pakiet_edu_Majewski

Opracowano w ramach projektu

"Badanie postaw wobec

ydów i stosunku do ich dziedzictwa,

współpraca z lokalnymi partnerami w wybranych 15 miejscowo

ciach, edukacja dla tolerancji",

realizowanego przez Fundacj

Ochrony Dziedzictwa

ydowskiego

dzi

ki wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego.

Wst

Judaizm, zwany równie

mozaizmem, jest jedn

z trzech wielkich religii monoteistycznych.

Jest równocze

nie zespołem wierze

, warto

ci etycznych i postaw wynikaj

cych z tradycji i

obyczajów

ydowskich. Główne jego zało

enia opieraj

na wierze w jedynego

niepodzielnego Boga –

הוהי

, który wybrał naród Izraela do zawarcia z Nim przymierza.

Jako,

e jest to religia z wieloma nurtami - od ortodoksyjnych przez reformowane po

post

powe, a w dodatku bez

le okre

lonej hierarchii, jak ma to miejsce w ko

ciele

katolickim, na czele którego stoi papie

– bardzo trudno opisa

w prosty i przejrzysty

sposób. Na potrzeby niniejszej pracy uznali

my,

e na wst

pie przypomnimy najwa

niejsze

wydarzenia, które kształtowały pó

niejsze zwyczaje i tradycje

ydowskie. W kolejnych za

ęś

ciach opiszemy dwa cykle – cykl

ycia człowieka od narodzenia a

mierci oraz cykl

roczny, w czasie którego

ydzi obchodz

ta religijne – dzi

ki którym łatwiej b

dzie

usystematyzowa

sobie wiedz

na temat tradycji i obrz

dów

ydowskich. Pami

tajmy

jednak,

e opisane tradycje nie s

le przestrzegane przez wszystkich

ydów na

wiecie i

nie dotycz

ich wszystkich. Blisko dwa tysi

ce lat

ycia w diasporze spowodowały,

e w

ró

nych rejonach

wiata wykształciły si

ró

ne zwyczaje, obrz

dy, tradycje kulinarne etc.

Chcemy równie

uczuli

e tak jak w ka

dej religii, ludzie w ró

nym stopniu przestrzegaj

nakazów i zakazów na nich nało

onych, a proces sekularyzacji dotkn

ydów tak samo jak

wszystkie inne narody na

wiecie.

Pocz

tki

Historia judaizmu jest

le zwi

zana z histori

narodu

ydowskiego. Niemo

liwym jest

wskazanie konkretnego wydarzenia, po którym narodził si

judaizm, jak w przypadku

chrze

cija

stwa czy islamu. Cz

sto mo

na spotka

z twierdzeniem,

e zawarcie

przymierza Boga z Abrahamem jest pocz

tkiem judaizmu, ale czy Adam i Ewa nie wierzyli

w jedynego Boga?

Opracowano w ramach projektu

"Badanie postaw wobec

ydów i stosunku do ich dziedzictwa,

współpraca z lokalnymi partnerami w wybranych 15 miejscowo

ciach, edukacja dla tolerancji",

realizowanego przez Fundacj

Ochrony Dziedzictwa

ydowskiego

dzi

ki wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego.

Bóg zawarł przymierze z Abrahamem (Rdz 17, 1-22), według którego obiecał On

Abrahamowi liczne potomstwo i opiek

nad nim oraz własn

ziemi

– Ziemi

Obiecan

–

wymagaj

c w zamian od człowieka posłusze

stwa i wiary. Znakiem owego przymierza miało

sta

obrzezanie – brit mila. Bóg, dotrzymuj

c swej obietnicy, dał Abrahamowi potomstwo:

jego

ona Sara, uwa

ana za bezpłodn

, urodziła mu syna – Izaaka. Był to drugi syn

Abrahama. Pierwszego, Izmaela, urodziła mu jego niewolnica. Bóg, chc

c sprawdzi

wiar

Abrahama, kazał mu zło

swego młodszego syna w ofierze. W ostatnim momencie

Abraham został powstrzymany przez Anioła (Rdz. 22, 12). Po

mierci Sary, Abraham wzi

Katur

, z któr

miał kolejnych sze

ciu synów - Zembrana, Jazara, Madana,

Madiana, Luzubaka i Suosa.

Synowie ci dali pocz

tek wszelkim narodom

cym na

wiecie.

ydzi wywodz

Izaaka, który po

lubił Rebek

, z któr

miał nast

pnie dwóch synów: Ezawa i Jakuba. Jakub,

pomimo tego,

e był młodszy, podst

pem uzyskał błogosławie

stwo ojca dla pierworodnego

syna. Otrzymał od Boga nowe imi

– Izrael – a jego synowie dali pocz

tek dwunastu

plemionom Izraela.

Ukochanym synem Jakuba był Józef, którego z zawi

ci bracia sprzedali do Egiptu. Dzi

umiej

tno

ci odczytywania snów, Józef uzyskał siln

pozycj

na dworze faraona – tak siln

e w czasie kl

ski głodu mógł sprowadzi

do Egiptu swych braci i ojca wraz z rodzinami.

Izraelici pozostali w Egipcie około 400 lat. W tym czasie zapomniano ju

o zasługach Józefa,

a jego potomków uczyniono niewolnikami. Chc

c zapobiec przepowiedni egipskiego

kapłana, głosz

cej,

e nadejdzie Izraelczyk, który osłabi pot

faraonów, władca nakazał

zamordowa

wszystkich m

skich potomków

ydowskich. Jedynym dzieckiem, które zostało

uratowane był Moj

esz. Został on wychowany przez córk

faraona. Gdy Moj

esz dorósł,

musiał ucieka

z Egiptu. Wtedy to na górze Synaj ukazał mu si

Bóg pod postaci

gorej

cego krzewu, który nakazał Moj

eszowi wyprowadzi

lud Izraela do Ziemi Obiecanej,

co te

udało mu si

przy wsparciu Boga uczyni

ydzi, pakuj

c si

w po

piechu, uciekli za

Moj

eszem na pustyni

, udaj

c si

nast

pnie pod gór

Synaj. Tam te

Bóg przekazał im 10

przykaza

. Hebrajczycy pod wodz

Moj

esza udali si

nast

pnie do Ziemi Obiecanej, jednak

gdy dostrzegli pot

ludów w niej mieszkaj

cych zl

kli si

i zw

tpili w obietnic

Boga. Za

kar

, Pan skazał ich na 40 lat tułaczki po pustyni, tak aby

adna osoba, która wyszła z

Egiptu nie weszła do Ziemi Obiecanej – Kanaanu. Dopiero ich dzieci zaj

ły owe terytorium

podbijaj

c kolejne ludy.

Opracowano w ramach projektu

"Badanie postaw wobec

ydów i stosunku do ich dziedzictwa,

współpraca z lokalnymi partnerami w wybranych 15 miejscowo

ciach, edukacja dla tolerancji",

realizowanego przez Fundacj

Ochrony Dziedzictwa

ydowskiego

dzi

ki wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego.

Po okresie plemiennym, kiedy to władz

nad pa

stwem sprawowali s

dziowie,

ydzi z

powodu zagro

enia ze strony Filistynów, zbudowali własne silne królestwo, którego władc

został Saul, a nast

pnie Dawid i Salomon. Panowanie Dawida to okres podboju okolicznych

ziem, natomiast rz

dy Salomona to czasy pokoju i rozwoju, czego symbolem mo

e by

wzniesienie wielkiej

tyni w Jerozolimie na górze Moria (tej samej, na której Abraham

chciał zło

swego syna, Izaaka, w ofierze).

mierci Salomona królestwo podzieliło si

na królestwo Izraela (północ) i królestwo Judy

(południe). Obydwa pa

stwa były nieudolnie rz

dzone przez kolejnych władców, co w

poł

czeniu z rosn

pot

Asyrii spowodowało,

e pod koniec VIII w. p.n.e. królestwo

Izraela przestało istnie

, a jego mieszka

cy zostali uprowadzeni w gł

b pa

stwa

asyryjskiego. Sto lat pó

niej Asyria zacz

ła chyli

ku upadkowi, a jej miejsce zostało

zaj

te przez Babiloni

W roku 587 p.n.e. królestwo Judy zostało podbite przez władc

Babilonii –

Nabuchodonozora. W 586 r. p.n.e. władca Babilonii zburzył

tyni

Salomona, a cała

ludno

ść

została uprowadzona do Babilonii. Niewola ta trwała do 538 roku, kiedy nowi władcy

Babilonii – Persowie – zezwolili

ydom na powrót. Uzyskali oni tym sposobem do

ść

szerok

autonomi

. W latach 520 – 515 wzniesiono now

tynie na miejscu starej.

W 332 roku Juda została podbita przez Greków, a jej nazw

zmieniono na Jude

. Po

mierci

Aleksandra Wielkiego prowincja ta znalazła si

w r

kach Seleucydów, którzy d

ąŜ

yli do

przymusowej hellenizacji

ydów – dekretami zakazano obrzezania, obchodzenia

t i

sprawowania jakichkolwiek form kultu.

tynia Jerozolimska została po

cona Zeusowi.

Skutkiem tej polityki był wybuch powstania Machabeuszy w 166 r. p.n.e.

ydom udało si

odzyska

tyni

, która na powrót została skoszerowana, czyli rytualnie po

cona. W

czasie oczyszczania

tyni wydarzył si

cud, gdy

jeden dzban oliwy do rozpalenia

menory (ogromnego siedmioramiennego

wiecznika) wystarczał nie na jeden dzie

palenia,

lecz na osiem. Ustanowiono władz

arcykapłanów z dynastii Hasmoneuszy.

W tym czasie cały region przekształcał si

stopniowo w prowincj

rzymsk

. Wielkie zmiany

przyniósł okres panowania Heroda, który nie tylko zmodernizował kraj, ale równie

rozbudował

tyni

. W 66 r. n.e. wybuchło powstanie przeciw supremacji rzymskiej, w

czasie którego zniszczona została cała Jerozolima wraz ze

tyni

. Wydarzenia te

rozpocz

ły okres rozproszenia

ydów po

wiecie - diaspory. W 132 roku wybuchło drugie i

ostatnie powstanie

ydowskie, którego przywódc

był Bar Kochba.

Opracowano w ramach projektu

"Badanie postaw wobec

ydów i stosunku do ich dziedzictwa,

współpraca z lokalnymi partnerami w wybranych 15 miejscowo

ciach, edukacja dla tolerancji",

realizowanego przez Fundacj

Ochrony Dziedzictwa

ydowskiego

dzi

ki wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego.

W diasporze

ydzi dostrzegali zagro

enie dla własnej to

samo

ci tym bardziej,

Rzymianie zakazali wszelkich praktyk religijnych, a nieprzestrzeganie zakazu surowo karali.

Skutkiem tego zacz

to spisywa

tradycje ustne i komentarze do Tory, aby nie zostały one

zapomniane. Wraz ze zburzeniem

tyni rozpocz

ł si

dla

ydów, jak ju

wspomnieli

my,

okres diaspory – rozproszenia, a okres wcze

niejszy stał si

ródłem tradycji i kultury

ydowskiej.

ródła wiary

Tora – (hebr. –

הרות

– prawo), czyli Pi

cioksi

g Moj

eszowy to naj

tszy tekst judaizmu,

składaj

cy si

z 5 ksi

g spisanych w j

zyku hebrajskim. Swym tekstem obejmuje ona okres

od stworzenia

wiata do czasu w

drówki

ydów po pustyni pod przewodnictwem Moj

esza.

Według tradycji Tora jest słowem bo

ym spisanym przez Moj

esza. Dlatego te

otaczana

jest najwy

czci

. Tekstu tego nie mo

na zmienia

(słowo bo

e jest idealne), a nawet

dotyka

, aby go nie sprofanowa

. Tekst spisany na długim pergaminie nawini

ty jest na

specjalne dr

ąŜ

ki umo

liwiaj

ce przewijanie pergaminu bez jego dotykania. Tora

przechowywana jest w synagodze w specjalnej wn

ce zwanej aron ha-kodesh. Aby

zabezpieczy

przed profanacj

, rodał zakryty jest specjalnym pokrowcem – meil (zwany

równie

sukienk

na Tor

Zastanawiaj

cy mo

e by

sposób spisywania Tory, skoro nie mo

na jej dotyka

. Tor

spisywa

sofer - skryba maj

cy prawo spisywa

te teksty. Powinien on by

ubrany w

specjalne białe szaty, a tak

e by

czystym rytualnie – po k

pieli w mykwie. Tora nie mo

zawiera

adnego bł

du, gdy

przestaje ona by

słowem bo

ym, st

d te

powstało polskie

powiedzenie „co do joty”. Jod (

), czyli najmniejsza litera alfabetu hebrajskiego nie mo

zosta

pomini

ta przy przepisywaniu. W przypadku, gdy Tora zawiera bł

dy, była dotykana,

li nie wiadome s

jej losy, jest ona nie koszerna i nie mo

e by

ywana do celów

rytualnych. Taka Tora powinna zosta

pochowana na cmentarzu.

Tanach – (hebr. –

ך״נת

), czyli inaczej Biblia Hebrajska to zbiór pism składaj

cy si

z 24

ksi

g. Dzieli si

on na trzy cz

ęś

ci: Tora – prawo, Newiim – prorocy, Ketuwim – pisma. Kanon

Tanachu został ustalony podczas synodu rabinów w Jawne około 100 roku n.e. Od tego

czasu owym wyborem miano posługiwa

tylko i wył

cznie w synagogach. Wszelkie inne

wersje nale

ało jak najszybciej pochowa

w ziemi. Nad poprawno

tekstów

Opracowano w ramach projektu

"Badanie postaw wobec

ydów i stosunku do ich dziedzictwa,

współpraca z lokalnymi partnerami w wybranych 15 miejscowo

ciach, edukacja dla tolerancji",

realizowanego przez Fundacj

Ochrony Dziedzictwa

ydowskiego

dzi

ki wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego.

przechowywanych w synagogach mieli czuwa

masoreci. Miedzy VII a X wiekiem

wprowadzono do Biblii Hebrajskiej zapis samogłoskowy maj

cy na celu ułatwienie

ydom w

diasporze poprawnego odczytywania Tanachu (normalnie alfabet hebrajski nie zawiera

samogłosek).

Talmud – (hebr. –

דומלת

), czyli zapis tradycji ustnej judaizmu, zawiera zasady

ycia

religijnego. Składa si

z dwóch cz

ęś

ci Miszny i Gemary, w których spisano rozwa

ania na

temat Tory z okresu obejmuj

cego około 800 lat. W Misznie zawarto praktyczne informacje

dotycz

ce tego jak nale

y interpretowa

nakazy zawarte w Torze. Spisanych jest tam 248

nakazów i 365 zakazów, które ł

cznie tworz

613 micwot, czyli przykaza

. Owe przykazania

tworz

halach

, czyli prawo

ydowskie. Gemara za

stanowi komentarz do Miszny, jeszcze

dokładniej okre

laj

c zasady pobo

nego

ycia. Istniej

dwie wersje Gemary powstałe w

dwóch o

rodkach naukowych – w Babilonii i w Jerozolimie. Talmud Babilo

ski jest

obszerniejszy i uwa

any za nadrz

dny. Ogólnie mo

na uzna

e Talmud to kwintesencja

nauki, umo

liwiaj

ca prze

ledzenie

ydowskiego sposobu

ycia. Jest to "Tora

ycia" (hebr.

"torat chajim"), prawo reguluj

ycie jednostki i całej społeczno

ci. Jednocze

nie jest

Talmud doktryn

kształtuj

post

powanie narodu

ydowskiego.

W koło

ycia

Narodziny. Po narodzinach dziecka nale

y najpierw zastanowi

, czy jest ono

ydem.

Judaizm okre

la t

kwesti

stosunkowo jasno.

ydem, według Halachy, jest ka

da osoba

maj

ca matk

ydówk

. Zasada ta bierze swój pocz

tek w czasach niewoli egipskiej, kiedy

wszyscy m

scy potomkowie byli mordowani, a wiar

, narodowo

ść

i wszelkie tradycje

przekazywały sobie kobiety. Nale

y równie

pami

e zasada ta ma praktyczne

uwarunkowania. Zawsze wiadomo, kto jest matk

dziecka – w stosunku do ojca tej pewno

nie ma. Innym sposobem zostania

ydem jest proces konwersji. Jest to długoletni proces, w

czasie którego nale

y pozna

wszelkie tradycje, j

zyk hebrajski etc. Nale

y jednak pami

e judaizm nie jest religia misyjn

i nie d

ąŜ

y do nawracania ludzi, jak ma to miejsce w

chrze

cija

stwie lub w islamie. W historii były równie

inne prawa okre

laj

ce, kto jest

ydem, jak chocia

by ustawy norymberskie, ale nie maj

one

adnych podstaw religijnych.

Potomstwo jest jednym z najwi

kszych błogosławie

stw, jakie mo

e by

dane mał

stwu

przez Boga, tak wi

c im wi

cej dzieci, tym lepiej. Po urodzeniu chłopca, w ósmym dniu

ycia

Opracowano w ramach projektu

"Badanie postaw wobec

ydów i stosunku do ich dziedzictwa,

współpraca z lokalnymi partnerami w wybranych 15 miejscowo

ciach, edukacja dla tolerancji",

realizowanego przez Fundacj

Ochrony Dziedzictwa

ydowskiego

dzi

ki wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego.

nast

puje jego obrzezanie – brit milah. U

ródła tego zwyczaju le

Ŝą

wzgl

dy higieniczne.

Jednak według judaizmu akt ten stanowi symbol Przymierza, które zostało zawarte pomi

dzy

Abrahamem, a Bogiem. Dokonywane jest zawsze w ósmy dzie

po urodzeniu, nawet je

dzie

ten przypada w szabat, czy inne

ydowskie. Ma to zwi

zek z krzepliwo

krwi,

która jest najwi

ksza u noworodków wła

nie ósmego dnia po narodzeniu. Operacji tej

dokonuje mohel – pierwotnie obowi

zek ten ci

ąŜ

ył na ojcu chłopca. Obrzezania dokonuje si

na podwójnym krze

le, którego jedna cz

ęść

jest przeznaczona dla proroka Eliasza, na

drugiej za

siada sandak, który trzyma dziecko. Funkcj

sandaka przyjmuje si

za wielkie

wyró

nienie. Na ceremoni

dziecko przynosz

kum i kuma, zazwyczaj bezdzietne

mał

stwo, które w sposób symboliczny zostaje rodzicami. Po zako

czeniu ceremonii

dziecko otrzymuje imi

hebrajskie, które mohel po raz pierwszy oznajmia publicznie i które

dzie u

ywane przy wszelkich obrz

dach religijnych – cz

sto ró

ni si

ono od tego

zapisanego w aktach stanu cywilnego. W przypadku

mierci chłopca przed 8 dniem

ycia,

obrz

d ten dokonywany jest tu

przed pogrzebem w czasie obrz

du przedpogrzebowego –

tahary, czyli oczyszczenia ciała. Obrzezania dokonuje si

równie

w przypadku konwersji na

judaizm.

Dzieci

stwo. W judaizmie zarówno dzieci, jak i rodzice maj

wzgl

dem siebie liczne

obowi

zki. Rodzice powinni zapewni

dzieciom opiek

i wykształcenie (inne wzgl

dem córek

i synów) oraz godny start w dorosłym

yciu. Rodzice nie mog

faworyzowa

adnego z

dzieci, aby nie zaistniały spory mi

dzy nimi. Potomstwo za

, w zamian, winne jest rodzicom

szacunek i powinno dba

o nich jak tylko mo

Chłopcy w wieku 4 lat id

pierwszy raz do szkoły, aby rozpocz

ąć

studiowanie Tory i

Talmudu. Nauka od tego momentu powinna by

kontynuowana przez całe

ycie. Jest ona

tak wa

na poniewa

pomaga zrozumie

istot

Boga oraz, poprzez jego słowa, dowiedzie

czego Bóg od ludzi oczekuje. Jako,

e nauka jest jednym z najwa

niejszych przykaza

judaizmu, zaczyna si

bardzo wcze

nie. Aby wyrobi

w młodych ludziach zapał do nauki,

pierwszego dnia w szkole cz

stowani s

miodem i słodyczami, które smakuj

tak słodko, jak

e smakowa

tylko zdobyta wiedza. W Polsce przez pierwsze dwa lata w szkole religijnej

– chederze, chłopcy poznawali j

zyk i gramatyk

hebrajsk

. Było to zadaniem do

ść

trudnym,

zarówno dla uczniów, jak i dla mełameda – nauczyciela, gdy

ydzi w Europie

rodkowej na

co dzie

posługiwali si

zykiem jidysz. Dzieci od najmłodszych lat musiały uczy

dwóch

zyków: codziennego – jidysz, oraz

tego – hebrajskiego. Kolejne 3 lata chłopcy sp

dzali

Opracowano w ramach projektu

"Badanie postaw wobec

ydów i stosunku do ich dziedzictwa,

współpraca z lokalnymi partnerami w wybranych 15 miejscowo

ciach, edukacja dla tolerancji",

realizowanego przez Fundacj

Ochrony Dziedzictwa

ydowskiego

dzi

ki wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego.

nad opanowaniem pami

ciowym fragmentów Tory, poznaj

c jednocze

nie proste

komentarze rabina Rasziego. Kolejny etap nauki trwał do trzynastego roku

ycia, po którym

chłopcy powinni byli by

zaznajomieni z pozostałymi ksi

gami Tanachu oraz niektórymi

komentarzami do nich. Po uko

czeniu chederu

ydzi powinni kontynuowa

nauk

Absolwenci lepiej przygotowani szli do jesziw, czyli wy

szych szkół talmudycznych. Szkoły

tego typu istniały w wi

kszo

ci gmin

ydowskich ju

od XVIII wieku, cho

poziom nauczania

w nich był bardzo zró

nicowany. W szkołach tych studiowano Talmud oraz ró

komentarze rabiniczne. Pod koniec XIX wieku, w niektórych pojawiły si

równie

przedmioty

wieckie. Nauka w nich trwała do uko

czenia dwudziestu kilku lat. Uko

czenie jej nie

zwalniało z obowi

zku dalszych studiów. Szkoły tego typu istniej

współcze

nie w Izraelu.

Edukacja kobiet stanowi oddzieln

kwesti

. Dawniej dziewczynki były edukowane przez

matk

w domu. Podstawow

wiedz

, jak

musiały naby

, były zasady prowadzenia

koszernego domu, jednak w wyniku braku obowi

zku studiów religijnych, dziewczynki mogły

uczy

równie

przedmiotów

wieckich, j

zyków etc. – oczywi

cie je

li rodzina była

wystarczaj

co zamo

na by pokry

koszty takiej nauki. Dzi

ki temu zdarzały si

kobiety

bardzo dobrze wykształcone (we współczesnym tego słowa znaczeniu). W pocz

tkach XX

wieku powstały równie

szkoły Bejt Jaakow. Były to placówki dla dziewcz

t, w których

nauczano równie

religii.

Dorosło

ść

. Obecnie w wielu pa

stwach człowiek staje si

dorosłym maj

c 18 lat. Posiadanie

pełni praw obywatelskich nie jest jednak to

same z dorosło

religijn

. T

da religia

pojmuje inaczej. W judaizmie (inaczej ni

ma to miejsce w katolicyzmie) moment ten jest

le okre

lony. Chłopiec uko

czywszy trzyna

cie lat i jeden dzie

staje si

pełnoletni, a

zatem jest zobligowany do przestrzegania wszystkich przykaza

– micwot. Odt

d mo

e on

uczestniczy

we wszelkich uroczysto

ciach i obrz

dach religijnych. Mo

e bra

udział w

mijanie (zgromadzenie 10 dorosłych m

ęŜ

czyzn niezb

dne do odprawiania modłów w

synagodze), odczytywa

Tor

etc. Ogólnie rzecz bior

c, staje si

on w pełni

wiadomym i

odpowiedzialnym członkiem wspólnoty religijnej.

Z tym momentem w

yciu ka

dego chłopca wi

ąŜ

e si

uroczysto

ść

bar micwy. Odbywa si

ona w synagodze zawsze w pierwszy szabat po uko

czeniu trzynastego roku

ycia i jednego

dnia. Młodzieniec wzywany jest na bim

do odczytania stosownego fragmentu Tory. Po

modłach, jego ojciec wygłasza błogosławie

stwo i podzi

kowanie Bogu za zwolnienie go od

odpowiedzialno

ci przed Nim za czyny swego syna. Po uroczysto

ci w synagodze rodzina

Opracowano w ramach projektu

"Badanie postaw wobec

ydów i stosunku do ich dziedzictwa,

współpraca z lokalnymi partnerami w wybranych 15 miejscowo

ciach, edukacja dla tolerancji",

realizowanego przez Fundacj

Ochrony Dziedzictwa

ydowskiego

dzi

ki wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego.

wyprawia synowi przyj

cie, w czasie którego młodzieniec powinien wygłosi

przemówienie

na temat odczytanego w bo

nicy fragmentu pisma. Przemowa ma

wiadczy

o zdobytym w

hederze wykształceniu religijnym.

Dziewczynki, jako,

e szybciej dojrzewaj

, staj

religijnie pełnoletnie w wieku 12 lat i

jednego dnia. Po przekroczeniu tego wieku dziewczynka nabiera odpowiedzialno

ci za

wszelkie kobiece obowi

zki. Pocz

tkowo nie wi

zały si

z bat micw

adne uroczysto

ci.

Dopiero w pierwszej połowie XIX wieku neoortodoksyjny rabin Jakub Ettinger z Altony

wprowadził odpowiedni

uroczysto

ść

. Ostateczny jej kształt został okre

lony przez Josefa

Chaima z Bagdadu w 1898 roku. W czasie jej trwania dziewczynka ma by

ubrana w nowe

nie

nobiałe szaty oraz powinna wygłosi

specjalne błogosławie

stwo – Sze-hechejanu.

Zwyczaj ten jednak zacz

ł upowszechnia

dopiero pod koniec XIX wieku. Uroczysto

ść

spotkała si

z oporem

rodowisk ortodoksyjnych. Ostatecznie spór ten został zako

czony w

1963 roku, gdy naczelny rabin Izraela – Icchak Nissin wypowiedział si

przeprowadzaniem owej uroczysto

ci w domu.

lub. Pomimo,

e dzieci w wieku 12, b

13 lat staj

dorosłe, ci

gle pozostaj

pod

opiek

rodziców, a

do zawarcia zwi

zku mał

skiego. Mał

stwo b

ce jedn

z micw,

obowi

zuje wszystkich

ydów. Sam Bóg stwierdził „nie jest dobrze,

eby m

ęŜ

czyzna był

sam” (Rdz 2,18). Ju

40 dni przed narodzeniem, głos z nieba przypisuje ka

demu

ęŜ

czy

nie

. Brak

ony mo

e uniemo

liwi

ęŜ

czy

nie sprawowaniu wielu funkcji

religijnych. W przedwojennej Polsce młodym ludziom w odnalezieniu si

nawzajem

pomagały swatki.

Wszelkie ceremonie przed

lubne i

lubne trwaj

zazwyczaj kilka dni, gdy

uwa

ano,

szcz

ęś

liwym dniem do zawierania

lubu był wtorek. Wi

ąŜ

e si

to z faktem,

e trzeciego dnia,

kiedy Bóg stwarzał

wiat dwukrotnie powiedział,

e to co stworzył jest dobre. W szabat

poprzedzaj

lub, pan młody wzywany jest do czytania Tory w synagodze. Narzeczeni

równie

powinni wst

powa

w zwi

zek mał

ski w stanie czysto

ci rytualnej, dlatego te

przeddzie

uroczysto

ci powinni uda

do ła

ni rytualnej – mykwy. Sam

lub zawiera si

wieczorem, je

li jest to mo

liwe, pod gołym niebem, gdy

Bóg obiecał Abrahamowi,

dzie mie

potomstwo tak liczne, jak gwiazdy na niebie. W czasie ceremonii pa

stwo

młodzi stoj

pod baldachimem

lubnym – chup

, jednak zanim to nast

pi Pan młody

potwierdza swe zobowi

zania wobec

ony zawarte w specjalnym dokumencie spisanym w

zyku aramejskim. Dokument ten, zwany Ketub

, powinien zawsze znajdowa

w domu

Opracowano w ramach projektu

"Badanie postaw wobec

ydów i stosunku do ich dziedzictwa,

współpraca z lokalnymi partnerami w wybranych 15 miejscowo

ciach, edukacja dla tolerancji",

realizowanego przez Fundacj

Ochrony Dziedzictwa

ydowskiego

dzi

ki wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego.

mał

onków. Panna młoda w czasie ceremonii siedmiokrotnie okr

ąŜ

a m

ęŜ

a, gdy

w Torze

siedmiokrotnie padaj

słowa „…i kiedy m

ęŜ

czyzna bierze

…” lub trzykrotnie, gdy

trzy

razy pada zdanie „…zar

czam si

z tob

”. Nast

pnie rabin, b

inna osoba udzielaj

lubu (rabin nie jest wymagany, cho

odst

pstwa zdarzaj

bardzo rzadko), wygłasza

błogosławie

stwo nad pierwszym kielichem z winem. Po wypiciu go przez narzeczonych pan

młody wkłada na palec panny młodej pier

cie

wypowiadaj

c słowa „B

mi po

cona

tym pier

cieniem zgodnie z prawem Moj

esza i Izraela”. Przechodzi si

nast

pnie do

kolejnej cz

ęś

ci rytuału. Obie cz

ęś

ci s

rozdzielone odczytaniem ketuby. Po odczytaniu

dokumentu odmawia si

błogosławie

stwo nad kolejnym pucharem wina oraz wygłasza si

specjalne siedem błogosławie

stw. Po wypiciu wina nast

puje stłuczenie kieliszka na znak

pami

ci o zburzonej

tyni w Jerozolimie.

W mał

stwie ka

dy ma swoje obowi

zki. Kobieta powinna umo

liwi

swojemu m

ęŜ

owi

studiowanie Tory, dlatego te

przed wojn

praktyk

było to,

e narzeczeni w

pierwszym okresie po

lubie mieszkali z rodzicami

ony. W pó

niejszym okresie mał

stwa

kobieta powinna zadba

o wspólne ognisko domowe umo

liwiaj

c jednocze

nie m

ęŜ

czy

nie

studia nad Tor

. M

ęŜ

czyzna za

staje si

odpowiedzialny za rodzin

i za jej los.

Judaizm w przeciwie

stwie do katolicyzmu dopuszcza rozwody, je

li mał

stwo nie jest w

stanie wypełni

swych celów. Aby mał

stwo si

rozwi

zało, to m

ęŜ

czyzna musi wr

czy

kobiecie list rozwodowy – get.

Staro

ść

mier

. Człowiek w podeszłym wieku powinien by

otaczany najwy

czci

, nie

tylko ze wzgl

du na swe do

wiadczenie

yciowe i m

dro

ść

, ale równie

z uwagi na fakt,

oddaj

c mu cze

ść

oddaje si

cze

ść

Bogu. W Ksi

dze Kapła

skiej zapisano „Przed siw

głow

wstaniesz i b

dziesz szanował osob

starca” (Kpł. 19, 32).

Cykl

ycia ko

czy

mier

. Je

eli nie nast

puje ona nagle, rodzina stara si

wszelkimi

sposobami oddali

nieuniknion

chwil

. Je

li jednak jest ju

wiadomo,

e nie ma szansy

na popraw

stanu zdrowia, namawia si

umieraj

cego do odmówienia modlitwy

przebłagalnej za popełnione grzechy. Przychodz

członkowie Bractwa Pogrzebowego –

Chewry Kadiszy, które powinno znajdowa

w ka

dej gminie

ydowskiej, aby odmawia

Psalmy.

Po zgonie, najstarszy syn zamyka zmarłemu oczy, a ciało zostawia pod opiek

Bractwa

Pogrzebowego. Otwiera si

okna, wylewa wszelk

wod

, jaka znajduje si

w domu, zasłania

lustra i zatrzymuje zegar. Ciało za

nakryte prze

cieradłem kładzie si

na podłodze z nogami

Opracowano w ramach projektu

"Badanie postaw wobec

ydów i stosunku do ich dziedzictwa,

współpraca z lokalnymi partnerami w wybranych 15 miejscowo

ciach, edukacja dla tolerancji",

realizowanego przez Fundacj

Ochrony Dziedzictwa

ydowskiego

dzi

ki wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego.

skierowanymi ku drzwiom. Przy głowie zapala si

dwie

wiece. Do czasu wyniesienia ciała z

domu powinni czuwa

przy nim członkowie bractwa. Ciało zmarłego trafia nast

pnie do

domu przedpogrzebowego, gdzie przeprowadzany jest rytuał tachary, czyli oczyszczenia

ciała zmarłego. Wywodzi on si

ze słów „Jak wyszedł z łona matki, nagi, taki znów odejdzie,

jak przyszedł…” (Koh 5, 14). Ciało w czasie tego rytuału powinno znajdowa

na stole, z

nogami skierowanymi ku drzwiom. Po zakryciu intymnych cz

ęś

ci ciała nieboszczyk

obmywany jest wod

i czesany. W tym czasie recytowane s

nad nim odpowiednie

fragmenty z Tanachu. Do specjalnego woreczka zbierane s

wszelkie rzeczy, na których

e znajdowa

krew zmarłego (plastry, wenflony, banda

e etc.), aby razem ze

zwłokami trafiły do grobu. Zmarły ubierany jest w szaty z za długimi r

kawami i zaszytymi

nogawkami, gdy

nie b

one ju

nigdy u

ywane przez

osob

. Na oczy, które nie

ywane nakłada si

kaptur. Na czole i klatce piersiowej smaruje si

zmarłego

mieszanin

octu i białka na znak przynale

ci do ludu Izraela. Ciało zawija si

w całun,

w kr

gach nieortodoksyjnych składa si

je w nieoheblowanej, zbitej kołkami trumnie, w

której ciało mo

e swobodnie obróci

w proch według słów „Z prochu powstałe

i w proch

obrócisz.” (Rdz. 3,19). Według tradycji, zwłoki powinny zosta

pochowane w ziemi w

przeci

gu 24 godzin, chyba

e jest szabat lub nieobecny jest syn zmarłego. Na cmentarzu

zwłoki grzebano w oddzielnych kwaterach m

skich i kobiecych. Ciało powinno spoczywa

płasko na osi wschód – zachód. Na trumn

, b

całun sypie si

ziemi

z Erec Israel. W

pogrzebie uczestniczy rodzina oraz wszystkie napotkane przez kondukt

ałobny osoby. Nad

grobem syn zmarłego odmawia modlitw

Kadisz. Po pogrzebie,

ałobnicy opuszczaj

cmentarz inn

drog

ta, któr

weszli i udaj

na posiłek pociechy zło

ony z chleba i

gotowanych na twardo jaj. W jorcait, czyli rocznic

mierci, wystawia si

na cmentarzu

pomnik w kształcie zwie

czonej łukiem tablicy z inskrypcj

. W przypadku osób wybitnych,

głównie cadyków, wystawia si

skromn

kaplic

nagrobn

– ohel.

Cmentarz uznawany jest przez

ydów za miejsce nieczyste, dlatego te

obowi

zuj

na nim

specjalne przepisy. Przed wej

ciem i wyj

ciem nale

y obmy

wod

. Na cmentarzu

zakazuje si

jedzenia i picia. Jako,

e jest to miejsce nieczyste, nale

y przebywa

na nim jak

najrzadziej i jak najkrócej, cho

nie wolno o zmarłych zapomina

i zawsze w jorcait nale

przyj

ść

na grób bliskiej osoby. Na grób nie wolno przynosi

kwiatów, gdy

one dla osób

cych. O pami

ci o zmarłym

wiadcz

pozostawiane na grobach kamyki, a tak

karteczki z zapisanymi pro

bami do zmarłego o wstawiennictwo do Boga, zwane kwitłech.

Opracowano w ramach projektu

"Badanie postaw wobec

ydów i stosunku do ich dziedzictwa,

współpraca z lokalnymi partnerami w wybranych 15 miejscowo

ciach, edukacja dla tolerancji",

realizowanego przez Fundacj

Ochrony Dziedzictwa

ydowskiego

dzi

ki wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego.

Spotyka si

je jednak tylko i wył

cznie na grobach przywódców religijnych i osób

wiatłych w

mie.

W koło kalendarza

Kalendarz. Aby móc w ogóle zacz

ąć

o rozmowie na temat

ydowskich, nale

wpierw zapozna

z kalendarzem

ydowskim, który ró

ni si

od współcze

nie u

ywanego

wiecie kalendarza gregoria

skiego.

ydzi posługuj

kalendarzem ksi

ęŜ

ycowo

słonecznym opartym na roku ksi

ęŜ

ycowym, licz

cym 354 dni 8 godzin i 48 minut. W celu

zniwelowania ró

nic z kalendarzem słonecznym, co dwa lub trzy lata dodaje si

jeden

miesi

c – adar szeni. Rok podzielony jest na 12 miesi

cy (rok przest

pny na 13), które

zawsze rozpoczynaj

od nowiu ksi

ęŜ

yca i licz

29 b

30 dni. Rok podzielony jest

równie

na siedmiodniowe tygodnie, które rozpoczyna zawsze jom riszon – niedziela, a

czy szabat – sobota. Doba zawsze ko

czy i zaczyna si

o zachodzie sło

ca. Kalendarz

ydowski liczony jest od stworzenia

wiata, tak wi

c rok 2009 przypada na

ydowski rok

5769 i 5770.

Miesi

Odpowiednik w kalendarzu

gregoria

skim

Przypadaj

ce w tym czasie

ta religijne

Tiszri

Wrzesie

/Pa

dziernik

Rosz ha-Szana; Jom Kippur,

Sukkot

Cheszwan

dziernik/Listopad

Kislew

Listopad/Grudzie

Chanuka

Tewet

Grudzie

/Stycze

Szewat

Stycze

/Luty

Adar

Luty/Marzec

Purim

Adar II

Marzec/Kwiecie

Nisan

Marzec/Kwiecie

Pesach

Ijar

Kwiecie

/Maj

Siwan

Maj/Czerwiec

Szawuot

Tamuz

Czerwiec/Lipiec

Lipiec/Sierpie

Tisz be-Aw

Elul

Sierpie

/Wrzesie

Opracowano w ramach projektu

"Badanie postaw wobec

ydów i stosunku do ich dziedzictwa,

współpraca z lokalnymi partnerami w wybranych 15 miejscowo

ciach, edukacja dla tolerancji",

realizowanego przez Fundacj

Ochrony Dziedzictwa

ydowskiego

dzi

ki wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego.

Rosz ha-Szana -

to Nowego Roku, zwane przez Polaków „Tr

bkami”, obchodzone jest

zgodnie z tradycj

1 dnia miesi

ca Tiszri na pami

stworzenia

wiata. Tego dnia

Najwy

szy S

dzia os

dza czynny ludzkie i zapisuje ludzi do Ksi

ycia lub Ksi

mierci.

d pozostałych, których czyny nie były jednoznaczne, zostaje odło

ony do

ta Jom

Kippur, dlatego te

to to rozpoczyna okres pokuty – Jamim Noraim, trwaj

cy do

nast

pnego

ta. Jako,

e wła

nie tego dnia nast

puje os

d wielu osób,

ydzi w Rosz ha-

Szana wyra

skruch

al za popełnione grzechy. Udaj

nad wod

, do której

wytrz

saj

swe kieszenie na znak pokuty i odrzucenia grzechu. W dniach

tecznych nie

wolno pracowa

–

to trwa dwa dni w diasporze, a jeden w Izraelu. W czasie trwania

ta dmie si

równie

w szofer (róg barani), obwieszczaj

c nadej

cie nowego roku.

Wła

nie od tego zwyczaju pochodzi polska nazwa

ta – Tr

bki.

Jamim Noraim – Straszne Dni. Dziesi

ciodniowy okres pokuty trwaj

cy od

ta Rosz ha-

Szana do Jom Kippur. Okres ten jest po

cony modlitwie i wyra

aniu skruchy i

alu za

popełnione grzechy w obawie przed zapisaniem przez Boga do Ksi

mierci.

Jom Kippur - Dzie

Pokuty, zwany równie

Dniem Pojednania, obchodzony jest 10 dnia

miesi

ca tiszri. Przez wielu uznawany jest za najwa

niejsze

to (nie licz

c szabatu) w

judaizmie. Tego dnia ka

dy ma mo

liwo

ść

dokonania rachunku sumienia i oczyszczenia si

z grzechu, wybaczenia bli

niemu krzywd, a tak

e uzyskania odpuszczenia win własnych.

Przyj

ło si

e w przeddzie

ta prosi si

o wybaczenie wszystkich, z którymi w roku

poprzednim było si

w jakimkolwiek konflikcie. Nale

y równie

zado

ść

uczyni

za swe

grzechy, dlatego w wigili

ta rozdaje si

ubogim jałmu

i składa ofiary na rzecz gminy

oraz na cele dobroczynne. W czasie

ta obowi

zuje zakaz pracy, a tak

cisły post

(zakaz jedzenia i picia przez cał

dob

). Rezygnuje si

równie

z wszelkich przyjemno

cielesnych (mycie, skórzane obuwie, stosunki seksualne). Przed przyst

pieniem do

obchodów nale

y by

czystym rytualnie, dlatego równie

w przeddzie

nale

y uda

ła

ni rytualnej. W czasie uroczysto

ci w synagodze m

ęŜ

czy

ni w trakcie długotrwałych

modłów spowiadaj

przed Bogiem wyznaj

c swoje grzechy w porz

dku alfabetycznym.

Sukkot. W Polsce

to to zwane jest „

tem szałasów”, b

„kuczkami”. Rozpoczyna

15 dnia miesi

ca tiszri i trwa 7 dni. Charakteryzuje si

wesoło

i modlitw

o deszcz

Opracowano w ramach projektu

"Badanie postaw wobec

ydów i stosunku do ich dziedzictwa,

współpraca z lokalnymi partnerami w wybranych 15 miejscowo

ciach, edukacja dla tolerancji",

realizowanego przez Fundacj

Ochrony Dziedzictwa

ydowskiego

dzi

ki wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego.

oraz du

e plony w przyszłym roku. Jest to

to rolnicze zwi

zane z zako

czeniem

niw, a

tak

e przypominaj

ydom w

drówk

przez pustyni

po wyj

ciu z Egiptu.

ydzi na 7 dni

staraj

przenie

ść

całe swe

ycie rodzinne do sukki, czyli specjalnego namiotu b

szałasu, który musi by

zbudowany tak, aby przez dach wida

było gwiazdy. W Polsce w

małych miasteczkach – szetlach, budowano je na podwórzach, w du

ych miastach na

balkonach, werandach, czy podwórkach kamienic. W Polsce przedwojennej przyj

ło si

w Suce jadało si

jedynie posiłki (w cieplejszych krajach równie

spano). Sukkot jest

tem rodzinnym, dlatego te

nale

y zaprasza

licznych go

ci do swego szałasu. O

rolniczym charakterze

ta przypominaj

cztery gatunki ro

lin tworz

cych lulaw, z którym

codziennie okr

ąŜ

a si

bim

w synagodze, potrz

saj

c jednocze

nie swym bukietem w cztery

strony

wiata oraz ku górze i ku dołowi. Ma to symbolizowa

wszechobecno

ść

Boga. Na owy

lulaw składa si

etrog (rodzaj cytryny), hadas (trzy gał

zki miru), lulaw (gał

zka palmy) i

arawa (dwie gał

zki wierzby). Po zako

czeniu

ta nast

puje Szmini aceret –

ce wszelkie obchody Sukkot. W czasie nabo

stwa odmawia si

modlitw

o deszcz.

Chanuka -

to Po

cenia lub

wiateł. Upami

tnia ono wydarzenie, które miało

miejsce w 164 roku p.n.e. w

tyni Jerozolimskiej. Po

mierci Aleksandra Macedo

skiego,

nowi władcy z dynastii Seleucydów próbowali zmusi

ydów do przyj

cia greckich wierze

Zbezcze

cili

tyni

umieszczaj

c w niej pos

gi greckich bogów. Post

powanie to było

przyczyn

wybuchu powstania Machabeuszy. Trzy lata po zbezczeszczeniu

tyni, na

powrót znalazła si

ona w r

kach

ydów. Dokonano, wi

c powtórnego jej po

cenia.

Znaleziono wówczas jedynie 1 dzban koszernej oliwy, który powinien wystarczy

na jeden

dzie

utrzymania płomienia w menorze – siedmioramiennym

wieczniku. Stał si

jednak cud

i ta niewielka ilo

ść

oliwy wystarczyła na 8 dni, czyli dokładnie na tyle, ile potrzeba było na

wyprodukowanie nowej koszernej oliwy. Od tego dnia, 25 dnia miesi

ca kislew (grudnia)

obchodzi si

przez 8 dni Chanuk

. Zwi

zana jest z tym

tem tradycja zapalania w oknie

lampki chanukowej – chanukiji. Pierwszego dnia zapala si

jedn

wieczk

, drugiego dwie,

trzeciego trzy etc. Do zapalania stosuje si

dodatkow

wieczk

umieszczon

wieczniku, b

lampce, zwan

szamasz. W czasie palenia si

chanukiji w domu musi by

zapalone inne

wiatło, gdy

lampa ta nie słu

y do o

wietlania pomieszczenia, a jedynie do

przypominania cudu, jaki wydarzył si

tyni. Przed zapaleniem

wiec odmawia si

błogosławie

stwo. Chanuka jest

tem radosnym, dlatego w czasie jej trwania zabroniony

jest post i publiczna

ałoba. W czasie

t dzieci otrzymuj

prezenty i bawi

specjalnym

Opracowano w ramach projektu

"Badanie postaw wobec

ydów i stosunku do ich dziedzictwa,

współpraca z lokalnymi partnerami w wybranych 15 miejscowo

ciach, edukacja dla tolerancji",

realizowanego przez Fundacj

Ochrony Dziedzictwa

ydowskiego

dzi

ki wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego.

chanukowym b

czkiem – drejdł. Doro

li natomiast grywaj

w karty i staraj

cały swój czas rodzinie.

Purim –

to Losów, obchodzone jest 14 dnia miesi

ca adar. Jest to radosne

to,

upami

tniaj

ce wydarzenia opisane w Ksi

dze Estery, czyli wybawienie

ydów z r

Hamana – wezyra króla Perskiego – Ahaswerusa (uto

samianego z Artakserksesem I),

ąŜą

cego do zgładzenia wszystkich

ydów w Persji. W synagodze odczytywana jest Ksi

Estery, a kiedy pada imi

Hamana, wszyscy zgromadzeni zagłuszaj

je grzechotkami,

bkami, piszczałkami etc. Jako,

e jest to

to radosne,

ydzi przebieraj

, jedz

wspólne posiłki, pij

wino (jest to jedyny dzie

w roku kiedy

ydzi mog

nadu

alkoholu).

Urz

dza si

purimszpile (

artobliwe przedstawienia ukazuj

ce histori

Hamana i Estery), w

szkołach za

zaczynaj

wykłada

„Purimowi rabini” (uczniowie wygłaszaj

artobliwe

referaty parodiuj

ce ich mistrzów). W dniu tym nale

y równie

obdarowa

bliskich

prezentami.

Pesach –

to upami

tniaj

ce wyj

cie

ydów z Egiptu obchodzone jest co roku 14 dnia

miesi

ca nisan. Poza Palestyn

trwa ono 8 dni (w Izraelu 7). Samo

to poprzedzone jest

starannymi przygotowaniami, w czasie których bardzo wa

ne jest usuni

cie z domu całego

„zakwasu” – chamec’u, czyli produktów posiadaj

cych cho

by znikom

zawarto

ść

zbo

które mogłoby w kontakcie z wod

ulec procesowi fermentacji. Z domu usuwa si

pieczywo,

, wódk

, wszelkie okruszki i drobiny oraz wiele innych rzeczy maj

cych kontakt z

chamec’em. Najwa

niejsz

ęś

obchodów jest wieczerza spo

ywana w domu wraz z

rodzin

. W czasie jej trwania opowiada si

histori

wyj

cia

ydów z Egiptu. W czasie posiłku

pije si

cztery puchary wina na pami

czterech sposobów nazywania wyzwolenia. Prócz

tego najmłodszy syn zadaje głowie rodziny cztery pytania dotycz

ce zwyczajów zwi

zanych

tem. Spo

ywa si

mac

, gorzkie zioła, warzywa w słonej wodzie, udziec barani oraz

jajka.

Szawuot –

to Zbiorów, obchodzone jest 50 dni po

cie Pesach, czyli 6 dnia miesi

siwan (w diasporze, tak jak inne

ta, obchodzone jest przez dwa dni). Upami

tnia ono

nadanie Moj

eszowi Tory na górze Synaj. Ponadto wi

ąŜ

e si

niwami i ma przez to

równie

charakter rolniczy. Trzy dni przed

tem,

ydzi zaczynaj

przygotowywa

nadania im Tory. W Szawuot spo

ywa si

potrawy z mleka, sera i miodu. Ortodoksyjni

Opracowano w ramach projektu

"Badanie postaw wobec

ydów i stosunku do ich dziedzictwa,

współpraca z lokalnymi partnerami w wybranych 15 miejscowo

ciach, edukacja dla tolerancji",

realizowanego przez Fundacj

Ochrony Dziedzictwa

ydowskiego

dzi

ki wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego.

ęŜ

czy

ni sp

dzaj

cał

noc na studiowaniu Tory, aby w pełni przygotowa

duchowo na

przyj

cia Prawa. Przyozdabia si

synagogi na zielono, co przypomina o rolniczym

charakterze

ta. Z tego te

powodu w Polsce

to to cz

sto nazywane jest zielonymi

tkami.

Tisza be-Aw –

to obchodzone 9 dnia miesi

ca aw na pami

zburzenia I

tyni.

Dzie

ten jest równie

symbolem wszelkich prze

ladowa

, jakie spotkały

ydów w historii.

to to poprzedzone jest trzema tygodniami pokuty, kiedy to nale

y powstrzyma

jedzenia mi

sa i picia wina, organizowania wszelkich zabaw, a nawet strzy

enia włosów czy

brody. Od pocz

tku miesi

ca aw nale

y usun

ąć

wszelkie niepotrzebne ozdoby z synagog. W

czasie trwania samego

ta,

ydów obowi

zuje

cisły post od zachodu sło

ca do jego

zachodu nast

pnego dnia. W tym wyj

tkowym dniu zabronione s

wszelkie przyjemno

ci,

jak chocia

by korzystanie z krzeseł. W czasie modlitw porannych nie zakłada si

tałesu

(szalu modlitewnego) ani filakterii (specjalnych skrzyneczek zako

czonych długimi

rzemieniami, które mocuje si

na czole i przedramieniu). Cały dzie

dza si

ałobnych

i pokutnych modłach.

WICZENIA DLA UCZNIÓW

wiczenie to mo

e by

wykorzystane przy wszelkich tematach ukazuj

cych podobie

stwa i

ró

nice mi

dzy judaizmem a innymi religiami, w szczególno

ci chrze

cija

stwem. Popro

aby uczniowie przed zaj

ciami przeczytali wybrane informacje na temat

ydowskiego

ycia

religijnego w cyklu rocznym lub w cyklu

yciowym. Narysuj na tablicy dwa du

e kr

zachodz

ce na siebie. Popro

uczniów, aby wymienili podobne i ró

ne zwyczaje, tradycje i

obrz

dy obydwu religii. Czy uczniowie znale

li cechy wspólne, je

li tak, to czy jest ich du

Pomó

uczniom uzupełniaj

c ich wiedz

na temat judaizmu. Spytaj uczniów, sk

d pochodz

podobie

stwa obydwu religii. Podsumuj ich wnioski.

Judaizm – a co to?

Na pocz

tku lekcji spytaj uczniów z czym kojarzy im si

słowo „judaizm”. Wszystkie padaj

odpowiedzi zapisuj na tablicy. Po zebraniu wszystkich odpowiedzi, zakre

l innym kolorem te,

które dotycz

judaizmu (prawdopodobnie padnie wiele odpowiedzi zwi

zanych z histori

Opracowano w ramach projektu

"Badanie postaw wobec

ydów i stosunku do ich dziedzictwa,

współpraca z lokalnymi partnerami w wybranych 15 miejscowo

ciach, edukacja dla tolerancji",

realizowanego przez Fundacj

Ochrony Dziedzictwa

ydowskiego

dzi

ki wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego.

tradycjami

ydowskimi, ale nie dotycz

cymi istoty wiary). W oparciu o te skojarzenia postaraj

wytłumaczy

uczniom czym jest judaizm, wyja

niaj

c im równocze

nie dlaczego

pozostałe odpowiedzi były bł

dne.

ydzi / Polacy

Popro

uczniów, aby ka

dy z nich spróbował napisa

do encyklopedii krótk

definicj

poj

cia

– Polak. Na forum klasy popro

, aby uczniowie stworzyli wspólnie jedn

definicj

. Nast

pnie

popro

uczniów o to samo dla poj

cia –

yd. Postaraj si

wraz z klas

porówna

obydwie

definicje. Zastanówcie si

czy mo

na sta

Polakiem lub

ydem? Je

li tak, to w jaki

sposób? Czy wyznawana religia, kolor skóry, oczu czy włosów, posiadane obywatelstwo w

obu przypadkach okre

la narodowo

ść

Słoneczko

Popro

uczniów, aby przeczytali teksty dotycz

ce wa

nych wydarze

yciu religijnego

yda. Nast

pnie rozdaj ka

demu uczniowi po jednej samoprzylepnej kartce. Ka

dy ucze

niech napisze jedno skojarzenie, jakie mu si

nasuwa po zapoznaniu si

z tekstami. Na

tablicy przyczep okr

gł

kartk

z napisem „judaizm”. Zbierz od uczniów karteczki i przylep je

na tablicy dookoła wisz

cego tam hasła tak, aby te same skojarzenia tworzyły jeden

promie

. Najdłu

szy poka

e, jakie skojarzenia s

dla uczniów najwa

niejsze. Postaraj si

dowiedzie

od uczniów, sk

d wzi

ły si

ich skojarzenia.

„W kucki”

Istnieje bardzo du

o stereotypów na temat

ydów. Postaraj si

dowiedzie

, jakie stereotypy

znaj

uczniowie. Nie pytaj bezpo

rednio o stereotypy, ale o zwyczaje. Dobrym przykładem

mog

stereotypy dotycz

ce pochówku, wi

c staraj si

dyskusje na nie sprowadzi

. Je

uczniowie sami nie b

potrafili poda

jakiego

przykładu, zapytaj czy wiedz

jak chowano

ludzi na kirkutach. Czy słyszeli,

ydzi chowani byli „w kucki”? Postaraj si

wydoby

, jak

najwi

cej informacji na temat tego rodzaju pochówków – dlaczego tak robiono, czy nadal

ydzi s

tak chowani, etc. Nast

pnie opisz klasie, jak wygl

da pochówek

ydowski, kład

nacisk na fakt owijania ciała w całun, w wyniku czego ciało przyjmuje w grobie pozycj

embrionaln

przypominaj

pozycj

„w kucki”. Postaraj si

dowiedzie

od uczniów, czym s