Spistreści

WstępdoKsięgiJonasza

.3

Jon1

.4

Posłannictwo,buntikara

.4

Jon2

.7

OcalenieJonasza

.7

Jon3

.9

PowtórnamisjainawrócenieNiniwy

.9

Jon4

.11

EgoizmProrokaawspaniałomyślnośćBoga

.11

KsięgaJonasza

BibliaTysiąclecia

WydanieV

zkomentarzamiBibliiJerozolimskiej

WydawnictwoPallotinum

2006

WstępdoKsięgiJonasza

WprzeciwieństwiedoinnychksiągprorockichKsięgaJonaszaniezawiera

animówiupomnień,aniwyroczni.Jestopowieściąoproroku,którynajpierw
przezzamierzonąucieczkęnaprzeciwległykraniecświatachceuwolnićsięod
powierzonejmuprzezPanamisjiprorockiej.Anastępnie,gdypodpresją
nadzwyczajnychwypadkówspełniawreszcieposłannictwoBożewNiniwiei
osiąganiespodziewanyrezultatpokuty,czujeżaldoBogaiczyniMuwyrzuty,
żeniezesłałzapowiedzianejkary.BohateremtejhistoriijestJonasz("Gołąb"),
synAmittaja,któregonajprawdopodobniejmożnaidentyfikowaćzprorokiem
JonaszemzGatha-Chefer(dziśMeszhed,około20kmnazachódod
Tyberiady),żyjącymwczasachkrólaizraelskiegoJeroboamaII(782-753;por.2
Krl14,25).

HistorięJonaszasamąwsobiemożnauważaćzapodaniedawnego

pochodzenia.Wydajesięjednak,żepisemniewobecnejformieliterackiej
zostałaonazredagowanawczasachponiewolibabilońskiej(586-538),aprzedr.
200(por.Syr49,10).Językjasnyiprosty,alemniejczystyniżjęzykKsięgiRut,
szeregarameizmówtakleksykalnych(Jon1,6;Jon3,7;Jon4,11itd.),jak
równieżgramatycznych(Jon1,7;Jon1,12;Jon4,6itd.),wpływinnych
proroków,zwłaszczaJeremiaszaiEzechiela,ideeprzewodniecałejksięgikażą
sądzić,żeVw.przedChr.,awięcczasyksiągEzdrasza,Nehemiaszaoraz
Kroniknajlepiejodpowiadająjejpowstaniu.

Pięknetoopowiadanie,odobrzezachowanymtekściehebrajskim,stanowi

zasadniczojednośćliteracką.Częśćuczonychsądzi,żepo3,4należyczytać
wiersz4,5.PewnątrudnośćstanowipsalmdziękczynnyJonasza(Jon2,3-10).
Uczenidzisiejsiprzyjmująmożliwośćpóźniejszejinterpolacjizewzględuna
luźnyzwiązektegopsalmuzkonkretnąsytuacjąimyśląprzewodniąksięgi.
KsięgaJonaszaniejestaniautobiografiąProroka,anijegobiografiąrealną,ale
wydajesię,iżjesttoutwórdydaktyczny(Jon3,10;Jon4,10n;por.Jr18,7n).
HistoriabowiemnienotujefaktutakwspaniałegonawróceniaNiniwy.
NatomiastliteraturabiblijnaznatematprorokówopierającychsięBogu(1Krl
19,4;Jr1,6nn;Jr15,10-18;Jr20,7-10),aznanenampewneszczegółyfolkloru
owychczasówzawierająrównieżtematryby,którapołknęłaczłowiekai
zachowałagożywego.Tedanepozwalająprzypuszczać,iżKsięgaJonasza
należydorodzajuliterackiegomidraszów,bardzorozwiniętychponiewoli,które
podawałyjakąślekcjębudującą.KsięgaJonaszachcepouczyćowoli
miłosiernegoBoga,któryczekanaznakprawdziwejpokuty,bymócprzebaczyć

(Wj34,6n;Ps86[85],15;Ne9,17;Jl2,13).Księgagłosiszerokiuniwersalizm,
darzącsympatiąwszystkiekrajeiwszystkichludzidobrejwoli,nawetdawnych
wrogówIzraela.

MyśliKsięgiJonasza,perłyliteraturyST,sąbliskieEwangelii.ChrystusPan

postawiłNiniwęzaprzykładnawrócenia(Mt12,41;Łk11,32),acudJonasza,
przebywającegotrzydniitrzynocewewnętrznościachryby,uznałzatypswego
zmartwychwstania(Mt12,39n;Łk11,30).Samfakt,żeChrystusPanposłużył
sięwzmiankąoJonaszu,niemożestanowićdowoduwystarczającegona
stwierdzeniehistorycznejrzeczywistościtejże.Wchodzitubowiemwgrę
jedynietenaspekt,iżpodobniejakepizodzrybąmiałwedługzamiaru
hagiografawykazaćautentycznośćmisjiprorockiejJonasza,tak
zmartwychwstanieChrystusamiałobyćibyłowielkimznakiemautentyczności
JegoposłannictwadziękicudownejinterwencjiBoga.

Jon1

Posłannictwo,buntikara

1

PanskierowałdoJonasza,synaAmittaja,tesłowa:

1,1.Chronologia.Z1Krl14,25wiemy,żeJonaszbyłprorokiemdziałającymwczasachJeroboamaII,królapanującegowpierwszejpołowieVIIIw.przedChr.(zob.komentarzdo2Krl

14).

2

Wstań,idźdoNiniwy–wielkiegomiasta–iupomnijją,

albowiemnieprawośćjejdotarłaprzedmojeoblicze.

1,2.Niniwa.NiniwanosiobecnienazwęTellKujundżikileżywpółnocnymIranie,nadrzekąTygrys,ok.960kmodZatokiPerskiej.WVIIIw.przedChr.Niniwanieosiągnęłajeszcze

swojejnajwiększejświetności.NapoczątkuVIIw.przedChr.SennacherybuczyniłtenstarożytnyośrodekkultuboginiIsztarstolicą,upiększyłteżmiastoiposzerzyłjegoobszar.Archeologomudałosię
odnaleźćruiny„niezrównanychpałaców"SennacherybaześciennymireliefamiprzedstawiającymioblężeniejudzkiejtwierdzyLakisz.OdnalezionoteżruinyświątyniIsztar,któraznajdowałasiępod
opiekąkrólówjużw2400przedChr.,WczasachJonaszaNiniwabyłajednymzgłównychwielkichośrodkówmiejskichAsyrii.

1,2.AsyriaiIzraelw1.poł.VIIIw.przedChr.AsyriastanowiłapoważnezagrożeniedlaIzraelawIXw.przedChr.Izraelprzystąpiłdokoalicjizachodniej,którawystąpiłaprzeciwko

SalmanassarowiIIIpragnącemurozszerzyćswojądominacjęnakrajeśródziemnomorskie(zob.komentarzdo1Krl22,1).W841przedChr.izraelskikrólJehupoddałsiępodwładzęAsyriiizapłacił
daninę(zob.komentarzdo2Krl10,34).WnastępnychdekadachAsyriazostałajednakznacznieosłabionaiwczasachJeroboamaIIwieledziesięcioleciminęłobezżadnychkonfliktówztymimperium.

3

AJonaszwstał,abyuciecdoTarsziszprzedPanem.Zszedłdo

Jafy,znalazłokrętpłynącydoTarszisz,uiściłnależnąopłatęiwsiadł
naniego,byudaćsięnimdoTarszisz,dalekoodPana.

1,3Tarszisz(por.1Krl10,1+;Ps48,8+)woczachHebrajczykówtokrańceświata.Jonaszchcesięuchylićodswejmisjiuciekająctakdaleko,jaktotylkomożliwe.
1,3.Tarszisz.Tarsziszbyłonajbardziejodległymmiejscemgeograficznymznanymwstarożytności.Chociażdzisiajjegodokładnepołożenieniejestwiadome,większośćkomentatorów

wierzy,żeznajdowałosięwpołudniowejHiszpanii,niektórzyopowiadająsięjednakzaKartaginąwAfrycePółnocnej.NapewnobyłtoportwzachodniejczęściMorzaŚródziemnegoodgrywający
ważnąrolęwhandlutowarami.

1,3.Jafa.JafależynadMorzemŚródziemnymnapołudnieodwspółczesnegoTelAwiwu.Tomiastozzatokąmorskąwspominanejestwtekstachegipskichifenickich,atakżew

dokumentachzKanaanu(tabliczkizAmarna).WokresiemonarchiiczęstoznajdowałosiępodkontroląfilistyńskiegomiastaAszkelon.

1,3.Okręt.Okrętyhandlowemiałyrozmaitąwielkośćiprzeciętnieosiągałyprędkośćoddwóchdoczterechwęzłów.WczasachSalomonaokrętywypływającedoTarsziszpowracały

dopieropotrzechlatach.Nawypływającenatymszlakuliczyłyprzynajmniejdwanaścieosóbzałogi.Ładunekskładałsięzwyklezziarna,winaioliwyzoliwek.

1,3.Opłata.Zesformułowania,któregotutajużyto,wielukomentatorówwnioskuje,żeJonaszzapłaciłzawynajęciecałegookrętu.Niezależnieodtego,czyrzeczywiście,zapłaconasuma

byłaznaczna.

4

AlePanzesłałnamorzegwałtownywiatr,inastaławielkaburza

namorzu,takżeokrętowigroziłorozbicie.

5

Przerazilisięwięc

żeglarzeikażdywołałdoswegobóstwa;wyrzucilidomorzaładunek,
którybyłnaokręcie,byuczynićgolżejszym.Jonaszzaśzszedłw
głąbwnętrzaokrętu,położyłsięitwardozasnął.

1,5doswegobóstwa.Marynarzesąróżnychnarodowości,każdymaswegoboga,alewierzyteżwmocinnychbogów.
1,5.Każdywołałdoswegobóstwa.Bóstwaopiekuńczerzadkobyłybóstwamikosmicznymi,żeglarzeniesądziliwięc,żeichwłasne(lubrodowe)bóstwoopiekuńczespowodowałoburzę.

Wpoliteistycznymkontekściestarożytnegoświatamożnabyłostwierdzićwsposóbpewny,żejakieśwydarzeniejestwynikiemdziałaniabóstwa,trudnobyłojednakustalić,którebóstwoje
spowodowałoidlaczegotouczyniło.Żeglarzewołalidoswoichbogówwnadziei,żeopiekuńczebóstwozechcewywrzećwpływnaboga,którytaksięrozgniewał,żezesłałburzę.Wołaliopomoc,nie
zaśbywyrazićskruchęichęćnawrócenia.Należałozwrócićsiędojaknajwiększejliczbybóstw,dlategokapitankazałzbudzićJonasza,byionwezwałnapomocswojeopiekuńczebóstwo.

6

Przystąpiłwięcdoniegodowódcażeglarzyirzekłmu:Dlaczego

tyśpisz?Wstań,wołajdotwegoBoga,możeprzypomnisobieBógo

nasiniezginiemy.

7

Mówiliteż[żeglarze]jedendodrugiego:

Chodźcie,rzućmylosy,adowiemysię,zczyjegotopowodu
nieszczęście[spadło]nanas.Irzucililosy,alospadłnaJonasza.

1,7Mniemanie,żeobecnośćwinnegonastatkustanowiniebezpieczeństwodlawszystkich,możnaznaleźćtakżegdzieindziejwstarożytności.

8

Rzekliwięcdoniego:Powiedznam,zjakiegopowodutaklęska

przyszłananas?Jakijesttwójzawód?Skądpochodzisz?Jakijest
twójkraj?Zjakiegojesteśnarodu?

1,8zjakiegopowodutaklęskaprzyszłananas?Dodanezatekstemhebr.,jestglosąwziętązpoprzedniegowiersza.Wgrec.pominięta.
—twójzawód?Dosł.:„twojezajęcie”,tzn.„twójzawód”lub„celtwejpodróży”.

9

Aonimodpowiedział:JestemHebrajczykiemiczczęPana,

Boganieba,którystworzyłmorzeiląd.

1,9.Kosmicznebóstwo.WodpowiedziJonaszpodajejedynieswojepochodzenieetniczne(„jestemHebrajczykiem")orazwskazujeBoga,któremusłuży.WjegoopisiePananajważniejsze

jestukazanieGojakoBóstwakosmicznegoistwórczego-dokładnietakiego,jakiemogłozesłaćmorskąburzę.

10

Wtedywielkistrachzdjąłmężówirzeklidoniego:Cośty

uczynił?–albowiemwiedzielimężowie,żeonuciekaprzedPanem,
boimtopowiedział.

1,7-10.Losy.Chociażczasamirzucanolosy,byumożliwićbóstwukomunikowaniesięzludźmi,wwieluprzypadkachbyłatozwyczajnaczynnośćprzypominającanaszerzucaniemonety.

Wtymprzypadkunierzucanolosów,byustalićwinnego,leczbypostanowić,ktopierwszypodanaochotnikainformację,czymmógłobrazićbogów.Zrozumiałe,żeniktniechciałbyćpierwszy.Przed
rzucaniemlosówkażdyumieszczałswójznakwnaczyniu,następniepotrząsanonimiwyrzucanojeden.

1,10.Boimtopowiedział.Wcześniejpowiedziałim,żeuciekaprzedswoimBogiem,nieprzejęlisiętymjednak-byłtoproblemJonasza,przypuszczalnieniejegojednego.Przerażenie

wzrasta,gdyodkrywają,żeucieczkaJonaszanarażaichwszystkichnacierpieniezrękijegoBoga.

11

Izapytaligo:Copowinniśmyciuczynić,abymorzeprzestało

sięburzyćdokołanas?Falebowiemwdalszymciągusiępodnosiły.

12

Odpowiedziałim:Weźciemnieirzućciewmorze,aprzestanąsię

burzyćwodyprzeciwwam,ponieważwiem,żezmojegopowodutak
wielkaburzaprzeciwwampowstała.

1,12.Weźciemnieirzućciewmorze.ŻeglarzeniechętnieposłuchaliradyJonasza,wierzylibowiem,żebóstwachroniążycieswoichczcicieli.ZamordowanieJonaszamogłoichnarazićna

pomstęjegoBoga.

13

Ludzieci,wiosłując,usiłowalizawrócićkulądowi,alenie

mogli,bomorzecorazsilniejsięburzyłoprzeciwnim.

14

Wołaliwięc

doPanaimówili:OPanie,prosimy,niedozwólnamzginąćzpowodu
życiategoczłowiekainieobciążajnasodpowiedzialnościązakrew

niewinną,albowiemTyjesteśPanemijakCisiępodoba,takczynisz.

15

IwzięliJonasza,iwrzuciligowmorze,aonoprzestałosięsrożyć.

16

OgarnęławtedytychludzibojaźńprzedPanem.ZłożyliPanuofiarę

iuczyniliśluby.

1,16Autorpodkreślaprawośćpogańskichmarynarzy:sąonizgorszenibuntemJonaszaprzeciwJahwe(w.10),lękająsięGoobrazićpoświęceniemJonasza(w.14),wreszcie,poznawszy

Jegomoc,oddająMucześć.

1,11-16.Copowinniśmyciuczynić?Kolejnepytanieżeglarzydotyczysposobuprzebłaganiabóstwa.Ludziestarożytnirzadkorozumowaliwkategoriachnawrócenia,trudnobyłobowiem

ustalićmotywacjębogów.Ponieważstarożytnebóstwaaniniewydawałysięmoralne,anikonsekwentne,ichgniewmógłwynikaćzkaprysu,zaśkara-byćarbitralnaidziecinna.Różnebóstwamożna
byłoprzebłagaćnaróżnesposoby,więcżeglarzezwracająsięoradędoJonasza.

1,16.ZłożyliPanuofiarę.Kiedymorzesięuspokoiło,żeglarzeoddalicześćBogu.Złożyliprzypuszczalnieofiarępokarmową,którejniespalilinaokręcie,leczwrzucilidomorza.Inną

możliwościąjest(ponieważpodczasburzycałyładunekzostałwyrzuconyzaburtę),żechodzioofiaręzłożonąpozawinięciudoportu(dalszapodróżdoTarsziszniemiałasensu).

1,16.Uczyniliśluby.WStarymTestamencieistarożytnymświecieślubymiałyzwyklezwiązekzofiarą.Naprzykładżeglarzemogliślubować,żewrocznicętegowydarzeniacorokubędą

składaliJahweofiarępamiątkową.Ślubstanowiłwyznanie,żeżeglarzedoświadczylinasobiepotęgiBożej.Ztekstubiblijnegowżadnymrazieniewynika,iżporzuciliswoichbogówiprzyjęli
monoteistycznąwiaręwJahwe.Uznaniemocyjednegobóstwaniewykluczałooddawaniaczciinnym.

Jon2

OcalenieJonasza

1

Panzesłałwielkąrybę,abypołknęłaJonasza.IbyłJonaszwe

wnętrznościachrybytrzydniitrzynoce.

2,1OtejrybieibardziejogólnieocudachobficieopowiedzianychprzezautoraJonzob.Wstęps.1032.
2,1.Wielkaryba.Jonaszzostałpołkniętyprzezstworzenie,któretekstokreślajako„wielkąrybę"-toprzypuszczalnienajbardziejogólnyopis,jakimożnabyłopodać.Wbiblijnymwersecie

niemaniczego,copozwoliłobyrozstrzygnąć,czywsensietechnicznymchodziorybę,czyssaka,ponieważwjęzykuhebrajskimsłowotooznaczawszelkiemorskiestworzenia.Ztegopowodunie
możnaustalićgatunkuzwierzęcia.ChociażmożnaprzeprowadzićbadaniawielkościprzełykuróżnychgatunkówzwierzątżyjącychwMorzuŚródziemnym,podkreśleniebezpośredniegoudziałuPanaw
tymwydarzeniupowoduje,żewowejrybienienależydoszukiwaćsięniczegozwykłegolubregularnego.Wreligiachstarożytnegoświatadużestworzeniamorskiesymbolizowałysiłychaosu,które
zostałyujarzmioneprzezstwórczebóstwopodczasaktustworzenia.Jahwezostałjakzawszeprzedstawionyjakosprawującycałkowitąkontrolęnadmorskimistworzeniami-wielkarybanajzwyczajniej
wykonujeJegowolę.

2

ZwnętrznościrybymodliłsięJonaszdoPana,Bogaswego.

2,2Następującyterazkantyk(w.3-11),mozaikatekstówzaczerpniętychzróżnychpsalmów,mazwykłąstrukturępsalmówdziękczynnych:jesttowspomnienieprzebytychudrękiopowieść

ouwolnieniuodnich.Psalmiściporównująwielkieniebezpieczeństwadośmierci,auwolnienieodnich—dozmartwychwstania.Tosamoznajdujemyitu(por.w.6i7oraz8kantyku).Morze,
początkowonieprzyjacielBoga(por.Hi7,12+),jesttraktowanealbojakokrólestwośmierci,alborzadziejjakodrogaprowadzącadoniego.Zrozumiałesązatemtakmocnewyrażeniawtymkantyku
orazto,żeprzygodęJonaszaprzedstawiłJezus(Mt12,40;Łk11,30)jakofiguręswegowłasnegopobytu„wsercuziemi”(chodzituraczejoSzeolniżogrób;por.Jon2,2-3).Królestwośmierciukazuje
sięwtedyjakożarłocznypotwór,któryniemożezatrzymaćJezusaiwyrzucaGozsiebiepodczaszmartwychwstania.AnalogiachrztuchrześcijaninaizmartwychwstaniaChrystusadoprowadziłado
wykorzystaniawtymsamymsensiefiguryJonaszawtypologiichrzcielnej.

3

Imówił:WutrapieniumoimwołałemdoPana,aOnmi

odpowiedział.ZgłębokościSzeoluwzywałempomocy,aTy
usłyszałeśmójgłos.

4

Rzuciłeśmnienagłębię,wewnętrzemorza,i

nurtmnieogarnął.WszystkieTwemorskiebałwanyifaleTwoje
przeszłynademną.

5

RzekłemdoCiebie:Wygnanydalekoodoczu

Twoich,amimotonadalspoglądamnaTwójświętyprzybytek.

2,5amimotonadałspoglądamna.BJ:„Jakżebędękontemplował”,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:„Jednakbędękontemplował”.

6

Wodyogarnęłymniezewsząd,ażpogardło,oceanmnieotoczył,

sitowieoplotłomigłowę.

2,1-6.ModlitwaJonasza,Modlitwatamożebyćdobrzeznanymhymnemlubwykorzystanymfragmenteminnego,znanegoautorowiksięgi,materiału.Niewspominasięwniejowielkiej

rybie,zaśgroźbazestronywódjestczęstospotykanymelementemhymnów.Starożytniuważalimorzezagroźnądomenęchaosu,wktórejmożnabyłooczekiwaćjedynieśmierci.Niezależnieodtego,
jakprzerażającaokazałasięryba,Jonaszzrozumiał,żebyłaonawybawieniemodPana.

7

Doposadgórzstąpiłem,zaworyziemi[już]zamnąnazawsze.

AleTywyprowadziłeśmojeżyciezprzepaści,Panie,mójBoże!

2,7Doposadgór.Dosł.:„dokorzenigór”.Bezwątpieniachodziodnomorza(naktórym,jakuważano,miałaspoczywaćziemia).

8

Gdygasłowemnieżycie,wspomniałemPana,amodlitwamoja

dotarładoCiebie,doTwegoświętegoprzybytku.

9

Czcicielemarnych

bożkówopuszczająŁaskawegodlanich.

10

AlejaTobiezłożęofiaręz

głośnymdziękczynieniem.Spełnięto,coślubowałem.Zbawieniejest
uPana.

2,7-10.ZwiązekłączącyJonaszazPanem.Bożaobecnośćznajdowałasięwświątyni,zatemmodlitwyJonaszamusiałydoniejdotrzeć.ChociażJonaszzdajesobiesprawęzeswego

nieposłuszeństwa,nadaluważasięzawiernegoPanu.Niezacząłoddawaćczcipogańskimbogom.

2,10.ŚlubJonasza.Zmodlitwyniewynika,jakiegorodzajuślubzłożyłJonasz,jednakwiększośćstarożytnychślubówdotyczyławykonaniajakichśrytuałów.KsięgaKapłańska,wopisie

różnychrodzajówofiar,mówioślubachzawierającychprzyrzeczenieichzłożenia(zob.komentarzdoKpł3,1-5i27,2-13).Niewiedzącnicwięcejnatematcharakteruślubu,możnadomniemywać,że
Jonaszspełnigoprzezzłożenieofiarydziękczynnej.Nicniewskazuje,żeślubował,iżudasiędobrowolniedoNiniwy.WstarożytnymhymniedoSzamaszaczytamy,żebógsłońcawybawiaosaczonych
przezpotężnefale,przyjmującwzamianichofiaryzpłynów.

11

PannakazałrybieiwyrzuciłaJonaszanaląd.

Jon3

PowtórnamisjainawrócenieNiniwy

1

PanprzemówiłdoJonaszaporazdrugitymisłowami:

2

Wstań,

idźdoNiniwy,wielkiegomiasta,igłośjejupomnienie,któreJaci
zlecam.

3

JonaszwstałiposzedłdoNiniwy,jakpowiedziałPan.

Niniwabyłamiastembardzorozległym–natrzydnidrogi.

3,3bardzorozległym.Dosł.:„wielkimprzedBogiem”.Tonajmocniejszewyrażeniestopnianajwyższegowhebrajskim,„trzydnidrogi”toinnahiperbola,mającaukazaćbajecznerozmiary

miasta.

3,3.Niniwabyłamiastembardzorozległym.RozmiaryNiniwyopisanowkategoriachczasu,któregoJonaszpotrzebowałbynawykonanieswojejmisji.Proroknieobchodzimiastawzdłuż

jegomurów,leczgłosiswojeprzesłanienakolejnychmiejskichplacach.Podczasswejwędrówkimusiałteżobejśćkilkabrammiejskichorazobszarówświątyń.Ważneobwieszczeniamożnabyło
komunikowaćwkilkuokreślonychporachdnia.

4

PocząłwięcJonasziśćprzezmiastojedendzieńdrogiiwołał,i

głosił:Jeszczeczterdzieścidni,aNiniwazostaniezburzona.

3,4czterdzieścidni.PrzypominatoczterdzieścidnipotopulubczterdzieścilatWyjścia(por.też1Krl19,8).Grec.czyta:„Jeszczetrzydni”(por.Jon2,1).
3,1-4.PoszedłdoNiniwy.OdległośćzJafy(gdzierybamogławyrzucićJonaszanabrzeg)doNiniwywynosiłaokoło880km.Karawanypokonywałyzwykle32-40kmdziennie,zatem

podróżJonaszadoNiniwytrwałabyok.miesiąca.

3,4.PrzesłanieJonasza.JonaszniesiemieszkańcomNiniwyprzesłanienadchodzącegosądu,częstopojawiającesięnaustachproroków.Nienależymylićroliprorokazroląmisjonarza.W

starożytnymświecieprorokmiałzazadanieprzekazaćokreślonejgrupiesłuchaczytakąwiadomość,jakąotrzymałodBoga.ZadaniemmisjonarzabyłobyprzekazanieBożejwieściozbawieniudla
każdego.Przesłanieprorockierzadkobyłotakprzyjemnejakwiadomośćprzynoszonaprzezmisjonarza.WprzesłaniuJonaszaniemaniczego,cowzywałobydonawrócenialubodwróceniasięod
fałszywychbogów.BrakteżpouczeńnatematwoliBożejioskarżaniaowyrządzonezło.Niemawnimżadnejwarunkowejpropozycji.Prorokwstarożytnymświecienieprzybywałwprowadzaćw
tajnikiteologiilubprzekonaćdoprzyjęciaokreślonegopoglądureligijnego.Zjawiałsię,byogłosićwiadomośćodBoga.

3,4.Prorocy.Instytucjaprorockabyładobrzeznanawstarożytnymświecie,dlategoopisanatutajsytuacjaniejestniczymnowymdlaAsyryjczyków.Istniejekilkawzmianeknatemat

asyryjskichprorokówiichproroctwwdokumentachzokresupanowaniaAsurbanipala(okołostulatpóźniejszychodJonasza).Prorocypełnilitamrolęoficjalnychinieoficjalnychdoradców
królewskich.Wzachowanychproroctwachprzesłaniejestzasadniczopozytywne,potwierdzadziałaniakróla,jegodecyzjeipolitykę.WcześniejszeprzykładyzMari(XVIIIw.przedChr.)majączęściej
charakternegatywny,ukazująjednakprorokówprzekazującychprzesłaniekrólom.

5

IuwierzylimieszkańcyNiniwyBogu,ogłosilipostiprzyoblekli

sięwworyodnajstarszegodonajmłodszego.

3,5PrzykładnenawróceniemieszkańcówNiniwywspomniJezus(Mt12,41;Łk11,32).Tu,jakwEwangelii,podkreślaonoprzezkontrastniedowiarstwoŻydów.
3,5.Przyjęcieproroctwacudzoziemca.Fakt,żeJonaszbyłcudzoziemcemreprezentującyminnykrajlubinnegoBoga,niemiałwiększegoznaczenia.Wpoliteistycznejreligiistarożytnego

światabyłomiejscedlawielubogówmogącychkorzystnielubniekorzystniewpływaćnaludzkieżycie.Wcudzoziemskichdelegacjachznajdowalisięczasamiprorocy,abyzapewnićprzychylność
bóstwa(lubjejbrak)prowadzonymnegocjacjom.JeśliwyroczniemieszkańcówNiniwypotwierdzałyprzesłanieJonasza,niemielionipowodu,bypodejrzewaćgoooszustwolubkuglarstwo.To,żebył
cudzoziemcem,mogłojedyniepotwierdzaćprawdziwośćjegoprzesłania,zjakiegobowiempowodumiałbyodbywaćdalekąpodróż,jeśliniedziałałpodwpływembóstwa?Należyrównieżpamiętać,że
Jonaszniekazałimzmienićreligiianiniestarałsięzdetronizowaćichnarodowegobóstwa.

6

DoszłatasprawadokrólaNiniwy.Powstałwięcztronu,zdjąłz

siebiepłaszcz,przyoblókłsięwwóriusiadłnapopiele.

3,6CałatascenapokutyinawróceniajestantyteząJr36(por.Wstęps.1032);ponadtopełnowniejwyrażeńdrogichJeremiaszowi.
3,6.Wstałztronu.WAsyriigdyjakiśomenlubproroctwozapowiadało,żekrólznajdujesięwniebezpieczeństwie,wyznaczanojegozastępcę.Człowiektenzasiadałnakrólewskimtroniei

nosiłkrólewskieszaty,aprawdziwywładcadokonywałoczyszczenia.Częstopopewnymczasiezastępczykrólbyłzabijany.Asyryjczycymielinadzieję,żewtensposóbodwrócąniebezpieczeństwood
prawdziwegowładcy.Womawianymfragmencieniemacoprawdażadnejwzmiankinatematzastępcy,zachowaniekrólamożejednakwskazywaćnaodprawienietakiegorytuału.

7

Zrozkazukrólaijegodostojnikówzarządzonoiogłoszonow

Niniwie,conastępuje:Ludzieizwierzęta,bydłoitrzodaniechnicnie

jedzą,niechsięniepasąiwodyniepiją.

8

Ludzieizwierzętaniech

przyoblekąsięwwory.NiechżarliwiewołajądoBoga!Niechajkażdy
odwrócisięodswojegozłegopostępowaniaiodnieprawości,którą
[popełnia]swoimirękami.

3,8Ludzieizwierzęta.WBJpominiętotowyrażenie,błędniepowtórzonezaw.7.
3,8.Zwierzętaobleczonewwory.Obleczeniezwierzątwwory(zgrzebnątkaninęwykonanązkoziejsierści)jestkolejnymdowodemniezrozumieniaprzezmieszkańcówNiniwycharakteru

BogaIzraela.Ponieważnawetzwierzętamogłyobrazićbóstwo,musiałyuczestniczyćwrytualeprzebłagania.

9

Ktowie,możesięzwróciiulitujeBóg,odstąpiod

zapalczywościswegogniewu,iniezginiemy?

10

ZobaczyłBógich

czyny,żeodwrócilisięodzłegopostępowania.IulitowałsięBógnad
niedolą,którąpostanowiłnanichsprowadzić,iniezesłałjej.

3,5-10.Uwierzeniewproroctwo.MieszkańcyNiniwyuwierzyli,żeprzesłanieJonaszapochodziodBoga,któryprzypuszczalniespełniswojągroźbę.Moglidojśćdotegowniosku,

porównującnp.przesłanieJonaszazwyroczniąodczytanąnapodstawieomenów.Omenybyłyzjawiskamiobserwowanymiwświecienaturalnym,któremiałcechowaćzwiązekztym,cobogowie
zamierzająuczynićwsferzehistorii.Omenyodczytywanoczęstozwnętrznościzwierząt,którecodziennieskładanowofierze.Różnesposobyułożeniatakichorganówjaknerkiiwątrobamiałystanowić
pomyślnelubniepomyślneznaki.Omenówdostarczałozachowaniezwierząt(np.lotptaków),ruchyciałniebieskichiwieleinnychzjawisk.JeślinakilkadnilubtygodniprzedwystąpieniemJonasza
otrzymanoniepomyślneznaki,ludnośćNiniwymogłabyćskłonnadowiarywprawdziwośćjegoprzesłania.Gdybyzłożonoofiaryizwnętrznościzwierzątodczytanonadciągającązagładę,przesłanie
Jonaszazostałobypotraktowanebardzopoważnie.

3,5-10.Odpowiedź.OdpowiedźmieszkańcówNiniwyjestjednocześnietypowainietypowa.Nietypowośćjejpoleganatym,żewobyczajuasyryjskimlubbabilońskimpostniejesttypową

reakcjąreligijną.Znanesąprzykładykrólównoszącychwórpokutny,„niczympokutującygrzesznik"(Assarhaddon,Asurbanipal).Tradycyjnymsposobempodejściabyłobypodjęciepróbyprzebłagania
bóstwawykonaniempewnychrytuałów(ofiar,libacjiitd.)lubwypowiedzeniemzaklęćpowstrzymującychbóstwoprzedpodjęciemdziałania.Ztegowzględuwydajesięprawdopodobne,żewobliczu
gniewuBożegomieszkańcyNiniwypostanowilispróbowaćpodejśćIzraelitów.Typowejestto,żestaralisięprzebłagaćrozgniewaneBóstwo.Niemielipojęcia,comogłowzbudzićgniewJahwe,lecz
zbadaniereligiiIzraelitówujawniło,żeichBógpragniesprawiedliwościinawróceniaokazywanegoprzezpostichodzeniewpokutnymworze,któryzwyklenoszononaznakżałoby.Odprawione
rytuały(wórpokutnyipost)orazreformyetycznewskazują,żepoważniepotraktowaliprzesłanieJonasza,cobynajmniejniedowodzinawrócenia.PoliteistycznareligiaAsyriinieznałapojęcia
monoteizmu,przymierzalubprawa.Jedynymnawróceniem,jakieznali,byłyprzetasowaniabóstwwhierarchiipanteonu.ObywateleNiniwyniepozbylisięswoichbożków,nieokazaliteżchęci
zastąpieniaswoichbogówJahwe,BogiemIzraela.Uznaniemocybóstwanieoznaczałouwierzenia,żejestonojedynymiwyłącznymBogiem.

Jon4

EgoizmProrokaawspaniałomyślnośćBoga

1

NiepodobałosiętoJonaszowiioburzyłsię.

2

Modliłsięwięcdo

Panaimówił:Proszę,Panie,czynietowłaśniemiałemnamyśli,
będącjeszczewmoimkraju?Dlategopostanowiłemuciecdo
Tarszisz,bowiem,żeTyjesteśBogiemłagodnymimiłosiernym,
nieskorymdogniewuibogatymwłaskę,litującymsięnadniedolą.

3

Teraz,Panie,zabierzmi,proszę,mojeżycie,albowiemlepszadla

mnieśmierćniżżycie.

4

Panodrzekł:Czyuważasz,żesłuszniejesteś

oburzony?

4,1-4.GniewJonasza.Jonaszjestrozgniewany,żePantakłatwoskapitulowałwobecpogańskiejtaktykiprzebłaganiabóstwa.Jestzakłopotanyipełenteologicznegozgorszenia,iżJahwe

taksnadnieokazałwspółczucie,mogłotobowiemsugerować,żemożnaGokupić.MieszkańcyNiniwymogliGouznaćzapodobnegodowłasnychbogów.

5

Jonaszwyszedłzmiasta,zatrzymałsiępojegowschodniej

stronie,tamzrobiłsobieszałasiusiadłwcieniu,abywidzieć,cosię
będziedziałowmieście.

6

APanBógsprawił,żekrzewrycynusowy

wyrósłnadJonaszem,bycieńbyłnadjegogłowąiżebymuująćjego
goryczy.Jonaszbardzosięucieszył[tym]krzewem.

7

Aleznastaniem

brzaskudnianastępnegoBógzesłałrobaczka,abyuszkodziłkrzew,
takiżusechł.

8

Apotem,gdywzeszłosłońce,zesłałBóggorący

wschodniwiatr.SłońcetakprażyłoJonaszawgłowę,żezasłabł.
Życzyłwięcsobieśmierciimówił:Lepiejdlamnieumrzeć,aniżeli
żyć.

4,8gorący.Wedługgrec.Wtekściehebr.słowoniezrozumiałe.
4,8.Gorący,wschodniwiatr.Wschodnimwiatremniemógłbyćtutajhamsin(lubsirocco),bowiemwówczassłońcenieodgrywałobywiększejroli.Wschodniwiatrstanowiłproblemw

Palestynie,ponieważnawschódodniejrozciągałasiępustynia,jednakżewNiniwiewschodniwiatrprzynosiłzwykledeszcz.Wtekściechodziokonkretnyrodzajwschodniegowiatru[BT:„gorący"],
leczcharakteryzującegohebrajskiesłowowystępujejedynietutaj,dlategotrudnopodaćjegoprecyzyjneznaczenie.

9

NatorzekłBógdoJonasza:Czysłuszniesięoburzaszzpowodu

tegokrzewu?Onodpowiedział:Słuszniejestemśmiertelnie
zagniewany.

4,5-9.Krzewirobaczek.RoślinadostarczającacieniaJonaszowizostałaopisanawsposóbogólny,oznaczającyzwyklekrzewtykwy[BT:„krzewrycynusowy"].Podobniejakwprzypadku

wielkiejryby,użytaterminologiahebrajskaniepozwalanabardziejkonkretneustalenia.Robak,któryzniszczyłkrzew,należałprzypuszczalniedorodzinymszyc.

10

RzekłPan:Tobieżalkrzewu,któregonieuprawiałeśinie

wyhodowałeś,którywnocywyrósłiwnocyzginął.

11

AczyżJanie

powinienemokazaćlitościNiniwie,wielkiemumiastu,gdzieznajduje
sięwięcejniżstodwadzieściatysięcyludzi,którzynieodróżniają
swejprawejrękiodlewej,anadtomnóstwozwierząt?

4,11TenostatnirozdziałkończysiępodkreśleniemwszechogarniającegoBożegomiłosierdzia.Bógzmiłowałsięnadswymprorokiempołkniętymprzezrybę(2,7),nadskruszonąNiniwą,

mateżmiłosierdziedlaJonaszazasmuconegowswymegoizmie.TakżeJegoodpowiedź(4,10-11)jestpełnałagodnejiżyczliwejironii:troskaBogarozciągasięażnazwierzęta,awiększyjestpowód,
byniepokoićsięoludzi,łączniezmałymidziećmi,„nieodróżniającymiswejprawejrękiodlewej”.CałaksięgaprzygotowujewtensposóbewangeliczneobjawienieBoga-Miłości.

4,11.LiczbamieszkańcówNiniwy.AsyryjscybadaczeoszacowaliliczbęmieszkańcówNiniwy(miastawrazzotaczającymijewioskami),gdybyłastolicąpaństwa,na300000osób,

dlategoliczba120000wokresiewcześniejszymniejestniemożliwa.

TableofContents

WstępdoKsięgiJonasza.3
Jon1.4
Posłannictwo,buntikara.4
Jon2.7
OcalenieJonasza.7
Jon3.9
PowtórnamisjainawrócenieNiniwy.9
Jon4.11
EgoizmProrokaawspaniałomyślnośćBoga.11