Zasady ustroju Rzeczypospolitej Zasady zawarte w konstytucji określają tożsamość konstytucyjną państwa. 
Zasady te określają podstawowe sposoby oraz treść wykonywania władzy, a także wskazują, jakie idee i cele 
powinny być w tym procesie urzeczywistnione. Konstytucja Rzeczypospolitej z 2 kwietnia 1997 umieszcza 
podstawowe   zasady   ustrojowe   w   rozdziale   I   mającym   tytuł   „Rzeczypospolita”.   Ten   rozdział   konstytucji 
chroniony jest specjalnym  trybem  zmiany,  do podstawowych zasad ustrojowych  zawartych  w Konstytucji 
zaliczamy:   zasada   suwerenności   narodu,   zasada   niepodległości   i   suwerenności   Państwa,   zasada  
demokratycznego państwa prawnego, zasada hierarchicznego systemu źródeł prawa, zasadę społeczeństwa  
obywatelskiego,   zasadę   podziału   władz,   zasada   społecznej   gospodarki   rynkowej,   zasadę   przyrodzonej  
godności człowieka. 
Zasada suwerenności Narodu  –  zasada ta określa nam suwerena, czyli wskazuje, do kogo należy władza w 
państwie. W art. 4 ust. 1 występuje nawiązanie do XVII i XIX wiecznej suwerenności, a więc umieszczenie w 
Konstytucji zakazu powrotu do monarchii. Podstawowe formy wykonywania władzy przez naród określa art. 4 
ust 2 – stanowiąc, że Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.
Zasada niepodległości i suwerenności Państwa  –  Ochrona niepodległości została wymieniona na pierwszym 
miejscu wśród zadań RP (art. 5). Ograniczenie suwerenności może nastąpić jedynie na podstawie szczególnej 
regulacji konstytucyjnej, role tej klauzuli w konstytucji pełni art. 90 ustalając skomplikowane wymagania 
proceduralne dla dojścia do skutku takiej umowy międzynarodowej. 
Zasada   demokratycznego   państwa   prawnego  (art.   2)  –  pojęciu   państwo   prawne   można   przypisać   szereg 
znaczeń. W ujęciu najszerszym  jest tożsame z sumą cech ustrojowych. Do elementów państwa prawnego 
zalicza się zasadę podziału władz, zwierzchnictwa konstytucji, niezależności sądów, niezawisłości sędziów 
oraz szczególną rolę ustawy jako podstawowego i powszechnego źródła prawa. Formalny aspekt tego pojęcia 
zakłada, że prawo powinno być przestrzegane przez wszystkich jego adresatów, ale przede wszystkim przez 
organy państwowe. Działanie państwa powinno charakteryzować się regułami stanowienia prawa tzw. zasadą 
przyzwoitej legislacji, czyli zaufania obywatela do państwa. W ramach tego zaufania należy wymienić: zakaz 
działania   prawa   wstecz,   zakaz   stanowienia   prawa   obowiązującego   z   mocą   wsteczną;   odpowiedni   okres 
dostosowawczy (vacatio legis); zasadę ochrony praw nabytych(prawa nabyte nie powinny być zmieniane lub 
niekorzystnie modyfikowane) przepisy prawne powinny być jasne, aby adresat mógł określić konsekwencje 
swoich działań. 
Zasada hierarchicznego systemu źródeł prawa – jednym z elementów państwa prawnego jest oparcie systemu 
źródeł   prawa   o   zasadę   hierarchicznej   budowy   i   umieszczenia   aktów   stanowionych   przez   parlament 
(konstytucja i ustawy) na szczycie tej hierarchii. Na tym tle powstało wiele problemów ustrojowych takich jak: 
zapewnienie konstytucji charakteru najwyższego źródła prawa krajowego; zapewnienie ustawom charakteru 
nadrzędnego źródła prawa wobec aktów normatywnych władzy wykonawczej; problemem stanowienia przez 
organy rządowe innych aktów normatywnych  niż akty wykonawcze (akty wydane na mocy upoważnienia 
ustawy w celu jej wykonania). Art. 87 konstytucji sformułował zasadę zamkniętego systemu źródeł prawa, ale 
tylko w odniesieniu do prawa powszechnie obowiązującego (wiążącego wszystkie podmioty) z mocy art. 87 
źródłami prawa obowiązującymi powszechnie są: konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, 
rozporządzenia, akty prawa miejscowego. Konstytucja i ustawy mają charakter samoistny czyli  mogą być 
wydawane przez upoważniony organ bez żadnego szczegółowego upoważnienia. Rozporządzenia i akty prawa 
miejscowego muszą mieć charakter aktów wykonawczych, czyli do ich wydania potrzebne jest upoważnienie 
ustawowe o szczegółowym charakterze, co do przedmiotu, podmiotu i treści. Organ władzy publicznej mogą 
stanowić   tylko   akty  prawa   wewnętrznego   tzn.   akty  normatywne   obowiązujące   jedynie   jednostki   podległe 
wydającemu dany akt. 
Zasada społeczeństwa obywatelskiego  (art. 11-19)  –  Konstytucja nigdzie nie używa pojęcia społeczeństwa 
obywatelskiego, w wielu swoich sformułowaniach daje wyraz elementom tej idei. Konstytucja zakłada że 
obywatel   może   funkcjonować   w   kilku   wymiarach:   politycznym,   prawnym,   pracowniczym,   terytorialnym 
zakłada też że interesy i dążenia mogą mieć charakter przeciwstawny,  a proces ich wyrażania musi mieć 
charakter   pluralistyczny.   Ten   pluralistyczny   charakter   przejawia   się   w   możliwości   tworzenia   partii 
politycznych. Art. 11 Konstytucji określa cechy jakimi musi odpowiadać organizacja by mogła być uznana za 
partię:   członkowie   mogą   być   tylko   obywatelami   polskimi;   zrzeszenie   może   odbywać   się   na   zasadzie 
dobrowolnej i równości; celem jej działania jest wpływanie na kształtowanie polityki i sprawowanie władzy. 
Na mocy art. 13 zakazane jest istnienie partii politycznych o ideologii odwołującej się do faszyzmu, nazizmu 
czy   komunizmu;   mających   w   programie   sianie   nienawiści   rasowej;   zakładających   stosowanie   przemocy; 
zakładających   istnienie   tajnych   struktur   lub   członkostwa.   Zasada   społeczeństwa   obywatelskiego   zakłada 

istnienie także organizacji jak związki zawodowe, kościoły i związki wyznaniowe. Zasada ta ma gwarantować 
także istnienie samorządu terytorialnego. 
Finansowanie partii politycznych Majątek partii: składki członkowskie, darowizny, spadki, zapisy, dochody z 
majątku oraz określonych ustawami dotacji i subwencji  Dozwolone źródła finansowania:  z oprocentowania 
środków zgromadzonych na rachunkach bankowych i lokatach; z obrotu obligacjami Skarbu Państwa i bonami 
skarbowymi SP; ze zbycia należących do partii składników majątkowych, z działalności własnej polegającej 
na sprzedaży tekstu statutu lub programu partii, a także przedmiotów symbolizujących partię i wydawnictw 
popularyzujących   cele   działalności   partii   oraz   na   wykonywaniu   odpłatnie   drobnych   usług   na   rzecz   osób 
trzecich   z   wykorzystaniem   posiadanego   sprzętu   biurowego;   z   zaciąganych   kredytów   bankowych   na   cele 
statutowe.  Niedozwolone   źródła   finansowania  partia   nie   może:   prowadzić   działalności   gospodarczej; 
przeprowadzać zbiórek publicznych; przyjmować środków finansowych i innych wartości niepieniężnych od 
osób   fizycznych   nie   mających   miejsca   zamieszkania   na   terenie   RP;   cudzoziemców   mających   miejsce 
zamieszkania na terenie RP
Zasada   podziału   władz  (art.   10)  –  Jest   to   jedna   z   najstarszych   zasad   towarzyszących   rozwojowi   myśli 
ustrojowej.   O   podziale   władz   można   mówić   w   znaczeniu   przedmiotowym   i   podmiotowym.   W   sensie 
przedmiotowym (funkcjonalnym) – podział władz oznacza wydzielenie rodzajowo odmiennych sfer działania 
państwa takich jak stanowienie prawa, wykonywania prawa, sądownictwo. W sensie podmiotowym podział 
władz wymaga określenia, że każdej z tych trzech dziedzin, powinny odpowiadać trzy oddzielne od siebie 
grupy organów państwa. Zasada podziału władz wymaga istnienia odrębnego organu władzy ustawodawczej, 
wykonawczej   i   sądowniczej   powołanych   do   wykonywania   swego   odcinka   władzy   państwowej.   Drugim 
elementem podziału władz jest tzw. system wzajemnego równoważenia się hamowania władz. Podstawową 
zasadą rządzącą stosunkami pomiędzy trzema władzami jest zasada ich równości, co zapisane jest w art. 10 
Konstytucji. Jednak tylko władza ustawodawcza (sejm i senat) są określone w konstytucji jednoznacznie w 
sposób   wyczerpujący   i   precyzyjny.   Określenie   władzy   wykonawczej   (Premier   z   RM   oraz   Prezydent)   ma 
charakter przykładowy wskazujący podstawowy element egzekutywy podobnie acz jeszcze ogólniej określa się 
władzę   sądowniczą   (sądy   i   trybunały).   Podstawową   zasadą   podziału   władz   jest   odrzucenie   możliwości 
skumulowania   całej   władzy   w   ręku   jednego   podmiotu,   choć   nie   ma   ona   charakteru   absolutnego.   Pewne 
zazębianie się kompetencji nie może iść jednak zbyt daleko. Na tym tle istnieją dwie koncepcje – domniemań 
kompetencji i istoty poszczególnych władz. Koncepcja domniemań kompetencyjnych – opiera się na ocenie 
charakteru   poszczególnych   kompetencji   władz   państwa.   Kompetencje   dające   się   określić   w   miarę 
jednoznacznie   można   na   zasadzie   domniemania   podporządkować   poszczególnym   władzom.   Domniemanie 
kompetencyjne   można   zawsze   zostać   przełamane   wyraźnym   przepisem   konstytucyjnym   przyznającym 
organowi   władzy   wykonawczej   kompetencje   do   uregulowania   danego   problemu.   Jest   to   możliwe   gdyż 
wszystkie przepisy konstytucji mają taką moc prawną to przepis szczegółowy może ustalić wyjątki od zasady z 
art. 10 wymaga to jednak wyraźnego uregulowania konstytucyjnego gdyż wyjątków nie można domniemywać, 
każdy   taki   przepis   powinien   podlegać   wykładni   literalnej   (ścisłej)   wykluczany   jest   tryb   wykładni 
rozszerzającej. Druga metoda nie jest w praktyce do końca sprecyzowana. Istnieją dwa modele stosunków 
miedzy   władzą   ustawodawczą   i   wykonawczą.   System   parlamentarny   –   jego   istotą   jest   tzw.   dualizm 
egzekutywy, czyli w ramach władzy wykonawczej jest wyodrębniony Prezydent oraz z rząd z premierem na 
czele. Władza prezydenta jest ograniczona, a kierowanie sprawami państwa należy do rządu. Prezydent jest 
powoływany przez parlament, a Rząd pochodzi z większości parlamentarnej i odpowiada politycznie przed 
parlamentem. System prezydencki – jego podstawową cecha jest jednolitość egzekutywy prezydent jest za 
razem głowa państwa jak i szefem rządu. Przysługuje mu bardzo silna pozycja ustrojowa jest zwierzchnikiem 
władzy   wykonawczej.   W   systemie   tym   nie   istnieje   możliwość   rozwiązania   parlamentu.   Konstytucja   z   2 
kwietnia 1997 roku utrzymała w Polsce parlamentarny system rządów – centralne miejsce w systemie organów 
państwowych   przysługuje   Sejmowi   jednak   wiele   decyzji   musi   być   podejmowane   większością   głosów 
bezwzględną lub kwalifikowaną. Choć stosunki miedzy władzą wykonawcza a ustawodawczą oparte mają być 
na równowadze art. 10 to dalsze postanowienia konstytucji nadają silniejszą pozycję parlamentowi a w jego 
ramach Sejmowi. Pozycja władzy sądowniczej oparta jest na podstawie niezależności od pozostałych władz. 
Zasada społecznej gospodarki rynkowej (art. 20 – 24) – zasada ta dokonuje najbardziej ogólnej charakterystyki 
ustroju gospodarczego Rzeczy pospolitej. Pojęcie to zostało przyjęte z doktryny niemieckiej gdzie funkcjonuje 
jako   soziale   Marktwirstchaft   istotą   tej   koncepcji   jest   powiązanie   dwóch   podstawowych   idei   gospodarki 
rynkowej   i   państwa   socjalnego.   Art.   20   Konstytucji   wskazuje   trzy   podstawowe   podstawy   społecznej 
gospodarki rynkowej: wolność działalności gospodarczej (art. 22); własność prywatna (art. 21 ust 1) dalsze 
przepisy (art. 64 ust.2) nie wykluczając istnienia podmiotów państwowych; solidarność, dialog i współpraca 
partnerów społecznych. 

2

Zasada   przyrodzonej   godności   człowieka  –  art.   30   konstytucji   jak   i   postanowienia   wstępu   wskazują   na 
przyrodzoną i niezbywalną godność człowieka. Przyznają zasadzie tej atrybut nienaruszalności a władzom 
publicznym nakazuje jej ochronę i poszanowanie. 
W kwestii  wolności i praw człowieka i obywatela  Konstytucja RP inspirowana jest następującymi aktami 
międzynarodowymi:   Powszechną   Deklaracją   Praw   Człowieka,   Międzynarodowym   Paktem   Praw 
Obywatelskich   i   Politycznych   oraz   Międzynarodowym   Paktem   Praw   Gospodarczych,   Społecznych   i 
Kulturalnych,   Konwencją   o   Prawach   Dziecka,   Europejską   Konwencją   o   Ochronie   Praw   Człowieka   i 
Podstawowych   Wolności,   Europejską   Kartą   Socjalną.   II   rozdział   Konstytucji   RP   wyróżnia:   wolności 
człowieka,   wolności   obywatela,   prawa   człowieka,   prawa   obywatela,   obowiązki   człowieka,   obowiązki 
obywatela. Termin „człowiek” odnosi się do każdej istoty ludzkiej bez względu na jej obywatelstwo, a zatem i 
do   cudzoziemców.   Czasami   Konstytucja   używa   wprost   rzeczownika   „człowiek”.   Jednak   w   większości 
przypadków   posługuje   się   zaimkami,   np.   nikt,   kto,   każdy,   ten;   słowami:   wszyscy,   kobieta,   mężczyzna, 
pracownik, rodzice, dziecko, matka.
Część wolności i praw zastrzeżona jest na rzecz obywateli polskich. Konstytucja adresuje je do „obywatela”. 
Obywatele   polscy   mogą   korzystać   ze   wszystkich   wolności   i   praw,   które   służą   każdemu   człowiekowi   (z 
wyłączeniem praw służących tylko cudzoziemcom). Są zarazem wyposażeni w dodatkowe prawa i wolności, z 
których cudzoziemcy nie mogą korzystać. Wolności i prawa zastrzeżone wyłącznie dla obywateli polskich 
można podzielić na 3 części: 1 część obejmuje wolności i prawa osobiste, np. obywatela polskiego nie można 
wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu (a. 52 u. 4), obywatel polski nie podlega ekstradycji czyli wydaniu 
władzom innego państwa (a. 55 u. 1). 2 część obejmuje prawa polityczne, np. czynne i bierne prawa wyborcze 
(a. 62, 99, 127 u. 3), prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej (a. 61). 3 
grupa   obejmuje   prawa   socjalne,   takie   jak:   prawo   do   zabezpieczenia   społecznego   i   pomocy   na   wypadek 
bezrobocia (a. 67), prawo dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych (a. 
68 u. 2). 
Sposób uzyskiwania obywatelstwa polskiego nabywa się je przez urodzenie z rodziców będących obywatelami 
polskimi.   Miejsce   urodzenia   nie   gra   żadnej   roli.   Jest   to   zasada   prawa   krwi.   Obywatelstwo   polskie 
cudzoziemcom  nadaje  Prezydent   RP  (a.  137).  Jest  to  tzw.  naturalizacja.  Obywatela  polskiego   nie  można 
pozbawić obywatelstwa, chyba że sam się go zrzeknie, lecz na to konieczna jest zgoda Prezydenta RP (a. 34 u. 
2 i a. 137). W  wolności  nikt nie może ingerować, a zwłaszcza organy władzy publicznej. O tym, czy dana 
jednostka   zechce   skorzystać   z   wolności,   nikt   poza   nią   decydować   nie   może.  Prawa  (zwane   też   prawami 
podmiotowymi i uprawnieniami) polegają na tym, że jednostka która z nich korzysta może (ale nie musi) 
oczekiwać, a nawet domagać się pewnych działań lub świadczeń na swoją rzecz, przede wszystkim ze strony 
organów władzy publicznej. 
Art.   32   deklaruje   fundamentalną   w   każdym   państwie   liberalnym   i   demokratycznym  zasadę   równości 
wszystkich wobec prawa. Równość ta oznacza, że obowiązujące w państwie prawo nie może różnie traktować 
podmiotów, które są pod istotnym względem wobec siebie podobne, lecz traktować je w taki sam sposób, tj. 
gwarantując im takie same wolności i prawa oraz nakładając na nie takie same obowiązki. Ponadto prawo musi 
być równo stosowane wobec wszystkich, których uprawnienia i obowiązki określa. 
Zakaz dyskryminacji (a. 32 u. 2) nie odnosi się tylko do władz publicznych lecz i do innych podmiotów (np. 
pracodawców) Dyskryminacja, to takie postępowanie, w wyniku którego odmawia się danej osobie praw i 
uszczupla wolności, które się jej należą z mocy Konstytucji. Może to być dyskryminacja prawna (ustawy 
odbierają   to,   co   gwarantuje   Konstytucja)   lub   faktyczna   (odmowa   wobec   tej   osoby   realizacji   przepisów 
deklarujących jej wolności i prawa). Szczególnym przypadkiem dyskryminacji jest dyskryminacja ze względu 
na   płeć.   Art..   33   stanowi,   iż   kobieta   i   mężczyzna   mają   równe   prawa   w   życiu   rodzinnym,   politycznym,  
społecznym i gospodarczym. 
Wolności i prawa osobiste - dot. osobistego statusu jednostki w państwie i społeczeństwie. Konstytucja RP do 
tej kategorii zalicza: prawną ochronę życia człowieka (a. 39); zakaz przeprowadzania na człowieku, bez jego 
zgody, eksperymentów naukowych (a. 39); zakaz tortur, okrutnego nieludzkiego lub poniżającego traktowania 
i karania(a. 40); nietykalność osobistą i wolność osobistą wraz z gwarancjami chroniącymi jednostkę przed 
arbitralnym  zatrzymanie,  aresztowaniem  i więzieniem  (a. 41); prawa związane  z postępowaniem  karnym: 
zakaz działania prawa karnego wstecz, prawo do obrony, domniemanie niewinności (a. 42); nieprzedawnienie 
zbrodni   przeciw   ludzkości   (a.   43);   prawo   do   sprawiedliwego,   właściwego,   niezależnego,   bezstronnego, 
niezawisłego sądu działającego bez nieuzasadnionej zwłoki (a. 45); gwarancję, że przepadek rzeczy może 
nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i na podstawie prawomocnego wyroku sądu (a. 46); 
prawo do prywatności (a. 47); prawo rodziców do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami 
(a. 48); wolność i tajemnicę komunikowania się (a. 49); nienaruszalność mieszkania, innych pomieszczeń i 

3

pojazdów (a. 50); prawo do ochrony informacji osobowych (a. 51); wolność poruszania się po terytorium 
państwa, wyjazdu za granicę, wyboru miejsca zamieszkania (a. 52 u. 1-3); zakaz wydalania z kraju obywatela 
polskiego   (a.   52   u.   4);   wolność   sumienia   i   religii   (a.   53);   wolność   wyrażania,   pozyskiwania   i 
rozpowszechniania informacji (a. 54); zakaz ekstradycji obywatela polskiego (a. 55 u. 1); prawo cudzoziemca 
do uzyskania w Polsce azylu (a. 56). 
Wolności i prawa polityczne – odnoszą się do udziału jednostki w życiu politycznym społeczeństwa w tym, w 
szczególności,   do   udziału   w   sprawowaniu   władzy   publicznej.   Konstytucja   stanowi,   że   są   to:   wolność 
zgromadzeń   (a.   57);   wolność   zrzeszania   się   (a.   58);   wolności   związkowe,   prawo   do   rokowań,   strajków 
pracowniczych i innych form protestu (a. 59); prawo obywateli polskich do dostępu do służby publicznej na 
jednakowych  zasadach (a.  60); prawo obywatela  do uzyskania  informacji  o działalności  organów władzy 
publicznej i osób pełniących funkcje publiczne (a. 61); prawo obywatela do udziału w referendum, prawo 
wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i radnych (a. 62); prawo składania petycji, wniosków i skarg (a. 
63). 
Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne: prawo własności, innych praw majątkowych i prawo 
dziedziczenia (a. 64); wolności wyboru pracy i wykonywania zawodu, zakaz pracy dzieci poniżej 16 roku 
życia, zakaz pracy przymusowej (a. 65 u. 1-3); prawo do bezpiecznych i higienicznych  warunków pracy, 
prawo do dni wolnych od pracy i płatnego urlopu (a. 66); prawo obywatela do zabezpieczenia społecznego w 
razie choroby, inwalidztwa, osiągnięcia wieku emerytalnego oraz niezawinionego pozostawania bez pracy (a. 
67);   prawo   do   ochrony   zdrowia,   prawo   obywateli   do   równego   dostępu   do   świadczeń   opieki   zdrowotnej 
finansowanej ze środków publicznych  (a. 68); prawo osób niepełnosprawnych do pomocy w zapewnieniu 
egzystencji (a. 69); prawo do nauki, prawa do bezpłatnej nauki w szkołach publicznych i obowiązku pobierania 
nauki do 18 roku życia (a. 70 u. 1-2); wolności rodziców wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne 
(a. 70 u. 3); prawo rodziny znajdującej się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej do szczególnej pomocy 
ze strony władz publicznych (a. 71 u. 1); prawo matki przed urodzeniem i po urodzeniu dziecka do szczególnej 
pomocy   władz   publicznych   (a.   71   u.   2);   ochrona   praw   dziecka   (a.   72);   wolności   artystyczne,   badań 
naukowych, ogłaszania ich wyników, wolności nauczania oraz korzystania z dóbr kultury (a. 73); prawo do 
informacji o stanie i ochronie środowiska (a. 74 u. 3); ochrona praw lokatorów (a. 75 u. 2); ochrona praw 
konsumentów (a. 76). 
Ograniczenia   wolności   i   praw   człowieka   i  obywatela.  Chodzi   tu   na   ogół   o   ich   ograniczenia   prawne. 
Ograniczenia te można wprowadzić tylko w ustawie. Nie można ich zatem ustanawiać aktami niższego rzędu 
niż ustawa. Ponieważ ustawa jest aktem uchwalanym przez parlament – przedstawicielstwo Narodu, należy 
założyć, że dziać się to będzie pod kontrolą społeczną. Czy konieczność ograniczenia wolności i praw jest 
uzasadniona ocenia się to biorąc pod uwagę łącznie kilka kryteriów lub choćby jedno z nich: bezpieczeństwo 
państwa, porządek publiczny, ochrona środowiska, zdrowie publiczne, moralność publiczna lub wolności i 
prawa innych osób. Dopuszczalne są jedynie ograniczenia w zakresie korzystania z wolności i praw, ale nie ich 
całkowite zniesienie. 
Instytucjonalne i proceduralne środki ochrony wolności i praw człowieka i obywatela  Są nimi: prawo do 
wynagrodzenia szkody, jaka została wyrządzona na jednostce przez niezgodne z prawem działanie organów 
publicznych   (a.   77   u.   1);   zakaz   zamykania,   nawet   ustawą,   drogi   sądowej   dla   dochodzenia   naruszonych 
wolności i praw (a. 77 u. 2); prawo zaskarżenia każdego orzeczenia lub decyzji wydanej w I instancji. Wyjątki 
są dopuszczone ustawą (a. 78); skarga konstytucyjna (a. 79); prawo wystąpienia do RPO z wnioskiem o pomoc 
w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej (a. 80).
Obowiązki obywatela wierność RP i troska o dobro wspólne (a. 82); obrona Ojczyzny (a. 85).
Obowiązki   człowieka  obowiązek   przestrzegania   prawa   RP   (a.   83);   obowiązek   ponoszenia   ciężarów   i 
świadczeń, w tym podatków, określonych w ustawie (a. 84); obowiązek dbania o stan środowiska (a. 86). 
Żródła prawa Na przełomie lat 80 – 90 przez powstanie NSA i TK, których orzecznictwo zaczęło hamować 
samowolę prawotwórstwa rządowego. Przerodziło się to najpierw w postulat stworzenia zamkniętego systemu 
źródeł  prawa,  tzn.  dopuszczenia,   aby przepisy prawa  mogły  być   stanowione  przez  organy  enumeratywne 
wyliczone w Konstytucji i tylko w formach (typach aktów) przez konstytucje przewidzianych. Ostatecznie 
można wszelkie ustalenia ująć w cztery klauzule:
1.

Po   raz   pierwszy   w   historii   polskiego   Konstytucjonalizmu   mamy   rozdział,   poświęcony   całościowo 

problematyce źródeł prawa w RP. Jest to rozdział III składający się z 8 artykułów (art. 87 – 94)

2.

Regulacja   tego   systemu   opiera   się   na   zasadzie   hierarchiczności   jego   budowy,   zapewniającej 

Konstytucji i ustawom pozycję nadrzędną – łączyło się to z tym m.in.: wykluczono kompetencje organów 
władzy   wykonawczej   do   stanowienia   jakichkolwiek   aktów   normatywnych   o   randze   ustawy,   natomiast 
wyjątkami  od tej zasady jest art. 234, który dopuszcza rozporządzenie Prezydenta,  które miałoby moc 

4

ustawy.   Jednakże   takie   rozporządzenie   może   być   wydane   wyłącznie   podczas   stanu   wojennego   i 
jednocześnie   nie   możności   zebrania   posiedzenia   sejmu.   Drugim   przypadkiem   jest   tzw.   wtórne   prawo 
wspólnotowe art. 91 ust 3. Po trzecie art. 59 ust 2 Konstytucji, który wspomina o układach zbiorowych 
pracy, co nawiązuje do tradycyjnego rozwiązania pozwalającego na umieszczenie w tych układach pewnych 
norm prawnych o powszechnie obowiązującym charakterze. 

3.

Regulacja systemu określa również, w jakim miejscu znajdują się umowy międzynarodowe (art. 88 

ust 2 – do art. 91)

4.

Regulacje systemu powinny opierać się na rozróżnieniu przepisów prawa powszechnie obowiązującego 

od przepisów o charakterze wewnętrznym.

Źródłami   prawa   powszechnie   obowiązującego   mogą   być:  Konstytucja,   ustawy,   ratyfikowane   umowy 
międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego. 
Konstytucja  – Ustawy  –  mają charakter  aktów samoistnych,  tzn. mogą być  wydawane w ramach ogólnej 
kompetencji organu uprawnionego do ich stanowienia, nie jest w tym celu koniecznie żądane szczegółowe 
upoważnienie. Winczorek przedstawia ustawę jako narzędzie władzy ustawodawczej, dzięki któremu można 
regulować   wszelkie   kwestie   nie   uregulowane   w   Konstytucji   i   nie   uregulowane   w   regulaminach   (Sejmu, 
Senatu,   ZN).   Autor   ten   zwraca   uwagę   również   na   hierarchiczność   w   systemie   źródeł   praw   powszechnie 
obowiązującego, a więc wszelkie akta podustawowe muszą być  z ustawą zgodne i wydawane  w celu jej 
wykonania. Zwraca uwagę na to, że aby nadać jakieś materii status prawa powszechnie obowiązującego należy 
ją uchwalić w drodze ustawy. Należy pamiętać, iż jeżeli dana materia jest już jako akt normatywny, to nie 
powinien wprowadzać rozstrzygnięć indywidualnych  i konkretnych, a abstrakcyjne  i generalne.  Natomiast 
zwraca się uwagę na ich szczegółowość. 
Ratyfikowane  umowy międzynarodowe.  Ratyfikacja  – jest to akt urzędowy polegający na potwierdzeniu 
przez państwo wobec pozostałych stron umowy, że bierze na siebie wynikające z niej obowiązki i uprawnienia. 
Winczorek przedstawia w zasadzie dwa rodzaje ratyfikowanej umowy międzynarodowej: ratyfikacja zwykła i 
kwalifikowana. Ratyfikacja zwykła – jest to ratyfikacja w związku z którą nie jest wymagana zgoda wyrażona 
w ustawie. Tryb tej ratyfikacji jest następujący: po pierwsze Prezes RM zawiadamia Sejmową Komisję Spraw 
Zagranicznych   (SKSZ),   która   informuje   go   czy   przyjmuje   owe   zawiadomienie   co   skutkuje   możliwością 
przedłożenia   danej   umowy   do   ratyfikacji   przez   Prezydenta   RP.   Po   drugie   jeżeli   SKSZ   nie   przyjmie 
zawiadomienia, sprawozdanie z zastrzeżeniami jest przedstawiane Sejmowi. Wówczas sejm decyduje w jakim 
trybie dana ratyfikacja zostanie przeprowadzona. Ratyfikacja kwalifikowana – jest to ratyfikacja w związku z 
którą jest wymagana zgoda w ustawie, ratyfikacja ta ma zastosowanie w sprawach o których mowa w art. 89 
Konstytucji, w tym przypadku stosuje się tryb uchwalenia ustawy zwykłej, gdzie jest możliwe weto prezydenta 
lub skierowanie danego projektu przed podpisaniem do TK. Szczególnym rodzajem ratyfikacji kwalifikowanej 
jest ratyfikacja dotycząca spraw zawartych w art. 90 ust 1. (przykładem takiej umowy jest traktat akcesyjny 
Polski   do   UE),   w   stosunku   do   powyższego   art.,   stosowane   są   dwa   tryby   zaakceptowania   danej   umowy. 
Pierwszym jest to ustawa podjęta przez Sejm i Senat bezwzględną większością 2/3 głosów w obecności co 
najmniej połowy ustawowej liczby posłów i senatorów. Drugim trybem jest w myśl art. 90 ust3 i art. 125 
Konstytucji); tryb ten polega na przeprowadzeniu referendum, jego wynik jest wiążący jeżeli weźmie w nim 
udział więcej niż połowa obywateli uprawnionych  do głosowania. Tryb ten ma szczególną moc ponieważ 
Prezydent nie może odmówić podpisania umowy jeżeli została wyrażona w sposób prawidłowy zgoda Narodu. 
Ratyfikowana umowa międzynarodowa po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, jest jednym ze źródeł powszechnie 
obowiązującego prawa i jest stosowana bezpośrednio, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania 
ustawy. Jeżeli umowa ratyfikowana została przyjęta za zgodą ustawy lub w drodze referendum uznaje się że 
ma pierwszeństwo przed ustawą, natomiast jest wymagana sytuacja kiedy ustawy nie da się z daną umową 
pogodzić (art. 91ust 2). 
Rozporządzenia  –  muszą mieć zawsze charakter aktów wykonawczych. W myśl art. 92 Konstytucji – mogą 
być   tylko   wydawane   na   podstawie   upoważnienia   ustawowego,   a   upoważnienie   to   musi   mieć   charakter 
szczegółowy pod kontem podmiotowym, przedmiotowym i treściowym. Podobny wykonawczy charakter mają 
akty   prawa   miejscowego   art.   94.   W   aspekcie   podmiotowym   kompetencje   do   wydawania   rozporządzeń 
Konstytucja przyznaje Prezydentowi (art. 142 ust. 1); Radzie Ministrów (art. 146 ust 4 pkt.2) Prezesowi Rady 
Ministrów   (art.   148   ust   3);   ministrom   kierującym   określonymi   działaniami   administracji   rządowej   i 
przewodniczącym   komitetów,   o   których   mowa   w   art.   147   ust.   4   (art.   149   ust   2   i   3);   Krajowej   Radzie 
Radiofonii i Telewizji (art. 213 ust 2). 
Akty prawa wewnętrznego – są to akta, które mogą być również stanowione przez organa władzy publicznej, 
są to akty o charakterze  normatywnym.  Jednakże  obowiązują wyłącznie  jednostki organizacyjne  podległe 
organowi wydającemu dany akt, art. 93 ust 1 Konstytucji mówiąc o tych aktach wymienia tylko uchwały Rady 

5

Ministrów i ministrów. W wyroku z 1 grudnia 1998 K 21/98 stwierdził odnośnie art. 93 „art. traktowany musi 
być   jako   ustanawiający   ogólny   i   bezpiecznie   wiążący   model   aktu   o   charakterze   wewnętrznym...   Za 
podstawowy element tego modelu trzeba uznać zakres aktu wewnętrznego, który w żadnym wypadku nie może 
dotyczyć jakichkolwiek podmiotów, które nie są podległe organowi wydającemu ten akt”. 
Akta prawa miejscowego  –  są to akta, które muszą być wydawane na podstawie ustaw i w ich granicach. 
Uregulowania odnośnie aktów prawa miejscowego są zawarte w Konstytucji art. 94; Ustawie o samorządzie 
gminnym głównie art. 40, 41, 90; samorządzie powiatowym głównie art. 40, 41, 78; samorząd województwa 
art.   89-   91.   Za   równo   Winczorek   jak   i   Garlicki   ten   temat   wyłącznie   wspominają   brak   jest   konkretnego 
komentarza. Jednakże, akta prawa miejscowego obowiązują na danym terytorium samorządu który dany akt 
wydał. Ustawy ww. określają jakie sprawy mogą być uregulowane w tych aktach, w przypadku gminy mogą to 
być m.in. akta dotyczące: wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych, organizacji urzędów i 
instytucji gminnych, zasad zarządu mieniem gminy, zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń 
użyteczności   publicznej;  w   samorządzie   powiatowym:   wymagających   uregulowania   w   statucie, 
porządkowych, szczególnego trybu zarządzania mieniem powiatu, zasad i trybu korzystania z powiatowych 
obiektów   i   urządzeń   użyteczności   publicznej;  w   samorządzie   województwa:   akty   tak   konkretnie   nie   są 
wyłuszczone ale można powiedzieć że obejmują wszelkie te sprawy które są wymienione wyżej, tylko zakres 
tych spraw jest odnośnie całości lub zgodnie z art. 89 części województwa.
Sejmowe postępowanie uchwałodawcze Zasady odróżniające je od postępowania ustawodawczego: projekty 
uchwał wnosić mogą: Prezydium Sejmu, komisje sejmowe, co najmniej 15 posłów, Marszałek Sejmu może 
zażądać dołączenia uzasadnienia do projektu uchwały, jeśli nakłada ona obowiązki na określone podmioty; 
projekt rozpatruje się w 2 czytaniach; niektóre uchwały Sejm przyjmuje inną niż zwykła większość głosów, w 
tym   min.   bezwzględną   większością   głosów   w   obecności   co   najmniej   połowy   ustawowej   liczby   posłów, 
większością kwalifikowaną co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów, większością kwalifikowaną co 
najmniej 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Uchwały Sejmu nie zawsze 
mają charakter normatywny, podczas gdy normatywność jest immanentną cechą ustawy.
Inicjatywa ustawodawcza  polega na wniesieniu przez dany podmiot projektu ustawy wywołując po stronie 

parlamentu obowiązek zajęcia się tym projektem. Nie oznacza to jednak obowiązku jego uchwalenia. 
Przysługuje posłom (komisji sejmowej lub co najmniej 15 posłom), Senatowi, Prezydentowi RP, Radzie 
Ministrów, 100.000 obywateli mającym prawo wybierania do Sejmu.

Procedura realizacji inicjatywy ustawodawczej posłów: Posłowie nie mogą występować jednoosobowo, lecz w 
zespołach (komisja sejmowa lub grupa posłów w liczbie co najmniej 15). Projekty komisyjne są zazwyczaj 
przygotowywane  z udziałem  posłów należących  do różnych  klubów poselskich. Projekty wnoszone przez 
grupę posłów są niekiedy popierane przez posłów z różnych klubów, często są jednak wnoszone przez posłów 
jednego   klubu,   bez   wsparcia   pozostałych   (klub   ma   co   najmniej   15   członków).   Posłowie   występujący   z 
projektem ustawy wyłaniają ze swego grona osobę, która będzie ten projekt prezentować na forum Sejmu.
Procedura realizacji inic. ustaw. Senatu: prawo do wykonywania inic. ustaw. Należy nie do poszczególnych 

jego członków (senatorów) czy ich zespołów, ale do Izby działającej jako całość. Wniesienie projektu 
ustawy poprzedzają senackie prace przygotowawcze.  Senat wnosi projekt ustawy do Sejmu. Projekt 
przedstawia Sejmowi i popiera go na forum senator wyznaczony w tym celu przez senat. Jeśli Sejm 
uchwali na podstawie tego projektu ustawę, Senat powraca do podjętej przez siebie w ten sposób sprawy, 
ustosunkowując się do decyzji ustawodawczej posłów. Może on uchwalić poprawki do tej ustawy, a 
także podjąć uchwałę o jej odrzuceniu w całości, gdyby np. posłowie nadali jej kształt, którego Senat nie 
aprobuje i którego nie życzył sobie w momencie uchwalania projektu. 

Procedura   realizacji   inic.   ustaw.   Prezydenta   RP  Prezydent   może   korzystać   z   inicjatywy   ustawodawczej 
samodzielnie. Przygotowanie projektów ustaw powierza bądź fachowym pracownikom swojej Kancelarii, bądź 
ekspertom. Prezydenta w postępowaniu przed Sejmem reprezentuje minister (sekretarz, podsekretarz stanu) z 
jego Kancelarii.
Procedura   realizacji   inic.   ustaw.   obywateli:   1.   Należy   powołać   komitet   składający   się   z   co   najmniej   15 
obywateli posiadających czynne prawo wyborcze. Komitet ten jest organem który zbiera podpisy, prowadzi 
kampanie promocyjną projektu ustawy, oraz wszelkie inne czynności które do niego należą. 2. Komitet ze 
swojego  grona   wybiera   przewodniczącego   i   jego  zastępców,   przewodniczący   pełni   role   przedstawicielską 
Komitetu. 3. O powstaniu Komitetu powiadamia się Marszałka Sejmu, któremu wraz z zawiadomieniem o 
powstaniu   komitetu   (w   którym   należy   przedstawić   jego   skład,   co   najmniej   15   osób,   wraz   z   ich   danymi 
osobistymi),   projekt   ustawy,   oraz   1000   podpisów   osób   które   popierają   dany  projekt.   4.   14   dni   od   dania 
doręczenia   zawiadomienia   Marszałek   Sejmu   postanawia   o   jego   przyjęciu.   Przyjęcie   to   następuje   jeżeli 
zawiadomienie  spełnia  wszelkie  warunki o których  mowa  w ustawie  z dnia  24 czerwca  1999 o IUO. O 

6

przyjęciu   zawiadomienia   Marszałek   Sejmu   powiadamia   niezwłocznie   przewodniczącego   Komitetu.   5.   Po 
przyjęciu   zawiadomienia   Komitet   jest   obowiązany   ogłosić   w   dzienniku   o   zasięgu   ogólnokrajowym,   fakt 
nabycia   osobowości   prawnej,  adres   komitetu   oraz   miejsca   udostępnienia   projektu  ustawy  do  publicznego 
wglądu. Po ogłoszeniu w dzienniku tych  danych Komitet może rozpocząć kampanie promocyjną projektu 
ustawy, jak również zbierać resztę wymaganej liczby podpisów tj. co najmniej 100000. 6. Wymagana liczba 
100000 podpisów musi być zebrana nie dłużej niż 3 miesiące od dnia przyjęcia zawiadomienia o powstaniu 
Komitetu. 7. Po złożeniu projektu ustawy wraz ze 100000 podpisów oraz po spełnieniu wszystkich innych 
wymogów określonych w art. 7 ust. 2; 9 ust. 2; oraz 10 ust. 2 ustawy IUO, oraz wymogów określonych w 
Regulaminie Sejmu zwłaszcza art. 34 ust 2, Marszałek Sejmu kieruje dany projekt do pierwszego czytania w 
Sejmie. Pierwsze czytanie w Sejmie nie może się odbyć później niż 3 miesiące od dnia wniesienia projektu 
ustawy wraz z wymaganą liczbą podpisów. 8. Przedstawiciel komitetu jest uprawniony do uczestniczenia w 
pracach Sejmu i Senatu w trybie i zasadach określonych w regulaminie sejmu (art. 34 ust 1) 
Finansowanie inicjatywy ustawodawczej obywateli odbywa się zgodnie z art. 15, 16, 17 Ustawy o IUO, oraz 
ustawie  z 15 marca  1933 o zbiórkach publicznych  (Dz. U. 1998 r. Nr 106, poz. 668). Wszelkie sprawy 
finansowe Komitetu prowadzi pełnomocnik finansowy komitetu. Komitet z własnych środków pokrywa koszty 
związane   z   promocją   projektu   ustawy.   Na   sfinansowanie   działań   związanych   z   inicjatywą   obywatelską 
obywateli  Komitet  może organizować zbiórki publiczne.  Natomiast  ustawa nie określa innych  możliwych 
źródeł finansowania inicjatywy ustawodawczej, ustawa wymienia w art. 16 jedynie jakie środki nie mogą być 
wykorzystane w finansowaniu inicjatywy ustawodawczej.
Do podstawowych środków których stosowanie jest zabronione uważa się środki finansowe  pochodzące: z 
budżetu państwa, od państwowych jednostek organizacyjnych, z budżetu jednostek samorządu terytorialnego, 
związków komunalnych i innych komunalnych osób prawnych, od przedsiębiorców państwowych, a także 
przedsiębiorców z udziałem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego, związków komunalnych 
oraz innych  komunalnych  osób prawnych.  Cały system  finansowania inicjatywy ustawodawczej musi być 
jawny, a sprawozdanie z wykonania inicjatywy wraz z niezbędnymi informacjami jest przekładane ministrowi 
finansów publicznych nie później niż 3 miesiące do dnia wniesienia projektu ustawy do sejmu, lub rozwiązania 
komitetu. Sprawozdanie to musi być również ogłoszone w dzienniku o zasięgu ogólnokrajowym, a dokumenty 
związane z finansowaniem inicjatywy pełnomocnik Komitetu powinien przetrzymać przez 12 miesięcy, od 
dnia publikacji sprawozdania. 
Wymogi dot. Projektu ustawy stawiane przez Regulamin Sejmu Musi być złożony w postaci pisemnej na ręce 
Marszałka Sejmu. Do projektu dołącza się uzasadnienie, które powinno wyjaśniać potrzebę i cel wydania 
ustawy, przedstawiać rzeczywisty stan w dziedzinie, która ma być unormowana, wskazywać różnicę pomiędzy 
dotychczasowym   a   projektowanym   stanem   prawnym,   przedstawiać   przewidywane   skutki   społeczne, 
gospodarcze,  finansowe   i  prawne  jego  przyjęcia,  wskazywać  źródła  finansowania   ustawy  i  jej  skutki  dla 
budżetów   jednostek   samorządu   terytorialnego.   Ponadto   powinny   się   znaleźć   informacje   nt.   założeń 
podstawowych aktów wykonawczych w stosunku do projektowanej ustawy, a także oświadczenie o zgodności 
projektu ustawy z prawem UE lub o stopniu i powodach niezgodności z tym prawem, albo też oświadczenie, 
że przedmiot regulacji nie jest objęty prawem UE. W przypadku projektów wnoszonych przez posłów, Senat i 
obywateli Marszałek Sejmu zleca ich sprawdzenie pod względem zgodności z prawem europejskim służbom 
legislacyjnym   Kancelarii   Sejmu.   Projekty   rządowe   i   prezydenckie   powinny   być   pod   tym   względem 
sprawdzone przez  odpowiednie  jednostki organizacyjne  podległe Radzie  Ministrów lub Prezydentowi  RP. 
Marszałek   sejmu   może   zwrócić   wnioskodawcy   do   uzupełnienia   projekt   ustawy,   której   uzasadnienie   nie 
odpowiada ww. warunkom. Gdy zaś pojawi się wątpliwość, czy projektowana ustawa jest zgodna z prawem 
Marszałek Sejmu może ja skierować, celem wyrażenia opinii, do Komisji Ustawodawczej Sejmu, która może 
większością   3/5   głosów   uznać   projekt   za   niedopuszczalny.   W   takim   przypadku   Marszałek   nie   powinien 
nadawać   dalszego   biegu.   Marszałek   zarządza   wydrukowanie   projektu   ustawy   wraz   uzasadnieniem   oraz 
dostarczenie ich posłom. Projekty te wraz z niektórymi dokumentami gromadzonymi w toku postępowania 
legislacyjnego,   uzyskują   postać   tzw.   druków   sejmowych   opatrzonych   kolejnymi,   chronologicznie 
następującymi w ramach danej kadencji Sejmu numerami. 
Czytanie projektu  oznacza debatę poselską nad projektem, toczoną na posiedzeniu plenarnym Sejmu lub w 
komisjach sejmowych. Debacie tej towarzyszą głosowania nad projektem i poprawkami wnoszonymi do niego 
przez uprawnione podmioty.
  oznacza   debatę   poselską   nad   projektem,   toczoną   na   posiedzeniu   plenarnym   Sejmu   lub   w   komisjach 
sejmowych. Debacie tej towarzyszą głosowania nad projektem i poprawkami wnoszonymi  do niego przez 
uprawnione podmioty.

7

Wycofanie projektu – wnioskodawca może wycofać projekt w toku postępowania ustawodawczego w Sejmie 
do   czasu   zakończenia   2   czytania.   Wycofanie   projektu   oznacza   zamknięcie   dot.   go   postępowania 
legislacyjnego. Poselski projekt ustawy uważa się za wycofany również wówczas, gdy do czasu zakończenia 2 
czytania na skutek rezygnacji  z popierania projektu przez poszczególnych  posłów (cofnięcie  podpisu) ich 
liczba zmaleje poniżej 15.
Pierwsze czytanie (nie może się odbyć wcześniej niż w 7 dniu od dostarczenia posłom odpowiednich druków 
sejmowych projektu ustawy) przeprowadza się na posiedzeniu Sejmu lub w komisji (a. 37 u. 1 RS). To, jakie 
projekty rozpatrywane są w 1 czytaniu na posiedzeniu Sejmu, decyduje ich ważność i stopień skomplikowania. 
Do   debaty   plenarnej   kieruje   się   projekty   ustaw:   o   zmianie   Konstytucji,   budżetowych,   podatkowych, 
wyborczych, regulujących ustrój i kompetencje władz publicznych oraz kodeksów. Marszałek Sejmu może 
skierować do 1 czytania na posiedzeniu Sejmu inne projekty ustaw, jeśli przemawiają za tym ważne względy. 
Jeśli projekt w 1 czytaniu ma nie być rozważany na posiedzeniu sejmu, trafia do odpowiedniej komisji. 1 
czytanie projektu ustawy obejmuje ustnie uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, debatę poselską w spr. 
ogólnych zasad projektu oraz pytania i odpowiedzi wnioskodawcy. Jeśli odbywa się ono na posiedzeniu sejmu, 
kończy się ono odesłaniem projektu do komisji w celu dalszej nad nim pracy. Komisja może być jedna stała 
lub kilka działających łącznie lub komisja nadzwyczajna powołana do rozpatrzenia tego właśnie projektu. W 
debacie   może   pojawić   się   wniosek   o   odrzucenie   projektu   w   1   czytaniu.   Wniosek   taki   poddaje   się   pod 
głosowanie posłów. Jeśli zostanie przyjęty większością głosów, kończy się postępowanie z danym projektem 
ustawy.   W   przeciwnym   razie   trafia   do   komisji.  W   komisji  poddaje   się   projekt   ustawy   szczegółowemu 
rozpatrzeniu. W tym celu komisja może powoływać podkomisje dla rozważenia jakiś fragmentów projektu 
ustawy lub jakiś szczegółowych kwestii. W pracy komisji uwzględnia się opinie nt. projektu, wyrażone na 
posiedzeniu   plenarnym   Sejmu   lub   kierowane   do   właściwej   komisji   przez   inne   komisje   Sejmu.   W 
posiedzeniach komisji winien uczestniczyć upoważniony przedstawiciel wnioskodawcy projektu. Komisja lub 
podkomisja   może   skorzystać   z   rad   zaproszonych   ekspertów.   Do   projektu   mogą   być   zgłaszane   poprawki. 
Zgodnie z a. 119 u. 2 Konstytucji prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie rozpatrywania go 
przez Sejm mają: wnioskodawca, posłowie i rada Ministrów. Gdy idzie o posłów, poprawki może proponować 
każdy poseł, nie zaś zespół posłów, jak w przypadku wnoszenia projektu. Zgłaszane poprawki podlegają w 
komisji   głosowaniu   i   aby   zostały   przyjęte,   uzyskać   muszą   większość   głosów.   Poprawki,   które   zostały   w 
komisji   odrzucone,   mogą   na   żądanie   ich   wnioskodawców   zostać   przedstawione   Sejmowi   jako   wnioski 
mniejszości. W rezultacie debat w komisji powstaje jednolite sprawozdanie z prac nad projektem, które będzie 
przedstawione   Sejmowi.   Komisja   może   więc   przedstawić   Sejmowi   propozycję:   przyjęcia   ustawy   bez 
poprawek;   przyjęcia   projektu   z   określonymi   poprawkami;   odrzucenie   projektu   w   całości.   Informacje   o 
wnioskach mniejszości zamieszcza się w sprawozdaniu komisji. Komisja wyłania spośród swoich członków 
posła-sprawozdawcę,   któremu   powierza   zadanie   przedstawienia   wyników   jej   prac   na   posiedzeniu   Izby. 
Marszałek Sejmu zarządza drukowanie sprawozdania komisji oraz doręczenie go wszystkim posłom. 
Drugie czytanie  (nie może się odbyć wcześniej niż w 7 dniu od dostarczenia posłom odpowiednich druków 
sejmowych   projektu   ustawy)   obejmuje:   przedstawienie   Sejmowi   sprawozdania   z   prac   komisji, 
przeprowadzenie   debaty  oraz   zgłaszanie   dalszych   poprawek   i   wniosków.   Jeśli   takie   dodatkowe   poprawki 
istotnie   się   pojawią,   projekt,   jeśli   sejm   nie   postanowi   inaczej,   odsyła   się   ponownie   do   komisji   celem 
ustosunkowania   się   do   nich   i,   ewentualnie,   przedstawienia   Sejmowi   poprawionego   sprawozdania 
uwzględniającego   nowe   poprawki.   Komisja   może   zaproponować   Sejmowi   również   ich   odrzucenie. 
Poprawione sprawozdanie jest na polecenie Marszałka drukowane i dostarczone posłom.
Trzecie czytanie – może mieć miejsce bezzwłocznie po zakończeniu 2 czytania, jeśli projekt ustawy nie został 
ponownie   skierowany   do   komisji.   3   czytanie   obejmuje:   -   przedstawienie   przez   posła   sprawozdawcę 
poprawionego sprawozdania komisji, albo, jeśli projekt nie został odesłany ponownie do komisji, poprawek i 
wniosków zgłoszonych w trakcie 2 czytania; - głosowanie. Głosowaniu poddaje się w pierwszej kolejności 
wniosek,   jeśli   został   taki   złożony,   o   odrzucenie   projektu   w   całości.   Jeśli   wniosek   taki   zostanie   przyjęty 
większością głosów, postępowanie legislacyjne z danym projektem ulega zamknięciu. Gdyby takiego wniosku 
nie   było   lub   został   odrzucony,   pod   głosowanie   poddaje   się   najpierw   te   poprawki,   których   przyjęcie   lub 
odrzucenie rozstrzyga o przyjęciu innych poprawek, a następnie, w zależności od wyników tego głosowania, 
wszystkie pozostałe. Poprawki poddaje się głosowaniu każdą oddzielnie, chyba że stanowią one nierozerwalną 
całość. Po przyjęciu (odrzuceniu) poprawek pod głosowanie poddaje się cały tekst ustawy wraz z przyjętymi 
poprawkami. Marszałek Sejmu może też, jeśli nie zgłoszono w tym zakresie sprzeciwu, poddać od razu projekt 
ustawy pod głosowanie wraz z zaproponowanymi poprawkami. 3 czytanie kończy postępowanie z projektem 
ustawy w Sejmie. Od chwili przyjęcia projektu w Sejmie staje się on już ustawą.

8

Postępowanie ustawodawcze w Senacie  - uchwaloną przez Sejm ustawę Marszałek przekazuje Senatowi (a. 
121). Od dnia przekazania ustawy Senat dysponuje 30 dniami dla jej rozpatrzenia. Jeśli w tym terminie Senat 
nie podejmie stosownej uchwały uważa się że przyjął on ustawę bez poprawek. Postępowanie w Senacie jest 
nieco podobne do sejmowego. Do ustawy ustosunkowuje się odpowiednia komisja senacka, która przedstawia 
Izbie sprawozdanie ze swojej pracy.  Komisja może  w nim zaproponować Senatowi przyjęcie  ustawy bez 
poprawek,   uchwalenie   poprawek   do   ustawy   lub   przyjęcie   uchwały   o   odrzuceniu   ustawy   w   całości.   W 
przypadku podjęcia przez senat uchwały o odrzuceniu ustawy albo uchwałę o wprowadzeniu do niej poprawek, 
ustawa wraca do Sejmu. Stanowisko senatu jest przedmiotem debaty w komisji, która rozpatrywała projekt 
ustawy. Komisja przygotowuje sprawozdanie ze swych obrad. Zawarty jest w nim wniosek o przyjęcie lub 
odrzucenie   uchwały   senatu.   Jeśli   w   grę   wchodzą   poprawki   do   ustawy,   to   komisja   może   zaproponować 
przyjęcie jednych, a odrzucenie innych. Głosowanie w Sejmie nad uchwałą Senatu dot. nie jej przyjęcia, ale 
odrzucenia.   Sejm   odrzuca   uchwałę   senatu   bezwzględną   większością   głosów.   Jeśli   wniosek   o   odrzucenie 
uchwały senatu nie uzyska takiej większości, uchwałę tę uważa się za przyjętą (a. 121 u 3). Oznacza to, w 
zależności od sytuacji, albo że ustawa zostaje odrzucona, albo że wchodzą do niej uchwalone przez Senat 
poprawki.
Prezydenta  RP w postępowanie ustawodawczym  – jeśli postępowanie w Sejmie  i Senacie zakończyło  się 
przyjęciem   ustawy,   Marszałek   Sejmu   przekazuje   ją   Prezydentowi   RP   do   podpisu   (a.   122   u.   1).   Podpis 
Prezydenta   RP   ma   to   znaczenie,   iż   potwierdza   przyjęcie   ustawy   zgodnie   z   wymogami   Konstytucji.   Bez 
podpisu ustawa nie może być ogłoszona, a przez to nie może wejść w życie (a. 88 u. 1) i być wykonywana. Na 
podpisanie ustawy Prezydent RP ma 21 dni od dnia przekazania jej przez Marszałka Sejmu (a. 122 u. 2). 
Prezydent RP może odmówić podpisania ustawy, a jeśli to uczyni, może wybrać jedno z dwóch wyjść: albo z 
umotywowanym wnioskiem skieruje ją do ponownego rozpatrzenia przez Sejm (a. 122 u. 5), albo wystąpi z 
wnioskiem  do TK  w spr. stwierdzenia  zgodności  tej  ustawy  z  Konstytucją   (a.  122 u.  3). Wykorzystując 
pierwszą z nich Prezydent traci możliwość skorzystania z drugiej i odwrotnie. Wystąpienie Prezydenta RP do 
Sejmu   z   wnioskiem   o   ponowne   rozpatrzenie   ustawy   nosi   potoczna   nazwę  weta   ustawodawczego.  Weto 
ustawodawcze   nie   ma   charakteru   absolutnego   (uchylającego   ustawę).   Jest   to   weto   zawieszające,   które 
parlament może odrzucić. Prezydent może zażądać, aby Sejm raz jeszcze przyjrzał się ustanowionym przez 
siebie, a budzącym jego wątpliwości przepisom. Jeśli Prezydent skorzysta z weta, wstrzymaniu ulega bieg 21-
dniowego terminu do podpisania ustawy (a. 122 u. 6). Wetując ustawę Prezydent krytykuje zwykle niektóre jej 
przepisy,  rzadko  jej  tekst w całości.  Mimo  to  weto obejmuje cała  ustawę  i jeśli  nie  zostanie  odrzucone, 
oznacza,   że   ustawa   pierwotnie   przyjęta   przez   obie   Izby,   nie   dochodzi   ostatecznie   do   skutku.   Jeśli   Sejm 
odrzucie weto, Prezydent musi w ciągu 7 dni podpisać i zarządzić ogłoszenie w Dzienniku Ustaw ustawę, 
którą Sejm, odrzucając weto, uchwalił ponownie. Druga możliwość, jaka stoi przed Prezydentem RP, to przed 
podpisaniem ustawy skierowanie jej do Trybunału Konstytucyjnego. Prezydent winien korzystać z tej drogi 
wówczas, gdy podejmie uzasadnione wątpliwości co do zgodności ustawy z Konstytucją. We wniosku do 
Trybunału   Prezydent   musi   wskazać   przepisy   ustawy   sprzeczne,   jego   zdaniem,   z   określonymi   przepisami 
Konstytucji,   a   także   uzasadnić   swoje   stanowisko.   Wystąpienie   Prezydenta   do   TK   wstrzymuje   bieg,   21 
dniowego terminu do podpisania ustawy (a. 122 u. 3). Jeżeli TK orzeknie, że ustawa jest zgodna z Konstytucja, 
Prezydent  musi   ją podpisać.  Jeśli  Trybunał  uzna,  iż  wystąpienie   Prezydenta  jest  słuszne  Prezydent   może 
odmówić jej podpisania. (a. 122 u. 4 zd. 1). Jeśli niezgodność ta dot. poszczególnych przepisów ustawy, a TK 
nie orzekł, że są one nierozerwalnie związane z cała ustawą, Prezydent RP, po zasięgnięciu opinii Marszałka 
Sejmu, podpisuje tę ustawę z pominięciem przepisów ustawy z Konstytucją niezgodnych,  albo zwraca ją 
Sejmowi w celu usunięcia stwierdzonej przez Trybunał niezgodności (a. 122 u. 4 zd. 2). Wtedy ustawa staje się 
przedmiotem ponownych rozważań w parlamencie. Przepisy uznane przez TK za niezgodne z Konstytucją 
zostają wyłączone z tekstu ustawy, przez co powstaje próżnia, którą należy wypełnić. Usunięcie niezgodności 
polega   na   uchwaleniu   przepisów   wypełniających   tę   próżnię   z   zachowaniem   dotychczasowego, 
przedmiotowego   zakresu   regulacji.   Nad   tymi   przepisami   pracuje   komisja   sejmowa,   która   poprzednio 
rozpatrywała projekt ustawy. Sprawozdanie tej komisji, zawierające propozycje uzupełnień, przedstawione 
zostaje Sejmowi, który je uchwala. W dalszej fazie prac do tekstu przepisów uzupełniających ustosunkowuje 
się   Senat.   Po   zakończeniu   postępowania   mającego   na   celu   usunięcie   niezgodności   z   Konstytucją 
zakwestionowanych przez TK przepisów ustawy, marszałek Sejmu przesyła Prezydentowi RP tak zmienioną 
ustawę do podpisu. 
Postępowanie szczególne:  1. postępowanie z pilnymi projektami ustawy  – zgodnie z a. 123 Rada Ministrów 
może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny. Instytucja projektu pilnego wiąże się z zadaniami 
realizowanymi przez Radę Ministrów (a. 146) i ma na celu umożliwienie szybkiego wprowadzenia w życie 
rozwiązań prawnych, które pozwalają na adekwatną reakcje rządu na wydarzenia mające miejsce w życiu 

9

gospodarczym, społecznym czy politycznym. Projekt pilny może być uchwalony (lub odrzucony) już po kilku 
tygodniach od wniesienia, podczas gdy inne projekty stają się ustawami zwykle po kilku, a nawet kilkunastu 
miesiącach od prawidłowego wniesienia do Laski Marszałkowskiej. Jednym z takich terminów (a. 123 u. 3) 
jest termin 14 dni na rozpatrzenie projektu przez Senat i 7 dni na podpisanie ustawy przez Prezydenta RP. 
Projektami pilnymi mogą być z woli RM wszystkie wnoszone przez nią projekty z wyłączeniem tych, które 
dotyczą: wyboru Prezydenta RP, Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój 
i   właściwość   władz   publicznych,   a   także   kodeksów   (a.   123   u.   1).  2   postępowanie   z   projektami   ustaw  
budżetowych i pokrewnych – podstawowe odstępstwa od ogólnych zasad postępowania legislacyjnego polegają 
na tym, że: w odniesieniu do wymienionych wyżej projektów ustaw jedynym uprawnionym wnioskodawcą jest 
RM, co oznacza, że tylko  ona może je skutecznie wnosić do Sejmu (a. 221); projekt ustawy budżetowej 
przedstawia się Sejmowi do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy, który rozpoczyna się 1 stycznia 
roku następnego; Sejm i senat nie mogą wprowadzić do ustawy budżetowej poprawek, które by spowodowały 
powiększenie deficytu budżetowego zaplanowanego w projekcie tej ustawy przez RM (a. 220 u. 1); senat może 
uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi (a. 223), nie może 
jednak podjąć uchwały o odrzuceniu tej ustawy w całości; postępowanie legislacyjne z ustawą budżetową w 
Sejmie i senacie powinno się zakończyć w ciągu 4 m-cy od przedłożenia jej projektu Sejmowi pod rygorem 
ewentualnego   skrócenia   kadencji   Sejmu   przez   Prezydenta   RP   (a.   225);   Prezydent   RP   podpisuje   ustawę 
budżetową   albo   ustawę   o   prowizorium   budżetowym   w   ciągu   7   dni.   Ustaw   tych   Prezydent   nie   może 
zawetować,   choć   może   skierować   je   przed   podpisaniem   do   TK   (a.   224   u.   1).   Trybunał   musi   rozpatrzyć 
wniosek Prezydenta w ciągu 2 m-cy od dnia złożenia (a. 224 u. 2).
Zasada dyskontynuacji niektóre projekty ustaw mogą nie zostać rozpatrzone do końca kadencji Izb. Projekty te 
wygasają w dniu zakończenia kadencji parlamentu. Dzieje się tak dlatego, iż parlament kolejnej kadencji nie 
powinien być obciążony zadaniami nie zrealizowanymi przez parlament poprzedni. Nowy parlament powinien 
rozpoczynać   pracę   z   „pustymi   szufladami”.   Jeśli   uprawnione   do   inicjatywy   ustawodawczej   podmioty 
chciałyby doprowadzić do skutku jakieś ustawy, których projekty wygasły, mogą je wnieść do sejmu od nowa. 
Wówczas postępowanie z nimi toczy się od początku. Zasada dyskontynuacji odnosi się do projektów ustaw 
znajdujących   się   w   sejmie,   w   Senacie,   a   także   te   które   po   uchwale   Senatu,   wnoszącej   poprawki   lub 
odrzucającej ustawę, powróciły do Sejmu. Nie dotyczy to ustaw przekazanych Prezydentowi RP do podpisu. 
Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi (a. 202 u. 2). Powoływanie i odwoływanie Prezesa NIK Prezes 
NIK jest powoływany, na wniosek Marszałka Sejmu lub co najmniej 35 posłów, przez Sejm w drodze wyboru, 
bezwzględną większością głosów. Aby wybór dokonany przez Sejm był skuteczny, musi być zgoda senatu. W 
przypadku braku zgody Sejm powołuje na to stanowisko inną osobę (a. 205 u. 1). Prezes NIK nie może 
zajmować   innego   stanowiska,   z   wyjątkiem   profesora   szkoły   wyższej,   ani   wykonywać   innych   zajęć 
zawodowych. Nie może on należeć do partii politycznych i związków zawodowych ani prowadzić działalności 
publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu (a. 205 u. 2 i 3) Kadencja Prezesa NIK trwa 6 lat i  
może być powtórzona tylko raz (a. 205 u. 1). Sejm może odwołać Prezesa NIK w przypadkach: zrzeknięcia się 
przez niego stanowiska: uznania iż stał się on trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby; 
skazania   prawomocnym   wyrokiem   sądu   za   popełnione   przestępstwa.  Powoływanie   i   odwoływanie 
wiceprezesów   oraz   członków   Kolegium   NIK  Wiceprezesów   jest   2,   członków   Kolegium   14.   Powołuje   i 
odwołuje  ich  na  wniosek  Prezesa  Marszałek  Sejmu.  NIK przedkłada   Sejmowi  coroczne  sprawozdanie  ze 
swojej działalności, a także informacje o wynikach kontroli, wnioskach i wystąpieniach określonej w ustawie o 
NIK (a. 204 u. 1 i 2).  NIK podejmuje kontrolę na  zlecenie Sejmu oraz na wniosek Prezydenta RP, Prezesa 
Rady Ministrów oraz z własnej inicjatywy.  Statut NIK  określający organizację wewnętrzna Izby nadaje, w 
drodze zarządzenia, Marszałek Sejmu. Skład Kolegium NIK Prezes, wiceprezesi, dyrektor generalny Izby oraz 
14 członków (7 wyższych urzędników NIK i 7 p–cieli nauk prawnych lub ekonomicznych). Zadania Kolegium 
zatwierdzanie analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, zatwierdzanie sprawozdania z 
działalności NIK, przygotowywanie projektu statutu i budżetu oraz okresowych planów jej pracy.  Jednostki 
organizacyjne NIK departamenty i delegatury terenowe. Podmiotowy zakres kontroli NIK i ich kryteria Swoją 
kontrolą NIK obejmuje: 1. działalność organów administracji rządowej (np. Rada Ministrów, centralne urzędy, 
admin. terenowa), NBP, państwowych osób prawnych (np. przedsiębiorstwa) i innych państwowych jednostek 
organizacyjnych, jak: instytucje oświatowe, kulturalne, naukowe (np. publiczne szkoły wyższe), a także urzędy 
państwowe (np. Kancelaria Sejmu, Senatu, Prezydenta RP). Podmioty te kontrolowane są wg następujących 
kryteriów:   legalność   (tj.   zgodność   działań   podmiotów   z   prawem),   gospodarność   (tj.   osiągane   efekty 
ekonomiczne),   celowość   (tj.   merytoryczna   zasadność   podjętych   działań),   rzetelność   (tj.   skrupulatność, 
dokładność,   zgodność   z   prawdą   prowadzonej   dokumentacji   itp.);  2.   działalność   organów   samorządu 
terytorialnego   (organy   stanowiące   i   wykonawcze   samorządu   terytorialnego   wraz   z   ich   biurami   i   in. 

10

instytucjami   o   urzędniczym   charakterze),   komunalnych   osób   prawnych   (np.   przedsiębiorstwa   usług 
komunalnych – komunikacji miejskiej, wodociągów itp.) i innych komunalnych jednostek organizacyjnych 
(np. szkoły publiczne – podstawowe i ponadpodstawowe, szpitale, ośrodki kultury, muzea), których zarząd 
należy do samorządu terytorialnego (a. 203 u. 2). Kontrola organów samorz. teryt. i należących do niego 
jednostek organizacyjnych przeprowadzana jest z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności. 
Kontrola NIK działalności tych jednostek nie jest obligatoryjna. Konstytucja posługuje się w tym przypadku 
zwrotem   „NIK   może   kontrolować...”  3.   działalność   innych   jednostek   organizacyjnych   i   podmiotów 
gospodarczych (np. jednostki niepubliczne – prywatne tj. spółki prawa handlowego, przedsiębiorstwa i inne 
twory organizacyjne jak stowarzyszenia, fundacje), w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki 
państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa (a. 203 u. 3). Ich 
działalność podlega kontroli w dwóch przypadkach: a. gdy korzystają w niej z majątku (np. gruntu, budynków, 
maszyn)   lub   środków   (dotacji   budżetowych,   zwolnień   podatkowych),   należących   albo   pochodzących   od 
państwa lub jednostek komunalnych (samorządu terytorialnego), ponieważ w działalność tę zaangażowany jest 
pieniądz publiczny. NIK kontroluje jego wykorzystanie w interesie ogółu obywateli,  b.  gdy w grę wchodzi 
kwestia wywiązywania się przez te jednostki z zobowiązań finansowych (np. podatkowych) na rzecz państwa.
Kontrola   NIK   nie   może   wykraczać   poza   zakres   wyznaczony   powyższymi   warunkami.   Jednym   z 
najważniejszych zadań NIK jest dokonywanie corocznej analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki 
pieniężnej, a także przygotowywanie opinii w przedmiocie absolutoriom dla Rady Ministrów (a. 204 u. 1). 
Podstawowe zasady i instytucje prawa wyborczego
Wolne wybory – warunki 1. regularne odstępy czasu między kadencjami, 2.wszyscy nieubezwłasnowolnieni 
obyw.   mają   prawo   głosować,   3.   nieograniczona   prawem   liczba   konkurentów,   4.   prawo   kandydatów   do 
prezentowania   swoich   poglądów   5.   uprawnieni   do   głosowania   nie   są   skrępowani   w   wyrażaniu   swoich 
preferencji wyborczych, 6. wybory odbywają się pod nadzorem 7. uczciwe ustalenie wyników głosowania, 8. 
możliwość zakwestionowania wyników głosowania przed niezależnym org. arbitrażowym. 
Funkcje ustrojowe wyb. powszechnych:  1.Funkcja selekcji kandydatów  obywatele udzielają poparcia swoim 
kandydatom, w wolnych wyborach kandydatów jest więcej niż mandatów do obsadzenia przy głosowaniu 
jedni   kandydaci   otrzymują   poparcie   inni   nie.  2.   Funkcja   wyboru   programu   politycznego  przez   wybór 
odpowiedniego kandydata obywatele dokonują wyboru przedstawianych przez niego programów sprawowania 
władzy,   realizacja   tych   progr.   jest   obowiązkiem   zwycięzcy   nałożonym   nań   przez   obywateli.  3.   Funkcja 
legitymizacyjna  obywatele przenoszą na swych przedstawicieli prawo do podejmowania w ich imieniu dec. 
władczych sprawując przy tym kontrolę nad swymi wybrańcami.
Zasady prawa wyborczego – przymiotniki wyborcze 
Sejm-wybory są: powszechne równe, bezpośrednie, proporcjonalne i obywają się w głosowaniu tajnym;
Senat- powszechne, bezpośrednie, obywają się w głosowaniu tajnym;
Prezydent- powszechne, równe, bezpośrednie, obywają się w głosowaniu tajnym;
Organy   stanowiące   samorz.   teryt.   (rady   gmin   powiatów   i   sejmiki   woj.   wójt,   burmistrz,   prezyd.   miasta) 
powszechne, równe, bezpośrednie, obywają się w głosowaniu tajnym;
Wybory powszechne uczestniczyć w nich mogą jako głosujący wszyscy pełnoprawni obywatele. 
Czynne prawo wyborcze po ukończeniu 18 lat. Nie przysługuje ono: osobom pozbawionym praw publicznych; 
skazanym przez Trybunał Stanu na pozbawienie praw wyborczych za popełnienie deliktu konstytucyjnego; 
ubezwłasnowolnionym.
Osobom mającym czynne pr. wyb. przysługuje też prawo wybieralności –  bierne prawo wyborcze  – mogą 
występ. w charakterze kandydatów ,warunkiem odróżniającym je od czynnego prawa wyborczego jest wiek 
kandydata – do Sejmu 21 lat, do Senatu 30lat, na urząd Prezydenta 35 lat.
Władze gmin prowadzą stały aktualizowany rejestr wyborczy. Ujęci są w nim wszyscy zamieszkali w gminie 
obywatele którzy korzystają z biernego prawa wyborczego. Na podstawie rejestru wyborców sporządza się dla 
potrzeb wyborców spisy wyborców. Z urzędu gminy można uzyskać zaświadczenie o prawie do głosowania 
umożliwiające głosowanie w innym miejscu pobytu niż miejsce zamieszkania np. szpitale sanatoria zakłady 
karne polskie statki morskie. W RP głosować można jedynie osobiście. Głosowania odbywają się w dniu 
wolnym od pracy. Udział w głosowaniu jest prawem obywatela.
Wybory  są  równe:  ze  względu   na  ilość   głosów  W  wyborach  do  Sejmu  i  na  urząd  Prez.  każdy  wyborca 
dysponuje jednym głosem –dokonuje wyboru tylko jednego kandydata. W wyborach do Senatu każdy wyborca 
dysponuje tą samą ilością głosów lecz liczba mandatów w różnych okręgach jest różna (od 2do 4) Wybory do 
Sejmu Senatu i na urząd prezydencki są pod względem ilości głosów przypadającego na wyborcę równe. 
Ze względu na wagę głosu. Waga głosu to proporcja między ilością obywateli zamieszkałych w danym okręgu 
a liczbą mandatów przeznaczonych w nim do obsadzenia. Nie dot. to wyboru Prez RP gdyż wybór ma miejsce 

11

w skali całego kraju a podział na okręgi i obwody służy sprawnemu przeprowadzeniu głosowania i ustaleniu 
jego wyników. 
Do Sejmu ordynacja wyborcza z 12 04 01r. do Sejmu i Senatu zakłada ze ustalenie liczby posłów wybieranych 
w   poszczeg.   okręgach   oraz   podziału   województw   na   okręgi   wyborcze   odbywa   się   wg   jednolitej   normy 
przedstawicielstwa obliczonej przez podzielenie liczby mieszkańców kraju przez ogólną liczbę wybieranych 
posłów w okręgach. Liczba mandatów na dany okręg wyb. jest tak ustalona aby proporcja między liczbą 
mandatów i obywateli na każdy okręg była zbliżona w ten sposób waga głosu w skali kraju jest ta sama lub 
podobna.
Do   Senatu  –   Konstytucja   nie   wymaga   zachowania   warunków   równości   lecz   dot.   to   jedynie   wagi   głosu. 
Ordynacja wyb. z 01r. Przyjmuje ze wybory do Senatu przeprowadza się w okręgach na jakie podzielono 
wojew. lecz liczba mandatów w woj. została dostosowana do liczby mieszkańców każdego z nich.
Zasadę równości należy również rozumieć – że wszyscy wyborcy kandydaci i komitety wyborcze posiadają te 
same prawa i obowiązki.
Wybory   są   proporcjonalne

 

    –   jest   obligatoryjna   tylko   w   wyborach   do   Sejmu   –   dot.   jedynie   organów 

kolegialnych. Propor. dotyczy tylko kandydatów wyst. w zespołach i umieszczonych na zbiorowych listach 
kandydatów   wystawionych   przez   komitety   wyborcze.   Wybory   proporcjonalne   przeprowadzić   można   w 
okręgach   wielomandatowych.   Proporcjonalność   wyborów   polega   na   tym   że   przeznaczone   do   obsadzenia 
mandaty   dzieli   się   wprost   prop.   do   liczby   głosów,   jaka   padła   na   daną   listę   kandydatów.   Nie   jest   to 
proporcjonalność arytmetycznie ścisła. Zgodnie z metodą d’Hondta liczby głosów, jakie uzyskały w okręgu 
poszczególne listy, dzieli się kolejno przez liczby porządkowe: 1,2,3,4,5,6, aż do chwili gdy z otrzymanych 
ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia 
miedzy te listy. Każdej liście przyznaje się tyle mandatów, ile spośród ustalonego w powyższy sposób szeregu 
ilorazów przypada jej liczb kolejno największych.
Wybory większościowe- (do Sejmu ,Senatu i na prezydenta) za wybranego uważa się kandydata który uzyskał 
najwięcej ważnych głosów. Do uzyskania mandatu wystarczy aby liczba głosów jaką uzyskuje kandydat była 
większa od liczby głosów konkurenta- (większość względna) lub liczba przekraczająca połowę wszystkich 
ważnych głosów (w. bezwzględna). System  większości bezwzględnej  odbywa się w 2 turach przyjęto go w 
1990r. i zastosowano przy wyborach prezydenckich – za wybranego na Prezyd. RP uznaje się tego który 
otrzymał  więcej niż połowę ważnych głosów jeśli nie otrzymał  wymaganej większości 14 dnia po I turze 
przeprowadza się głosowanie ponowne (II tura) – wybór spośród 2 kandydatów o największej liczbie głosów. 
Za wybranego uważa się tego który uzyskał w niej większość głosów.
Zgłaszanie i rejestracja kandydatów  –  Kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne 
oraz wyborcy. Nie można kandydować jednocześnie do Sejmu i Senatu. Prezydenta mogą zgłaszać obywatele 
w liczbie nie mniej niż 100.000.
Zasady   zgłaszania   i   rejestrowania   listy   kandydatów   na  

 

 posłów

 

 :  1.  Władze   partii   politycznej,   koalicji   lub 

obywatele tworzą komitet wyborczy podlegający zgłoszeniu wobec Państwowej Komisji wyborczej. Dany 
komitet może zgłosić 1 listę okręgową  2.Kandydować można tylko w 1 okręgu i 1 listy wyborczej  3.  Lista 
okręgowa powinna być poparta podpisami co najmniej 5000 wyborców, którzy mogą podpisywać wiele list 
zbieranie podpisów odbywa się na odpowiednich formularzach, bez stosowania nacisków, gróźb. Zabrania się 
zbierania podpi. na terenie jednostek wojskowych i innych  podlegających  Ministrowi Obrony Narodowej, 
zabrania się wynagrodzenia pieniężnego za złożenie podpisu 4. Komitet wyb. który zarejestrował w połowie 
okręgów wybor. jest uprawniony do zgłoszenia dalszych list bez poparcia zgłoszenia podpisami. 5. Zgłoszenie 
listy okręgowej powinno zawierać nazwisko imię zawód i miejsce zam. każdego kandydata, kolejność nazwisk 
ustala kom. wyb kandydata oznacza się nazwą lub skrótem jego partii 6. Zgłaszając listę można zażądać aby 
karty   do  głosowania   zostały   oznaczone   skrótem   nazwy  danego   kom.   wyb.   7.  Do  zgłoszenia   każdej   listy 
okręgowej należy dołączyć wykaz popierających listę wyborcow.8. Listę okręgową zgłasza się do Okręgowej 
Komisji Wyb najpóźniej w 40 dniu przed dniem wyborów 9. Okręgowe listy po skontrolowaniu zgodności ich 
zgłoszenia są rejestrowane, jeśli występują usterki Okręgów Komisja odmawia rejestr. listy 10. 
 Kolejność numeryczną okręgowych list kandydatów ustala się w drodze losowania. Wszystkie listy zgłoszone 
przez dany komitet mają ten sam nr. 11. Okręgowa kom. wyb. skreśla z listy kandydata który zmarł, wycofał 
się lub utracił prawo wyborcze (bierne)
Zasady zgłaszania i rejestrowania listy kandydatów na s

 

 enatorów

 

 

1. Komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu wyborczym najwyżej tylu kandydatów na senatorów ilu 
jest wybieranych w danym okręgu 2. Zgłoszenie kandydata wymaga podpisów 3000 wyborców 3. Na karcie do 
głosowania   nazwiska   i   imiona   są   umieszczone   w   porządku   alfabetycznym   z   podanie   nazwy   lub   skrótu 
komitetu wyborczego 

12

(reszta zasad jak przy posłach)
Zasady zgłaszania i rejestrowania kandydatów na 

 

 Prezydenta

 

 

1.  Komitet wyborczy zgłaszający kandydata tworzą obywatele nie partie polit.  2.  Kandydat na prezydenta 
udziela   pisemnej   zgody   na   utworzenie   tego   komitetu  3.  Oświadczenie   lustracyjne   kandyd.   podlega 
sprawdzeniu   przez   Sąd   Apelacyjny   w   Wa-wie,   jeśli   Sąd   lustracyjny   stwierdzi   niezgodne   z   prawdą 
oświadczenie kandydat traci bierne prawo wyborcze na 10 lat, 4. Kandydaturę należy zgłosić najpóźniej w 45 
dniu przed wyborami. 5. Państwowa komisja wyborcza sporządza listę kandydatów na której w kolejności 
alfabet.   Umieszcza   się:   nazwisko   ,imiona,   wiek,   wykształcenie,   wykonywany   zawód   miejsce   pracy   i 
zamieszkania, zamieszcza się tez treść oświadczenia lustracyjnego.
Zadania Państwowej Komisji Wyborczej

 

 : 

  1. sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego

2.  sprawowanie   nadzoru   nad   prowadzeniem   i   aktualizowaniem   rejestru   wyborców  3.   powoływanie   i 
rozwiązywanie okręgowych i obwodowych komisji wyb.  4. rozpatrywanie skarg na działalność okręgowych 
kom.   wyb.5.   ustalenie   wzorów   urzędowych   formularzy,   druków   wyborczych   oraz   pieczęci  6.ustalanie   i 
ogłaszanie wyników głosowania i wyborów 
Zadania Okręgowej Komisji Wyborczej:
1. sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego przez obwodowe kom. wyb.2. rejestrowanie 
list kandydatów na posłów i senatorów  3. ustalanie i ogłaszanie wyników głosowania i wyborów w okręgu 
wyborczym 4.rozpatrywanie skarg na działalność obwodowych kom. wyb.
Zadania Obwodowej Komisji Wyborczej:
1.   przeprowadzenie   głosowania   w   obwodzie  2.   czuwanie   w   dniu   wyborów   nad   przestrzeganiem   prawa 
wyborczego w miejscu i czasie głosowania 3. ustalanie wyników głosowania i przekazanie ich okręgowej kom 
wyb. 
Zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu- decyzja należy do prezydenta podejmuje ją nie później niż 90 dni 
przed upływem kadencji S i S. Wybory są w dniu wolnym od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed 
upływem kadencji.
Zarządzanie wyborów na Prezydenta- należy do kompetencji Marszałka Sejmu zarządza je nie wcześniej niż 
100 dni i nie później niż 75 dni przed upływem kadencji prezydenta 
Kampania   wyborcza

 

    -   trwa   do   przedostatniego   dnia   przed   dniem   wyborów   w   dniu   wyborów   kampanii 

prowadzić nie można szczególnie w lokalu wyborczym. W okresie kampanii tworzone są komitety wyborcze 
zbierane podpisy zgłasza się i rejestruje kandydatów, sporządza się spisy wyborców, powołuje okręgowe i 
obwodowe komisje wyborcze- toczy się akcja agitacyjna. 
Ordynacje wyborcze regulują 3 podst. kwestie związane z przebiegiem kampanii wyborczej: 
Zasada dot. uczciwego przebiegu kampanii wyb.  - zabrania się prowadzenia kampanii na terenie zakładów 
pracy lub instytucjach publicznych;  zabrania się prowadzenia  kampanii  na terenie jednostek wojskowych, 
zmilitaryzowanych; zabrania się prowadzenia kampanii na terenie szkół; zabr. jest organizowanie w ramach 
kampanii gier losowych i konkursów; zabr. jest podawanie w ramach kampanii napojów alkoh. po cenach netto 
lub   nieodpłatnie;   materiały   wyborcze   powinny   zawierać   oznaczenie   od   kogo   pochodzą   ;   podlegają   one 
ochronie   prawnej;   w   niektórych   określonych   przez   ordynację   wyb.   miejscach   nie   wolno   umieszczać 
materiałów wyb. np. plakatów na posesjach prywatnych; po zakończeniu kampanii materiały wyb. muszą być 
usunięte   przez   komitety   wyb.;   kandydat   na   posła   lub   senatora   może   żądać   usunięcia   z   materiałów   wyb 
konkurentów   informacji   nieprawdziwych   lub   sprostowania;   od   zakończeni   kampanii   od   zakończenia 
głosowania zabrania się podawania do wiadomość publ. wyników sondaży opinii publ. 
Zasady prowadzenia kampanii w radiu i telewizji – Ordynacja wyb. do S i S z 2001r. zapewnia korzystanie 
(nieodpłatnie) - z usług publicznych i niepublicznych nadawców radiowych i telewizyjnych. Kampania wyb. w 
publ. radiu i tel trwa przez ostatnie 2 tygodnie przed wyborami. Ordynacja określa wymiar czasu audycji 
wyborczych w ogólnokrajowych i regionalnych programach TV P, TV Polonia i Polskiego Radia. Czas dzieli 
się równo pomiędzy kom. wyb. kolejność rozpowszechniania w każdym dniu audycji wyb. poszczególnych 
komitetów wyb. jest losowana. Przygotowanie tych audycji należy do kom. wyb. Każdy kom. wyb może 
odpłatnie   korzystać   na   jednakowych   zasadach   z   czasu   antenowego   nadawców   prywatnych.   Nadawcy   nie 
ponoszą odpowiedzialności za treść audycji 
Na podobnych zasadach jest oparta kampania prezydencka.
Zasada   finansowania   kampanii   wyborczej.  –   Koszt   funkcjonowania   PKW   i   innych   kom.   drukowania   i 
rozpowszechniania   obwieszczeń,   kart   do   głosów.   urządzenie   lokali   wyborczych   są   pokrywane   z   budżetu 
państwa 
Ordyn.   wyb   z   2001r.   mówi   że:  finansowanie   kampanii   jest   jawne;   wydatki   ponoszone   przez   komitety 
wyborcze pokrywane są ich źródeł; finanse prowadzi pełnomocnik komitetu wyborczego; kom. wyb może 

13

pozyskiwać i wydatkować środki na kamp. wyb. od momentu przyjęcia przez PKW zawiadomienia o jego 
utworzeniu do dnia wyborów; środki fin. na kamp. wyb. partii polit. pochodzić mogą jedynie z jej funduszu 
zgodnie z wymogami ustawy o partiach politycznych; środki na kamp, koalicyjnych komitetów wyborczych 
mogą pochodzić jedynie od osób fizycznych – ale nie cudzoziemców; komitety wyb. mogą zaciągać kredyty 
bankowe na cele wyborcze; środki fin. Kom. wyb. mogą być gromadzone tylko na rachunku bankowym i 
wpłacane   czekiem   przelewem   kartą   płatniczą;   wpłata   od   1   osoby   nie   może   przekraczać   15-krotności 
najniższego   wynagrodzenia;   wydatki   kom.   wyb   na   kampanie   są   limitowane   na   szczeblu   okręgowym   i 
ponadokręgowym   –   nie   mogą   przekroczyć   80%   limitu   wydatków   danego   komitetu;   nadwyżki   środków 
pozyskanych ponad dopuszczalny limit przekazywane są na fundusz wyborczy partii a w przypadku komitetów 
wyborców   przekazywane   są   na   cele   charytatywne;   komitety   prowadzą   rachunkowość   –pełnomocnik   kom 
składa PKW w terminie 3 mies. Od dnia wyborów sprawozdanie o przychodach wydatkach i zobowiązaniach. 
Komitetu – spr. ogłaszane są w Monitorze Polskim, i w ciągu 4 mieś. podlegają kontroli PKW; PKW może 
odrzucić sprawozdanie kom., komitet może się odwołać do SN; niezłożone sprawozdania lub jego odrzucenie 
powoduje utratę dotacji z budżetu państwa.
Głosowanie
Odbywa   się   w   lokalu   obwodowej   kom.   wyb.   w   ciągu   1   dnia   na   urzędowych   kartach   do   głosowania. 
Przewodniczący kom. czuwa nad porządkiem i tajnością głosowania, wyborca musi udokumentować swoją 
tożsamość otrzymuje kartę do głosowania co potwierdza podpisem w spisie wyborców, po dokonaniu wyboru 
wrzuca kartę do zabezpieczonej  urny.  Po upływie  czasu przeznaczonego na głosowanie zamyka  się lokal 
wyborczy a obwodowa kom. wyb otwiera urnę i ustala wyniki głosowania w obwodzie, sporządza protokół 
który podpisują wszyscy członkowi kom. protokoły ze wszystkich obwodowych kom. wyb przekazywane są 
Okręgowej kom. wyb. która sumuje wyniki głosowania w obwodach i ustala wyniki głosowania w okręgu. 
Wyniki wyborów do sejmu, Senatu i na Urząd prez. PKW ogłasza w Dzienniku Ustaw.
Protest przeciw ważności wyborów  może wnieść każdy uprawniony do głosowania wyborca.  W przypadku 
Sejmu i Senatu  protest przeciw ważności wyborów w danym okręgu może wnieść wyborca umieszczony w 
spisie   obwodu   wchodzącego   w   skład   danego   okręgu.   Podstawą   protestu   może   być   dopuszczenie   się 
przestępstwa   przeciw   wyborom   lub   naruszenie   przepisów   ordynacji   wyborczej   dot.   głosowania,   ustalenia 
wyników głosów lub wyborów. Gdyby protest był przeciwko naruszeniu przepisów ordynacji wyborczej przez 
PKW może go wnieść każdy wyborca. W przypadku wyb. Prezydenckich podstawą może być każde naruszenie 
przepisów ordynacji prezydenckiej albo dopuszczenie się przestępstwa przeciwko wyborom jeśli przestępstwo 
miało wpływ na wynik wyborów.
Termin wnoszenia protestu  wnosi się do Sądu Najwyższego (7 dni w przypadku posłów, senator. 3 dni na 
prezydenta.,) SN w składzie 3 os. rozpatruje protesty. Następnie SN w składzie Izby Administracyjnej, Pracy i 
Ubezpieczeń Społ. podejmuje uchwałę o ważności wyborów (w przypadku wyb. Prezyd.-nie później niż 30 dni 
od ogłoszenia wyników, Sejmowych i Senackich do 90 dni). Jeśli SN uzna zasadność protestu powoduje to 
wygaśnięcie   mandatu   posła,   senatora   i   decyduje   o   ponownych   wyborach   na   wakujące   mandaty.   Wybory 
Prezydenckie przeprowadza się ponownie.
Wygaśnięcie mandatu może nastąpić w wyniku utraty przez posła/senatora prawa wybieralności, zrzeczenia się 
mandatu, śmierci, pozbawienie mandatu orzeczeniem TS; zajmowania stanowiska którego nie można łączyć ze 
stan.   posła/senatora.   Po   stwierdzeniu   przez   Marszałka   Sejmu/Senatu   wygaśnięcia   mandatu   powstaje 
konieczność jego obsadzenia.
Obsadzenie mandatu Posła musi to być osoba z tej samej listy okręgowej co poseł którego mandat wygasł a 
otrzymał kolejno największą liczbę głosów itd. Jeśli nie uda się obsadzić mandatu pozostaje on wolny do 
końca kadencji Sejmu.
Obsadzenie mandatu Senatora- w terminie 3 mieś przeprowadza się wybory uzupełniające – do nich stosuje się 
przepisy o wyborach do Senatu – nie przeprowadza się ich za granicą i gdy do zakończenia kadencji Izby 
pozostało 6 mieś.
SEJM I SENAT  – Senat liczy 100 senatorów Sejm 460 posłów. Są to organy władzy ustawodawczej ale 
pełniące również różne funkcje.  Funkcje Sejmu  możemy podzielić na: ustawodawczą, kreacyjną, kontrolną. 
Podstawowym zadaniem Sejmu jest uchwalanie ustaw. Materią ustawową są w szczególności prawa, wolności 
i   obowiązki   obywateli,   organizacja   i   zasady   działania   naczelnych   organów   państwa,   określenie   trybu 
postępowania i kontroli legalności ich działania. Ustawą o szczególnym znaczeniu jest ustawa budżetowa. W 
drodze   ustawy   Sejm   upoważnia   Prezydenta   do   ratyfikowania   i   wypowiadania   niektórych   umów 
międzynarodowych. Sejm podejmuje niektóre decyzje w drodze uchwały, np. zarządza referendum, uchwala 
wotum nieufności Radzie Ministrów.

14

Funkcja   kreacyjna   Sejmu  polega   na   uczestnictwie   w   powoływaniu   na   niektóre   stanowiska   państwowe   i 
odwoływaniu   z   nich.   Sejm   uczestniczy   w   tworzeniu   rządu   udzielając   wotum   zaufania   powołanej   przez 
Prezydenta  Radzie Ministrów lub samodzielnie  wybierając  Prezesa  Rady Ministrów i proponowany przez 
niego  skład   rządu.  Sejm,   za  zgodą   Senatu,  powołuje  Prezesa  Najwyższej  Izby Kontroli,   Rzecznika   Praw 
Obywatelskich i Generalnego Inspektora Danych Osobowych. Na wniosek Prezydenta Sejm powołuje Prezesa 
Narodowego Banku Polskiego. Sejm powołuje członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, część 
składu   Krajowej   Rady   Radiofonii   i   Telewizji,   Krajowej   Rady   Sądownictwa   i   Rady   Polityki   Pieniężnej. 
Funkcję kontrolną Sejm realizuje 1. na posiedzeniach plenarnych poprzez: udzielanie rządowi absolutorium z 
wykonania budżetu państwa; interpelacje, zapytania poselskie oraz pytania w sprawach bieżących kierowane 
do   Premiera   lub   poszczególnych   ministrów;   wyrażanie   Radzie   Ministrów   wotum   nieufności   większością 
ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata 
na Prezesa Rady Ministrów; wyrażanie wotum nieufności ministrowi większością ustawowej liczby posłów na 
wniosek   co   najmniej   69   posłów;   wyrażanie   wotum   zaufania   -   na   wniosek   Premiera   -   Radzie   Ministrów 
większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów; rozpatrywanie sprawozdań 
Najwyższej Izby Kontroli, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych 
Osobowych, wysłuchanie corocznej informacji Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie stanu przestrzegania 
wolności i praw człowieka i obywatela; 2. poprzez komisje sejmowe, których zadaniem w tym zakresie jest: 
rozpatrywanie sprawozdań i informacji ministrów; uchwalanie dezyderatów i opinii skierowanych, między 
innymi, do Rady Ministrów lub do jej członków indywidualnie, do Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Prezesa 
Narodowego Banku Polskiego. Sejm może też powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy, 3. 
poprzez   posłów,   którzy   mają   prawo   uzyskiwać   informacje   i   wyjaśnienia   co   do   spraw   związanych   z 
wykonywaniem obowiązków poselskich, od członków Rady Ministrów, organów, instytucji i przedsiębiorstw 
państwowych i samorządu lokalnego. 
Dodatkowo funkcja kształtowania i wyrażania opinii publicznej.
Trybuny   parlamentu  są   miejscem,   z   którego   przemawia   się   do   Narodu   zjednuje   zwolenników   krytykuje 
przeciwników, informuje o mało znanych faktach domaga się podjęcia określonych działań. Ma szczególne 
znaczenie dla opozycji parlamentarnej .Prace parlamentu śledzić można w środkach masowego przekazu.
Dwuizbowość parlamentu (bikameralizm) przywrócenie Senatu nastąpiło w wyniku obrad okrągłego stołu w 
1989. Wyróżniamy  dwuizbowość:  1. państw federalnych  – Niemcy Rosja USA Szwajcaria- drugie izby są 
przedstawicielstwami   podmiotów   wchodzących   w   skład   federacji   i   mają   gwarantować   respektowanie   ich 
praw   .2)  przedstawicielstwo  wspólnot   terytorialnych  funkcjonujących   na   terenie   państwa   –Francja   .3) 
reprezentacja funkcjonalna tj repr. pozapolitycznych interesów poszczególnych grup społecznozawodowych. 
4)  izby   o  zbliżonym   do   izb  poselskich   składzie   i   funkcjach  -   kontrola   poprawności   i   zasadności   dec. 
ustawodawczych. Wyróżniamy także inny podział: na symetryczny (równoważny) chodzi tu głownie o relacje 
między obiema izbami i niesymetryczny (nierównoważny)- Polska wyraża się to m in tym ze: projekty ustaw 
zawsze wnosi się do Sejmu; Sejm może odrzucać uchwały Senatu wnosząc poprawki do ust. Uchwalonej przez 
Sejm;   tylko   Sejm   uchwala   wotum   zaufania   i   nieufności   wobec   Rady   Min.;   tylko   Sejm   uczestniczy   w 
parlamentarnej kontroli nad RM; tylko Sejm inicjuje postęp. w sprawie odpowiedzialności konstytuc (jeśli 
chodzi   o   Prez.   czyni   to   Zgromadzenie   Narodowe);   Sejm   ma   przewagę   nad   Senatem   w  powoływaniu   na 
stanowiska organów władzy publ.; Tylko Sejm decyduje o stanie wojny i zawarciu pokoju, decyduje w spr. 
stanów nadzwyczajnych; skrócenie kadencji Sejmu zawsze pociąga skrócenie kad. Senatu.
Zgromadzenie Narodowe

 

    – tworzą je Sejm i Senat, obradują pod przewodnictwem Marszałka Sejmu.

Rola   Zgromadzenia   Narodowego  Przysięga   prezydenta   obejmującego   Urząd   jest   składana   przed 
Zgromadzeniem Narodowym; Prezyd. zwraca się do Zgrom. Nar. z orędziem; Zgrom. Narodowego decyduje o 
postawieniu Prezyd. w stan oskarżenia przed TS; Zgr. Nar. podejmuje dec. o uznaniu niezdolności Prezyd do 
sprawowania Urzędu ze względu na stan zdrowia.
Czteroletnia kadencja Sejmu i Senatu- rozpoczyna się od dnia zebrania się Sejmu na 1 posiedz. Po wyborach 
powszechnych i trwają do dnia poprzedzający dzień zebrania się Sejmu nast. kadencji. Kadencja Sejmu i 
Senatu są ze sobą ściśle powiązane  Kadencje Sejmu i Senatu są numerowane.  Sejm może skrócić swoją 
kadencję   uchwałą   podjętą   co   najmniej   2/3   głosów   Kad.   może   skrócić   także   Prez.   po   zasięgnięciu   opinii 
Marszałka Sejmu i Senatu wydaje stosowne zarządzenie 
Powody   dla   których   Prezydent   może   skrócić   kadencję   określa   konst.  w   razie   wyczerpania   wszystkich 
przewidzianych konstytucją możliwości powołania Rady Min.; w razie gdy w ciągu 4 mieś od przedłożenia 
Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu w ciągu 14 dni.
Kadencji nie można skrócić w czasie stanu nadzwyczajnego i w ciągu 90 dni od jego zakończenia.
Przedłużenie kadencji byłoby możliwe tylko przez zmianę konst. i przy trwaniu stanu nadzwyczajnego.

15

System permanencji parlamentu oznacza to ze SiS są stale gotowe do zebrania się na posiedzenia, zwołuje je 
po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów Marszałek Sejmu. 
Regulamin Sejmu i Senatu  Każda z izb ma autonomię parlamentarną, izby decydują samodzielnie o swoich 
spr. wewnętrznych podejmując uchwały oddzielnie i samodzielnie przez każdą z izb bez podpisu Prezyd. Nie 
podlegają więc Prezydenckiemu Wetu. Uchwały SiS są aktami normatywnymi o charakterze wewnętrznym. 
Regulamin SiS musi być zgodny z Konstytucją i podlega kontroli przed Trybunałem Konstyt.
Organami Sejmu  są:  Marszałek Sejmu  – wybierany z posłów przez Sejm na 1 posiedzeniu nowej kadencji. 
Wyboru dokonuje się bezwzględną większością głosów pośród kandydatów zgłoszonych przez co najmniej 15 
posłów Odwołanie Marszałka odbywa się w tym samym trybie. 
Zadania Marsz. Sejmu: stanie na straży praw i godności Sejmu; reprezentowanie sejmu na zewn.; zwoływanie 
posiedzeń sejmu; przewodniczenie obradom Sejmu; czuwanie nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego 
organów;   kierowanie   pracami   Prezydium   Sejmu   i   przewodniczenie   jego   obradom;   po   zasięgnięciu   opinii 
Prezydium  Sejmu nadawanie  biegu inicjatywom  ustawodawczym  i uchwałodawczymi  wnioskom organów 
państwa skierowanym do Sejmu; prowadzenie spraw z zakresu stosunków Senatem RP i parlamentami innych 
państw; udzielenie posłom pomocy w ich pracy; sprawowanie pieczy nad spokojem i porządkiem na obszarze 
należącym   do   Sejmu;   nadawanie   statutu   Kancelarii   Sejmu;   powoływanie   Szefa   Kancelarii   Sejmu; 
przewodniczenie obradom Zgromadzenia Narodowego; działanie w zastępstwie Prezydenta, jest to 2 osoba w 
państwie.
Wicemarszałkowie Sejmu o  ich liczbie decyduje Sejm i może być różna w różnych kadencjach Izby (3-5) 
Wybór odbywa się podobnie jak Marszałka Sejmu Wicemarsz. zastępują Marszałka w zakresie określonym 
przez niego i działają w jego imieniu.
Prezydium Sejmu tworzą go Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie. Do zadań należy: ustalenie po zasięgnięciu 
opinii   Konwentu   Seniorów   planu   prac   Sejmu;   ustalenie   tygodni   w   których   będą   posiedz.   Sejmu;   po 
zasięgnięciu   opinii   Komisji  Regulaminowej  i  Spraw  Poselskich  ustalenie   wykładni  przepisów   regulaminu 
Sejmu; opiniowanie spr. wniesionych przez Marszałka Sejmu; organizowanie współpracy między komisjami 
sejmowymi   i   koordynowanie   ich   działań;   ustalenie   zasad   doradztwa   naukowego   na   rzecz   Sejmu   i   jego 
organów.
Konwent seniorów stanowią Marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów 
oraz przedstawiciele porozumień klubów i kół poselskich (art. 9 pkt 5 RS), a także przedstawiciele klubów 
parlamentarnych, jeśli reprezentują co najmniej 15 posłów. Szef Kancelarii Sejmu bierze udział w obradach 
Konwentu Seniorów z głosem doradczym. Konwent opiniuje: projekty planów prac Sejmu; projekty porządku 
dziennego poszczególnych  posiedzeń sejmu i ich terminy;  wnioski co do trybu dyskusji na posiedzeniach 
Sejmu; wnioski co do wyboru przez sejm jego organów; zadania i przebieg pracy Kancelarii sejmu.
Komisje   Sejmowe  organy   izby   na   których   spoczywa   główny   ciężar   merytorycznych   prac   parlamentu   –
zwłaszcza   nad   projektami   ustaw.  Komisji   stałych  jest   25,   dzieli   się   je   na3   grupy:  kom.   branżowe 
odpowiadające resortom administracji rządowej;  kom. zadaniowe  zajmujące się pewnym typem problemów 
politycznych  i społ.;  kom. związane z tokiem  prac i wewn. problemami Sejmu i sprawami posłów.  Kom. 
nadzwyczajne  rozpatrują sprawy powierzone przez Sejm zwłaszcza bardziej złożonych projektów ustaw np. 
dla prowadzenia prac nad projektami kodeksów. Po wykonaniu prac komisja ulega rozwiązaniu. Udział czł 
kom.   w   posiedzeniach   jest   obowiązkowy.   Na   żądanie   Kom.   mogą   uczestniczyć   w   posiedz   Ministrowie, 
kierownicy  naczelnych   organów   administracji   rządowej.   Posiedzenia   są   z   reguły   otwarte   dla   prasy  Kom. 
podejmuje uchwały większością głosów w obecności co najmniej 1/3 jej składu.  Komisja śledcza  do zadań 
należy podejmowanie decyzji wiążących obywateli. Powołuje ją Sejm bezwzględną większością głosów dla 
zbadania określonej sprawy. Śledztwo prowadzone przez Kom. toczy się wedle przepisów ustaw oraz kpk. 
Może wzywać i przesłuchiwać świadków żądać udostępnienia dokumentów zlecać ekspertyzy. Może korzystać 
z pomocy sądu okręgowego w Wa-wie i prokuratora Generalnego.
Prawa   Posła/senatora  wyrażanie   swojego   stanowiska   oraz   zgłaszanie   wniosków   rozpatrywanych   na 
posiedzeniach Sejmu i jego organów; może wybierać i być wybieranym do organów Sejmu; zwracać się do 
Prezydium   Sejmu   o   rozpatrzenie   określonej   spr.   przez   sejm   lub   Komisję   Sejmową;   uczestniczyć   w 
podejmowaniu poselskich inicjatyw ustawodawczych  i uchwałodawczych  oraz w rozpatrywaniu projektów 
ustaw   i   uchwał   Sejmu;   uczestniczyć   w   dyskusji   nad   spr.   rozpatrywanymi   przez   Sejm   lub   kom.;   wnosić 
interpelacje i zapytania poselskie; przyjmować opinie, postulaty i wnioski wyborców.
Poseł/senator zawodowy to taki, który na czas piastowania mandatu rezygnuje ze swej dotychczasowej pracy 
lub prowadzenia działalności gosp. Może on jednak u pracodawcy otrzymać urlop bezpłatny a po zakończeniu 
kadencji powrócić na swoje stanowisko.

16

Immunitet parlamentarny  polega na warunkowym i ograniczonym uchyleniu wobec posłów/senat. następstw 
naruszenia przepisów określających zasady ścigania i sankcjonowania czynów karalnych.
immunitet  materialny  poseł/sen. nie może  być  pociągnięty do odpowiedzialności za działalność  z zakresu 
sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania ani po wygaśnięciu. Odpowiada tylko przed 
Sejmem. Gdy naruszy prawa osób trzecich może odpowiadać przed sądem ale tylko za zgodą Sejmu.
immunitet formalny polega na tym ,że przez całą kadencję poseł/sen z jakiejkolwiek przyczyny nie może być 
pociągnięty do odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwa i wykroczenia bez zgody Sejmu (2/3 
głosów w obecności połowy ustawowej liczby posłów) Uchylenie immunitetu nie jest równoznaczne z utratą 
mandatu. Konst. z 1997r wprowadza 2 nowości: poseł/sen może sam wyrazić zgodę na pociągnięcie go do 
odpowiedzialności karnej – wówczas nie jest potrzebna zgoda Sejmu; jeśli postępowanie karne było wszczęte 
przed wybraniem  na posła/sen.  toczy się ono nadal  do dnia ogłoszenia  wyników,  chyba  że Sejm zażąda 
zawieszenia postępowania aż do wygaśnięcia mandatu.
nietykalność   poselska  poseł/sen.   nie   może   być   zatrzymany   przez   policję   lub   aresztowany   bez   zgody 
sejmu/senatu   Nietykalność   dotyczy   też   zakazu   stosowania   przymusu   fizycznego   wobec   posła/sen., 
dokonywania bez jego zgody rewizji osobistej, przeszukiwania pomieszczeń i pojazdów. Aby dokonać tych 
czynności potrzebna jest zgoda Sejmu/senatu (2/3 głosów w obecności połowy ustawowej liczby posłów).
Pozycja ustrojowa Prezydenta wyznaczona jest przez art. 10 Konstytucji wymieniając ten urząd jako jedne z 
dwóch podstawowych organów władzy wykonawczej pozycje tę może określać sześcioma zasadami: zasada 
dualizmu,   czyli   odrębnego   funkcjonowania   Prezydenta   oraz   Premiera   z   rządem;   Prezydent   jest   arbitrem 
czuwającym nad konstytucyjną ciągłością Państwa.; powyższą rolę pogłębia fakt wybory Prezydenta przez 
Naród;   urząd   prezydenta   ma   charakter   kadencyjny   (kadencja   trwa   5   lat)   urząd   można   sprawować   dwie 
kadencje   (art.   127   ust2)   Prezydent   nie   ponosi   odpowiedzialności   przed   parlamentem   zaś   ponosi 
odpowiedzialność konstytucyjną, niezależność prezydenta jest jednak ograniczona koniecznością uzyskania 
kontrasygnaty na akty urzędowe Prezydenta (art. 144). Prezydent nie może sprawować innych urzędów art. 
132.   Zadania   Prezydenta   wiąże   się   z   ochroną   podstawowych   wartości   państwa   jakimi   są   suwerenność, 
integralność   terytorialna,   bezpieczeństwo   wewnętrzne   i   zewnętrzne.   Sformułowanie   tych   wartości   pełni 
dwojakie   funkcje   subiektywną   –   nakłada   na   Prezydenta   szczególną   odpowiedzialność   za   ochronę   tych 
wartości;   obiektywną   –   rozumieć   należy   jako   przyznanie   tym   wartościom   rangi   konstytucyjnej,   czyli 
zobowiązującej każdego adresata konstytucji do ich szanowania i przestrzegania. Zadaniem Prezydenta jest też 
zagwarantowanie ciągłości władzy państwowej, (na podstawie art. 126 ust 1 i 2). 
Zasady   wyboru   Prezydenta  –  Prezydent   wybierany   jest   przez   Naród.   Wybory   mają   charakter 
czteroprzymiotnikowy   (powszechne,   równe   bezpośrednie   i   tajne).   Czynne   prawo   wyborcze   przysługuje 
obywatelom,   którzy  ukończyli   18  lat   i  nie   zostali   pozbawieni   praw  wyborczych,  bierne   prawo  wyborcze 
przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 35 lat i korzystają z pełni praw wyborczych do Sejmu. Wybory 
prezydenckie zarządza Marszałek Sejmu nie wcześniej niż 100 dni i nie później niż 75 dni przed końcem 
kadencji   prezydenta   urzędującego.   Prawo   zgłaszania   kandydatów   na   Prezydenta   przysługuje   grupom 
wyborców liczących 100 000 osób, mających czynne prawo wyborcze. Wybór dokonywany jest wg zasady 
większości bezwzględnej. Weryfikacja ważności wyborów należy do Sądu Najwyższego. Objęcie urzędu przez 
nowo   wybranego   prezydenta   następuje   po   złożeniu   przysięgi   przed   Zgromadzeniem   Narodowym,   co   ma 
miejsce następnego dnia po zakończeniu kadencji poprzedniego Prezydenta. Odpowiedzialność Prezydenta – 
Prezydent   może   być   pociągnięty   do   odpowiedzialności   jedynie   przed   Trybunałem   Stanu,   ale   wymaga   to 
odpowiedniej uchwały Zgromadzenia Narodowego. Uchwała o postawieniu prezydenta w stan oskarżenia jest 
podejmowana na wniosek 140 członków ZN, a do tego jest potrzebna większość co najmniej 2/3 głosów; 
stosuje się odpowiednio do takiej sytuacji art. 145 i 131 Konstytucji. Można powiedzieć że prezydentowi 
przysługuje   immunitet   formalny   (całkowity,   wzruszalny,   nietrwały).   Za   swoją   działalność   Prezydent   nie 
ponosi   odpowiedzialności   parlamentarnej,   a   w   razie   naruszenia   Konstytucji   może   zostać   pociągnięty   do 
odpowiedzialności konstytucyjnej. Pewnymi „pasami bezpieczeństwa” jest instytucja kontrasygnaty, co jest 
jednym z rozwiązań systemu parlamentarnego, polega ona na uzależnieniu ważności aktów podejmowanych 
przez głowę państwa od ich zaakceptowania  przez Premiera.  Instytucja  kontrasygnaty pełni dwie funkcje 
ustrojowe po pierwsze uzależnia możliwości działania głowy państwa od uzgodnień z rządem gdyż akty te 
nabierają mocy prawnej dopiero po złożeniu podpisu Premiera. Po drugie rolą kontrasygnaty jest przejęcie 
przez Premiera odpowiedzialności za ten akt przed parlamentem, ponieważ Prezydent takiej odpowiedzialności 
nie posiada. Obowiązkiem kontrasygnaty obejmuje się: akty normatywne (zawierające normy prawne); inne 
akty prawne, czyli tzw. akty, które rodzą wiążące skutki prawne u adresatów; pozostałe akty urzędowe, tzw. 
akty, które nie wywołują wiążących po stronie adresatów. Wymóg kontrasygnaty jest zasadą więc wszelkie 
odstępstwa od zasady musi być wyrażone w konstytucji przepisem takim jest art. 144 ust 3 wskazujący w 

17

punktach, które akty Prezydenta nie wymagają kontrasygnaty i tak 1 – 8 – określają stosunki głowy Państwa z 
parlamentem, 11 – 15 sprawy związane z utworzeniem rządu, 16 – 19 są to tradycyjne uprawnienia głowy 
Państwa,   art.   20   –   27   sprawy   dotyczące   powołania   innych   organów   państwowych   (głównie   na   wniosek 
premiera). Do kompetencji prezydenta w sprawach polityki zagranicznej należy: reprezentowanie państwa w 
sprawach zewnętrznych; podejmowanie decyzji personalnych (powołuje i odwołuje ambasadorów, z tym że 
działa z odpowiednim ministrem lub na wniosek premiera, mówiąc inaczej współpracuje z rządem) ratyfikuje 
lub wypowiada umowy między narodowe, umowy zanim podpisze je Prezydent na jego wniosek mogą trafić 
do   Trybunału   Konstytucyjnego,   po   to   aby   sprawdzić   jej   zgodność   z   naszą   Konstytucją.   W   sprawach 
obronności kompetencje prezydenta w czasie pokoju sprowadzają się do spraw personalnych – mianowicie 
mianuje   Szefa   Sztabu   Generalnego   oraz   dowódców   rodzajów   wojsk,   w   sytuacjach   zagrożenia   państwa 
postanawia o wprowadzeniu stanu wojny, mianuje na wniosek premiera Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. 
Prezydent w czasie stanu wojennego, kiedy nie jest możliwe to aby sejm mógł się zebrać prezydent może 
wydawać rozporządzenia z mocą ustawy, jednakże mogą wystąpić one jedynie na wniosek Rady Ministrów i 
na pierwszym zebraniu się sejmu rozporządzenia te są rozpatrywane. Wszelako zanim Sejm rozpatrzy, lub 
zatwierdzi dany akt, rozporządzenie to jest powszechnie obowiązującym prawem. Rozporządzenia te dotyczą 
głównie zasad działania organów publicznych, oraz ograniczenia wolności i praw, do tych ostatnich jest pewne 
ograniczenie o którym mowa w art. 233. W art. tym jest wyliczanka praw których nie wolno ograniczać. Za 
każdego  rodzaju naruszenia  praw człowieka,  na mocy ustawy,  można  przyznać  odszkodowania,  za straty 
wynikłe związku z wprowadzeniem któregoś z trzech stanów nadzwyczajnych.
Rada Ministrów i Administracja Rządowa 
Podstawowe   cechy   RM   to:   drugi   wymieniony   organ   władzy   wykonawczej,   obok   Prezydenta;   każdy   z 
członków RM za swoją działalność ponosi odpowiedzialność parlamentarną (polityczną), RM jest to organ 
kolegialny,   skupiający   w   swych   kompetencjach   rozstrzygnięcia   dotyczące   bieżącej   polityki,   RM   jest 
naczelnym organem konstytucyjnym Państwa, którego tryb powołania, skład i zakres obowiązków określają 
postanowienia   konstytucji.   Pozycje   ustrojową   RM  określić   można   tym,   że   sprawuje   kierownictwo   całego 
systemu   administracji   rządowej.   Procedury   powołania   RM   i   dokonywania   zmian   w   jej   składzie   oraz 
egzekwowania odpowiedzialności stanowią podstawę parlamentarnego systemu rządów, a istotą tego systemu 
jest zasada, że rząd pochodzi z parlamentu i ponosi przed nim odpowiedzialność polityczną. Rada Ministrów 
powoływana jest przez Prezydenta. Dymisja RM, czyli wola zakończenia urzędowania złożona przez Prezesa 
RM, otwiera procedurę tworzenia nowego rządu. Złożenie dymisji przez Premiera następuje w przypadku: 
ukonstytuowania się nowego Sejmu w myśl art. 162 ust 1, nie uchwaleniu przez Sejm wotum zaufania dla 
rządu, złożenie rezygnacji przez Premiera. Przyjęcie dymisji rozpoczyna proces tworzenia nowej RM można 
nakreślić trzy zasadnicze stadia tego procesu. Etap pierwszy to desygnowanie premiera przez Prezydenta, 
powołanie RM – musi zamknąć się w ciągu 14 dni od złożenia dymisji, uzyskanie sejmowego wotum zaufania. 
W terminie 14 dni od powołania nowego rządu przez prezydenta, premier zobowiązany jest do przedstawienia 
Sejmowi programu działania RM wraz z wnioskiem o wotum zaufania wygłasza expose i przedstawia skład 
gabinetu. Jeśli powołanie  rządu nie zostanie  zakończone  sukcesem w ciągu 14 dni może  dojść do próby 
powołania rządu parlamentarnego czyli Sejm może samodzielnie wybrać premiera oraz rządu. Jeżeli nowy 
rząd nie uzyska wotum zaufania premier zgłasza jego dymisje a Prezydent ma obowiązek rozwiązać Sejm i 
rozpisać nowe wybory.  Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną za swoją działalność przed sejmem tzn. 
może   być   zmuszony   przez   wotum   nieufności   Sejmu   do   złożenia   dymisji.   W   polskich   rozwiązaniach 
konstytucyjnych istnieje mechanizm tzw. Konstruktywnego wotum nieufności, czyli w momencie wyrażenia 
rządowi wotum nieufności konieczne jest powołanie nowego Premiera. Do zgłoszenia wotum nieufności jest 
potrzebna   grupa   co   najmniej   46   posłów   (nie   można   wycofać   wcześniej   złożonego   podpisu)   Pomiędzy 
zgłoszeniem   wniosku,   a   przeprowadzeniem   głosowania   powinno   upłynąć   7   dni.   Dl   przyjęcia   wniosku 
konieczne jest głosowała za nim większość ustawowej liczby posłów (czyli  231) jest to więc wymaganie 
wyższej   niż   bezwzględnej   większości,   w   której   podstawę   stanowi   liczba   posłów   uczestniczących   w 
głosowaniu. Skład i organizacja rządu. RM jest organem kolegialnym, jej skład ma charakter wieloosobowy 
RM   zawsze   musi   składać   się   z   Prezesa   RM   (premiera)   i   z   ministrów   kierujących   określonymi   działami 
gospodarki oraz ministrów wykonujących zadania zlecone im przez Premiera (ministrowie bez teki). Skład 
RM ma charakter zamknięty i nie ma możliwości powołania do jej składu osoby zajmującej inne stanowisko 
niż określone w Konstytucji. Poza składem RM pozostają kierownicy takich urzędów państwowych jak GUS, 
GUM, Urząd Ochrony Konkurencji. Przyjęła się dla tych urzędów nazwa urząd centralny – ich kierownicy nie 
są powoływani w trybie dla członków rządu, nie ponoszą odpowiedzialności przed Sejmem i Trybunałem 
Stanu.   Kancelaria   Prezesa   RM   jest   organem   urzędniczym   stworzonym   do   obsługi   RM,   premiera, 
wicepremierów. Struktura RM nie ma jednolitego charakteru pracami rządu kieruje Prezes RM, co nadaje mu 

18

szczególny status. W ramach RM mogą działać różnego rodzaju komitety doradcze np. Komitet Ekonomiczny, 
Komitet Społeczny RM, premier może tworzyć też komitety doraźne do rozpatrzenia jakiejś sprawy. Zakres 
działania RM – podstawowy zakres działania RM wynika z jej przynależności do władzy wykonawczej i z tej 
perspektywy należy odczytywać treść, art. 146 że RM prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP. Rolą 
RM jest podejmowanie decyzji i rozstrzygnięć strategicznych dla działalności państwa. Podstawowe zadania 
RM  wskazane są w art. 146, jest to wyliczenie zadań najważniejszych: kierowanie administracją rządową, 
kierowanie wykonywaniem budżetu kompetencje koordynacji i kontroli; zapewnianie wykonywania ustaw – 
wydawanie   aktów   wykonawczych   (rozporządzeń);   zapewnienie   bezpieczeństwa   i   porządku   publicznego; 
sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi państwami; kompetencje w zakresie 
stanowienia   prawa   ma   charakter   pod   ustawowy.   Uchwały   normatywne   nie   stanowią   powszechnie 
obowiązującego prawa i dlatego muszą: pozostawać w zgodzie z ustawami i rozporządzeniami, nie mogą być 
adresowane do organów pozostających poza systemem administracji rządowej; nie mogą samoistnie tworzyć 
obowiązków czy uprawnień obywateli. Źródłem powszechnie obowiązującego prawa są rozporządzenia RM, a 
ściślej rozporządzenia normatywne. Podstawą konstytucyjną  jest ogólnie art. 92 oraz art. 146 ust 4 pkt 2 
odnoszący się do RM art. 148 pkt 3 odnoszący się do Premiera art. 147 ust 1 i 2 odnoszący się do ministrów. 
Prezes RM. Szczególna pozycja Prezesa Rady Ministrów wynika przede wszystkim z przesłanek politycznych. 
Na   płaszczyźnie   prawnej   premier   skupia   w   swoich   rękach   szereg   kompetencji,   które   koncentrują   się   na: 
procesie   tworzenia   rządu;   w   zakresie   zadań   i   personalnym   kształcie   ministerstw,   i   innych   organów 
centralnych;  organizowaniu prac rządowych, kieruje pracami RM zapewnia wykonywanie polityki  rządu i 
określa sposoby jej wykonywania; kierowaniu pracą terenową administracją rządową; zwierzchnictwie nad 
osobami zatrudnionymi w administracji rządowej. W zakresie stanowienia prawa Prezes RM może wydawać 
rozporządzenia   i   zarządzenia.   Zarządzenia   mają   charakter   wewnętrzny   i   w   swej   istocie   zbliżają   się   do 
normatywnych uchwał RM, wszelako art. 93 wymaga, aby zarządzenia były wydawane na podstawie ustawy. 
Ministrowie tworzą podstawową i najliczniejszą grupę członków rządu – każdy minister realizuje odpowiednią 
część zadań rządu obecnie zadania te ujęte są w formę „działów administracji rządowej”. Każdy minister jest 
członkiem   Rady   Ministrów.   Minister   resortowy   może   wydawać   akty   normatywne   rozporządzenia   i 
zarządzenia. Ministrowi resortowemu podlega ministerstwo tzn. zorganizowana struktura urzędnicza powołana 
do bezpośredniej realizacji zadań należących do danego ministra. Struktura urzędnicza obejmuje następujące 
komórki organizacyjne – departamenty, sekretariaty, wydziały; odpowiednie terytorialnie sądy wojewódzkie. 
Korpus   służby   cywilnej   –   wg   konstytucji   ma   on   zapewnić  zawodowe   rzetelne   i   politycznie   neutralne 
wykonanie zadań państwa. składa się on z wykwalifikowanych fachowców, którym zapewnia się stabilność 
zatrudnienia Mają oni utrzymywać ciągłość prac adm. Rządowej mimo zmian jakie zachodzą w składzie RM. 
Prezes RM. Jest zwierzchnikiem korpusu Służby cywilnej.
Tworzenie RM

 

    -ma on miejsce w 4 sytuacjach:

1)po przeprowadzonych wyborach parlamentarnych. Prezes dotychczas działającej RM ma obowiązek złożenia 
w imieniu Rady dymisji na ręce Prez. na 1 posiedzeniu nowo wybranego Sejmu (Prezydent nie może odmówić 
przyjęcia dymisji rządu)
2)Po udzieleniu RM przez Sejm wotum nieufności (46 posłów) Prezes RM składa niezwłocznie- na ręce Prez. 
dymisję w imieniu Rady(Prezydent nie może odmówić przyjęcia dymisji Rządu)
3)Po odmowie  udzielenia przez Sejm RM wotum zaufania  Prezes RM składa niezwłocznie  na ręce Prez. 
dymisję w imieniu Rady(Prezydent nie może odmówić przyjęcia dymisji Rządu)
4)Po rezygnacji Prezesa RM jest to równoznaczne z rezygnacją całej Rady(Prezyd. może odmówić przyjęcia 
dymisji rządu)
Dymisja Rady Min

 

    Przyjmując dymisje Prezydent powierza dalsze pełnienie obowiązków rządowi w tym 

samym składzie do czasu powołania nowej Rady M. Zachowuje ona wszystkie uprawnienia lecz nie powinna 
bez wyraźnej konieczności podejmować dec. które ograniczałyby działanie nowego rządu 
Tryb powoływania RM. (I etap). 1)Desygnowanie danej osoby na Prezesa RM przez Prezydenta połączone z 
powierzeniem jej zadania zaproponowania składu RM. 2)polityk desygnowany na Prezesa prowadzi rozmowy 
z ugrupowaniami reprezentowanymi w sejmie celem skompletowania składu RM dysponuje on w tym celu 14 
dnia licząc od dnia 1 posiedzenia sejmu nowej kadencji jeśli misja ta powiedzie się to Prezyd powołuje Prezesa 
i   członków   przyjmując   od   nich   przysięgę   Rady.   Prez.   może   odmówić   przyjęcia   Rady   w  proponowanym 
składzie ale sam nie może dokonywać w nim zmian. 3)Powołana przez Prez. Rada Ministrów winna uzyskać w 
ciągu 14 dni od powołania wotum zaufania sejmu Pozytywna decyzja w tej sprawie określana jest inwestyturą, 
aby   ją   uzyskać   Prezes   RM   winien   przedstawić   Sejmowi   program   działania   rządu   wraz   z   wnioskiem   o 
wyrażenie mu wotum zaufania tzw. Expose. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów 
jeśli wynik glosowania jest pomyślny kończy się na nim proces tworzenia rządu 

19

Tryb powoływania RM. (II etap tworzenia rządu „parlamentarnego”):  1) gdy jednak osoba desygnowana na 
Prezesa RM nie zdołała w ciągu 14 dni przedstawić Prezyd. Składu rządu lub rząd nie uzyskałby w ciągu 14 
dni wotum zaufania Sejmu Rząd musiałby się podać do dymisji przechodzi się do II etapu tworzenia rządu. 
Inicjatywa polityczna przechodzi w ręce posłów. Kandydata zgłosić może co najmniej 46 posłów, (może być 
ich więcej). Następnie w głosowaniu imiennym dokonuje się wyboru Prezesa RM. Osoba wybrana kompletuje 
i   przedstawia   Sejmowi   skład   RM   wraz   z   nim   –   program   działań   rządu   –   expose.   Odbywa   się   kolejne 
głosowanie w której Sejm bezwzględną większością głosów wybiera cały skład Rady. Prezydent powołuje 
Radę i przyjmuje przysięgę od jej członków Prezydent nie może odmówić powołania rządu parlamentarnego.
Tryb powoływania RM. (III etap tworzenia rządu).  W ciągu 14 dni od upływu terminu przewidzianego na 
zakończenie   II   etapu   tworzenia   rządu   Prezydent   powołuje   Prezesa   RM   i   na   jego   wniosek   pozostałych 
członków tej Rady oraz odbiera od nich przysięgę Tak powołana RM winna uzyskać w ciągu kolejnych 14 dni 
wotum   zaufania   Sejmu:   w   tym   przypadku   czyni   to   większością   głosów.   Taki   rząd   ma   głównie   poparcie 
Prezydent – (Rząd prezydencki). Gdyby Sejm odmówił udzielenia wotum zaufania i temu rządowi Prezydent 
skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory parlamentarne. 
Samorząd terytorialny 
Istota samorządu  – Samorząd terytorialny jest to jedna z form samorządu, rozumianego jako wydzielenie z 
zakresu   władzy   państwa   pewnej   dziedziny   spraw   i   powierzenie   ich   do   samodzielnego   wykonania 
(rozwiązania)   tej   grupie   społecznej,   której   sprawy   te   przede   wszystkim   dotyczą,   a   więc   jak   to   określa 
Winczorek – wspólnoty samorządowej. Konstytucja poświęca rozdział VII Samorządowi terytorialnemu w art. 
163 – 172, w rozdziale tym sformułowano wyraźnie zapis dotyczący jedynie konieczności istnienia samorządu 
na szczeblu gminnym, a ustawie zwykłej pozostawiono możliwość ustanowienia innych jednostek samorządu 
czy   to   na   szczeblu   lokalnym   (powiat),   czy   to   na   szczeblu   regionalnym   (województwo).   Trójszczeblowy 
podział terytorialny znalazł wyraz w ustawach: z 8 marca 1990 o samorządzie terytorialnym (od 1999 nosi 
nazwę o samorządzie gminnym), ustawa z 5 czerwca 1998 o samorządzie powiatowym, z tą samą datą jest 
również ustawa o samorządzie województwa, ustawa z 16. lipca 1998 ordynacja wyborcza do rad gmin, rad 
powiatów i sejmików województw.
Samorząd gminny  – Konstytucja w art. 164 ust 1 definiuje gminę jako podstawową jednostkę samorządu 
terytorialnego. Takie ujecie konstytucyjne oznacza, że ustrój władzy lokalnej musi być oparty na istnieniu 
gmin, a co więcej – niezależnie od ewentualnego utworzenia innych  jednostek samorządu lokalnego bądź 
regionalnego (art. 164 ust 3), gminom musi zawsze być przyznane pozycja podstawowej jednostki samorządu 
terytorialnego,   co   powinno   znajdować   wyraz   zwłaszcza   w   ujęciu   zakresu   działania   gminy.   Organem 
stanowiącym gminy jest rada (organ przedstawicielski), natomiast gmina jako jedyny z trzech samorządów 
posiada jednoosobowy organ wykonawczy (w zależności od rodzaju gminy mogą nim być wójt, burmistrz lub 
prezydent – art. 26 ustawy o samorządzie gminnym). Konstytucja przyjmuje zasadę podwójnego domniemania 
kompetencyjnego.   Po   pierwsze   jeżeli   jest   brak   pewności   czy   wykonanie   zadania   należy   do   organów 
administracji   rządowej   czy   do   samorządowej,   wówczas   przyjmuje   się   że   zadanie   te   wykona   samorząd 
terytorialny.   Po   drugie   jeżeli   brak   jest   rozstrzygnięć   co   do   którego   szczebla   w   systemie   samorządu 
terytorialnego należy dane zadanie przyjmuje się że jest to zadanie przynależne do gminny.
Samorząd powiatu  – jest środkowym szczeblem systemu samorządowego, możemy rozróżnić dwa rodzaje 
powiatów:  powiat ziemski – składa się z graniczących ze sobą gmin,  powiat grodzki – występuje na terenie 
miast, jeżeli miasto liczy 100 000 mieszkańców albo jeżeli stanowiło siedzibę wojewody przed likwidacją 
danego   województwa.   Tworzenie   powiatów   jest   dokonywane   w  drodze   rozporządzenia   RM   (art.   3   uSP). 
Powiat jest jednostką samorządową o wyłącznie samorządowym charakterze, co oznacza, że nie istnieją w nim 
organy rządowej administracji ogólnej (mogą natomiast istnieć organy rządowej administracji nie zespolonej). 
W zasadzie więc na szczeblu powiatu działają wyłącznie organy samorządowe do których zaliczamy radę 
powiatu (jako organ przedstawicielski i stanowiący zarazem), oraz zarząd powiatu ze starostą na czele (jako 
organ wykonawczy). 
Samorząd   województwa  -   ustrój   województwa   ma   postać   dualistyczną   z   jednej   strony   jako   jednostce 
samorządu   przysługuje   mu   pula   zadań   regionalnych   wykonywanych   samodzielnie   i   na   własną 
odpowiedzialność, a także jako jednostce administracji rządowej, ponieważ realizuje zadania pozostawione 
przez   prawo   do   kompetencji   organów   rządowych.   W   województwie   istnieją   dwa   równoległe   piony 
administracji:   samorządowe   i   rządowe.   Wojewoda   jest   terenowym   organem   administracji   rządowej   i 
przedstawicielem RM w województwie (art. 152 ust 1), powoływany jest przez premiera. Wojewoda jest 
organem tzw. Administracji ogólnej zespolonej podlegają mu jednostki organizacyjne i aparat urzędniczy, 
realizuje on zadania administracji rządowej, które nie zostały przekazane do właściwości innych organów tej 
administracji.   Podstawowym   organem   województwa   jest   sejmik   województwa   będącym   organem 

20

przedstawicielskim,   a   organem   wykonawczym   jest   marszałek   oraz   zarząd   województwa.   Podlegają   im 
samorządowe   jednostki   organizacyjne   i   aparat   urzędnicy   (urząd   marszałkowski).   Województwa   są 
powoływane w drodze ustawy (powiat i gmina powoływane są w drodze rozporządzenia RM), oraz tylko w 
drodze ustawy określić można, które zadania publiczne należą do samorządów poszczególnych rodzajów – 
gminnego, powiatowego i wojewódzkiego. Nie mogą to być jednak zadania o marginalnym znaczeniu dla 
zaspokojenia potrzeb wspólnot samorządowych. 
Wszelkie zadania jakie są wykonywane przez samorząd terytorialny można rozbić na dwa fronty:  zadania 
własne  -   to  zadania  przynależne   jednostkom   samorządu   terytorialnego,   które   prowadzi   samodzielnie   i   na 
własną odpowiedzialność. W odniesieniu do szczebla gminnego zakres zadań własnych gminy obejmuje 4 
podstawowe grupy spraw dot.: infrastruktury technicznej, infrastruktury społecznej, ochrona bezpieczeństwa i 
porządku publicznego, ładu przestrzennego i ekologicznego.  Zadania zlecone  - są to zadania które na mocy 
ustawy zostały przekazane z administracji państwowej do organów samorządu terytorialnego, zadania te są 
wykonywane  w imieniu  i  na  rzecz  zleceniodawcy.   Konsekwencja  poza  samorządowego   charakteru   zadań 
zleconych jest poddanie ich innym rygorom prawnym niż to jest w przypadku zadań własnych, a znajduje to 
wyraz nie tylko w zleceniu tych zadań (forma ustawy), ale również w sposobie finansowania – samorząd musi 
otrzymać   potrzebne   środki   finansowe,   które   muszą   być   odpowiednie   do   rozmiaru   zadań   jakie   im   są 
powierzane.
Finanse samorządu terytorialnego – samorząd terytorialny jest oparty na gospodarce budżetowej. Budżet jest to 
opracowany, uchwalony i wykonany w sposób prawem przewidziany plan finansowy, obejmujący wydatki nie 
przekraczające dochodów z wpływami zwrotnymi na okres roku kalendarzowego, na podstawie którego jest 
prowadzona   gospodarka   finansowa.   Ten   plan   finansowy   ma   zasadnicze   znaczenie   w   realizacji   zadań 
przynależne   samorządowi.   Konstytucja   rozróżnia   3   podstawowe   źródła   dochodów   jednostek   samorządu 
terytorialnego: dochody własne – przysługujące z mocy uregulowań prawnych, do podstawowych dochodów 
własnych   samorządu   terytorialnego   możemy   zaliczyć:   podatki   lokalne   (np.   od   nieruchomości),   dochody 
przypadające z udziału w podatkach państwowych (np. podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych), 
dochody z opłat (np. opłaty lokalne typu opłata targowa, miejscowa, administracyjna, opłata skarbowa, opłata 
eksploatacyjna), Dochody z majątku jednostek samorządowych. Subwencje – można przyjąć iż subwencja jest 
formą transferu środków finansowych z budżetu państwa do budżetów samorządów terytorialnych. Ma ona 
charakter bezzwrotny, nieodpłatny. Subwencja ma na celu uzupełnienie środków własnych budżetu jednostek 
samorządu terytorialnego i jest wykorzystywana na cele, o których decydują organy stanowiące tych jednostek. 
Dotacje celowe –  jest to również transfer finansowy natomiast posiada ona ścisłe przeznaczenie i określą 
wysokość na finansowanie lub dofinansowanie konkretnego zadania budżetowego. 
W  każdej  jednostce  samorządu   terytorialnego  działają  dwa  rodzaje  organów:  organy  przedstawicielskie  – 
inaczej   stanowiące   są   w   gminie   i   powiecie   jest   rada   gminy,   powiatu,   a   w   województwie   jest   to   sejmik 
województwa. Rada (Sejmik) jest organem stanowiącym i kontrolnym na swoim terytorium w szczególności 
rada: wybiera i odwołuje organy odwoławcze, uchwala budżet, rozpatruje sprawozdania z jego wykonania, 
uchwala   miejscowy   plan   zagospodarowania,   podejmuje   uchwały   w   sprawie   podatków   i   opłat   lokalnych 
(regionalnych),   kontroluje   działalność   organów   wykonawczych,   podejmuje   uchwały   w   sprawach 
majątkowych, uchwala statut określający organizację wewnętrzną, wydaje akty prawa miejscowego. Organem 
wykonawczym  w gminie  jest wójt, w powiecie  zarząd  i starosta, a w województwie zarząd i marszałek. 
Organy te ponoszą odpowiedzialność za swoją działalność przed radą czy sejmikiem. 
Wybory do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw – wybory do rad i sejmików są prowadzone na 
podstawie ustawy z 16 lipca 1998 r. ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. 
Ustawa ta przyjęła dla wyborów szczebla wojewódzkiego system proporcjonalny oraz próg 5 % (art. 162) W 
odniesieniu do gmin system wyborczy zależy od ich wielkości. W gminach do 20000 mieszkańców stosuje się 
system większości względnej, w gminach powyżej 20000 stosuje się system Sinte – Lague, system ten stosuje 
się również w wyborach do rad powiatu (art. 123 ust 1 pkt.1 i art. 151 ust 1 pkt. 1). O ważności wyborów 
decydują odpowiednie terytorialne sądy wojewódzkie. Czynne prawo wyborcze  – do organów stanowiących 
samorządu terytorialnego posiada każdy obywatel który co najmniej w dniu wyborów ukończył 18 rok życie, 
oraz stale zamieszkuje na obszarze działania danej rady. Bierne prawo wyborcze – przysługuje osobom, które 
spełniają wymogi czynnego prawa wyborczego. Komitet wyborczy może być tworzony przez partie polityczne 
i   koalicje   partii   politycznych;   stowarzyszenia   i   organizacje   społeczne,   oraz   przez   wyborców.  Komitet 
wyborczy wyborców  może być utworzony przez co najmniej 5 obywateli mających prawo wybierania, aby 
dany komitet mógł powstać osoby te muszą złożyć  pisemne oświadczenie  o utworzeniu komitetu  wraz z 
załączeniem swoich danych osobowych.  Komitet partii politycznej  aby komitet mógł istnieć jest potrzeba 
spełnienia   określonych   czynności   formalnych,   do   których   zaliczamy:   powołanie   pełnomocnika   (który 

21

reprezentuje dany komitet na zewnątrz) i pełnomocnika finansowego (który odpowiada za finanse komitetu), 
przedstawiciel komitetu jest obowiązany do zgłoszenia faktu powstania komitetu, oraz zamiaru zgłaszania 
kandydatów, Państwowej Komisji Wyborczej. Tryb i treść zawiadomienia określa ustawa z 16 lipca 1998 w 
art. 64c. Podobna wymogi są stosowane do pozostałych rodzajów komitetów (z nie wielkimi odchyleniami). 
Zawiadomienie   o   którym   mowa   wyżej   należy   przedstawić   PKW   od   dania  ogłoszenia   rozporządzenia   o 
zarządzeniu wyborów do 50 dnia przed dniem wyborów. 
Akta prawa miejscowego -  są to akta, które muszą być wydawane na podstawie ustaw i w ich granicach. 
Uregulowania odnośnie aktów prawa miejscowego są zawarte w Konstytucji art. 94; Ustawie o samorządzie 
gminnym głównie art. 40, 41, 90; samorządzie powiatowym głównie art. 40, 41, 78; samorząd województwa 
art.   89   -   91.   Zarówno   Winczorek   jak   i   Garlicki   ten   temat   wyłącznie   wspominają   brak   jest   konkretnego 
komentarza. Jednakże, akta prawa miejscowego obowiązują na danym terytorium samorządu który dany akt 
wydał. Ustawy ww. określają jakie sprawy mogą być uregulowane w tych aktach, w przypadku gminy mogą to 
być m.in. akta dotyczące: wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych, organizacji urzędów i 
instytucji gminnych, zasad zarządu mieniem gminy, zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń 
użyteczności   publicznej;  w   samorządzie   powiatowym:   wymagających   uregulowania   w   statucie, 
porządkowych, szczególnego trybu zarządzania mieniem powiatu, zasad i trybu korzystania z powiatowych 
obiektów   i   urządzeń   użyteczności   publicznej;  w   samorządzie   województwa:   akty   tak   konkretnie   nie   są 
wyłuszczone ale można powiedzieć że obejmują wszelkie te sprawy które są wymienione wyżej, tylko zakres 
tych spraw jest odnośnie całości lub zgodnie z art. 89 części województwa.
Rzecznika   Praw   Obywatelskich  powołuje   Sejm   na   wniosek   Marszałka   Sejmu   albo   grupy   35   posłów. 
Uchwała Sejmu o wyborze RPO wymaga bezwzględnej większości głosów. Zgodę na wybór danej osoby na 
urząd RPO wyraża Senat (a. 209 u. 1). Brak zgody oznacza konieczność przeprowadzenia ponownego wyboru. 
Kadencja   RPO   trwa   5   lat   i   może   być   powtórzona   tylko   raz.   RPO   może   być   obywatel   polski   z   wiedzą 
prawniczą,   doświadczeniem  zawodowym.   Nie  może   zajmować   innego   stanowiska,   z  wyjątkiem  profesora 
szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych. Nie może należeć do partii politycznej, związku 
zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dające się pogodzić z godnością jego urzędu. RPO 
chroni nietykalność i immunitet analogiczny do sędziowskiego. Uchylanie immunitetu należy do Sejmu (a. 
211). RPO jest w swej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada 
jedynie przed Sejmem (a. 210). RPO może być odwołany przez Sejm z urzędu przed upływem kadencji, z 
powodu: zrzeczenia  się przez niego stanowiska, trwałej niezdolności  do pełnienia  obowiązków na skutek 
choroby, ułomności albo sprzeniewierzenia się złożonemu ślubowaniu, w którym min. przyrzeka dochowanie 
wierności Konstytucji. Odwołanie to następuje na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów 
większością co najmniej 3/5 głosów oddanych w obecności przynajmniej połowy posłów.
Zadania RPO  stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela zawartych w Konstytucji oraz innych 
aktach normatywnych. Do RPO wystąpić może każda osoba fizyczna, prawna, która uważa, że jej wolność lub 
prawa zostały naruszone przez organy władzy publicznej. RPO podejmuje przewidywane prawem czynności 
na wniosek obywateli lub ich organizacji, na wniosek organów samorządowych, Rzecznika Praw Dziecka albo 
z własnej inicjatywy. W ramach swych kompetencji RPO może podjąć sprawę albo jej nie podjąć informując o 
tym wnioskodawcę. Może też poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania 
albo   też   przekazać   sprawę   wg   właściwości   odpowiedniemu   organowi   lub   instytucji.   Jeśli   RPO   podejmie 
sprawę, może: samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej 
części do właściwych organów (np. prokuratury, kontroli państwowej), zwrócić się do sejmu o zlecenie NIK 
przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części. RPO może żądać od organów władzy 
publicznej,   organizacji   społecznych   i   inn.   podobnych   podmiotów   przedstawienia   dokumentów,   udzielenia 
wyjaśnień   i   informacji;   może   zbadać   na   miejscu,   nawet   bez   uprzedzenia,   każdą   sprawę.   Ww.   ograny   i 
instytucje  mają  obowiązek  udzielać  stosownych  wyjaśnień,  informacji  i dopuszczać  do badania  spraw na 
miejscu. 
Rezultatem   postępowania  badawczego   prowadzonego   przez   RPO   może   być:   skierowanie   wystąpienia   do 
organu, organizacji lub instytucji, w której działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i 
obywatela;   skierowanie   do   organu   nadrzędnego   nad   jednostką,   która   dopuściła   się   wykrytych   uchybień, 
żądania by ten zastosował środki przewidziane w przepisach prawa, niezbędne dla przywrócenia naruszonych 
wolności i praw; żądanie wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych (także administracyjnych); udział w 
toczącym   się   postępowaniu   na   prawach   przysługujących   prokuratorowi;   żądanie   wszczęcia   postępowania 
karnego przez uprawnionego oskarżyciela; wniesienie kasacji lub rewizji nadzwyczajnej. RPO może również 
występować do właściwych podmiotów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej, występować z 

22

wnioskami   do   TK,   występować   do   Sejmu   o   podjęcie   uchwały   mającej   na   celu   wyjaśnienie   przepisów 
prawnych budzących wątpliwości w praktyce.
RPO nie może  samodzielnie podejmować, zmieniać lub uchylać decyzji leżących w kompetencjach innych 
organów władzy publicznej lub innych podmiotów. Dysponuje on jednak środkami prawnymi pozwalającymi 
wpływać   na   przebieg   procesów  decyzyjnych   oraz   oddziaływać   na   treść   decyzji   podejmowanych   przez   te 
organy i podmioty.
RPO   współdziała   z  organizacjami   społecznymi,   stowarzyszeniami,   ruchami   obywatelskimi   i   fundacjami, 
czynnymi zwłaszcza w dziedzinie obrony wolności i praw człowieka i obywatela.
RPO co roku składa sprawozdania  Sejmowi i senatowi z podejmowanych przez siebie działań, obejmujące 
także informacje o stanie przestrzegania w Polsce wolności i praw człowieka i obywatela (a. 212). 
Rzecznik   Praw   Dziecka  Do   zadać   RPD   należy   śledzenie   realizacji   w   naszym   kraju   praw   dziecka, 
wynikających min. z Konwencji o Prawach Dziecka, i pomoc w ich egzekwowaniu. RPD powoływany jest 
przez Sejm za zgoda Senatu w sposób podobny do RPO. RPD współdziała z RPO.
Krajowa   Rada   Radiofonii   i   Telewizji  jest   organem   konstytucyjnym   usytuowanym   poza   schematem 
trójpodziału władz. KRRiT składa się z 9 członków powoływanych na 6 letnią kadencję (art.. 214 ust.1) przez: 
Sejm – 4 osoby, Senat – 2 osoby, Prezydent – 3 osoby. Co 2 lata wymieniana jest 1/3 składu Rady, członek 
Rady nie może być posłem ani senatorem (art. 103 ust. 1), nie może należeć do partii politycznej, związku 
zawodowego (a. 214 u. 2). KRRiT corocznie przedstawia sejmowi, Senatowi i Prezydentowi RP sprawozdanie 
ze swojej działalności za rok poprzedni. Jeśli Sejm i senat odrzucą to sprawozdanie, kadencja wszystkich 
członków   wygasa,   chyba   że   Prezydent   nie   potwierdzi   tego   wygaśnięcia.   KRRiT   wydaje   na   podstawie 
upoważnienia   ustawowego   akty   normatywne   w   postaci   rozporządzeń,   a   w   sprawach   indywidualnych 
podejmuje uchwały (a. 213).
Podstawowe zadania KRRiT to stanie na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego 
w   radiofonii   i   telewizji   (a.   213   u.   1).   Jest   również   powołana   do   administrowania   częstotliwościami 
nadawczymi, których objętość jest technicznie ograniczona. Stąd konieczne jest udzielanie koncesji nadawcom 
radiowym i telewizyjnym na prowadzenie stacji. Koncesjonowanie jest konstytucyjnie dopuszczalne (a. 54 u. 2 
zd. 2).
Sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną od wszystkich organów władzy publicznej: ustawodawczej i 
wykonawczej, państwowej i samorządowej. Niezależność polega na tym, że o treści ich decyzji (wyroków, 
postanowień)   w   konkretnych   sprawach   nie   mogą   przesądzać   inne   władze   publiczne.   Wyróżniamy   sądy: 
powszechne (s. rejonowy, okręgowy, apelacyjny), sady administracyjne oraz sady wojskowe.
Sądy powszechne:  Sady  rejonowe  są  sądami  I  instancji.  Tworzy się  je dla  1  lub  kilku  gmin.   W  dużych 
miastach może być utworzony więcej niż 1 sąd rejonowy w obrębie tej samej gminy. Sąd rejonowy dzieli się 
na wydziały: cywilny, karny – w tym ds. o wykroczenia, rozpoznawanych w II instancji – rodzinny i nieletnich 
(sąd   rodzinny),   pracy   (sad   pracy),   ksiąg   wieczystych.   W   niektórych   sądach   rejonowych   funkcjonują   też 
wydziały: ubezpieczeń społecznych (pracy i ubezpieczeń społecznych), gospodarczy (sąd gospodarczy). W 
sądzie rejonowym mogą być tworzone sądy grodzkie jako jego wydziały lub wydziały zamiejscowe. Powierza 
się im rozpoznawanie w I instancji spraw o wykroczenia i drobne przestępstwa, a także proste sprawy cywilne. 
Sąd   okręgowy  jest   w   poważniejszych   sprawach   sądem   I   instancji   oraz   sądem   II   instancji   rozpatrującym 
apelacje od wyroków sądów rejonowych. Sąd taki tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej 2 sądów 
rejonowych (tj. dla okręgu sądowego). Sąd okręgowy dzieli się na wydziały: cywilny, do rozpoznawania spraw 
cywilnych  i rodzinnych, karny,  penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych, pracy (sąd 
pracy), ubezpieczeń społecznych (sąd ubezpieczeń społecznych), gospodarczy (sąd gospodarczy).
Sąd apelacyjny jest sądem rozpatrującym sprawy w II instancji, napływające w drodze apelacji od wyroków 
sądów okręgowych. Działa on na obszarze objętym właściwością co najmniej dwóch okręgów sądowych (na 
obszarze   apelacji).   Sąd   ten   dzieli   się   na   wydziały:   cywilny,   rozpatrujący   sprawy   cywilne,   gospodarcze, 
rodzinne i z zakresu prawa opiekuńczego, karny, pracy i ubezpieczeń społecznych. 
Organy sądów  w sądzie rejonowym - prezes sądu, w sądzie okręgowym – prezes sądu oraz kolegium sadu 
okręgowego, w sądzie apelacyjnym – prezes sądu oraz kolegium sądu apelacyjnego. Prezes sądu powoływany 
i odwoływany jest przez Ministra Sprawiedliwości. W zakresie administracji podlega on temu ministrowi oraz 
prezesowi sądu wyższej instancji. 
Sądy administracyjne  I instancji są wojewódzkie sądy administracyjne tworzone dla jednego lub większej 
liczby województw.
Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w 
zakresie   orzekania.   Jest   zatem   wobec   nich   sądem   odwoławczym.   Od   orzeczeń   NSA   nie   służy   środek 
odwoławczy do SN. Sądownictwo administracyjne jest w pełni samodzielnym pionem w systemie organów 

23

wymiaru sprawiedliwości. W skład NSA wchodzą izby: Finansowa, Gospodarcza i Ogólnoadministracyjna, 
zaś jego organami są Prezes NSA, Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA i Kolegium NSA. Prezesa NSA na 6-
letnia kadencję powołuje Prezydent RP spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne 
Sędziów tego Sadu (a. 185).
Zadania   NSA  i   innych   sądów   administracyjnych:   sprawują   wymiar   sprawiedliwości   poprzez   kontrolę 
działalności administracji publicznej – rządowej i samorządowej (a. 184) Chodzi tu o kontrolę zgodności z 
prawem podejmowanych przez te administrację działań, a przede wszystkim o kontrole zgodności z prawem 
(legalności)   decyzji   administracyjnych.   Ponadto   rozstrzygają   spory   kompetencyjne   i   spory   o   właściwość 
między  organami  jednostek  samorządu   terytorialnego,  samorządowymi   kolegami   odwoławczymi  i  między 
tymi organami a organami administracji rządowej. 
Konstytucyjne   zasady   działania   sądów:  zasada   dwuinstancyjności,   czyli   w   każdej   sprawie   należącej   do 
właściwości sądów musi istnieć proceduralna możliwość odwołania się do sądu wyższej instancji o zbadanie 
prawidłowości orzeczenia. Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości stosowana jest 
jako   system   sądu   ławniczego   tzn.   sąd   o   mieszanym   składzie   obejmującym   sędziego   zawodowego   oraz 
ławników.   Ławnicy   występują   jedynie   w   sądach   powszechnych   i   wojskowych   oraz   jest   ograniczony   do 
postępowań w sądzie pierwszej instancji. Zasada jawności rozprawy (art. 45 ust 2) – odnosi się do wszystkich 
rozpraw sądowych, a raczej do rozpraw prowadzonych w ramach tych postępowań. Na zakres działania sądów 
i procedurę sądową wywierają również wpływ niektóre konstytucyjne prawa obywateli: prawo do sądu, do 
obrony; zasada praworządnego procesu – silnie podkreślana jest zasada domniemania niewinności, a także 
zasady: nie ma kary bez przepisu (prawa); zasada w myśl, której czyn może podlegać karze, jeśli przewiduje ją 
wydany   wcześniej   przepis   prawa;   druga   zasada   to   taka,   że   żaden   czyn   nie   może   być   poczytany   za 
przestępstwo, jeżeli prawo nie uważa go za takie.
Sąd Najwyższy  nie należy do pionu sądownictwa powszechnego. Jest naczelnym organem sądowym w RP. 
Zadania SN  Sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. 
Nadzór nad orzecznictwem tych  sądów realizowany jest przede wszystkim dzięki temu, że SN rozpatruje 
środki odwoławcze od orzeczeń sądów, w tym zwłaszcza kasacji, stosownie do przepisów prawa procesowego. 
Kasacja jest środkiem odwoławczym, którym podważyć można zgodność z prawem orzecznictwa sądu niższej 
instancji. SN jest zatem sądem kasacyjnym.  Ponadto SN podejmuje uchwały mające  na celu wyjaśnienie 
przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżności w 
orzecznictwie   oraz   uchwały   zawierające   rozstrzygnięcia   zagadnień   prawnych   budzących   wątpliwości   w 
konkretnej sprawie. Do właściwości SN należą także sprawy przekazane innymi  ustawami,  np. ordynacją 
wyborczą do Sejmu i Senatu, ustawa o wyborze Prezydenta RP lub ustawą o referendum. 
Sąd Najwyższy dzieli się na: Izbę Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, Izbę Cywilną, Izbę 
Karną oraz Izbę Wojskową. 
Pracami SN kieruje  Pierwszy Prezes SN. Powołuje go Prezydent RP na sześcioletnia kadencję, a wyboru 
dokonuje spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN. Poszczególnymi 
izbami kierują prezesi SN powoływani przez Prezydenta RP.
Krajowa   Rada   Sądownictwa  działa   na   podstawie   a.   186   i   187.  Skład   KRS  wchodzą   przede   wszystkim 
sędziowie:   Pierwszy   Prezes   SN,   Prezes   NSA   oraz   15   członków   wybranych   spośród   sędziów   SN,   sądów 
powszechnych,   administracyjnych   i   wojskowych.   Ponadto   członkami   KRS   są:   Minister   Sprawiedliwości, 
osoba powołana przez Prezydenta RP, 4 członków wybranych spośród posłów przez sejm oraz 2 członków 
wybranych spośród senatorów przez Senat. Kadencja osób trwa 4 lata (a. 187 u. 1 i 3). Pracami KRS kieruje 
przewodniczący i 2 wiceprzewodniczący wybrani przez KRS spośród jej członków (a. 187 u. 3).
Zadania KRS może występować z wnioskami do TK, opiniować akty normatywne dot. spraw sądownictwa, 
opiniować powoływanie i odwoływanie prezesów sądów powszechnych, uczestniczy w powoływaniu sędziów.
Sędziowie  powoływani są przez Prezydenta RP na wniosek KRS (a. 179). Sędzią sądu rejonowego może 
zostać każdy kto ma obywatelstwo polskie, korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, ukończył wyższe 
studia prawnicze z tyt. magistra, ukończył 29 lat, złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski, pracował w 
charakterze asesora sądowego lub prokuratorskiego co najmniej 3 lata lub referendarza sądowego przez 5 lat. 
Odpowiednio wyższe wymagania stawia się kandydatom na sędziego sądu okręgowego, apelacyjnego, SN i 
NSA. 
Niezawisłość sędziowska Dla zapewnienia niezawisłości sędziowskiej przepisy prawne (a. 178 u. 3) zakazują 
sędziemu:   przynależności   do   partii   politycznej,   związku   zawodowego   albo   prowadzenia   działalności 
publicznej   nie   dającej   się   pogodzić   z   zasadami   tej   niezawisłości.   Sędzia   nie   może   podjąć   dodatkowego 
zatrudnienia, z wyjątkiem zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, naukowym lub naukowo-dydaktycznym, 
a i to tylko za zgodą przełożonych. Nie można mu podejmować zatrudnienia, które przeszkadzałoby mu w 

24

pełnieniu przez niego obowiązków sędziego, mogłoby osłabić zaufanie do jego bezstronności lub przynosić 
ujmę godności urzędu. Zakazuje się mu prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub z 
udziałem innych osób. Może on posiadać najwyżej 10% akcji lub udziałów w spółkach prawa handlowego. 
Nie może być jednocześnie posłem i senatorem. Konstytucja stanowi, że sędziom zapewnia się warunki pracy i 
wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi jego obowiązków. Sędziom kończącym karierę 
zapewnia   się   przejście   w   stan   spoczynku   wraz   z   uposażeniem   wynoszącym   75%   wynagrodzenia   za 
zajmowanym ostatnio stanowisku. Odpowiednie wynagrodzenie sędziego stanowi rękojmię ich niezawisłości, 
chroniąc przed pokusą korupcji. Sędziowie zgodnie z konstytucją (a. 179 i 180 u. 1) powoływani są na czas 
nieoznaczony,  są nieusuwalni (sędzia może zostać złożony z urzędu jedynie w sytuacjach wyjątkowych) i 
nieprzenoszalni (sędzia nie może wbrew swej woli być przeniesiony do innego sądu i na inne stanowisko).
Asesorem może zostać osoba, która odbyła aplikację sędziowską lub prokuratorską i zdała egzamin sędziowski 
lub prokuratorski. Asesorowi powierza się (na 4 lata) obowiązki w zakresie orzecznictwa sadowego. Realizuje 
je pod pieczą sędziego, który jest jego konsultantem. Asesor z reguły powoływany jest na sędziego. 
Referendarzem sądowym może zostać osoba, która ukończyła studia prawnicze odbyła aplikację referendarską, 
ma   ukończone   24   lata   i   zdała   odpowiedni   egzamin.   Referendarz   wykonuje   czynności   związane   z 
prowadzeniem spraw wieczystoksięgowych oraz spraw z zakresu rejestrowej działalności sądów. 
Trybunał Konstytucyjny Jedną z podstawowych gwarancji konstytucji jest sądowa kontrola zgodności ustaw 
z konstytucją. Jest to zjawisko stosunkowo nowe bo pierwsze trybunały konstytucyjne powstały na początku 
lat dwudziestych w Austrii i Czechosłowacji. W Polsce potrzebę ustanowienia sądownictwa konstytucyjnego 
zaczęto formułować na początku lat 70-tych, jednak dopiero w latach 80-tych sugestie te przybrały realny 
kształt.   Nowela   konstytucyjna   z   26.03.1982   przewidziała   wprowadzenie   Trybunału   Stanu   i   Trybunału 
Konstytucyjnego. Uchwałę o TS podjęto tego samego dnia a ustawa o TK uchwalona została 29.04.1985r. 
Były to jednak półśrodki które nie mogły zastąpić braku przyzwoitej regulacji, która pojawiła się dopiero wraz 
z wejściem w życie konstytucji z 2.04.1997r. 
Pozycja   ustrojowa   i   skład   TK  to   organ   władzy   sądowniczej   choć   nie   jest   sądem   w   rozumieniu   art.   175 
konstytucji. Choć jego działalność nie może być określana jako sprawowanie władzy sądowniczej. Konstytucja 
ujęła strukturę władzy sądowniczej w dwa odrębne segmenty.  Pierwszy to sądy a drugi to trybunały.  Na 
płaszczyźnie   materialnej   cechy   wspólne   sądów   i   trybunałów   rysują   się   przede   wszystkim   w:   jednolitym 
odniesieniu do nich zasady niezawisłości sędziów; w powierzeniu im zadania wiążącego rozstrzygania sporów 
prawnych;   w   oparciu   ich   działalności   wyłącznie   na   prawie;   w   oparciu   ich   funkcjonowania   na 
sformalizowanych   procedurach.   Pozycję   ustrojową   TK   charakteryzuje   zasada   niezależności,   jego   organu 
władzy sądowniczej od władzy ustawodawczej. W skład TK wchodzi 15 sędziów wybieranych przez Sejm na 
9   letnią   kadencję   (art.   194   ust.   1).   Sędzią   może   zostać   osoba   posiadająca   kwalifikacje   do   zajmowania 
stanowiska sędziego SN lub NSA. Większość sędziów rekrutuje się spośród profesorów prawa. Sędziowie 
wybierani są przez Sejm, a kandydatów przedstawia Prezydium sejmu lub grupa minimum 50 posłów, wybór 
następuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Wybór 
jest   na   1   kadencję.   Pozycja   sędziego   TK   jest   analogiczna   do   pozycji   sędziego   SN.   Jej   podstawowym 
elementem   jest   zasada   niezawisłości.   W   okresie   kadencji   sędzia   jest   nieusuwalny   oraz   przysługuje   mu 
immunitet. Sędziów TK obowiązuje zasada zakazu łączenia swego urzędu z innymi stanowiskami w aparacie 
państwowym. Organami TK są Zgromadzenie Ogólne oraz Prezes Trybunału. 
TK spełnia szereg funkcji wśród których należy wymienić: kontrolę norm tzn. orzekanie o zgodności aktów 
normatywnych z aktami wyższego rzędu; badanie zasadności skarg konstytucyjnych  (a. 79 i a. 188 u. 5); 
orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych; rozstrzyganie o zaistnieniu 
tymczasowej   przeszkody   w   sprawowaniu   urzędu   Prezydenta   RP.  Kontrola   norm  polega   na   orzekaniu   o 
hierarchicznej   (pionowej)   zgodności   aktów   normatywnych   (norm   prawnych)   niższego   rzędu   z   aktami 
normatywnymi  (normami  prawnymi)  wyższego  rzędu. Kontrola  norm ma  charakter  następczy czyli  może 
dotyczyć tylko aktów normatywnych, które zostały już ustanowione i albo nabrały już mocy prawnej lub są w 
okresie   vacatio   legis   ('próżnowanie   ustawy';  prawn.  okres   między   datą   ogłoszenia   aktu   prawnego   a. 
normatywnego a datą jego wejścia w życie). Charakter prewencyjny może przybrać tylko wyjątkowa kontrola, 
której jedynym  inicjatorem  może  być  Prezydent  RP, dotyczy  to ustaw już uchwalonych  przedstawionych 
Prezydentowi do podpisu. Jeśli TK orzeknie zgodność ustawy z konstytucja Prezydent musi ustawę podpisać. 
Podstawową jednak rolę należy przypisać kontroli następczej dot. aktów już obowiązujących. Obejmuje ona 
następujące akty: ustawy co do ich zgodności z konstytucją i umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi w 
oparciu   o   ustawę   akceptującą;   umowy   międzynarodowe   –   gdy   chodzi   o   ich   zgodność   z   konstytucją   (ze 
sformułowaniami  art.   188  ust.  1);  inne   przepisy  prawa,  wydane   przez  organy  państwowe  w  zakresie  ich 
zgodności   z   konstytucją.   Przedmiotem   kontroli   mogą   stać   się   wszystkie   normy   prawa   obowiązującego 

25

niezależnie kiedy został wydany gdy akt normatywny utraci moc przed wydaniem orzeczenia to postępowanie 
przed   TK   zostaje   umorzone.   Podstawa   kontroli   jest   przede   wszystkim   konstytucja   z   2.04.1997r.,   drugim 
punktem   odniesienia   są   ratyfikowane   umowy   międzynarodowe.   Kontrola   zgodności   dokonywana   jest   w 
oparciu   o  3  kryteria:  zgodności   materialnej  –  badana  jest   treściowa  zgodność   regulacji  zawartej   w akcie 
niższym   z   zawartością   aktów   wyższych;   zgodności   proceduralnej   –   badane   jest   dochowanie   trybu 
wymaganego do wydania aktu lub ratyfikacji umowy; zgodności kompetencyjnej – trybunał bada czy organ 
wydający dany akt miał do tego kompetencje. Orzeczenia TK (wyroki, postanowienia) mają moc powszechnie 
obowiązującą i są ostateczne (a. 190 u. 1). Inicjatywa kontroli może przybierać 3 formy proceduralne- skargi 
konstytucyjnej   (omówiona   poniżej)   –   inicjatywy   konkretnej   (pytań   prawnych)   i   inicjatywy   abstrakcyjnej 
(wniosków). Inicjatywa konkretna zawsze musi być związana z konkretną sprawą zawisłą przed sądami. Sąd 
może zadać pytanie TK jeśli w trakcie rozprawy pojawi się wątpliwość co do zgodności z konstytucją przepisu 
prawnego, który ma się podstawą rozstrzygnięcia sądowego.  Inicjatywa abstrakcyjna  jest podejmowana w 
oderwaniu od konkretnych przypadków stosowania kwestionowanego aktu czy normy, jej wykonanie wynika z 
ogólnej   troski   o   stan   praworządności   w   państwie.   Trzeba   rozróżnić   ogólną   i   szczególną   legitymację   do 
występowania z wnioskami o kontrolę norm: legitymacja ogólna oznacza prawo zakwestionowania każdego 
aktu prawnego niezależnie od tego na ile treść tego aktu dotyczy zakresu działania wnioskodawcy. Przysługuje 
ona – Prezydentowi, Marszałkowi Sejmu i Senatu, Premierowi, Pierwszemu Prezesowi SN, Prezesowi NSA i 
Prezesowi NIK oraz 50 posłom lub 30 senatorom; legitymacja szczególna oznacza prawo kwestionowania 
tylko takich aktów czy norm które dot. spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy. 
Postępowanie przed TK Postępowanie przed TK nawiązuje do wzorów postępowania sądowego, a w sprawach 
nie   uregulowanych   stosuje   się   przepisy   kpc.   Trybunał   rozpatruje   sprawy   o   kontrolę   norm   w   składach   5 
osobowych gdy chodzi o kontrolę ustawy lub umowy międzynarodowej, lub w składach 3 osobowych gdy 
chodzi o kontrolę aktu pod ustawę które wyznacza  Prezes TK. Każda sprawa może być  rozpatrywana w 
pełnym   składzie   (minimum   9   sędziów)   gdy   wynika   to   ze   szczególnej   zawiłości   sprawy.   Uczestnikami 
postępowania są wnioskodawcy, organ wydający zakwestionowany akt oraz Prokurator Generalny.
Skutki prawne orzeczeń TK muszą być rozpatrywane w 2 podstawowych płaszczyznach: skutku orzeczenia dla 
dalszego   losu   skontrolowanego   aktu   normatywnego   lub   zawartej   w   nim   normy   (skutki   makro);   skutku 
orzeczenia dla decyzji orzeczeń i rozstrzygnięć podjętych w przeszłości na podstawie takiego aktu lub normy 
(skutki mikro). Wszystkie orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne (art. 190 ust. 1) 
co oznacza, że nie istnieje żadna droga odwołania się od takiego orzeczenia a orzeczenie jest wiążące (istnieje 
obowiązek   wykonania)   dla   wszystkich   adresatów.   Orzeczenia   zapadają   w   formie   wyroków   i   podlegają 
niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym w którym dany akt był ogłoszony. 
Skarga konstytucyjna Istotą skargi konstytucyjnej jest bezpośrednie powiązanie tej procedury z ochroną praw 
jednostki. Skarga konst. to szczególny środek prawny pozwalający jednostce na zwrócenie się do Sądu Konst. 
o   zweryfikowanie   ostatecznych   rozstrzygnięć   władz   publicznych,   o   ile   naruszają   konstytucyjnie 
zagwarantowane   prawa   lub   wolność   skarżącego.   Istotne   są   4   elementy:   incydentalny   charakter   skargi; 
ograniczenie podstawy skargi tylko do naruszeń praw wolności o konstytucyjnym charakterze; subsydiarny 
charakter   skargi   możliwy   do   wniesienia   po   wyczerpaniu   wszystkich   środków   prawnych;   przyznanie 
rozpatrywania skargi organom sądownictwa konstytucyjnego wiążącego wszystkie organy państwa. Istnieją 2 
ujęcia skargi konstytucyjnej: węższe (skarga przeciwko normie) – polega na ograniczeniu podstaw skargi do 
zarzutu że orzeczenie zostało wydane w oparciu o przepis prawny sprzeczny z konstytucją; szersze (skarga 
przeciwko normie jak i orzeczeniu) – pozwala na postawienie zarzutu czy orzeczenie zostało wydane w sposób 
naruszający konstytucję, np. przez złą interpretacje stosowanego przepisu. Uprawnionym do wystąpienia ze 
skarga konstytucyjną jest każdy czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone (art. 79 ust. 1). 
Skargi konstytucyjne mogą być wnoszone przez każdego obywatela, osoby prawne (partie polityczne, związki 
zawodowe). Podstawa skargi konst. jest zarzut naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącego, mogą 
to być wszelkie prawa i wolności pod warunkiem że są sformułowane w konstytucji. Podstawą skargi nie może 
być zarzut naruszenia innych przepisów konstytucyjnych czy naruszenia przepisów ustawowych. Przedmiotem 
zaskarżenia może być tylko konkretnie określona ustawa lub inny akt normatywny, ale tylko taki który był 
podstawa wydania ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie. Nie istnieje możliwość wniesienia skargi przeciw 
przepisom które utraciły moc obowiązującą. Dla możliwości wniesienia skargi konst. konieczne jest spełnienie 
warunków: naruszenie praw musi nastąpić w wyniku orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej; 
orzeczenie   musi   być  orzeczeniem  ostatecznym  (nie   przysługuje  żaden  środek  odwoławczy);   przedmiotem 
skargi może być jedynie zarzut niezgodności z konstytucją aktu na podstawie którego wydano orzeczenie; 
dopuszczalny termin wniesienia skargi to 2 m-ce od otrzymania prawomocnego wyroku. Postępowanie co do 
skargi  konst. toczy się analogicznie  jak w sprawie kontroli norm.  Występują  jednak pewne rozbieżności: 

26

rozbudowana kontrola wstępna dopuszczalności skargi – decyduje 1 sędzia; nadając skardze bieg TK może 
wstrzymać lub zawiesić wykonanie orzeczenia; o nadaniu biegu skardze informowany jest Rzecznik Praw 
Obywatelskich; skargę rozpatruje skład 3 lub 5 sędziów lub w sprawach bardzo zawiłych pełny skład TK. 
Spory kompetencyjne  Istotą sporu kompetencyjnego jest rozbieżność stanowisk co do zakresu kompetencji 
stron sporu, czyli jest to postępowanie polegające na rozsądzeniu sprzecznych stanowisk zajmowanych przez 
strony.   Spór   kompetencyjny   może   dotyczyć   tylko   rozbieżności   stanowisk   co   do   kompetencji   centralnych 
konstytucyjnych   organów   państwa,   nie   może   w   tej   procedurze   rozstrzygać   sporów   między   organami 
centralnymi a lokalnymi. Spór kompetencyjny może mieć: charakter pozytywny – gdy organy uznają się za 
właściwe do rozstrzygnięcia danej sprawy; charakter negatywny – gdy organy uznają się za niewłaściwe do 
rozstrzygnięcia   danej   sprawy.   Inicjatywa   postępowania   w   sprawie   sporu   kompetencyjnego   należy   do: 
Prezydenta RP, Marszałków Sejmu i Senatu, Premiera, Pierwszego Prezesa SN, Prezesa NSA i Prezesa NIK. 
Trybunał Stanu Istota i zakres odpowiedzialności konstytucyjnej W rozwoju parlamentaryzmu wykształciły 
się   2   podstawowe   formy   odpowiedzialności   egzekutywy:   odpowiedzialność   parlamentarna   i   odp. 
konstytucyjna.   Odpowiedzialność   konstytucyjna   jest   realizowana   przed   odrębnym   organem   władzy 
sądowniczej jakim jest Trybunał Stanu. 
W skład TS wchodzi przewodniczący, 2 zastępców i 16 członków (art. 199 ust. 1). Przewodniczącym jest z 
urzędu Pierwszy Prezes SN (art. 199 ust. 2), pozostali członkowie TS wybierani są przez Sejm na okres jego 
kadencji. Konstytucja wymaga aby zastępcy oraz co najmniej połowa członków TS miała kwalifikacje do 
zajmowania   stanowiska   sędziego.   Osoby   wchodzące   w   skład   TS   są   niezawisłe   w   sprawowaniu   funkcji 
sędziego i podlegają jedynie konstytucji i ustawom. 
Odpowiedzialność konstytucyjna ma podmiotowo ograniczony zakres i dotyczy wyliczonej przez prawo grupy 
osób.  Wyliczanie   to  ma   charakter  enumeratywny  czyli   nie  może  podlegać   interpretacji   rozszerzającej.  W 
obecnym stanie prawnym odpowiedzialność ta obejmuje 3 grupy podmiotów (art. 198): 1 grupa to Prezydent 
RP i Marszałek Sejmu; 2 grupa obejmuje osoby na najwyższych  stanowiskach państwowych: Prezes oraz 
członkowie Rady Ministrów, osoby którym Prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem, Prezesa NBP, 
Prezesa   NIK,   członków   KRRiT,   Naczelnego   Dowódcę   Sił   Zbrojnych;   3   grupa   osób   podlegających 
odpowiedzialności przed TS to posłowie i senatorowie. 
Zakres   przedmiotowej   odpowiedzialności  konstytucyjnej   obejmuje   odpowiedzialność   za   naruszenie 
konstytucji  lub ustawy popełnione  w związku  z zajmowanym  stanowiskiem.  Jest to  odpowiedzialność  za 
popełnienie deliktu konstytucyjnego czyli czynu który nie stanowiąc przestępstwa spełnia 2 przesłanki: czyn 
ten polega na naruszeniu konstytucji lub ustawy; czyn zostaje popełniony zostaje w związku z zajmowanym 
stanowiskiem.   Odpowiedzialność   może   dotyczyć   czynu   popełnionego   w   czasie   piastowania   danego 
stanowiska. W odniesieniu do Prezydenta właściwość TS w sprawach przestępstw wynika z art. 145 ust. 1 i ma 
charakter: zupełny bo obejmuje wszelkie przestępstwa jakich Prezydent dopuścił się w okresie sprawowania 
urzędu; wyłączny bo za popełnione przestępstwa Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko 
przed TS. W odniesieniu do członków RM właściwość TS w sprawach przestępstw wynika z art. 156 ust. 1 i 
ma   charakter:   częściowy   bo   odpowiedzialność   TS   może   jedynie   dotyczyć   przestępstw   związanych   z 
zajmowanym stanowiskiem; konkurencyjny bo do oskarżenia przed TS o przestępstwo może dojść w wyniku 
uchwały   Sejmu.   Odpowiedzialność   Posłów   i   Senatorów   dotyczy   jedynie   naruszenia   przez   nich   zakazu 
prowadzenia działalności gospodarczej z osiągnięciem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu 
terytorialnego.
Postępowanie   przed   TS  Procedura   postępowania   przed   TS   obejmuje   5   zasadniczych   etapów:   zgłoszenie 
wstępnego   wniosku;   postępowanie   w   Komisji   Odpowiedzialności   Konstytucyjnej;   postawienie   w   stan 
oskarżenia; rozpoznanie sprawy przez TS w I instancji, rozpoznanie sprawy przez TS w II instancji. Trzy 
pierwsze stadia postępowania rozgrywają się w parlamencie.  Wstępny wniosek  to inicjatywa zobowiązująca 
Sejm (Zgromadzenie Narodowe) do rozpatrzenia w sformalizowanej procedurze zasadności postawienia w stan 
oskarżenia. Prawo do wystąpienia z wnioskiem wstępnym przysługuje: w sprawie Prezydenta RP – grupie 
członków Zgromadzenia Narodowego w liczbie 140 czyli ¼ ogólnej ilości osób; w sprawach członków RM – 
Prezydentowi RP oraz grupie posłów w liczbie 115 czyli ¼ ogólnej liczby posłów; w sprawach pozostałych  
osób   –   Prezydentowi,   grupie   posłów   w   liczbie   co   najmniej   115   posłów,   Sejmowej   Komisji   Śledczej. 
Prawidłowo   zgłoszony   wniosek   kierowany   jest   przez   Marszałka   Sejmu   do   Sejmowej   Komisji 
Odpowiedzialności Konstytucyjnej, na tym etapie nie ma możliwości odrzucenia wniosku.  Postępowanie w 
Komisji   Odpowiedzialności   Konstytucyjnej  nasuwa   pewne   analogie   postępowania   przygotowawczego 
(niekiedy   określa   się   to   mianem   śledztwa   sejmowego).   W   postępowaniu   przed   Komisją   stosuje   się 
odpowiednio przepisy postępowania karnego. Na podstawie zebranych materiałów Komisja sporządza wniosek 
o postawienie w stan oskarżenia.  Postawienie w stan oskarżenia następuję w drodze uchwały Zgromadzenia 

27

Narodowego gdy dot. Prezydenta (konieczna większość 2/3 ustawowej liczby członków Zgromadzenia czyli 
374 głosy). Gdy dot. członka RM w drodze uchwały Sejmu (większość 3/5 ustawowej liczby posłów czyli 276 
głosów), dla pozostałych osób potrzebna jest większość bezwzględna. Podejmując uchwałę o postawieniu w 
stan oskarżenia ZN lub Sejm wybiera ze swego grona dwóch oskarżycieli. Uchwała ta powoduje zawieszenie 
danej osoby w sprawowaniu urzędu.  Postępowanie przed TS  ma  charakter  dwuinstancyjny.  W I instancji 
Trybunał orzeka w składzie 5 osobowym, a II instancji w 7 osobowym (wyłączeni sędziowie orzekający w I 
inst.).   Za   czyny   objęte   oskarżeniem   TS   wymierza   następujące   kary:   jeśli   czy   nie   wypełnia   znamion 
przestępstwa (utratę biernego i czynnego prawa wyborczego /na okres od 2 do 10 lat/, zakaz zajmowania 
stanowisk kierowniczych /na okres od 2 lat do na stałe/, utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń, 
utratę zdolności ich uzyskania /na okres od 2 do 10 lat/); jeśli czyn wypełnia znamiona przestępstwa także kary 
przewidziane w ustawach karnych.
Prokurator Generalny, któremu podlega prokuratura, jest z urzędu każdorazowy Minister Sprawiedliwości. 
Prokuratura   Krajowa   jest   częścią   składową   Ministerstwa   Sprawiedliwości,   a   Prokurator   Krajowy   oraz 
Naczelny   Prokurator   Wojskowy   są   z-cami   Prokuratora   Generalnego.   Istnieją   prokuratury   apelacyjne, 
okręgowe i rejonowe. Prokuratorów nie obejmuje zasada niezawisłości. Głównym zadaniem prokuratury jest 
prowadzenie lub nadzorowanie śledztw lub dochodzeń w spr. o przestępstwa oraz wnoszenie i popieranie 
przed sądami aktów oskarżenia oraz środków odwoławczych.
Stany nadzwyczajne – są 3 takie stany: wojenny, wyjątkowy, klęski żywiołowej. Podstawowe uregulowania 
dot. tych stanów są wspólne dla nich wszystkich, jednocześnie istnieją osobne regulacje dla każdego z nich. 
Wspólne regulacje  – Zgodnie z Konstytucją (a. 228 u. 1) dopuszcza się wprowadzenie jednego ze stanów 
nadzwyczajnych jeśli zwykłe środki nie są wystarczające dla zapobieżenia sytuacjom, w których grozi państwu 
i obywatelom znaczne niebezpieczeństwo lub gdy skutków pojawienia się takich sytuacji nie da się usunąć 
inaczej. Ustrojodawca zaleca ostrożność w posługiwaniu się instrumentem, jakim jest stan nadzwyczajny. 
Stan   nadzwyczajny   może   być   wprowadzony   tylko   na   podstawie   ustawy,   w   drodze   rozporządzenia,  które 
podlega dodatkowemu podaniu do wiadomości publicznej (a. 228 u. 2). W zależności od tego, o jaki stan 
chodzi rozporządzenie wydaje Prezydent RP (stan wojenny i stan wyjątkowy)  albo Rada Ministrów (stan 
klęski żywiołowej). 
Ogłoszeniu   podlega  w   Dzienniku   Ustaw.   Obok   (a   nie   zamiast)   ogłoszenia   zwykłego,   rozporządzenie   o 
wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego ogłaszane jest w drodze rozplakatowania w miejscach publicznych, a 
także w inny sposób zwyczajowo przyjęty na danym obszarze oraz w środkach masowego przekazu, zwłaszcza 
w radiu i telewizji. 
W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do sejmu, Senatu i 
organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta RP oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych 
(a. 228 u. 6). Wprowadzenie stanu nadzwyczajnego nie zawiesza działania wymienionych wyżej organów 
władzy publicznej, w tym zwłaszcza Sejmu i senatu, które mogłyby w drodze ustaw takie zmiany przyjąć. 
Jednak organy samorządu terytorialnego mogą być w pewnych okolicznościach (stan wojenny, wyjątkowy) 
czasowo   zawieszone   w   działaniu.   Wprowadzenie   stanu   nadzwyczajnego   może   natomiast   spowodować 
wynikającą z ustaw o stanach nadzwyczajnych  modyfikację zakresu zadań i kompetencji tych organów, a 
przynajmniej niektórych z nich (np. organy samorządu terytorialnego). W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w 
ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może zostać skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzone referendum 
ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzone wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego 
oraz wybory Prezydenta RP, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu (a. 228 u. 7 zd. 1). 
Od zasady,  iż nie można  w stanie nadzwyczajnym  i w ciągu 90 dni po jego zakończeniu przeprowadzić 
wyborów,   czyni   się   wyjątek   dla   organów   samorządu   terytorialnego   (a.   228   ust.   7   zd.   2).   Ponieważ   stan 
nadzwyczajny ogłaszać można jedynie na części terytorium państwa, nie istnieją przeszkody, by tam, gdzie nie 
został on wprowadzony, wybory do tych organów jednak odbyć. Tam zaś, gdzie stan taki trwa, wyborów się 
nie   przeprowadza,   a   kadencję   organów   samorządu   terytorialnego   odpowiednio   się   przedłuża.   Nie   jest   to 
możliwe w przypadku wyborów parlamentarnych i prezydenckich, ponieważ odbywają się one jednocześnie na 
całym obszarze państwa, a wynik uzyskany w skali ogólnokrajowej ma istotne znaczenie dla ustalenia tego, 
kto te wybory i z jakimi rezultatami wygrał, a kto przegrał. Nie można również przeprowadzać referendum 
ogólnokrajowego.   Można   natomiast   przeprowadzać   referendum   lokalne   na   terenach   nieobjętych   stanem 
nadzwyczajnym. 
Wprowadzenie i przedłużenie stanów  nadzwyczajnych  odbywa się pod nadzorem Sejmu. Rozporządzenie o 
wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego Prezydent RP w ciągu 48 h od jego podpisania przedstawia 
Sejmowi. Sejm niezwłocznie rozpatruje to rozporządzenie. Może je uchylić bezwzględną większością głosów 
w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (a. 231). Sejm (Senat nie bierze udziału w tych 

28

decyzjach) ma tu jednak jedynie władzę negatywną. Nie decyduje on o wprowadzeniu stanu wojennego lub 
wyjątkowego, lecz o jego niemal natychmiastowym  zniesieniu.  Brak zgody Sejmu, wyrażony uchyleniem 
rozporządzenia Prezydenta, powoduje, że władze publiczne muszą wycofać się ze wszystkich przedsięwzięć 
podjętych  dla  realizacji  tych  stanów, a wolności i prawa  człowieka  i obywatela  muszą  zostać  w pełnym 
wymiarze przywrócone. Sejm jest również powołany do wyrażenia zgody na przedłużenie stanu wyjątkowego. 
Czyni to w drodze uchwały. Przedłużenie tego stanu musi być uzasadnione istotnymi okolicznościami, może 
objąć   czas   nie   dłuższy   niż   60   dni   i   być   dokonane   tylko   raz   (a.   230   u.   2).   Od   zgody   Sejmu   zależy   też 
przedłużenie stanu klęski żywiołowej (a. 232 zd. 2). Inaczej jednak niż przy stanie wyjątkowym przedłużenie 
to nie jest przez Konstytucje czasowo limitowane. Może być tak długie, jak długie jest utrzymywanie zagrożeń 
noszących znamiona klęski żywiołowej. Sądzić należy, że Sejm, wyrażając zgodę na przedłużenie stanu klęski 
żywiołowej, określi też  termin  jego zniesienia,  choć możliwe  byłoby jego ponowne przedłużenie.  Inaczej 
sytuacja wygląda ze stanem wojennym. Biegu wydarzeń uzasadniających jego wprowadzenie nie da się z 
natury rzeczy przewidzieć. Stąd też Konstytucja nie ustanawia terminów jego uchylenia, ani nie przewiduje 
szczególnego mechanizmu jego przedłużania. 
Ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela podczas stanu nadzwyczajnego  Mogą być ustawowo 
wprowadzone,   gdy   są   konieczne   w   demokratycznym   państwie   dla   jego   bezpieczeństwa   lub   porządku 
publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia albo wolności i praw innych osób (a. 31 u. 1). Konstytucja 
dozwala jedynie ograniczyć wolności i prawa, nie zaś całkowicie je znieść, ponieważ dopuszczalne ustawowo 
ograniczenia nie mogą naruszać istoty wolności i praw (a. 31 u. 3 zd. 2). Możliwe jest natomiast czasowe ich 
zawieszenie. Niedopuszczalne jest ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela, wyłącznie z powodu 
rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia lub majątku. To nosiłoby 
cechy dyskryminacji, ta zaś jest konstytucyjnie zakazana (a. 32 u. 2). 
Ograniczenia, które można wprowadzić w stanie wyjątkowym np. można odosobnić osobę, która ukończyła 18 
lat, w stosunku do której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pozostając na wolności, będzie prowadziła 
działalność   zagrażającą   konstytucyjnemu   ustrojowi   państwa,   bezpieczeństwu   obywateli   lub   porządkowi 
publicznemu   albo   gdy   odosobnienie   jest   niezbędne   dla   zapobieżenia   popełnieniu   czynu   karalnego   lub 
uniemożliwienie   ucieczki   po   jego   popełnieniu   (ustawa   o   stanie   wyjątkowym   z   21.06.02r.   a.   17   u.   1). 
Ograniczenia,  które  można  wprowadzić  w stanie  wojennym  np. można  wprowadzić  cenzurę  prewencyjną 
środków społecznego przekazu, obejmującą materiały prasowe, kontrolę, zawartości przesyłek, listów, paczek, 
przekazów   przesyłanych   w   ramach   usług   pocztowych   o   charakterze   powszechnym   lub   usług   kurierskich, 
kontrole treści korespondencji telekomunikacyjnej  i rozmów  telefonicznych  lub sygnałów przesyłanych  w 
sieciach   telekomunikacyjnych,   np.   w   Internecie   (ustawa   o   stanie   wojennym   z   29.08.02.   a.   21).   Są   to 
ograniczenia   odnoszące   się   do   takich   konstytucyjnie   deklarowanych   wolności   człowieka,   jak:   tajemnica 
korespondencji   (a.   49),   wolność   wyrażania   swoich   poglądów   oraz   pozyskiwania   i   rozpowszechniania 
informacji, zakaz cenzury prewencyjnej (a. 54), wolność ogłaszania wyników badań naukowych i publicznego 
udostępniania dzieł artystycznych (a. 73).
 Konstytucyjne prawa i wolności, które nie mogą być ograniczone podczas stanu wojennego i wyjątkowego: 
godność człowieka (a. 30), prawa i wolności dot. obywatelstwa (a. 34), ochrona życia (a. 38), humanitarne 
traktowanie człowieka (a. 39, 40, 41 u. 4), gwarancje związane z ponoszeniem odpowiedzialności karnej (a. 
42), prawo (dostęp) do sądu (a. 45), ochrona dóbr osobistych (a. 47), wolność sumienia i religii (a. 53), prawo 
petycji (a. 63), ochrona praw rodziny i dzieci (a. 48 i 72). 
Konstytucyjne ograniczenia praw i wolności w stanie klęski żywiołowej (a. 233 u. 3):  wolność działalności 
gospodarczej, wolność osobistą, nienaruszalność mieszkania, wolność poruszania się i pobytu na terenie RP, 
prawo do strajku, prawo własności, wolność pracy, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,  
praco   do   wypoczynku.   Wg   ustawy   o   stanie   klęski   żywiołowej   z   18.04.02r.   a.   21   można   min.   zawiesić 
działalność określonych przedsiębiorstw, wprowadzić całkowitą lub częściową reglamentację zaopatrzenia w 
określonego rodzaju artykuły (np. sprzedaż „na kartki”), wprowadzić obowiązek poddania się kwarantannie, 
nakazać   opróżniania   lub   zabezpieczania   lokali   mieszkalnych,   zakazywać   przebywania   w   określonych 
miejscach  i  obiektach  oraz  na określonych  obszarach,  zakazać  przeprowadzania  strajku w odniesieniu  do 
określonych kategorii pracowników lub określonych dziedzinach. 
Nie można ograniczać w czasie stanu klęski żywiołowej wolności i praw politycznych. 
Przyczyny   wprowadzania   stanów   nadzwyczajnych:  Stan   wojenny  może   być   wprowadzony   w   razie 
zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium RP lub gdy z umowy międzynarodowej 
wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji (a. 229). Od stanu wojennego należy odróżnić 
stan wojny. RP jest państwem, które dopuszcza podjęcie decyzji o stanie wojny jedynie w przypadku zbrojnej 
napaści na jego terytorium lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony 

29

przeciwko agresji. Stan wojny winien zakończyć się zawarciem pokoju, choć nie zawsze tak się dzieje. Od 
stanu wojennego odróżnić też trzeba czas wojny – jest to okres aktywnych działań zbrojnych. Działania takie 
mogą być podejmowane zarówno w stanie wojny, jak i (niekiedy) bez podejmowania decyzji o ogłoszeniu 
takiego stanu, a także niezależnie od tego, czy został wprowadzony stan wojenny. Stan wyjątkowy może być 
wprowadzony w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku 
publicznego (a. 230). Stan wyjątkowy wprowadza Prezydent na wniosek Rady Ministrów na okres nie dłuższy 
niż 90 dni na terytorium całego państwa lub części terytorium. Gdyby w czasie, na który został ustanowiony 
ten stan, nie ustąpiły uzasadniające go przyczyny, Prezydent RP może, za zgodą Sejmu, przedłużyć go na czas 
nieprzekraczający 60 dni. Maksymalnie więc stan wyjątkowy może trwać 150 dni. Można jednak znieść stan 
wyjątkowy przed wskazanym w rozporządzeniu o jego wprowadzeniu terminem, gdy powyższe przyczyny 
wcześniej   już   ustały.   Stan   wyjątkowy   znosi   organ,   który   go   wprowadził,   w   trybie   właściwym   do   jego 
wprowadzenia. Realizacja przepisów ustawy o stanie wyjątkowym powierzona jest przede wszystkim organom 
administracji   rządowej   (a   w   pewnym   stopniu   samorządowej)   oraz   siłom   porządku   publicznego, 
wspomaganym,   o   ile   to   niezbędne,   przez   jednostki   Sił   Zbrojnych   RP.  Stan   klęski   żywiołowej  może   być 
wprowadzony   w   celu   zapobieżenia   skutkom   katastrof   naturalnych   lub   awarii   technicznych   noszących 
znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia (a. 232). Stan ten wprowadza - na całym terytorium 
państwa lub na jego części - Rada Ministrów na czas oznaczony, lecz nie dłuższy niż 30 dni. Rada Ministrów 
podejmuje decyzję o wprowadzeniu stanu klęski żywiołowej z własnej inicjatywy lub na wniosek właściwego 
wojewody. Stan ten może zostać przedłużony przez RM za zgoda Sejmu. Zniesienia stanu klęski żywiołowej 
dokonuje   organ,   który   go   wprowadził.   Może   to   nastąpić   również   przed   terminem   wskazanym   w 
rozporządzeniu o jego wprowadzeniu, jeśli wcześniej ustały zagrożenia  wynikające  z klęski żywiołowej  i 
usunięto jej następstwa. Realizację przepisów ustawy o stanie klęski żywiołowej powierza się administracji 
samorządowej i rządowej, a także specjalnie powołanym instytucjom publicznym określanym jako zespoły 
reagowania kryzysowego, działającym odpowiednio na szczeblach: gminnych, powiatowych, wojewódzkich i 
ogólnokrajowym.   W   wykonywaniu   postanowień   ustawy   bierze   też   udział   straż   pożarna,   policja,   służba 
zdrowia, inne urzędy, agencje, inspekcje, służby. Pomocniczo - jednostki Sił Zbrojnych RP.
Słownik:  Absolutorium  udzielane   przez   Sejm,   w   drodze   uchwały   Radzie   Ministrów   po   rozpatrzeniu 
przedłożonego   mu   sprawozdania   z   wykonania   ustawy  budżetowej   wraz   z   informacją   o   stanie   zadłużenia 
państwa oraz po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli, w terminie 90 dni od dnia przedłożenia 
Sejmowi sprawozdania (art. 226 ust1 i 2 Konstytucji). Bierne prawo wyborcze: wybrany do Sejmu może być 
obywatel  polski, mający prawo wybierania  tj. bierne prawo wyborcze,  który najpóźniej  w dniu wyborów 
ukończy 21 lat; wybrany do Senatu może być obywatel polski, mający prawo wybierania, który najpóźniej w 
dniu wyborów ukończy 30 lat (art. 99 Konstytucji).  Czynne prawo wyborcze prawo udziału w referendum 
oraz   prawo   wybierania   Prezydenta   RP,   posłów,   senatorów   i   przedstawicieli   do   organów   samorządu 
terytorialnego przysługujące obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu głosowania ukończy 18 lat; 
prawo to nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione oraz 
pozbawione praw publicznych lub wyborczych (art. 62 Konstytucji).  Czytanie projektu ustawy  etap pracy 
Sejmu  lub   komisji   sejmowych  nad   projektem  ustawy  lub  uchwały,   przewidziany  w  art.  119  Konstytucji, 
określony w art. 33 RS. Projekty ustaw rozpatruje się w trzech czytaniach, uchwał w dwóch czytaniach. 
Projekt ustawy uznany przez RM jako pilny i jako taki  przedłożony Sejmowi,  jest rozpatrywany według 
odrębnej   procedury  przewidzianej  w  regulaminach   Sejmu  i   Senatu.  Trybem  pilnym  nie   mogą  być   objęte 
projekty   ustaw   podatkowych,   ustawy   dotyczące   wyboru   Prezydenta   RP,   Sejmu,   Senatu   oraz   organów 
samorządu terytorialnego, ustawy regulujące ustrój i właściwość władz publicznych oraz kodeksy. I czytanie 
przeprowadza się na posiedzeniu komisji z wyjątkiem ustaw o szczególnym znaczeniu - (wykaz art. 34 ust 1 
RS),   których   czytanie   odbywa   się   na   posiedzeniu   Sejmu,  II   czytanie  obejmuje   przedstawienie   Sejmowi 
sprawozdania komisji o projekcie ustawy, przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków, 
III   czytanie  obejmuje   przedstawienie   dodatkowego   sprawozdania   komisji   lub   -   jeżeli   projekt   nie   został 
skierowany   do   komisji   -   przedstawienie   przez   posła   sprawozdawcę   poprawek   i   wniosków   zgłoszonych 
podczas II czytania oraz głosowanie nad projektem.  Diariusz nieoficjalny zapis przebiegu posiedzeń Sejmu, 
przeznaczony do użytku wewnętrznego w Kancelarii Sejmu, drukowany niezwłocznie po zakończeniu obrad 
Sejmu.  Dieta poselska  nieopodatkowany  zwrot kosztów związanych z pełnieniem funkcji posła. Marszałek 
Sejmu   zarządza   obniżenie   diety   parlamentarnej   za   każdy   dzień   nieusprawiedliwionej   nieobecności   na 
posiedzeniu Sejmu lub komisji i brak udziału w głosowaniach (art. 24 RS). Od zarządzenia Marszałka posłowi 
przysługuje odwołanie do Prezydium Sejmu, składane na ręce Marszałka. Druk sejmowy oznaczony numerem 
dokument w procesie legislacyjnym, odzwierciedlający etapy prac komisji sejmowych. W drukach sejmowych 
zawarte są projekty ustaw lub uchwał wraz z uzasadnieniem, sprawozdania komisji o projektach, projekty 

30

apeli, rezolucji i oświadczeń Sejmu, autopoprawki do ustaw, wnioski dotyczące składów osobowych komisji, 
wnioski dotyczące powołania komisji nadzwyczajnych.  Dziennik ustaw  wydawnictwo rządowe, w którym 
ogłaszane są: ustawy,  rozporządzenia,  umowy międzynarodowe,  oświadczenia  rządowe. Akty te nabierają 
mocy prawnej po upływie czternastu dni od dnia opublikowania. Expose przemówienie nowego Prezesa Rady 
Ministrów na posiedzeniu  Sejmu,  zawierające  wykładnię  programu  działania  Rządu  oraz propozycję  jego 
składu osobowego. Głosowanie 1. w Sejmie - wyrażenie poparcia lub sprzeciwu wobec projektu ustawy lub 
uchwały.   Może   być   dokonane   tylko   osobiście;   stosuje   się   trzy   sposoby   głosowania:   przez   wrzucenie 
podpisanej kartki do urny (głosowanie imienne); przez podniesienie ręki (głosy liczą sekretarze) oraz; przez 
podniesienie ręki i równoczesne naciśnięcie przycisku urządzenia do głosowania. Od 1992 roku stosuje się 
przede   wszystkim   tę   ostatnią   formę   głosowania.   Wyniki   głosowania   ogłasza   Marszałek   Sejmu   i   są   one 
ostateczne, nie mogą być przedmiotem dyskusji z wyjątkiem sytuacji gdy budzą uzasadnione wątpliwości (art. 
114 RS). 2. przeprowadzone w dniu wyborów wśród wyborców. Wyborca osobiście oddaje swój głos poprzez 
wrzucenie do urny wyborczej wypełnionej przez siebie karty do głosowania.  Immunitet poselski  poseł nie 
może   być   pociągnięty   do   odpowiedzialności   karnej   bez   zgody   Sejmu,   w   okresie   piastowania   mandatu 
poselskiego tj. od dnia ogłoszenia wyników wyborów  do dnia wygaśnięcia mandatu, poseł nie może być 
zatrzymany ani aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli 
jego   zatrzymanie   jest   niezbędne   do   zapewnienia   prawidłowego   toku   postępowania.   O   zatrzymaniu   posła 
niezwłocznie   powiadamia   się   Marszałka   Sejmu,   który   może   nakazać   natychmiastowe   zwolnienie 
zatrzymanego (art. 105 ust 2 i 5 Konstytucji).  Inicjatywa ustawodawcza  przysługuje: posłom, Senatowi, 
Prezydentowi RP, Radzie Ministrów oraz grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania 
do Sejmu (art. 118 Konstytucji); wnioskodawcy, przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki 
finansowe jej wykonania. W zakresie ustawy budżetowej oraz jej zmian, ustawy o prowizorium budżetowym, 
ustawy   o   zaciąganie   długu   publicznego   oraz   ustawy   o   udzielenie   gwarancji   finansowych   przez   państwo, 
inicjatywę ustawodawczą ma tylko Rada Ministrów. Interpelacja pytanie posła lub grupy posłów, złożone na 
piśmie, na ręce Marszałka Sejmu, w sprawach o zasadniczym charakterze, zawierające krótkie przedstawienie 
stanu faktycznego będącego jej przedmiotem, wynikające zeń pytania, skierowane zgodnie z właściwością 
interpelowanego. Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie interpelację interpelowanemu oraz informuje Sejm o 
złożonych  interpelacjach i odpowiedziach  na nie. Odpowiedź na interpelację jest udzielana na piśmie  nie 
później niż w ciągu 21 dni od daty jej otrzymania na ręce Marszałka Sejmu (art. 120 RS). Rozpatrzenie 
interpelacji   na   posiedzeniu   Sejmu   obejmuje   informację   o   treści   interpelacji   oraz   udzielenie   przez 
interpelowanego  odpowiedzi;  interpelant  może  zwrócić  się  do interpelowanego  o udzielenie  dodatkowych 
wyjaśnień.  Interwencja poselska pisemne lub ustne wystąpienie posła do organu administracji państwowej, 
instytucji   lub   organizacji   społecznej;   ma   na   celu   załatwienie   konkretnej   sprawy   oraz   wgląd   w   tok   jej 
załatwiania.  Kadencja   sejmu  trwa   cztery   lata,   rozpoczyna   się   z   dniem   zebrania   się   Sejmu   na   pierwsze 
posiedzenie i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Sejm może skrócić 
swoją kadencję uchwałą podjętą co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Prezydent może zarządzić 
skrócenie   kadencji   Sejmu   i   zarządzić   jednocześnie   wybory   do   Sejmu,   w   przypadku   nie   przedstawienia 
Prezydentowi do podpisu ustawy budżetowej w terminie 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu tej 
ustawy (art. 225 Konstytucji). Kadencja Sejmu nie może być skrócona w czasie stanu nadzwyczajnego oraz w 
ciągu 90 dni od jego zakończenia. Kancelaria sejmu wykonuje zadania organizacyjno-techniczne i doradcze 
związane   z   działalnością   Sejmu   i   jego   organów;   stwarza   warunki   posłom   do   wykonywania   mandatu 
poselskiego,   dostarcza   wszelkie   materiały   niezbędne   do   pracy   posłów   w   komisjach   przy   opracowywaniu 
projektów ustaw i uchwał, umożliwia korzystanie z opracowań fachowych, literatury i ekspertyz; zapewnia 
techniczno-organizacyjne i finansowe warunki działalności biur poselskich lub innych jednostek do obsługi 
terenowej działalności posłów. Kancelarią Sejmu kieruje Szef KS powoływany przez Marszałka Sejmu po 
zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich. Organizację KS określa statut uchwalony na 
wniosek Szefa KS.  Klub poselski/koło poselskie  Posłowie mogą tworzyć w Sejmie kluby poselskie i koła 
poselskie oparte na zasadzie politycznej. (art.9 RS). Klub - tworzy co najmniej 15 posłów, koło - tworzy co 
najmniej 3 posłów. Poseł może należeć tylko do jednego klubu lub koła poselskiego. Kluby lub koła poselskie 
mogą na zasadzie wzajemnych porozumień ustanawiać wspólną reprezentację w Konwencie Seniorów. Składy 
osobowe oraz regulaminy wewnętrzne  podawane są prze władze klubów poselskich i kół do wiadomości 
Prezydium Sejmu.  Komisje sejmowe  są organami powołanymi do rozpatrywania i przygotowywania spraw 
stanowiących przedmiot prac Sejmu oraz wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez 
Sejm lub Prezydium Sejmu. Komisje sejmowe są również organami Sejmu w zakresie kontroli działalności 
poszczególnych   organów   państwowych,   samorządu   terytorialnego   oraz   innych   organów   i   organizacji   w 
zakresie   wprowadzania   w   życie   i   wykonywania   ustaw   i   uchwał   Sejmu   (art.   18   RS).   Regulamin   Sejmu 

31

przewiduje utworzenie 28 komisji stałych, określając zakres ich działania. Sejm może powoływać i odwoływać 
komisje nadzwyczajne, określając cel, zasady i tryb ich działania (art. 20 RS). Posiedzenia komisji odbywają 
się   w   terminach   określonych   przez   samą   komisję,   jej   prezydium   lub   przewodniczącego.   Komisje   mogą 
odbywać posiedzenia wspólne, którym przewodniczy jeden z przewodniczących komisji. Komisje obradujące 
wspólnie przyjmują uchwały większością głosów, w obecności co najmniej 1/3 liczby członków każdej z 
uczestniczących w posiedzeniu komisji. Konstytucja ustawa zasadnicza, naczelny akt prawny i prawotwórczy, 
dotyczący ustroju politycznego i gospodarczego państwa, ustanawia podmiot władzy w państwie i określa 
sposoby sprawowania przezeń władzy, ustala strukturę i zakres kompetencji jego naczelnych organów oraz 
tworzy katalog podstawowych  praw, wolności i obowiązków obywatelskich. Konstytucja jest uchwalana i 
zmieniana   w   drodze   szczególnych   procedur.   Projekt   ustawy   o   zmianie   Konstytucji   może   przedłożyć   co 
najmniej  1/5 ustawowej  liczby posłów, Senat  lub Prezydent  RP. Zmiana  Konstytucji  następuje w drodze 
ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni prze 
Senat. Ustawę o zmianie Konstytucji  uchwala Sejm większością co najmniej  2/3 głosów w obecności co 
najmniej   połowy  ustawowej   liczby   posłów  oraz   Senat   bezwzględną   większością   głosów,  w  obecności   co 
najmniej połowy ustawowej liczby senatorów (art. 235 Konstytucji). Konwent seniorów stanowią Marszałek, 
wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów oraz przedstawiciele porozumień klubów 
i kół poselskich (art. 9 pkt 5 RS), a także przedstawiciele klubów parlamentarnych,  jeśli reprezentują co 
najmniej   15   posłów.   Szef   Kancelarii   Sejmu   bierze   udział   w   obradach   Konwentu   Seniorów   z   głosem 
doradczym. Konwent Seniorów czuwa nad zapewnieniem współdziałania klubów w sprawach związanych z 
działalnością i tokiem prac Sejmu. Lobbing kuluarowe oddziaływanie rozmaitych grup nacisku (interesu) na 
parlament   w   celu   skłonienia   go   do   podjęcia   korzystnych   dla   nich   decyzji   ustawodawczych.  Laska 
marszałkowska  symbol   władzy  Marszałka   Sejmu,  umieszczany  na  sali   obrad  pionowo  obok  jego  fotela. 
Marszałek otwiera i zamyka posiedzenia uderzając trzykrotnie laską o podłogę. Zwrot " wnieść projekt do laski 
marszałkowskiej" oznacza - wnieść oficjalnie projekt ustawy lub uchwały do rozpatrzenia przez Sejm. Mandat 
poselski pełnomocnictwo udzielone przedstawicielowi narodu przez wyborców, w celu sprawowania funkcji 
posła w Sejmie; mandatu posła nie można łączyć z funkcjami Prezesa: NBP, NIK, RPO, RP Dziecka, członka 
Rady Polityki Pieniężnej, członka KRRT, ambasadora, zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta 
lub w administracji rządowej z wyjątkiem Rady Ministrów i sekretarzy stanu); mandatu również nie mogą 
piastować   sędziowie,   prokuratorzy,   urzędnicy   służby   cywilnej,   funkcjonariusze   policji   i   służby   ochrony 
państwa. Rozpoczęciem sprawowania mandatu - jest dzień złożenia ślubowania poselskiego przed Sejmem; 
wygaśnięciem - dzień zrzeczenia się mandatu, pozbawienia mandatu, śmierci lub końca kadencji Sejmu. Nie 
można być równocześnie posłem i senatorem. Marszałek sejmu wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu w 
kadencji większością co najmniej połowy ogólnej liczby posłów spośród kandydatów zgłoszonych przez co 
najmniej  15 posłów;  Marszałek  Sejmu  zarządza  wybory wicemarszałków,  stoi  na straży praw i  godności 
Sejmu,   przewodniczy   obradom   Sejmu,   kieruje   pracami   Prezydium   Sejmu   i   przewodniczy   jego   obradom, 
zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom, sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na 
całym obszarze należącym do Sejmu i wydaje stosowne zarządzenia, powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii 
Sejmu i jego zastępców po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich. Marszałek Sejmu 
wspólnie z Marszałkiem Senatu przewodniczy obradom Zgromadzenia Narodowego. Marszałek senior jeden 
z najstarszych wiekiem posłów, powoływany przez Prezydenta RP. Otwiera pierwsze posiedzenie Sejmu w 
kadencji i przewodniczy podczas ślubowania poselskiego. Marszałek Senior przeprowadza wybór Marszałka 
Sejmu   spośród   kandydatów   zgłoszonych   przez   co   najmniej   15   posłów.  Monitor   polski  wydawnictwo 
rządowe,   (dziennik   urzędowy),   w   którym   ogłaszane   są   uchwały   Sejmu,   Rady   Ministrów,   zarządzenia 
naczelnych   władz   państwowych.  Nietykalność   poselska  poseł   za   swoją   działalność   związaną   ze 
sprawowaniem mandatu poselskiego nie może być pociągnięty do odpowiedzialności ani w czasie trwania 
mandatu poselskiego ani po jego wygaśnięciu; odpowiada tylko przed Sejmem i tylko za jego zgodą może być 
pociągnięty do odpowiedzialności sądowej w przypadku naruszenia praw osób trzecich. Ordynacja wyborcza 
ustawa określająca organizację i tryb przeprowadzenia wyborów. Organy sejmu Marszałek Sejmu, Prezydium 
Sejmu   (wg   obowiązującego   RS,   Konstytucja   nie   przewiduje   tego   organu)   Konwent   Seniorów   i   komisje 
sejmowe.  Oświadczenie   poselskie  krótka,   ustna   wypowiedź   posła   zawierająca   osobiste   stanowisko   w 
określonej   sprawie,   składana   na   zakończenie   posiedzenia   Sejmu,   poza   porządkiem   dziennym.  Porządek 
dzienny  posiedzenia Sejmu - zestawienie spraw, które mają stanowić przedmiot obrad danego posiedzenia. 
Porządek dzienny posiedzenia ustala Prezydium Sejmu i przedstawia go izbie do zatwierdzenia. Posiedzenie 
sejmu  Zgromadzenie   posłów   pod   przewodnictwem   Marszałka   Sejmu   lub   wicemarszałków.   Pierwsze 
posiedzenie Sejmu w kadencji zwołuje Prezydent w ciągu 30 dni od dnia wyborów. Posiedzenia Sejmu są 
jawne i odbywają się w terminach ustalonych (art. 99 RS). Sejm, na wniosek Prezydium Sejmu lub co najmniej 

32

30 posłów, może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro Państwa. Sejm rozstrzyga o tajności obrad 
bez udziału publiczności i przedstawicieli radia i telewizji, po wysłuchaniu uzasadnienia wniosku - bez debaty. 
Uchwała   o   tajności   obrad   podejmowana   jest   bezwzględną   większością   głosów,   w   obecności   co   najmniej 
połowy ogólnej liczby posłów (art. 98 RS). Prezydium sejmu stanowią Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie 
(art. 12 RS); kieruje pracami Sejmu a w szczególności ustala plany prac Sejmu i czuwa nad terminowością ich 
wykonania,   zwołuje   posiedzenia   Sejmu,   koordynuje   współpracę   komisji   sejmowych,   prowadzi   sprawy   z 
zakresu stosunków z Senatem oraz parlamentami innych krajów, uchwala projekt budżetu Kancelarii Sejmu 
oraz jej statut, ustala zasady doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i jego organów, udziela niezbędnej pomocy 
posłom   oraz   czuwa   nad   wykonywaniem   przez   organy   państwowe,   podejmuje   czynności   wynikające   z 
Regulaminu   Sejmu   (art.   13   RS).  Proces   legislacyjny  zwany   także   procesem   ustawodawczym;   proces 
rozpatrywania aktu prawnego (ustawy) od momentu przedłożenia projektu ustawy przez podmiot posiadający 
inicjatywę ustawodawczą do Sejmu, poprzez przewidziane w Regulaminie Sejmu tzw. czytania w komisjach 
lub na forum Sejmu, pracę posłów w komisjach, uchwalenie przez Sejm, rozpatrzenie przez Senat, podpisanie 
przez Prezydenta, zakończony ogłoszeniem ustawy w Dzienniku Ustaw RP.  Protokół posiedzenia  sejmu 
obok   sprawozdania   stenograficznego   urzędowe   stwierdzenie   przebiegu   obrad   obejmuje   krótki   zapis   o 
przebiegu obrad, a także w załącznikach pełne teksty uchwalonych ustaw, podjętych uchwał, przedłożonych 
sprawozdań i wniosków oraz inne materiały rozpatrywane przez Sejm. Protokół, do którego nie zgłoszono w 
przewidzianym   terminie  (nie  później  niż  do  chwili  rozpoczęcia  następnego   posiedzenia  Sejmu)   uwag  ani 
poprawek,  uważa   się   za   przyjęty.   Przyjęcie   protokołu   potwierdza   swoim   podpisem   Marszałek   Sejmu   lub 
przewodniczący obradom wicemarszałek  i prowadzący protokół sekretarz  posiedzenia.  Protokół  opatrzony 
pieczęcią Sejmu RP przechowywany jest w archiwum Sejmu (art. 102 RS). Quorum  minimalnie konieczna 
liczba posłów obecnych w czasie głosowania. W zasadzie obliczanie większości następuje w odniesieniu do 
uczestników   głosowania.   Wyjątkowo   tylko   przepisy   przewidują,   że   konieczne   jest   uzyskanie   określonej 
większości,   ogólnej   albo   ustawowej   liczby   członków   danego   organu.   -   Większość   ustawowa   -   podstawą 
obliczania quorum jest liczba posłów ustalona przez przepisy prawa tj. 460, niezależnie od tego, jaka aktualnie 
jest   rzeczywista   liczba   posłów   (bo   pewna   liczba   mandatów   może   w   danym   momencie   pozostawać   nie 
obsadzona). - Większość ogólna - podstawą obliczania quorum jest aktualna liczba posłów (podstawa ma więc 
zmienny charakter, w zależności od tego, ile mandatów pozostaje nie obsadzonych w danym momencie). Sejm 
uchwala   ustawy   większością   głosów   w  obecności   co   najmniej   połowy  liczby   posłów,   chyba   że   przepisy 
konstytucyjne stanowią inaczej (art. 115 RS). Uchwały i inne rozstrzygnięcia podejmowane są w tym samym 
trybie,  o ile przepisy ustaw i RS nie stanowią inaczej.  Reasumpcja głosowania  powtórzenie  głosowania 
dokonywane   w   przypadku,   gdy   wynik   głosowania   budzi   uzasadnione   wątpliwości;   wniosek   może   być 
zgłoszony   wyłącznie   na   posiedzeniu,   na   którym   odbyło   się   głosowanie;   Sejm   o   reasumpcji   głosowania 
rozstrzyga na pisemny wniosek co najmniej 30 posłów; reasumpcji nie podlegają jedynie wyniki głosowania 
imiennego   (art.   114   RS).  Referendum  w   sprawach   o   szczególnym   znaczeniu   dla   państwa,   może   być 
przeprowadzone referendum; zarządza je Sejm bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej 
połowy ustawowej  liczby posłów lub Prezydent  RP za zgodą  Senatu wyrażoną  bezwzględną  większością 
głosów, w obecności co najmniej ustawowej liczby senatorów. Wynik referendum jest wiążący, jeśli wzięła w 
nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Ważność referendum stwierdza Sąd Najwyższy. 
Regulamin sejmu  uchwalony przez Sejm, akt prawny rangi uchwały, określający organizację wewnętrzną i 
porządek   prac   Sejmu,   tryb   powoływania   i   działalność   jego   organów,   jak   również   sposób   wykonywania 
konstytucyjnych  i ustawowych  obowiązków organów państwowych  wobec Sejmu.  Sejm  sprawuje władzę 
ustawodawczą   wraz   z   Senatem,   kontrolę   nad   działalnością   Rady   Ministrów,   stanowi   go   460   posłów; 
kolegialny   organ   ukonstytuowany   w   wyniku   wyborów   do   Sejmu;   izba   parlamentu   uchwalająca   ustawy. 
Sekretarze   sejmu  posłowie   wybrani   przez   izbę,   prowadzący   listę   mówców   i   protokoły   posiedzeń   oraz 
pełniący czynności zlecone przez Marszałka. Sejm wybiera dwudziestu sekretarzy Sejmu, wybór odbywa się 
łącznie, chyba że Sejm postanowi inaczej (art. 5 RS).  Sprawozdanie stenograficzne  jedyne, zredagowane 
stylistyczne,  urzędowe  stwierdzenie  przebiegu  obrad oraz  załączniki  - teksty interpelacji  i  odpowiedzi  na 
interpelacje, zestawienia zgłoszonych  w debacie poprawek do projektów ustaw i uchwał, imienne wykazy 
wyników głosowań. Sprawozdanie stenograficzne obejmuje również teksty nie wygłoszone w Sejmie, jeżeli 
Marszałek   na   wniosek   posła   wyraził   zgodę   na   ich   opublikowanie   w  tej   formie.   Drukowanie   sprawozdań 
stenograficznych zarządza Marszałek Sejmu.  Ślubowanie poselskie  składane przez posłów przed Sejmem, 
przed rozpoczęciem sprawowania mandatu według roty przewidzianej  przez art.104 Konstytucji. Odmowa 
złożenia ślubowania oznacza zrzeczenie się mandatu. Votum nieufności: dla Rady Ministrów - Sejm wyraża 
większością  głosów, w obecności   ustawowej  liczby  posłów, na  wniosek  zgłoszony przez  co  najmniej   46 
posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Jeżeli uchwała została przyjęta przez 

33

Sejm, Prezydent RP przyjmuje dymisję Prezesa RM i Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm 
nowego premiera, a na jego wniosek pozostałych członków Rządu oraz odbiera od nich przysięgę; dla ministra 
- Sejm wyraża po przegłosowaniu wniosku złożonego przez co najmniej 69 posłów, większością głosów, w 
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Votum zaufania dla Rady Ministrów - Prezes Rady 
Ministrów w ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta RP przedstawia Sejmowi program działania Rządu z 
wnioskiem o udzielenia votum zaufania. Sejm uchwala je bezwzględna większością głosów, w obecności co 
najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 154 Konstytucji).  V

   eto

     nie pozwalam; sprzeciw; (przywilej, 

prawo, zezwalające komuś na) niedopuszczenie do przyjęcia uchwały, prawa, uchylenie ich, nie udzielenie 
zgody.  Większość   zwykła  oznacza   sytuację,   gdy   liczba   głosujących   "za"   przyjęciem   określonego   aktu 
parlamentu   jest   większa   niż   liczba   głosów   "przeciw".   Nie   ma   natomiast   znaczenia,   ile   oddano   głosów 
wstrzymujących   się,   a   więc   nie   ma   znaczenia   jaki   odsetek   głosujących   wypowiedział   się   za   przyjęciem 
głosowanego aktu. Wymaganie większości zwykłej może również odnosić się do głosowania alternatywnego, 
gdy chodzi o wybór jednego z rozwiązań, a nie tylko o głosowanie "za" lub "przeciw". Wówczas przez liczbę 
głosujących należy rozumieć liczbę głosów optujących za jednym z rozwiązań, która jest większa od liczby 
głosów przypadających osobno na każdą jego alternatywę.  Większość bezwzględna  oznacza sytuację, gdy 
liczba głosujących za przyjęciem określonego aktu musi sięgnąć liczny całkowitej, przewyższającej połowę 
liczby uczestników głosowania, a zarazem połowie tej najbliższej. Tak więc, bezwzględną większość głosów 
oznacza co najmniej o jeden głos więcej od głosów pozostałych, to znaczy przeciwnych i wstrzymujących się. 
Inna   jest   sytuacja,   gdy  przepisy   nakazują   obliczanie   większości   bezwzględnej   nie   od   liczby   uczestników 
głosowania, ale od ogólnej lub ustawowej liczby członków danego gremium. W takim przypadku większość 
bezwzględna znaczy liczbę całkowitą głosów oddanych za wnioskiem, przewyższającą połowę ustawowego 
składu, a zarazem połowie tej najbliższą. Większość kwalifikowana oznacza sytuację gdy, liczba głosów za 
przyjęciem   określonego   aktu   musi   sięgnąć   liczby   całkowitej   przewyższającej   połowę   liczby   uczestników 
głosowania  i nie mniejszej  niż ułamkowo  określona część tej  liczby uczestników  głosowania;  najbardziej 
typowa jest z tego punktu widzenia większość 2/3 ale w polskim prawie parlamentarnym znane są także inne 
3/5 lub 11/20. Podobne jak przy większości bezwzględnej, konieczne jest więc zawsze uzyskanie określonego 
odsetka głosów pozytywnych, a głosy wstrzymujące się działają w praktyce tak jak głosy przeciw. Zapytanie 
poselskie formułowane są ustnie na każdym posiedzeniu Sejmu i wymagają bezpośredniej odpowiedzi; składa 
się je w celu uzyskania informacji o aktualnych problemach polityki państwa. Poseł informuje Prezydium o 
ogólnej tematyce zapytania i jego adresacie, na 12 godzin przed rozpoczęciem posiedzenia. Marszałek Sejmu 
informuje o gotowości złożenia zapytań i ustalonym ich porządku. Nad zapytaniem i udzieloną odpowiedzią 
nie przeprowadza się dyskusji. Odpowiedź na zapytanie jest wiążącym stanowiskiem Prezesa Rady Ministrów, 
Ministra Prezesa Rady Ministrów, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli i Prezesa Narodowego Banku Polskiego 
(art. 95, 117, 122-123). Zespół poselski posłowie mogą tworzyć w Sejmie zespoły zorganizowane w oparciu o 
inne kryteria niż polityczne np. Parlamentarna Grupa Kobiet, Poselski Zespół Tradycji Niepodległościowych. 
Zespoły zrzeszają posłów z różnych klubów lub kół parlamentarnych (art. 9 RS). Inny charakter mają zespoły 
poselskie   powoływane   ze   składów   komisji   sejmowych   w   celu   realizacji   konkretnych   zadań.   Zespoły 
przedstawiają   komisji   do   zatwierdzenia   wyniki   swoich   prac.   (art.39   ust.3  RS).  Zgromadzenie   narodowe 
obradujące wspólnie obie izby parlamentu: Sejm i Senat, pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego 
zastępstwie   Marszałka   Senatu;   kompetencje   Zgromadzenia   Narodowego   określa   Konstytucja   (art.   114). 
Źródła   prawa  powszechnie   obowiązującego   w   Rzeczypospolitej   Polskiej   to:   Konstytucja,   ustawy, 
ratyfikowane   umowy   międzynarodowe,   rozporządzenia   oraz   na   obszarze   działania   organów,   które   je 
ustanowiły   akty   prawa   miejscowego;   warunkiem   wejścia   w   życie   ustaw,   rozporządzeń   i   aktów   prawa 
miejscowego jest ich ogłoszenie.
Finanse Publiczne  Rozdział X Konstytucji pt. Finanse publiczne skupia swoją uwagę głównie na ustawie 
budżetowej, jak również nad rolą NBP w całym systemie finansów publicznych. 
Budżet – to opracowany, uchwalony i wykonany w sposób prawem przewidziany plan finansowy, obejmujący 
wydatki nie przekraczające dochodów z wpływami zwrotnymi na okres roku kalendarzowego, na podstawie 
którego jest prowadzona gospodarka finansowa. Z definicji budżetu można odczytać pewnego rodzaju zasady 
za równo prawne jak i ekonomiczne: 
„opracowany, uchwalony i wykonany w sposób prawem przewidziany” – w myśl art. 219 ust 1 Konstytucji 
budżet jest uchwalony w takim samym schemacie, procedurze jak ustawa, natomiast występują tu odrębności 
wprowadzone licznymi przepisami zawartymi w Konstytucji (art. 216 – 227), Ustawie z 28 listopada 1998 r. o 
finansach   publicznych,   która   jest   odrębną   ustawą   określającą   procedurę   corocznego   przygotowywania   i 
uchwalania projektu ustawy budżetowej, a także wykonania ustawy budżetowej i jej kontroli; regulaminie 
Sejmu. Inicjatywa ustawodawcza w tej sprawie przysługuje wyłącznie Radzie ministrów (art. 221) jest to 

34

traktowane jako obowiązek rządu (art.222); projekt ustawy budżetowej powinien być przedłożony Sejmowi 
najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego, tzn. przed dniem 1 października, chyba że 
zaistnieje wyjątkowy przypadek. Jeżeli nie uda się na czas przygotować projektu ustawy budżetowej, rząd ma 
obowiązek wnieść projekt o prowizorium budżetowym, a więc aktu tymczasowo regulującego gospodarkę 
finansową na krótszy okres czasu (art. 219 ust 3 Konstytucji).  Procedura rozpatrywania  projektu budżetu 
odbywa się standardowo w trzech czytaniach w myśl ogólnej zasady wynikającej z art. 119 ust.1; nie znajduje 
zastosowanie w przypadku tej ustawy tryb pilny. Po pierwszym czytaniu w Sejmie (art. 34 rSej), następuje 
przekazanie w całości do Komisji Finansów Publicznych, a poszczególne jego części do pozostałych komisji 
sejmowych odpowiednio do ich zakresu działania (art. 58 rSej). Komisje te przedkładają propozycje poprawek 
Komisji Finansów Publicznych, a ta opracowuje ostateczne sprawozdanie które przedstawia sejmowi, który to 
uchwala   po  debacie   ustawę  budżetową.   Senat  (art.   223)  na  zajęcie  stanowiska  ma   20  dni.  Senat   nie  ma 
możliwości zaproponowania odrzucenia  ustawy,  może  tylko  uchwalić do niej poprawki które w ogólnym 
trybie, wynikającym z art. 121 ust 3, podlegają rozpatrzeniu przez Sejm. Prezydent ma 7 dni na podpisanie 
ustawy budżetowej, nie może skierować przeciw niej weta ustawodawczego (art. 224 ust 1), może ją jedynie 
skierować do TK w trybie kontroli prewencyjnej i wówczas TK obowiązany jest do wydania orzeczenia nie 
później niż w terminie dwóch miesięcy (art. 224 ust.2). Istotnym środkiem mającym dyscyplinować parlament 
w terminowym uchwalaniu ustawy budżetowej jest możliwość jego rozwiązania jeżeli ustawa ta nie zostanie 
przyjęta przez obie izby w terminie czterech miesięcy od dnia przedłożenia projektu Sejmowi. Decyzja należy 
do prezydenta, który musi ją podjąć w ciągu 14 dni (art. 225). 
Plan finansowy, obejmujący wydatki nie przekraczające dochodów z wpływami zwrotnymi – Winczorek w 
działalności w zakresie finansów publicznych zwraca uwagę na jawność finansów publicznych akcentowana w 
art.11   ustawy   o   finansach   publicznych.   Art.   ten   odnosi   się   m.in.:   do   źródeł   finansowania   wydatków   i 
dochodów publicznych z tym, że zasada jawności nie jest stosowana jeżeli chodzi o środki publiczne, których 
pochodzenie zostało uznane za tajemnice państwową. Garlicki zwraca uwagę na to, iż konstytucja nie ustala 
bezwzględnego nakazu zrównoważenia budżetu, czyli zbilansowania dochodów z wydatkami. Dopuszczalny 
jest deficyt, który na płaszczyźnie konstytucyjnej nie może być pokryty poprzez zaciągnięcie zobowiązań w 
NBP oraz istnieje zakaz wprowadzania takich poprawek do projektu ustawy budżetowej czy zmian do tej 
ustawy,  które powiększałyby  deficyt  budżetowy przewidziany w rządowym  projekcie ustawy budżetowej. 
Obaj autorzy zwracają uwagę na art. 216 ust 5 dotyczący długu publicznego. Długiem publicznym w myśl art. 
9 ust. 1  ustawy o  finansach  publicznych;  rozumie   się  nominalne   zadłużenie  podmiotów  sektora  finansów 
publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego 
sektora,   (do   sektora   finansów   publicznych   należą   m.in.:   organy   władzy   publicznej,   organy   administracji 
rządowej,   organy   kontroli   państwowej   i   ochrony   prawa,   sądy   i   trybunały,   a   także   jednostki   samorządu 
terytorialnego i ich organy oraz związki; jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze 
jednostek   budżetowych   itp.).   [art.   5   ustawy   z   28   listopada   1998].   Natomiast   konstytucja   zakazuje 
przekroczenia   przez   państwowy   dług   publiczny   3/5   wartości   rocznego   PKB.   Rada   Ministrów   oprócz 
uprawniania inicjatywy ustawodawczej ustawy budżetowej, ma również obowiązek kierowania wykonaniem 
budżetu państwa, minister finansów zaś sprawuje ogólną kontrole realizacji dochodów i wydatków państwa 
oraz poziomu deficytu budżetowego. Wykonanie budżetu państwa podlega również kontroli Sejmu. RM jest 
obowiązana do przedłożenia najpóźniej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, sprawozdania z 
wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa (art. 226 ust1 Konstytucji). Za 
równo sprawozdanie RM jak i jego analiza przez NIK jest przekładana Sejmowi, kiedy wszelkie te dokumenty 
zostaną   przedłożone   sejmowa   Komisja   Finansów   Publicznych   przygotowuje   wniosek   o   przyjęciu   lub 
odrzuceniu sprawozdania RM oraz przygotowuje wniosek o udzielenie rządowi absolutorium. Wniosek ten jest 
opiniowany   przez   NIK.   Uchwałę   w   przedmiocie   absolutorium   Sejm   podejmuje   w   ciągu   90   dni   od   dnia 
przedłożenia mu sprawozdania dotyczącego wykonania budżetu. 
NBP – art. 227 Konstytucji jak również ustawa z 29 sierpnia 1997 o Narodowym Banku Polskim (uNBP). 
Winczorek   przedstawia   kolejno   podstawowe   zadania   NBP:   jako   jedyny   podmiot   ma   prawo   do   emisji 
pieniądza,   ustalania   i   realizowania   polityki   pieniężnej,   dbanie   o   wartość   polskiego   pieniądza,   utrzymanie 
stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego 
celu NBP (art. 227 Konstytucji i art. 3 ustawy o NBP). Ponadto do zadań NBP należy organizowanie rozliczeń 
pieniężnych,   prowadzenie   gospodarki   rezerwami   dewizowymi,   prowadzenie   bankowej   obsługi   budżetu 
państwa, kształtowanie warunków niezbędnych do rozwoju systemu bankowego. 

Skrypt opracowany na podstawie:

1. „Polskie Prawo Konstytucyjne”, Leszek Garlicki, wyd. LIBER, Warszawa 1998 r. 

35

2. „Prawo Konstytucyjne” Piotr Winczorek, wyd. LIBER, Warszawa 1998 r. 
3. Konstytucja z 2 Kwietnia 1997 r. 

36