plik

Ćwiczenia teatralne

We wszystkich ruchach, trzeba przede wszystkim zdobyć dokładność,
potem ciągłość i w końcu lekkość.

Uwagi og†lne

1.  Ogromnie  lubimy  zżymać  się.  Iluż jest  takich,  dla  ktƒrych  „grać” znaczy
nasępić  się,  ściągnąć  brwi,  ścisnąć  pięści,  wcisnąć  szyję  w  barki.  To  ciągłe
uciekanie  w  siebie,  zamiast  wynikania  z  siebie!  Tak,  jak  kwiat  rośnie  z
wewnątrz  na  zewnątrz,  tak  ciało  wasze  niech  „w  grze”  rozkwita  a  nie  kurczy
się  od  mrozu.  Wyciągajcie  się  do  ciepła,  lećcie  ku  słońcu,  witajcie  światło,
otwierajcie ramiona, obejmujcie świat.

2.  Pytanie:  czy  w  teatrze  ważniejsze  jest  uczucie,  czy  technika?  Aby
odpowiedzieć  na  postawione  pytanie  należy  odwołać  się  do  innych
sztuk.  Czy  w  śpiewie  ważniejsza jest  technika  czy  uczucie?  Technika
jest pierwszą umiejętnością, ktƒrą musi mieć śpiewak, natomiast uczucie
może  mieć,  albo  nie  może.  Uczucie  zachwyca,  natomiast  za  technikę
aktora  szanujemy.  Szacunek  bez  zachwytu  jest  czymś  możliwym,
natomiast  zachwyt  bez  szacunku  jet  nieprawdopodobieństwem.  Dlatego
odpowiedź  na  głƒwne  pytanie  brzmi  tak:  brak  uczucia  w  teatrze  jest
najmniejszym  grzechem,  natomiast  obecność  uczucia  największą  z
zalet. Goethe powiedział: „Każdą sztukę winna poprzedzać odpowiednia
umiejętność mechaniczna”.

3. Człowiek ma trzy obszary, na ktƒrych może wyraziście przedstawiać
przeżywane treści: a) głos – język życia; b) słowa – język umysłu; ruchy
ciała – język uczucia. Poniżej przedstawione będą gesty wyraziście
przedstawiające uczucia.

Rozkaz wyjścia: „Precz!”.

Zwykle się myśli, że dość jest „wskazać na drzwi”. Zapomina się przy tym, że gest otrzymuje
swe znaczenie psychologiczne od punktu wyjścia, i dlatego wisząca ręka, podnosząca się od
biodra, aby pokazać na drzwi, nie może wyrażać rozkazu. Aby go wyrazić, ręka winna iść od
tego  miejsca,  gdzie  tkwi  ośrodek  woli  i  uczucia,  t.  j.  od  piersi,  i  im  bardziej  stanowczo,
ostatecznie,  tym  większą  część  piersi  winna  ręka  określić.  „Gest  wygnania”  składa  się  z
trzech momentˆw.
1.  Podnieście  rękę  naprzˆd  na  poziomie  barku.  Obrˆćcie  kiść,  wskazującym  palcem
pokazując osobę wyganianą.
2.  Zginajcie  łokieć,  nie  zmieniając  jego  wysokości.  Kiedy  kiść  znajdzie  się  na  poziomie
drugiego barku, podnieście łokieć; kiść w tym momencie winna w stawie osłabnąć. – Opuście
teraz  łokieć,  prowadźcie  go  w  tył  i  rozwijajcie;  ten  ruch  poprowadzi  kiść  w  poprzek  całej

piersi  z  lewej  strony  na  prawą.  Rozwijajcie  dalej.  Położenia  palca  wskazującego  nie
zmieniajcie.
3. Cała ręka jest teraz wyciągnięta na całą długość, na poziomie z barkiem, nieco w tył. Pˆki
łokieć  opuszczał  się,  kiść  z  osłabionego  powracała  do  położenia  dawnego  i  kiedy  cała  ręka
jest  wyciągnięta,  kiść  znajduje  się  z  dłonią  na  zewnątrz  z  palcem  wyciągniętym  do  gˆry;
wtedy,  na  końcu  już  zupełnie  wyciągniętej  ręki,  kiść  obraca  się  dłonią  do  dołu,  wskazujący
poziomo ‘pokazuje drzwi”. (Nie patrzcie na drzwi, lecz nie spuszczajcie okaz z niego).

Ch†d

A. Ch€d zwykły.

Bardzo jest ważne nie pozostawianie tułowia na tylniej nodze. Zawsze tułˆw na przedniej
nodze silnej, a noga tylna na palcach z podniesioną piętą. Kiedy idziecie, wyobraźcie sobie,
że ziemia pod wami jest to kula, ktˆrą wy nogami obracacie.

B. Ch€d wyrażający nieufność (lepiej go unikać).

Tułˆw pozostaje na nodze tylnej; przednia wysuwa się naprzˆd z wyciągniętym kolanem i
uderza piętą. Chˆd ten czuć już w barkach i od niego aż drży podłoga.

C. Ch€d osoby skradającej się lub ukrywającej.

Noga wysuwa się naprzˆd, zgięta w kolanie i wyprostowuje się, kiedy staje na ziemi. Chˆd
miękki, tajemniczy, cichy.

D. Ch€d pijanego i ślepego.

Ciężar rozmieszczony jednakowo na obu nogach, - nogi wszerz.

E. Ch€d starca.

Starzec to osłabienie. Są dwa momenty stąpania starca: rozstawione nogi i krˆtkie kroki. Nie
„zajmować się” nogami – aby widz nie czuł, że o nich myślicie; im więcej oko będzie zajęte
przedmiotem, lub osobą, ktˆre was zajmują, tym naturalniejszy stanie się obcy dla was chˆd.

Ukłon

Nachylcie głowę, pˆki podnosicie rękę; nachylajcie tułˆw, pˆki prowadzicie rękę do piersi.
Wyprostujcie tułˆw, pˆki rozwijacie rękę, podnoście głowę, pˆki opuszczacie rękę.

Siadanie

1. Stańcie przed stołkiem; noga prawa silna; Zginajcie prawe kolano, ile możecie; Naginajcie
tułˆw naprzˆd. Zginajcie dalej kolano – siądźcie. Błędem jest, kiedy przy siadaniu zginamy
oba kolana od razu, opieramy się rękoma o kolana, i wtedy zanosimy na stołek tę część
naszego ciała, na ktˆrej siedzimy.

2. Nachylcie tułˆw naprzˆd (najlepiej nie nachylać tułowia), przenoście ciężar na prawą nogę;
kiedy tułˆw oddzieli się od stołka, przenoście ciężar na lewą i wstańcie.

Siedzenie

Jeżeli się nam kłaniają i możemy odpowiedzieć na ukłon, nie zmieniając pozycji – oto wtedy
siedzimy prawidłowo: higienicznie i ładnie.

Płacz i śmiech

Wrażenie śmiechu lub smutku zależy od tego, co jest głośniejsze – wydychanie czy
wdychanie powietrza. Śmiech jest to tylko rozdrobnione wydychanie, płacz – rozdrobnione
wdychanie.

Podstawowe gesty.

Nie wolno nadużywać gestu opisowego. Gest ma być dopełnieniem
słowa,  wyrażać  to,  czego  nie  ma  w  słowie.  Nie  należy  gestem
malować  to  o  czym  słowo  opowiada (skrajnym  błędem  jest,  gdy
aktor  m€wiąc  słowa:  „na  stole  jest  arbuz”,  palcami  określa w
powietrzu krąg w celu wyobrażenia arbuza).

Gesty z dołu do g†ry

(niebo) są podniosłe, umysłowe, moralne, wskazują dążenie do

ideału, do nieskończoności.

Gesty z g†ry na d†ł

(ziemia) sprowadzają się do rzeczy ziemskich, są bardzo zmysłowe,

materialne i stanowcze.

Gesty z lewej na prawą

, czyli z wewnątrz na zewnątrz przeczą, grożą, odpychają;

Z prawej na lewą

– przyciągają, boją się.

Gesty na prz†d

– wołają, wyrażają uczucie, rozważają;

Gesty w tył

– myślą, łączą, sprowadzają.

Gesty  można  wyrażać:  całą  ręką,  kiścią  (dłonią),  lub  palcem
wskazującym  – w  zależności  od  wagi  przedmiotu,  albo  „wagi”
m€wiącego.  W  zależności  od  tego  w  kt€rym  kierunku  idzie  ruch
odczytać można istotę intencji m€wiącego.

Pionowo

wyraża się twierdzenie.

Poziomo

– przeczenie.

Skośno w g†rę

– odrzuca to czym pogardzamy.

Skośno w d†ł

– odrzuca się to, co nas uciska, od czego chcielibyśmy się uwolnić.

P†łkoliście w d†ł

– pomyślność, szczęście, zaufanie.

P†łkoliście w g†rę

– tajemnica, milczenie, powaga, władanie

Wykonywanie wielkiego promienia.

W geście fizycznym kiść działa jako pierwsza, potem łokieć, w końcu bark. Wielki promień
nie powinien być wykonywany przy nieznacznym wysiłku fizycznym. (Jeśli ktoś prosi przez
stolik o podanie ołˆwka, a my to czynimy, przywołując do pomocy bark i zniewalając kiść do
zakreślenia wielkiego łuku, to jest to oznaka ironii – „proszę, czegˆż dla pana nie uczynię”).

Gest psychologiczny.

Gest otrzymuje znaczenie od ośrodka, kt€rego wychodzi. Jest
dziewięć takich ośrodk€w.

„Dziedzina brzucha”.

Ludzie, ktˆrych ruchy wychodzą od i wracają do tej dziedziny,

jakby sprowadzali wszelkie swe wrażenia do zadowolenia z dobrego trawienia. Typ
człowieka „ktˆremu się dobrze powodzi”.

„Dziedzina żołądka”

, bardziej duchowa. Stąd wychodzą ruchy życiowe, albo

instynktowne (miłość, odraza).

„Dziedzina piersiowa”

, najszlachetniejsza w tułowiu. Kiedy gest wychodzi od ośrodka

serca i opuszcza się, cała dusza jakby otwiera się. Kiedy gest powraca do tej dziedziny, wtedy
mˆwi o godności ludzkiej i honorze.

„Dziedzina ust”

jest zmysłowa. Zdradza ona zadowolenie, ktˆre by człowiek smakiem

odczuł od jakiegoś wrażenia.

„Dziedzina nosowa”

– nos, szczeki, oko. Punkt wyjścia dla ruchˆw najsubtelniejszych,

najczulszych. Najwyższe uczucia w dziedzinie duchowej znajdują odbicie w tek części
twarzy.

„Dziedzina czołowa”

to umysłowa dziedzina twarzy. Gest kieruje się do niej jakby

dlatego, aby skupić myśli, a odchodzi od niej, niejako, aby je rozprzestrzenić.

„Dziedzina karku”

to ośrodek siły życiowej i instynktu. Kiść podnosi się do niej w

zapale wielkiej namiętności. Kiedy człowiek poddaje się zwierzęcej swej istocie.

„Ciemię”

to duchowa część dziedziny umysłowej. Ośrodek uniesień moralnych,

zachwycenia i porywˆw.

„Skronie”

ponieważ są dwa dlatego ta dziedzina wyraża nieokreśloność. Kiść skierowana

do tego ośrodka, wskazuje na rozmyślanie, pozbawione szczerości, na zamiar złośliwy
(Judasz).

Przykłady na znaczenia gestu psychologicznego.
Wyrażanie stopni i charakteru skruchy człowieka pijanego, wyrażone przez punkty wyjścia
jego gestˆw.

Kiść tuż nad karkiem, na tyle głowy

: „Otˆż masz! Zdaje się, ze naprawdę

przeholowałem”.

Kiść na ciemieniu

: „Cˆż za wstyd!”

Kiść do czoła

: „Dawno już mˆwiłem sobie, że czas przestać!”

Kiść do nosa, do szczęki

: „Jak ja teraz pokażę się na oczy tym, ktˆrzy mnie w takim

stanie widzieli?”

Kiść do ust

: „A jednak dobrego, hultaje, dali wina”.

Kiść do piersi

: „Dawno już mi sumienie szeptało – przestań pić”.

Kiść na żołądku

: „I tak za każdym razem żałuje, tak żałuję…”

Kiść na brzuchu

: „Niech diabli! Co za świństwo! Podlec i basta!”.

Dziewięć ruch†w głowy.

Ruch głowy naprz†d i przy tym podbr†dek do g†ry

– pytanie, wołanie, żądanie.

Głowa naprz†d i podbr†dek na d†ł

– zwątpienie, pokora.

Kiwnięcie

– zgoda

Mocne kiwnięcie

– groźba człowieka silnego.

Ruch w tył

– zachwyt, egzaltacja.

Gwałtowny ruch w tył

– groźba człowieka słabego.

Kolisty ruch od barku do barku

– niecierpliwość, ubolewanie.

Zwykły ruch kolisty

– przeczenie „nie”. Jeżeli ten ruch kończy się w stronę rozmˆwcy

jest to zwykłe przeczenie. Jeżeli zaś w stronę przeciwną – przeczenie z niedowierzaniem.

Ruch kolisty z pochyleniem naprz†d

– egzaltacja.

Gest groźby

W og€le groźba cała leży w geście.

Przykro  patrzeć,  jak  grubo,  prostacko  czasami  groźba  bywa  przedstawiana,  z  jakim
nagromadzeniem  ruchu  i  powiększeniem  tonu.  A  jakże  mało  tu  trzeba,  o  ile  tylko  to,  co
czynimy,  jest  dokładne.  Groźbę  można  pokazać  głową.  Jest  to  mało  lecz  może  być  silne.
Bardzo  silna  groźba  jest  wtedy,  gdy  głowa  swˆj  niewielki  ruch  – kiwnięcie  prześle  ręce,  a
sama  pozostanie  nieruchoma,  i  wtedy  nieruchomym  pozostaje  groźny  wzrok,  wpatrzony  w
tego, komu grozimy.

Gest uczuć, namiętności.

W tych gestach bardzo ważną rolę odgrywa oddech. W uczuciu ręce nie powinny się inaczej
podnosić, jak porwane wdychaniem, ktˆre zawsze powinno poprzedzać ich podniesienie się.
Bez wdychania gesty są chłodne, banalne, warunkowe.

Przeciwnikiem  wychowania  teatralnego  jest  wspˆłczesna  gimnastyka.  Gimnastyka  niszczy
zdolność  wyrazistości.    Zasada  teatralna  brzmi:  Kiedy  dwa  narządy  rˆwnoległe  dążą  w
jednym  kierunku,  nie  mogą  poruszać  się  jednocześnie,  nie  naruszając  prawa  przeciwwagi.
Dlatego  ruchy  przeciwległe  wykonujcie  jednocześnie  w  jednym  kierunku,  ale  w  porządku
następczym. Zachowanie  następstwa w ruchach rˆwnoległych  jest sprawą  bardzo ważna dla
ruchˆw ciała.

Odczucia indywidualne

Czynność, ktˆrą się wykonuje w wyniku działań woli, jeśli się jej nada określone zabarwienie
(charakter) wywoła uczucie w aktorze i w widzu. Np. wykonywanie ruchˆw z zabarwieniem
ostrożności budzi uczucie lęku, początkowo delikatne, z czasem intensywne. Zabarwienie to
nie uczucie, ale ono pobudza uczucie. Zabarwienia, z ktˆrymi wykonuje się czynności mogą
być rˆżne: spokˆj, przekonanie, zdenerwowanie, smutek, cwaniactwo, delikatność,
zamyślenie, pośpiech.

Wola a gest.

Tak,  jak  zabarwienie  jest  Kuczem  do  uczuć,  tak gest  jest  kluczem  do  woli.  Gesty  mˆwią  o
pragnieniach  aktora.  Jeśli  pragnienie  (wola)  jest  silne,  to  i  gest  będzie  silny  i  wyrazisty.  Z
kolei słaby i nieokreślony gest jest znakiem słabej woli. Przy ćwiczeniu aktorskim trudno jest
wzbudzić w  sobie pragnienie (wolę) zgodną z pragnieniami przedstawianej postaci, ale  jeśli
wykonasz silny wyrazisty gest, to pojawi się w tobie pragnienie. Jest tak dlatego, ze woli nie
można pobudzić wprost rozkazem, ale poprzez wykonywanie gestˆw może się wola obudzić.
Po wykonaniu gestu twoja wola zareaguje na niego.

Gest chytrości.

Ręce zaciskają się w pięści (napięcie woli), ramiona uniesione, całe ciało lekko pochyla się ku
ziemi, kolana uginają się (tchˆrzostwo), nogi lekko zwrˆcone ku sobie (skrytość).

Gest przerażenia po stracie (Judasz)

Ręce szybko (siła) wyrzucane są do gˆry (zdumienie). Pięści zaciskają  się (bˆl  i  siła)  i ręce
krzyżują się nad głową. Po krˆtkiej chwili (szok) ręce wolno opuszczasz w dˆł trzymając je
blisko ciała (przygnębienie). Stopniowo rozwierasz pięści, ramiona opuszczają się,  szyja  się
wyciąga, nogi prostują się i ciasno przylegają do siebie (rozpacz).