plik

CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA

W trakcie wykładu poświęconego problematyce nauki o przestępstwie mowa była o dogmatyce
prawa, koncepcjach teoretycznych, stanowiących punkt wyjścia dla komentowania treści
konkretnych przepisów, w których ustawodawca wyrażał przyjętą koncepcję teoretyczną.
Zastanawialiśmy się na ile ten ustawowy wyraz teoretycznego ujęcia zasad odpowiedzialności
karnej za czyn zabroniony jest wierny swojemu dogmatycznemu pierwowzorowi.

Wykład z części szczególnej oparty jest na innej koncepcji. Mowa będzie przede wszystkim o tym,
jak praktyka postrzega poszczególne typy rodzajowe przestępstw, jak rozumie ich znamiona, po to
by ukazać to, co w kulturze prawnej anglosaskiej określa się jako prawo w działaniu (law in action).
Dlatego też wykład ma w swoim założeniu pomijać historię kształtowania się poszczególnych
typów rodzajowych przestępstw.

Na mocy kodeksu obowiązującego w czasie PRL karalne było przestępstwo polegające na rozpowszechnianiu
fałszywych informacji zagrażających dobru państwa. W uzasadnieniu do kodeksu karnego obowiązującego znajdziemy
słowa, że przepis o szeptanej propagandzie nie został przejęty do obowiązującego kodeksu karnego, bo jednoznacznie
łączył się z systemem totalitarnym, który należy już do historii.

przygotował: W.W. 1

Przestępstwa przeciwko mieniu

KRADZIEŻ

Art. 278 § 1 Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3
miesięcy do lat 5

§ 2 Tej samej karze podlega, kto bez zgody osoby uprawnionej uzyskuje cudzy program komputerowy w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej

§ 3 W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do
roku

§ 4 Jeżeli kradzież popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego

§ 5 Przepisy § 1, 3 i 4 stosuje się odpowiednio do kradzieży energii lub karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z
automatu bankowego

Znamiona kradzieży → Przestępstwo kradzieży jest przestępstwem kierunkowym. Może być
popełnione tylko w celu przywłaszczenia, a więc z zamiarem bezpośrednim. Cel przywłaszczenia
określamy łacińską formułą animus rem sibi habendi (zamiar, by rzecz samemu mieć). Animus rem
sibi habendi nie oznacza działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Dlatego też, i tu wyjątek od nie wracania do historii prawa karnego, w XIX-wiecznych wypowiedziach karnistów
znaleźć można wywód, wg którego kradzież konia z przedstawionym wyżej zamiarem jest przestępstwem kradzieży,
mimo że złoczyńca tłumaczy się przed sądem, że koń jest bardzo kosztowny w utrzymaniu, a ceny owsa są tak wysokie,
że nakłady na utrzymanie zwierzęcia przekroczyły jego wartość. Żadnej korzyści majątkowej nie odniosłem – tłumaczy
złodziej. Sąd uznał, że do znamion kradzieży należy przywłaszczenie, które to pojęcie nie obejmuje osiągnięcia
korzyści majątkowej.

Przenosząc ów kazus na współczesność powiemy, że sąd odrzuci argumentację sprawy kradzieży samochodu, który
będzie tłumaczył, że nie wiedział o kosztowności korzystania z samochodu ze względu na paliwożerność pojazdu i
posiadanie skradzionego samochodu przekroczyło wartość samochodu.

Celem przywłaszczenia jest postąpienie z cudzą rzeczą, będącą przedmiotem kradzieży, tak jak ze
swoją własnością. W formule własności mieszczą się pojęcia:

➢

utendi – używanie rzeczy

➢

fruendi – czerpanie pożytków z rzeczy

➢

abutendi – zniszczenie rzeczy

Dlatego też sprawca kradzieży wypełnia znamiona przestępstwa także wtedy, gdy skradzioną rzecz
zamierza niezwłocznie po dokonaniu kradzieży porzucić albo zniszczyć.

W praktyce sądowej pojawił się stan faktyczny, w którym grupa młodocianych sprawców gwoli swojego rodzaju
przestępczego sportu zajmowała się zrywaniem z głów przechodniów tylko jednego rodzaju czapek. Sprawcy spotykali
się po dokonaniu kilku, kilkunastu, kilkudziesięciu takich czynów na ulicach miasta, w ustronnym miejscu, by każdy z
nich mógł się pochwalić łupem, po czym czapki owe były palone, by zniszczyć w ten sposób dowody przestępstwa.
Rozpalano ognisko, które zwróciło uwagę funkcjonariuszy MO. Postępowanie karne zakończyło się skazaniem
wszystkich sprawców za przestępstwo kradzieży szczególnie zuchwałej, którego to pojęcia obowiązujący KK nie zna.
W kodeksie nie ma typu kwalifikowanego przestępstwa kradzieży, znanego kodeksowi z 1969 r, którym była kradzież
zuchwała.

Słowo określające czynność sprawczą zabiera oznacza wyjęcie rzeczy spod władztwa osoby
uprawnionej i przejęcie we władztwo sprawcy w taki sposób, że sprawca pozbawia właściciela
rzeczy możliwości wykonywania swych uprawnień wobec skradzionej rzeczy.

Gdy w konkretnej sprawie przychodzi sądowi opisać czyn kradzieży, co musi uczynić zgodnie z zasadami sztuki
sądzenia, która wymaga dokładnego opisu czynu sprawcy kwalifikowanego jako kradzież, to niekiedy opis zawarty w

przygotował: W.W. 2

wyroku może jawić się czytelnikowi jako opis groteskowy. Pominąć musimy jednakże ową groteskową dla zawodowo
nieprzygotowanego do czytania wyroku sądowego zewnętrzną szatę słowną wyroku i skoncentrować się na jego
prawno-karnie relewantnej treści. Przykład, który ilustruje wypowiedzianą tutaj myśl znajdujemy w wyroku SN z
24.10.1988 r. Okoliczność, że oskarżony skradzione aparaty fotograficzne ukrył w dziupli wierzby rosnącej przy drodze
polnej, a po ujawnieniu przestępstwa wskazał funkcjonariuszom MO miejsca ich przechowywania, nie może świadczyć
o tym, że aparaty nie zostały zabrane w celu przywłaszczenia. Przeciwnie – zachowanie sprawcy wskazywało na zamiar
przywłaszczenia aparatów. Argumentacja obrony sprowadzała się do tego, że ukrycie aparatów fotograficznych nie było
działaniem w celu przywłaszczenia. Sąd słusznie przyjął, że ukrycie przedmiotów kradzieży wskazuje na to, że sprawca
działał w celu przywłaszczenia.

Jeżeli przyjmiemy, iż zabór rzeczy to wyjęcie przedmiotu kradzieży spod władztwa osoby
uprawnionej i przejęcie we władztwo sprawcy, to jednocześnie odrzucamy starszą koncepcję –
koncepcję uniesienia. Wg tej koncepcji przestępstwo kradzieży jest dokonane wtedy, gdy sprawca
uniósł rzecz poza miejsce przestępstwa.

Jeżeli odrzucimy ową koncepcję teoretyczną uniesienia rzeczy i przyjmiemy nasze ustalenia, to kradzież zilustrować
możemy stanem faktycznym, w którym sprawca nie uniósł rzeczy poza teren, na którym dokonał przestępstwa,
albowiem będąc w sklepie samoobsługowym i nie wychodząc poza jego obręb skorzystał z nieuwagi personelu i zjadł
batoniki czekoladowe o nazwie ''Snickers'' o łącznej wartości 251 zł.

Przedmiot kradzieży → Przedmiotem kradzieży może być rzecz tylko ruchoma, dająca się co do
wartości określić w pieniądzu. Chodzi o wartość przekraczającą 250 zł. Jeżeli wartość skradzionej
rzeczy jest niższa niż 250 zł, to jest to wykroczenie. Nie są przedmiotem kradzieży zatem
przedmioty o wartości pamiątkowej, emocjonalnej, takie jak fotografie, listy, dyplomy, które mają
wartość wyłącznie dla właściciela, a nie wartość rynkową. Przy czym zabór takich przedmiotów
może stanowić wykroczenie.

Zabór dokumentu, jakkolwiek nie będzie kwalifikowany jako kradzież, to jednakże może być
kwalifikowany jako czyn zabroniony przeciwko dokumentom opisany w art. 276.

Art. 276 Kto niszczy, uszkadza, czyni bezużytecznym, ukrywa lub usuwa dokument, którym nie ma prawa wyłącznie
rozporządzać, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

W komentowanym art. 278 § 1 ustawodawca używa określenia rzecz ruchoma, jednakże pojęcia
tego nie definiuje. Jest to każda rzecz o wartości wyrażanej w pieniądzu, która może być
przedmiotem obrotu (nieruchomość, dom posadowiony na gruncie nie jest rzeczą ruchomą, chyba
że zostanie przez sprawcę kradzieży zdemontowany i wyjęty spod władztwa właściciela). W art.
115 § 9 ustawodawca jedynie dopełniająco, a nie wyczerpująco określa, że rzeczą ruchomą lub
przedmiotem jest także polski albo obcy pieniądz, albo inny środek płatniczy oraz dokument
uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału,
odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce. Kradzież pieniędzy (w
gotówce) jest zatem kradzieżą cudzej rzeczy ruchomej.

Przedmiotem kradzieży wg orzecznictwa SN nie jest i nie może być bon towarowy. Bony towarowe
to upoważnienia wystawiane na okaziciela do odbioru wybranych przez posiadacza bonu rzeczy.
Jakkolwiek bon towarowy wg praktyki nie jest rzeczą, to jednakże traktowany jest jako dokument
w rozumieniu art. 275 § 1.

Art. 275 § 1 Kto posługuje się dokumentem stwierdzającym tożsamość innej osoby albo jej prawa majątkowe lub
dokument taki kradnie lub go przywłaszcza, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności
do lat 2.

§ 2 Tej samej karze podlega, kto bezprawnie przewozi, przenosi lub przesyła za granicę dokument stwierdzający
tożsamość innej osoby albo jej prawa majątkowe.

przygotował: W.W. 3

Bon towarowy wg komentarzy może być traktowany jako dokument stwierdzający prawa
majątkowe, a zatem jego kradzież może być kwalifikowana na podstawie art. 275 KK.

Rzeczy niczyje, porzucone przez właściciela lub przezeń zagubione nie mogą być przedmiotem
kradzieży. Dotyczy to również karty bankomatowej i innych przedmiotów, przy czym nie uważa się
za zagubione przedmioty pozostawione przez zapomnienie. Np. w autobusie, w sklepie, szatni
ogólnodostępnej, po które właściciel może powrócić.

Zabiór zatem cudzego płaszcza pozostawione w opustoszałej szatni jest kradzieżą w rozumieniu komentowanego
przepisu.

Kradzież programu komputerowego

§ 2 Tej samej karze podlega, kto bez zgody osoby uprawnionej uzyskuje cudzy program komputerowy w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej

W art. 278 § 2 znajdujemy odrębną postać kradzieży, której przedmiotem jest program
komputerowy. W tym miejscu skupić musimy się na różnicach między kradzieżą cudzej rzeczy
ruchomej, a kradzieżą programu komputerowego.

Znamię sprawcze uzyskuje jest inne semantycznie aniżeli znamię zabiera użyte w § 1.
Powiedzieliśmy, że istotą znamienia zabiera jest wyjęcie przedmiotu kradzieży spod władztwa
osoby uprawnionej i przejęcie we władztwo sprawcy. Ten, kto uzyskuje cudzy program
komputerowy, nie pozbawia właściciela programu władztwa nad owym programem. Program ten
może być bowiem uzyskany poprzez skopiowanie. Właściciel pozostaje zatem w sytuacji, w której
nadal sprawuje władztwo nad programem komputerowym, który został przez sprawcę skopiowany,
ale warunkiem jest działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, którego to znamienia nie ma
w § 1 opisującym kradzież cudzej rzeczy ruchomej.

Przyjmuje się zatem, że działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, ten kto uzyskuje cudzy
program komputerowy, by zaoszczędzić sobie na zakupie programu.

Znamieniem konstytutywnym karalnego uzyskania cudzego programu komputerowego jest
działanie bez zgody osoby uprawnionej.

Wypadek mniejszej wagi

§ 3 W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do
roku

W § 3 znajdujemy wariant uprzywilejowany kradzieży, ale i uzyskania cudzego programu
komputerowego, który polega na popełnieniu czynu mniejszej wagi. Ów czyn mniejszej wagi
rozumiany jest jako określony przez elementy strony podmiotowej jak i przedmiotowej. W
przypadku wypadku mniejszej wagi ustawodawca przewiduje zagrożenie grzywną, karą
ograniczenia wolności lub karą pozbawienia wolności do 1 roku.

Jako przykłady wypadków mniejszej wagi przyjmuje się kradzież artykułów spożywczych dla zaspokojenia głodu, a
także lekarstw przez osobę potrzebującą owych lekarstw.

Kradzież popełniona przez osobę najbliższą

§ 4 Jeżeli kradzież popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Ważny jest w praktyce przepis § 4 ustanawiający ściganie na wniosek kradzieży w sytuacji w której
osobą pokrzywdzoną jest osoba najbliższa. W praktyce organów ścigania spotykane są sytuacje, w
których zawiadamiający o przestępstwie kradzieży nie wie o tym, że jeżeli w toku postępowania

przygotował: W.W. 4

karnego zostanie ujawniona osoba najbliższa jako sprawca kradzieży, pokrzywdzony może, ale nie
musi złożyć wniosku o ściganie tej osoby. Pokrzywdzony, który składa zawiadomienie o
przestępstwie nie wiedząc kto jest jego sprawcą uruchamia postępowanie przygotowawcze
prowadzone w sprawie kradzieży. W momencie, w którym ustalona zostanie osoba najbliższa jako
sprawca kradzieży, prokurator musi zwrócić się do pokrzywdzonego, czy pokrzywdzony składa
wniosek o ściganie osoby najbliższej jako sprawcy kradzieży. Jeżeli pokrzywdzony takiego
wniosku nie złoży, to postępowanie prowadzone w sprawie nie może przekształcić się w
postępowanie przeciwko osobie i musi zostać umorzone.

Kradzież energii lub karty bankomatowej

§ 5 Przepisy § 1, 3 i 4 stosuje się odpowiednio do kradzieży energii lub karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z
automatu bankowego.

W § 5 znajdujemy stwierdzenie, wg którego przepisy § 1, 2, 3, 4 stosuje się odpowiednio do
kradzieży energii lub karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego.

Uwaga: Gdyby nie było owego przepisu, kradzież plastikowego pieniądza w postaci karty
bankomatowej, nie mogłaby być kwalifikowana jako kradzież cudzej rzeczy ruchomej. Wartość
bowiem materialna karty bankomatowej jako rzeczy jest zazwyczaj minimalna. Ustawodawca
zdecydował zatem o objęciu pojęciem kradzieży cudzej rzeczy ruchomej odpowiednio kradzieży
karty bankomatowej, niezależnie od wartości karty jako przedmiotu i niezależnie od stanu konta
osoby, która jest właścicielem karty.

Dalej czytamy, że stosuje się przepis o kradzieży również do kradzieży energii. Energia nie jest
rzeczą w rozumieniu normatywnym. Stosuje się zatem odpowiednio przepis o kradzieży rzeczy do
kradzieży energii. W wyroku z 26.02.2004 r. SN przyjął, że przestępstwo kradzieży energii dotyczy:
energii elektrycznej, gazowej, cieplnej, wodnej i atomowej. I polega na na bezprawnym uzyskaniu
dostępu do źródła energii i korzystaniu z tej energii.

Usiłowanie kradzieży pieniędzy z bankomatu za pomocą karty bankomatowej, przy wprowadzaniu
niewłaściwego, bo nieznanego sprawcy PINu, stanowiącego jedyną przeszkodę w konkretnym
stanie faktycznym w pokonaniu skutecznego sposobu zabezpieczenia pieniędzy w bankomacie.
Zdaniem SN takie działanie polega na użyciu środka nienadającego się do popełnienia kradzieży i
przesądza o uznaniu takiego czynu za usiłowanie nieudolne w rozumieniu art. 13 § 2 KK.

KRADZIEŻ Z WŁAMANIEM

Art. 279 § 1 Kto kradnie z włamaniem, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 2 Jeżeli kradzież z włamaniem popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek
pokrzywdzonego.

Kradzież z włamaniem na miejsce wtedy, gdy sprawca pokonuje zabezpieczenie rzeczy przed
kradzieżą, po to by zabrać cudzą rzecz ruchomą zabezpieczoną przed jej zabraniem.

Nie jest włamaniem otwarcie drzwi zamkniętych jedynie na klamkę.

Sprawca, otwierając drzwi zamknięte na klamkę, nie dokonuje bowiem kradzież rzeczy zabezpieczonej przed
kradzieżą. Włamaniem jest natomiast nie tylko wyłamanie drzwi za pomocą łomu, ale również otwarcie drzwi
zamkniętych na zamek, za pomocą dopasowanego klucza. Jakkolwiek może nam się znowu wydać groteskowe
rozważanie kwestii haczyka, na który drzwi zostały zamknięte, to jednak dla praktyki ustalenia te mają istotne
znaczenie. Przyjmuje się, że nie jest włamaniem zamknięcie drzwi zamkniętych na haczyk, ale pod warunkiem, że
haczyk został umieszczony na zewnątrz. Jeżeli haczyk jest umieszczony od wewnątrz i sprawca otwiera ów haczyk, to
realizuje znamiona kradzieży z włamaniem. Uwaga: Stosuje się odpowiednio do zasuwki.

przygotował: W.W. 5

Kradzież z włamaniem przybiera postać szczególnie dramatyczną, gdy sprawca wybija okno, używa narzędzi jak łom,
pilnik do przepiłowania kłódki, uszkadza zamki, dostaje się do pomieszczenia, wykonując dziurę w stropie przy użyciu
młota pneumatycznego lub przy użyciu materiałów wybuchowych, poprzez wykucie dziury w ścianie, ale również
innymi sposobami, jak złamanie szyfru zamkowego, a także samo zerwanie plomb.

Przestępstwo kradzieży z włamaniem dla swojego bytu wymaga działania z zamiarem
bezpośrednim, który obejmuje zarówno pokonanie przeszkody jak również zabór samej rzeczy. Ale
nie jest istotne czy sprawca zabrał tą rzecz, którą zamierzał zabrać. Nawet jeśli zabrał inną rzecz niż
pierwotnie zamierzał, przyjmujemy że miało miejsce zrealizowanie znamion kradzieży z
włamaniem. Przepis o kradzieży i kradzieży z włamaniem chroni każdą rzecz, niezależnie od jej
cech indywidualnych. Nie chroni rzeczy konkretnych.

ROZBÓJ

Art. 280 § 1 Kto kradnie, używając przemocy wobec osoby lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo
doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności,podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do
12.

§ 2 Jeżeli sprawca rozboju posługuje się bronią palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub
środkiem obezwładniającym albo działa w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu lub wspólnie z inną osobą,
która posługuje się taką bronią, przedmiotem, środkiem lub sposobem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie
krótszy od lat 3.

Przestępstwo rozboju skonstruowane jest przez ustawodawcę w ten sposób, że zawiera wszystkie
elementy kradzieży + dodatkowy element dotyczący sposobu działania. Owym sposobem działania
jest:

➢

użycie przemocy wobec osoby (nie tylko osoby pokrzywdzonej, ale również osoby
najbliższej pokrzywdzonemu)

➢

grożenie natychmiastowym użyciem przemocy

➢

doprowadzenie człowieka do stanu nieprzytomności

➢

doprowadzenie pokrzywdzonego do stanu bezbronności

Tak skonstruowane przestępstwo rozboju skonstruowane jest nie tylko przeciwko mieniu, ale
również przeciwko osobie.

Użycie przemocy wobec osoby → Pod pojęciem użycia przemocy rozumie się bezpośrednie
zastosowanie przemocy, tj. siły fizycznej przeciwko osobie, przy czym natężenie owej siły
fizycznej nie musi być tak duże, by obezwładniało pokrzywdzonego. Przyjmuje się, że w przypadku
użycia siły fizycznej, podkreślić trzeba bezpośredniość użycia tej postaci przemocy w stosunku do
pokrzywdzonego, co znajduje wyraz również w drugim znamieniu rozboju alternatywnie ujętym –
groźbą natychmiastowego użycia przemocy.

Groźba natychmiastowego użycia przemocy → Jest to zatem zapowiedź niezwłocznego
dokonania aktu polegającego na użyciu przemocy fizycznej. Groźba może być wyrażona słownie,
ale i gestem. Dla zrealizowania znamienia groźby natychmiastowego użycia przemocy nie jest
istotne, czy grożący rzeczywiście miał zamiar spełnienia groźby. Ważne jest tylko to, jak
pokrzywdzony odebrał zachowanie sprawcy. Tłumaczenie się zatem oskarżonego, że groził, ale nie
miał zamiaru groźby spełnić, zostanie przez sąd odrzucone jako nieistotne dla kwalifikacji prawno-
karnej czynu polegającego na grożeniu natychmiastowym użyciu przemocy.

Doprowadzenie człowieka do stanu nieprzytomności → To stworzenie takiej sytuacji, w której
pokrzywdzony jest niezdolny do oceny sytuacji albowiem wyłączona jest jego świadomość.

przygotował: W.W. 6

Upijanie ofiary za pomocą alkoholu realizuje znamiona przestępstwa rozboju wtedy, gdy sprawca
obejmuje swoim zamiarem wcześniejszym doprowadzenie osoby pokrzywdzonej do stanu
nieprzytomności i dokonanie kradzieży rzeczy należącej do tej osoby. Nie wypełnia znamion
rozboju zachowanie polegające na dokonaniu kradzieży, której zamiar powstał np. w trakcie
wspólnego spożywania alkoholu. W takiej sytuacji sprawca nie wprowadził pokrzywdzonego w
stan nieprzytomności, a jedynie ów stan wykorzystał. Dlatego też nie kwalifikujemy jako rozboju
wszystkich zachowań, w których sprawca wykorzystuje stan nieprzytomności osoby odurzonej
osoby, ale w który to stan osoby tej nie wprowadzili, np. okradając odurzonych alkoholem
przechodniów albo śpiących na ławce w parku. Wtedy czyn kwalifikujemy jako kradzież z art. 278
§ 1, a nie rozbój.

Doprowadzenie pokrzywdzonego do stanu bezbronności → Chodzi o taki stan, w którym
pokrzywdzony zachowuje świadomość, lecz jest pozbawiony możliwości obrony przed zabraniem
mu rzeczy.

Przykładem jest związanie ofiary, zamknięcie jej w pomieszczeniu lub też obezwładnienie przy pomocy środków
farmakologicznych, które obezwładniają mięśnie pokrzywdzonego, ale nie wyłączają świadomości.

Podawane tezy dotyczą kwestii niebudzących wątpliwości w orzecznictwie i doktrynie. Pomijamy
zagadnienia sporne ze względu, że intencją jest przedstawienie wiedzy niebudzącej wątpliwości co
do tez, które tą wiedzę tworzą. Przykładem rozbieżności, które pomijamy jest jednakże teza
zbudowana przez R. Górala, sformułowana następująco: jest oczywiste, że oba znamiona
(wyłączenie świadomości i stan bezbronności) mogą wystąpić łącznie, ale w wyroku SN jeżeli
człowiek zostaje doprowadzony do stanu nieświadomości, a w konsekwencji stanu bezbronności,
należy mówić tylko o akcie gwałtu. Dla komentatora cios w głowę, tak silny że powoduje stan
nieprzytomności i bezbronności pokrzywdzonego realizuje owe wszystkie trzy znamiona: użycie
przemocy, doprowadzenie do stanu nieprzytomności, doprowadzenie do stanu bezbronności.

W art. 130 kodeksu wykroczeń wyłączone zostały ze sfery wykroczeń kradzieże, których
przedmiotem jest broń, amunicja, materiały lub przyrządy wybuchowe oraz przedmioty
zabrane przez sprawcę dopuszczającego się kradzieży z włamaniem z użyciem gwałtu na
osobie lub groźby jego natychmiastowego użycia.

Z treści art. 130 wnioskujemy, że zarówno w wypadku kradzieży z włamaniem jak i rozboju,
wartość rzeczy zabranej nie ma znaczenia dla bytu przestępstwa kradzieży z włamaniem, ani też
rozboju.

Stąd rozbój, którego łupem pada moneta 5-cio złotowa kwalifikuje się jako przestępstwo opisane w art. 280 § 1. Jeżeli
łupem w postaci 5-cio złotowej monety jest to, co sprawca kradzieży z włamaniem znalazł w bankowym sejfie, to
nawet jeżeli jest to jedyny przedmiot, który w sejfie bankowym się znajdował, czyn kwalifikujemy jako przestępstwo
kradzieży z włamaniem, albowiem wartość zabranej rzeczy w tych wypadkach nie ma znaczenia.

Podobnie, nie ma znaczenia wartość skradzionej broni, amunicji, materiałów lub przyrządów
wybuchowych.

Postać kwalifikowana rozboju

W art. 280 § 2 znajdujemy znamiona zbrodni, czynu zagrożonego zatem karą pozbawienia wolności
na czas nie krótszy niż 3 lata, który to czyn polega na tym, że sprawca rozboju posługuje się bronią

przygotował: W.W. 7

palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem

lub środkiem obezwładniającym

albo działa w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu lub wspólnie z inną osobą, która
posługuje się taką bronią, przedmiotem, środkiem lub sposobem.

Sformułowanie lub wspólnie z inną osobą jest w istocie sformułowaniem błędnym. Bo z istoty
współsprawstwa wynika, jeżeli posłużenie się bronią przed jednego z nich jest wynikiem
porozumienia co do wspólnego dokonania rozboju, to ten uczestnik rozboju, który broni w ręku nie
trzyma ponosi odpowiedzialność za rozbój typu kwalifikowanego jeżeli posłużenie się bronią przez
drugiego ze współdziałających było wynikiem porozumienia i mieściło się w ramach wspólnego
popełnienia przestępstwa. Ustawodawca jednakże gwoli uniknięcia nieporozumień uznał za
stosowne uczynienie takiego zastrzeżenia wynikającego z treści art. 18 § 1 w części szczególnej, ale
tylko w przypadku przestępstwa rozboju. Jest to zatem wskazówka dla praktyki.

Pojęcie broni palnej jest zdefiniowane w ustawie o broni i amunicji. W praktyce sądowej powstała
wątpliwość co do tego, czy bronią palną jest pistolet gazowy. Pistolet gazowy nie służy bowiem do
wystrzału ostrą amunicją i jako taki nie może spowodować śmierci człowieka, ani ciężkiego
uszczerbku na zdrowiu. Wg powołanej ustawy broń palna to takie narzędzie, które zdatne jest do
spowodowania śmierci człowieka lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu poprzez wystrzelenie
pocisku. Kwestia ta jest przedmiotem dyskusji w piśmiennictwie i w komentarzach.

Zdaniem SN pistolet gazowy nie jest bronią palną, może być natomiast uznany za inne
niebezpieczne narzędzie w rozumieniu art. 280 § 2 podobne do noża i broni palnej. Zależy to od
sposobu użycia pistoletu gazowego. W kazuistyce znalazło się stwierdzenie, że niesprawny i
nienabity pistolet pneumatyczny nie jest bronią palną.

Pojęcie noża jest jasne.

Pojęcie niebezpiecznego narzędzia podobnego do broni palnej i noża interpretowane jest w
praktyce wymiaru sprawiedliwości, w której stwierdzono m.in. że metalowy przecinak o długości
66, 6 cm ostro zakończony użyty w czasie rozboju jest innym podobnie niebezpiecznym
przedmiotem. Przyjmuje się szerzej, że innymi podobnie niebezpiecznymi narzędziami do noża są
przedmiotu ostrokrawędziaste. Przedmioty takie jak łom, które nie muszą mieć cechy
ostrokrawędziastych uznawane są jednak za przedmioty podobnie niebezpieczne do broni palnej i
noża ze względu na to, że metalowy łom nadaje się do zadawania uderzeń powodujących takie
skutki jak broń palna, czy nóż. Stwierdzono, że pałka teleskopowa nie jest niebezpiecznym
narzędziem podobnym do noża lub broni palnej.

Wypadek mniejszej wagi

Art. 283 W wypadku mniejszej wagi, sprawca czynu określonego w art. 279 § 1, art. 280 § 1 lub w art. 281 lub 282,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

W treści art. 283 znajdujemy opis syntetyczny, poprzez użycie sformułowania wypadek mniejszej
wagi, sytuacji, w której sąd wymierza karę w granicach pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat
5 sprawcy kradzieży z włamaniem, rozboju.

Dodano w tym przepisie również, po funktorze lub art. 281 (kradzież rozbójnicza) i 282
(wymuszenie rozbójnicze).

W tym miejscu stwierdzić trzeba, że przepis mówiący o łagodniejszym zagrożeniu karą kradzieży z
włamaniem, ale także rozboju w przypadku rozboju dotyczy tylko typu podstawowego, a nie
kwalifikowanego.

przygotował: W.W. 8

W żargonie sądowników chodzi o tzw. ''drobne lub głupie'' rozboje.

Jeżeli zatem rozboju dopuszcza się uczeń 17-letni w ten sposób, że zabiera drobną kwotę pieniędzy albo drugie
śniadanie swojemu koledze, to przyjąć należy wypadek mniejszej wagi, pozwalający na wymierzenie kary w granicach
od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności. Gdyby nie było owego przepisu sprawca takiego rozboju ponosiłby
odpowiedzialność od lat 2 do lat 12.

KRADZIEŻ ROZBÓJNICZA

Wymuszenie rozbójnicze i kradzież rozbójnicza różnią się od rozboju tym, że użycie gwałtu wobec
pokrzywdzonego nie jest natychmiastowe i bezpośrednie, tak jak ujmuje posłużenie się przemocą
art. 280 opisujący znamiona rozboju.

Art. 281 Kto, w celu utrzymania się w posiadaniu zabranej rzeczy, bezpośrednio po dokonaniu kradzieży, używa
przemocy wobec osoby lub grozi natychmiastowym jej użyciem albo doprowadza człowieka do stanu nieprzytomności
lub bezbronności, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

W przypadku kradzieży rozbójniczej opisanej w art. 281 KK, sprawca dokonuje kradzieży nie
używając przemocy, a dopiero po dokonaniu kradzieży używa przemocy po to, by utrzymać się w
posiadaniu zabranej rzeczy.

Ujęty na gorącym uczynku bije pracowników ochrony supermarketu, którzy próbują odebrać mu skradzioną rzecz.

Kradzież rozbójnicza ma miejsce także wtedy, gdy ten, kto rzecz ukradł w celu utrzymania się w jej
posiadaniu grozi natychmiastowym użyciem przemocy, choćby jej faktycznie nie użył albo
doprowadza człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności.

Chodzi w praktyce zazwyczaj o osoby, które interweniują w sytuacji, w której dostrzegły dokonaną
kradzież, przy czym owa interwencja nie musi wynikać z ich obowiązków służbowych. Każdy, kto
próbuje przeciwstawić się dokonanej już kradzieży w ten sposób, że chce ująć sprawcę, może być
pokrzywdzony przestępstwem kradzieży rozbójniczej.

WYMUSZENIE ROZBÓJNICZE

Od kradzieży rozbójniczej różni się wymuszenie rozbójnicze.

Art. 282 Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, przemocą, groźbą zamachu na życie lub zdrowie albo
gwałtownego zamachu na mienie, doprowadza inną osobę do rozporządzenia mieniem własnym lub cudzym albo do
zaprzestania działalności gospodarczej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Przestępstwo wymuszenia rozbójniczego zawiera w swych znamionach cel, jakim jest osiągnięcie
korzyści majątkowej. Sposobem osiągnięcia tej korzyści jest przemoc, groźba zamachu na życie lub
zdrowie albo groźba gwałtownego zamachu na mienie.

Istotą wymuszenia rozbójniczego jest doprowadzanie innej osoby do rozporządzeniem mieniem
własnym lub cudzym albo do zaprzestania działalności gospodarczej, co oznacza, że znamiona
wymuszenia rozbójniczego wypełniane są przez sytuację, w której osoba pokrzywdzona sama
rozporządza mieniem własnym lub cudzym, albo zaprzestaje działalności gospodarczej.

Do znamion wymuszenia rozbójniczego, w odróżnieniu od przestępstwa oszustwa, nie należy
niekorzystne rozporządzenie mieniem przez osobę pokrzywdzoną.

Sprawca grozi osobie pokrzywdzonej zamachem na życie lub zdrowie osoby najbliższej pokrzywdzonemu, mówiąc
zamierzam porwać dziecko pokrzywdzonego a następnie dodaje: za odstąpienie od zamiaru porwania dziecka żądam

przygotował: W.W. 9

odstępnego w wysokości 100 tys. złotych. Nie jest to wygórowana cena za dziecko.

Ponieważ w art. 282 nie znajdujemy znamienia niekorzystne rozporządzenie mieniem
wymuszeniem rozbójniczym będzie żądanie rozporządzeniem mieniem niezależnie od wartości
tego mienia i niezależnie od porównania wartości owego mienia z treścią groźby.

Przepis art. 282 odnosi się m.in. do tych, którzy wymuszają pieniądze za tzw. ochronę. Przy czym w
praktyce wymiaru sprawiedliwości podkreśla się, że wypełnia to znamiona art. 282 jeżeli sprawcy
w celu uzyskania pieniędzy za rzekomą ochronę, działając posługują się przemocą, groźbą zamachu
na życie i zdrowie albo gwałtownego zamachu na mienię.

Nie wypełnia zatem znamion wymuszenia rozbójniczego zachowanie osób, które w konkretnym stanie faktycznym
zwrócili się do prowadzącego restaurację z następującą groźbą: jeżeli nie otrzymamy pieniędzy raz w miesiącu za
ochronę, to w licznej grupie każdego dnia będziemy przybywać do owej restauracji, siadać przy stolikach od chwili
otwarcia lokalu aż do chwili jego zamknięcia i zamawiać przez cały czas 1 butelkę wody sodowej niegazowej na stolik.
Tego typu groźba nie jest groźną gwałtownego zamachu na mienię. Byłaby taką, gdy osoby groziły podpaleniem lokalu.
Dlatego też w przytoczonym stanie faktycznym przyjęto, że sprawcy nie zrealizowali znamion wymuszenia
rozbójniczego, lecz zrealizowali znamiona przestępstwa przeciwko wolności człowieka, tj. zmuszania do określonego
zachowania.

OSZUSTWO

Art. 286 § 1 Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia
własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do
należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 2 Tej samej karze podlega, kto żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy.

§ 3 W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do
lat 2.

§ 4 Jeżeli czyn określony w § 1-3 popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek
pokrzywdzonego.

Oszustwo może mieć postać tzw. oszustwa czynnego, którego istotą jest wprowadzenie w błąd
osoby pokrzywdzonej, co polegać może m.in. na zapewnieniu nabywcy pierścionka
zaręczynowego, że jest on wykonany ze szlachetnego kruszcu i ozdobiony szlachetnym kamieniem,
gdy w rzeczywistości jest to wyrób złotopodobny. Jeżeli sprzedawca zapewnia nabywcę o cechach
przedmiotu, których przedmiot nie ma i uzyskuje za ten przedmiot zapłatę tak jakby był on
wykonany ze szlachetnego metalu, to wypełnia znamiona przestępstwa oszustwa czynnego.

Oszustwo bierne polega na wyzyskaniu błędu osoby pokrzywdzonej albo też wyzyskaniu
niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania. Wyzyskanie błędu to sytuacja,
w której sprawca oszustwa nie spowodował błędu osoby pokrzywdzonej, lecz tkwiła ona w
błędnym przekonaniu co do np. wartości posiadanego obrazu. Jeżeli sprawca oszustwa wykorzysta
taki błąd właściciela obrazu, który jest przekonany, iż posiada kopię dzieła, gdy w rzeczywistości
jest to oryginał i kupi ów oryginał w cenie kopii, to wypełni swoim zachowaniem znamiona
oszustwa biernego. Znamiona oszustwa biernego wypełni również ten, kto wykorzysta niezdolność
osoby pokrzywdzonej do należytego pojmowania przedsiębranego działania. Owa niezdolność
może wynikać ze stanu psychicznego (wykorzystuje się często osoby w zaawansowanym wieku,
które nie świadome są znaczenia przedsiębranego działania), odurzenia alkoholem. Jeżeli sprawca
taką nieświadomość wykorzysta i doprowadzi w ten sposób osobę pokrzywdzoną do
niekorzystnego rozporządzenia mieniem, będziemy mieli do czynienia z oszustwem biernym.

Przestępstwo oszustwa jest przestępstwem kierunkowym. Sprawca działa w celu osiągnięcia

przygotował: W.W. 10

korzyści majątkowej. Szkoda, którą ponosi pokrzywdzony może mieć charakter zarówno damnum
emergens (odpowiadać rzeczywistemu uszczerbkowi w majątku) jak i lucrum cessans (a więc
utraconych korzyści).

Oszustwo po kradzieżowe

§ 2 Tej samej karze podlega, kto żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy

Nie znajdujemy dobrego określenia, które mogłoby stanowić nazwę przestępstwa opisanego w
powyższym §. Przyjmuje się umownie, że chodzi o ''oszustwo po kradzieżowe''. Istotą czynu
zabronionego opisanego w § 2 jest zachowanie sprawcy, które możemy zilustrować następująco.

Oto telefonuje on właściciela skradzionego samochodu i składa mu ofertę: odzyska Pan swój samochód za stosowną
kwotę pieniężną, którą zapłaci Pan przy odbiorze swojego pojazdu albo też zostawi w umówionym miejscu, gdzie
będzie znak wskazujący na to, w jakim miejscu odnaleźć Pan może swoją własność.

Sprawcą oszustwa po kradzieżowego nie musi być ten, kto dopuścił się przestępstwa kradzieży.

Oszustwo po kradzieżowe zostało wprowadzone do polskiego prawa karnego ze względu na
nagminność w pewnym czasie tego typu zachowań.

Wypadek mniejszej wagi

§ 3 W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do
lat 2.

Tryb ścigania

§ 4 Jeżeli czyn określony w § 1-3 popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek
pokrzywdzonego.

Oszustwo opisane w § 1 nazywamy oszustwem klasycznym. Termin ten jest nam potrzebny po
to, aby odróżnić oszustwo klasyczne od oszustwa kredytowego opisanego w art. 297 § 1 oraz
oszustwa ubezpieczeniowego (asekuracyjnego) opisanego w art. 298 § 1.

OSZUSTWO KREDYTOWE (OSZUSTWO KAPITAŁOWE)

Art. 297 § 1 Kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej
podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami
publicznymi - kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez
bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony
cel gospodarczy, elektronicznego instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony,
przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące
okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub
zamówienia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2 Tej samej karze podlega, kto wbrew ciążącemu obowiązkowi, nie powiadamia właściwego podmiotu o powstaniu
sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia finansowego,
określonego w § 1, lub zamówienia publicznego albo na możliwość dalszego korzystania z elektronicznego instrumentu
płatniczego.

§ 3 Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia
finansowego lub instrumentu płatniczego, określonych w § 1, zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo
zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego.

Ten typ rodzajowy przestępstwa został wprowadzony do polskiego systemu prawa karnego w 1994
r. przez ustawę o ochronie obrotu gospodarczego. Potrzeba wprowadzenia tej postaci oszustwa brała
się stąd, że w stosunku do oszustów wyłudzających kredyty bankowe i nie zwracających ich w
wielu wypadkach nie można było przeprowadzić dowodu przed sądem, że zaciągali kredyt, wiedząc

przygotował: W.W. 11

iż go nie zwrócą. Innymi słowy nie można było przeprowadzić dowodu, że działali w celu
osiągnięcia korzyści majątkowych, który to cel działania musi być udowodniony, by sąd skazał za
oszustwo klasyczne.

Z tego okresu pochodzi cała seria anegdot opowiadanych przez sądowników, którzy wspominają sprawców oszustw
kredytowych z pierwszej połowy lat 90. w Polsce, którzy występowali do banków o kredyt przedkładając absurdalny, a
jednak akceptowany przez bank tzw. biznesplan. Jednym z przykładów takiego zdumiewającego biznesplanu był
projekt przedsięwzięcia polegający na tym, że w Łodzi pod ulicą Piotrkowską miała powstać fabryka produkująca
promy kosmiczne. Autor projektu uzasadnił: upadł w Łodzi przemysł tekstylny, wśród kobiet panuje wielkie bezrobocie,
delikatne dłonie łódzkich włókniarek będą montowały promy kosmiczne, do której to produkcji potrzebuję jednak
kredytu. Przedłożony projekt działalności gospodarczej zyskał akceptację jednego z banków. Kredyt nie został spłacony.
Gdy nieuczciwy kredytobiorca stanął przed sądem, argumentował: postawiony mi zarzut oszustwa jest pozbawiony
podstaw faktycznych. Dla bytu oszustwa, co jest wyraźnie napisane w kodeksie, niezbędne jest działanie w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej. Ów cel musi towarzyszyć działaniu sprawcy, który wprowadza w błąd podmiot
pokrzywdzony. Nie miałem celu osiągnięcia korzyści majątkowej, gdy występowałem o kredyt na moją działalność.
Byłem przekonany, że uda mi się zwrócić zaciągnięty kredyt z odsetkami jak tylko produkcja ruszy i jak tylko nabywcy
promów kosmicznych zapłacą za dostarczone im gotowe do drogi w przestrzeń kosmiczną pojazdy. Któż mógł
przewidzieć, że po katastrofie promu Columbia rynek ulegnie załamaniu. Nie miałem ofert od nabywców, dlatego
stwierdziłem, że nie mogę rozpocząć działalności gospodarczej. Kwotę kredytu wydałem na działalność promocyjną
swojej przyszłej działalności. Fakt ten zwalnia mnie od odpowiedzialności karnej za oszustwo klasyczne. W wielu
wypadkach taka argumentacja przyjmowana była przez sądy ze względu na opis przestępstwa oszustwa klasycznego w
kodeksie karnym. Wśród rozmów sądowników utarło się powiedzenie, że w pierwszej połowie lat 90. banki udzielały
kredytów w oparciu o wyobrażenie o wiarygodności kredytobiorcy. Wiarygodność ta oparta była na dwóch
znamionach: posiadanie czarnego mercedesa i ukazywanie w banku białych skarpetek.

Ustawodawca w 1994 r. wprowadził zatem nowy typ przestępstwa oszustwa, który jest
przedmiotem komentarza prowadzonego w tym fragmencie wywodu.

Konstrukcja przestępstwa oszustwa kredytowego polega na tym, że czynem zabronionym, za
który sprawca ponosi odpowiedzialność karną jest złożenie bankowi, w chwili ubiegania się o
kredyt, podrobionego, przerobionego, poświadczającego nieprawdę albo nierzetelnego dokumentu,
albo też nierzetelnego pisemne poświadczenia dotyczącego okoliczności o istotnym znaczeniu dla
uzyskania kredytu. Traktuje o tym art. 297 § 1.

§ 1 podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami
publicznymi - kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez
bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony
cel gospodarczy, elektronicznego instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony,
przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące
okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub
zamówienia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Z dotychczasowego wywodu wynika, że oszustwo kredytowe to karanie na przedpolu wyłudzenia
kredytu przez nierzetelnego kredytobiorcę. Podstawą karania nie jest wyłudzenia kredytu, lecz czyn
poprzedzający udzielenie kredytu przez bank, którym to czynem jest złożenie m.in. nierzetelnego
dokumentu albo nierzetelnego pisemnego oświadczenia dotyczącego okoliczności o istotnym
znaczeniu dla uzyskania kredytu. Owym nierzetelnym dokumentem może być właśnie biznesplan
zawierający projekt nierealnej działalności gospodarczej. Przy konstrukcji takiego przestępstwa,
sprawca popełnia je już z chwilą, gdy ubiegając się o kredyt, taki nierzetelny dokument
przedstawia.

Praktyka ścigania oszustów kredytowych dostarcza różnego rodzaju przykładów na posługiwanie się przez nich
nierzetelnymi dokumentami jak chociażby nierzetelna wycena nieruchomości. Sprawca ubiegając się o wielomilionowy
kredyt dostarczył wypis z KW, że jest posiadaczem nieruchomości, którą biegły wycenił na kwotę kilkudziesięciu tys.
złotych. Bank odmówił ze względu na wartość nieruchomości – zbyt mała w stosunku do sumy kredytu. Wobec tego
kredytobiorca przychodził tydzień później z nową, nierzetelną oceną. Taki nowy dokument stanowi podstawę

przygotował: W.W. 12

odpowiedzialności karnej kredytobiorcy w chwili złożenia go bankowi, a nie dopiero w chwili uzyskania faktycznego
kredytu.

Z banalnych przykładów zachowań realizujących znamiona omawianego przestępstwa, powiedzmy, że chodzi również
o działalność, która jest subwencjonowana. Jeżeli rolnik dobiegając się o dotację, przedkłada podrobiony dokument, to
realizuje znamiona owego przestępstwa opisanego w art. 297 § 1.

Zaniechanie przedstawiciela banku

§ 2 Tej samej karze podlega, kto wbrew ciążącemu obowiązkowi, nie powiadamia właściwego podmiotu o powstaniu
sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia finansowego,
określonego w § 1, lub zamówienia publicznego albo na możliwość dalszego korzystania z elektronicznego instrumentu
płatniczego.

§ 2 statuuje odpowiedzialność karną przede wszystkim pracownika banku, który styka się z takim
nierzetelnym dokumentem i niczego nie czyni, mimo powzięcia wiedzy o tym, że zachodzą
okoliczności mogące mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości udzielonego
wsparcia.

Za zaniechanie przedstawiciel banku również ponosi odpowiedzialność karną.

Czynny żal

§ 3 Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia
finansowego lub instrumentu płatniczego, określonych w § 1, zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo
zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego.

§ 3 zawiera znamiona tworzące akt spóźnionego czynnego żalu. Nie podlega karze ten nieuczciwy
kredytobiorca, który złożył nierzetelny dokument w celu uzyskania kredytu, ale przed wszczęciem
postępowania karnego zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego.

OSZUSTWO UBEZPIECZENIOWE (OSZUSTWO ASEKURACYJNE)

Art. 298 § 1 Kto, w celu uzyskania odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia, powoduje zdarzenie będące
podstawą do wypłaty takiego odszkodowania, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2 Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wypłacie odszkodowania.

Oszustwo asekuracyjne to zachowanie części osób ubezpieczonych, które swoim zachowaniem
realizują znamiona czynu zabronionego, będącego przedmiotem komentarza.

Ze statystyk europejskich wynika, że co piąty klient firm ubezpieczeniowych występuje z wnioskiem o wypłatę
nienależnego mu odszkodowania. Nie znaczy to, że 20% to oszuści ubezpieczeniowi, którzy występują o nienależne
odszkodowanie, po tym jak swoim zachowaniem zrealizowali znamiona przestępstwa kredytowego. Owe 20%
ubezpieczonych, którzy występują o wypłatę nienależnego mu odszkodowania to również ci, którzy tkwią w błędzie co
do tego, co zawarte jest w umowie ubezpieczeniowej. Umowa z ubezpieczeniowej zawiera zazwyczaj wiele
postanowień, które ułożone są w formie niekiedy wielostronicowej broszury. Ubezpieczający wręcza ubezpieczonemu
taką broszurę, mówiąc: proszę podpisać umowę ubezpieczenia od pożaru w pana mieszkaniu, a w domu spokojnie pan
zapozna się z warunkami. Szczęśliwy ubezpieczony najczęściej nie czyta warunków owego ubezpieczenia i wtedy, gdy
piorun uderzy w antenę telewizyjną domu, w którym mieszka, od uderzenia ulegnie zniszczeniu system elektroniczny
owego telewizora, to właściciel mieszkania i telewizora występuje do firmy ubezpieczeniowej. Firma powie mu, że w
warunkach ubezpieczenia jest wyraźnie napisane, co jest pożarem w rozumieniu firmy, która Pana ubezpieczyła. Pożar
to płomień zdolny do rozprzestrzeniania się samoistnego. Stwierdziliśmy, że w Pana telewizorze nie było takiego
płomienia. Odmawiamy wypłaty odszkodowania. Brak jest podstaw do wypłaty w świetle warunków umowy
ubezpieczeniowej. Taki niefortunny klient firmy ubezpieczeniowej mieści się w owych 20%, ale na pewno nie jest
oszustem ubezpieczeniowym.

Kto jest oszustem ubezpieczeniowym?

§ 1 Kto, w celu uzyskania odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia, powoduje zdarzenie będące podstawą do
wypłaty takiego odszkodowania, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

przygotował: W.W. 13

Sprawcą oszustwa ubezpieczeniowego jest ten, kto zawarł umowę ubezpieczenia, a następnie sam
spowodował zdarzenie będące podstawą do wypłaty odszkodowania.

Sprawca, właściciel samochodu, zawarł umowę ubezpieczenia swojego pojazdu, a następnie pojazd podpalił, zgłaszając
szkodę firmie ubezpieczeniowej. Przyjechała straż pożarna, policja, sporządzono stosowne protokoły. Pojazd spłonął
doszczętnie. Właściciel jeśli występuje o odszkodowanie, wypełnia znamiona przestępstwa oszustwa
ubezpieczeniowego.

Na początku lat. 90 oszustwa ubezpieczeniowe zostały rozpoznane przez organy ścigania, które odkryły zaskakującą
liczbę pożarów w hurtowniach spożywczych. Przed przełomem politycznym i gospodarczym w Polsce prowadzący taką
detaliczną sprzedaż, handlowcy zaopatrywali się najczęściej za naszą zachodnia granica, przywożąc z Niemiec różnego
rodzaju kolorowe i pożądanie na polskim rynku artykuły spożywcze, ale i techniczne. Wolność działalności
gospodarczej powstawały hurtownie tego typu towarów, z tym uzasadnieniem, że handlowcy nie będą sami jeździli do
Niemiec, ale będą się zaopatrywać w hurtowniach. I tak na początku było. Ale w pewnym momencie działalność ta
nasyciła polski rynek nabywców i hurtownicy nie znajdowali możliwości sprzedaży zalegających towarów. Wobec tego
powtarzały się sceny podpalania własnych hurtowni, a właściciele występowali o odszkodowanie.

W 1994. wprowadzono zatem oszustwo ubezpieczeniowe. Współcześnie oszustwo to najczęściej
przybiera postać czynów właścicieli samochodów, którzy albo po ubezpieczeniu pojazdu podpalają
je albo niszą je, powodując umyślnie zderzenie pojazdu z betonową przeszkodą, po to by
stwierdzić, że miało miejsce zdarzenie objęte ubezpieczeniem. Wg wykładu, który prowadziła dr
Kowalska – łódzki prokurator – w popełnianiu oszustw ubezpieczeniowych brali również udział
policjanci, którzy po przybyciu na miejsce zdarzenia sporządzali fałszywe opisy zdarzenia
potwierdzające nieprawdę (odpowiedzialność pomocnika za czyn zabroniony).

Sprawcą może być nie tylko właściciel pojazdu, ale również ten, kto został wynajęty, by fachowo
rozbić pojazd. Jeżeli zatrudniony świadom jest charakteru zdarzenia, które ma spowodować,
wypełnia znamiona komentowanego przestępstwa.

Uwaga: Nie jest sprawcą oszustwa ubezpieczeniowego, lecz sprawcą oszustwa klasycznego ten, kto
pozoruje jedynie zdarzenie będące podstawą wypłaty odszkodowania, ale zdarzenia takiego nie
powoduje.

Sprawca zawiera umowę ubezpieczeniową pojazdu, która obejmuje kradzież samochodu, w razie której ubezpieczyciel
deklaruje, że zapłaci odszkodowanie. Sprawca oszustwa klasycznego sprzedaje swój samochód nabywcy, który wywozi
go poza wschodnią granicę państwa polskiego, a właściciel pojazdu, który go sprzedał składa zawiadomienie do
organów ścigania, że oto samochód został mu skradziony. Ponieważ nie było kradzieży, nie możemy przyjąć, że
sprawca spowodował zdarzenie będące podstawą odszkodowania, bowiem zdarzenia takiego nie było. Dlatego też w
podanym stanie faktycznym sprawca poniesie odpowiedzialność karną nie za oszustwo asekuracyjne, lecz za oszustwo
klasyczne.

Z ustaleń kryminologii wynika, że sprawcy oszustw ubezpieczeniowych nie mają poczucia
społecznej szkodliwości dokonywanych oszustw ubezpieczeniowych, a to dlatego, że przestępstwo
oszustwa ubezpieczeniowego należy do kategorii przestępstw, które kryminologia określa jako
przestępstwa bez ofiar. W tym sensie, że ofiary są anonimowe. Sprawcy oszustw
ubezpieczeniowych rozumują jak następuje: firmy ubezpieczeniowe są bogate, nikt nie poniesie
szkody, jeśli firma ubezpieczeniowa wypłaci mi odszkodowanie. Jeśli zatem sam powoduję
zdarzenie będące podstawą wypłaty odszkodowania, to występując o odszkodowanie nikogo
konkretnego nie krzywdzę. Ale firmy ubezpieczeniowe podwyższają składki ubezpieczeniowe, więc
jest to jednak jakaś krzywda. Niemniej jednak kryminologia traktuje przestępstwa ubezpieczeniowe
jako przestępstwa ''bez ofiar''.

Czynny żal

§ 2 Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wypłacie odszkodowania.

przygotował: W.W. 14

Przepis ten okazywany jest w praktyce klientom firmy ubezpieczeniowej, którzy występują o
wypłatę odszkodowania w mniemaniu firmy ubezpieczeniowej nienależnego. Firma
ubezpieczeniowa zawsze bada okoliczności wydarzenia, w oparciu o które ma zostać wypłacone
odszkodowanie. Jeżeli firmie ubezpieczeniowej zdarzenie wydaje się podejrzane, pracownik firmy
ubezpieczeniowej występuje z pewną ofertą, którą podejrzewa o nieuczciwość. Jeżeli osoba złoży
oświadczenie o rezygnacji wypłaty odszkodowania, to KPK głosi, że nie wszczyna się
postępowania karnego, a wszczęte umarza. Na czym polega problem? Jeżeli sprawca zniszczył swój
własny samochód, rozbijając go o betonowy słup reklamowy i samochód został przez biegłych
oceniony jako nienadający się do reparacji, to w takim przypadku § 2 zwolni sprawcę od
odpowiedzialności karnej, jeżeli przed wypłatą odszkodowania zapobiegnie temu. Inaczej będzie
wtedy, gdy sprawca podpali hurtownię, w której zgromadził towary nie znajdujące nabywców i
złoży oświadczenie o rezygnacji wypłaty należnego mu odszkodowania. W takiej sytuacji nie
będzie podlegał karze, ale tylko za oszustwo ubezpieczeniowe. Ale będzie podlegał karze za
sprowadzenie pożaru, jeżeli pożar powodował niebezpieczeństwo dla osób i mienia.

ZABÓR POJAZDU W CELU KRÓTKOTRWAŁEGO UŻYTKU

Art. 289 § 1 Kto zabiera w celu krótkotrwałego użycia cudzy pojazd mechaniczny, podlega karze pozbawienia wolności
od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2 Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 pokonuje zabezpieczenie pojazdu przed jego użyciem przez osobę
nieupoważnioną, pojazd stanowi mienie znacznej wartości albo sprawca następnie porzuca pojazd w stanie
uszkodzonym lub w takich okolicznościach, że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub uszkodzenia pojazdu albo jego
części lub zawartości, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 3 Jeżeli czyn określony w § 1 popełniono używając przemocy lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo
doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 4 W wypadkach określonych w § 1-3 sąd może wymierzyć grzywnę obok kary pozbawienia wolności.

§ 5 Jeżeli czyn określony w § 1-3 popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek
pokrzywdzonego.

W publicystyce znajdziemy nierzetelne stwierdzenie, że jeżeli złodziej samochodu będzie się
tłumaczył, iż chciał ów pojazd wypożyczyć i zaimponować kolegom, jego sytuacja prawna będzie
znacznie korzystniejsza, niż udowodniono by mu kradzież pojazdu.

Art. 289 § 1 Kto zabiera w celu krótkotrwałego użycia cudzy pojazd mechaniczny, podlega karze pozbawienia wolności
od 3 miesięcy do lat 5.

Sprawcy zaboru pojazdu w celu krótkotrwałego użytku podlegają takiej samej odpowiedzialności
karnej jak za kradzież.

Przestępstwo to nie było znane kodeksowi z 1932 r. i pojawiło się jako problem w latach 60.
Przedmiotem zaboru były wtedy skutery.

Przepis mówi o zaborze cudzego pojazdu mechanicznego, tj. takiego, który jest napędzany
silnikiem spalinowym albo elektrycznym. Nie jest natomiast objęte pojęciem pojazdu
mechanicznego pojazd wprowadzany w ruch siłą ludzkich mięśni – np. rower, dorożka.

Surowsza odpowiedzialność

przygotował: W.W. 15

części lub zawartości, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Uwaga: Nie jest pokonaniem zabezpieczenia pojazdu przed jego użyciem obłaskawienie psa,
którego właściciel zostawił w pojeździe, by ten strzegł mienia.

OSZUSTWO TELEKOMUNIKACYJNE

Art. 285 § 1 Kto, włączając się do urządzenia telekomunikacyjnego, uruchamia na cudzy rachunek impulsy
telefoniczne, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek
pokrzywdzonego.

Znamiona realizuje tylko takie zachowanie, które polega na włączeniu się do urządzenia
telekomunikacyjnego, nie zaś zachowanie polegające na skorzystaniu tylko z cudzego urządzenia
telekomunikacyjnego.

Podłączenie się polega albo na włączeniu się w ulicznej skrzynce przyłączeniowej i prowadzenie
rozmowy, w trakcie połączenia, które uruchamia na cudzy rachunek impulsy telefoniczne. Jeżeli
sprawca podłączy się przez przewód wyprowadzony na zewnątrz pomieszczenia, pod cudzy aparat
telefoniczny, to również realizuje znamiona owego przestępstwa. Nie realizuje znamion
przestępstwa skorzystanie z telefonu w cudzym pomieszczeniu pod nieobecność z jego dysponenta.
Dotyczy to zarówno instytucji jak i mieszkań prywatnych.

PRZYWŁASZCZENIE CUDZEJ RZECZY RUCHOMEJ

Art. 284 § 1 Kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności
do lat 3.

§ 2 Kto przywłaszcza sobie powierzoną mu rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 3 W wypadku mniejszej wagi lub przywłaszczenia rzeczy znalezionej, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 4 Jeżeli przywłaszczenie nastąpiło na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Przywłaszczenie tym różni się od kradzieży, że sprawca przywłaszczenia posiada cudzą rzecz
ruchomą pożyczoną mu przez właściciela albo zapomnianą przez właściciela i pozostawioną w
mieszkaniu sprawcy.

Przywłaszczenie następuje wtedy, gdy sprawca dysponuje rzeczą jak swoją własnością,
uniemożliwiając realizację praw własności przez właściciela. A więc np. sprzeda rzecz.

Niezwrócenie pożyczonej cennej księgi w terminie nie realizuje znamion przestępstwa, dopóki sprawca nie
zadysponuje ową rzeczą jak swoją własnością, tj. np. umieści swój ex libris na kartach posiadanej cudzej książki,
sprzeda ją w antykwariacie albo podaruje jako swoją własność innej osobie.

Wartość przywłaszczonej rzeczy, by akt przywłaszczenia był przestępstwem, musi przekraczać 250
zł. Jeżeli nie przekracza tej kwoty, jest wykroczeniem.

Surowsza odpowiedzialność

§ 2 Kto przywłaszcza sobie powierzoną mu rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Przedmiotem przywłaszczenia może być również rzecz powierzona, np. powierzona w komis do
sprzedaży, powierzona pracownikowi kwota pieniędzy, a jeżeli sprawca przywłaszcza sobie rzecz
lub kwotę pieniędzy, która została mu powierzona ponosi surowszą odpowiedzialność.

przygotował: W.W. 16

Wypadek mniejszej wagi lub przywłaszczenie rzeczy znalezionej

§ 3 W wypadku mniejszej wagi lub przywłaszczenia rzeczy znalezionej, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Przywłaszczenie rzeczy znalezionej jest czynem zabronionym, co znaczy, że znalazca cudzej rzeczy
powinien powiadomić o tym, że znalazł cudzą rzecz policję albo inny organ.

Nie jest realizacją znamion przestępstwa przywłaszczenia cudzej rzeczy znalezionej, zabranie
rzeczy, którą sprawca znalazł przed domem w dniu, w którym właściciele, wg tradycji danej
społeczności, wystawiają zbędne przedmioty na zewnątrz swoich domów, by zostały zabrane przez
każdego, kto ma na to ochotę. W społecznościach europejskich ten zwyczaj jest już dosyć
rozpowszechniony.

OSZUSTWO KOMPUTEROWE

Art. 287 § 1 Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub wyrządzenia innej osobie szkody, bez upoważnienia,
wpływa na automatyczne przetwarzanie, gromadzenie lub przekazywanie danych informatycznych lub zmienia, usuwa
albo wprowadza nowy zapis danych informatycznych, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2 W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do
roku.

§ 3 Jeżeli oszustwo popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

W podręcznikach wskazuje się jako sprawcę pracownika banku, który zmienił program operacyjny
banku w ten sposób, że z każdej operacji prowadzonej o ów program na jego konto wpływał 1 cent.

PASERSTWO

Czy jest w rozdziale przestępstw przeciwko mieniu jakiś typ rodzajowy przestępstwa, który
ma wariant nieumyślny? Jest. Przestępstwo paserstwa może być popełnione zarówno umyślnie
jak i nieumyślnie.

Paserstwo umyślne

Art. 291 § 1 Kto rzecz uzyskaną za pomocą czynu zabronionego nabywa lub pomaga do jej zbycia albo tę rzecz
przyjmuje lub pomaga do jej ukrycia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2 W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do
roku.

Do znamion przestępstwa paserstwa nie należy działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.
Znamionami tego czynu są:

➢

nabywanie przedmiotu

➢

pomaganie do zbycia przedmiotu

➢

przyjmowanie przedmiotu

➢

pomaganie do jej ukrycia.

Przestępstwo to opisane jest prawie identycznie w innych ustawodawstwach europejskich.

Paserstwo nieumyślne

Art. 292 § 1 Kto rzecz, o której na podstawie towarzyszących okoliczności powinien i może przypuszczać, że została
uzyskana za pomocą czynu zabronionego, nabywa lub pomaga do jej zbycia albo tę rzecz przyjmuje lub pomaga do jej
ukrycia, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2 W wypadku znacznej wartości rzeczy, o której mowa w § 1, sprawca

przygotował: W.W. 17

Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego

ŁAPOWNICTWO BIERNE

Art. 228 § 1 Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej
obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 2 W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do
lat 2.

§ 3 Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę za
zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 4 Karze określonej w § 3 podlega także ten, kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, uzależnia wykonanie
czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy lub takiej korzyści żąda.

§ 5 Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową znacznej wartości albo jej obietnicę,
podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

§ 6 Karom określonym w § 1-5 podlega odpowiednio także ten, kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej w
państwie obcym lub w organizacji międzynarodowej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę lub
takiej korzyści żąda, albo uzależnia wykonanie czynności służbowej od jej otrzymania.

Typ podstawowy łapownictwa biernego z § 1

§ 1 Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Znamieniem jest przyjęcie korzyści w związku z pełnieniem funkcji publicznej. Między łapówką, a
funkcją publiczną musi zatem zachodzić związek.

Sprawcą przestępstwa może być nie tylko funkcjonariusz publiczny, ale każda osoba, która pełni
funkcje publiczną. By ustalić, o jakie osoby chodzi, sięgnąć należy do słowniczka wyrażeń
ustawowych, czyli do art. 115 z jego § 19, w którym znajdujemy definicję osoby pełniącej funkcje
publiczną.

Korzyść określona jest jako korzyść majątkowa lub osobista. Korzyścią majątkową jest każdy
przedmiot, którego wartość da się określić w pieniądzu. Ustawa nie określa minimalnej korzyści
majątkowej, od której to wartości realizowane jest znamię omawianego przestępstwa. Zatem w
praktyce możliwe jest skonfrontowanie osoby pełniącej funkcje publiczną także wtedy, gdy przyjęła
korzyść majątkową o minimalnej wartości.

Gdy chodzi o pojęcie korzyści osobistej, to przyjmuje się, że jest nią świadczenie, które nie daje się
określić w wartości materialnej, natomiast polepsza sytuację osobistą funkcjonariusza publicznego
lub osoby jej najbliższej.

Co do korzyści majątkowej, przyjmuje się, że nie są korzyścią majątkową w rozumieniu
komentowanego przepisu przedmioty, których wartość symboliczna jest większa niż wartość
materialna, a ta ostatnia jest krótkotrwała, np. kwiaty. Większą wartość symboliczną, aniżeli
materialną mają przedmioty własnoręcznie wykonane, które zostały wytworzone z myślą dania
wyrazu dla działalności osoby pełniącej funkcję publiczną. Uwaga: nie dotyczy jubilera, który
wykonał własnoręcznie drogą biżuterię.

Dla realizacji znamion przestępstwa wystarczy przyjęcie obietnicy korzyści, ale obietnica musi być
konkretna. Nie realizuje znamion przestępstwa przyjęcia obietnicy wdzięczności wyrażoną w
słowach i będę Panu na przyszłość bardzo zobowiązany. Obietnica musi być również możliwa do

przygotował: W.W. 19

spełnienia. Jeżeli sformułowana jest w zdaniu i przyniosę Panu górę złota nie realizuje znamion
przestępstwa, jeżeli zostanie przyjęta.

Kwestia korzyści osobistej była przedmiotem subtelnych rozważań w okresie międzywojennym, od czasu wejścia w
życie KK z 1932 r. Wtedy autorzy zastanawiali się jak ocenić zaproszenie na koncert wybitnego pianisty, które to
zaproszenie związane jest z zaoszczędzeniem wydatku związanego z nabyciem biletu, albowiem koncert ma charakter
prywatny, a organizator zaprasza wybranych przez siebie wysokich funkcjonariuszy państwowych. Powstaje pytanie,
czy jest to przyjęcie korzyści osobistej przez osoby pełniące funkcje publiczne. Jedna z form rozwiązania dylematu
sprowadzała się do stwierdzenia: to zależy czy osoba pełniąca funkcje publiczną jest wrażliwa na muzykę, czy też jest
głucha na wartość duchową koncertu.

W piśmiennictwie znajdziemy objaśnienie pojęcia korzyści osobistej. Jest to przyjęcie zapewnienia o tym, że dziecię
osoby pełniącej funkcje publiczną zostanie przyjęte na uczelnię publiczną poza normalnym trybem rekrutacji. Jest to
również niezasłużony awans na wyższe stanowisko, niezasłużone odznaczenie państwowe.

Gdyby syntetycznie opisać istotę korzyści majątkowej jako przedmiotu łapówki w rozumieniu art.
228 § 1 KK, to powiedzielibyśmy, że jest to każde zwiększenie aktywów stanu majątkowego osoby
przyjmującej korzyść majątkową jak również zmniejszenie pasywów, a więc zmniejszenie
zobowiązań, długów jakie ciążą na osobie pełniące funkcje publiczne.

Praktyka wymiaru sprawiedliwości odnotowała m.in. wypadki umarzania kredytów zaciągniętych przez osoby pełniące
funkcje publiczną, co zakwalifikowane zostało jako przyjęcie korzyści majątkowej polegającej na zmniejszeniu
pasywów w majątku sprawcy.

Korzyść majątkowa może również przybrać postać tzw. okazyjnego nabycia rzeczy.

Np. nabycie samochodu przez osobę pełniącą funkcję publiczną, w konkretnym wypadku funkcjonariusza publicznego,
który za okazyjną cenę nabył samochód w firmie zajmującej się sprzedażą samochodów, tyle tylko że ów
funkcjonariusz prowadził postępowanie karne przeciwko owej firmie w związku z popełnianiem przez jej pracowników
innych czynów zabronionych.

Wariant łapownictwa biernego z § 2

§ 2 W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do
lat 2.

Zagrożony łagodniejszą karą pozbawienia wolności do lat 2, co związane jest z uznaniem czynu za
wypadek mniejszej wagi.

Wariant łapownictwa biernego z § 3

Zagrożony karą surowsza, bo do lat 10, który to wariant polega na przyjęciu korzyści majątkowej
lub osobistej lub jej obietnicy za naruszenie porządku prawa.

Np. korzyść majątkowa za umożliwienie kierowcy dalszej jazdy, co do której funkcjonariusz stwierdził, że pozostaje w
stanie nietrzeźwości.

Wariant łapownictwa biernego z § 4

Zagrożony karą od roku do lat 10, który to wariant polega na uzależnieniu wykonania czynności
służbowej od otrzymania korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy, lub żądaniu takiej
korzyści.

przygotował: W.W. 20

W praktyce wymiaru sprawiedliwości odnotowano takie żądanie sformułowane również w postaci skargi osoby
pełniącej funkcje publiczną za niskie zarobki. Ja bardzo mało zarabiam, by spełnić wniosek petenta musiałbym zostać
po godzinach, bez rekompensaty nie zdecyduje się, by poświęcić swój czas na rozpatrzenie wniosku. Czekam zatem na
propozycję rekompensaty. Sąd zakwalifikował to zachowanie jako uzależnienie wykonania czynności służbowej od
otrzymania korzyści majątkowej.

Żądanie korzyści może przybrać również postać uzasadnienia, wg którego funkcjonariusz publiczny argumentuje: Ja
sam niewiele z tego będę miał, ale muszę podzielić się korzyścią ze swoim zwierzchnikiem.

Wariant łapownictwa biernego z § 5

§ 5 Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową znacznej wartości albo jej obietnicę,
podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

Zagrożony karą pozbawienia wolności od lat 2 do lat 12, a polega na przyjęciu korzyści majątkowej
znacznej wartości albo samej jej obietnicy.

Korzyść znacznej wartości definiujemy odwołując się do art. 115 § 5, który mówi iż mieniem
znacznej wartości jest mienie, którego wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza
200 tys. złotych.

Wariant łapownictwa biernego z § 6

Jest wynikiem także przystąpienia do struktur UE. Urzędnicy unijny zatem mogą być karani na
podstawie polskiego prawa, co umożliwia § 6.

ŁAPOWNICTWO CZYNNE

Art. 229 § 1 Kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną w
związku z pełnieniem tej funkcji, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 2 W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do
lat 2.

§ 3 Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 działa, aby skłonić osobę pełniącą funkcję publiczną do naruszenia
przepisów prawa lub udziela albo obiecuje udzielić takiej osobie korzyści majątkowej lub osobistej za naruszenie
przepisów prawa, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 4 Kto osobie pełniącej funkcję publiczną, w związku z pełnieniem tej funkcji, udziela albo obiecuje udzielić korzyści
majątkowej znacznej wartości, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

§ 5 Karom określonym w § 1-4 podlega odpowiednio także ten, kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej
lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną w państwie obcym lub w organizacji międzynarodowej, w związku z
pełnieniem tej funkcji.

§ 6 Nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w § 1-5, jeżeli korzyść majątkowa lub osobista albo ich
obietnica zostały przyjęte przez osobę pełniącą funkcję publiczną, a sprawca zawiadomił o tym fakcie organ powołany
do ścigania przestępstw i ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organ ten o nim się dowiedział.

Łapownictwo czynne polega na udzieleniu korzyści majątkowej lub osobistej albo na samej
obietnicy udzielenia takiej korzyści osobie pełniącej funkcje publiczną w związku z pełnieniem tej
funkcji. Czyn w typie podstawowym zagrożony jest karą od 6 miesięcy do lat 8, a w wariancie
uprzywilejowanym, w wypadku mniejszej wagi, czyn zagrożony jest karą pozbawienia wolności do
lat 2.

przygotował: W.W. 21

§ 2: wypadek mniejszej wagi

§ 2 W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do
lat 2.

Wypadek mniejszej wagi to np. obietnica udzielenia korzyści majątkowej w postaci poczęstowania
batonikiem czekoladowym, który sprawca przy sobie posiadał. Czyn zakwalifikowany został
właśnie jako wypadek mniejszej wagi, funkcjonariusz publiczny odmówił przyjęcia owej obietnicy,
ale została ona złożona.

§ 3: typ kwalifikowany

W § 3 czytamy o sytuacji zagrożonej karą pozbawienia wolności od roku do lat 10, w której
sprawca udzielający korzyści majątkowej czyni to, aby skłonić osobę pełniącą funkcję publiczną do
naruszenia przepisów prawa.

Znamiona czynu wypełniało zachowanie przedsiębiorcy, który zwrócił się do jednego z parlamentarzystów o
wystawienie zaświadczenie, że jego przedsiębiorstwo znajdzie się w uprzywilejowanej strefie ekonomicznej. Takie
zaświadczenie było potrzebne sprawcy w związku z ubieganiem się o kredyt na działalność gospodarczą. Poseł ani
senator nie jest upoważniony do wydawania takich zaświadczeń, zatem zaświadczenie naruszało przepisy prawa.
Sprawca, który udzielał korzyści majątkowej w zamian za wydanie takiego zaświadczenia, realizował znamiona
opisane w art. 229 § 3.

§ 4: typ kwalifikowany

Traktuje o udzieleniu korzyści albo obietnicy udzielenia korzyści majątkowej znacznej wartości.
Chodzi o łapówkę, której wartość przekracza 200 tys. złotych.

§ 5: karalność korupcji osób ''spoza państwa polskiego''

Traktuje o karalności odpowiedniej tych, którzy korumpują osoby pełniące funkcje publiczną w
państwie obcym lub organizacji międzynarodowej w związku z pełnieniem tej funkcji.

W realiach polskich m.in. znamiona tego przestępstwa wypełniali swoimi zachowaniami obywatele polscy, którzy
korumpowali pracowników obcych ambasad tych państw, do których wjazd obywatela polskiego możliwy jest po
otrzymaniu wizy. Powstało pytanie, czy jeśli korumpuje się pracownika obcej ambasady, obywatela obcego państwa,
opłacając łapówką otrzymanie od ręki wizy, to czyn ten jest karalny przez polskie prawo?

Komentowany przepis potwierdza, że takie zachowanie jest czynem karalnym w rozumieniu prawa
polskiego, choć chodzi o ochronę instytucji obcego państwa lub organizacji międzynarodowej.
Przepis § 5 mówi o korumpowaniu osób pełniących funkcje publiczną w państwie obcym lub
organizacji międzynarodowej. Przepis nie dodaje, której organizacji międzynarodowej której Polska
jest członkiem. Można sobie wyobrazić korupcję w organizacji międzynarodowej, której Polska nie
jest członkiem, bo nie jest to znamię czynu zabronionego, o której mowa. Konstrukcja przepisu
pozwala na taką interpretację.

§ 6: spóźniony czynny żal

przygotował: W.W. 22

do ścigania przestępstw i ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organ ten o nim się dowiedział.

To spóźniony czynny żal, który sprawia, że sprawca łapownictwa czynnego (i tylko czynnego) nie
podlega karze, jeżeli udzielił korzyści majątkowej, osobistej lub jej obietnicy, co zostało przyjęte
przez osobę pełniącą funkcję publiczną, a powiadomił o tym następnie organ powołany do ścigania
przestępstw i ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organ się o nim
dowiedział.

Sprawca zatem udziela korzyści majątkowej, a następnie powiadamia organy ścigania o tym, co
uczynił i ujawnia wszystkie istotne okoliczności dotyczące przestępstwa, ale czyni to, zanim organ
ten się o fakcie przestępstwa dowiedział.

Podkreślić trzeba z naciskiem, że omawiany przepis dotyczy tylko sprawcy łapownictwa
czynnego. Sprawca łapownictwa biernego, który przyjął korzyść majątkową, a następnie ujawnił
ten fakt przed organami ścigania, nie może korzystać z gwarancji niepodlegania karze. Sensem tego
rozwiązania jest rozbicie zmowy milczenia między stronami przestępstwa łapownictwa. W
komentarzach natury publicystycznej znajdziemy określenie, że chodzi o rozbicie solidarności
dającego i przyjmującego korzyść majątkową.

Polska konstytucja sejmowa z XVIII w., w której chodziło o rozbicie owej przestępczej
solidarności między sędzią przyjmującym korzyść majątkową, a dającym korzyść majątkową.
Zakładano karalność obu stron i uwolnienie od kary każdej ze stron, a więc również sędziego, który
by powiadomił o przyjęciu przez siebie łapówki. Polski ustawodawca w obowiązującym kodeksie
karnym nie zawiera takiego rozwiązania. Osoba pełniąca funkcje publiczną, która ujawni fakt
przyjęcia korzyści majątkowej, nie może korzystać z gwarancji nie podlegania karze.

Pewien zespół zaproponował gwarancję niepodlegania karze również dla biernej strony przestępstwa łapownictwa. Był
to koniec lat 90. Trzyosobowemu zespołowi przedstawiono wstrząsający stan faktyczny, zastrzegając że jest to stan
faktyczny czysto hipotetyczny, nie mający żadnego związku z polskimi realiami. Oto do posła zwraca się kolega poseł,
mówiąc: kolego pośle, zasiadacie w bardzo ważnej komisji, macie wpływy na to, kto będzie przedstawicielem w radzie
nadzorczej spółki działającej z udziałem kapitału skarbu państwa. Chcemy by członkiem rady nadzorczej został nasz
znakomity kolega. Tu jest dla Pana 50 tys. złoty, drugie tyle dostanie Pan, gdy nasz kolega otrzyma nominację do rady
nadzorczej. Powstało pytanie, czy zespół może zaproponować jakieś rozwiązanie, które dałoby poczucie pewności
owemu skonfrontowanemu z ofertą posłowi nie podlegania odpowiedzialności karnej, gdyby przyjął kwotę 50 tys.
złotych w celach dowodowych. Jeżeli ów poseł przyjąłby ową korzyść majątkową, a następnie udał się do organów
ścigania mówiąc: przyjąłem korzyść majątkową w zamian za głosowaniem na określoną osobę na członka rady
nadzorczej. Proszę mnie zapewnić, że nie będę ponosił odpowiedzialności karnej, albowiem przyjąłem korzyść
majątkową tylko po to, aby stawić się w prokuratorze i złożyć zawiadomienie. Na gruncie obecnej regulacji gwarancja
niepodlegania karze dotyczy tylko przestępstwa czynnego. Jakkolwiek przykład jawi się jako groteskowy, to jednak
owa trzyosobowa komisja bardzo poważnie się nad owym kazusem zastanawiała. Zespół zaproponował rozwiązanie
wzorowane na niemieckim prawie karnym, w którym każda ze stron może skorzystać z gwarancji niepodlegania
odpowiedzialności karnej, jeżeli o wręczeniu łapówki lub przyjęciu łapówki niezwłocznie powiadamia organ ścigania.
Zgłoszona propozycja nie została przyjęta. Z gwarancji niepodlegania karze korzysta tylko sprawca łapownictwa
czynnego, który zawiadomi o tym fakcie organ ścigania. Na potrzeby tej propozycji prof. starał się zbadać jak w
praktyce niemieckich prokuratur działa gwarancja niepodlegania karze przy łapownictwie biernym. Bowiem powstaje
pytanie, w jaki sposób stwierdzić, czy sprawca przestępstwa łapownictwa biernego jest wiarygodny. Praktyka
niemiecka wymaga uzyskania zezwolenia przyjęcia korzyści majątkowej. Zezwolenia takiego może udzielić
bezpośredni zwierzchnik urzędowy funkcjonariusza publicznego, także ustnie i telefonicznie. Jeżeli zostalibyśmy
skonfrontowany z przyjęciem korzyści majątkowej, mówimy swojemu rozmówcy: oczywiście, ale nie w tym pokoju.
Udajemy się do innego pomieszczenia i telefonujemy w celu uzyskania zezwolenia. Przyjmujemy korzyść, udajemy się
niezwłocznie do prokuratory, ale z notatką służbową wyrażającą zezwolenie i nie popełniamy wtedy przestępstwa.

przygotował: W.W. 23

PŁATNA PROTEKCJA

Płatna protekcja bierna

Art. 230 § 1 Kto, powołując się na wpływy w instytucji państwowej, samorządowej, organizacji międzynarodowej albo
krajowej lub w zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi albo wywołując przekonanie
innej osoby lub utwierdzając ją w przekonaniu o istnieniu takich wpływów, podejmuje się pośrednictwa w załatwieniu
sprawy w zamian za korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od 6
miesięcy do lat 8.

§ 2 W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do
lat 2.

Płatna protekcja tym różni się od przestępstwa łapownictwa biernego, że osoba, która jest sprawcą
płatnej protekcji nie pełni funkcji publicznej, lecz powołuje się na wpływy.

Sprawca biernej, płatnej protekcji przyjmował swoich rozmówców w pomieszczeniu, na którego ścianach umieścił
swoje fotografie w towarzystwie osób z pierwszych stron gazet. W ten sposób wywoływał przekonanie, że ma wpływy
w instytucjach państwowych, w rządzie i ministerstwach. W rozmowach przedstawił osoby pełniące funkcje publiczne
jako osoby z nim zaprzyjaźnione. Wywołał on przekonanie o posiadaniu wpływów w instytucji państwowej i podjął się
pomocy w załatwieniu sprawy, a pośrednictwo oferowane było w zamian za korzyść majątkową lub osobistą albo jej
obietnicą.

Nie realizują znamion tego przestępstwa osoby, które podejmują się pośrednictwa w załatwieniu sprawy w zamian za
wzrost towarzyskiej atrakcyjności. Taki sprawca, w którego motywacji występuje mieszanka motywów egoistycznych i
altruistycznych nie realizuje znamion przestępstwa

Znamiona realizuje zachowanie, które polega na podjęciu się pośrednictwa w załatwieniu
sprawy w zamian za korzyść majątkową, osobistą lub za jej obietnicę.

Przestępstwo płatnej protekcji biernej ściśle związane jest z wszelkiego rodzaju koncesjami, czyli
sytuacjami, w których władza państwowa udziela koncesji na prowadzenie określonego rodzaju
działalności gospodarczej. Im więcej warunków koncesyjnych, tym częściej pojawiają się
pośrednicy w uzyskaniu takiej koncesji, podejmując się załatwienia jej w zamian za korzyść
majątkową, osobistą lub jej obietnicę.

Płatna protekcja czynna
Do roku 2003 karalna była tylko płatna protekcja bierna. W roku 2003 ustawodawca dodał art. 230a

Art. 230a § 1 Kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej w zamian za pośrednictwo w
załatwieniu sprawy w instytucji państwowej, samorządowej, organizacji międzynarodowej albo krajowej lub w
zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi, polegające na bezprawnym wywarciu
wpływu na decyzję, działanie lub zaniechanie osoby pełniącej funkcję publiczną, w związku z pełnieniem tej funkcji,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 2 W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do
lat 2.

§ 3 Nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w § 1 albo w § 2, jeżeli korzyść majątkowa lub osobista albo
ich obietnica zostały przyjęte, a sprawca zawiadomił o tym fakcie organ powołany do ścigania przestępstw i ujawnił
wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organ ten o nim się dowiedział.

Nie tylko ten, kto powołuje się na wpływy w instytucji państwowej i podejmuje się załatwienia
sprawy, ale także strona czynna, która udziela albo obiecuje udzielić korzyści w zamian za
pośrednictwo, podlega karze. Ale ustawodawca określił na czym to pośrednictwo ma polegać:

➢

bezprawne wywarcie wpływu na działanie, zaniechanie osoby pełniącej funkcje publiczną

➢

w związku z pełnieniem tej funkcji

przygotował: W.W. 24

Ustawodawca przewidział instytucję niepodlegania karze sprawcy przestępstwa czynnej płatnej
protekcji, jeżeli sprawca zawiadomił o tym organ powołany do ścigania przestępstw i ujawnił
wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organ ten się dowiedział o fakcie popełnienia
przestępstwa.

NADUŻYCIE WŁADZY

Art. 231 § 1 Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa
na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2 Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej,
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 3 Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 działa nieumyślnie i wyrządza istotną szkodę,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 4 Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli czyn wyczerpuje znamiona czynu zabronionego określonego w art. 228.

§ 2: typ kwalifikowany
Znamieniem dodatkowym typu kwalifikowanego jest działanie w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej lub osobistej.

§ 3: wariant nieumyślny
Warunkiem karania za nieumyślne nadużycie władzy jest spowodowanie szkody i to szkody
istotnej.

§ 4: klauzula subsydiarności
patrz: wykład na temat pozornego zbiegu przepisów ustawy, subsydiarność wyraźna

Art. 231 bardzo szeroko opisuje karalne zachowanie funkcjonariusza publicznego, pisząc że
podlega on karze, jeżeli przekracza swoje uprawnienia lub nie dopełnia obowiązków i działa na
szkodę interesu publicznego lub prywatnego.

Tak opisane przestępstwo jest przestępstwem formalnym. Odpowiedzialność karna nie jest
uzależniona od tego, by skutek w postaci szkody w dobru publicznym lub prywatnym rzeczywiście
nastąpił. Karalne jest samo zachowanie określone jako działanie na szkodę interesu publicznego lub
prywatnego.

Inaczej jest w wariancie nieumyślnym. Odpowiedzialność za nieumyślne nadużycie władzy
uzależniona jest od wystąpienia uszczerbku w dobrze.

Znamiona przekracza swoje uprawniania lub nie dopełnia obowiązków są tak ogólnie
sformułowane, że pozostają w kolizji z zasadą

nullum crimen sine lege

. Zwraca na to uwagę trafnie

A. Zoll w swoim komentarzu. Przepis ten jednakże jest powtórzeniem art. 286 KK z 1932 r i
stanowi syntetyczne określenie podstaw odpowiedzialności karnej funkcjonariusza publicznego.

Ustawodawca tworząc polski KK z 1932 dążył do ujęcia w syntetycznej formule słownej różnego
rodzaju czynów urzędników, za które to czyny ponosili odpowiedzialność karną na mocy kodeksów
karnych państw zaborczych, które kodeksy zastąpił KK z 1932. W słowach Funkcjonariusz
publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków

ujęte zostały 42

typy czynów zabronionych opisanych szczegółowo w kodeksach państw zaborczych. Zatem
zrozumiała jest motywacja ustawodawcy - dążenie do opisu karygodnego zachowania
funkcjonariusza możliwie najbardziej syntetycznie. Dążąc do owej syntezy, ustawodawca bardzo

przygotował: W.W. 25

ogólnie opisał owo zachowanie funkcjonariusza publicznego, co spowodowało, że w praktyce
sądowej przepis z kodeksu 1932 zyskał miano przepisu kauczukowego lub przepisu worka. Można
było bowiem dopasować do tej normy bardzo różne zachowania. Sformułowanie funkcjonariusz
publiczny, którzy przekracza władzę obejmuje wszystkie zachowania, które prokuratura i sąd uznają
za karygodne, albowiem wszystkie obowiązki funkcjonariusza publicznego nie mogą być
skodyfikowane, wynikają z natury pełnienia funkcji kierowniczej.

Do groteskowych przykładów zastosowania owego przepisu zaliczamy orzeczenie sądu z początku lat. 50, które
dotyczyło zniszczenia rzeczy, ale nieumyślnego. Nieumyślne zniszczenie rzeczy nie podlega karze. Powstało pytanie
jak ukarać niedopełniającego swych obowiązków troski pasterza owiec, który sprawował pieczę nad stadem, ale wiele
sztuk w wyniku niedopełniania troska padło. Nie można go było skazać za zniszczenie rzeczy, albowiem działał
nieumyślnie. W czasie obowiązków służbowych pił alkohol. Sąd skonstruował następujące rozumowanie: kim jest
funkcjonariusz publiczny? Jest nim każdy kto sprawuje władzę. Pasterz sprawuje władzę w stosunku do powierzonych
mu owiec, bo owce stanowią mienie społeczne. Symbolem imperium jest kij pasterski. Jeżeli zatem zaniedbał swych
obowiązków ponosi odpowiedzialność karną za nadużycie służbowe, działał bowiem na szkodę dobra społecznego
jakim są owce. Zastosowany do niego przepis jest wynikiem tego, co określamy pojęciem ''wypaczania prawa przez
prokuratora i sędziego''.

Jeżeli profesor broni tego przepisu (art. 231 KK), to po pierwsze z przyczyn o których mowa była
wcześniej. Przepis jest syntetycznym opisem czynu funkcjonariusza publicznego. A po drugie jest
on potrzebny jako argument w dyskusji na temat postulatu wykreślenia z KK art. 212, który mówi o
odpowiedzialności karnej za zniesławienie człowieka.

Istnieje współcześnie pogląd reprezentowany także przez organizacje opiniotwórcze o potrzebie
wykreślenia przepisu z KK, który mówi iż podlega karze ten, kto pomawia człowieka o takie
postępowanie lub właściwości które mogą go poniżyć w opinii publicznej lub pozbawić zaufania.
Stwierdza się w owej dyskusji, że przepis jest kneblem dla prasy, gdyż wywołuje efekt zamrażający.
Obywatel, w tym dziennikarz, czytając ogólnie sformułowany przepis o odpowiedzialności karnej
za zniesławienie, paraliżowany jest karą, bo nie może zrozumieć, za co przepis przewiduje
odpowiedzialność karną. Obywatel zatem nie ma odwagi wystąpić z krytyką przeciwko władzy.
Krytyka władzy, także gdy przyjmuje formę dla władzy obraźliwą, nie realizuje znamion
przestępstwa zniesławienia.

Przykładem jest usłyszana relacja wyśpiewana w audycji radiowej przez młodzieżowego twórcę mieszącego się w
formule pop-muzyki. Piosenka zaczyna się od sformułowania obraźliwego dla rządu olewam rząd, ale dalej wyjawia, że
ma dobre motywy, albowiem chciałby żyć w mieście pięknym, mieście miłości i w refrenie powtarza słowa I love you!
W tym stanie rzeczy krytyka obywatelska jakkolwiek przybiera postać wulgaryzmu jest kierowana najlepszymi
intencjami obywatela. Wobec tego współcześnie nie ma obawy, iż przepis traktujący o zniesławieniu może wywoływać
efekt mrożący, hamujący krytykę władzy.

Argument, który prof. podnosi w dyskusji, broniąc potrzeby zachowania art 212 w KK jest
następujący: Jeżeli przepis mówiący o nadużyciu służbowym jest sformułowany ogólnikowo, to
można by rozumować – każdy funkcjonariusz publiczny, który przeczyta ten przepis będzie
sparaliżowany strachem przed podjęciem jakiejkolwiek decyzji, bo będzie obawiał się zarzutu
nadużycia władz. Czy w związku z tym przepis art. 231 może wywoływać efekt mrożący?
Należałoby postulować wykreślenie z KK przepisu, który statuuje odpowiedzialność karną za
nadużycie władzy. Oczywiście nie należy tego przepisu usuwać, tak samo jak nie należy wykreślać
przepisu o zniesławieniu. Bowiem gdybyśmy uznawali efekt mrożący jako rację wykreślenia
poszczególnych przepisów, KK w jego części szczególnej zostałby znacznie skrócony. Przy każdym
typie rodzajowym przestępstwa można użyć owego argumentu, łącznie z tym który wynika z
dzisiejszych rozważań.

Ze statystyk wynika, że absolwenci kierunku prawa w ponad 90% zostają albo funkcjonariuszami publicznymi albo
osobami pełniącymi funkcje publiczną. Na zasadach myślowej prowokacji powiedzielibyśmy, że należy wykreślić

przygotował: W.W. 26

przepis o łapownictwie biernym, bo tam jest napisane że podlega karze osoba przyjmująca korzyść w związku z
pełnieniem funkcji publicznej. Jak odróżnić tą granicę w związku z pełnieniem funkcji publicznej jeżeli wybranek serca
składa absolwentce prawa wyznanie będę zabiegł o Twoją dłoń, dlatego że imponuje mi pełnienie przez Ciebie funkcji
publicznej. Przyjęcie takiej deklaracji może być kwalifikowane jako przyjęcie korzyści osobistej jeżeli oferujący ma
osobiście coś do zaoferowania. Nie potrafimy oddzielić karalnego łapownictwa od przyjmowania korzyści osobistych
ale nie w związku z pełnieniem funkcji publicznej, bo o jaki związek tu chodzi. Może lepiej wykreślić przepis o
łapownictwie biernym, by nie powodował efektu mrożącego? To oczywiście szyderstwo z tego rodzaju argumentacji.

Nie ma zatem żadnych podstaw racjonalnych dla wykreślenia z KK przepisów, które w sposób
syntetyczny opisują czyny zabronione. Inny jest postulat zmiany treści przepisu, co zawsze
dokonuje się za cenę powrotu do kazuistyki. Trzeba zatem zastanowić się nad precyzyjniejszym
opisem czynu karalnego lub wyodrębnieniem w postaci nowych typów rodzajowych przestępstw.

przygotował: W.W. 27

Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji

SPROWADZENIE KATASTROFY

Art. 173 § 1 Kto sprowadza katastrofę w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym zagrażającą życiu lub zdrowiu
wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 2 Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 3 Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób,
sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

§ 4 Jeżeli następstwem czynu określonego w § 2 jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób,
sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 1: umyślne sprowadzenie katastrofy
Czyn w postaci umyślnego sprowadzenia katastrofy zagrożony jest karą pozbawienia wolności od
roku do lat 10.

§ 2: nieumyślne sprowadzenie katastrofy
Wariant nieumyślny opisany w § 2 zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat
5.

Sprowadzenie katastrofy to przestępstwo powszechne. Może być popełnione przez każdego, a nie
tylko przez osobę uczestniczącą w ruchu lądowym, morskim lub powietrznym. Katastrofę może
sprowadzić również ten, kto w ruchu nie uczestniczy.

Rolnik posiadający swe gospodarstwo nieopodal nowo zbudowanej autostrady, nie zamknął w stajni swojego konia.
Koń wbiegł na ruchliwą autostradę. Włączył się w kierunku przeciwnym do tego, w którym poruszały się pojazdy,
powodując gwałtowne ich hamowanie i katastrofę w ruchu lądowym, albowiem pojazdy hamujące na siebie wpadały.
Zatrzymany właściciel konia wyjaśnił, że koń wcześniej nigdy nie miał tendencji do włączania się do ruchu, wobec tego
nie było potrzeby przywiązywania go do żłobu lub też zamykania stajni. Naruszenie zasad postępowania ze
zwierzęciem nie wypełnia znamion umyślnego sprowadzenia katastrofy. Ale sprawca, rolnik został uznany za podmiot
realizujący znamiona wariantu nieumyślnego sprowadzenia katastrofy w ruchu lądowym.

Za umyślne sprowadzenie katastrofy w ruchu lądowym skazani zostali sprawcy rzucający z wiaduktu kamieniami w
przejeżdżające samochody, co spowodowało wybicie szyby, gwałtowne hamownie kierowcy, na którego pojazd
wpadały kolejne samochody.

Ustawa mówi o tym, że katastrofa ma miejsce wtedy, gdy zagraża życiu lub zdrowiu wielu
osób. Ustawa nie precyzuje liczby osób, których życie lub zdrowie ma być zagrożone. Przyjmuje
się umownie, że chodzi o co najmniej 8 osób, choć podkreślić należy, że rozumowanie prowadzące
do określenia tej liczby jest rozumowaniem mającym charakter wykładni prawa mogącej budzić
zastrzeżenia. Rozumuje się jak następuje: W jednym pojeździe samochodowym podróżuje
najczęściej 5 osób. Jeżeli samochód z 5-cioma osobami uderza w drzewo to jeszcze nie ma
katastrofy. Przyjmuje się zatem, że w oparciu o przedstawioną wykładnie z katastrofą mamy do
czynienia wtedy, gdy mikrobus z przynajmniej 8 osobami zjeżdża do rowu, bo kierowca zasypia za
kierownicą. Nie musi dojść do zderzenia z innym pojazdem, wystarczy zagrożenie życia lub
zdrowia co najmniej 8 osób.

Istnieje jeszcze potrzeba zdefiniować pojęcie mienia o wielkich rozmiarach. W art. 115 czytamy,
że mieniem o wielkich rozmiarach jest mienie przekraczające wartość 1 mln złotych.

§ 3 i 4: surowsza odpowiedzialność
§ 3 statuuje odpowiedzialność karną surowszą, od lat 2 do lat 12 sprawcy katastrofy, której

przygotował: W.W. 28

następstwem jest śmierć człowieka albo ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób.

§ 4 statuuje odpowiedzialność karną surowszą, uzależnioną od następstwa nieumyślnego
spowodowania katastrofy – następstwem jest śmierć człowieka, lub ciężki uszczerbek na zdrowiu
wielu osób.

Komentarz: § 3 oparty jest na formule umyślno-nieumyślnej, czyn objęty jest umyślnością, jest
nim sprowadzenie katastrofy, natomiast następstwo objęte jest nieumyślnością. Jeżeli następstwo
objęte jest umyślnością, zmienia się sam czyn, zmienia się kwalifikacja prawno-karna czynu. Jeżeli
sprawca sprowadzi katastrofę by zabić człowieka, realizuje znamiona zabójstwa. Natomiast
sprowadzenie katastrofy umyślnej, której następstwem jest śmierć człowieka ma miejsce wtedy,
gdy następstwo objęte jest nieumyślnością (art. 9 § 3).

§ 4 komentowanego art. oparty jest na formule przestępstwa nieumyślno-nieumyślnego. Zarówno
sprowadzenie katastrofy jest czynem nieumyślnym jak również następstwo objęte jest
nieumyślnością. Odwołujemy się do art. 9 § 3.

Przygotowanie do sprowadzenia katastrofy

Art. 175 Kto czyni przygotowania do przestępstwa określonego w art. 173 § 1, podlega karze pozbawienia wolności do
lat 3.

Art. 175 statuuje za przygotowanie do sprowadzenia katastrofy w wariancie umyślnym.

SPROWADZENIE BEZPOŚREDNIEGO NIEBEZPIECZEŃSTWA
KATASTROFY

Art. 174§ 1 Kto sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 2 Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Karalne jest nie tylko sprowadzenie katastrofy realne, ale karalne jest sprowadzenie
bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym, wodnym pub powietrznym.

Sprowadzenie katastrofy jest przestępstwem materialnym. Natomiast sprowadzenie
niebezpieczeństwa katastrofy jest przestępstwem z narażenia konkretnego, które również
przypisaliśmy do kategorii przestępstw materialnych, mimo że skutek w postaci katastrofy realnie
nie nastąpił.

Sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy ma miejsce m.in. wtedy, gdy dróżnik nie zamknie pojazdu
kolejowego i jedynie przypadek sprawi, że w chwili, gdy przez nie zamknięty przejazd przejeżdżał będzie pociąg, na
przejeździe nie znajdzie się żaden pojazd.

Uwaga: Pytanie egzaminacyjne o dokonanie analizy sytuacji prawnokarnej w kontekście noweli
Latarnika. Chodzi też o przypisanie winy sprawcy, który zaczytawszy się w Panu Tadeuszu nie
zapalił latarni, co było przyczyną katastrofy w ruchu wodnym jak powiedziałby to komentator
posługujący się terminologią art. 174.

WYPADEK DROGOWY

Art. 177 § 1 Kto, naruszając, chociażby nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub
powietrznym, powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała określone w art. 157 § 1,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2 Jeżeli następstwem wypadku jest śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, sprawca

przygotował: W.W. 29

podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 3 Jeżeli pokrzywdzonym jest wyłącznie osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w § 1 następuje na jej
wniosek.

Tym różni się od przedstawionej katastrofy, że jest przestępstwem nieumyślnym, choć jego strona
podmiotowa wymaga przy tym stwierdzeniu komentarza.

Przepis stanowi, że podlega karze ten, kto naruszając chociażby nieumyślnie zasady
bezpieczeństwa powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia
ciała.

Naruszenie zasad może być umyślne albo nieumyślne. Przepis mówi kto chociażby nieumyślnie
narusza zasady. A zatem realizuje znamiona owego przestępstwa zarówno ten, kto umyślnie narusza
reguły bezpieczeństwa, widząc ograniczenie prędkości na danym odcinku drogi ignoruje je,
argumentując: nie po to nabyłem szybkobieżny pojazd, by teraz wlec się w żółwim tempie, jak i ten
kto nie zauważył znaku, wdając się w rozmowę z pasażerem. O ile naruszenie zasad
bezpieczeństwa może być zarówno umyślne jak i nieumyślne, to spowodowanie wypadku musi
być nieumyślne i tylko nieumyślne, by czyn mógł być kwalifikowany z art. 177 § 1. Przepis mówi
powoduje nieumyślnie wypadek, przy czym skutkiem wypadku dla bytu omawianego
przestępstwa, musi być odniesienie obrażenia ciała przez inną osobę niż sprawca, a owo
obrażenie ma odpowiadać znamionom występku opisanego w art. 157 § 1.

Warunkiem bytu przestępstwa jest spowodowanie uszkodzenia ciała innej osoby aniżeli sprawca.

Jeżeli kierowca pojazdu mechanicznego, który spowodował wypadek jest jedyną osobą, która doznała uszkodzenia
ciała, nie realizuje on swoim zachowaniem znamion owego przestępstwa. Jeśli uderzył w drzewo albo inną przeszkodę
znajdującą się na poboczu, i nabił sobie guza uderzając głową o kierownicę, pozostaje wolny od odpowiedzialności
karnej, nawet jeżeli jego uszkodzenia ciała zostanie uznane jako trwające dłużej niż 7 dni, a więc średnie uszkodzenie
ciała. Przyjmuje się trywialne wytłumaczenie, że sprawca wypadku sam się ukarał, wobec tego nie wszczyna się
postępowania karnego ze względu na brak realizacji znamion tego przestępstwa, ale kierowca może ponieść
odpowiedzialność na podstawie art. 86 kodeksu wykroczeń.

Pojęcie uszkodzenia ciała zdefiniowane jest w art. 157 § 1.

Art. 157 § 1 Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. 156 § 1,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2 Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega
grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 3 Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności
albo pozbawienia wolności do roku.

§ 4 Ściganie przestępstwa określonego w § 2 lub 3, jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia nie
trwał dłużej niż 7 dni, odbywa się z oskarżenia prywatnego, chyba że pokrzywdzonym jest osoba najbliższa
zamieszkująca wspólnie ze sprawcą.

§ 5 Jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w § 3 następuje na jej wniosek.

W § 1 chodzi o takie uszkodzenie ciała, które z jednej strony nie jest ciężkie, ale z drugiej strony nie
może trwać krócej niż 7 dni. W § 3 znajdujemy wariant nieumyślny przestępstwa średniego i
lekkiego uszkodzenia ciała.

§ 2: typ kwalifikowany przez następstwo

przygotował: W.W. 30

§ 2 Jeżeli następstwem wypadku jest śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

W § 2 art. 177 znajdujemy typ kwalifikowany przez następstwo jakim jest śmierć innej osoby lub
ciężki uszczerbek na jej zdrowiu.

Uwaga: § 2 skonstruowany jest wg formuły przestępstwa nieumyślnego kwalifikowanego przez
nieumyślne następstwo (art. 9 § 3).

Znaczy to, że nie kwalifikuje się jako spowodowanie wypadku drogowego, o którym mowa w komentowanym art. 177
§ 2 czynu sprawcy, który próbuje ''rozjechać'' funkcjonariusza policji drogowej, zatrzymującego jego pojazd do
kontroli. W takim wypadku czyn taki kwalifikujemy jako usiłowanie zabójstwa funkcjonariusza policji, albowiem
sprawca obejmuje zamiarem śmierć osoby, którą chce przejechać swoim pojazdem. Jeżeli zatem sprawca działa
umyślnie, posługując się pojazdem mechanicznym jako narzędziem przestępstwa, czyn kwalifikujemy jako zabójstwo,
a jeżeli funkcjonariusz zdążył uskoczyć przed owym pędzącym pojazdem, zakwalifikujemy czyn kierowcy jako
usiłowanie zabójstwa człowieka.

Sprawca przestępstwa
Sprawcą przestępstwa spowodowania wypadku drogowego może być każdy, na kim ciąży
obowiązek przestrzegania zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym. Może to być zatem pieszy, a
także kierowca pojazdu mechanicznego napędzanego silnikiem mechanicznym, jak również
kierowca pojazdu niemechanicznego tj. roweru, a także woźnica pojazdu ciągnionego przez konie
lub inne zwierzęta.

Sprawca ponosi odpowiedzialność karną, jeżeli między naruszeniem przezeń zasad
bezpieczeństwa, a skutkiem, o którym mowa w tym przepisie, istnieje związek przyczynowy.
Jeżeli zatem nie istnieje związek przyczynowy między naruszeniem reguł bezpieczeństwa, a
skutkiem w postaci wypadku, w którym inna osoba doznała średniego uszkodzenia ciała, działający
podmiot, który naruszył reguły bezpieczeństwa, nie poniesie odpowiedzialności za wypadek
drogowy, a jedynie za wykroczenie opisane w art. 86 kodeksu wykroczeń, który to przepis brzmi
jak następuje:

§ 1 Kto nie zachowując należytej ostrożności powoduje zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym, podlega karze
grzywny.

§ 2 Kto dopuszcza się wykroczenia opisanego w § 1, znajdując się pod działaniem alkoholu lub innego środka, […]

Jeżeli przypomnimy sobie wykład o przypisaniu skutku, to będzie dla nas oczywiste, że nie można
przypisać osobie prowadzącej pojazd mechaniczny skutku w postaci uszczerbku na zdrowiu, jeżeli
sprawca nie naruszył żadnych zasad bezpieczeństwa.

Dla bytu odpowiedzialności karnej koniecznie jest przypisanie skutku nie tylko w płaszczyźnie
związku przyczynowego, ale również w płaszczyźnie normatywnej. Badamy, czy między
naruszeniem reguły bezpieczeństwa, a skutkiem istnieje owa relacja pozwalająca na przypisanie
sprawcy skutku. Owo przypisanie skutku w postaci normatywnej odbywa się poprzez stwierdzenie,
czy sprawca naruszył reguły postępowania z dobrem prawnie chronionym.

To przypomnienie jest potrzebna dla prowadzonego wywodu, dlatego że praktyka wymiaru
sprawiedliwości czasami odrywa się od ustaleń ze sfery dogmatyki prawa karnego, na co zwraca
uwagę w szczególności prof. A. Marek, przywołując tezę wyroku SN z 2002 roku. Autor wskazał
najbardziej jaskrawy przykład orzeczenia SN, w którym następuje całkowite oderwanie od
elementarnych zasad odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe.

przygotował: W.W. 31

Wyrok SN z 21.11.2002: Potrzeba ustalenia związku przyczynowego między stanem nietrzeźwości,
a zaistnieniem wypadku drogowego może zachodzić jedynie wtedy, kiedy zebrane dowody nie
ujawniają innego naruszenia zasad bezpieczeństwa w ruchu.

Trafnie zwraca w krytycznym komentarzu uwagę A. Marek, że SN w owej tezie przyjął
domniemanie istnienia związku przyczynowego między stanem nietrzeźwości kierowcy, a
skutkiem. Zatem wg SN istnieje związek przyczynowy zawsze między stanem nietrzeźwości, a
skutkiem jaki niesie ze sobą wypadek drogowy. Związek przyczynowy nie może być domniemany,
musi być ustalony, przy czym ustalenie związku przyczynowego w płaszczyźnie przyrodniczej nie
wystarcza, trzeba ustalić również przypisanie skutku w płaszczyźnie normatywnej.

Gdybyśmy zmienili przedstawiony przed chwilą stan faktyczny, w którym prowadzący pojazd po ulicy Łagiewnickiej w
Łodzi znajdował się w stanie nietrzeźwości, ale prowadził pojazd z dozwoloną na tym odcinku prędkością i potrącił
przechodnia, który nagle wtargnął na jezdnię zza betonowego słupa przeznaczonego do naklejania na nim ogłoszeń, to
wg SN istnieje domniemanie, że przyczyną wypadku był stan nietrzeźwości kierowcy.

A. Marek słusznie zwraca uwagę na to, że nie można domniemywać istnienia związku
przyczynowego, on musi być zawsze ustalony. W opisanym kazusie owo przypisanie nastąpiłoby
tylko w płaszczyźnie przyrodniczej, która nie wystarcza do obiektywnego przypisania skutku – nie
mogło by nastąpić przypisanie w płaszczyźnie normatywnej. Zatem stwierdzić trzeba by, że
prowadzący pojazd poniósłby odpowiedzialność karną za prowadzenie pojazdu w stanie
nietrzeźwości, ale nie za spowodowanie wypadku.

Prof. Kulesza pisał w tym temacie wspólnie z niemieckim uczonym, pracę na temat przestępstw w
ruchu w RFN. Konieczne było znalezienie jakiegoś racjonalnego wyjaśnienia stanowiska SN.
Przedstawia się ono następująco: Polski SN wychodzi z założenia, że gdyby prowadzący pojazd
mechaniczny nie znajdował się w stanie nietrzeźwości, to w każdym przypadku zdołałby uniknąć
wypadku drogowego. Nawet wtedy, gdy pieszy wtargnął na jezdnię, trzeźwy kierowca
zareagowałby szybciej, zatrzymałby swój pojazd na tyle wcześnie, by nie doszło do potrącenia
pieszego. Innymi słowy, rozumując w ten sposób, polski SN stoi na stanowisku, że stan
nietrzeźwości kierowcy jest zawsze przyczyną wypadku i nie trzeba, jak wynika z
zacytowanego orzeczenia SN, badać owego związku, który jest, chyba że materiał dowodowy
wskazuje na inną przyczynę. Otóż w każdym wypadku skazanie za przestępstwo skutkowe,
konieczne jest ustalenie związku przyczynowego w płaszczyźnie przyrodniczej i przypisanie skutku
w płaszczyźnie normatywnej. Pod tym względem prof. całkowicie zgadza się z krytyką
przeprowadzoną przez A. Marka.

Prof. nie zgadza się natomiast z tezą A. Marka, która pozostaje w sprzeczności z poczynionymi
wcześniej ustaleniami dotyczącymi instytucji gwaranta. Przyjęliśmy, że ten, kto nie udzieli
pomocy człowiekowi, ofierze wypadku jest gwarantem niedopełniającym swego obowiązku,
jeżeli uczestniczył w owym wypadku, co powoduje, że odnosimy do niego art. 2 KK.

Kierowca, który spowodował wypadek, staje się gwarantem życia ofiary. Jeżeli zatrzyma swój pojazd i rozumuje wg
następujących aspektów sytuacji: nikt nie widział, że potrąciłem owego człowieka, on za chwilę umrze, nie będzie
jedynego świadka, uniknę odpowiedzialności karnej i z tym zamysłem oddala się z miejsca zdarzenia, może w skrajnym
przypadku odpowiadać za zabójstwo przez zaniechanie udzielenia pomocy jako gwarant.

A. Marek nie akceptuje jednakże konstrukcji gwaranta w odniesieniu do przedstawionej przed
chwilą sytuacji. Z tego względu, że jak argumentuje: oddalenie się z miejsca zdarzenia jest
czynem, który nie realizuje zaniechania przez gwaranta, a to dlatego, że ustawodawca w art.
178 stanowi, iż sąd może wymierzyć karę sprawcy wypadku drogowego, do górnej granicy
zwiększonej o połowę, jeżeli sprawca zbiegł z miejsca zdarzenia.

przygotował: W.W. 32

Zdaniem zatem powołanego autora zbiegnięcie z miejsca zdarzenia i nie udzielenie pomocy
uzasadnia surowszą odpowiedzialność karną na mocy art. 178 § 1, ale nie uzasadnia
odpowiedzialności karnej za inne przestępstwo, aniżeli to, do którego znamion należy ucieczka z
miejsca wypadku drogowego. I tutaj, jeśli prof. pozostaje przy swoim zdaniu, i podziela pogląd A.
Zolla w tej kwestii, to dlatego, że powołany art. 178 mówi o zbiegnięciu z miejsca zdarzenia nie
tylko wtedy, gdy sprawca spowodował ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, ale również wtedy,
gdy spowodował tylko średni uszczerbek na zdrowiu. Ograniczenie się do art. 178 § 1 w
kwalifikacji prawno-karnej czynu nie oddaje całej zawartości kryminalnego bezprawia,
zrealizowanego przez sprawcę, który spowodował nieumyślnie wypadek, a następnie umyślnie
zbiegł z miejsca zdarzenia, nie udzielając pomocy człowiekowi.

§ 3: tryb ścigania

Jeżeli pokrzywdzonym jest wyłącznie osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w § 1 następuje na jej
wniosek.

W art. 177 § 3 czytamy, że ściganie przestępstwa w wariancie opisanym w § 1 następuje z
oskarżenia publicznego, lecz na wniosek w sytuacji, w której jedynym pokrzywdzonym jest
najbliższa osoba w stosunku do sprawcy wypadku drogowego.

Uwaga: Jeżeli owa najbliższa osoba dozna ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, który to ciężki
uszczerbek jest następstwem spowodowania wypadku drogowego realizującego znamiona § 2, to jej
wola ścigania sprawcy jako osoby najbliższej pozostaje bez znaczenia prawnego. Tylko wtedy, gdy
osoba najbliższa doznaje w wypadku spowodowanego przez sprawcę średniego uszczerbku na
zdrowiu, jej wola jest decydująca o wszczęciu postępowania karnego przeciwko sprawcy. Jeżeli
dozna ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, ściganie sprawcy następuje z urzędu, a wniosek nie jest
konieczny dla wszczęcia owego postępowania.

Nadzwyczajne zaostrzenie kary

Art. 178 § 1 Skazując sprawcę, który popełnił przestępstwo określone w art. 173, 174 lub 177 znajdując się w stanie
nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia, sąd orzeka karę pozbawienia
wolności przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości od dolnej granicy ustawowego zagrożenia
zwiększonego o połowę do górnej granicy tego zagrożenia zwiększonego o połowę.

W art. 178 § 1 znajdujemy wyliczenie okoliczności, które sprawiają, że sąd może nadzwyczajnie
zaostrzyć karę sprawcy:

➢

spowodowania katastrofy

➢

bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy

➢

wypadku komunikacyjnego

Zaostrzenie kary odbywa się w ten sposób, że sąd wymierza (obligatoryjnie) karę od dolnego
zagrożenia ustawowego zwiększonego o połowę do górnej granicy tego zagrożenia również
zwiększonego o połowę. Jeżeli zatem ustawodawca wskazał expressis verbis okoliczności, które
uzasadniają takie nadzwyczajne zaostrzenie kary, to przyjrzyjmy się o jakie okoliczności chodzi:

➢

stan nietrzeźwości towarzyszący popełnieniu przestępstwa lub pozostawanie sprawcy pod
wpływem środka odurzającego

➢

zbiegnięcie z miejsca zdarzenia

O pojęciu stanu nietrzeźwości traktuje art. 115 § 16.

§ 16 Stan nietrzeźwości w rozumieniu tego kodeksu zachodzi, gdy:
1) zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość lub
2) zawartość alkoholu w 1 dm

wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia

przygotował: W.W. 33

przekraczającego tę wartość.

Podkreśla się, że owo nadzwyczajne zaostrzenie kary w stosunku do sprawcy, który znajduje się w
stanie nietrzeźwości jest możliwe wtedy, gdy sprawca świadom jest że znajduje się w takim
właśnie stanie lub też świadom jest, że znajduje się pod wpływem środka odurzającego.

W realiach sali sądowej sprawcy zdarzeń realizujących znamiona spowodowania wypadku drogowego, co do których
ustalono, że w chwili popełnienia przestępstwa znajdowali się w stanie nietrzeźwości, powołują się dość często na to, że
nie byli świadomi znajdowania się w takim właśnie stanie. Gdy prof. wykonywał, obok pracy na uczelni, zawód
adwokata, było mu dane występować prawie wyłącznie jako obrońca z urzędu, przy czym zazwyczaj sąd zaszczycał
powołaniem, gdy przedmiot sprawy związany był z jakimś zagadnieniem prawnym, wymagającym głębszego namysłu.
Jednakże w jednej ze spraw chodziło o banalną tylko argumentację oskarżonego powtarzającą się w wielu tego typu
procesach: wysoki sądzie, wprawdzie badanie stwierdziło, że znajdowałem się w stanie nietrzeźwości, ale nie miałem tej
świadomości. Przed rozpoczęciem jazdy zażyłem lekarstwo, które wywołało taki właśnie stan, ale reakcja mojego
organizmu na to lekarstwo nie była możliwa do przewidzenia przeze mnie. Sąd dociekał o jakie to lekarstwo chodziło.
W sprawie prof. chodziło o nalewkę sporządzoną poprzez zalanie orzechów włoskich w zielonych jeszcze łupinkach
czystym spirytusem. Oskarżony argumentował, że lekarstwo było tak nieprzyjemne w smaku, że nie traktował go w
żadnym razie jako alkoholu, natomiast musiał zażyć ów medykament będący wynikiem samodzielnej produkcji z tego
względu, że cierpiał na dolegliwości żołądkowe, a w takim stanie stwarzałby realne zagrożenia dla ruchu. Musiałem
zatem zażyć owo lekarstwo, po to by nie stwarzać zagrożenia w ruchu drogowym ze względu na swoją fizjologiczną
niedyspozycję. W tym stanie rzeczy nie mogłem stanu nietrzeźwości przewidzieć. Kto by pomyślał, że lekarstwo może
wywołać ów stan przyjęty w akcie oskarżenia. Sąd, bawiąc się ową sytuacją, zwrócił się do sprawcy o przepis na ową
nalewkę, który to znalazł się w protokole rozprawy.

W innych przypadkach oskarżeni argumentują, że znajdowali się w stanie nietrzeźwości tylko dlatego, że mieli w
ustach jeszcze smak lekarstwa wzmacniającego funkcje organizmu Buerlecytyna. Oskarżeni argumentują, że w
zakamarkach przełyku owa niewielka ilość się znalazła, stąd wynik badania alkomatem. Jeżeli sąd sam nie rozstrzygnie
wątpliwości, powołuje biegłych, którzy wydają stosowną opinię.

W realiach polskich szczególne znaczenie ma również druga podstawa nadzwyczajnego zaostrzenia
kary jaką jest zbiegnięcia z miejsca zdarzenia. Dlaczego owa podstawa wymieniona jest zaraz po
stanie nietrzeźwości? Dlatego, że jak wynika z obrazu kryminologicznego, sprawcy którzy w chwili
zdarzenia znajdują się w stanie nietrzeźwości, oddalają się z miejsca, by uniknąć badania, które
wskazałoby na ich stan nietrzeźwości. Ucieknę z miejsca zdarzenia, prześpię się przez kilka godzin,
sam zgłoszę się na policję gdy wytrzeźwieje, przyznam się do spowodowania wypadku, ale nie
zostanie mi udowodniony stan nietrzeźwości, bo z chwilą zgłaszania wyjaśnienia będę już trzeźwy.
Otóż w tego typu sytuacjach sprawca poniesie odpowiedzialność karną, o której mowa w art. 178 §
1 z nadzwyczajnym zaostrzeniem kary przez sąd z tego względu, że zbiegnięcie z miejsca
zdarzenia jest taką samą okolicznością uzasadniającą surowsze ukaranie jak stan
nietrzeźwości. Mówiąc językiem publicystyki, nie opłaca się zbiec z miejsca zdarzenia sprawcy,
który był w stanie nietrzeźwości, a to dlatego że takie zbiegnięcie nie uchroni go przed
odpowiedzialnością karną opartą na art. 178.

Ważne jest sformułowanie w przepisie sąd orzeka. Jest to rozwiązanie obligatoryjne, obligujące
sąd do wymierzenia kary pozbawienia wolności w wysokości od dolnej granicy zagrożenia
zwiększonego o połowę do górnej granicy tego zagrożenia zwiększonego o połowę

Uwaga: Prowadzący wykład w czasie egzaminu od czasu do czasu prosi rozmówcę o wskazanie w
jakich granicach sąd musi wymierzyć karę, o której mowa w art. 178 § 1

PROWADZENIE POJAZDU MECHANICZNEGO W STANIE
NIETRZEŹWOŚCI LUB POD WPŁYWEM ŚRODKA ODURZAJĄCEGO

Art. 178a § 1 Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd
mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do lat 2.

przygotował: W.W. 34

§ 2 Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi na drodze publicznej, w
strefie zamieszkania lub w strefie ruchu inny pojazd niż określony w § 1, podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 3 (uchylony)

§ 4 Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu
mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo określone w art.
173, 174, 177 lub art. 355 § 2 popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo dopuścił
się czynu określonego w § 1 w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w
związku ze skazaniem za przestępstwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

W roku 2000 polski ustawodawca wprowadził do KK przestępstwo, które wcześniej jako
wykroczenie funkcjonowało w kodeksie wykroczeń. Czytamy w art. 178a, iż przestępstwem jest
prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka
odurzającego.

Ważne jest w treści przepisu sformułowanie prowadzenie pojazdu mechanicznego. Pod pojęciem
pojazdu mechanicznego rozumiemy pojazd napędzany silnikiem, elektrycznym lub spalinowym.
Pod pojęciem prowadzenia pojazdu większość autorów rozumie kierowanie nim.

W tym stanie rzeczy w komentarzach znaleźć można twierdzenie, wg którego siedzenia za kierownicą samochodu w
stanie nietrzeźwości samo w sobie nie realizuje znamion owego przestępstwa, jeżeli sprawca nie kieruje owym
pojazdem, gdyż nie znajduje się on w ruchu. Jest to zatem wykładnia językowa, istotna w tych wszystkich sytuacjach,
gdy policja stwierdza, że siedzący w samochodzie zaparkowanym na poboczu drogi kierowca znajduje się w stanie
nietrzeźwości albo w takim stanie znajduje się w samochodzie na parkingu. Czy można mu postawić zarzut z art. 178a
§ 1? Większość przyjmuje, że nie – chodzi o prowadzenie pojazdu, nie o samo siedzenie w nim.

§ 2: prowadzenie pojazdu innego niż pojazd mechaniczny na drodze publicznej

W § 2 znajdujemy inny opis czynu zabronionego w tym sensie, że ustawodawca statuuje
odpowiedzialność karną za prowadzenie na drodze publicznej w strefie ruchu innego pojazdu
aniżeli pojazd mechaniczny. Chodzi o rower lub pojazd ciągniony przez zwierzęta – dorożka, wóz
konny – ale także napędzany siłą ludzkich mięśni (riksza).

Sformułowanie określające prowadzenie takiego innego pojazdu oznacza, że nie realizuje znamion
owego przestępstwa prowadzenie roweru przez nietrzeźwego rowerzystę przy trzymaniu owego
roweru za kierownicę, jeżeli rowerzysta nie znajduje się na siodełku i nie wprawia w ruch roweru,
naciskając na pedały. Jeżeli zatem rowerzysta idzie obok roweru i prowadzi go na kierownicę, to
jakkolwiek semantycznie stwierdzimy, że prowadzi rower, to jednakże pojęcie prowadzenia
innego pojazdu interpretujemy jako wprawianie go w ruch i kierowanie ruchem tego pojazdu
za pomocą kierownicy.

Komentowany § 2 dotyczy prowadzenia innego pojazdu na drodze publicznej, w strefie
zamieszkania lub strefie ruchu. Nie ma takiego zastrzeżenia ograniczającego w § 1. Jeżeli zatem
chodzi o pojazdy mechaniczne, prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości w
ruchu lądowym, jest karalne także, gdy sprawca prowadzi ów pojazd mechaniczny poza drogą
publiczną, strefą zamieszkania lub strefą ruchu. Np. po łące wykorzystywanej tylko dla wypasania
zwierząt gospodarskich.

przygotował: W.W. 35

Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece

ZNĘCANIE SIĘ

Art. 207 § 1 Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub
przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan
psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2 Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze
pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 3 Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

W treści art. 207 znajdujemy opis czynu zabronionego polegającego na znęcaniu się fizycznym lub
psychicznym nad:

➢

osobą najbliższą

➢

inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy

➢

małoletnim lub osobą nieporadną, której nieporadność spowodowana jest stanem
psychicznym lub fizycznym

Jakkolwiek przestępstwo to znajduje się w rozdziale przestępstw przeciwko rodzinie i opiece, to
jednakże za znęcanie się w rozumieniu art. 207 mogą ponieść odpowiedzialność karną osoby, które
nie są związane więzami rodzinnymi, ani statusem opiekuna w stosunku do osoby pokrzywdzonej,
którą jest np. pensjonariusz domu pomocy społecznej, nad którym pracownik owego domu znęca
się fizycznie lub psychicznie w sytuacji, w której ofiara jest nieporadną ze względu na swój stan
psychiczny, np. otępienie starcze, lub fizyczny – nieporadność fizyczna.

Jak wynika z ustaleń kryminologii przestępstwo znęcania się popełniane jest przez sprawców, co do których nie można
ustalić wyróżniających ich cech w sensie wykonywania określonego zawodu, poziomu wykształcenia, wieku. Innymi
słowy sprawcami znęcania mogą być potencjalnie wszyscy. Wskazuje się również, że zdatność do popełnienia tego
rodzaju przestępstw nie jest uzależniona od płci. W niektórych badaniach kryminologicznych wskazuje się, że sprawcy
przestępstw znęcania się to mężczyźni, którzy wykonują zawód związany z wysokim poziomem stresu oraz tacy
mężczyźni, których zawód związany jest z wykonywaniem czynności usługowych. Do pierwszej grupy należą m.in.
policjanci. Do drugiej grupy m.in. kelnerzy. Podkreśla się przy tym, że chodzi o swego rodzaju odreagowanie stresu
dnia powszedniego po powrocie do domu. Na tą cechę wskazuje m.in. B. Chołyst.

Znęcanie się, karalne na mocy art. 207, może przybrać postać znęcania się:

➢

fizycznego

➢

psychicznego.

Znęcanie się fizyczne związane jest z zadawaniem bólu fizycznego, ale także może polegać na
spowodowaniu stanu fizycznej dolegliwości, nie związanej z bólem.

Np. rozmyślne trzymanie ofiary znęcania w nieogrzewanym pomieszczeniu. Zimno jest w takim stanie faktycznym
czynnikiem, który realizuje znamię fizycznego znęcania się nad osobą pokrzywdzoną. Podobnie znęcaniem się
fizycznym jest głodzenie pokrzywdzonego.

Znęcanie psychiczne przybiera postać słownych zniewag, gróźb karalnych, groźby porzucenia
dziecka w sytuacji, w której jest ono ofiarą tej postaci znęcania się, a więc znęcania psychicznego.

Przyjmuje się generalnie, że znęcanie się, zarówno fizyczne jak i psychiczne, wymaga
powtarzalności zachowań sprawcy, co znaczy, że zachowanie jednostkowe nie realizuje
znamion przestępstwa, o którym mowa. Pojęcie znęcania się powoływaliśmy jako przykład o
wieloczynowo określonych znamionach – w konstrukcji owego przestępstwa wielość zachowań

przygotował: W.W. 36

odpowiadających pojęciu znęcania się ustawodawca traktuje jako jedno przestępstwo opisane w art.
207.

Przyjmuje się, że znęcanie wymaga dla swojego bytu zamiaru bezpośredniego sprawcy. Jak
podkreśla w swoim komentarzu A. Marek znęcanie się jest zachowaniem intencjonalnym, co
wymaga umyślności w formie zamiaru bezpośredniego.

Istnieje jednak w doktrynie pogląd, a także znajdujący w judykatach sądowych, wg którego
jednorazowy akt wyrządzenia fizycznej dolegliwości człowiekowi może realizować znamię
fizycznego znęcania się. Na tym stanowisku stał m.in. J. Waszczyński, który podawał przykład
jednorazowego spoliczkowania kobiety przez sprawcę świadomego, że pokrzywdzona nigdy nie
doznała takiego upokorzenia, które to spoliczkowanie w zamiarze sprawcy miało wywołać stan
długotrwałego, psychicznego cierpienia ofiary.

Pogląd ten w praktyce wymiaru sprawiedliwości ze wszystkimi modyfikacjami został odniesiony
do zachowania sprawcy, które znęcał się jednorazowo fizycznie nad dzieckiem, przypalając jego
policzek rozżarzonym papierosem.

Należy zatem opowiedzieć się za możliwością realizacji znamion komentowanego przestępstwa
również przez jeden czyn sprawcy, pomimo że przestępstwo należy do kategorii przestępstw
wieloczynowych.

Osoba pokrzywdzona
Osoba pokrzywdzona to osoba najbliższa, pod którym to pojęciem rozumiemy osoby najbliższe
określone przez KRiO.

Osobą pokrzywdzoną może być również ten, kto pozostaje w stałym lub przemijającym stosunku
zależności od sprawcy. Ów stosunek zależności może być stosunkiem prawnym albo faktycznym.
Chodzi o przewagę sprawcy nad pokrzywdzonym, który pozostaje od sprawcy zależny. Wskazuje
się, że osobą zależną od sprawcy może być również osoba, która zawarła ze sprawcą umowę o
pracę, a także umowę najmu mieszkania.

Małoletnim jest osoba, która nie ukończyła lat 18. Może być zatem ofiarą przestępstwa znęcania się
każda osoba małoletnia, choćby nie była osobą najbliższą w stosunku do sprawcy.

I wreszcie pokrzywdzoną może być osoba nieporadna ze względu na stan psychiczny lub fizyczny.

§ 2: typ kwalifikowany

§ 2 Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze
pozbawienia wolności od roku do lat 10.

W § 2 znajdujemy typ kwalifikowany zagrożony karą pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Znamieniem kwalifikującym jest zachowanie sprawcy znęcającego się fizycznie lub psychicznie,
noszące cechy szczególnego okrucieństwa.

Owo szczególne okrucieństwo, jako pojęcia, wymaga odniesienia do konkretnego stanu
faktycznego, przy czym podstawą jest uwzględnienie zarówno zobiektywizowanych kryteriów
społecznych jak i stanu psychicznego i fizycznego osoby pokrzywdzonej, która odczuwa
zachowanie sprawcy wobec siebie jako szczególnie okrutne z tego względu, że osoba
pokrzywdzona jest dotknięta np. kalectwem, które zwiększa jej cierpienia powodowane przez
sprawcę, czego sprawca jest świadom.

przygotował: W.W. 37

§ 2: typ kwalifikowany przez następstwo
W § 3 znajdujemy konstrukcję przestępstwa opartego na wzorze umyślny czyn – nieumyślne
następstwo. Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność karną, którą ustawodawca od następstw
targnięcia się na własne życie, już wtedy gdy ofiara podejmuje próbę samobójczą, choćby targnięcie
się na własne życie nie było skuteczne – ofiara przeżyłaby ową próbę samobójstwa.

Nie znamy sposobów określenia dziennej liczby przestępstwa, o którym mówimy, tj. przestępstwa faktycznie
popełnionego, które nie zostało ujawnione przez osoby pokrzywdzone, nie dotarło do wiedzy organów ścigania.
Przyjmuje się umownie, że wypadki w których dochodzi do wszczęcia postępowania karnego, stanowią tylko
ułamkową część przestępstw rzeczywiście popełnionych. Nie spełniają warunku naukowej pewności oceny wg których
chodzi o np. co setne przestępstwo. Próby określenia dziennej liczby przestępstw podejmowane są jednak w
kryminologii. Istnieje obszerne piśmiennictwo kryminologiczne w tym temacie, jednakże należy zachować sceptycyzm
co do takich prób.

W piśmiennictwie znajdziemy również doniesienia o znęcaniu się przez kobiety nad mężczyznami. Kryminologia
rozpoznaje również jako postać owego przestępstwa znęcanie się kobiet.

PRZESTĘPSTWO NIE-ALIMENTACJI

Art. 209 § 1 Kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego
obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność
zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia
wolności do lat 2.

§ 2 Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania
wobec dłużnika alimentacyjnego.

§ 3 Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w
przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie odbywa się z urzędu.

Przestępstwo to pojawia się w publicystyce prawniczej, gdy opinia publiczna jest alarmowana, że
znaczną część osób osadzonych w zakładach karnych to skazani za przestępstwo nie-alimentacji.
Opinia publiczna w takich sytuacjach jest konfrontowana z pytanie, czy reakcja sądu w postaci
skazania na bezwzględną karę wolności jest zasadna, bowiem pozbawiony wolności nie zdobędzie
środków, by zdobyć pieniądze na spłatę swoich zobowiązań. Statystyka wskazuje, że chodzi o
skazanych na karę pozbawienia wolności sprawców, którzy wcześniej skazywani byli na kary
pozbawienia wolności, ale z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Sprawcy, którzy
popełniają przestępstwo nie-alimentacji i zostają skazani na karę bezwzględnego pozbawienia
wolności, to prawie zawsze ci, którzy karani byli już wcześniej za owo przestępstwo, a skazanie nie
zmieniło ich postawy wobec ciążącego na nich obowiązku łożenia na utrzymanie osoby
pokrzywdzonej.

Przepis art. 209 zawiera w § 1 znamiona przestępstwa nie-alimentacji, których trzonem jest
uporczywe uchylanie się do wykonania ciążącego na sprawcy obowiązku alimentacyjnego.

Pojęcie uporczywego uchylania się interpretowane jest jako wskazujące na utrzymującą się przez
dłuższy czas złą wolę sprawcy nie-alimentacji. Jednorazowe uchylenie się od obowiązku
alimentacji nie wypełnia znamienia uporczywego uchylania się, lecz dopiero wielokrotne
powtarzające się w realizacji złej woli zaniechanie łożenia na utrzymanie innej osoby uznać
można za stanowiące czyn zabroniony opisany w komentowanym art. 209. W tym miejscu
wywodu powstaje pytanie, ile razy sprawca ma zaniechać płacenia alimentów, by można było
przyjąć, że uchyla się uporczywie. Nauka nie udziela odpowiedzi na to pytanie. Natomiast
orzecznictwo sądowe, owszem. SN stanął na stanowisku, że dopiero trzykrotne zaniechanie
płacenia comiesięcznych świadczeń alimentacyjnych, pozwala na ustalenie, że uchylanie się
miało charakter uporczywy.

przygotował: W.W. 38

Źródłem obowiązku alimentacyjnego może być zarówno ustawa (KRiO) jak również orzeczenie
sądowe. KRiO stanowi, że obowiązek alimentacyjny ciąży na rodzicach w stosunku do ich
dzieci, ale również na dorosłych dzieciach w stosunku do ich rodziców, którzy sami nie mogą
zapewnić sobie zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

Pojęcie narażenia na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych nie oznacza
tylko braku środków pożywienia i odzienia. Pod tym pojęciem rozumie się również potrzebę
uzyskania wykształcenia. Brak możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych jest
wynikiem zaniechania sprawcy, który nie wywiązuje się ze swego obowiązku alimentacyjnego, ale
uwaga: przepis mówi, że karalne jest NARAŻENIE osoby pokrzywdzonej na niemożność
zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, co oznacza że znamiona zrealizowane są także
wtedy, gdy ze względu na pomoc z innego źródła osoba pokrzywdzona zaspokoiła swe podstawowe
potrzeby życiowe, np. w wyniku nadzwyczajnego poświęcenia drugiego rodziców albo też w
wyniku pomocy innych osób. Przestępstwo zatem zostaje dokonane wtedy, gdy sprawca naraża na
niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, chociażby zaspokojenie tych potrzeb
nastąpiło w wyniku działania innych osób.

Czytamy w komentarzu A. Marka co następuje: określone w art. 209 § 1 przestępstwo nie-
alimentacji jest przestępstwem materialnym. Warunkiem jego dokonania jest, by doszło do
narażenia pokrzywdzonego na niemożność zaspokojenia potrzeb życiowych. Prof. nie podziela tego
stanowiska, z tego względu, że przestępstwo nie-alimentacji wydaje się być przestępstwem z
narażenia abstrakcyjnego, a nie narażenia konkretnego (patrz: wykład o podziale przestępstw).

Tryb ścigania
Omawiane przestępstwo nie-alimentacji jest ścigane na wniosek pokrzywdzonego, ale także może
być ścigane na wniosek organu pomocy społecznej, a także na wniosek dłużnika alimentacyjnego.

§ 3 stanowi, że jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo
pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności wypłacania alimentów, ściganie odbywa się z
urzędu.

W Polsce istniał jeszcze do niedawna fundusz świadczeń alimentacyjnych, z którego wypłacano świadczenia
alimentacyjne osobom pokrzywdzonym nie-alimentacją osób zobowiązanych do takich świadczeń. Ustawa
znowelizowana w 2006 r. zniosła fundusz alimentacyjny, nałożyła obowiązek na wójtów, burmistrzów, prezydentów
miast właściwych ze względu na miejsce zamieszkania osób ubiegających się o świadczenie rodzinne, a także
obowiązek taki nałożyła na ośrodki pomocy społecznej.

przygotował: W.W. 39