Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

HISTORIA  MEDYCYNY XV-XVIII wiek 

 

 

ZMIANY  POLITYCZNO-SPOŁECZNE  I  GOSPODARCZO-KULTURALNE  

WARUNKUJĄCE  REWOLUCJĘ  NAUKOWĄ PRZEŁOMU  XV  I  XVI w. 

• 

Zdobycie Konstantynopola 1453 r. 

• 

Napływ uczonych Greków do państw zachodnich, głównie do Włoch (znajomość 
greki, oryginalne dzieła, Zachód poznaje Arystotelesa, Hippokratesa) 

• 

Odrodzenie nauki i sztuki (poszukiwanie zabytków po dawnych Rzymianach) 

9

 

Rozwój budownictwa w stylu odrodzenia, rzeźbiarstwa i malarstwa 
(Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Rafael 

9

 

Nauka rysunku – studia z natury = potrzeba lepszego poznania kształtów 
człowieka, jego budowy = rozwój anatomii – nie wg Galena, ale opartej na 
rzetelnym badaniu ciała ludzkiego, żywego lub martwego 

• 

Podróże i odkrycia morskie XV w. 

9

 

1486 r. – Diaz opływa przylądek Dobrej Nadziei = otwarcie nowej drogi do 
Indii – Vasco da Gama (1498) 

9

 

1492 r. – Krzysztof Kolumb odkrywa Amerykę 

• 

Wynalazek druku – II poł. XV w. (szybsze rozpowszechnienie nowych wiadomości 
i nowych haseł; druk dzieł starożytnych autorów) 

 

LEONARDO  DA  VINCI (1452-1519) 

• 

Genialny malarz 

• 

Wielki uczony 

• 

Głęboki myśliciel 

• 

Wszechstronny badacz 

• 

Pierwszorzędny anatom – dokładny, ścisły, badający zwłoki ludzkie na sekcji, z 
nożem w ręku 

• 

Przygotowywał prawdopodobnie większe dzieło anatomiczne 

 

KRYTYKA  MEDYCYNY  SCHOLASTYCZNEJ 

FILOZOFIA  PRZYRODY  I  KRYTYKA  AUTORÓW  ŚREDNIOWIECZNYCH 

 

PARACELSUS (1493-1541) 

• 

Lekarz, alchemik 

• 

Ogromna biegłość lekarska 

• 

Nieubłagany przeciwnik medycyny galenowskiej oraz „książkowych” lekarzy 

• 

Publicznie wrzucił w ogień „Kanon” Avicenny – jawnie zerwał z autorytetami 

• 

Wystąpił przeciwko aptekarzom, którzy przyrządzali długie i drogie recepty i 
zamiast nich wprowadził pojedyncze, silnie działające leki 

• 

Chciał ponownie połączyć medycynę i chirurgię 

• 

Lekceważył znaczenie anatomii 

• 

Bóg i natura to jedno i to samo 

 

PODSTAWY  REWOLUCJI  NAUKOWEJ 

DZIEŁA  KOPERNIKA, VESALIUSZA  I  GALILEUSZA 

 
ANDREAS  VESALIUSZ (1515-1564) 

• 

Zamiłowanie do badań przyrodniczych 

• 

Studia w Paryżu (3 lata) 

www.lek2002.prv.pl 

1

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

• 

Zauważył wiele błędów w anatomii Galena; anatomia Galena = anatomia małpy, a 
nie człowieka 

• 

1543 (gdy miał 28 lat) wydał dzieło De humani corporis fabrica libri septem (stało 
się podstawą nowoczesnej anatomii; ważnym czynnikiem upadku średniowiecznej 
wiary w autorytety i dowodem na słuszność poglądu, że przyrodę trzeba badać i 
uważnie opisywać, wierząc tylko swoim oczom) 

 

MIKOŁAJ  KOPERNIK  (1473-1543) 

• 

Astronom i lekarz, człowiek uniwersalnie wykształcony 

• 

Dzieło De revolutionibus orbium coelestium (1543) 

• 

W naturze panuje wszędzie prostota i rozum 

• 

Nowy, heliocentryczny pogląd na świat = obalenie nauki Arystotelesa, degradacja 
Ziemi w układzie świata – jedno z najśmielszych twierdzeń epoki Odrodzenia 

• 

Żeby trafnie ujmować zjawiska potrzeba (oprócz zmysłowego spostrzegania): 
pracy umysłu + swobody ducha + zdolności pomijania tego, o czym pozornie 
świadczą zmysły i czego wymagają ortodoksyjne poglądy 

 

GALILEUSZ  (GALILEO  GALILEI, 1564-1642) 

• 

Potwierdził system Kopernika 

• 

Z jego imieniem wiąże się nowożytna mechanika, która stanowi podstawę 
dzisiejszej fizyki, fizjologii i astronomii – ciała poruszające się w pustej przestrzeni i 
jeden wszechświat, w którym wszędzie obowiązują te same prawa mechaniki 

• 

Ostatecznie obalił Arystotelesa i całą jego naukę (fałszywa nauka o rzekomej 
różnicy między światem niebieskim, niezmiennym a światem ziemskim, 
zmiennym); na niebie również zachodzą zmiany; monizm świata fizycznego (w 
odróżnieniu od dwoistości w pogl. Arystotelesa)) 

• 

Nowa mechanika – używa pojęcia siły (w odróżn. Od formy u Arystotelesa i duszy 
u innych) 

• 

Wszystko mierzył, ważność stosunków przed kontemplacją i spekulacją 

 

ROZWÓJ  ANATOMII  CZŁOWIEKA  (XV-XVI w.) 

 

• 

Odkrycia anatomiczne narządu słuchu – Alessandro Achillini (1463-1512) 

• 

Opis chrząstek nalewkowatych – Berengario da Carpi (1470-1530) 

• 

Odkrycie zastawek żylnych – Jacques Sylvius-Dubois (1488-1555) 

• 

Interesujące badania anatomiczno – fizjologiczne Leonarda da Vinci (1452-1519)+ 
anatoma Marco de la Torre (1473-1566) 

  Wiele nowych spostrzeżeń, np. – wszystkie naczynia wychodzą z serca, opis 

mechaniki zastawek serca, prawidłowy opis połączeń nerwów obwodowych z 
ośrodkowym układem nerwowym 

• 

Andreas Vesaliusz (1514-1564) 

 Student 

Sylviusa 

  Tabulae anatomicae sex (wiele błędów od Galena, np. opis pięciopłatkowej 

wątroby) 

  De humani corporis fabrica libri septem, rysunki Jana Stephanusa Calcara (1499-

1546); doskonałą obserwacja układu mięśniowego w ruchu, przestrzenne 
wyobrażenia naczyń i nerwów 

 Zachowało się wiele nazw wprowadz. przez niego, np.zastawki mitralne, mięsień 

kapturowy; między komorami serca nie ma żadnych otworów, przez które mogłąby 
przedostawać się krew; płuca rozszerzają się w wyniku ruchów klatki piersiowej 

www.lek2002.prv.pl 

2

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

• 

Opis narządu słuchu i narządów płciowych – Gabriele Fallopio (1523-1562) w 
Oservationes Anatomicae (1563) 

• 

Kolejne badania narządu słuchu – Bartolomeo Eustachio (1520-1574) 

 

ROZWÓJ  ANATOMII 

• 

Valvula ileocoecalis – Caspare Bauhin (1605) 

• 

Opis naczyń chłonnych u psa – Gasparo Aselli (1622) 

• 

Badania nad budową wątroby – Francis Glisson (1654) 

• 

Ductus pancreaticus u człowieka – Johann Georg Wirsung (1642) 

• 

Ductus thoracicus – Jean Pecquet (1647) 

• 

Opis naczyń limfatycznych u człowieka – Olaf Rudbeck (1647) 

• 

Odkrycie płucnych naczyń włosowatych – Marcello Malpighi (1661) 

• 

Odkrycie kłębków nerkowych i struktury śledziony – Marcello Malpighi (1666) 

• 

Odkrycie ductus parotideus – Niels Stensen (1661) 

• 

Badania nad włóknami mięśnia sercowego – Richard Lower (1669) 

• 

Gruczoły dwunastnicze – Johann Conrad Peyer (1687) 

• 

Gruczoły ślinowe jelita cienkiego – Johann Nathanael Lieberkühn (1745) 

• 

Ciałko rzęskowe – Johann Gottfried  Zinn (1755) 

 

POCZĄTKI  NOWOŻYTNEJ  NAUKI  O  KRĄŻENIU  KRWI 

• 

Anatomia ożywiona (anatomia animata) 

• 

XIII – wieczne rozważania lekarza arabskiego IBN  AN NAFISA w komentarzu do 
Kanonu Avicenny 

 Wychodząc z założenia, że między komorami jest przegroda, ale nie ma w niej 

otworów, przez które mogłąby przdostawać się krew, i opierając się na analizie 
budowy naczyńwniosek: krew musi przez vena arteriosa (arteria pulmonalis) 
dochodzić do płuc, tam rozprzestrzeniać się i mieszać z powietrzem, a następnie 
przez arteria venosa (vena pulmonalis) przedostawać się do lewej komory = 
pierwszy opis małego krążenia 

 

JÓZEF  STRUŚ  Z  POZNANIA (1510-1568) 

• 

Słuchacz medycyny, wykładowca i rektor Uniwersytetu w Padwie 

• 

Leczył osobistości w Budzie, Konstantynopolu, propozycja objęcia stanowiska 
lekarza nadwornego w Madrycie na dworze Filipa II 

• 

Tłumaczył dzieła greckie, astronomiczne i poetyckie 

• 

Pisał wiersze po łacinie 

• 

Tłumaczył Galena 

• 

Napisał oryginalne dzieło lekarskie o pulsie 

 
 

MIGUEL  SERVETO (1511-1553) 

• 

Lekarz i teolog 

• 

Krew przechodzi z prawej do lewej komory za pośrednictwem płuc, gdzie nabiera 
jasnego koloru 

• 

Dzieła: De trinitatis erroribus (1531), Restitutio christianismi (1553) 

 
REALDO  COLOMBO  

9

 

Dzieło: De re anatomica 

9

 

Poparł swoje twierdzenia obserwacją na zwierzętach 

www.lek2002.prv.pl 

3

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

• 

Odkrycia zastawek żylnych (Giamba Hista Cano 1546; F. Dubois Sylvius 1555; 
Hieronimus Fabritius de Aquapendente (ok.. 1537-1619), De venarum ostiolis 
1603 

 
ANDREAS  CESALPINUS (1519-1603) 

• 

Żyły nabrzmiewają pod wpływem nałożenia podwiązki nie od strony serca, ale od 
strony obwodowej (1571), nie wyciągnął wniosków 

  
WILLIAM  HARVEY (1578-1657) 

• 

Londyński lekarz, wykształcony w Padwie 

• 

Eksperymenty na zwierzętach 

• 

Serce nie ssie krwi, lecz tłoczy na zewnątrz (dowód: tryskanie krwi z tętnic tylko 
podczas skurczu) 

• 

Skurcz tłoczący krew przyczyną powstawania fali tętna 

• 

W czasie skurczu lewa komora ciśnie krew do aorty, prawa do płuc 

• 

Przez porowatości płuc krew przechodzi z prawej do lewej komory 

• 

Nie ma bezpośredniego przechodzenia krwi przez przegrodę międzykomorową 

• 

Krew wtłoczona do aorty rozchodzi się po całym ciele i wraca przez naczynia żylne 
do prawej komory serca 

• 

Jednorazowo komora lewa wtłacza ok. 15 uncji krwi, która obiega całe ciało 
kilkakrotnie w ciągu dnia 

• 

Krew w żyłach płynie w kierunku serca, a zastawki żylne zapobiegają jej 
powrotowi, sprzyjając przepływowi ku sercu jeśli na ramię nałożyć przepaskę w 
części dystalnej, następuje zastój krwi, jeśli jednak zacisnąć ją mocniej ramię nie 
nabrzmiewa, bo zatrzymany jest dopływ krwi z tętnic 

• 

Dzieło: Exercitatio anatomica de motu Cordis et sanguinis in animalibus (Frankfurt 
1628), od tej daty w medycynie przejście od Odrodzenia do Baroku – tak ważne 
wydarzenie 

• 

1661 r. – odkrycie naczyń włosowatych przez Marcello Malpighiego (1628-1694), 
dzieło De pulmonibus epistola II (1661) 

 

ROZWÓJ  EPIDEMIOLOGII 

 
GIROLAMO  FRANCASTORO (1483-1553) 

• 

dzieło: De contagionibus et contagiosis morbis 

• 

Podwaliny nowoczesnej epidemiologii 

• 

Choroba może być przeniesiona w wyniku: 

• 

Bezpośredniej styczności (per contactum), trąd, świerzb 

• 

Przez przedmioty (naczynia, ubranie, pościel – per fomitem), na których znajdują 
się czynniki wywołujące zakażenie, a powstający na skutek gnicia i udzielający 
się (contagiosis seminaria prima) drogą kontaktu pośredniego 

• 

Na skutek infekcji na odległość przez powietrze (dżuma, ospa, gruźlica) 

• 

W czasie gnicia towarzyszące chorobie cząsteczki zarażające (seminaria) 
rozprzestrzeniają się wskutek wyziewów i parowania, a następnie przenoszone 
przez powietrze, wodę i inne środowisko 

• 

Gdy cząsteczki zarażające dostaną się do innego organizmu – rozchodzą się i 
powodują gnicie jednego z czterech humorów (tego samego, z którego powstały 
w chorym organizmie; ten właśnie humor przyciągnął je w organizmie zdrowym, 
obecnie zakażonym) 

www.lek2002.prv.pl 

4

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

 

= takie powinowactwo (sympatia) humorów oraz narządów do jednego rodzaju 
zarazków (seminaria) tłumaczy dlaczego jedne z nich np.w gruźlicy –osadzają 
się w płucach, inne gdzie indziej 

 = 

ważne wnioski praktyczne: 

• Należy zniszczyć zarazki znajdujące się na odzieży i przedmiotach 

pochodzących ze środowiska zarazy 

• Trzeba 

zabezpieczyć się przed możliwością infekcji 

• 

Baczniejsza obserwacja chorych i dokładniejszy opis wielu chorób, nie tylko 
zakaźnych 

• Wykazanie, 

że pod postacią gorączki dżumowej (febris pestica) – nie tylko 

dżuma, ale i dur plamisty 

• Ustalił różnicę między słoniowacizną (lepra Graecorum) a trądem 
• 

Syphilis nadał jej nazwę morbus Gallicus, odrębną jednostką chorobową, nie ma 
nic wspólnego z trądem 

 

THOMAS  SYDENHAM (1624-1689) 

• 

Choroby zakaźne nie są wywoływane przez pogodę i porę roku, ale zależą od 
ukrytych właściwości ziemi, która przez parowanie wydziela miazmaty 

• 

Wszystkie choroby występują z gorączką, kryją się pod różnymi maskami objawów 
i dopiero genius epidemicus sprawia, że przybierają w czasie epidemii jednolitą 
postać – etiologiczne i kliniczne postacie epidemii (oderwane od całej 
współczesnej mu nauki i wyglądające wówczas na fantastykę) 

 

JAN  SOLFA (1483-1564) 

• 

Znany lekarz krakowski, nadworny medyk Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta 

• 

Dzieło De morbo Gallico (1517) – patologia kiły 

 
WOJCIECH  OCZKO 

• 

Znakomity uczony, lekarz nadworny Stefana Batorego 

• 

Dzieło: Przymiot (1581) – dzieje szerzenia się kiły, jej etiologia, patologia i terapia 

• 

Opisał operacje plastyczną nosa (przeszczep płata skóry z ramienia)  

 

ROZWÓJ  CHIRURGII 

 

¾

 

AMBROŻY  PARÉ (1516-1590) 

• 

Sławny chirurg francuski zw. ojcem nowoczesnej chirurgii 

• 

Bystry obserwator, niezwykle zręczny operator 

• 

Od wczesnych lat chłopięcych uczył się balwierstwa 

• 

W 17 r. życia – kilka lat praktyki w szpitalu Hôtel Dieu w Paryżu 

• 

Chirurg polowy – częsty udział w wyprawach wojennych 

• 

Chirurg kilku królów francuskich 

• 

sławne poglądy na temat leczenia ran postrzałowych 

• 

Wykonywał bardzo trudne operacje 

• 

Jako pierwszy w epoce nowożytnej zaczął stosować metodę podwiązywania tętnic 
(ligatura) na kończynach przy ich amputacji 

• 

Jako pierwszy opisał złamanie kości szyjki udowej 

• 

Stosował wyciągi własnego pomysłu, protezy i  aparaty ortopedyczne 

¾

 

XVI i XVII w. szczególnie pomyślne warunki rozwoju chirurgii we Francji – królowie 
w częstych wojnach – potrzebowali chirurgów i udzielali im poparcia 

www.lek2002.prv.pl 

5

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

¾

 

Średniowieczne Kolegium św. Kosmy przemianowane na Szkołę Chirurgii (Čcole 
de chirurgie) 

 

CHIRURGIA  XVIII w. 

• 

1648r. – korporacje chirurgów i balwierzy – połączenie formalne 

• 

18 XI 1686 – szczęśliwe przeprowadzenie operacji przetoki odbytnicy u króla 
Ludwika XIV przez nadwornego chirurga Charlesa Francoisa Felixa (1652-1705) 
= wzrost znaczenia chirurgii i chirurgów we Francji; ponowne starania o 
usamodzielnienie się chirurgów 

• 

Utworzenie w Bractwie św. Kosmy w 1724r. katedr anatomii, chirurgii i położnictwa 
– ostateczne oddzielenie się chirurgii od balwierstwa 1731 = utworzenie 
Królewskiej Akademii Chirurgicznej (Georges Marechal, Francois Gigot de la 
Peyronie) 

• 

1738r. – połączenie Król. Akad. Chirurg. I Szkoły Praktycznej Chirurgii (Čcole 
Practique de Chirurgie) (nauczyciele: Francois Chopart – ulepszył technikę 
amputacji, Pierre Joseph Desault – znawca techniki nastawiania złamań) 

• 

1743 – Królewska Akademia Chirurgiczna zrównana w prawach z uniwersyteckim 
wydziałem lekarskim w Paryżu (I rektor: Jean Louis Petit – doskonała znajomość 
anatomii operacyjnej) 

• 

W czasie rewolucji francuskiej Królewska Akademia Chirurgiczna rozwiązana, 
chirurgia stałą się przedmiotem nauczania na wydziale lekarskim Uniwersytetu 
Paryskiego i w innych uniwersytetach francuskich – we Francji jako pierwszej 
powrót chirurgii na łono medycyny 

 

PRACE  NAUKOWE  ANTHONIEGO  VAN  LEEUWENHOEKA  I  MARCELLO  

MALPIGHIEGO I  ZNACZENIE  ICH  BADAŃ 

 
LEEUWENHOEK 

• 

Szczególnie utalentowany szlifierz – 240 X powiększenie (inni 120-160 X) 

• 

Nie był uczonym, ale dokonał wielu ważnych odkryć 

• 

Pierwszy zobaczył w wodzie tzw. wymoczki (infusoria) 

• 

Widział ciałka krwi 

• 

Pierwszy opisał plemniki (spermatozoa) w nasieniu męskim; L. wyobrażał sobie, 
że w plemniku zawarty cały człowiek i że z plemnika później się tylko rozwija 

 

MARCELLO  MALPIGHI (1628-1694) 

• 

Lekarz i anatom włoski 

• 

Twórca anatomii mikroskopowej 

• 

Pierwszy odkrył pod mikroskopem na krezce (mesenterium) u żaby naczynia 
włoskowate 

• 

Pierwszy odkrył ciałka krwi 

• 

Badał budowę nerek (glomeruli Malpighi), śledziony (noduli lymphatici lienales, s. 
Noduli Malpighi), skóry (stratum Malpighi) 

 

WPŁYW  FILOZOFII  NA  MEDYCYNĘ  XVII  I  XVIII w. 

 
SZKOŁY  JATROFIZYKÓW  I  JATROMECHANIKÓW 

• 

Usiłowały z medycyny uczynić naukę mechanistyczną 

• 

Mechanika, fizyka i matematyka przede wszystkim! 

 

www.lek2002.prv.pl 

6

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

SANTORIO  SANTORIO (1561-1636) 

• 

Konstruował przyrządy pomiarowe 

• 

Wszystko ważył i mierzył (jak Galileusz) 

• 

Badanie nad wagą ciała ludzkiego – zdrowie = normalna waga 

• 

Szkoła jatrofizyków 

• 

Zajmowali się mechaniką ruchów ciała, wyjaśniali rolę mięśni, przyrównywali układ 
naczyń krwionośnych do budowy maszyn hydraulicznych itp. 

 

JATROCHEMIA 

 
JAN BAPTYSTA  VAN  HELMONT (1577-1644) 

• 

Odrzuca Galena – bezskuteczność medycyny galenowskiej 

• 

Lekarz i mistyk holenderski 

• 

Początki nauki o gazach 

• 

Jatrochemia - podstawą czynności w organizmie są procesy chemiczne 

Rozwój chemii i fizyki 

ROBERT  BOYLE (1627-1691) 

• 

Znakomity uczony angielski  

• 

Nowe, już zupełnie nowoczesne pojęcie elementu, pierwiastka, który w różnych 
doświadczeniach może przybierać nawet różną postać, ale którego ilość 
niezmienna i który zawsze można otrzymać z powrotem 

 
IZAAK  NEWTON (1642-1727) 

• 

Prawo powszechnej grawitacji 

• 

Przyroda jest maszyną doskonałą  

• 

Nowa teoria matematyczno – mechanistyczna i deterministyczna – na niej oparła 
się chemia  

 

ROZWÓJ  ANATOMII  PATOLOGICZNEJ I POCZĄTKI  KONFRONTACJI  

KLINICZNO-PATOMORFOLOGICZNYCH 

 
GIOVANNI  BATTISTA  MORGAGNI (1682-1771) 

• 

Profesor anatomii w Padwie 

• 

Dzieło: O siedzibie i przyczynach chorób badanych przez anatoma (De sedibus et 
causis morborum per anatomen indagatis) 

• 

Dokładny opis zmian anatomicznych obserwowanych podczas sekcji zwłok i 
zestawienie ich z objawami chorób uchwytnych za życia = powstanie anatomii 
patologicznej 

• 

Interesowały go głównie zmiany narządowe 

• 

Sposób wykładu jest kazuistyczny 

• 

Zwracanie uwagi na zmiany anatomiczne u chorych staje się nieodzownym 
składnikiem postępu medycyny; nastawienie humoralne ustępuje coraz częściej 
miejsca nastawieniu anatomicznemu 

 

Początki medycyny klinicznej – HERMANN  BOERHAAVE I JEGO UCZNIOWIE 

 
HERMANN  BOERHAAVE (1668-1738) 

• 

Znakomity lekarz, nauczyciel całej Europy 

• 

Dzieła najsł.: Institutiones medicae; Aphorismi de cognoscendis et curandis morbis 

www.lek2002.prv.pl 

7

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

• 

Lekarz musi być przede wszystkim dobrym obserwatorem – wprowadził w Lejdzie 
nauczanie przy łóżku chorego 

• 

Leczenie zawsze powinno być proste – prostota jest cechą prawdy 

• 

Zadaniem terapii – kierowanie dobroczynnym działaniem natury 

 

LEJDA – HERMANN  BOERHAAVE  I JEGO UCZNIOWIE 

 
GERHARD  VAN  SWIETEN (1700-1772) 

• 

Zreformował od podstaw wiedeński wydział medyczny :  

– 

założono ogród botaniczny 

– 

stworzono laboratorium chemiczne 

– 

na wykładach zaczęto robić demonstracje i ćwiczenia  

– 

otworzono klinikę i wprowadzono na stałe wykłady kliniczne 

 
ANTONI  DE  HAËN (1704-1776) 

• 

Razem z Van Swietenem założycielem tzw. „starszej wiedeńskiej szkoły klinicznej 

• 

Znawca i wielbiciel Hippokratesa 

• 

Wróg teoretycznych dociekań  

• 

Wydawał sprawozdania z działalności kliniki – drobiazgowe opisy z dnia na dzień 
stanu samych chorych = wzbogacenie patologii faktami, podnieta do dalszego 
klinicznego rozwoju medycyny 

• 

Wykłady kliniczne – badanie chorych w obecności uczniów, dokładne prowadzenie 
historii choroby, w razie śmierci chorego wykonywano sekcję zwłok 

• 

Badanie chorego  - najczęściej dokładne oględziny 

 

NOWA  METODA  DIAGNOSTYCZNA  LEOPOLDA  AUENBRUGGERA 

 
LEOPOLD  AUENBRUGGER (1722-1809) 

• 

Uczeń szkoły wiedeńskiej 

• 

Ceniony praktyk 

• 

Praca: Nowy wynalazek odkrywania ukrytych chorób wewnętrznej piersi za 
pomocą opukiwania klatki piersiowej jako znaku 

• 

Po raz pierwszy opisuje opukiwanie klatki piersiowej i podkreśla jego doniosłość 

• 

Zestawiał badania chorych z wynikami sekcji, sam także czynił doświadczenia 
(wypełnianie klatki piersiowej w zwłokach płynem i opukiwanie) 

• 

Opukiwał gołe ciało końcami złożonych palców w rękawiczce (dopiero w XIX wieku 
wprowadzono pukadło i młoteczek do opukiwania albo też opukiwano palcem po 
palcu) 

• 

Większość nie doceniła znaczenia wynalazku (dopiero znakomity lekarz francuski 
Corvisart, w 1808 roku przetł. dziełko na franc. i rozpowszechnił metodę) 

 

PRZEŁOMOWE  ODKRYCIE  WAKCYNACJI  PRZEZ  EDWARDA  JENNERA  

(1796) 

• 

Odkrycie – w celu uodpornienia człowieka przeciwko ospie nie potrzeba mu 
szczepić ospy prawdziwej, lecz wystarczy szczepienie ospy krowiej, która ma 
łagodny przebieg i nigdy nie kończy się śmiercią 

• 

Odkrycie ochronnego znaczenia krowianki – zupełnie empiryczne (wyzyskanie 
ludowej wiedzy empirycznej) 

• 

Sprawdził skuteczność eksperymentalnie (szczepił krowiankę, a potem prawdziwą 
ospę tym samym ludziom, która jednak już się nie przyjmowała) 

www.lek2002.prv.pl 

8

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

• 

Opublikował rozprawę: Badania nad przyczynami i skutkami ospy krowiej (1798) 

• 

1799 – w Londynie powstaje pierwszy zakład szczepienia ospy ochronnej, a w 
ciągu kilku lat rozpowszechnienie zabiegu w całej prawie Europie 

 

ROZWÓJ  MEDYCYNY  DOKTRYNALNEJ  PRZEŁOMU  XVIII  I  XIX  WIEKU 

 
SAMUEL  FRYDERYK  HAHNEMANN (1755-1843) 

• 

Twórca homeopatii 

• 

Zwalcza medycynę wykładaną w szkołach 

• 

Leczenie wg zasady similia similibus (przepisywać takie leki, jakie u ludzi 
zdrowych wywołują objawy podobne do danej choroby – homoion pathos = 
homeopatia) 

• 

Druga zasada homeopatii – bardzo wielkie rozcieńczanie dawek w celu 
„potęgowania” skuteczności leku, którego działanie jest „dynamiczno-siłowe” 

 
ALOJZY  LUDWIK  GALVANI (1737-1798) 

• 

Profesor anatomii w Bolonii, chirurg i akuszer 

• 

Doświadczenia - w ciele zwierzęcym istnieje elektryczność 

• 

Wyprowadzał wiele chorób nerwowych z takiego lub innego krążenia 
elektryczności w ustroju 

• 

Praca Galvaniego – początek działu fizyki (galwanizm) 

 
FRANCISZEK  ANTONI  MESMER (1734-1815) 

• 

Studia i praktyka w Wiedniu 

• 

Stworzył własny system leczniczy oparty na rzekomo istniejącym w całym 
wszechświecie magnetyzmie zwierzęcym ładował swym magnetyzmem metale, 
papier, wodę, drewno, szkło, wełnę 

• 

Ludzie i zwierzęta też mają właściwości magnetyczne 

• 

Leczenie za pomocą namagnetyzowanych przedmiotów lub wody 

• 

Usiłował przenosić siłę magnetyczną przez dotykanie, przesuwanie ręką po ciele 
chorego, a nawet samą wolę magnetyzera 

• 

Stosował hipnozę 

 

www.lek2002.prv.pl 

9