Józef Augustyn SJ

Ćwiczenia duchowne szkołą życia wewnętrznego

Cztery tygodnie Ćwiczeń duchownych

Ćwiczenia podzielone są na cztery części. Św. Ignacy nazwał te części „tygodniami” (por. 

ĆD 4). W jezuickich domach rekolekcyjnych proponuje się na ogół odprawianie poszczególnych 
tygodni   w odstępach   rocznych.   W ten   sposób  Ćwiczenia  przeprowadzają   rekolektanta   poprzez 
kolejne   etapy   życia   duchowego:   oczyszczenie,   oświecenie   i zjednoczenie.  Ćwiczenia  w swej 
dynamice   ujmują   więc   całościowo   chrześcijańskie   życie   duchowe.   Jeżeli   rekolektant   pragnie 
uczynić z Ćwiczeń szkołą życia duchowego, wówczas treści i metody zdobyte w czasie intensywnej 
modlitwy  rekolekcyjnej,   winny  stać   się   zasadniczą   pomocą   w rozwijaniu   życia   duchowego   „w 
codzienności życia”.

Tydzień pierwszy

Pierwszy   tydzień  Ćwiczeń  daje   pełniejsze   poznanie   samego   siebie.   Jest   to   dzisiaj   tym 

ważniejsze, że człowiek współczesny, wskutek nastawienia na to, co widzialne i doczesne, nie umie 
wchodzić   w siebie,   aby   poznać   swą   prawdziwą   wielkość   i rzeczywistą   nędzę.  Ćwiczenia 
pierwszego tygodnia pomagają rekolektantowi dojrzeć nieład swego życia, głębię grzechu i jego 
niszczącą siłę, która zakłóca wszystkie najważniejsze odniesienia: do Boga, do bliźnich i do siebie 
samego.   Rekolektant   wchodząc   w siebie,   odkrywa   swoje   nieuświadomione,   często   sprzeczne, 
motywy swego postępowania, niszczące go namiętności, zranienia i urazy. Czyni to po to, aby 
z całym swym brzemieniem przyjść po przebaczenie i uzdrowienie do Chrystusa ukrzyżowanego, 
albowiem w Jego ranach jest nasze zdrowie (Iz 53, 5).

Wielką zaletą ćwiczeń ignacjańskich jest to, że poznawanie siebie dokonuje się nie tylko 

dzięki   jakiejś   czysto   ludzkiej   wizji   człowieka   i   na   podstawie   nowoczesnych   technik 
psychologicznych,   lecz   w światłach   Bożego   Słowa   i zawsze   w klimacie   modlitewnym. 
Najważniejszym rozmówcą, terapeutą czy uzdrowicielem nie jest w nich prowadzący  Ćwiczenia, 
lecz sam Bóg, który zbawczo będzie „udzielał się duszy sobie oddanej i ogarniał ją ku swej miłości 
i chwale, a także przysposabiał ją ku tej drodze, na której będzie mu mogła lepiej służyć” (ĆD 15).

Tydzień drugi

Po   doświadczeniu   oczyszczającej   mocy   miłosierdzia   Bożego   w pierwszym   tygodniu, 

w drugim tygodniu Ćwiczeń rekolektant szuka intymnego spotkania z Osobą Jezusa Chrystusa, aby 
móc Go pełniej poznać, pokochać i naśladować. Chrystus staje się odtąd jego jedynym Panem 
i Mistrzem.   Dzięki   ewangelicznej   kontemplacji   drugiego   tygodnia  Ćwiczeń  ziemskie   życie 
i człowieczeństwo Jezusa staje się dla rekolektanta sakramentem, który umożliwia mu poznanie 
tajemnicy samego Boga: Kto Mnie zobaczył, zobaczył także i Ojca — powie Jezus (J 14, 9). Patrząc 
na człowieczeństwo Jezusa oczami ciała, rekolektant „widzi” Jego Bóstwo oczami duszy. Całe 
życie   Jezusa,   które   człowiek   kontempluje,   mówi   o nieskończonej   miłości   Boga   do   nas 
i jednocześnie   zaprasza   nas   do   udzielenia   na   nią   odpowiedzi.   To   pełnia   Bóstwa,   która   jest 
w Chrystusie,   dogłębnie   uświęca   każde   Jego   słowo,   każdy   czyn,   każdy   gest.   Cała   ludzka 
rzeczywistość doznała w Jezusie uświęcenia. I dlatego wszystko, co opisują Ewangelie stanowi dla 
nas pouczenie o tym, kim my także jesteśmy, kim mamy się stawać i jak mamy żyć.

Stojącym przed wyborem drogi życia kontemplacje drugiego tygodnia pomagają najpierw 

zdobyć wolność wewnętrzną wobec tego, co ma być przedmiotem wyboru. „W każdym dobrym 

1

wyborze, jeżeli chodzi o nas samych, oko naszej intencji winno być proste (por. Mt 6, 22 i Łk 11, 
34), wpatrzone jedynie w cel, dla którego jestem stworzony, a mianowicie dla chwały Boga” (ĆD 
169). Będąc wewnętrznie wolnym człowiek może dopiero usłyszeć wezwanie Jezusa do pójścia tą 
drogą, którą On sam dla niego wybrał. Nasz wybór drogi życia jest bowiem zawsze przyjęciem 
zaproszenia   samego  Jezusa.  U osób  zaś,   które  dokonały  już  wyboru  stanu  życia,  kontemplacje 
drugiego   tygodnia   prowadzą   do   reformy  życia   oraz   do   pogłębienia   i ożywiania   doświadczenia 
wiary.

Tydzień trzeci

Jezus   przemawia   do   nas   najmocniej,   kiedy   dla   nas   cierpi,   umiera   i zmartwychwstaje. 

Kontemplacje męki i śmierci Jezusa w trzecim tygodniu Ćwiczeń ukazują powagę i dramatyczność 
sytuacji   człowieka   po  grzechu   oraz   nieskończoną   miłość  Boga,   który  wydał   na   mękę   i śmierć 
krzyżową swojego Syna po to, abyśmy mieli życie wieczne. Kontemplacje męki i śmierci Jezusa 
utwierdzają   człowieka   w pragnieniu   pełnego   zjednoczenia   z Jezusem   i naśladowania   Go   także 
w tym,   co   najtrudniejsze:   „w   znoszeniu   wszystkich   krzywd   i wszelakiej   zniewagi   i wszelkiego 
ubóstwa, jeśli tylko najświętszy Majestat zechce mię wybrać i przyjąć do takiego rodzaju i stanu 
życia” (ĆD 98).

Tydzień czwarty

W  Ćwiczeniach   duchownych  kontemplacja   męki   i śmierci   Jezusa   jest   wprawdzie 

chronologicznie oddzielona od kontemplacji zmartwychwstania, ale oba te wydarzenia stanowią 
jakby dwa oblicza jednego centralnego wydarzenia: misterium paschalnego. Nie ma Jezusowego 
krzyża bez Jego zmartwychwstania, ani też nie ma Jezusowego zmartwychwstania bez Jego krzyża. 
Kontemplacja Jezusa zmartwychwstałego w czwartym tygodniu ukazuje nam, iż ostatecznym celem 
naszego życia nie jest cierpienie i udręka, ale udział w wiecznym szczęściu Boga. Jezus odchodzi 
z tego świata w boleści i męce, ale po to, aby móc znowu powrócić i obdarzyć swoich umiłowanych 
pełnią radości i chwały. Świadomość tego pozwala nam zachować nadzieję i spokój wewnętrzny 
także w chwilach próby i przeciwności życiowych.

Całe  Ćwiczenia  kończą   się   kontemplacją   „Ad   Amorem”,   która   jest   jakby   pomostem 

przerzuconym pomiędzy czasem intensywnej modlitwy rekolekcyjnej a szarą codziennością życia. 
Ćwiczenia  przeprowadzają więc człowieka od etapu pierwszego nawrócenia z grzechu aż po stan 
bezpośredniego   — mistycznego   zjednoczenia   z Bogiem,   w którym   „obecności   Boga   można 
poszukiwać   we   wszystkich   rzeczach,   na   przykład   w rozmowie   z kimkolwiek,   w chodzeniu, 
w patrzeniu, słuchaniu, rozumieniu oraz we wszystkim, co robimy, ponieważ Jego Boski Majestat 
ujawnia się we wszystkich rzeczach” (św. Ignacy Loyola).

Zasadniczemu nurtowi modlitwy w Ćwiczeniach towarzyszą bogate metodyczne wskazówki 

dotyczące wszystkich zasadniczych problemów związanych z życiem duchowym: różnych metod 
modlitwy   dostosowanych   do   stopnia   rozwoju   duchowego,   rozeznawania   duchowego   na   każdą 
sytuację  egzystencjalną  człowieka,  szczególnie  zaś  w stanach  kryzysów,  dokonywania  ważnych 
wyborów   i podejmowania   decyzji   życiowych,   formacji   sumienia,   rozdawania   jałmużny,   ascezy, 
jedności z Kościołem hierarchicznym.

Warunki uczestnictwa w Ćwiczeniach duchownych

Równowaga emocjonalna

Ćwiczenia   duchowne  z pełnym   milczeniem   oraz   z towarzyszeniem   indywidualnym   są 

zwykle intensywnym doświadczaniem. Aby mógł je dobrze odprawić rekolektant winien posiadać 

2

pewną   zdolność   kierowania   swoimi   odczuciami   i reakcjami   emocjonalnymi.   Winien   umieć 
zdystansować się do swoich przeżyć oraz umieć wypowiedzieć je przed kierownikiem duchowym, 
który będzie mu towarzyszył.

Lęk przed własnymi reakcjami emocjonalnymi oraz przed ich zwer- balizowaniem przed 

prowadzącym  Ćwiczenia  może prowadzić rekolektanta do zamykania się w sobie, a tym samym 
zamykania   się   na   działanie   Boga   w jego   duszy.   Człowiek   zamknięty   w sobie   staje   się   też 
praktycznie niezdolny od głębszego rozeznawania duchowego natchnień i poruszeń wewnętrznych. 
Zdolność   do   rozeznawania   duchowego   jest   fundamentem   dobrego   odprawienia   rekolekcji 
iegnacjańskich.  W „Ćwiczeniach”   odprawianych   indywidualnie   człowiek   spotyka   się   z własnym 
cieniem (P. van Breemen SJ). Winien więc być zdolnym odróżnić działanie Boże od jego własnych 
reakcji związanych z jego ludzkimi obawami, namiętnościami i ludzkimi potrzebami.

Osobom emocjonalnie niezrównoważonym lub bardzo zamkniętym w sobie nie powinno 

radzić się odprawienia rekolekcji ignacjańskich zanim nie staną się bardziej wolne wobec swoich 
uczuć oraz zanim nie nauczą się — choćby w małym stopniu — kierowania własnymi reakcjami 
emocjonalnymi.   Nie   należy   też   dopuszczać   do   odprawiania  Ćwiczeń   duchownych  osób,   które 
posiadają pewne skłonności psychotyczne lub też przebywały na jakimś  intensywnym leczeniu 
psychiatrycznym.   W trakcie   trwania  Ćwiczeń  takie   skłonności   chorobowe   mogą   się   uaktywnić 
łatwiej niż w zwyczajnym codziennym życiu. Rekolekcje ignacjańskie stwarzają zbyt wysoki próg 
napięcia emocjonalnego, z którym osoby te mogą sobie po prostu nie radzić. Wysokie napięcie 
uczuciowe, którego osoba nie jest w stanie kontrolować, może powodować u osób ze skłonnościami 
chorobowymi swoistą ucieczkę w chorobę.

Zdolność milczenia

Kolejnym  ważnym  warunkiem  dobrego odprawienia  Ćwiczeń  duchownych  jest zdolność 

osoby do zachowania pełnego milczenia zewnętrznego  i wyciszenia wewnątrznego.  Św. Ignacy 
Loyola stwierdza, iż rekolektant „postąpi [w Ćwiczenia] tym więcej, im bardziej odłączy się od 
wszystkich przyjaciół i znajomych i od wszelkiej troski doczesnej, opuszczając np. dom, w którym 
mieszka, a udając się do innego domu, (...) aby tam żyć w jak największym odosobnieniu i ukryciu 
(...) bez obawy przeszkód ze strony znajomych” (por. ĆD 20). Milczenie zewnętrzne, które polega 
na wyciszeniu bodźców zewnętrznych, ma stworzyć dobre warunki do ujawnienia się  bodźców 
wewnętrznych. Milczenie pozwala ujawnić wszystkie zamysły ludzkiego serca, zarówno dobre, jak 
i złe.

Bywają   osoby,   które   są   praktycznie   niezdolne   do   zniesienia   napięcia   emocjonalnego 

stwarzanego   przez   milczenie.   źródłem  tej   niemożności   może   być,   np.  nadmierna   pobudliwości 
uczuciowa,   niepokój   wewnątrzny,   nieświadome   dążenia   do   bycia   w centrum   zainteresowania 
innych itp. Takie osoby nie powinni być dopuszczane do uczestnictwa w rekolekcjach ignacjańskich 
zanim nie staną się zdolne do świadomego i podjętego w duchu wolności milczenia zewnętrzne 
i wyciszenia wewnętrznego.

Wielkie pragnienia duchowe

Rekolekcje ignacjańskie, szczególnie zaś pierwszy tydzień, są dla wielu osób dość trudnym 

przeżyciem.   Aby   stawić   czoła   wszystkim   trudnościom   związanym   z odprawianiem  Ćwiczeń 
konieczna jest silna motywacja wewnętrzna. Tylko z pomocą wielkich pragnień duchowych można 
pokonać   opory   emocjonalne   i duchowe,   jakie   rodzą   się   w trakcie   procesu   wewnętrznego 
nawrócenia.

Pierwszym celem rekolekcji ignacjańskich nie jest rozwiązywanie ludzkich problemów, ale 

szukanie Boga i Jego woli. Stąd też pragnienie odprawienia rekolekcji ignacjańskich winno mieć 

3

przede wszystkim charakter natury duchowej. Kiedy rekolektant szuka najpierw Królestwa Bożego, 
wszystko inne jest mu wówczas dodane.  Kiedy Bóg jest na pierwszym miejscu, wszystko jest na 
swoim   miejscu  (św.   Augustyn).   Osoba   odprawiająca   rekolekcje   wchodząc   w doświadczenie 
Ćwiczeń winna być gotowa (przynajmiej w pragnieniach wewnętrznych) przyjąć to, co dla niej Pan 
Bóg przygotował. Wszystkie zaś problemy osobiste, z którymi wchodzi w rekolekcje, winny być 
podejmowane   i rozwiązywane   w dialogu   z Bogiem.   Głębia   pragnień   duchowych   w czasie 
rekolekcji ujawnia się przede wszystkim w wielkiej hojności rekolektanata wobec Boga. Św. Ignacy 
stwierdza zaś, że „temu, który przyjmuje i odprawia Ćwiczenia, wielce pomoże, jeśli wejdzie w nie 
wielkodusznie i z hojnością względem swego Stwórcy i Pana i złoży mu w ofierze całą swą wolę 
i wolność, aby Boski jego Majestat tak jego osobą, jak i wszystkim, co posiada, posługiwał się 
wedle najświętszej woli swojej” (ĆD 5).

Doświadczenie modlitwy myślnej

Rekolekcje   ignacjańskie   są   bardzo   intensywnym   czasem   modlitwy.   Rekolektantowi 

proponuje   się   zwykle   cztery  bloki   modlitwy  trwające   około   godziny.   Stąd   też   do   odprawienia 
Ćwiczeń   duchownych  potrzebne   jest   choćby   minimalne   doświadczenie   modlitwy   przedłużonej 
— medytacji. Osobom niezaprawionym w modlitwie medytacyjnej, przed odprawieniem rekolekcji 
ignacjańskich proponuje się zwykle uczestnictwo w rekolekcyjnych skupieniach, w których podaje 
się metodę medytacji oraz przeprowadza się wstępne „ćwiczenia” rekolekcjyne. Jest rzeczą ważną, 
aby rekolektant w czasie  Ćwiczeń duchownych  nie koncentrował się zbytnio na samej metodzie 
medytacji, ale raczej na treści modlitwy — na słuchaniu Słowa Bożego.

Umiejętność analizowania swoich uczuć

Cechą charakterystyczną rekolekcji ignacjańskich jest rozeznawanie „na bieżąco”, z dnia na 

dzień, owoców przedłużonej modlitwy osobistej. Stąd też warunkiem uczestnictwa w rekolekcjach 
jest   zgoda   na   rozmowy  indywidualne   z kierownikiem   duchowym   na   temat   owoców   modlitwy. 
Rozmowy indywidualne w Ćwiczeniach duchownych wymagają jednak umiejętności analizowania 
i wypowiadania swoich uczuć i przeżyć, szczególnie tych, które budzą jakieś obawy, niepokoje 
i lęki.  Ćwiczenia  prowadzone indywidualnie podejmują wszystkie zasadnicze życiowe problemy 
człowieka, i kiedy dochodzą one do głosu, rekolektant winien być zdolnym do zwerbalizowania ich 
przed dającym  Ćwiczenia  w atmosferze wolności, otwartości oraz zaufania. Ukrywanie w sposób 
lękowy   przez   odprawiającego  Ćwiczenia  swoich   stanów   wewnętrznych   hamuje   cały   proces 
duchowy, który winien mieć miejsce w rekolekcjach ignacjańskich. Niezdolność do wypowiadania 
myśli, ujawniania swoich przeżyć oddaje najczęściej pewną niezdolność wewnętrzną do oderwania 
się od swojego problemu i powierzenia go Panu Bogu.

Osobista decyzja uczestnictwa w „Ćwiczeniach”

Koniecznym   warunkiem   uczestnictwa   w rekolekcjach   ignacjańskich   z prowadzeniem 

indywidualnym jest także całkowita dobrowolność i osobiście podjęta decyzja uczestnictwa w nich. 
Nie jest rzeczą korzystną zbytnie zachęcanie innych czy też naleganie na odprawienie  Ćwiczeń 
duchownych.   Brak   całkowitej   zgody  wewnętrznej   na   odprawienie  Ćwiczeń  ujawnia   się   zwykle 
w wielkich   oporach   wewnętrznych   w czasie   ich   odprawiania.   O.   Mieczysław   Bednarz,   wielki 
znawca Ćwiczeń, przestrzegał często przed lekkomyślnym wejściem w Ćwiczenia duchowne.

Powyższe warunki winny być  rozeznane w osobistym dialogu kandydata z osobą dającą 

Ćwiczenia  lub   też   poprzez   korespondencję   z domem   rekolekcyjnym   proponującym   rekolekcje 
ignacjańskie.

4

Zgłaszanie się na rekolekcje ignacjańskie

W liście skierowanym do ośrodka prowadzącego rekolekcje ignacjańskie należy przedstawić 

swoją sytuację egzystencjalną i duchową. Należy podać wiek, zawód, sytuację rodzinną. Należy 
także podać ważniejsze wydarzenia w życiu, opisać krótko obecną sytuację wiary, doświadczenie 
w modlitwie,   zaangażowanie   kościelne   (społeczne,   charytatywne)   oraz   przedstawić   ważniejsze 
osobiste problemy, obawy, lęki. 

W liście   należałoby   także   udzielić   odpowiedzi   na   pytania:   Czego   przede   wszystkim 

oczekuję od rekolekcji ignacjańskich? Czy gotów jestem w czasie rekolekcji zachować milczenie? 
Czy wyrażam zgodę na rozmowę o własnych przeżyciach z prowadzącym rekolekcje? 
Przedstawienie się ma służyć lepszemu rozeznaniu możliwości owocnego odprawienia rekolekcji.

Przygotowanie do „Ćwiczeń” i ich program

Oczekiwanie na rekolekcje ignacjańskie winno być dla kandydata na  Ćwiczenia  czasem 

intensywnej przedłużonej modlitwy osobistej, dzięki której może on lepiej przygotować się do ich 
odprawienia.   W sposób   szczególny   należałoby   prosić   o hojność   i otwartość   wobec   Boga   oraz 
o światło i mądrość Ducha Świętego dla siebie i prowadzących rekolekcje.

Każdy  z czterech  Tygodni   Ignacjańskich  trwa   zwykle   osiem   dni.   Program   dnia   zawiera 

m.in.:   dwa   wprowadzenia   do   modlitwy,   cztery   medytacje,   Eucharystię,   rachunek   sumienia. 
Kierownik   duchowy   na   codziennym   spotkaniu   stara   się   pomóc   rekolektantowi   w rozumieniu 
sposobu, w jaki Bóg go prowadzi w Ćwiczeniach.

5