oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
1
JA I MY, (oni)
TEORIE TOŻSAMOŚCI
SPOŁECZNEJ
MINIMALNY EFEKT GRUPOWY
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
1
JA I MY, (oni)
TEORIE TOŻSAMOŚCI
SPOŁECZNEJ
MINIMALNY EFEKT GRUPOWY
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
2
Teoria Tożsamości Społecznej
Henriego Tajfela
PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA
1.
Ludzie motywowani są do utrzymania
pozytywnego obrazu własnej osoby
2.
Poczucie własnej wartości w dużym stopniu opiera
się na przynależności do określonych grup -
identyfikacji z określoną grupą lub grupami
3.
Osiąganie pozytywnej tożsamości społecznej
powstaje w rezultacie porównań międzygrupowych
faworyzujących grupę własną - osiąganie i
utrzymywanie pozytywnej samooceny
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
3
Teoria Tożsamości Społecznej
Henriego Tajfela c.d.
Mechanizmy działania tożsamości społecznej opierają się na
dwóch rodzajach czynników:
MOTYWACYJNYCH -
dążenie ludzi do utrzymania,
podwyższania samooceny
POZNAWCZYCH - procesy kategoryzacji
Zachowania społeczne tworzą kontinuum, na którego
krańcach znajdują się
zachowania interpersonalne vs. intergrupowe.
Powiązane są one w różnym stopniu z angażowaniem
tożsamości osobistej i społecznej
.
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
4
Teoria Tożsamości Społecznej
Henriego Tajfela c.d.
Tożsamość osobista
Zachowania
interpersonalne:
działania jednostki, która cechuje się określonymi,
indywidualnymi właściwościami oraz określonymi
relacjami interpersonalnymi z innymi jednostkami
Tożsamość społeczna
Zachowania
intergrupowe:
działania jednostki, która występuje jako członek
grupy. Mniej istotne jest to, kim jest jako osoba,
ważniejsze jest do jakiej grupy przynależy
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
5
Teoria Tożsamości Społecznej
Henriego Tajfela c.d.
Przynależność do wielu grup i kategorii
społecznych - człowiek posiada wiele
tożsamości społecznych (np. kobieta,
student, Polak,).
Aktywizacja określonej tożsamości zależy
od układu czynników sytuacyjnych i
kontekstowych
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
6
Kiedy określona tożsamość społeczna
staje się wyrazista i reguluje
zachowaniem podmiotu, prowadzi to
następujących konsekwencji
1.
spostrzeganie własnej osoby oraz własne zachowania
sterowane są przez normy własnej grupy i jej
stereotypy
2.
skłonność do zachowań homogenicznych,
zuniformizowanych, rozpiętość zachowań jest
mniejsza niż by na to wskazywały indywidualne
różnice między członkami grupy
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
7
3.
percepcja członków odpowiedniej grupy obcej
jest zgodna ze stereotypami tej grupy
4.
zachowania wobec członków innych grup są
mało zróżnicowane, są oni spostrzegani jako
wzajemnie podobni - homogenizacja grupy
obcej.
5.
zachowania intergrupowe nabierają charakteru
rywalizacyjnego
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
8
Badanie (Taylor i in.) wg. paradygmatu „kto powiedział co”
OB. oglądały film przedstawiający dyskusje trzech białych i trzech czarnych
mężczyzn. Następnie proszono je o przypomnienie konkretnych kwestii
wypowiadanych przez poszczególne osoby oraz przypisanie wypowiedzi
określonym osobom.
Popełniano więcej błędów wewnątrz kategorialnych ( tj. np. wypowiedź jednej
osoby czarnej przypisywana jest innej osobie czarnej) niż między
kategorialnych (wypowiedź osoby czarnej przypisywana osobie białej)
Kategoryzacja – wytwarza niemal automatycznie dwa
efekty
:
1.
Tendencyjność w spostrzeganiu polegająca na
wzmacnianiu różnic między kategorialnych i
wzmacnianiu podobieństw wewnątrz kategorialnych –
tzw. efekt akcentuacji
2.
Ewaluatywne i behawioralne różnicowanie między
kategoriami, faworyzowanie grupy własnej (in-group
bias) kosztem grupy obcej
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
9
Teoria autokategoryzacji
Johna TURNERA
Ja definiowane jest na podstawie trzech poziomów
kategoryzacji
:
1.
Ja jako istota ludzka
2.
Ja jako członek rozmaitych grup społecznych takich
jak klasa społeczna, ras, narodowość, zawód –
kategoryzacja oparta na podobieństwie i różnicach
wynikających z przynależności do pewnych grup i nie
przynależności do innych.
3.
Ja jako niepowtarzalna jednostka – kategoryzacja
oparta na porównaniach jednostki z innymi członkami
grupy własnej
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
10
Teoria autokategoryzacji
Johna TURNERA c.d.
Percepcja Ja zmienia się wzdłuż dymensji,
z jednej strony jednostka spostrzega siebie jako
osobę unikalną, różną od członków grupy
własnej
tożsamość osobista
z drugiej widzi siebie poprzez grupę, jako osobę
tożsamą do innych członków grupy i różną
od członków grupy obcej
tożsamość
społeczna
Tożsamość społeczna to inaczej społeczne ja
kategorialne tj. wynikające z podziału MY – ONI –
grupa własna vs. grupa obca.
.
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
11
Teoria kategoryzacji Ja wyjaśnia fenomen grupy w terminach struktury i
funkcji koncepcji Ja tj. systemu reprezentacji poznawczych dotyczących
własnej osoby – kategorie Ja
Kategoryzacja Ja – poznawcze włączenie Ja do
pewnej klasy i traktowanie go jak identycznego –
podobnego, wymiennego.
Kategoryzacja Ja może odbywać się na różnych poziomach abstrakcji,
które pozostają ze sobą w stosunkach inkluzywnych – kategorie na
niższych poziomach mogą wchodzić do kategorii na poziomie wyższym.
W warunkach typowych obydwa poziomy kategoryzacji (osobisty i grupowy)
są do pewnego stopnia wyraziste.
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
12
Pewne czynniki mogą zwiększyć wyrazistość kategoryzacji grupowej
– zwiększyć podobieństwo do innych członków grupy własnej na
wymiarach definiujących członkostwo grupowe
.
To prowadzi do
DEPERSONALIZACJI
( kontekstualna zmiana poziomu tożsamości, a nie jej utrata)
Depersonalizacja to stereotypowe spostrzegania siebie
jako dającego się wymienić na inny egzemplarz –
reprezentanta danej kategorii.
Depersonalizacja to inaczej subiektywna stereotypizacja
Ja w terminach relewantnej kategorii społecznej, która
stanowi poznawczą determinantę zachowania
grupowego.
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
13
Czynniki sprzyjające depersonalizacji tj.
przełączeniu tożsamości indywidualnej na
społeczną:
1.
Konflikt, konfrontacja, spotkanie z inną grupą
2.
Wyraźna odrębność własnej grupy od otoczenia
3.
Podmiot działający jako reprezentant własnej grupy
4.
Aktywizacja ważnych norm grupowych
5.
Uniformizm wewnątrz grupowy
6.
Gdy zachowania innych osób wobec podmiotu mają
charakter zachowania wobec członka grupy
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
14
Warunki wpływające na użycie określonej
kategorii w procesie kategoryzaji
1.
Dostępność poznawcza (accesibility) – chroniczna –
częstość używania kategorii w przeszłości, czasowa –
„uprzedniość” jej aktywizacji
2.
Ocena przez podmiot użyteczności danej kategorii
3.
Kontekstualne wybijanie się określonych właściwości
obiektu.
Kategoryzacja Ja (ja kobieta, ja nauczyciel, ja Kaszub)
jest zjawiskiem zmiennym, kategorie Ja nie są
absolutnymi własnościami podmiotu – stałymi
strukturami umysłowymi, lecz zależnymi od kontekstu
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
15
MINIMALNY EFEKT GRUPOWY
(
minimal group paradigm. MGP
)
Osoby badane podzielone są losowo na dwie
grupy w sposób arbitralny np. grupa K i grupa
W, kryterium - np. preferencje dotyczące sztuki
współczesnej.
Dowolne kryterium podziału jest wystarczające
do podziału grupy na własną (MY) i obcą (ONI)
Jako zmienna zależna w tego typu badaniach
występuje: alokacja zasobów (np. przydzielanie
nagród pieniężnych członkom grupy własnej vs.
obcej, przydzielanie punktów)
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
16
MINIMALNY EFEKT GRUPOWY c.d.
Zdaniem Tajfela (social identity theory – SIT) kategoryzacja My –
Oni jest podstawą do formowania społecznej tożsamości.
Jednostki dążąc do pozytywnej tożsamości uzyskują ją poprzez
poszukiwanie porównań miedzy grupą własną i obcą w taki
sposób, aby to faworyzowało grupę własną (ingroup).
Niektóre dane empiryczne dowodzą zjawiska dyskryminowania
grupy obcej (outgroup). Rezultaty badań wskazują, że
członkowie grupy czuli się bardziej szczęśliwi,
usatysfakcjonowani i pewni siebie, bardziej zadowoleni z
przynależności do grupy własnej, po działaniach
dyskryminujących grupę obcą w porównaniu z sytuacją przed ich
podjęciem
.
Według Tajfela jest to dowód na to, że ludzie mogą
dyskryminować grupę obcą w celu uzyskania bardziej
pozytywnej własnej tożsamości społecznej
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
17
MINIMALNY EFEKT GRUPOWY c.d.
(
minimal group paradigm. MGP
)
Według Rabbie’go (Behavioral Interaction Model - BIM) efekt
dyskryminacji w minimalnej sytuacji grupowej wynika ze
współzależności między członkami grupy w osiąganiu
nagradzających wyników. Jednostki kierują się dążeniem do
zaspakajania ich własnych interesów.
W sytuacji MGP jednostki oczekują wzajemności od członków grupy
własnej – faworyzują ich bardziej niż członków grupy obcej w
rozdziale zasobów, ponieważ oczekują, że na zasadzie wzajemności,
też będą preferowani przez grupę własną. Preferowanie członków
grupy własnej jest więc najlepszym sposobem dla jednostki na
uzyskanie maksymalnych osobistych korzyści w podziale
zasobów.
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
18
MINIMALNY EFEKT GRUPOWY c.d.
(minimal group paradigm. MGP)
Badanie (Gagnon& Bourhis, 1996) testujące powyższe dwa wyjaśnienia:
Uczestnicy eksperymentu dokonywali podziału punktów w dwóch
warunkach:
Warunki autonomii pozytywnej (powiedziano im w tajemnicy, że tak
naprawdę niezależnie od wszystkiego i tak oni dostaną maksymalną
liczbę punktów możliwych do zdobyć w eksperymencie) oraz w
Warunkach współzależności (równej zależności od członków grupy własnej
i obcej)
Zgodnie z BIM uczestnicy w warunkach pozytywnej autonomii nie powinni
dyskryminować członków grupy obcej, gdyż wyeliminowano wzajemną
zależność –potencjalne korzyści uczestnika nie zależały od zachowania
członków grupy własnej.
Zgodnie z SIT, uczestnicy w warunkach autonomii powinni tak samo jak w
warunkach współzależności, dyskryminować członków grupy obcej w
celu zyskania pozytywnej tożsamości.
oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot
19
MINIMALNY EFEKT GRUPOWY c.d.
Rezultaty nie potwierdziły BIM, uczestnicy w obu warunkach podobnie
dyskryminowali grupę obcą. Dodatkowe analizy dotyczące siły
identyfikacji z grupą własną pokazały, że silna dyskryminacja
wystąpiła u osób silnie identyfikujących się z grupą oraz nie
wystąpiła u tych uczestników, którzy słabo identyfikowali się z grupą
własną.
W innym badaniu, w którym wprowadzono warunki negatywnej
autonomii (powiedziano uczestnikom w sekrecie, że naprawdę i tak
nie otrzymają żadnych pieniędzy w tym eksperymencie)
dyskryminacja również zależała od poziomu identyfikacji a nie od
warunków. Zdaniem Tajfela, badania pokazują, że SIT lepiej
wyjaśnia faworyzowanie własnej grupy i dyskryminowanie grupy
obcej