zwykłych 

przestępców, ale mało kto wie, Ŝe psy potrafią takŜe odróŜnić po zapachu bliźnięta 

jednojajowe od dwujajowych. Indywidualny zapach człowieka jest bowiem cechą 

dziedziczną, a więc u bliźniąt jednojajowych jest identyczny i nawet pies go nie rozróŜni, 

natomiast bliźnięta dwujajowe mają kaŜde inny zapach, rozpoznawany przez psa z łatwością. 

Do najbardziej typowych zadań dla psiego nosa naleŜą: wykrywanie trufli pod ziemią, 

narkotyków i materiałów wybuchowych w bagaŜach oraz ludzi pod lawinami. 

Najpopularniejsze narkotyki, jak marihuana, kokaina i heroina, mają charakterystyczny 

zapach, który psy potrafią wywęszyć, mimo Ŝe przemytnicy robią wszystko, aby je 

zamaskować. Ale nawet korzenne przyprawy, perfumy, tytoń, cebula czy naftalina 

umieszczane wokół paczuszek z narkotykami nie są w stanie zmylić szkolonego psa z 

brygady antynarkotykowej. Z kolei psy z brygad antyterrorystycznych z łatwością rozpoznają 

zapach siarki charakterystyczny dla prochu strzelniczego oraz kwaśny zapach nitrogliceryny. 

Jeśli chodzi o rozróŜnianie zapachów, psiemu nosowi nie dorównało dotąd Ŝadne urządzenie 

zbudowane przez człowieka. 

Na kształtowanie się w trakcie ewolucji nadzwyczajnych walorów węchu psa 

wpłynęła potrzeba rozpoznawania potencjalnej zdobyczy z duŜej odległości. Zaobserwowano, 

Ŝ

e wilk był w stanie wyczuć z wiatrem zapach jelenia z odległości około półtorej mili. Kiedy 

tylko wataha zwietrzy tak duŜą zwierzynę, wszystkie zastygają w bezruchu i ustawiają się 

przodem do ofiary. Stoją tak przez chwilę, upewniając się, czy to rzeczywiście ten zapach, 

potem zbijają się w gromadkę, nosami do siebie, z ogonami drŜącymi z podniecenia. Po 

jakichś dziesięciu—piętnastu sekundach zgodnie ruszają do ataku. Dla tej grupy zwierząt, 

zwłaszcza gdy Ŝyją na dalekiej Pomocy, ostrość powonienia decyduje o Ŝyciu lub śmierci, ale 

i nasze psy domowe odziedziczyły tę cechę. 

Dlaczego pies lubi tarzać się w nieczystościach 

 

Pies moŜe zaszokować swego pana, jeśli nagle przyjdzie mu chętka połoŜyć się na 

jakimś cuchnącym przedmiocie i z zapałem się w nim wytarzać. W czasie długiego spaceru 

moŜe się natknąć na padlinę w stanie rozkładu, krowi placek lub końskie łajno. Usiłuje ponoć 

w ten sposób zagłuszyć swoim zapachem woń rywala, podobnie jak pies, który znajduje 

„wizytówkę zapachową" innego psa na słupku i musi natychmiast pokryć ją swoim 

zapachem, sikając dokładnie w tym samym miejscu. 

W tym rozumowaniu tkwi jednak błąd. Osobisty zapach zostawiony przez 

ocierającego się o coś psa jest duŜo słabszy niŜ zapach jego moczu i kału. Cuchnące 

substancje, w których pies się tarza, mają własny silny odór, jeśli więc chodziło o zagłuszenie 

go, większy sens miałoby oddawanie na nie duŜych ilości swojego moczu i kału. Tego jednak 

nie zaobserwowano u Ŝadnego psa. Chyba więc przyczyna takiego zachowania jest inna. 

Jest bardziej prawdopodobne, Ŝe pies sam chce przesiąknąć obcym zapachem. 

Tarzając się na krowim placku bądź na równie „aromatycznych" odchodach innych zwierząt, 

nasyca ich zapachem swoją sierść, dzięki czemu, gdy później poluje na te same zwierzęta, jest 

dla nich trudny do zwietrzenia. Nawet fetor gnijącej padliny, chociaŜ nie nadaje psu (wilkowi) 

zapachu jego zdobyczy, tłumi jego własną woń. 

Jeszcze inne znaczenie ma to „perfumowanie się" psa lub wilka Ŝyjącego w stadzie. 

JeŜeli dziki pies wytarza się w odchodach zwierzęcia, na które normalnie poluje, zapach ten 

dla innych członków stada jest cenną informacją, Ŝe taka zwierzyna znajduje się w pobliŜu. 

Towarzysze obwąchują go starannie i to moŜe być sygnał do grupowego polowania, choć nie 

zaobserwowano, aby było ono bezpośrednim następstwem opisanego zachowania. 

Z drugiej strony w warunkach laboratoryjnych stwierdzono, Ŝe pies tarza się w bardzo 

róŜnych, dziwnie pachnących substancjach, jak skórka cytrynowa, perfumy, tytoń i gnijące 

odpadki. PodwaŜa to zarówno teorię o zagłuszaniu własnego zapachu psa wonią ofiary, jak i o 

dawaniu tym sposobem sygnału dla stada do wszczęcia polowania. MoŜe kaŜda silnie 

woniejąca substancja, bez względu na jej rodzaj, wprawia psa w swoiste podniecenie? Nie jest 

to jednak argument wielkiej wagi, bo trudno go zarówno udowodnić, jak i obalić. 

Trzeba teŜ wziąć pod uwagę, Ŝe w naturalnym środowisku dzikich przodków psa 

najczęściej spotykanym źródłem silnego zapachu były odchody zwierzyny łownej. śadna 

padlina nie utrzymałaby się bowiem tak długo, aby zacząć się rozkładać i śmierdzieć, bo duŜo 

wcześniej zostałaby zjedzona. A perfum ani tytoniu w takim otoczeniu nie było. Dlatego 

atawistyczne zachowania współczesnych, domowych psów są tylko szczątkową pozostałością 

tego, co kiedyś ułatwiało im przeŜycie. 

Dlaczego psy czasem saneczkują 

 

Pocieranie o ziemię zadem jest u psów normalnym zachowaniem, mającym na celu 

pozostawienie wydzieliny gruczołów okołoodbytowych. Wiele innych gatunków zwierząt 

drapieŜnych ma równieŜ gruczoły wonne w tych miejscach i wyciskając na ziemię ich 

wydzielinę, zaznaczają granicę swego terytorium. Szczególnie udoskonalona jest ta cecha u 

wielkiej pandy, u której zarówno osobniki męskie, i jak Ŝeńskie regularnie obchodzą swój 

teren, zatrzymując się przy kaŜdym kamieniu lub pniu drzewa i ocierają o nie swoje zady, 

znacząc je wydzieliną. 

Jednak u trzymanego w domu psa takie suwanie pośladkami po ziemi, nazywane przez 

weterynarza „saneczkowaniem", nie zawsze jest zdrowym, normalnym objawem. Badanie 

często „saneczkujących" psów wykazało, Ŝe cierpią na zapalenie zatok przy odbytowych, co 

sprawia im ból. Ruchy trące mają wtedy przynieść ulgę. 

Zatoki przyodbytowe są parzystymi otworami wielkości ziaren grochu, po obu 

stronach odbytu psa, około 5—6 milimetrów od jego ujścia. Zatoki te opróŜniane są 

automatycznie; ilekroć pies oddaje kał, dodaje do niego swojej silnie pachnącej wydzieliny. 

Na zapach ten nie mają wpływu sezonowe zmiany poziomu hormonów. „Akcent zapachowy" 

dodawany do kału nie ma nic wspólnego ze sferą zachowań płciowych. Ma natomiast 

związek z „zapachowym identyfikatorem psa". Wśród ludzi czynnikami identyfikującymi są 

ich twarze, z tym Ŝe kryminalistów rozpoznajemy takŜe po odciskach palców, a tych, co do 

nas napisali — po ich podpisie. Dla psów identyfikatorem jest ich niepowtarzalna nuta 

zapachowa. 

Kiedy spotkają się dwa psy o wysokiej pozycji w hierarchii stadnej, zaczynają 

obwąchiwać swoje podogonia. Sztywno uniesione w górze ogony lekko drŜą, co podraŜnia 

nieco zatoki przyodbytowe i wydostaje się z nich odrobina wonnej wydzieliny. Zapach jej 

działa na psy tak jak na nas widok twarzy dawno nie widzianych przyjaciół. W tym zapachu 

zawarte są informacje o stanie zdrowia, aktualnym nastroju ich posiadaczy i nie wiadomo, 

jakie jeszcze, ale na pewno pełniące waŜną rolę w Ŝyciu społecznym psów. 

Z tego teŜ względu zablokowanie tych zatok jest dla psa swego rodzaju 

kompromitacją towarzyską. Pies cierpiący na tę dolegliwość rozpaczliwie trze tylną częścią 

ciała o ziemię, aby uwolnić się od kłopotliwej blokady. 

Jak suka postępuje ze swymi szczeniakami 

 

CiąŜa u suki trwa dziewięć tygodni. Na dzień przed porodem suka staje się 

niespokojna i nie chce jeść. MoŜe być wtedy agresywniejsza wobec obcych, za to bardziej 

przyjazna dla domowników. JeŜeli ma przygotowane specjalne legowisko, przed samym 

porodem kładzie się w nim na boku, grzbietem do ściany. Przyspieszone oddychanie na 

przemian ze zwolnionym sygnalizują, Ŝe zbliŜa się rozwiązanie. 

Porodowi pierwszego szczeniaka towarzyszy drŜenie ciała matki i gwałtowne ruchy 

tylnych nóg. Szczenięta rodzą się mniej więcej co pół godziny. Po urodzeniu kaŜdego z nich 

suka wykonuje instynktowne czynności: usuwa błony płodowe; wylizuje szczeniaka, dopóki 

nie zacznie sam oddychać; przegryza pępowinę w odległości 5—7,5 centymetra od brzuszka 

szczenięcia; zjada łoŜysko i podpycha szczenię w stronę swego brzucha. Potem zwija się w 

kłębek wokół juŜ urodzonego szczeniaka i czeka na następne. Wydanie na świat miotu o 

ś

redniej liczebności pięciu szczeniąt zajmuje kilka godzin. 

Zachowanie suki i przebieg porodu są na ogół podobne jak u kotki. RóŜnice dotyczą 

przygotowania legowiska do porodu. Suka nawet w przygotowanej dla niej skrzynce 

wykonuje rozpaczliwe ruchy, jakby chciała wygrzebać w niej norę. Kotka niczego takiego nie 

robi, bo inne są instynktowne zachowania dzikich przodków tego gatunku. 

Koty grzebią w ziemi, aby zakopać swoje odchody, natomiast same nigdy nie kopią 

sobie nor do porodu. W stanie dzikim szukają aŜ do skutku gotowej, wygodnej jaskini (to 

dlatego domowe kotki wybierają nieraz w tym celu zaciszną szafę czy kredens). Wilczyce 

natomiast same kopią nory, zwykle na zboczu pagórka, blisko źródła wody pitnej, z wejściem 

najchętniej ukrytym pod głazem lub pniem drzewa, Ŝeby strop się nie zawalił. Samo wejście 

do nory ma zwykle szerokość około 60 centymetrów i prowadzi do tunelu długości mniej 

więcej 4,2 metra. Na końcu tunel rozszerza się we właściwą jamę, gdzie młode wilczki 

przyjdą na świat i spędzą trzy pierwsze tygodnie Ŝycia. Niektóre wilcze nory mają po kilka 

wlotów i wykonanie ich wymaga | długiego kopania połączonego z usuwaniem duŜej ilości 

ziemi. Mało tego, wilczyca zwykle nie zadowala się jedną norą. Na wszelki wypadek 

przygotowuje drugą, awaryjną, Ŝeby w razie czego przenieść tam młode. 

Po dzikich przodkach domowej suce pozostał tylko szczątkowy odruch 

wygrzebywania jamy w dnie skrzyni porodowej. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, jak w 

oczach psa prezentuje się nasze mieszkanie. W normalnym mieszkaniu jest zawsze kilkoro 

drzwi, które prowadzą do róŜnych korytarzy i pokojów. Według psich kryteriów jest to jedna 

wielka nora z kilkoma wejściami i tunelami prowadzącymi do rozszerzających się komór. 

Wygląda więc na to, Ŝe ludzie wykonali za sukę wszystkie prace związane z wyko-paniem 

nory. Zapomnieli tylko o jednym: Ŝe właściwa komora  porodowa  powinna  mieć  na  dnie  

przytulne zagłębienie. Suka usiłuje usunąć to zaniedbanie i stąd jedyny odruch, jaki jej 

jeszcze został — grzebanie w dnie skrzynki porodowej. 

Szczególną cechą towarzyszącą u domowych psów są próby robienia sobie gniazda w 

skrzynce porodowej. Wielu posiadaczy psów zaobserwowało, Ŝe jeśli ich suki miały w 

swoich skrzynkach porodowych stare szmaty lub gazety, darły je na strzępy. Jest to 

zachowanie charakterystyczne dla psów udomowionych, gdyŜ nie stwierdzono, aby wilczyce 

przygotowywały sobie jakieś specjalne gniazda w jamach. A więc wydaje się, Ŝe pies 

domowy wzbogacił sferę swoich instynktownych zachowań odruchami nie występującymi u 

jego dzikich przodków. 

Kiedy juŜ wszystkie szczeniaki przyszły na świat, zostały wylizane i podsunięte do 

brzucha matki, suka odpoczywa, a małe zaczynają ssać pierwsze mleko, czyli siarę, 

zawierającą przeciwciała uodparniające szczenięta na choroby. Na tym etapie pojawiają się 

następne róŜnice między psem a kotem. Szczenięta nie czują się tak przywiązane do 

konkretnych sutków jak kocięta. KaŜdy kociak wybiera sobie jeden sutek i przy ssaniu nigdy 

go nie zmienia. Szczeniętom jest natomiast obojętne, z którego sutka ssą mleko. Przyczyną 

tych róŜnic jest prawdopodobnie fakt, Ŝe kocięta mają ostre pazurki, a szczenięta — tępe. 

Bójki między kociętami sprawiałyby tylko niepotrzebny ból ich matce, lepiej więc, Ŝeby 

kaŜdy trzymał się wyznaczonego sutka. Suce nie przeszkadza natomiast, Ŝe szczenięta biją się 

ze sobą, bo z ich tępymi pazurkami jest to niegroźne. 

Jakie jest tempo rozwoju szczeniąt 

 

Szczenięta poszczególnych ras róŜnią się rozmiarami i wagą,  ale wszystkie  rodzą  się  

ś

lepe  i  głuche. Młody wilk przy urodzeniu waŜy około 45 deka-gramów. 

Przeciętny miot składa się z pięciorga szczeniąt (dokładna średnia liczebność 

obliczona na podstawie 506 miotów wynosiła 4,92 sztuki). Mioty liczące ponad dwanaście 

osobników zdarzają się sporadycznie. 

W pierwszych dniach Ŝycia szczenię przez 90 procent doby śpi, a przez pozostałe 10 

procent ssie. Tak więc większą część „fazy noworodkowej" przesypia. 

W trzynastym dniu szczeniętom zwykle otwierają się juŜ  oczy.  W  zaleŜności  od  

rasy  od  tej  normy  są 1 oczywiście odchylenia. Z miotu dziesięciu foksterierów f dziewięć w  

tym wieku  będzie juŜ  patrzeć,  natomiast spośród dziesięciu psów gończych beagle w tym 

samym wieku — tylko jeden. Do dwudziestego pierwszego dnia Ŝycia otworzą się oczy 

szczeniakom wszystkich ras. Mniej więcej w tym wieku psy zaczynają teŜ słyszeć i pojawiają 

się,| u nich pierwsze reakcje „zaniepokojenia". 

Trzytygodniowe szczeniaki zaczynają teŜ merdać ogonkami i próbują szczekać. W 

tym wieku odchodzą juŜ dalej od gniazda, gdy czują potrzebę oddania moczu i kału. 

Czterotygodniowe, normalnie rozwijające się szczenięta osiągają juŜ siedmiokrotność 

wagi urodzeniowej. Zaczyna się wtedy okres ich „uspołeczniania" — większość czasu 

zajmuje im zabawa i nauka typowych dla gatunku zachowań. 

W wieku pięciu tygodni pełny rozwój osiągają mięśnie części twarzowej. Dzięki temu 

szczeniaki zyskują moŜność porozumiewania się za pomocą mimiki. Wśród szczeniaków w 

wieku sześciu tygodni powstają juŜ zawiązki hierarchii stadnej, wskutek czego osobniki 

drobniejsze i słabsze są prześladowane przez silniejsze rodzeństwo. 

Po siedmiu tygodniach od porodu u suki ustaje laktacja. Jest to najlepszy moment do 

sprzedaŜy lub oddania szczeniąt w obce ręce. Wtedy bowiem najszybciej zaadaptują się do 

Ŝ

ycia w nowym domu. Oczywiście takŜe pod tym względem bywają róŜnice międzyrasowe 

— czasem ten optymalny moment następuje w dziesiątym tygodniu. 

Kiedy szczeniaki mają juŜ około dwunastu tygodni, kończy się okres ich wczesnego 

uspołeczniania, a zaczyna faza „młodzieńcza". Dzikie szczenię w tym wieku zaczyna juŜ brać 

czynny udział w Ŝyciu stada, takŜe w grupowych polowaniach. W wieku szesnastu tygodni 

zaczynają im się wyrzynać stałe zęby i proces ten trwa do dwudziestu czterech tygodni. 

Sześciomiesięczne psy płci męskiej zaczynają podnosić nogę przy siusianiu i osiągają 

dojrzałość płciową. Pełna dojrzałość w tym zakresie przypada u obu płci na okres od szóstego 

do dziewiątego miesiąca Ŝycia, choć i tu występują róŜnice rasowe. Zdarzają się osobniki w 

pełni dojrzewające dopiero w wieku dziesięciu—dwunastu miesięcy. 

Jak się odłącza szczenięta od matki 

 

W pierwszych trzech tygodniach Ŝycia szczenięta Ŝywią się wyłącznie mlekiem matki. 

Przy karmieniu suka leŜy, a małe ssą jej sutki, pobudzając wypływ mleka przez naciskanie 

przednimi łapkami jej brzucha. W tym okresie suka większość czasu spędza z dziećmi, ale 

gdy osiągną wiek trzech—czterech tygodni, zaczyna juŜ na dłuŜej zostawiać je same. Mało 

tego, gdy wróci, nie kładzie się od razu w pozycji ułatwiającej ssanie. PoniewaŜ jednak 

szczeniaki są juŜ bardziej ruchliwe, próbują same dosięgnąć sutków i suka karmi je stojąc. W 

miarę jak szczeniaki są coraz lepiej rozwinięte, suka staje się niecierpliwa i próbuje od nich 

uciec. Wtedy pieski uwieszają się u jej sutków i ssą „w biegu". 

Kiedy szczenięta kończą pięć tygodni, suka nawet warczy na nie lub kłapie im zębami 

przed nosem, gdy próbują sięgnąć do jej sutków. Oczywiście, nie gryzie ich, tylko straszy, ale 

i tak szczenięta są zaskoczone, Ŝe nagle zamyka się przed nimi źródło mleka. W ciągu 

najbliŜszych dwóch tygodni suka od czasu do czasu daje małym possać, ale po siedmiu 

tygodniach od porodu laktacja całkowicie ustaje. MoŜna powiedzieć, Ŝe szczenięta są juŜ 

odsądzone. Oczywiście mogą tu zachodzić róŜnice — niektóre suki mają mleko aŜ do 

dziesięciu tygodni. 

JeŜeli to wszystko dzieje się w ludzkim domu, hodowca natychmiast zaczyna 

dokarmiać szczeniaki mlekiem podawanym w miseczkach i specjalną karmą dla szczeniąt. 

Suka chętnie na to przystaje, gdyŜ jest to dla niej wygodne. A co się dzieje u psów i ich 

krewniaków Ŝyjących dziko? 

W warunkach naturalnych suki umieją łagodnie przestawić młode na pokarm stały. 

Dzielą się z nimi zwymiotowanym, częściowo przetrawionym własnym posiłkiem. Gdy 

bowiem dzika suka (czy wilczyca) zaczyna zostawiać trzy-czterotygodniowe szczenięta same 

— udaje się w tym czasie na polowanie. To, co upoluje, zjada i wraca do nory. Tam witają ją 

szczenięta, które czują od niej zapach poŜywienia, co zachęca je do obwąchiwania jej pyska. 

Nie tylko wąchają, lecz i oblizują go, szczypią i trącają łapą. Te odruchy, podobnie jak odruch 

otwierania dziobów u piskląt w gnieździe, kaŜą matce zwracać częściowo juŜ strawione 

poŜywienie. 

Tym sposobem matka dostarcza szczeniętom najlepszego w tym wieku pokarmu. 

PrzecieŜ dopiero im się zaczynają wyrzynać mleczne ząbki, nie umieją więc jeszcze dobrze 

Ŝ

uć. Z czasem samica dostarcza młodym coraz bardziej stałego pokarmu, aŜ w końcu przejdą 

juŜ wyłącznie na ten rodzaj diety. Dwunastotygodniowe szczenięta zaczynają juŜ same 

polować, oczywiście, wciąŜ jeszcze z pomocą rodziców. 

Udomowione suki często nie mają okazji dawać szczeniętom częściowo strawionego 

pokarmu. Po prostu szczeniaki w trakcie odsądzania są tak obficie karmione przez hodowcę, 

Ŝ

e nie czują potrzeby pobudzania u matki odruchu zwracania. Czasem jednak ta atawistyczna 

reakcja występuje. Wtedy nieraz nieświadomy właściciel dzwoni w panice do weterynarza, 

informując go, Ŝe karmiąca suka pewnie zachorowała, bo zaczęła wymiotować. Nie 

rozumiejąc sytuacji, uprząta teŜ zwykle zwrócony przez sukę pokarm w obawie, by nie 

zaszkodził małym. I tak bezwiednie pozbawia szczenięta najbardziej odpowiedniej w ich 

wieku naturalnej karmy. 

Na podstawie obserwacji Ŝyjących dziko wilków widać, Ŝe w ich Ŝyciu stadnym ten 

rodzaj karmienia odgrywa jeszcze większą rolę. Kiedy wilczyca zostaje w norze, gdyŜ czuje, 

Ŝ

e zbliŜa się poród, inni członkowie stada przynoszą jej „spreparowaną" w ten sposób część 

własnego łupu. RównieŜ w pierwszych dniach Ŝycia szczeniąt, kiedy wilczyca jeszcze nie 

moŜe od nich odejść, jest dalej karmiona. Kiedy szczeniaki są juŜ większe i matka moŜe 

zostawić je w norze, aby ruszyć na polowanie — przynosi im przeŜute i częściowo 

przetrawione mięso. Robi to zresztą nie tylko matka — takŜe inni członkowie stada, nawet 

samce dokarmiają młode wilczki. Basiory są zaskakująco troskliwe dla szczeniaków. 

Odchodzą nierzadko ponad 90 km od nory dla zdobycia łupu, a potem spieszą się z 

powrotem, aby „przechowywane" w Ŝołądku mięso nie zostało zanadto strawione. 

W zachowaniu wilków moŜna przy tym zaobserwować zadziwiającą subtelność. 

Osobniki dorosłe są przyzwyczajone do zjadania nieświeŜego czy wręcz zepsutego mięsa, 

lecz nigdy nie przyniosą czegoś takiego szczeniakom. Jakby wiedząc, Ŝe młode mają 

delikatne Ŝołądki, starsze wilki oddają im tylko mięso ze świeŜo ubitej zwierzyny. Mało tego, 

to mięso jest im precyzyjnie wydzielane. Wilki wypluwają je w małych ilościach, aby kaŜdy 

szczeniak mógł otrzymać odpowiednią porcję. 

Kiedy małe wilczki mają juŜ komplet ostrych ząbków, dorośli członkowie stada nie 

połykają juŜ i nie przetrawiają przeznaczonego dla nich mięsa, lecz przynoszą im w zębach 

całe ochłapy. Nieraz wymaga to duŜego wysiłku fizycznego. Widziano na przykład, jak 

wilczyca przez ponad półtora kilometra dźwigała w zębach dla swoich młodych połowę nogi 

łosia. 

W porównaniu ze swoimi dzikimi przodkami nasze domowe psy wydają się niezbyt 

opiekuńczymi rodzicami. Trzeba jednak pamiętać, Ŝe częściowo rolę „członków stada" 

przejęli tu ich właściciele. Kiedy dokarmiamy szczenięta przeznaczoną dla nich karmą, 

pomagamy suce w taki sam naturalny sposób, jak robiliby to inni członkowie watahy. Suka 

jest z tego bardzo zadowolona, bo szczeniaki się jej nie naprzykrzają. 

Naturalny sposób odłączenia szczeniąt od matki ma takŜe swój „ludzki aspekt". JeŜeli 

u kogoś karmienie młodych zwymiotowanym pokarmem budzi niesmak, powinien zdać sobie 

sprawę, Ŝe przed wynalezieniem licznych odŜywek dla dzieci takŜe ludzkie niemowlęta były 

w ten sposób karmione. Jeszcze dziś w niektórych prymitywnych społeczeństwach matki 

przeŜuwają pokarm na papkę i wprost „z ust do ust" podają go niemowlętom. Właśnie takie 

karmienie dało początek miłosnym pocałunkom u ludzi (Jedzenie sobie z dzióbków"). 

Dlatego, jeśli nazywamy „całowaniem" lizanie nas przez psa po twarzy, jesteśmy bliŜsi 

prawdy, niŜ nam się to wydaje. 

Dlaczego szczeniaki tak lubią obgryzać nasze kapcie 

 

Posiadacze psów wiedzą z własnego doświadczenia, Ŝe starsze szczeniaki przechodzą 

zwykle przez fazę niszczenia rzeczy. PrzewaŜnie ich ofiarą padają nasze kapcie i rękawiczki, 

ale mogą to teŜ być dziecięce zabawki, gazety, a nawet listy, które listonosz wsuwa nam przez 

szparę w drzwiach. Kiedy szczeniak złapie w zęby taki przedmiot, to nie tylko gryzie go i 

przeŜuwa, ale takŜe zajadle nim potrząsa, jakby trenował zabijanie swojej ofiary. JeŜeli jest to 

gazeta, bywa zwykle porwana w strzępy, jakby to był upolowany ptak obdzierany przez psa z 

przeszkadzających mu piór. Niejeden właściciel stwierdza z goryczą, Ŝe kiedy juŜ szczeniak 

dorwał się do porannej poczty, to jego ofiarą padły waŜne listy, a rachunki pozostały 

nietknięte. To wcale nie Ŝart — po prostu rachunki i inne urzędowe pisma przychodzą zwykle 

w brązowych kopertach, które psu mniej rzucają się w oczy niŜ białe. 

Takie zachowanie powodowane jest trzema istotnymi cechami wieku szczenięcego. 

Pierwszą z nich jest przyrodzona temu wiekowi chęć do zabawy. Dorastające szczeniaki mają 

genetycznie zakodowaną ciekawość świata, przejawiającą się w „badaniu" wszystkiego w 

swoim otoczeniu. Dzikie psy, jeśli chcą przeŜyć, muszą dobrze znać właściwości 

wszystkiego, co je otacza. Udomowienie zapewniło psom bardziej bezpieczne Ŝycie, ale 

pewne atawistyczne zachowania im pozostały. 

Drugą charakterystyczną cechą wieku szczenięcego jest ząbkowanie. Między 

czwartym a szóstym miesiącem Ŝycia następuje u psa zmiana zębów na stałe. W tym okresie 

pies czuje potrzebę gryzienia i Ŝucia twardych przedmiotów, bo to ułatwia wyrzynanie się 

zębów. Gotowa, miękka karma dla psów nie spełnia tych wymogów, toteŜ jeŜeli pies nie 

dostanie do gryzienia czegoś twardego, na przykład kości, sam będzie sobie szukał 

odpowiednich (według niego) przedmiotów. 

Trzecim zjawiskiem występującym w tym wieku jest faza przygotowawcza przed 

uczestnictwem w polowaniach. Szczeniak jest wtedy na tyle wyrośnięty, Ŝe zaczyna się 

interesować zwierzyną, ale jeszcze nie dość sprawny, by mocją samemu schwytać. 

Odpowiada to okresowi, w którym dorośli członkowie stada przynoszą młodym do nory duŜe 

kawały mięsa. Starsze psy (wilki), których rolę pełni obecnie właściciel, rzucały przyniesione 

mięso na dno nory, aby zajęły się nim młode. Dlatego nic dziwnego, Ŝe szczeniak uwaŜa 

kapeć zostawiony na dywanie lub paczkę na wycieraczce za taki właśnie „prezent" od 

przewodnika stada. Młody pies chce, gryząc taki przedmiot, przygotowywać się do roli 

pełnosprawnego członka stada, dlatego jest dlań niezrozumiałe i przykre, Ŝe się za to na niego 

gniewamy. 

Jak wyglądają psie zaloty 

 

U psów dymorfizm płciowy przejawia się w róŜnych okresach aktywności. U ludzi 

zarówno męŜczyźni, jak i kobiety zachowują aktywność płciową przez cały rok, u niektórych 

innych gatunków zwierząt obie płci razem wchodzą w krótki sezon godowy. U psów panuje 

natomiast w tym zakresie nierówność, bo samiec moŜe być aktywny przez cały rok, podczas 

gdy suka — tylko przez dwa krótkie okresy w roku. Dlatego psy przez większą część roku są 

pod tym względem sfrustrowane. 

Mało tego, gdy suka dostanie wreszcie cieczki, to w jej początkowym stadium będzie 

„grać psu na nerwach" jeszcze bardziej. Na dobrą sprawę przyjmie psie zaloty tylko przez 

kilka dni wczesną wiosną i drugie tyle jesienią. ToteŜ pies, który miał tyle szczęścia, Ŝe 

właściciele go nie wykastrowali, nie odciągają go od kaŜdej suki w polu widzenia ani nie 

zamykają, kiedy ma cieczkę suka sąsiadów, nie został pokonany przez inne psy w walce o 

sukę ani przez tę samą, wybredną sukę odrzucony — będzie sfrustrowany tylko przez 

pięćdziesiąt spośród pięćdziesięciu dwóch tygodni w roku. Inne psy będą sfrustrowane przez 

całe pięćdziesiąt dwa tygodnie. 

Sukom teŜ nie jest lekko. Jeśli nawet nie zostały wysterylizowane, to na czas cieczki 

zamyka się je w domu, szprycuje środkami antykoncepcyjnymi lub zakłada psie 

odpowiedniki „pasa cnoty". Jeśli juŜ mają takie szczęście, Ŝe doprowadzi się je do pokrycia 

wyznaczonym reproduktorem — cała ich przyjemność ogranicza się do „szybkiego 

numerku", jak nazywają to w burdelach. 

Trudno winić o to nas — ludzi. Gdybyśmy pozwolili psom rozmnaŜać się w sposób 

niekontrolowany — świat byłby pełen szczeniaków. I tak kaŜdego roku usypia się w 

schroniskach tysiące psów. Oznacza to, Ŝe rzadziej trafia się okazja do zaobserwowania 

szczegółowego przebiegu psich zachowań płciowych. Kiedy i psy, i suki mają w „tych 

rzeczach" pełną swobodę działania, akcja rozwija się następująco. 

W pierwszym etapie, zwanym wzrostowym (od wzrostu pęcherzyka jajnikowego), 

suka staje się niespokojna i przejawia chęć do wędrówek. W tym czasie pije więcej niŜ 

zazwyczaj i oddaje teŜ więcej moczu. Zapach moczu, pozostawianego na trasach spacerów, 

jest bardzo atrakcyjny dla psów. Wąchając go, spoglądają skupionym wzrokiem przed siebie, 

jak kiper przy degustacji rzadkiego rocznika wina. Wabiący zapach wydzieliny z pochwy suki 

jest wyczuwalny na duŜą odległość. Srom suki obrzęka, a wydzielina pod koniec tego 

pierwszego okresu staje się krwawa. Z tej przyczyny ludzie czasem nazywają cieczkę u suk 

„menstruacją", ale nie jest to odpowiednik miesiączki u kobiet. U kobiet miesiączka oznacza 

złuszczanie się błony śluzowej macicy po owulacji nie zakończonej zapłodnieniem. U suk 

krwawienie ma natomiast miejsce przed owulacją i jest objawem zmian przygotowujących 

ś

cianki pochwy do kopulacji. 

Podczas okresu wzrostowego, trwającego około dziewięciu dni, suka rozsiewa bardzo 

atrakcyjny dla psów zapach. 

ToteŜ nieustannie ciągnie się za nią sznur adoratorów, ale na razie — poniewaŜ nie 

dochodzi jeszcze do owulacji — suka wszystkie zaloty odrzuca. W tym okresie zachowuje się 

wyjątkowo perfidnie, gdyŜ odgania psy, warczy na nie lub nawet gryzie. Czasem tylko daje 

podejść psu blisko,  a  kiedy chce  on wykonać  skok  kopulacyjny — w ostatniej chwili robi 

obrót lub przysiada. Wydawałoby się,  Ŝe  to  tylko  bezcelowe  draŜnienie psa, wabienie go 

sygnałami zapachowymi, aby w ostatniej chwili się wycofać. Tymczasem suka chce się tylko 

upewnić, Ŝe potencjalni partnerzy są poinformowani o jej gotowości, a zatem, gdy nadejdzie 

odpowiedni moment, któryś z nich będzie „pod ręką". To waŜne, gdyŜ owulacja nastąpi w 

drugim dniu zbliŜającego się okresu wydzielniczego. Dzień lub dwa dni później suka będzie 

juŜ gotowa do zapłodnienia. Gdyby wtedy nie miała będącego w pogotowiu partnera, 

musiałaby czekać pół roku na następną szansę. 

Drugi okres, wydzielniczy (od intensywnego wydzielania hormonów) — teŜ trwa 

około dziewięciu dni. Wydzielina z pochwy suki staje się przezroczysta i wodnista, co jest 

oznaką pełnej gotowości do kopulacji. Dopiero teraz zaczynają się właściwe zaloty. Zmienia 

się zachowanie suki — teraz to biegnie w kierunku psa, to się cofa; znów biegnie do niego i 

znów się cofa. Czasem zdarza się, Ŝe pies nie reaguje na te zabiegi. Wtedy suka tańczy wokół 

niego, trąca go łapami, a nawet moŜe się na niego wspinać, imitując skok kopulacyjny. 

Zwykle jednak pies ją dogania i para w końcu się schodzi. 

Wzajemne pieszczoty zaczynają się od obwąchiwania nosów, a czasem takŜe od 

lizania uszu. Następnie przychodzi kolej na obwąchiwanie się w pozycji „nos do ogona". 

Inicjatywę zaczyna juŜ przejmować pies, bo to on stwierdza węchem, na jakim etapie 

gotowości jest suka. Najpierw pies wykonuje skok bokiem i odpoczywa z głową opartą na jej 

grzbiecie. JeŜeli suka nie broni się przed tym i stoi spokojnie, pies obraca się i wykonuje 

właściwy skok kopulacyjny. 

Suka wcale nie jest przy tym bierna. Jeśli jest akurat w szczytowym okresie cieczki, a 

ponadto partner jej odpowiada (bo nawet na tym etapie moŜe mieć swoje sympatie i 

antypatie) — stara się ułatwić mu zadanie i stoi spokojnie, kiedy samiec „bada" stan jej 

gotowości, a potem suka odciąga ogon na bok, odsłaniając swój srom. Pies zaczyna 

wykonywać ruchy miednicą, aby metodą „prób i błędów" znaleźć szparę sromową. Suka 

pomaga mu w tym, korygując ustawienie swego zadu tak, aby naprowadzić psa na ceł. JeŜeli 

w czasie kopulacji pies przytrzymuje sukę zębami za kark (odruch normalny u koni; u psów 

zdarza się rzadko) — ona nie broni się przed tym. 

Zachowania płciowe psa, jeśli nikt i nic mu w tym nie przeszkadza, są takie same jak 

u wilka. Udomowienie niewiele tu zmieniło. Zredukowana została tylko częstotliwość gry 

miłosnej w stosunku do liczby skutecznych kopulacji. Szczególnie zauwaŜalny spadek 

uzupełniających zachowań seksualnych odnotowano w populacji rodowodowych 

reproduktorów i suk — czempionek wystawowych. Przykładowo w stadzie wilków 1296 prób 

zalotów przypadało na 31 pełnych aktów krycia. Przy zorganizowanych kojarzeniach 

rasowych partnerów czasem zdarzają się próby nieudane, ale zwykle „randki" są tak 

szczegółowo zaplanowane, a zarodowe psy i suki mają w tych sprawach tak duŜe 

doświadczenie, Ŝe prawie wszystkie próby ich łączenia kończą się sukcesem. 

U wilków tylko 2,4 procent prób kopulacji dochodzi do skutku, poniewaŜ mają 

większe wymagania w doborze partnerów. Choć basiory i wadery nie tworzą monogamicz-

nych par na całe Ŝycie, mają bardzo konkretne upodobania seksualne, skutkiem czego zaloty 

pechowca, który nie przypadnie wilczycy do gustu, mogą zakończyć się fiaskiem. Trudno 

powiedzieć, czy w stadzie zdziczałych psów dochodziłyby do głosu takie same preferencje, 

ale pewnie tak, bo w tym zakresie udomowienie niewiele zmieniło. 

Jedyną rzeczą, która w trakcie udomowienia uległa zmianie, jest rozkład sezonów 

rozrodczych psów. Młode wilczyce pierwszą cieczkę mają w wieku dwudziestu dwóch 

miesięcy, a więc o rok później niŜ przeciętna suka domowa. Poza tym wilki mają tylko jeden 

sezon rozpłodowy w roku, zwykle w marcu, podczas gdy psy domowe jeszcze jeden — w 

jesieni. Te dwa sezony w ciągu roku występują u psów dość nieregularnie. 

Dlaczego pies i suka po kopulacji pozostają połączone 

 

„Skleszczenie" jest szczególnym rodzajem zachowania płciowego, występującym 

tylko u psowatych. Pies, po wspięciu się na sukę i wykonaniu kilku ruchów kopulacyjnych, 

nie moŜe się juŜ z nią rozłączyć, choćby nawet chciał. Przez pewien czas para musi pozostać 

sczepiona, choć widać, Ŝe sytuacja psy denerwuje. Kiedy w końcu są w stanie się rozłączyć, 

wylizują swoje narządy płciowe i odpoczywają. 

Badacze psów przez wiele lat zastanawiali się nad przyczynami tego dziwnego 

zachowania. Niektórzy potem szczerze przyznali, Ŝe nie wiedzą, o co tu chodzi. Inni zaś, nie 

chcąc się przyznać.do swojej niewiedzy, zgadywali w ciemno. Zamiast więc przyjmować ich 

wyjaśnienia, lepiej przyjrzyjmy się bliŜej, co zachodzi między psem a suką w trakcie 

kopulacji. 

Kiedy suka sygnalizuje swoim zachowaniem, Ŝe jest gotowa do przyjęcia partnera, ten 

obejmuje ją przednimi nogami i próbuje wprowadzić członek będący dopiero w stanie 

połowicznej erekcji do jej pochwy. Pies wykonuje kilka gwałtownych ruchów miednicą i 

wprowadza członek. W tym momencie opiera na grzbiecie suki swój mostek, a czasem i 

podbródek. Suka stoi spokojnie, trzymając ogon z boku ciała, co ułatwia wprowadzenie 

członka. 

Kiedy pies juŜ to zrobi, zaczyna w charakterystyczny sposób przestępować z jednej 

tylnej nogi na drugą, kiwając się na obie strony. Te ruchy miednicy wprowadzają członek 

jeszcze głębiej do pochwy. W tym momencie następuje obrzęk opuszki członka, który jest juŜ 

w stanie pełnej erekcji. Równocześnie pochwa suki kurczy się, co razem daje efekt 

„skleszczenia". Dopiero po kilku dalszych pchnięciach kopulacyjnych u psa występuje 

wytrysk nasienia. 

Potem pies zsuwa się z suki, opuszczając na ziemię przednie nogi. PoniewaŜ jednak 

wciąŜ jest sczepiony z suką narządami kopulacyjnymi, pozostaje w dziwnej, skręconej 

pozycji. MoŜe sobie najwyŜej ulŜyć, zarzucając jedną z tylnych nóg na grzbiet suki. Odwraca 

się do niej tyłem i albo oboje stoją spokojnie, dopóki skurcz nie ustąpi, albo zaczynają się 

szarpać. Suka na przykład moŜe chcieć juŜ odejść, czemu sprzeciwia się pies, aŜ jedno i 

drugie piszczy z bólu. JeŜeli para jest niepokojona, moŜe wykonywać rozpaczliwe ruchy w 

celu rozłączenia się, ale prawie zawsze skleszczenie jest zbyt mocne. Podczas takiej 

szarpaniny partnerzy mogą odczuwać ból, ale nie prowadzi to do powaŜniejszych uszkodzeń 

ich narządów kopulacyjnych. Skurcz moŜe trwać 15, 20, 25, 30, 35, 45, 75, a nawet 120 

minut. Średnio trwa od 20 do 30 minut, bo skrajne wartości występują rzadko. Skleszczenie 

mija wraz z ustąpieniem erekcji. 

Podawano juŜ najdziwniejsze wytłumaczenia dla tego zjawiska. Według jednego z 

nich skleszczenie jakoby wzmacnia więź uczuciową między samcem a samicą, przedłuŜający 

się stosunek płciowy nabiera bardziej osobistego charakteru. Na pewno, jeśli psu ani suce nikt 

nie przeszkadza, taka sytuacja zbliŜa je do siebie, ale stan skleszczenia jest dla nich zbyt 

bolesny i deprymujący, aby wzmacniać wzajemne uczucia partnerów. Jest to wyjaśnienie 

moŜliwe, ale mało prawdopodobne. 

Lansuje się teŜ tezę, jakoby dzięki skurczowi krycie było wygodniejsze dla psa. Taka 

inerpretacja mogła narodzić się w umyśle kogoś, kto widział tylko „aranŜowane" skojarzenia 

rodowodowych reproduktorów i suk, kiedy para robi to w izolacji od innych psów, 

uspokajana obecnością swoich właścicieli. W takich warunkach pies i suka mogą stać sobie 

spokojnie, dopóki skurcz i obrzęk nie ustąpią, sprawiając przy tym wraŜenie 

odpoczywających. W warunkach bardziej naturalnych, wśród psów zdziczałych, bezpańskich 

czy wilków, widać natomiast, Ŝe stan ten nie jest Ŝadnym relaksem, lecz sytuacją bardzo dla 

obu stron niewygodną. 

Niektórzy próbują takŜe sugerować, Ŝe stan skleszczenia ma znaczenie obronne, jako 

Ŝ

e taka para ma „zęby po obu końcach". W rzeczywistości jest odwrotnie. Ktokolwiek 

obserwował sytuację po kopulacji w stadzie wilków, zauwaŜyłby, Ŝe właśnie skleszczona para 

jest najbardziej naraŜona na atak. W razie zagroŜenia nie ma szans na skoordynowanie 

działań. 

Podaje się teŜ wersję, jakoby skleszczenie zapobiegało wyciekaniu nasienia z pochwy 

suki po kopulacji. Nie wyjaśnia się przy tym, dlaczego właśnie suka byłaby tak źle 

przygotowana do zapłodnienia. 

Ostatnio, w związku z rozwojem badań nad sztuczną inseminacją, pojawiła się 

bardziej wiarygodna interpretacja tego zjawiska. Teraz juŜ wiemy, co dzieje się w układach 

rozrodczych kopulującej pary. Okazuje się, Ŝe pies nie ma jednofazowego wytrysku, tak jak 

my, ale trójfazowy. Pierwsza faza trwa od 30 do 50 sekund i wydzielający się wtedy ejakulat 

jest wodnistym płynem nie zawierającym plemników. 

Dopiero w drugiej fazie, trwającej od 50 do 90 sekund, płyn nasienny jest gęsty, biało 

zabarwiony i zawiera około l 250 milionów plemników. Ejakulat wydzielany w ostatniej fazie 

jest obfity, wodnisty i nie zawiera juŜ plemników. Ta jego część jest produkowana przez 

gruczoł krokowy i wydziela się przez cały czas skleszczenia. Okazało się, Ŝe ta przedłuŜona 

faza stosunku jest potrzebna właśnie po to, aby dać gruczołowi krokowemu czas na 

wyprodukowanie tego płynu, który uaktywnia nasienie złoŜone w drogach rodnych suki. 

A więc juŜ wiemy, skąd się wzięło to pozornie dziwne zachowanie psów. Sugerując 

się krótkim czasem trwania ejakulacji u człowieka, błędnie sądziliśmy, Ŝe skleszczenie 

następuje juŜ po wytrysku — tymczasem jest to nieodłącznie towarzyszący mu proces. To, Ŝe 

u psa ejakulacja trwa łącznie około pół godziny, moŜe wydać się nam dziwne, podobnie jak i 

to, Ŝe zapłodnienie jest tak uciąŜliwe i długotrwałe. Dopiero jednak na tym tle moŜna 

zrozumieć, Ŝe skleszczenie psów ma na celu stworzenie warunków do skutecznego oddania 

nasienia. 

Dlaczego pies czasem próbuje kopulować z... nogą pana 

 

Niejeden z nas, będąc u kogoś z wizytą, czuł przykre zaŜenowanie, gdy pies 

gospodarza nagle objął naszą nogę przednimi łapami i zaczął wykonywać miednicą ruchy 

kopulacyjne. Zastanawiamy się więc, po co psy podejmują tak bezcelową czynność? 

Klucza do tej zagadki naleŜy poszukiwać w tym, Ŝe wszystkie psy w szczenięcym 

wieku przechodzą przez fazę „uspołecznienia", w trakcie której kształtuje się ich osobowość. 

Przypada to na okres od czwartego do dwunastego tygodnia i wszystkie zwierzęta, z którymi 

szczeniaki Ŝyją wtedy w bliskości i przyjaźni, stają się jakby członkami ich gatunku. Psy 

domowe mają w tym czasie do czynienia głównie z przedstawicielami dwóch gatunków — 

innymi psami i ludźmi. Członkowie rodziny ludzkiej, w której pies się wychowuje, stają się 

dla nich „sforą zastępczą". Razem z ludźmi pies je, dzieli z nimi „norę", wspólnie dokonują 

obchodu swojego „terytorium", bawią się, radośnie się witają i w ogóle człowiek dobrze się 

sprawdza w roli „towarzysza sfory". Ta harmonia nie obejmuje tylko sfery Ŝycia płciowego. 

Psy, jak i inne zwierzęta, są wyposaŜone w pewne wrodzone mechanizmy regulujące 

typowe dla gatunku zachowania płciowe. Ludzie nie wydzielają zapachu pobudzającego psy 

płciowo, toteŜ ich obecność nie wywołuje u nich określonych reakcji. Przypuszczalnie są 

przez psy uwaŜani za „członków stada nigdy nie będących w stanie gotowości płciowej". 

Sytuacja się komplikuje, gdy trzymamy w domu psy płci męskiej, które prawie nigdy 

nie mają okazji spotkać suki w okresie cieczki. U takich psów stan wiecznego 

niezaspokojenia, a więc frustracji seksualnej, potęguje się do tego stopnia, Ŝe nawet domowy 

kot wydaje się im atrakcyjny. Pies nadmiernie pobudzony, a nie mogący wyładować swego 

popędu płciowego, próbuje „kryć" kaŜdy obiekt, który przynajmniej przez chwilę się nie 

rusza. MoŜe to być inny pies, kot, poduszka albo i ludzka noga. Noga człowieka jest o tyle 

atrakcyjnym obiektem, Ŝe łatwo ją objąć przednimi łapami. Pies wybiera nogę, a nie inną 

część ludzkiego ciała, bo jest najłatwiej dostępna dla zastępczego rozładowania napięcia 

seksualnego. 

ToteŜ psu próbującemu „kryć" naszą nogę powinniśmy raczej współczuć, niŜ 

okazywać mu gniew. PrzecieŜ w końcu to my, ludzie, zmuszamy go do Ŝycia w 

nienaturalnym dla niego „celibacie". Właściwą reakcją na te rozpaczliwe psie „zaloty" 

powinno być łagodne, lecz stanowcze odrzucenie. Kara jest tu czymś całkiem nie na miejscu. 

Przykład psa „zalecającego" się do kota wcale nie jest anegdotyczny. Zdarzają się 

przypadki, kiedy nie zaspokojone płciowo psy próbują kopulować z kotami. MoŜe to jednak 

dotyczyć tylko takich psów, które w szczenięcym wieku wychowywały się razem z 

kociętami. JeŜeli miało to miejsce w czasie trwania fazy „uspołeczniania", czyli w okresie od 

czwartego do dwunastego tygodnia Ŝycia szczeniaka, pies, jak juŜ uprzednio była o 

tym mowa, uwaŜa od tej pory koty równieŜ za członków swojego gatunku. Szczeniak, który 

w tym okresie bawi się ze swoim rodzeństwem, z domowym kotkiem i ze swoim panem, 

będzie przez całe Ŝycie przywiązany do tych trzech gatunków. 

Trzeba pamiętać, Ŝe ten mechanizm działa takŜe w drugą stronę. JeŜeli szczeniak w 

tym okresie nie miał do czynienia z przedstawicielami jakiegoś gatunku, będzie ich unikał do 

końca Ŝycia. Odnosi się to takŜe do jego psich pobratymców. Jeśli ślepy szczeniak, dajmy na 

to — tygodniowy, zostanie zabrany od matki i wykarmiony smoczkiem w izolacji od innych 

psów, wyrobi się u niego silne przywiązanie do człowieka, lecz przed innymi psami będzie 

zawsze odczuwał strach. Dlatego duŜym błędem jest zbyt wczesne odłączanie szczenięcia od 

matki. W sytuacji awaryjnej, kiedy na przykład matka padnie, a z całego miotu da się 

odratować tylko jedno szczenię — waŜne jest zapewnienie mu w krytycznym okresie rozwoju 

towarzystwa innych szczeniąt bądź dorosłych psów. 

Z kolei szczeniak dorastający do wieku dwunastu tygodni tylko w swojej psiej 

rodzinie, a nie mający kontaktu z człowiekiem, nigdy juŜ nie będzie wobec ludzi uległy ani 

przyjazny. Przeprowadzono doświadczenie, w którym szczenięta na farmie do czternastego 

tygodnia Ŝycia prawie nie widziały człowieka. W wyniku tego zachowywały się później jak 

dzikie zwierzęta. Okazuje się, Ŝe ani pies nie cechuje się „wrodzoną uległością", ani wilk — 

„wrodzoną dzikością". Wszystko zaleŜy od tego, w czyim towarzystwie młode zwierzę 

przechodzi przez uprzednio wspomniany „krytyczny okres". 

Wilczek wybrany z gniazda w odpowiednim wieku moŜe stać się tak miłym 

towarzyszem człowieka, Ŝe wyprowadzany na spacer w obroŜy i na smyczy brany będzie po 

prostu za większego psa. Kiedyś na statku „Queen Elizabeth" przewoŜono z Anglii do Stanów 

Zjednoczonych oswojonego, dorosłego wilka jako owczarka niemieckiego. Codziennie 

spacerował swobodnie po pokładzie i był ulubieńcem zarówno pasaŜerów, jak i załogi. Gdyby 

jednak ci ludzie wiedzieli, z kim mają do czynienia, byliby niewątpliwie przeraŜeni. 

Dlaczego psy chciałyby spać w łóŜkach swoich panów 

 

Wielu właścicieli psów uskarŜa się, Ŝe wciąŜ próbują one dzielić z nimi posłanie. 

Małym, pokojowym pieskom zwykle udaje się dopiąć swego, ale jeśli zrobi to dog, moŜe stać 

się przedmiotem dyskusji o podziale majątku w sprawie rozwodowej. Dobrze więc byłoby 

wiedzieć, dlaczego właśnie w nocy pies chce być szczególnie blisko pana. 

Odpowiedź na to pytanie jest oczywista. Udomowiony pies nigdy nie wyszedł poza 

stadium wiecznego szczeniaka. Nawet będąc dorosłym osobnikiem, traktuje swoich właś-

cicieli jak zastępczych rodziców. Nic więc dziwnego, Ŝe najlepiej się czuje, kiedy moŜe 

przytulić się do ciała „matki". „Matka" nie musi być zresztą kobietą. Jeśli pies jest bardziej 

przywiązany do pana doniu, jego będzie uwaŜał za „matkę" zastępczą i będzie chciał spać 

przytulony do niego. Tak czy siak, pies pakujący się do małŜeńskiego łoŜa moŜe spowodować 

tarcia w małŜeństwie, a nawet doprowadzić do jego formalnego bądź faktycznego rozkładu. 

Jednak nawet ten pies, któremu surową tresurą obrzydzono wchodzenie do łóŜka, 

chciałby spać jak najbliŜej innych członków swego „stada". W stanie dzikim młode wilczki 

nawet po opuszczeniu gniazda teŜ przytulają się mocno do siebie. Tylko odpędzone od stada 

„wyrzutki" muszą spać osobno. Dlatego teŜ pies, którego na noc zamyka się z dala od 

właścicieli, prawdopodobnie czuje się takim „wyrzutkiem". Z grupą psów stróŜujących lub 

sforą psów myśliwskich nie ma takich problemów, bo wystarczy im własne towarzystwo. Psu 

trzymanemu pojedynczo w domu trudno natomiast zrozumieć, dlaczego w nocy musi 

przebywać z dala od „ludzkiego stada". Zazwyczaj więc rodziny, w których jest pies, 

wypracowują jakieś kompromisowe rozwiązanie, aby mógł przebywać jak najbliŜej 

właścicieli, nie utrudniając im jednak nocnego wypoczynku. 

Dlaczego niektóre psy są trudne do prowadzenia 

 

Na ogół większość psów dobrze przystosowuje się do Ŝycia wśród ludzi. Czasem 

jednak zdarzają się osobniki, zwykle płci męskiej, sprawiające pewne kłopoty. Taki pies na 

przykład bez powodu atakuje gości, obsikuje ściany i meble w mieszkaniu lub demonstruje 

uporczywe nieposłuszeństwo. To on wyprowadza swego pana na spacer, a nie odwrotnie! Na 

spacerze zatrzymuje się tam, gdzie chce, a kiedy zechce, rusza dalej. Kiedy chcemy pociągnąć 

go na smyczy, stawia opór. Przy karmieniu nie zwraca uwagi na zawartość swojej miski, 

dopóki nie otrzyma szczególnie smacznych kąsków. Skąd taki nieprzyjemny charakter u psa? 

Odpowiedź jest prosta, choć właścicielom takich psów trudno ją przyjąć do wiadomości. Po 

prostu pozwolili, aby pies objął przewodnictwo w swojej „sforze zastępczej". W stanie dzikim 

kaŜdy basior chciałby osiągnąć taki status, więc niby dlaczego pies miałby być gorszy? W 

normalnych warunkach człowiek ma nad psem przewagę z powodu swojego większego 

wzrostu, ale źle prowadzone i rozpuszczone psy mogą próbować podjąć walkę o 

przewodnictwo. A gdy choć raz uda im się postawić na swoim, mogą dojść do wniosku, Ŝe to 

one są dominującymi członkami stada. 

Nie ma tu potrzeby staczania bezpośrednich, fizycznych „walk o władzę". Pies moŜe 

wygrać w konfrontacji, jeŜeli uda mu się zrobić coś wbrew woli człowieka. Kiedy takich 

„zwycięstw" będzie więcej, pies odczuje swoją przewagę i będzie się zachowywał stosownie 

do swej „dominującej pozycji". Manifestuje to, zaznaczając moczem „swoje terytorium" 

wewnątrz domu, a na spacerze — podejmując decyzję, co robić dalej. Nie ma w tym nic 

nienormalnego. Tak zachowuje się dominujący osobnik, kiedy wyprowadzi swoje „stado" na 

polowanie. To do niego naleŜy decyzja, kiedy i gdzie się zatrzymać, a kiedy ruszyć dalej, 

więc niby dlaczego ktoś miałby to kwestionować? Jednym z obowiązków przewodnika stada 

jest obrona podopiecznych (za których uwaŜa nas, ludzi) przed potencjalnymi napastnikami. 

Dlatego za swój obowiązek pies uwaŜa atakowanie listonosza, mleczarza czy przychodzących 

do nas gości. 

Treserzy potrafią, uŜywając ostrych środków przymusu, oduczyć psy takich zachowań 

i zmusić je, aby znów stały się podporządkowanymi członkami stada. Łatwo wtedy prze-

sadzić w drugę stronę. PołoŜenie nadmiernego nacisku na posłuszeństwo moŜe uczynić z psa 

„lizusa bez charakteru", tchórzliwego i przesadnie uległego. NaleŜy więc znaleźć złoty środek 

między maksymalnym podporządkowaniem sobie psa a daniem mu pełnej swobody. W tym 

tkwi klucz do sukcesu w postępowaniu z psami. 

Skąd się wzięły „wilcze pazury u psów 

 

Wilcze pazury" są pozostałością po pierwszym palcu, zredukowanym w trakcie 

ewolucji psowatych. Kiedy przodkowie psa zaczęli specjalizować się w szybkim biegu, ich 

nogi się wydłuŜyły, a stopy zrobiły się węŜsze. Z pięciu palców zostały cztery. Zanikowi 

uległy kciuki. Na tylnych nogach zanikły one całkowicie, a na przednich pozostały w formie 

szczątkowej, nie dotykającej ziemi. 

Dzięki takiej budowie łap wilki potrafią biec z duŜą szybkością, do 56—64 

kilometrów na godzinę, co odnotowano na dystansie około 400 metrów. Pojedynczy sus wilka 

moŜe osiągnąć długość do 4,8 metra. Godna podziwu jest takŜe wytrzymałość wilków w 

pokonywaniu długich dystansów. Eskimoskie psy husky, najbardziej zbliŜone do swoich 

dzikich przodków, potrafiły pokonać w zaprzęgu odległość ponad 800 kilometrów w łącznym 

czasie 80 godzin. 

PoniewaŜ pies wyspecjalizował się w szybkim biegu, utracił przez to inne 

umiejętności. Tak więc w miarę udoskonalania umiejętności biegowych pogarszały się jego 

moŜliwości w zakresie wspinania się i skoków. Zwiększona szybkość i wytrzymałość 

wystarczyły jednak psowatym nie tylko do przeŜycia, ale i do rozprzestrzenienia się na 

obszarze od tropików aŜ do krain polarnych. 

Wydawałoby się więc, Ŝe kiedy juŜ psy nauczyły się szybko biegać, wilcze pazury 

powinny zaniknąć. MoŜna by się spodziewać, Ŝe współczesne psy, bardziej róŜniące się od 

swoich dzikich przodków niŜ wilki i psy dingo, w ślad za pierwszymi palcami tylnych nóg 

utracą takŜe „kciuki" z nóg przednich. Tymczasem mamy do czynienia z procesem 

odwrotnym. Pojawia się coraz więcej psich ras z wilczymi pazurami na wszystkich czterech 

kończynach. Oczywiście, te na tylnych nogach nie są ani dobrze rozwinięte, ani tak dobrze 

połączone z kończyną. Zwykle składają się tylko z jednej kości i pazura luźno połączonego z 

nogą płatkiem skóry. Nawet i to stanowi jednak krok wstecz na drodze ewolucji. Rasy psów, 

u których występują choćby szczątkowe wilcze pazury na tylnych nogach, są pod tym 

względem bliŜsze przodkowi, niŜ współcześnie Ŝyjące wilki i psy dingo. Warto by więc 

poznać przyczyny tego powrotu do pierwotnego stanu. 

Zjawisko to tłumaczy się występowaniem procesu neotenii, jak nazywamy 

pozostałość cech wieku dziecięcego u osobników dorosłych. Proces ten trwa juŜ około 10 

tysięcy lat, tak długo jak proces udomowienia psa przez człowieka. W jego wyniku psy przez 

całe Ŝycie zachowują się jak „młode wilki". Osiągają wprawdzie dojrzałość do rozpłodu, ale 

pozostają im „młodzieńcze" cechy psychiczne, takie jak skłonność do zabawy i uległość 

względem pana, który zastępuje tu rodzica. Niektóre rasy zachowują teŜ „szczenięce" cechy 

budowy, jak na przykład obwisłe uszy. Pozostałość wilczych pazurów to część tego procesu. 

MoŜna, w drodze pracy hodowlanej, rozwinąć u psów niektóre cechy tak, Ŝe staną się one 

zaczątkiem nowych ras, które jednak pod względem innych cech będą stały na niŜszym 

stopniu rozwoju niŜ ich przodek — wilk. Krótko mówiąc, proces przemiany wilka w psa 

czasem posuwa się naprzód, a czasem się cofa. 

Hodowcy psów z zasady uwaŜają obecność wilczych pazurów za coś nienaturalnego i 

doradzają, aby usuwać je szczeniętom, kiedy te mają od trzech do sześciu dni. Motywują to 

tym, Ŝe kiedy pies będzie starszy, wilcze pazury mogą nadrywać się wskutek zaczepiania o 

poszycie leśne. Jest to powód mało przekonywający, gdyŜ pazury te umieszczone są po 

wewnętrznej stronie łap i nie dotykają ziemi, a zatem prawdopodobieństwo takiego ich 

uszkodzenia jest znikome, raczej chodzi tu o nadanie kończynom bardziej szlachetnego 

wyglądu. Tylko u kilku specyficznych ras, jak długowłosy owczarek francuski (briard) i pies 

pirenejski, wzorzec rasowy wymaga pozostawienia wilczych pazurów takŜe na tylnych 

nogach. 

Dlaczego pies kręci się za własnym ogonem 

 

Od czasu do czasu moŜna zauwaŜyć psa, który kręci się bardzo szybko w kółko, jakby 

usiłując złapać własny ogon. JuŜ-juŜ go prawie ma, ale kłapie tylko szczękami, a ogon nadal 

ucieka. Obroty stają się coraz szybsze, czasem pies dostaje od tego zawrotów głowy. 

Obserwatora początkowo to bawi, ale z czasem zaczyna denerwować, gdyŜ ta pozorna 

zabawa nabiera cech natręctwa ruchowego. Niestety, nie odbiega to zbytnio od prawdy, gdyŜ 

często „gonienie za własnym ogonem" jest narowem występującym u psów 

przetrzymywanych w nudnym i nie dostarczającym odpowiednich bodźców środowisku. 

Pies jest zwierzęciem stadnym, lubiącym ciągle odkrywać coś nowego. Pozbawiony 

towarzystwa — obojętne, ludzkiego czy psiego — zmuszony do przebywania w zamknięciu 

lub w monotonnym otoczeniu, po prostu psychicznie cierpi. Największą duchową udręką, 

jaką moŜna zadać psu, jest pozostawienie go samego w ciasnej, zamkniętej przestrzeni, gdzie 

nic się nie dzieje. Na szczęście, domowym psom rzadko się to zdarza, chyba Ŝe mają 

wyjątkowego pecha i trafią do rąk tyleŜ okrutnego, co bezmyślnego właściciela. W ogrodach 

zoologicznych dzicy przedstawiciele psowatych często są natomiast trzymani pojedynczo w 

małych, ciasnych klatkach jak więźniowie odsiadujący doŜywocie w separatce. Właśnie u 

takich zwierząt najczęściej rozwijają się „nerwowe tiki" i natręctwa ruchowe, jak ogryzanie 

swoich łap czy ogona, kręcenie głową, chodzenie w tę i z powrotem po klatce itp. Czasem te 

tiki przybierają niebezpieczną postać, gdy psy wygryzają sobie rany w ciele. Autodestrukcja 

stanowi rodzaj stymulacji zastępczej, kiedy jest się skazanym na przebywanie w 

przytłaczającej otchłani nudy i monotonii. „Pogoń za własnym ogonem" jest jeszcze 

najłagodniejszą formą natręctw ruchowych. 

Zachowania takie często obserwuje się u świeŜo oderwanych od swego rodzeństwa 

szczeniąt. W nowym domu, pozbawiony przyjemności, jakich dostarczało baraszkowanie z 

innymi szczeniakami z tego samego miotu, psiak szuka sobie nowych rozrywek. Jeśli nowi 

właściciele nie bawią się z nim wystarczająco długo, zastępczyni „towarzyszem zabaw" staje 

się własny ogon. JeŜeli taka zabawa nie występuje na tyle często, aby przerodzić się w 

natręctwo — nie wyrządzi szkody. Często szczeniaki bawią się tak, kiedy zostają same, a 

później z tego wyrastają. JeŜeli natomiast takie zachowanie utrzymuje się u dorosłego psa, 

oznacza to, Ŝe w postępowaniu z nim popełniono błąd. Najwidoczniej poświęca mu się za 

mało czasu. Narów ten moŜna usunąć, jeŜeli zorganizuje się psu Ŝycie tak, by było ciekawe i 

urozmaicone. 

Czasem pies moŜe zachowywać się tak z przyczyn fizycznych. Kręcenie się w kółko 

moŜe być spowodowane jakąś uporczywą dolegliwością, na przykład zapaleniem zatok 

przyodbytowych czy złym gojeniem się ogona po przycięciu. Wtedy jednak częściej 

obserwuje się takie reakcje jak saneczkowanie czy skubanie ogona. 

Skąd się wzięły karłowate rasy psów 

 

Rasy małych psów róŜnego pochodzenia stają się ostatnio coraz bardziej popularne, 

gdyŜ mogą swoim posiadaczom zastąpić... dziecko! DuŜe psy są dobrymi towarzyszami w 

czasie długich spacerów i pomagają nam odreagowywać nasze kompleksy, gdy posłusznie 

wypełniają polecenia: „zostań", „siad" czy „aport". Mają stale „młodzieńczą" chęć do 

zabawy, ale brakuje im rozczulających cech niemowlaka. Rasy karłowate przewyŜszają je pod 

tym względem, gdyŜ posiadają cechy rozbudzające u swych posiadaczy uczucia rodzicielskie. 

Podsumujmy najpierw, jakie cechy małego dziecka wywołują u jego rodziców czułość 

i uczucia opiekuńcze. Pierwszą z nich jest niewielka waga, stanowiąca tylko ułamek masy 

ciała dorosłego człowieka. Noworodek waŜy około 3,5 kilograma, niemowlę 

pięciomiesięczne około 6,3 kilograma, a dziecko roczne około 9,5 kilograma. Mała waga w 

połączeniu z małymi wymiarami ciała ułatwia branie dziecka na ręce, noszenie go i 

przytulanie. Ciałko niemowlęcia w porównaniu z ciałem dorosłego jest bardziej zaokrąglone i 

miękkie w dotyku. Buzia dziecka jest spłaszczona, oczy duŜe, a głos — cienki i piskliwy. 

Większość tych cech charakteryzuje znane nam rasy małych piesków (a pekińczyki 

prawie wszystkie). Na podstawie wagi ciała moŜna je podzielić na trzy grupy, analogicznie do 

wyodrębnionych wyŜej przedziałów wagowych dla dzieci w róŜnym wieku. 

1.  Psy o wadze zbliŜonej do wagi ludzkiego noworodka: chihuahua —1,8 kilograma; 

maltańczyk — 2,25 kilograma; szpic miniaturowy — 2,7 kilograma; terier yorkshire — 3,15 

kilograma i gryfonik — 4,05 kilograma. 

2.  Psy o wadze zbliŜonej do wagi pięciomiesięcznego ludzkiego niemowlęcia: 

pekińczyk — 5,4 kilograma; shi-tzu — 6,3 kilograma; King Charles spaniel — 6,75 

kilograma i mops — 7,2 kilograma. 

3.  Psy o wadze zbliŜonej do wagi rocznego dziecka: jamnik — 9,45 kilograma i 

owczarek walijski corgi 9,9 kilograma. 

Są to idealne psy dla ludzi o nie spełnionych uczuciach opiekuńczych, którzy łatwo 

mogą je nosić na rękach. Wiele psów spośród tych ras ma teŜ bardzo miękkie i okrąglejsze 

kształty niŜ psy duŜych ras, dzięki czemu są przyjemniejsze do głaskania i do przytulania. 

Prawie wszystkie dzięki selekcji na tę cechę mają część twarzową czaszki bardziej 

spłaszczoną niŜ duŜe psy, co upodabnia ich profil do widzianej z boku buzi niemowlęcia 

(najbardziej pasują do tego wzorca gryfonik, mops i pekińczyk). Niektóre mają teŜ wielkie, 

wypukłe jak u niemowlęcia oczy. Z powodu małych rozmiarów ciała psy te szczekają teŜ 

bardziej piskliwie niŜ psy ras duŜych. 

Zespół cech przypominających „dzidziusia" ma to do siebie, Ŝe psy nimi obdarzone 

automatycznie wzbudzają u ludzi przypływ troskliwości i uczuć „rodzicielskich". Nie ma w 

tym nic złego. Niektórzy moraliści oburzali się na tak hojne obdarzanie uczuciami 

przedstawicieli innego gatunku. Według nich ludzka miłość i troskliwość powinny być 

skierowane tylko ku ludzkim dzieciom. Ciekawe, Ŝe ludzie głoszący takie poglądy sami wcale 

nie byli dobrymi rodzicami. MoŜe poczucie winy z tego powodu skłaniało ich do wygłaszania 

takich, a nie innych opinii? Natomiast te osoby, które darzyły miłością i otaczały czułą opieką 

małe pieski, nie szczędziły takich samych uczuć swoim dzieciom. Czasem były to teŜ osoby, 

które z róŜnych względów nie mogły mieć własnych dzieci, ale u jednych i drugich 

występowała nadwyŜka pozytywnych uczuć. Wzajemny związek człowieka i psa w takich 

przypadkach miał wszelkie szansę dawać pełną satysfakcję obu stronom. 

Niektóre z karłowatych ras wyhodowano od razu jako psy do towarzystwa, a inne 

dopiero potem z róŜnorodnych względów uległy swoistej miniaturyzacji. Na przykład teriery, 

jak sama nazwa wskazuje (terra — ziemia), w załoŜeniu były psami osaczającymi zwierzynę 

w norach pod ziemią. Do tego celu idealne były niewielkie rozmiary połączone z duŜą 

zawziętością. Potem jednak te początkowo uŜytkowe psy zaczęły zyskiwać na popularności 

jako psy pokojowe i wystawowe, toteŜ ich małe rozmiary stały się jeszcze większą zaletą. 

Skąd się wzięły rasy psów o krótkich nogach 

 

Na ten kierunek pracy hodowlanej wpłynęły dwa czynniki. Jednym z nich było 

zapotrzebowanie na psy o nogach wystarczająco krótkich, aby mogły ścigać zwierzynę w 

podziemnych tunelach. Klasycznym przykładem psa tego typu jest jamnik. Sama jego nazwa 

wskazuje, Ŝe tropił w jamach, gdzie gnieździły się borsuki. W podobnych celach uzyskano 

teŜ, w drodze selekcji hodowlanej, wiele ras terierów o skróconych nogach. 

U ras małych piesków pokojowych, w rodzaju pekińczyka, doprowadzono natomiast 

do genetycznie uwarunkowanego skrócenia nóg w celu uzyskania bardziej 

„dzidziusiowatego" wyglądu. Nie tylko mały wzrost, lecz takŜe rozbrajająco dziecięca 

niezdarność ruchów wzbudzały ciepłe uczucia, tym bardziej Ŝe takie psy miały zastąpić dzieci 

tym, którzy nie mogli ich mieć. 

Nawet te rasy krótkonoŜnych psów, które w załoŜeniu miały być rasami uŜytkowymi 

przeznaczonymi do osaczania zwierzyny w norach, zdobyły popularność jako psy pokojowe 

właśnie z racji wzruszająco nieporadnego chodu, przypominającego pierwsze kroki dziecka. 

Ta cecha stała się przyczyną rozpowszechnienia wielu ras terierów, a takŜe jamników 

— bynajmniej nie dla celów uŜytkowych. MoŜe takie psy nie umieją bardzo szybko 

biegać, ale mają w sobie takiego samego ducha walki i taką samą radość Ŝycia jak większe 

psy. W ich małych ciałkach mieści się duŜo energii i zawziętości. Do miłośników tych 

małych piesków najbardziej przemawia to połączenie duszy duŜego psa z drepczącym na 

krótkich nóŜkach kiełbaskowatym tułowiem. 

Skąd się wzięły rasy psów o zwisających uszach 

 

Wśród dzikich psowatych zwisające uszy występują tylko u osobników bardzo 

młodych. Wynika z tego, Ŝe u psów domowych jest to jeszcze jedna cecha „przedłuŜonego 

szczenięctwa". Jednocześnie wiele ras psów ma uszy stojące jak u wilka, toteŜ zwisające uszy 

nie są nieodłącznym atrybutem udomowienia. Dlaczego więc niektóre rasy je mają? 

Z trzech powodów. OtóŜ psy posiadające obwisłe uszy mają ograniczoną zdolność 

lokalizowania dźwięków. Psy o stojących uszach ustawiają je jak anteny i potrafią 

zlokalizować nawet najlŜejszy szmer. Psy kłapouche słyszą dobrze, ale mają kłopoty z 

ustaleniem, skąd pochodzi dźwięk. U psów myśliwskich nie jest to wada, lecz zaleta, gdyŜ w 

pracy muszą polegać wyłącznie na swoim wzroku i węchu, nie rozpraszają ich za to nie 

mające związku z tropieniem odgłosy. Nie bez racji najbardziej kłapciaste uszy, jakie mogą 

być, naleŜą do mistrza w wy-wąchiwaniu śladu — bloodhounda. 

Po drugie obwisłe uszy nadają ich posiadaczowi bardziej potulny wygląd. Wielu ludzi 

jest przekonanych, Ŝe agresywny pies ma uszy ostro nastawione do przodu, podczas gdy 

łagodny i uległy trzyma je przyciśnięte płasko do głowy. Nikt tego wprawdzie nie 

analizował, ale istnieje przeświadczenie, Ŝe pies o obwisłych uszach jest mniej groźny od 

tego, który ma uszy stojące. 

Trzecie wyjaśnienie ma charakter antropomorfizujący. Ludzie nie mają uszu 

wystających powyŜej czubka głowy, ale często mają długie włosy zwisające po obu stronach 

twarzy. Taką fryzurę przypominają teŜ długie, zwisające uszy. Charty afgańskie mają uszy 

porośnięte dodatkowo długim, jedwabistym włosem, co nadaje im „ludzki" wygląd, 

szczególnie wzruszający ich właścicieli. 

Dlaczego psom niektórych ras przycina się ogony 

 

Praktyka przycinania ogonów u rodowodowych psów niektórych ras spotyka się z 

coraz szerszą krytyką. Kto w ogóle pierwszy zaczął to robić i dlaczego tę szczególną formę 

okaleczania zwierząt uznawano za potrzebną czy poŜądaną? 

Przede wszystkim, na czym właściwie polega to skracanie? Jest to chirurgiczna 

amputacja całego lub części ogona czterodniowego szczeniaka, przewaŜnie dokonywana 

ostrymi noŜyczkami. Skórę na ogonku przytrzymuje się zwykle nad miejscem cięcia i odciąga 

w stronę tułowia po to, aby po amputacji wytworzył się w tym miejscu nadmiar skóry, który 

zeszywa się pojedynczym szwem nad czubkiem kikuta. Hamuje to krwawienie i przyspiesza 

gojenie. Sukę wyprowadza się daleko od miejsca operacji, aby nie słyszała skomlenia swoich 

szczeniąt. Kiedy juŜ jest po wszystkim, szczenięta powtórnie podkłada się matce, która tylko 

wylizuje kikuty ogonków, po czym, jak gdyby nigdy nic, zaczyna karmić małe. Rzadko 

zdarza się, aby szczenięta padały wskutek pooperacyjnego szoku lub krwawienia; zwykle 

czują się dobrze i spokojnie ssą mleko. 

Ocenia się, Ŝe w ostatnich latach tylko w Wielkiej Brytanii corocznie obcina się 

ogonki około 50 tysiącom szczeniąt. Sprzeciwia się temu zarówno brytyjskie Towarzystwo 

Opieki nad Zwierzętami, prowadzące akcję na rzecz delegalizacji tych zabiegów, jak i 

Królewskie Towarzystwo Weterynarzy, nazywając ten zabieg „nieuzasadnionym 

okaleczeniem", i Rada Europy, która ostatnio występuje o wprowadzenie zakazu 

„nieleczniczych" operacji na psach. Sprawa dotyczy ponad czterdziestu ras psów, od duŜego 

owczarka staroangielskiego do małego teriera yorkshire. 

Hodowcy kontynuujący ten „barbarzyński zwyczaj", jak nazwano przycinanie 

ogonków juŜ w 1802 roku, mają na swoje usprawiedliwienie to, Ŝe wzorce określonych ras 

wymagają, aby pies miał ogon skrócony. Szczeniak nie poddany temu zabiegowi nie miałby 

szansy zostać wystawowym czempionem. W obliczu silnej presji na zmianę tego stanu rzeczy 

przedstawiciel brytyjskiego Związku Kynologicznego złoŜył oficjalne oświadczenie, Ŝe 

skracanie psom ogonów nie powinno być obowiązkowe i Ŝaden pies na wystawie nie moŜe 

być „ukarany" niŜszą oceną za posiadanie ogona w stanie naturalnym. Tak więc ani moda, ani 

wzorce rasowe nie mogą juŜ być wymówką dla zwolenników skracania ogonów. Zaczęli więc 

desperacko poszukiwać nowych argumentów. Podczas publicznej dyskusji nad tym 

problemem dwóch hodowców broniło tezy, jakoby przycinanie ogonów zabezpieczało psy 

przed ich uszkodzeniem w trakcie bójek staczanych w dorosłym Ŝyciu. To tak, jakby 

amputacja nogi zapobiegała stłuczeniu wielkiego palca. 

Z równą powagą dowodzono, Ŝe u psów myśliwskich pracujących w podszyciu 

leśnym długie ogony mogłyby się poobijać i poobdzierać. Mimo Ŝe pewien lekarz weterynarii 

nazwał ten argument kompletnie bzdurnym, przez długie lata traktowano go powaŜnie. 

Utrzymywano teŜ, Ŝe teriery zabezpiecza się w ten sposób przed ogryzaniem ich ogonów 

przez szczury! Motywacja ta jest równie bzdurna jak poprzednia, ale przez długi czas nikt jej 

nie kwestionował. 

W pewnym okresie psy uŜytkowe, w przeciwieństwie do psów luksusowych, były 

zwolnione od podatku, a oznaką psa uŜytkowego był właśnie skrócony ogon. W tym czasie 

działali więc po wsiach „specjaliści", którzy za drobną opłatą odgryzali (!) szczeniakom 

ogonki. 

Trudno dociec, kto pierwszy wpadł na pomysł amputacji psom ogonów. Większość 

materiałów źródłowych podaje, Ŝe początki tych praktyk „giną w mrokach dziejów". Nie jest 

to prawda, gdyŜ najstarsza ksiąŜka o psach została napisana przez rzymskiego teoretyka 

rolnictwa Columellę w połowie I wieku n.e. To właśnie on zalecał, aby szczeniętom w wieku 

czterdziestu dni odgryzać ogonki i wyciągać z nich ścięgna. Motywował to rzekomym 

zabezpieczeniem przed wścieklizną, gdyŜ wierzono wtedy, Ŝe wściekliznę powodują... robaki 

Ŝ

yjące w ogonach psów! Rzeczywiście, po przegryzieniu psiego ogona i odciągnięciu jego 

końca widać wystające ścięgna mięśni ogonowych, które przypominają kłąb białych robaków. 

Błędne wnioski wyciągnięte z tej obserwacji spowodowały w ciągu wieków utratę dosłownie 

milionów psich ogonów. Z czasem pojawiły się inne argumenty usprawiedliwiające ten 

zabieg i zdąŜył on juŜ utrwalić się w praktyce hodowlanej. Jak wiele innych tradycji, tak i ten 

zwyczaj miał niegdyś swój konkretny cel. 

Ujemne strony przycinania ogonów są chyba oczywiste. Przede wszystkim upośledza 

to nadawanie sygnałów, za pomocą których psy komunikują się ze sobą. Dodajmy do tego 

jeszcze zadawanie psu niepotrzebnego bólu, a przestaniemy się dziwić, dlaczego podejmuje 

się obecnie stanowcze kroki w celu likwidacji tej właściwie zabobonnej praktyki, pokutującej 

jeszcze od czasów rzymskich. 

Dlaczego psy nie lubią niektórych ludzi bardziej niŜ innych 

 

To normalne, Ŝe psy zachowują się podejrzliwie wobec obcych ludzi wkraczających 

na terytorium ich „ludzkiego stada". Witają takich intruzów obszczekiwaniem i 

obwąchiwaniem. Niektórzy mają takie podejście do psów, Ŝe potrafią natychmiast je 

uspokoić, inni zaś są naraŜeni na podskubywanie zębami albo na pogryzienie. Dlaczego psy 

tak róŜnie ich traktują? 

PrzewaŜnie sekret tkwi w sposobie poruszania się. Niektóre osoby mają skłonność do 

miękkich i płynnych ruchów. Inne znów z natury są sztywne i spięte, toteŜ ich ruchy są 

szybkie i nerwowe, co wzbudza u psów agresję, gdyŜ kojarzy im się z wrogimi bądź 

lękowymi reakcjami innych psów. 

Jeśli osoba o nerwowych i gwałtownych ruchach boi się psów, jej sytuacja jest jeszcze 

gorsza. Gdy zaczyna rozpaczliwie się wycofywać, zachęca psa do ataku. Ustępowanie czy, co 

gorsza, próba ucieczki przed szczekającym psem daje mu przewagę, którą on odpowiednio 

wykorzystuje. 

Odwrotnie, osoba, która umie postępować z psami, odpowiada przywitaniem na 

przywitanie, podąŜa w stronę psa, zamiast przed nim uciekać, i stara się nawiązać z nim 

kontakt. Wtedy, jak za dotknięciem czarodziejskiej róŜdŜki, groźnie przed chwilą 

ujadający pies zaczyna się łasić i merdać ogonem, a po wzajemnym zapoznaniu się idzie na 

swoje miejsce i nie narzuca się przybyszowi. 

Oczywiście, ta metoda jest skuteczna tylko wtedy, kiedy pies obszczekuje nas lub 

obskakuje, merdając przy tym ogonem. Gdy zaś witający nas w progu pies jest napięty, 

warczy i mierzy nas przenikliwym wzrokiem, najlepiej stać spokojnie i nie wykonywać 

Ŝ

adnych ruchów ani w przód, ani w tył, dopóki właściciel nie pospieszy nam na pomoc. U 

takiego psa przewaŜa bowiem instynkt agresji, lepiej więc nie przekazywać mu Ŝadnych 

sygnałów, aby osłabić siłę bodźca, którym jest dla niego nasz widok. Jeśli nikt nie przybywa 

nam z pomocą i nie jesteśmy pewni, co pies za chwilę zrobi, czasem uda się skutecznie 

rozładować napięcie, naśladując Ŝałosny pisk szczenięcia. MoŜe to u psa zajadle broniącego 

domu rozbudzić instynkt opiekuńczy, ale nie zawsze jest skuteczne, gdyŜ jesteśmy dla niego 

członkami „obcego stada", którym nie moŜna ufać. 

Na szczęście, z wyjątkiem przypadków, kiedy pies był specjalnie szkolony do 

atakowania intruzów, tak zdecydowanie wroga reakcja naleŜy do rzadkości. Większość psów 

reaguje na wchodzącego jedynie szczekaniem i obskakiwaniem go, co robi wraŜenie tylko na 

osobach, które się ich zdecydowanie boją. 

Czy psy mają „szósty zmysł 

 

Przypuszczalnie mają, ale trochę innego rodzaju, niŜ sobie to wyobraŜamy. 

WraŜliwość psów na mniej lub bardziej wyczuwalne bodźce nie jest niczym nadnaturalnym. 

Wszystkie ich reakcje dadzą się wytłumaczyć za pomocą mechanizmów biologicznych, tyle 

tylko, Ŝe dopiero zaczynamy pojmować ich działanie. 

Znana jest na przykład zdolność psów do wynajdowania drogi powrotnej do domu, 

choćby wywieziono je na duŜą odległość przez tereny, których nie znały. Podobna umiejęt-

ność cechuje teŜ koty i niektóre inne zwierzęta. Obecnie tłumaczy się to wyczuwaniem przez 

nie nawet bardzo nieznacznych zmian w polu magnetycznym ziemi. Przeprowadzono bowiem 

doświadczenia, w których obecność silnych magnesów osłabiała u badanych zwierząt tę 

zdolność orientacji. WciąŜ jednak dowiadujemy się o nowych osiągnięciach w tej dziedzinie. 

Psy potrafią takŜe przewidzieć nadchodzącą burzę lub trzęsienie ziemi. Kiedy zbiera 

się na burzę, pies staje się niespokojny, podniecony, dyszy i biega po domu, czasem nawet 

drŜy i piszczy, jakby go coś bolało. Ten niepokój nasila się, kiedy zaczyna, grzmieć, i nie 

ustaje, choć burza juŜ mija. Jest to reakcja na zmiany ciśnienia atmosferycznego, ewentualnie 

takŜe na zakłócenia pola elektrycznego. Dla współczesnych psów domowych zdolność 

wyczuwania nadchodzącej burzy nie ma juŜ praktycznego znaczenia, ale ich dzicy 

przodkowie mieli powody do zdenerwowania. Wilki zawsze niezwykle starannie wybierały 

miejsce na norę. Zwykle kopały ją na zboczu wzgórza, by zminimalizować 

niebezpieczeństwo jej zalania, ale i tak silna ulewa moŜe powaŜnie zagrozić, bezpieczeństwu 

małych szczeniąt. Przypuszczalnie gdy nasz pies przed nadchodzącą burzą miota się w panice 

po domu, młode wilki zachowują się tak wobec groźby podtopienia nory. 

Niektórzy właściciele opowiadają, Ŝe ich pies w pewnych okolicznościach 

zachowywał się, jakby „zobaczył ducha". Działo się to podczas spaceru w letni wieczór, 

kiedy pies biegający po polu raptem zatrzymywał się i zamierał w bezruchu. Stał spięty, 

wpatrywał się ze zjeŜoną sierścią w jakiś niewidoczny punkt, warcząc, a czasem skowycząc. 

Kiedy właściciel próbował skłonić go do pójścia naprzód, nie chciał ruszyć się z miejsca. 

Potem to dziwne zachowanie ustępowało równie nagle, jak się pojawiło, i pies spokojnie 

kontynuował spacer. Kto kiedykolwiek widział tak zachowującego się psa, był pod 

wraŜeniem intensywności jego reakcji i nie dziwił się, gdy właściciel zapewniał, Ŝe jego pupil 

„zobaczył ducha". Tymczasem prawdopodobnie tym, co tak zdenerwowało psa, był jakiś 

obcy zapach. Nie był to zapach innego psa, lecz jakiegoś rzadko spotykanego zwierzęcia, na 

przykład lisa czy tchórza. Nieznane pochodzenie i intensywność tego zapachu były dla 

wraŜliwego psiego nosa bodźcami wystarczająco silnymi, by wywołać gwałtowną reakcję. 

Ostatnie doniesienia naukowe dostarczyły danych po części wyjaśniających działanie 

szóstego zmysłu u psa. 

DuŜo wyjaśniło odkrycie w nosie psa receptorów podczerwieni. Okazało się, Ŝe to 

dzięki nim psy z przełęczy św. Bernarda były w stanie stwierdzić, tylko wąchając śnieg, czy 

zasypany lawiną człowiek jeszcze Ŝyje. Skoro juŜ wiemy, Ŝe było to moŜliwe dzięki 

komórkom wybitnie wraŜliwym na ciepło, ta zdolność bernardynów nie wydaje się nam 

niczym nadnaturalnym. Tezę tę uwiarygodnia odnalezienie podobnych receptorów na 

pyskach niektórych węŜy, które dzięki temu wykrywały obecność w swoim otoczeniu nawet 

najmniejszych zwierząt ciepłokrwistych. JeŜeli znamy juŜ więcej takich przypadków w 

królestwie zwierząt, nie powinno to równieŜ dziwić u psów. 

Skąd się wziął przesąd, Ŝe wycie psa zapowiada czyjąś śmierć 

 

Jeszcze w czasach staroŜytnych święcie wierzono, Ŝe wycie psa zwiastuje śmierć lub 

jakieś inne nieszczęście w rodzinie. Psu przypisywano jakąś nadnaturalną zdolność 

przewidywania wydarzeń, zwłaszcza niepomyślnych. Co ciekawe, nie obciąŜano psa „winą" 

za mające nastąpić wypadki ani nie posądzano go o związki z diabłem. Przeciwnie, 

tłumaczono to tak, Ŝe pies, jako najlepszy przyjaciel człowieka, stara się ostrzec go przed 

niebezpieczeństwem. 

JeŜeli odrzucimy metafizyczną interpretację tego zjawiska, jedyną sensowną 

przyczyną mogło być to, Ŝe zachowujące się w ten sposób psy były po prostu wściekłe. A 

jednym z objawów wścieklizny u psów jest właśnie częste wycie, jak teŜ wydawanie innych 

niŜ zwykle odgłosów, czego trudno nie zauwaŜyć. PoniewaŜ zaś kontakt człowieka z 

wściekłym psem musiał kończyć się dla niego śmiercią, ludzie kojarzyli sobie wycie psa z 

następującym wkrótce po tym zgonem jego właściciela. Były to czasy, kiedy nie znano 

jeszcze dróg przenoszenia infekcji, w wyciu psa dopatrywano się więc znaku wróŜebnego 

przepowiadającego śmierć człowieka.  

Skąd wzięła się nazwa ,,hot-dog" 

 

Nikt dziś nie wierzy pogłosce, jakoby nazwa „hot-dog" pochodziła od tego, Ŝe 

parówki te zawierały psie mięso. Był jednak czas, kiedy takie podejrzenie wpłynęło na 

znaczący spadek ich sprzedaŜy. Pomysł na takie hot-dogi, jakie znamy dziś, narodził się na 

przełomie XIX i XX wieku w głowie Amerykanina Harry'ego M. Stevensa. Prowadził on 

„małą gastronomię" przy stadionie piłkarskim i musiał czymś karmić tłumy kibiców na 

meczach rozgrywanych przez sławną druŜynę „olbrzymów z Nowego Jorku". W tym czasie 

wchodziły właśnie w modę frankfurckie parówki na gorąco, lecz nie nadawały się do 

obnośnej sprzedaŜy na trybunach. Stevens wpadł więc na pomysł, by umieszczać je w 

podgrzanych, długich bułkach. Tak przyrządzone parówki były roznoszone w przejściach 

między sektorami stadionu i zrobiły oszałamiającą furorę. Początkowo nosiły nazwę 

„czerwone i pikantne", bo do parówki prosto z wody i podgrzanej bułki Stevens dodawał 

jeszcze hojnie porcję ostrej musztardy. 

W tym czasie w 1903 roku znany ówczesny rysownik, specjalizujący się w 

karykaturze sportowej T. A. Dorgan, publikujący pod pseudonimem „Tad", rozpowszechnił 

rysunek bułki, w której zamiast parówki nadzieniem był jamnik. Karykaturzysta wykorzystał 

fakt, Ŝe zarówno parówka, jak i jamnik są: długie, czerwone i pochodzenia niemieckiego. I to 

właśnie on puścił w obieg nazwę hot-dog, która się bardzo szybko przyjęła. Potem ktoś 

ciekawski wyraził głośno wątpliwości, czy aby w parówkach nie ma psiego mięsa. Gdy ta 

plotka się rozeszła, sprzedaŜ hot-dogów gwałtownie zmalała. Sprawa zrobiła się do tego 

stopnia powaŜna, Ŝe miejscowa Izba Handlowa musiała wydać zakaz uŜywania nazwy hot-

dog we wszystkich reklamach tego wyrobu. PoniewaŜ była ona jednak wyjątkowo trafnie 

dobrana, „tylnymi drzwiami" wróciła w końcu do powszechnego uŜytku. Dziś we wszystkich 

krajach świata wiedzą, co to jest hot-dog. 

Co kanikuła ma wspólnego z psem 

 

Kanikułą nazywamy okres największych upałów w lecie  — mniej więcej od 3 lipca 

do 11 sierpnia — kiedy jest gorąco i duszno. Kto nie zna łaciny, ten zastanawia się, co ten 

okres ma wspólnego z jakimkolwiek psem. Tymczasem nazwa „kanikuła" wywodzi się z 

czasów rzymskich, kiedy powszechne było przekonanie, Ŝe w tych dniach Syriusz, inaczej 

„Psia gwiazda", dodaje swego ciepła do Ŝaru słońca i stąd te upały. Dlatego Rzymianie 

nazywali ten okres „dies caniculares", czyli psie dni. My juŜ wiemy, Ŝe Syriusz nie moŜe 

„dogrzewać" Słońca, bo leŜy od nas 540 tysięcy razy dalej niŜ Słońce. Rzymianie słusznie 

domyślili się natomiast, Ŝe temperatura tej gwiazdy jest z grubsza dwa razy wyŜsza niŜ 

Słońca, bo dziś wiadomo juŜ, Ŝe wynosi ona 10 000°C. Ci, którzy nie znali staroŜytnego 

pochodzenia nazwy „psie dni", tłumaczyli ją po swojemu, Ŝe są to dni, podczas których psy 

wściekają się od upału (był kiedyś taki przesąd). Na pewno niektóre psy, zwłaszcza w 

regionie śródziemnomorskim, źle znoszą gorąco, ale łączenie tego z nazwą całego okresu to 

dorabianie teorii do faktów.