Technik_arch_kraj_321[07].Z2.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Rośliny stosowane w kształtowaniu krajobrazu

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Warunki siedliskowe

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zabiegi uprawowe

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Pielęgnacja i ochrona roślin stosowanych w kształtowaniu krajobrazu

4.4.1.

Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Kompozycje roślinne

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności w zakresie

stosowania  roślin  ozdobnych  w  kształtowaniu  krajobrazu.  W  materiale  nauczania  zostały
opisane  zagadnienia  dotyczące  roślin  stosowanych  w  kształtowaniu  krajobrazu,  warunki
siedliskowe,  stosowanie  zabiegów  uprawowych  i  pielęgnacyjnych  oraz  prawidłowy  dobór
roślin  do  określonych  kompozycji  roślinnych  Materiał  nauczania  umieszczony  w  poradniku
zawiera najważniejsze, ujęte w dużym skrócie treści, dotyczące omawianych zagadnień.

W poradniku zamieszczono:

− wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

− cele kształcenia tej jednostki modułowej,

− materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się

do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają wykaz materiałów potrzebnych do realizacji ćwiczeń. Przed ćwiczeniami
zamieszczono pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do ich wykonania. Po ćwiczeniach
zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując sprawdzian postępów, powinieneś
odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał albo nie,

− sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań

testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została także karta odpowiedzi,

− wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości, dotyczącej tej jednostki modułowej,

która umożliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela

o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Jednostka modułowa: Stosowanie roślin ozdobnych w kształtowaniu krajobrazu, której

treści teraz poznasz, zawarta jest w module 321[07].Z2 „Technologia produkcji i uprawy
roślin ozdobnych” i jest oznaczona na schemacie na str. 4.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

321[07].Z2

Technologia produkcji i uprawy

roślin ozdobnych

321[07].Z2.01

Uprawianie gleby

321[07].Z2.02

Stosowanie roślin ozdobnych

w kształtowaniu krajobrazu

321[07].Z2.03

Zwalczanie chwastów, szkodników

oraz chorób roślin ozdobnych

321[07].Z2.04

Wykonywanie dekoracji

roślinnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

charakteryzować rodzaje gleb,

−

określać rolę czynników glebowych decydujących o wzroście i rozwoju roślin,

–

posługiwać się mapami glebowo

−

rolniczymi,

–

dobierać sposoby regulowania stosunków powietrzno – wodnych w glebie,

–

określać wpływ zabiegów melioracyjnych na krajobraz,

–

dobierać metody nawadniania do rodzaju upraw,

–

określać cele i zadania uprawy gleby,

–

wykonywać zabiegi uprawowe związane z urządzaniem terenów zieleni,

–

charakteryzować właściwości i zastosowanie nawozów organicznych i mineralnych,

–

charakteryzować i dobrać rodzaje podłoży ogrodniczych do uprawy określonych roślin,

–

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas
wykonywania zabiegów uprawowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

–

scharakteryzować naturalne zbiorowiska roślinne Polski, określić gatunki typowe,

–

wyjaśnić wpływ czynników siedliska i zabiegów uprawowych na wzrost, rozwój
i plonowanie roślin stosowanych w kształtowaniu krajobrazu,

–

określić wpływ czynników pogodowych i klimatu na wzrost i rozwój roślin,

–

zastosować fitosocjologiczne i ekologiczne zasady zestawiania roślin,

–

rozpoznać gatunki roślin stosowanych w kształtowaniu krajobrazu na podstawie cech
morfologicznych,

–

określić funkcje i walory dekoracyjne roślin stosowanych w kształtowaniu krajobrazu,

–

dobrać rośliny stosowane w kształtowaniu krajobrazu do rodzaju terenów zieleni oraz
warunków siedliskowych,

–

określić rodzaje i funkcje zadrzewień,

–

dobrać gatunki drzew i krzewów stosowanych w kształtowaniu krajobrazu,

–

zastosować zasady sterowania kwitnieniem wybranych gatunków roślin ozdobnych,

–

zastosować zasady ochrony roślin w kształtowaniu krajobrazu,

–

zastosować zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne wykonywane na plantacjach roślin,

–

określić przydatność zabiegów uprawowych w rozmnażaniu roślin,

–

dobrać nawozy oraz określić sposoby ich stosowania w produkcji roślin ozdobnych,

–

zaprojektować i wykonać kompozycje roślinne z uwzględnieniem warunków
siedliskowych i planowanych efektów plastycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Rośliny stosowane w kształtowaniu krajobrazu

4.1.1. Materiał nauczania

Funkcje roślinności

Rośliny mają ogromne znaczenie w kształtowaniu estetyki naszych mieszkań, miejsc

pracy i wypoczynku. Mają także znaczenie kulturowe oraz symboliczne. Rośliny pełnią
następujące funkcje:

−

ochronną i biocenotyczną,

−

klimatyczną,

−

zdrowotną,

−

kulturową,

−

estetyczną, plastyczną i artystyczną.

Funkcja ochronna i biocenotyczna

−

polega na tym, że rośliny są schronieniem

i pożywieniem dla zwierząt. Chronią glebę przed erozją (roślinność zadarniająca). Specjalne
nasadzenia roślin przy torach kolejowych zapobiegają zasypaniu opadami śniegu.

Funkcja klimatyczna – rośliny oczyszczają powietrze z pyłów, wytwarzają korzystny

mikroklimat, wzbogacają powietrze w tlen poprzez fotosyntezę.

Funkcja zdrowotna – roślinność działa ochronnie, m.in. przed zanieczyszczeniami

powietrza, wycisza hałas. Rośliny wykorzystane są w produkcji leków, poprawiają rozwój
fizyczny i psychiczny człowieka oraz mają działanie bakteriobójcze (głównie rośliny iglaste,
które wydzielają olejki eteryczne).

Funkcja kulturowa – opiera się na wykorzystaniu roślin w miejscach, które służą nam do

wypoczynku oraz nauki (ścieżki przyrodnicze, ogrody botaniczne, parki).

Funkcja estetyczna, plastyczna, artystyczna – jest związana z różnymi walorami

dekoracyjnymi roślinności i umiejętnym ich wykorzystaniu przez człowieka.

Walory dekoracyjne, które są szczególnie cenione w kształtowaniu krajobrazu, mogą mieć

takie  cechy  jak:  pokrój  rośliny  i  jej  rozmiary,  charakter  wzrostu,  barwa  liści  i  jej  trwałość,
kolor,  wielkość  i  zapach  kwiatów,  barwa,  kształt  i  wielkość  owoców,  barwa,  kształt  oraz
faktura pędów i kory. Jednym z najistotniejszych walorów dekoracyjnych jest pokrój rośliny,
charakterystyczny  dla  poszczególnych  gatunków,  a  nawet  i  odmian.  Kształty  koron  drzew
mogą  mieć  charakter  nieregularny  lub  regularny  i  przyjmować  różne  formy.  Przedstawia  to
rysunek 1.

Rys. 1. Pokroje drzew: a) kulisty, b) kopulasty, c) jajowaty, d) stożkowaty,

e) szerokostożkowaty f) cylindryczny, g) kolumnowy, h) forma zwisająca,
i) forma wrzecionowata [7, s.250]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyróżniamy pokroje drzew:

−

kulistą – o wyraźnie kulistym kształcie koron (klon pospolity, odmiana kulista),

−

kopulastą – o kształcie zbliżonym do kulistego, w dolnej części bardziej wyrównana

(kasztanowiec pospolity),

−

jajowatą – o kształcie lekko wydłużonym i zaokrąglonym (topola berlińska),

−

stożkowatą – o kształcie wydłużonym i zaostrzonym u góry (świerk kłujący),

−

kolumnową – o bardzo wąskim, wydłużonym kształcie (topola czarna

−

odmiana włoska)

−

zwisającą – z charakterystycznymi zwisającymi pędami (wierzba płacząca).

U  krzewów  można  wyróżnić  formę  płożącą,  zadarniającą.  Do  tej  grupy  należą  rośliny,
których  pędy  nie  wznoszą  się  w  górę,  lecz  płożą  się  po  ziemi  oraz  rośliny  o  pędach
rozkładających  się  nad  ziemią  poziomo  lub  ukośnie,  np.  igra  Dammera,  jałowiec  chiński,
jałowiec sabiński, jałowiec płożący ‘Blue Chip’.
Wzrost roślin może być:

−

monopodialny – o wyraźnie zarysowanym pędzie głównym, charakterystycznym u roślin

iglastych,

−

sympodialny – z wykształconym pniem, który na pewnej wysokości rozwidla się,

przechodząc w konary korony.

Ważnym elementem dekoracyjnym są liście. Mogą mieć różną wielkość (duże

−

katalpa

zwyczajna,  małe  –  brzoza  brodawkowa),  różną  budowę  (pojedyncze  i  złożone),  oryginalny
kształt (tulipanowiec amerykański), pozostawać na zimę (ostrokrzew, mahonia), przebarwiać
się (większość roślin). Barwa  liści uzależniona jest od rodzaju  i  ilości zawartych w tkankach
barwników.  Jeden  z  najciekawszych  walorów  dekoracyjnych  roślin  sto  kwiaty,  zarówno  ze
względu  na  ich  barwę  (bratek  ogrodowy),  budowę  (lilie),  wielkość,  ilość  i  zapach  (róże,
maciejka).  Również  owoce  roślin  odznaczają  się  dużymi walorami  zdobniczymi  –  pozostają
krócej  lub  dłużej  na  roślinie,  osiągają  większe  lub  mniejsze  rozmiary  (ognik  ciernisty,
berberys Thunberga, jabłoń ozdobna).

Klasyfikacja roślin stosowanych w architekturze krajobrazu
1.  Rośliny zielne – należą do nich rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny.

Rośliny jednoroczne są to gatunki, których cały cykl życiowy trwa jeden sezon

wegetacyjny.  Są  to  rośliny  wysiewane  wprost  do  gruntu  –  mają  zastosowanie  do  ogródków
przydomowych  o charakterze  naturalistycznym  i  wiejskim,  na  kwiat  cięty  i  na  suche
kompozycje (nagietek  lekarski, chaber  bławatek, suchołuska). Uprawiane z rozsady –  jest to
bardzo  liczna  i  zróżnicowana  grupa  roślin.  Obejmuje  przede  wszystkim  gatunki  o  długim
okresie  wegetacji  (najczęściej  wieloletnie, ale traktowane w  naszej  strefie  klimatycznej  jako
jednoroczne)  i  wysokich  wymaganiach  cieplnych,  szczególnie  w  stadium  siewki.  Z  rozsady
uprawia  się  też  rośliny  o  bardzo  drobnych  nasionach,  długim  okresie  wschodów,  a  także
specyficznych wymaganiach w czasie kiełkowania. Większość roślin z tej grupy dobrze znosi
pikowanie,  natomiast  te,  które  słabo  regenerują  system  korzeniowy,  wysiewa  się  punktowo
bezpośrednio do doniczek. Zastosowanie mają w terenach zieleni do obsadzenia kwietników,
skrzynek  balkonowych  oraz  różnych  mis  (begonia  stale  kwitnąca,  niecierpek  balsamina,
aksamitka wąskolistna, żeniszek meksykański).

Rośliny dwuletnie – cykl życiowy trwa dwa sezony wegetacyjne. Zastosowanie mają jako

rośliny rabatowe do obsadzeń kwietników, do skrzynek balkonowych, mis (bratek ogrodowy,
stokrotka pospolita).

Byliny

−

rośliny wieloletnie zimujące w gruncie. Mają szerokie zastosowanie

ze względu na różnorodność gatunkową, wymagania świetlne i glebowe. Rośliny o małych
wymaganiach świetlnych wykorzystywane są jako runo ozdobne w miejscach zacienionych
(konwalia majowa, różne gatunki paproci).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Rośliny drzewiaste – są to rośliny, które wytwarzają zdrewniałe pędy i rosną przez całe
życie. Biorąc pod uwagę wielkość i charakter wzrostu, wyróżniamy:

−

drzewa – ze względu na szybkość wzrostu, dzielimy je na szybko rosnące (wierzby,

topole) oraz wolno rosnące (dęby, cisy). Wysokość drzew 10 – 115 m.

−

krzewy – rośliny, które składają się z kilka równosilnych pędów wyrastających z szyjki

korzeniowej lub tuż nad ziemią; biorąc pod uwagę wysokość, dzielimy krzewy
na rozesłane (jałowiec płożący), niskie 50 – 100 cm (irga pozioma), średnie
110 – 180 cm (forsycja pośrednia), wysokie 2 – 5 m (dereń biały),

−

podkrzewy – rośliny podobne do krzewów lecz ich pędy są niecałkowicie zdrewniałe, tzn.

nasada pędu jest zdrewniała, a pozostała część jest zielna; dorastają do 1,5 m (hortensja
ogrodowa),

−

krzewinki – rosną na wysokość 20 – 30 cm, pędy mają zdrewniałe (wrzos pospolity,

wrzosiec krwisty),

−

pnącza – rośliny wytwarzające długie pędy, wiotkie, płożące się po ziemi lub wznoszące

się ku górze, porastające pionowe elementy architektoniczne, np. winobluszcz
pięciolistkowy, wisteria, milin.

Morfologia roślin drzewiastych
Drzewa liściaste

−

grupa roślin, do której zaliczają się największe rośliny lądowe. Wiele

drzew charakteryzuje  się długowiecznością.  W budowie  morfologicznej drzewa wyróżniamy
część  podziemną  w  postaci  korzenia  oraz  część  nadziemną.  Młode  korzenie  roślin
drzewiastych  są  cienkie  i  delikatne,  z  wiekiem  stają się grubsze  i  zdrewniałe. Główna  masa
korzeni  mieści  się  na  głębokości  10

−

40 cm. Zasięg korzeni związany jest z warunkami

glebowymi.  Na  glebach  lekkich  i  ubogich  jest  większy,  a  na  glebach  ciężkich  i żyznych
mniejszy.  Zasięg  korzeni  jest  także  właściwością  gatunkową  rośliny  (rys.  2).  Drzewa
o płytkim  systemie  korzeniowym,  to  brzoza  brodawkowa,  klon  jesionolistny,  o średniej
głębokości

−

miłorząb, leszczyna turecka, jabłoń ozdobna i o głębokim systemie korzenienia,

to  kasztan  jadalny,  orzech  włoski.  Drzewa  posiadają  zróżnicowaną  budowę  części
nadziemnej.  Z  powierzchni  ziemi  wyrasta  pień,  który  od  pewnej  wysokości  otoczony  jest
koroną składającą się z rozdzielających się gałęzi zakończonych liśćmi. Korona drzewa może
być  osadzona  na  pniu  na  różnych  wysokościach  nad  ziemią;  jest  to  uzależnione  od gatunku
drzewa, ale przede wszystkim od warunków środowiska, a głównie nasłonecznienia.

Rys. 2. Systemy korzeniowe roślin ogrodowych [Mój piękny ogród 10/2003]

Drzewa rosnące pojedynczo, na otwartych przestrzeniach, będą miały korony osadzone nisko,
niekiedy sięgające gałęziami ziemi, jak np. świerk, natomiast drzewa rosnące w zwarciu,
w lesie (w drzewostanie), będą miały korony osadzone wysoko, a pnie pozbawione gałęzi.

Liście najczęściej składają się z ogonka i blaszki liściowej. Czasami u nasady ogonka

liściowego mogą występować przylistki, które mogą być wolne, bądź przyrośnięte do ogonka
liściowego. Liście dzielimy na pojedyncze – o blaszce liściowej niepodzielnej, całobrzegiej lub
o różnej głębokości wcięć i na liście złożone, składające się z kilku odrębnych listków (rys. 3).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Liście pojedyncze [Kwietnik 2/2007]

Rys. 4. Typy liści złożonych: 1

−

liść dłoniasto złożony trójlistkowy, 2

−

liść dłoniasto

złożony pięciolistkowy, 3

−

liść dłoniasto złożony siedmiolistkowy, 4

−

liść

parzysto pierzasto złożony, 5

−

liść nieparzysto pierzasto złożony, 6

−

liść

podwójnie pierzasto złożony [5, s.13]

Na podstawie osadzenia liści na łodydze rozróżniamy liście: ogonkowe, siedzące,

obejmujące łodygę, zbiegające po łodydze, dwa liście zrośnięte nasadami i przerośnięte (rys. 5).

Rys. 5. Sposoby osadzenia liści z pędem [8, s. 13]

Kwiaty  są  skróconym  i  przekształconym  pędem,  najczęściej  występują  w  kwiatostanach.
W zależności od rozgałęzienia łodygi, na której skupione są kwiaty, rozróżniamy kwiatostany
groniaste  i  wierzchotkowe.  Wśród  krzewów typem  kwiatostanu  groniastego  są:  grona,  kłos,
baldach,  baldaszek  i  wiecha.  Z  kwiatostanu  wierzchotkowego  najczęstsza  jest  wierzchotka.
Różne typy kwiatostanów przedstawia rysunek 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Różne typy kwiatostanów: 1

−

grono, 2

−

kłos, 3

−

baldach,

−

baldachogrono, 5

−

wiecha, 6

−

wierzchotka [6, s. 14]

Rośliny iglaste

−

są roślinami wieloletnimi o zdrewniałych pniach i pędach. Wyróżniamy

część podziemną w postaci korzenia oraz część nadziemną w postaci pędu, który składa się
z łodygi, liści, kwiatów i nasion. System korzeniowy stanowi korzeń palowy z dobrze
rozwiniętymi korzeniami bocznymi.

Korony drzew zbudowane są z pędów, które ułożone są w regularne okółka, skrętolegle

lub spiralnie. Rośliny iglaste posiadają wąskie liście

−

igły. Liście mogą być łuskowate oraz

igiełkowate. Igły na krótkopędach ułożone są spiralnie, tworząc pęczki. Liście igiełkowate
wyrastają pojedynczo, a w przypadku sosen zebrane są w pęczkach po 2, 3, i 5. Cechą
charakterystyczną u roślin iglastych jest sposób osadzenia igieł na pędzie (rys. 7).

Rys. 7. Osadzenie igieł na pędach; 1

−

cis, 2

−

jedlica, 3

−

świerk, 4

−

jodła, 5

−

choina,

−

sekwoja, 7

−

szydlica [11, s. 8]

Kwiaty u roślin iglastych są jednopłciowe, zebrane w szyszki, które występują tuż pod

wierzchołkiem młodego, tegorocznego pędu. Żeńskie szyszki są czerwonawe, męskie – żółte.

W Polsce najdłużej żyją dęby oraz cisy, dochodząc do granicy 1000 lat, jednak nawet

najkrócej żyjące drzewa

−

gatunki parkowe lub owocowe, osiągają wiek co najmniej

kilkudziesięciu lat. Na świecie zaś rosną gatunki, które mogą osiągać nawet 4000 lat, np. cedr
libański. Najstarszym drzewem na świecie jest mająca około 5000 lat sosna sędziwa.

Dobór gatunków drzew i krzewów

Podstawową zasadą przy doborze drzew i krzewów do nasadzeń jest dostosowanie

gatunków  do  warunków  siedliskowych  i  do  charakteru  już  istniejącej  zieleni  tak,  aby
w końcowym  efekcie  uzyskać  harmonijne  układy  kompozycyjne  wymagające  jednocześnie
najmniej  zabiegów  ochronnych  i  pielęgnacyjnych.  Przy  sadzeniu  drzew  korzystne  jest
wprowadzanie  dużej  ilości roślin wydzielających  olejki eteryczne.  Wydzielane przez rośliny
iglaste  olejki  eteryczne  działają  na  człowieka  uspokajająco,  natomiast  olejki  eteryczne
z drzew  liściastych  –  pobudzająco.  Zalecane  jest  sadzenie  roślin  wywołujących  jonizację

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.8.

Kasztanowiec

czerwony [3, s. 31]

Rys. 9. Klon palmowy

[4, s. 51]

Rys. 10. Buk pospolity

[4, s. 26]

ujemną,  korzystnie  oddziaływującą  na  człowieka  –  np.  lipy,  sosny,  brzozy.  Warto  mieć  na
uwadze  unikanie  nasadzeń  drzew  i  krzewów,  których  całe  rośliny  lub  ich  owoce  są trujące
w miejscach  bezpośredniego  dostępu  dzieci  (place  zabaw,  tereny  rekreacyjne).  Do takich
roślin należą np. cis, kruszyna, bez czarny, złotokap, śnieguliczka, wawrzynek wilczełyko.

Drzewa i krzewy, narażone na niekorzystne warunki klimatu lokalnego w terenie

otwartym,  zestawiane  są  w  doborach  przy  przeprojektowaniu  alei,  szpalerów,  zadrzewień
przydrożnych  oraz  zadrzewień  śródpolnych.  Do  obsadzeń  ulic  w  mieście  należy  wybierać
takie gatunki, które cechują się dużą odpornością na zanieczyszczenia środowiska. Roślinność
w  stanie  docelowym  ma  pełnić  ściśle  określone  zadanie,  np.  utrwalenie  brzegów  rzek,
stromych skarp.

Charakterystyka gatunków drzew liściastych i krzewów liściastych
Kasztanowiec czerwony (Aesculus x carnea)

−

wysokie drzewo osiągające do 20 m

wysokości.

Korona

gęsta,

zaokrąglona.

Liście

złożone

z 5 listków,  grube,  pomarszczone  i  często  błyszczące.  Jesienią
przebarwiają  się  na  kolor  żółty  lub  czerwony.  Kwiaty  czerwone,
rozwijają się w drugiej połowie maja. Owoce brązowe, gładkie ze
szczątkowymi  kolcami.  Wymaga  gleb  żyznych,  dostatecznie
wilgotnych  i przepuszczalnych.  Toleruje  wapń  w glebie.  Jest
drzewem

światłolubnym,

znosi

okresowo

suszę

i zanieczyszczenia  powietrza,  średnio  odporny  na  mróz.  Dobre
drzewo  parkowe  i  do  dużych  ogrodów.  Nadaje  się  do  sadzenia
przy  drogach.  Podstawowym  walorem  dekoracyjnym  są  kwiaty
oraz jesienne przebarwienie.

Klon palmowy (Acer palmatum)

−

niewielkie drzewo do 5 – 7 m wysokości. Korona

zaokrąglona, z wiekiem parasolowata. Liście głęboko klapowane (5, 7 klap). Jesienią liście

przebarwiają  się  na  kolor  czerwony  lub  pomarańczowy.  System
korzeniowy  gęsty  i  bardzo  płytki,  wymaga  ochrony  przed
wysychaniem  (ściółkowanie).  Najlepiej  rośnie  na  żyznych
i wilgotnych  glebach  o  odczynie  lekko  kwaśnym.  Źle  rośnie  na
glebach  ciężkich  i  mokrych.  Preferuje  stanowisko  słoneczne  lub
półcieniste osłonięte. Klon palmowy ma zastosowanie do małych
ogrodów  nadając  im  orientalny  charakter.  Ciekawie  komponuje
się  z  azaliami  w  sąsiedztwie  zbiorników  wodnych.  Walorem
zdobniczym jest malowniczy pokrój, atrakcyjne ulistnienie.

Buk pospolity (Fagus silvatica ‘Pendula’)

−

drzewo dorastające do wysokości 20 –30 m.

(po wielu latach). Kształt korony jest bardzo zmienny. Zależy od
ułożenia  pędu  wierzchołkowego.  Liście  tej  odmiany  są
ciemnozielone,  na  jesieni  przebarwiają  się  na kolor  czerwony.
Preferuje  gleby  zasobne,  wilgotne,  lekko  gliniaste,  zawierające
wapń.  Potrzebuje  wysokiej  wilgotności  powietrza.  Rośnie  także
na  słabych  glebach  i  na  lekko  kwaśnych.  Stanowisko  słoneczne
lub  cieniste,  wytrzymały  na  mróz.  Wrażliwy  na  upały,  suszę
i zalewanie  oraz  na  zanieczyszczenia  powietrza  i  gleby  (może
reagować  uszkodzeniami  kory).  Ze  względu  na powolny  wzrost
polecany  jest  do  średnich  i  dużych  ogrodów  oraz  jako  drzewo
soliterowe  (sadzone  samotnie,  np.  na  trawniku).  Drzewo  może
stanowić  zasłonę  brzydkich  budynków  lub  izolację  od sąsiadów.
Walorem dekoracyjnym jest głównie pokrój rośliny oraz liście.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Wierzba biała

[8, s. 72]

Rys. 12. Jarząb pospolity

[4, s. 27]

Rys. 13. Wiśnia piłkowana

[4, s. 29]

Rys. 14. Magnolia purpurowa

[4, s. 37]

Wierzba biała (Salix alba)

−

drzewo do 25 m wysokości, korona luźna, szeroka, gałęzie

szeroko  rozpostarte.  Cechuje  się  dużą  siłą  odroślową.  Liście
bardzo  wąskie,  lancetowate,  młode  liście  są  pokryte  włoskami.
System  korzeniowy  płaski,  bardzo  szeroki,  gęsty.  Preferuje
gleby  żyzne,  wilgotne  i  zasadowe.  Znosi  okresowe  zalewania.
Stanowisko  słoneczne.  Jest  odporna  na mróz  i  dobrze  znosi
zanieczyszczenie środowiska. Drzewo parkowe do sadzenia nad
brzegami  stawów,  rzek  oraz  na  wilgotnych  łąkach.  Cenne
drzewo dla terenów otwartych.

Jarząb pospolity (jarzębina) (Sorbus aucuparia) – drzewo średniej wielkości – 10 – 15 m

wysokości  i 4  –  6  m  szerokości.  Korona  w  młodości  owalna,
w późniejszym  wieku  kulista.  Liście  nieparzyście  złożone,
od spodu  sinozielone.  Jesienią  liście  przebarwiają  się  na  kolor
czerwony, żółty.  Kwiaty  białe,  pojawiają  się  w  maju,  czerwcu.
Owoce  pomarańczowe,  drobne  i  bardzo  liczne,  dojrzewają
w końcu

sierpnia.

System

korzeniowy

głęboki.

Jest

tolerancyjny co do gleb, rośnie na każdej glebie, szczególnie na
stanowiskach

dość

wilgotnych.

Stanowisko

słoneczne

lub półcieniste. Wrażliwy  na  upały  i dłuższą  suszę.  Całkowicie
odporny  na  mróz.  Cenna  roślina  do  sadzenia  w krajobrazie
otwartym,  na  peryferiach  miast,  jak  również  wewnątrz  osiedli.
Dekoracyjny dzięki  ładnemu pokrojowi, obfitemu owocowaniu

(owoce długo utrzymują się na drzewie) i jesiennemu zabarwieniu liści.
Wiśnia piłkowana (Prunus serrulata ‘Amanogava’)

−

małe drzewo do 7

−

10 m wysokości

i 5

−

8 m szerokości. Korona regularna, odwrotnie stożkowa,

główne gałęzie rosną skośnie. Liście eliptyczne, zaostrzone,
długości 8

−

12 cm. Kwiaty pełne, różowe, zwisają na długich

szypułkach.  Kwiaty  pojawiają  się  przed  rozwojem  liści  w końcu
kwietnia, na początku maja. Kwitnie bardzo obficie i co roku. Jest
gatunkiem tolerancyjnym. Preferuje gleby zasobne i nie za suche,
o odczynie  obojętnym  do  zasadowego.  Stanowisko  słoneczne.
Jest  dość  odporna  na  mróz.  Wspaniałe  drzewo  do  ogrodów,
parków  do  zieleni  miejskiej  (osiedla,  boczne  ulice).  Walorem
dekoracyjnym są kwiaty oraz „lejkowata” korona.

Magnolia purpurowa (Magnolia liliflora ‘Nigra’)

− duży krzew wyrastający

do 4m wysokości.  Korona  gęsta,  rośnie  bardzo  wolno.  Liście
odwrotnie  jajowate.  Kwiaty  wąskopłatkowe,  na zewnątrz
rubinowe,  wewnątrz  czerwone.  Kwiaty  pojawiają  się  przed
rozwojem  liści,  w  końcu  kwietnia,  na  początku  maja.  Płytki
system

korzeniowy,

źle

znosi

głębokie

sadzenie

i przesuszenie  gleby;  wskazane  jest  ściółkowanie  gleby.  Do
sadzenia  magnolia  wymaga  gleb  żyznych,  głębokich
i przewiewnych,  o  odczynie  od  kwaśnego  do obojętnego.
Duża  ilość  wapnia  w  glebie  powoduje  chlorozy  liści.
Stanowisko  słoneczne  lub  lekko  zacienione.  Ze względu  na
powolny  wzrost,  doskonała  do  małych  ogrodów.  Walorem
dekoracyjnym są kwiaty, które długo pozostają na drzewie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 16. Berberys Thunberga

[4, s. 39]

Rys. 17. Dereń biały [4, s. 43]

Rys. 15. Sumak octowiec [8, s. 71]

Sumak octowiec (Rhus typhina)

−

duży krzew lub wielodniowe drzewo – do 4

−

6 m

wysokości  i  szerokości.  Korona  z  wiekiem  płaskokulista,
pędy  rozwijają  się  widlasto.  Wydaje  odrosty,  rośnie  dość
szybko.  Pędy  grube,  młode  aksamitne,  brązowo
owłosione,  wewnątrz  znajduje  się  sok  mleczny.  Liście
nieparzystozłożone.  Jesienią  przebarwiają  się  na  kolor
czerwony,  żółty.  Owoce  drobne,  zebrane  w  pałkowate
owocostany,  które  pozostają  do  wiosny.  System
korzeniowy  płaski  i bardzo  szeroki.  Sumak  posiada
bardzo  duże  możliwości  przystosowawcze,  rośnie  dobrze
na każdej glebie. Dobrze znosi upały i suszę. Odporny na
mróz

i warunki

miejskie.

Jest

gatunkiem

mało

wymagającym. Stanowisko słoneczne. Dobrze prezentuje
się w parkach, ogrodach i zieleni miejskiej. Walorem
dekoracyjnym są liście, które przebarwiają się na jesieni.

Krzewy o ozdobnych liściach
Berberys Thunberga (Berberis thunbergii)

− wyrasta do 1,5 m, silnie rozgałęziając się od

dołu,  dzięki  czemu  ma  gęsty  kulisty  pokrój.  Pędy
czerwono  – brązowe, kanciaste, ciernie pojedyncze, liście
całobrzegie,  a  jesienią  przebarwiają  się  na czerwono
lub pomarańczowo.  Kwiaty  pojawiają  się  w  maju,
czerwcu,  umieszczone  na  gałązkach  pojedynczo  lub
w pęczkach, koloru żółtego. Owoce czerwone, eliptyczne,
pozostają  długo  na  krzewie.  Udaje  się  na  każdej  glebie,
wymaga  stanowiska  słonecznego.  Jest  odporny  na  niskie
temperatury  i na zanieczyszczenie  powietrza.  Nadaje  się
do  sadzenia  pojedynczo  lub  w grupach,  jak  również  na
żywopłoty  formowane  i nie  formowane.  Walorem
dekoracyjnym są przebarwiające się liście oraz owoce.

Dereń biały (Cornus alba)

− krzew rozrastający się na boki do 2 − 3 m i osiągający taką

samą  wysokość.  Zimą  pędy  są  intensywnie  czerwone
i błyszczące.  Liście  w  okresie  letnim  zielone,  jesienią
przebarwiają  się  na  kolor  karminowo

−

pomarańczowy.

Dereń biały ma niewielkie wymagania glebowe, lubi
gleby wilgotne i stanowisko słoneczne. Jest odporny
na suszę

i odporny

mróz,

dobrze

znosi

zanieczyszczenia powietrza. Można go silnie ciąć, krzew
ładnie się zagęszcza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 18. Trzmielina Fortune’a odm,

płożąca [4, s. 81]

Rys. 19. Forsycja pośrednia

[8, s. 57]

Rys. 20. Hortensja ogrodowa

[8, s. 61]

Trzmielina Fortune’a, odm płożąca (trzmielina rozłogowa) (Eunymus fotrunei var.

radicans.)

− niski, płożący po ziemi krzew, do 0,3 m

wysokości  i  1m  szerokości.  Gęsto  rozgałęziony,  za
pomocą  korzonków  przybyszowych.  Liście  zimozielone,
eliptyczne,  ciemnozielone,  unerwienie  kontrastowo  białe.
System  korzeniowy  gęsty  i płytki.  Najlepiej  rośnie  na
glebach  żyznych,  dostatecznie  wilgotnych  od  słabo
kwaśnych do obojętnych. Odporny na  mrozy. Stanowisko
słoneczne lub cieniste Cenna roślina okrywowa do miejsc
cienistych pod drzewami  i na skarpach. Dobra do parków
i  ogrodów,  jak  również  można  nią  obsadzać  pojemniki

i skrzynie. Walorem dekoracyjnym są liście koloru zielonego z białą obwódką, które
utrzymują się przez cały rok. W powszechnym stosowaniu są dwie odmiany:

−

Eunymus fortunei, ‘Emerald Gaiety’ (ostrolistna) o liściach biało obrzeżanych i o pokroju
bardziej płaskim,

−

Emnymus forfunei, ‘Emerald’n Gold’ o liściach żółto obrzeżonych.

Krzewy o ozdobnych kwiatach
Forsycja pośrednia (Forsythia x intermedia)

− rozłożysty krzew osiągający wysokość

− 3 m. Pokrój forsycji zależy od przycinania. Kwitnie

wczesną wiosną. Forsycje najlepiej rosną na glebach żyznych,
dość  wilgotnych.  Nie  mają  dużych  wymagań  co do  światła,
choć  najlepiej  kwitną  w  miejscach  nasłonecznionych.  Na
suchej  glebie  podczas  suszy  liście  forsycji  więdną;  związane
jest  to z  płytkim  systemem  korzeniowym.  Dobrze  rosną
w warunkach

miejskich.

Podczas

silnych

mrozów

przemarzają głównie pąki kwiatowe. Krzewy te należy sadzić
w zacisznym miejscu, osłoniętym od mroźnego wiatru.
Nadają się na żywopłoty formowane i nie formowane. Cięcie
regulujące wysokość najlepiej wykonywać w drugiej połowie
zimy. Cięcie odmładzające, co parę lat.

Hortensja ogrodowa (Hydrangea macrophylla)

− krzew wysokości 1 – 1,5 m, ma dość

grube,  jajowate  liście,  gęsto  osadzone  na  łodydze.  Ma duże
wymagania glebowe i siedliskowe. Dobrze rośnie i kwitnie na
glebach  żyznych,  próchnicznych  i lekko  kwaśnych.  Kwitnie
od  końca  czerwca  aż  do  mrozów.  Zabarwienie  kwiatów
zależy od odczynu. Na glebie kwaśnej kwiatostany są bardziej
różowe,  a na glebie  zasadowej    –  niebieskie.  Hortensji  nie
należy  sadzić  w miejscu  o  dużej  zawartości  wapnia,  może
wystąpić  chloroza.  Łubi  wilgotne  gleby,  na  niedobór  wody
reaguje

więdnięciem.

Dobrze

rośnie

stanowisku

półcienistym  i słonecznym. Jest  wrażliwa  na mróz  i  wymaga
okrycia  na  zimę.  Większość  odmian  zakwita  na  końcach
tegorocznych pędów,  ich cięcie polega  na corocznym  niskim
skróceniu wszystkich pędów wczesną wiosną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 21. Kalina koralowa

[8, s. 81]

Rys. 22. Lilak pospolity

[8, s. 76]

Rys. 23. Różanecznik katawbijski

[3, s. 243]

Kalina koralowa (Viburnum opulus)

− krzew dość wysoki, osiąga 3 – 4 m, liście duże,

zielone,  a  jesienią  przebarwiają  się  na  czerwono.  Kwiaty
duże,  kuliste,  rozwijają  się  w końcu  maja  i w  czerwcu,
a po przekwitnięciu,  lekko  różowieją.  Wymagania  glebowe
dość  duże.  Rosną  na  glebach  żyznych  i  wilgotnych.  Dobrze
znoszą ocienienie, więc można je sadzić wszędzie, nawet pod
większymi  drzewami.  Najobficiej  kwitną  na  stanowisku
słonecznym  i osłoniętym  od  silnych  wiatrów  Są wytrzymałe
na  mróz  i  na  zanieczyszczenia  powietrza.  Nie  wymagają
cięcia,  usuwa  się  jedynie  pędy  uszkodzone  lub  zasychające.
Odmłodzenie krzewu polega na silnym przycięciu wszystkich
pędów na wysokości 20

− 30 cm nad ziemią.

Lilak pospolity (Syringa vulgaris)

− popularnie nazywany jest bzem. Krzew wysokości

− 6 m, wytwarza liczne odrosty. Kwiaty pojawiają się

w maju  i  są  silnie  pachnące.  Może  rosnąć  na ubogich
i średnio wilgotnych glebach, lubi wapń w glebie. Stanowisko
słoneczne  lub  lekko  ocienione.  Dobrze  znosi  mróz,  upały,
silne wiatry i zanieczyszczenie powietrza. Można je uprawiać
w dużych  ogrodach.  Sadząc  rośliny  szczepione  należy
systematycznie usuwać odrosty podkładki.

Różanecznik katawbijski (fioletowy) (Rhododendron catawbiense)

− zwarty krzew

wysokości 3

− 4 m. Liście zimozielone, skórzaste. Kwiaty

pojawiają się w maju i czerwcu. Wymagania glebowe dość
specyficzne.

Kwaśne

podłoże

(pH 4

− 4,5), gleby

próchniczne,  przepuszczalne  i wilgotne.  Krzewom  tym
najbardziej  odpowiada  powietrze  nasycone  parą  wodną,
mgła  i pochmurna  pogoda.  Sadząc  różaneczniki  wybieramy
miejsca  zaciszne,  osłonięte  od  północnych  wiatrów
i półcieniste.  Można  je  sadzić  pod  dużymi  drzewami.
W uprawie

należy

nie

dopuszczać

zarośnięcia

powierzchni pod krzewami trawą lub chwastami. Najlepiej
ziemię wyściółkować liśćmi, korą albo torfem z obornikiem.
Na zimę dosypać tyle torfu, aby podstawa krzewu okryta
była wysoko. Młode krzewy warto obłożyć gałązkami drzew

iglastych. Różaneczniki nie wymagają cięcia. Powinno się usunąć resztki kwiatostanów, aby
nie dopuścić do zawiązywania się owoców.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 24. Tamaryszek

drobnokwiatowy
[8, s. 80]

Rys. 25. Irga pozioma

[4, s. 46]

Tamaryszek drobnokwiatowy (Tamarix parviflora)

− rozłożysty krzew o silnych, luźno

ustawionych  gałęziach.  Dorasta  do  2  m  wysokości.
Kwitnie  w  kwietniu  i  maju,  pokrywa  się  drobnymi
różowymi  kwiatami.  Liście  drobne,  nitkowate,  barwy
zielonej. Tamaryszek dobrze  rośnie  na  ubogich  i suchych
glebach. Znosi niewielkie zasolenie gleby. Najlepiej udaje
się  na  stanowiskach  słonecznych.  W mroźnie  zimy  może
przemarznąć.  Przemarznięte  krzewy  należy  w marcu
przyciąć  nisko  nad  ziemią.  Tamaryszki  mają  głęboki
system  korzeniowy,  dlatego  trudno  przesadza  się  starsze
krzewy  jeśli  musimy  przesadzić  ,  to  jednocześnie  należy
silnie przyciąć pędy.

Krzewy o ozdobnych owocach
Ognik (Pyracantha)

− gęsty krzew wysokości 1,5 − 4 m., pędy silnie cierniste. Owoce koloru

żółtego, czerwonego lub pomarańczowego, dojrzewają na początku września i utrzymują się
długo zimą. Gatunek tolerancyjny do gleb. Udaje się na glebach żyznych, próchnicznych,
gliniasto

−

piaszczystych, z dużą zawartością wapnia. Stanowisko słoneczne i zaciszne.

Młode  rośliny  wrażliwe  na  silne  mrozy,  starsze  odporne.  Duża  odporność  na letnią  suszę.
Najlepiej  wygląda  przy  południowej  ścianie  budynku.  Walorem  dekoracyjnym  są  głównie
owoce.
Rokitnik  pospolity  (Hippophae  rhamnoides)

− krzew lub małe drzewo wysokości

−

10 m. Korona nieregularna. Dużo ciernistych krótkopędów, wytwarza liczne odrosty

korzeniowe.  Liście  wąskolancetowate,  srebrzystoszare,  długo  pozostają  na roślinie.  Owoce
eliptyczne,  pomarańczowe,  soczyste,  jadalne,  ale  bardzo  kwaśne.  Zawierają  bardzo  dużo
witamin.  Najlepiej  rośnie  na  glebach  przepuszczalnych  i  zasobnych  w wapń.  Stanowisko
słoneczne

− światłożądny. Pędy ocienione szybko zamierają. Odporny na mróz, suszę, upały

i silne  wiatry.  Tolerancyjny  na  zasolenie  gleby  i  na  zanieczyszczenie  powietrza.  Cenny
gatunek  do sadzenia  w krajobrazie  otwartym,  rekultywacji  oraz  dla  zieleni  miejskiej,  np.
do umacniania skarp. Walorem dekoracyjnym tej rośliny są głównie owoce.

Irga  pozioma  (Cotoneaster  horizontalis)

− niski krzew, osiągający 1m wysokości, szeroko

rozrastający się wszerz. Pędy bardzo regularne, rozgałęzione
w jednej

płaszczyźnie.

Liście

skrętoległe,

całobrzegie,

ciemnozielone,  błyszczące.  Kwiaty  drobne,  biało    –  różowe,
kwitnie od maja do czerwca. Owoce kuliste, czerwone. Roślina
ta  charakteryzuje  się  niezawodnym  wzrostem,  małymi
wymaganiami  glebowymi,  rośnie  zarówno  na  stanowisku
słonecznym  jak  i  cienistym.  W rejonach  o  mroźnych  zimach
należy  irgę  zabezpieczyć  na  zimę.  Irga  pozioma  dość
efektownie prezentuje się na rabacie, na trawniku czy ogrodach
skalnych.  Walorem  dekoracyjnym  jest  pokrój  rośliny,
przebarwiające się liście na jesieni oraz owoce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 26. Cyprysik Lawsona

[11, s. 44]

Rys. 27. Jałowiec pospolity

[4, s. 123]

Charakterystyka drzew i krzewów iglastych
Cyprysik Lawsona (Chamaecyparis lawsoniana)

−

średniej wysokości drzewo do

−

20 m wysokości. Korona wąskostożkowa, pień prosty od

wierzchołka,

boczne

gałązki

przewisające.

Rosną

umiarkowanie  silnie,  około  20  cm  rocznie.  Łuski  są
intensywnie  żółte.  'Ivonne'  wymaga  gleb  dostatecznie
żyznych  i  niezbyt  wilgotnych  oraz  słonecznych  stanowisk,
inaczej barwa nie będzie intensywna. Lubi wyższą wilgotność
powietrza  oraz  miejsca  osłonięte  od  wiatru.  Średnia
odporność  na  mrozy.  W  chłodniejszych  rejonach  kraju
zalecane  jest  okrywanie  młodych  roślin.  Wrażliwe  na
zasolenie  podłoża  i zanieczyszczenie  powietrza.  Atrakcyjne
drzewo o niebieskim zabarwieniu łusek i regularnym pokroju.
Do  stosowania  w parkach,  ogrodach  oraz  w korzystnych
warunkach  klimatycznych;  także  dobre  na  żywopłoty

formowane.
Świerk pospolity (Picea abies)

− duże drzewo do 30

−

50 m wysokości. Pień prosty

do wierzchołka,  wierzchołek  strzelisty.  Korona  wąskostożkowa.  Pokrój  drzewiasty,  szybko
rośnie  i  mocno  się  rozrasta  (podobnie  jak  inne  świerki).  Igły  są  żółte  przez  cały  rok,  ale
najbardziej  efektownie  wyglądają  młode  wiosenne  przyrosty  o  niemal  fluorescencyjnej
barwie.  Gatunek  ten  ma  przeciętne  wymagania  glebowe  i  można  uprawiać  w całym  kraju.
Najlepiej; lubi gleby świeże, piaszczysto

−

gliniaste, lekko kwaśne. Stanowisko słoneczne lub

półcieniste  lubi  wyższą  wilgotność  powietrza.  Całkowicie  odporne  na  mróz,  wrażliwe  na
zanieczyszczenia  powietrza,  dłuższą  suszę  i upały.  Ma  zastosowanie  jako  roślina
w krajobrazie  otwartym,  ale  także  w  parkach  i dużych ogrodach. W  uprawie  liczne  odmiany
od drzewiastych do krzewiastych.

Jałowiec pospolity (Juniperus communis)

− duży krzew do 5

−

8  m  wysokości.  Pokrój  bardzo  zmienny,  zależny  od  warunków
siedliskowych,  najczęściej  przybiera  formę  kolumnową.  Starsze
egzemplarze  ulegają  deformacji.  Wzrost  powolny.  Igły  długie,
niebieskawozielone,  nastroszone  i kłujące.  System  korzeniowy
rozległy.  Odmiany  są  popularne,  łatwo  je  kupić.  W  uprawie  nie
sprawia kłopotów. Wymaga gleb umiarkowanie żyznych, toleruje
gleby  słabsze  (wolniej  rośnie).  Tolerancyjny  na odczyn.  Jest
odporny na suszę. Najlepiej rośnie w pełnym słońcu. Odporny na
mróz. Starsze egzemplarze należy przed zimą związywać w kilku
miejscach sznurkiem. Zapobiega to rozłamywaniu krzewów przez
mokry  śnieg.  Cenny  gatunek  w krajobrazie  otwartym,  głównie
w rekultywacji  ubogich  terenów.  Sadzony  często  w ogrodach
wrzosowych lub skalnych.

Żywotnik zachodni (Thuja occidentalis ‘Smaragd’)

− krzew osiągający 4

−

6 m wysokości.

Korona regularna, wąskostożkowa, gęsta, gałązki  boczne nastroszone. Wzrost powolny. Igły
łuskowate, ułożone gęsto, dachówkowato. Cechą charakterystyczną tej odmiany  jest zielone
zabarwienie łusek przez cały rok. Wymaga gleb żyznych, wilgotnych. Stanowisko słoneczne.
Dostatecznie odporna na  mrozy,  silne wiatry  i wolna od chorób  i szkodników. Dobrze znosi
cięcie.  Roślina  ta  nadaje  się  na  szpalery,  na  żywopłoty  formowane.  Stanowi  dobry  akcent
geometryczny w parku oraz w niewielkim ogrodzie.
Jałowiec  chiński  (Juniperus  chinensis)

− roślina o zmiennym pokroju, wysokości

−

4 m. Pokrój młodych roślin jest wąski, stożkowo

−

kolumnowy. Starsze krzewy są

szersze, stożkowate. Niebieskie igły mocno kłują. Roślina nadaje się na szpalery. Niestety,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 28. Jodła kalifornijska

[3, s. 25]

Rys. 29. Świerk kłujący

[11, s. 69]

Rys. 30. Cytryniec chiński

[4, s. 95]

starzejąc się, traci na urodzie. Gałęzie łatwo deformują się pod ciężarem śniegu, dlatego przed
zimą krzewy należy oplatać żyłką lub sznurkiem. Nie jest wymagający co do gleby, rośnie na
każdej glebie. Stanowisko słoneczne lub ocienione. Doskonała roślina do ogrodów skalnych,
wrzosowych i dużych pojemników.
Jodła kalifornijska (Abies concolor)

− jest silnie rosnącym drzewem, wyrastającym do

−

25 m wysokości. Korona początkowo wąska, z wiekiem

nieco  szersza  i  luźniejsza.  Pędy  gładkie,  oliwkowe,  pąki
odżywiczone.  Igły  długie,  na  końcu  tępo  lub  nieznacznie
wcięte.  Obustronnie  jednakowo  szarozielone,  bez  białych
pasków  na  spodzie.  System  korzeniowy  zależy  od  typu  gleby
i może być bardzo głęboki, jak i płytki, szeroko rozpostarty.
Wymaga  żyznych,  zwięzłych  gleb,  znosi  dużą  zawartość
wapnia.  Stanowisko  słoneczne  lub  półcieniste.  Odporna
na mrozy,  suszę  i  upały.  Dobrze  rośnie  w  terenach
o zanieczyszczonym powietrzu. Jest dość odporna na suszę i na
mróz.  Bardzo  atrakcyjna  roślina  o  ciekawym  pokroju,  dużej

tolerancji na niesprzyjające innym jodłom warunki. Cenna roślina do sadzenia w parku,
w dużych ogrodach oraz w zieleni miejskiej na terenie całego kraju.
Świerk kłujący (Picea pungens)

− osiąga wysokość 25 m. Pień prosty aż do wierzchołka,

gałęzie

ułożone

bardzo

regularnie.

Igły

sztywne,

nastroszone,  na  końcu  ostre  i  kłujące,  obustronnie
szarozielone.  Szyszki  walcowate,  jasnobrązowe.  Wiosenne
przyrosty  mają  barwę  kremową,  później  igły  stają  się
srebrnoniebieskie. Gatunek ten jest mało wymagający co do
gleby,

stanowisko

słoneczne,

roślina

światłożądna

(ocienione  gałązki  zamierają).  Odporny  na  mrozy,  dobrze
znosi  suszę  i  upały  oraz  toleruje  zanieczyszczenia
powietrza.  Dobrze  rośnie  w  warunkach  miejskich.  Sadzić
najlepiej pojedynczo lub w luźnych grupach.

Pnącza
Cytryniec chiński (Schisandra chinensis)

−

silnie rosnące pnącze, które wspina się po

podporach, owijając pędami do 10

−

12 m. Liście

odwrotniejajowate lub kuliste, krótko zaostrzone. Kwiaty
niepozorne, pojawiają się w V

−

VI. Owoce kuliste, żółte.

Wewnątrz  nasiona  w czerwonych  osnówkach.  Owoce  bardzo
liczne  i dekoracyjne.  Dobrze  rośnie  na  każdej  glebie,  najlepiej
lekko  kwaśnej  (nie  lubi  wapnia  w  podłożu).  Stanowisko
słoneczne lub półcieniste. Całkowicie odporny na mrozy. Znosi
zanieczyszczenia  powietrza  i  dobrze  rośnie  warunkach
miejskich.  Walorem  dekoracyjnym  są  owoce  oraz  liście
przebarwiające się jesienią na kolor żółty. Rośnie bardzo silnie,
jest

wykorzystywany

zazieleniania

płotów,

ścian

dźwiękochłonnych oraz wszelkich mocnych konstrukcji
w parkach i ogrodach. Ze względu na dwupienność, należy
sadzić koło siebie egzemplarze męskie i żeńskie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.31. Wisteria kwiecista

[4, s. 96]

Rys.32. Powojnik [4, s. 101]

Rys. 33. Milin amerykański

[4, s. 98]

Glicynia kwiecista (Wisteria floribunda)

−

silnie rosnące pnącze, owija się wokół podpór

prawoskrętnie. Może się wspinać do 8

−

10 m wysokości.

Kwiaty fioletowe w groniastych kwiatostanach osiągających
20

−

50 cm długości. Kwiaty rozwijają się stopniowo,

począwszy od nasady kwiatostanu. Kwitnie wraz z rozwojem
liści w V

−

VI. Owoce wydłużone, owłosione strąki. Zawiązują

się bardzo rzadko. Owoce silnie trujące

System korzeniowy

silny, bardzo szeroki. Najlepiej rośnie na glebach żyznych,
dostatecznie

wilgotnych

i przepuszczalnych,

o odczynie

kwaśnym lub obojętnym. Stanowisko słoneczne,  ciepłe. Młode
rośliny  wymagają  okrycia  na  zimę.  Walorem  dekoracyjnym
glicynii  są  kwiaty.  Roślina  ta  ma  zastosowanie  do  obsadzania
pergoli  i innych  mocnych  konstrukcji,  a  także  przy  ścianach
budynków.  Dobrze  komponuje  się  ze  złotokapem.  W  celu

zwiększenia liczby kwiatów na roślinie zaleca się mocne przycięcie młodych przyrostów po
kwitnieniu i ponownie w VII/VIII o 1/3 długości.
Powojniki wielkokwiatowe (Clematis)

− pnącze dość słabo rosnące, wspina się, owijając

wokół

podpór ogonkami

liściowymi.

zależności

od odmiany  osiąga  2  –  6  m  wysokości.  Liście  złożone.
Kwiaty  duże,  różnych  kolorów,  pojedyncze  lub  pełne,
zależnie  od  odmiany.  Pora  kwitnienia  również  zależy
od odmiany.  Część  zakwita  na  pędach  zeszłorocznych
(V

−

VI)

często

powtarza

kwitnienie

pędach

tegorocznych  latem.  U  powojników  ozdobą  są płatki korony.
System  korzeniowy  mięsisty,  mało  rozgałęziony.  Wymaga
gleb  żyznych,  przepuszczalnych,  dostatecznie  wilgotnych
o pH  nieco  powyżej  5,5

−

6. Stanowisko słoneczne lub

półcieniste, miejsce zaciszne, osłonięte od silnych wiatrów.
Nasada

krzewu

powinna

być

ocieniona

roślinami

okrywowymi (wskazane są obsadzenia bylinami). Wymagają
osłon przed mrozami. Bardzo dekoracyjna roślina. Doskonałe
pnącze do obsadzania pergoli, słupów, ścian, starych drzew.

Milin amerykański (Campsis radicans)

−

pnącze dorastające do 10 m wysokości. Wspina

się  za  pomocą  korzonków  przybyszowych  oraz  słabo  owija
się  pędami.  Wymaga  chropowatych  podpór.  Kwiaty
pomarańczowoczerwone,  trąbkowate,  kwitnie  w  okresie  lata
od VII do IX. System korzeniowy płytki  i  szeroki. Rośnie na
każdej  glebie,  lubi  stanowiska  słoneczne,  osłonięte  i ciepłe.
Młode  rośliny  wrażliwe  na  mróz  (należy  je zabezpieczać  na
zimę).  Znosi  zanieczyszczenie  powietrza  oraz  okresowe
susze.  Wyjątkowo  atrakcyjne  pnącze  późno  kwitnące.
Wymaga  mocnych  podpór.  Zastosowanie  tej  rośliny  jest
szerokie,  np.  do  sadzenia  w  ogrodach,  parkach  i w  zieleni
miejskiej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sterowana uprawa roślin ozdobnych

W uprawie roślin drzewiastych oraz bylin występuje okres wzrostu i spoczynku.

Występują  dwa  rodzaje  spoczynków:  względny  i  bezwzględny  Spoczynek  względny  jest
wywoływany  niekorzystnymi  warunkami  uprawy,  np.  zbyt  niską  temperaturą,  niedoborem
wody,  niewłaściwym  fotoperiodem.  Przerwanie  tego  spoczynku  polega  na  stworzeniu
roślinom  optymalnych  warunków  wzrostu.  Spoczynek  bezwzględny  jest  spowodowany
wewnętrznymi  właściwościami  roślin  i  jest  niezależny  od  warunków  uprawy.  Spoczynek
bezwzględny  przebiega  w  trzech  fazach.  W  każdej  z  nich  powstają  poszczególne  elementy
kwiatu.  Przerwać  ten  spoczynek  można  dopiero  w  ostatniej  fazie,  gdy  wszystkie  elementy
kwiatu  są  wykształcone.  Przerwanie  spoczynku  polega  na  zniszczeniu  inhibitorów  wzrostu.
Sterowana  uprawa  roślin  polega  na  doprowadzeniu  roślin  do  kwitnienia  w  dowolnych
terminach, niezależnie od ich naturalnego okresu kwitnienia.
Pędzenie roślin ozdobnych – jest to przerwanie spoczynku bezwzględnego.
Przyspieszanie kwitnienia roślin – jest to przerwanie spoczynku względnego.

Pędzenie konwalii metodą ciepłych kąpieli

Tą metodą pędzi się konwalie na okres Bożego Narodzenia. W październiku kłącza

konwalii z pąkami kwiatowymi zanurza się w wodzie o temperaturze 30

−

35ºC na okres

16 godzin. Po tym zabiegu kłącza wysadza się do skrzynek lub doniczek wypełnionych

torfem i przenosi do ciemnej i gorącej (25

−

30ºC) szklarni na okres 10

−

14 dni. Pędy

kwiatostanowe wydłużają się do około 10 cm. Następnie wystawia się rośliny
do pomieszczenia z dostępem światła i obniża temperaturę do 20

−

25ºC. Po 18

−

20 dniach

rośliny nadają się do sprzedaży. Pod koniec pędzenia wskazane jest obniżenie temperatury do
kilkunastu stopni, co wpływa na usztywnienie się pędów kwiatostanowych i wzmocnienie
zapachu konwalii.

Pędzenie tulipanów metodą standardową

W warunkach polskich jest to najczęściej stosowana metoda. Wiąże się to z największym

zapotrzebowaniem na kwiaty tulipana w marcu oraz niskimi kosztami pędzenia.
Etapy pędzenia:

− sadzenie cebul do pojemników

−

w październiku,

− ukorzenianie cebul w dołowniku w temperaturze około 9ºC przez sześć tygodni, następnie

w temperaturze około 2ºC – do momentu rozpoczęcia pędzenia,

− przenoszenie cebul do szklarni – od stycznia. Temperatura pędzenia 16

−

18ºC, rośliny

kwitną po 2

−

3 tygodniach,

− chłodzenie tulipanów w temperaturze 10

−

14ºC przez kilka dni. Celem chłodzenia jest

lepsze wybarwienie pąków kwiatowych oraz usztywnienie pędów.

Termin kwitnienia tulipanów reguluje się w zależności od daty rozpoczęcia pędzenia.

Pędzenie lilaka
Etapy pędzenia:

− przygotowanie krzewów do pędzenia – w marcu przycina się pędy lilaka nad 6 – 8

pąkiem.  Cienkie  pędy  należy  całkowicie  usunąć  pozostawiając  na  roślinie  6  –  8
najsilniejszych  pędów.  W  końcu  lipca  należy  wprowadzić  krzewy  w  okres  spoczynku.
W tym celu podcina się korzenie roślin, aby ograniczyć pobieranie wody. Można również
wykopać krzewy  wraz z bryłą korzeniową, którą należy  zabezpieczyć przed  nadmiernym
przesychaniem,

− przerywanie spoczynku

−

przed planowanym terminem kwitnienia lilaka na 3 – 5 tygodni,

krzewy poddaje się zabiegowi przerwania spoczynku metodą przemrażania lub ciepłych
kąpieli. Przemrażanie następuje w chłodni o temperaturze 2

−

3ºC i wilgotności powietrza

−

95% przez okres 4

−

5 tygodni. Przerwanie spoczynku metodą ciepłych kąpieli

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

polega na zanurzeniu pędów lilaka w wodzie o temperaturze 22

−

28ºC przez 9

−

godzin.

W pierwszym tygodniu krzewy należy umieścić w szklarni zabezpieczając bryły korzeniowe
torfem. Temperatura powietrza powinna wynosić 23

−

25ºC. Wskazane jest zaciemnianie

szklarni  w  celu  wydłużenia  się  pędów  kwiatostanowych  oraz  zahamowania  rozwoju  liści.
Krzewy  należy  zraszać  co  godzinę  ciepłą  wodą.  W  drugim  tygodniu  pędzenia  temperatura
powinna  wynosić  28

−

30ºC. Należy zaprzestać zraszania roślin, a rozpocząć podlewanie.

Rośliny powinny być wystawione na światło. W trzecim tygodniu pędzenia należy obniżyć
temperaturę do 18

−

20ºC. W czwartym tygodniu należy obniżyć temperaturę do 16

−

18ºC

w celu  uzyskania  efektu  usztywnienia  pędów  i  zintensyfikowania  zapachu.  Długość  okresu
pędzenia  lilaka  zależy  od  terminu  kwitnienia,  im  bliżej  naturalnego  okresu  kwitnienia,  tym
okres  pędzenia  jest  krótszy.  Rośliny  kwitnące  w  lutym,  marcu  wymagają  trzytygodniowego
okresu pędzenia.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie grupy roślin stosowane są w architekturze krajobrazu?
2.  Jakie funkcje pełnią rośliny w kształtowaniu krajobrazu?
3.  Jakie czynniki decydują o doborze drzew i krzewów w nasadzeniach?
4.  Jakie znasz elementy dekoracyjne roślin drzewiastych?
5.  Jakie znasz krzewy o ozdobnych liściach?
6.  Jakie znasz rośliny iglaste stosowane w architekturze krajobrazu?
7.  Jakie znasz rośliny ozdobne do małych ogrodów?
8.  Jakie znasz rodzaje liści?
9.  W jaki sposób osadzone mogą być liście na łodydze?
10.  Jakie liście występują na roślinach iglastych?
11.  Jakie znasz rodzaje kwiatostanów?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ walory dekoracyjne krzewów liściastych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy,
2)  określić walory dekoracyjne krzewów liściastych z pomocą atlasów,
3)  narysować  elementy  dekoracyjne  krzewów  liściastych  wskazanych  przez  nauczyciela  na

wcześniej przygotowanym arkuszu papieru według wzoru:

Lp.

Gatunek

Rysunek

Barwa

Walory
dekoracyjne

Zastosowanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) wpisać we właściwej kolumnie tabeli: elementy dekoracyjne, barwę oraz zastosowanie,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rośliny z elementami dekoracyjnymi,

−

atlasy roślin ozdobnych,

−

karty pracy,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj przedstawione rośliny drzewiaste na podstawie cech morfologicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy,
2)  przeanalizować zaprezentowane rośliny,
3)  rozpoznać wskazane rośliny z pomocą atlasu lub klucza do rozpoznawania roślin,
4)  wpisać do tabeli rozpoznane rośliny oraz ich cechy charakterystyczne,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Rodzina

Rodzaj rośliny Gatunek

Rodzaj liści

Rysunek rośliny

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

żywe okazy roślin drzewiastych,

−

kartki papieru,

−

karta pracy,

−

atlasy roślin ozdobnych,

−

klucz do rozpoznania roślin,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Przygotuj kłącza konwalii do pędzenia metodą ciepłych kąpieli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wybrać kłącza konwalii z pąkami kwiatowymi,
2)  przygotować ciepłą kąpiel do moczenia kłączy,
3)  przygotować naczynia i podłoże do sadzenia kłączy,
4)  posadzić kłącza w pojemniku,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kłącza konwalii,

−

pojemniki do uprawy,

−

podłoże do sadzenia konwalii,

−

pojemniki do ciepłych kąpieli,

−

szpadel, łopatka,

−

rękawiczki.

Ćwiczenie 4

Do podanych gatunków roślin dobierz metodę pędzenia i określ rodzaj przerywanego

spoczynku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować treść rozdziału podręcznika dotyczącego metod pędzenia i spoczynku

roślin,

Lp.

Gatunek rośliny

Rodzaj przerywanego spoczynku

Metoda pędzenia

konwalia

tulipan

lilak

2) określić rodzaj przerywanego spoczynku u poszczególnych gatunków wpisując

do właściwej kolumny,

3) określić metodę pędzenia poszczególnych gatunków wpisując do właściwej kolumny,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karta pracy z tabelą,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować podstawowe funkcje roślin ozdobnych?



2) określić walory dekoracyjne poszczególnych roślin?



3) scharakteryzować grupy roślin stosowane w architekturze krajobrazu?



4) określić warunki przerywania spoczynku u roślin?



5) przygotować rośliny do pędzenia różnymi metodami?



6) określić metody pędzenia poszczególnych gatunków roślin?



7) określić warunki pędzenia poszczególnych gatunków?



8) rozpoznać rośliny liściaste na podstawie cech morfologicznych?



9) rozpoznać rośliny iglaste na podstawie cech morfologicznych?



10) określić zasady doboru drzew i krzewów do różnych typów nasadzeń?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Warunki siedliskowe

4.2.1. Materiał nauczania

Czynniki ekologiczne wpływające na wzrost i rozwój roślin

Najważniejsze czynniki wpływające na wzrost i rozwój roślin to: temperatura, światło,

woda, gleba, ukształtowanie terenu i wiatr.

Temperatura minimalna – to najniższa temperatura, poniżej której procesy życiowe

rośliny  zostają  zahamowane.  Temperatura  maksymalna  –  najwyższa  temperatura,  powyżej
której  ustaje  wzrost  roślin.  W  strefie  klimatu  umiarkowanego  konsekwencją  dużych  wahań
temperatur są pory roku. Różnica między maksymalną i minimalną temperaturą w ciągu doby
to  amplituda  dobowa.  Temperatura  optymalna  –  temperatura,  w  której  procesy  życiowe
przebiegają najintensywniej, a organizm roślinny ma najlepsze warunki cieplne. Temperatura
optymalna  dla  roślin  klimatu  umiarkowanego  to  temp.  15

−

C, dla roślin klimatu

chłodnego 10

−

C, dla roślin klimatu tropikalnego 30

−

Światło to drugi czynnik konieczny do życia roślin. Ze względu na natężenie światła

rośliny dzielimy na: światłolubne i cieniolubne. Rośliny światłolubne wymagają 1/3 pełnego
natężenia światła słonecznego, tj. 10tys.

−

13,3tys. luksów (rośliny gruboszowate, kaktusy).

Rośliny cieniolubne to rośliny, które wymagają 1/10 pełnego natężenia światła słonecznego
czyli 3

−

4 tys. luksów (paprocie). Rośliny cienioznośne – rosną na stanowisku słonecznym,

ale znoszą cień (cisy). Reakcję roślin na długość dnia nazywamy fotoperiodyzmem. Ze
względu na długość dnia rośliny dzielimy na:

−

rośliny dnia długiego

−

do kwitnienia i owocowania potrzebują co najmniej

14 godzinnego naświetlenia (goździk, rozchodnik, rudbekia),

−

rośliny dnia krótkiego

−

zakwitają wówczas, gdy działanie światła trwa 8

−

10 godzin

na dobę (chryzantema, aster),

−

rośliny fotoperiodycznie obojętne – warunki świetlne nie decydują o ich zakwitaniu, tylko

natężenie światła (groszek pachnący, rododendron, róża).

Zjawisko fotoperiodyzmu wykorzystywane jest w tzw. kierowanej uprawie roślin.

W zależności zapotrzebowania na wodę wyróżnia się pięć ekologicznych grup roślin.

−

hydrofity – rośliny wodne całkowicie lub częściowo żyjące w środowisku wodnym.

W zdobnictwie ogrodowym zastosowanie mają te rośliny, których korzenie rosną w dnie
zbiornika wodnego, a kwiaty i liście pływają po powierzchni wody lub wznoszą się nad
wodę (grążel żółty, grzybień biały, strzałka wodna),

−

hygrofity – rośliny bagienne rosnące na glebach wilgotnych lub na terenach okresowo

zalewanych przez wodę. Są wrażliwe na niedobór wody (knieć błotna, niecierpek
balsamiczny),

−

mezofity – rośliny siedlisk średnio – i zmienno wilgotnych,

−

kserofity – rośliny siedlisk suchych (wrzos pospolity, tamaryszek drobnokwiatowy),

−

sukulenty – rośliny gruboszowate pochodzą ze stref z okresowymi brakami wody

(kaktusy, rozchodniki, aloesy, agawy); ze względu na miejsce gromadzenia wody
dzielimy je na: liściowe (aloes, grubosz drzewiasty) i łodygowe (kaktusy).
Kolejnym czynnikiem wpływającym na wzrost i rozwój roślin jest gleba. Na podstawie

wymagań  glebowych  roślin,  wyróżnia  się  wiele  typów  ekologicznych,  takich  jak:  gatunki
ubogich,  kwaśnych  i  suchych  gleb  piaszczystych  (kocanki  piaskowe,  wrzos  zwyczajny,
mącznica  lekarska),  rośliny  żyznych,  gliniastych  i  wilgotnych  siedlisk  leśnych  (zawilec
gajowy, czyściec leśny).

Ukształtowanie terenu danego obszaru ma wpływ na układ warunków klimatycznych.

Zbocza południowe są lepiej naświetlone, cieplejsze, suchsze, dzięki temu stwarzają lepsze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

warunki  dla  roślin  ciepłolubnych  i  mało  wrażliwych  na  brak  wody.  Gleby  o  wystawie
północnej  są  chłodne,  wilgotne,  mało  nasłonecznione.  Nadają  się  do  uprawy  roślin
cieniolubnych,  wymagających  dużo  wilgoci.  Wystawa  zachodnia  i  wschodnia  oferują
warunki pośrednie, cieplejsza jest wystawa zachodnia.

Wiatr – jego działanie jest pożyteczne jak i szkodliwe dla roślin. Pożyteczne działanie

wiatru  polega  na  zapylaniu  roślin  wiatropylnych,  rozsiewaniu  nasion,  regulowaniu  ilości
dwutlenku węgla w warstwie powietrza, umacnianiu systemu korzeniowego roślin. Natomiast
szkodliwe  działanie  wiatru  polega  na  odkrywaniu  korzeni  roślin,  zwiewaniu  śniegu,
kaleczeniu  roślin  piaskiem,  zniekształcaniu  koron  i  pni  drzew,  przenoszeniu  na znaczne
odległości zarodników chorób i szkodników roślin.

Warunki mikroklimatyczne i topoklimatyczne siedlisk wywierają znaczący wpływ

na rozmieszczenie upraw i dobór najodpowiedniejszych zabiegów uprawowych.

Charakterystyka naturalnych zbiorowisk roślinnych w Polsce

Zbiorowiska

roślinne

zostały

sklasyfikowane

podstawie

kryteriów

siedliskowo

−

fizjonomicznych, wyróżniając: zbiorowiska leśne, zaroślowe, wodne

i przywodne, trawiaste oraz synantropijne.

Zbiorowiska leśne – w obrębie tych zbiorowisk możemy wyróżnić następujące

zbiorowiska roślinne: wśród lasów liściastych – łęgi, olsy, buczyny, grądy; wśród lasów
szpilkowych – bory sosnowe i mieszane, bory świerkowe.

Łęgi występują nad rzekami i strumieniami w całym kraju. Roślinność lasów łęgowych

jest dość zróżnicowana. W dolinach rzek pojawiają się mało zwarte zadrzewienia składające
się z wierzby białej i kruchej, topoli białej, szarej i czarnej oraz wielu innych gatunków drzew
i krzewów.

Olsy – to zbiorowiska leśne z dominująca olszą czarną, z domieszką świerka pospolitego

i brzozy omszonej. Występują w całym kraju w dużym rozproszeniu. Nie nadają się do
bezpośredniego użytkowania rekreacyjnego ze względu na zabagnione podłoże oraz
uciążliwość owadów.

Buczyny – wymagają gleb dość żyznych, siedliska przepuszczalne dla wody, występują

na glebach gliniastych, gliniasto – piaszczystych. W buczynach drzewostany tworzy głównie
buk zwyczajny jak również pojawiają się w nich: jodła pospolita, klon jawor, wiąz górski.
Lasy bukowe mają duże znaczenie w leśnictwie ze względu na duży przyrost biomasy.

Grądy – występują na całym obszarze Polski. Dominują tu: dąb szypułkowy, lipa

drobnolistna, grab pospolity. W grądach bogate jest podszycie, często wielowarstwowe,
z udziałem derenia świdwy oraz leszczyny pospolitej.

Zbiorowiska borów sosnowych – przewaga sosny zwyczajnej, zasiedlają ubogie

i średnio żyzne gleby. Niekiedy w drzewostanie mogą występować dęby, buki zwyczajne czy
brzozy.

Bory mieszane – w drzewostanach tych jest jednakowy udział gatunków iglastych

i liściastych.

Zarośla krzewiaste – naturalnym miejscem występowania zarośli krzewiastych jest

zewnętrzny pas na obrzeżu lasu, określany oszyjkiem (rys. 34). Zbiorowiska krzewiaste
często tworzą zarośla śródpolne, naturalistyczne żywopłoty, klomby z dala od kompleksów
leśnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 34. Miejsce naturalnego występowania zarośli krzewiastych [6, s. 39]

Zbiorowiska wodne i przywodne – spotykane są na siedliskach silnie uwilgotnionych, ale

dopiero nad brzegami jezior i rzek. Roślinność przywodna zajmuje strefę wodno

−

lądowa,

przestrzeń  brzegu,  która  jest  okresowo  zalewana  przez  wodę,  a  okresowo  znajduje  się
w strefie  między  niską,  a  wysoką  wodą  (NW  –  WW)   (trzcina  pospolita, pałka wąskolistna,
tatarak  zwyczajny,  jeżogłówka  gałęzista).  Zbiorowiska  szuwarowe  wykorzystuje  się
w biologicznych  oczyszczalniach  ścieków.  Rośliny  szuwarowe  są  odporne  na  duże  stężenia
zanieczyszczeń organicznych oraz stwarzają dogodne warunki do rozwoju mikroorganizmów.
Roślinność wodna rozprzestrzenia się w strefie płytkiej wody do głębokości 2

−

5 m. Znajduje

się stale pod wodą poniżej niskiej wody (NW) (rdestnice pływające, moczarka kanadyjska).
W płytszych wodach pojawiają się rośliny swobodnie pływające po powierzchni wody (grążel
żółty, osoka aloesowa, żabiściek pływający); rys. 35.

Rys. 35. Miejsce roślinności wodnej i przywodnej na brzegu zbiornika. WW

−

poziom

wody wysokiej, ŚW

−

poziom wody średniej, NW

−

poziom wody niskiej

[6, s.44]

Zbiorowiska trawiaste – charakteryzują się dużą zdolnością krzewienia i odrastania.

Na siedliskach ubogich w wodę, silnie zasolonych lub w surowych warunkach
klimatycznych, wykształciły się zbiorowiska roślinności zwane murawami. Siedliska
z charakterystyczną runią, z dobrze rozwiniętą darnią, to – łąki. Zbiorowiska trawiaste pełnią
wiele funkcji, głównie w zakresie ochrony środowiska. Jest to np: ochrona gleb przed erozją,
regulacja gospodarki wodą, ograniczenie wymywania biogenów z gleby. Wykorzystywane są
jako obszary do rekreacji, mogą służyć jako wzorzec do tworzenia mieszanek roślin na różne
typy trawników.

Zbiorowiska synantropijne utrzymują się wyłącznie dzięki działalności człowieka.

Pojawiają się w miejscach, gdzie człowiek zniszczył naturalną pokrywę roślinną, między
innymi poprzez wycinanie lasów, tworzenie wysypisk śmieci, zbyt intensywną uprawę,
a także przez zabiegi agrotechniczne. W zależności od typu działalności człowieka, roślinność

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

można podzielić na: ruderalną – występującą na śmietnikach, przydrożach oraz segetalną –
występującą w uprawach rolniczo – ogrodniczych.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie czynniki wpływają na wzrost i rozwój roślin?
2.  Jaki wpływ na wzrost i rozwój roślin ma temperatura?
3.  Na jakie grupy dzielimy rośliny pod względem długości naświetlenia?
4.  Na jakie grupy dzielimy rośliny pod względem zaopatrzeniana w wodę?
5.  Jaką rolę odgrywa dla roślin wiatr?
6.  Na jakie grupy dzielimy zbiorowiska roślinne?
7.  Co nazywamy oszyjkiem?
8.  Jakie zbiorowiska nazywamy synantropijnymi?
9.  Jaką strefę zajmuje roślinność przywodna?
10.  Jakie znaczenie mają zbiorowiska szuwarowe?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ wymagania termiczne glebowe i dla wybranych gatunków roślin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować treść planszy z roślinami,

Gatunek rośliny

Wymagania termiczne

Wymagania glebowe

2) określić wymagania termiczne dla poszczególnych gatunków roślin i spostrzeżenia wpisać

do tabeli,

3) określić wymagania glebowe dla poszczególnych gatunków roślin i spostrzeżenia wpisać

do tabeli,

4) zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

okazy roślin,

−

plansze z roślinami,

−

tabela,

−

przybory dopisania,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Na podstawie filmu dydaktycznego, scharakteryzuj naturalne zbiorowiska roślinne

w Polsce.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapisać w notatniku charakterystykę zbiorowisk naturalnych roślin,
2)  podać przykłady roślin dla każdego zbiorowiska,
3)  zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film dydaktyczny o naturalnych zbiorowiskach wodnych,

−

magnetowid, telewizor,

−

notatnik,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Określ wymagania wodne i świetlne dla wybranych gatunków roślin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować treść planszy z roślinami,

Gatunek rośliny

Wymagania wodne

Wymagania świetlne

2) określić wymagania wodne dla poszczególnych gatunków roślin i spostrzeżenia wpisać do

tabeli,

3) określić wymagania świetlne dla poszczególnych gatunków roślin i spostrzeżenia wpisać

do tabeli,

4) zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

okazy roślin,

–

plansze z roślinami,

–

tabela,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić czynniki wpływające na wzrost i rozwój roślin?



2) wyjaśnić, co to jest fotoperiodyzm i jakie ma zastosowanie?



3) scharakteryzować zbiorowiska lasów liściastych?



4) scharakteryzować zbiorowiska lasów iglastych?



5) scharakteryzować zbiorowiska wodne i przywodne?



6) określić, jaki jest wpływ pogody na wzrost i rozwój roślin?



7) scharakteryzować rośliny o różnych wymaganiach wodnych?



8) wyjaśnić, jaką rolę odgrywają zbiorowiska szuwarowe w środowisku?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zabiegi uprawowe

4.3.1. Materiał nauczania

Celem uprawy gleby jest stworzenie optymalnych warunków w środowisku glebowym do

wzrostu i rozwoju roślin. Uprawa gleby ma na celu przygotowanie roli dla roślin uprawianych
w najbliższym sezonie wegetacyjny, a także utrzymanie żyzności gleby na dotychczasowym
poziomie. Cele te można uzyskać przez realizację zadań:

−

poprawę struktury gleby,

−

regulację stosunków wodno – powietrznych,

−

poprawę warunków cieplnych gleby,

−

pobudzenie aktywności mikroorganizmów glebowych,

−

wprowadzanie do gleby resztek pożniwnych, nawozów organicznych i mineralnych,

−

zwalczanie chwastów, przeciwdziałanie erozji.

Ogromny wpływ na wysokość plonów ma właściwa uprawa gleby. Jednym

z podstawowych zabiegów mających na celu poprawienie struktury gleby jest jej
przekopywanie. Wykonuje się je z reguły na głębokość szpadla (ok. 30 cm). Zabieg ten, poza
zaletami,

również

działanie

niekorzystne.

Przekopywanie

pozwala

na  rozdrobnienie,  spulchnienie  i  napowietrzenie  gleby,  pozwala  ograniczyć  występowanie
szkodników  glebowych  i  chwastów  oraz  ułatwia  równomierne  wymieszanie  nawozów
mineralnych  i  organicznych.  Wykonanie  tego  zabiegu  niesie  ze  sobą  również  pewne
zagrożenia,  takie  jak  niekorzystne  zmiany  środowiska  dla  żyjących  w  glebie  organizmów
pożytecznych  (np.  dżdżownic),  wydobycie  na  powierzchnię  toksyn  obecnych  w  głębszych
warstwach  gleby,  możliwość  szybszego  wypłukania  wartościowych  składników  poza  zasięg
korzeni roślin. Aby zapewnić optymalne warunki dla wzrostu i rozwoju roślin w uprawie roli
na glebach o różnych właściwościach, należy kierować się odmiennymi zasadami uprawy.

Uprawa gleb lekkich jest stosunkowo łatwa. Zadaniem uprawy gleb lekkich jest

zwiększenie  zapasu  wody  oraz  zapobieganie spalaniu  próchnicy.  Tym  rodzajom gleb  należy
zapewnić stały dopływ  masy organicznej w postaci obornika, kompostów lub  masy zielonej.
Liczbę  zabiegów  uprawowych  ograniczyć  do  minimum.  Należy  unikać  głębokiego
wzruszania gleby gdyż powoduje to przyśpieszenie spalania próchnicy.

Uprawa gleb ciężkich w przeciwieństwie do uprawy gleb lekkich jest bardzo trudna i jej

powodzenie  zależy  od  uchwycenia  optymalnego  stanu  wilgotności  gleby,  przy której  można
wykonać  określone  zabiegi  uprawowe.  Głównym  zadaniem  uprawy  gleb  ciężkich  jest
poprawienie  stosunków  powietrznych  poprzez zwiększenie  przewiewności  i  pulchności  tych
gleb. Na tych glebach  jest na ogół  mniejszy dostęp tlenu, spalanie próchnicy  jest niewielkie,
Najważniejszym zabiegiem uprawowym na glebach ciężkich jest głęboka orka przedzimowa.

Ze względu na zadania, jakie orka spełnia w uprawie roli, wyróżniamy orki: zasadnicze,

uzupełniające, specjalne.

W skład orki zasadniczej wchodzi podorywka, orka siewna i orka przedzimowa.
Orki uzupełniające są to dodatkowe orki wykonywane obok orek zasadniczych,

wyróżniamy dwie orki tzw. Odwrotna i orka wiosenna.

Do orek specjalnych należą: orka terenów zasadniczych i orka agromelioracyjna. Są to

orki średnie, głębokie i bardzo głębokie. Ich celem jest poprawienie właściwości powietrzno
– wodnych oraz chemicznych i biologicznych głębszych warstw gleby.

Do podstawowych uprawek, mających na celu przygotowanie pola do uprawy jest

kultywatorowanie, bronowanie, wałowanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kultywatorowanie  jest  to  głębokie  spulchnianie,  kruszenie  i  mieszanie  roli  bez  jej
całkowitego odwracania. Kultywatorowanie wykonuje się powoli, poprzecznie lub pod kątem
do kierunku orki.
Bronowanie  polega  na  płytkim  powierzchniowym  spulchnianiu  roli.  W  zależności  od  celu,
któremu  ma  służyć  wykonywany  zabieg wyróżniamy różne typy  bron:  brony  lekkie,  średnie
i cięższe.
Wałowanie  jest  uprawką  ugniatającą  „zagęszczająca”  rolę  nadmiernie  spulchnioną
poprzednimi  uprawkami.  Rozróżnia  się  kilka  rodzajów  wałów  spełniających  różne  zadania,
np. wały ugniatające, kruszące, kombinowane.

Warunkiem prawidłowego rozwoju roślin jest zaopatrzenie ich we wszystkie potrzebne

składniki  odżywcze.  Nawożenie  pozwala  uzupełnić  straty  składników  pobieranych  przez
rośliny,  zapobiega  obniżaniu  się  żyzności  gleby.  W  celu  ustalenia  dawek  nawozu  należy
poznać  potrzeby  pokarmowe  roślin,  ale  także  uwzględnić  czynniki  glebowe  i  klimatyczne,
które mają wpływ na potrzeby nawozowe roślin. Należy poznać właściwości poszczególnych
gatunków  roślin,  gdyż  w  jednakowych  warunkach  glebowych  i klimatycznych  jedne  z  nich
mogą  pobierać  małe  ilości  składników  pokarmowych  inne  zaś  duże  ich  ilości.  Różnice
między  roślinami  w  pobieraniu  składników  pokarmowych  wynikają  z długości  okresu
wegetacji i budowy systemu korzeniowego.

Nawozy dzielimy na dwie grupy: nawozy organiczne i nawozy mineralne. Do nawozów

organicznych  zaliczamy:  obornik,  gnojowicę,  gnojówkę,  komposty,  nawozy  zielone,  torf,
korę, pomiot ptasi. Największe znaczenie ma obornik. Jest nawozem działającym powoli, ale
długotrwale. Działa korzystnie  na gleby ciężkie, rozluźnia  ich  strukturę. Na glebach  lekkich,
działanie  obornika  powoduje  zwiększenie  pojemności  wodnej.  W  raz  z  obornikiem
wprowadza  się  do  gleby  duże  ilości  drobnoustrojów,  zwiększa  się  aktywność  biologiczną
gleb.  Obornik  może  być  zastosowany  jesienią,  pod  rośliny  rozpoczynające  wegetację  późną
wiosną  i  mające długi okres wegetacji. Jeśli stosujemy go na wiosnę to krótko przed uprawą
roślin.  Głębokość  przyorania  obornika  na  glebach  lekkich  wynosi

−

20 cm, a na glebach

cięższych 10

−

15 cm.

W zależności od podstawowego składnika pokarmowego nawozy mineralne dzielimy na

grupy:

−

nawozy azotowe,

−

nawozy fosforowe,

−

nawozy potasowe i magnezowe,

−

nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe,

−

mikronawozy,

−

nawozy wieloskładnikowe.

Nawozy azotowe produkowane są z syntetycznego amoniaku. Wyróżniamy cztery grupy

tych nawozów:

−

amonowe (siarczan amonowy, woda amoniakalna), zawierają azot w postaci amonowej,

największe zastosowanie mają jako nawozy przedsiewne, kiedy to stosuje się je pod
płytkę orkę lub pod bronę czy kultywator,

−

saletrzane (saletra wapniowa, saletra amonowa, saletrzak magnezowy), zawierają azot

w postaci azotanowej, należy stosować je pogłównie na rosnące rośliny oraz dzielić na
małe dawki,

−

saletrzano – amonowe (saletra amonowa, saletrzaki), zawierające azot w postaci

azotanowej i amonowej, należy stosować pogłównie jak i przedwcześnie,

−

amidowe (mocznik), zawierające azot w postaci amidowej, stosuje się przedwcześnie

i pogłównie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nawozy potasowe dzielimy na:

−

niskoprocentowe nawozy potasowe(kainit)

−

wysokoprocentowe nawozy potasowe (siarczan potasowy, sól potasowa

Na glebach cięższych nawozy potasowe stosujemy jesienią w pełnej dawce. Na glebach

lżejszych wskazane jest wykonanie częściowego nawożenia jesienią (np. 50% dawki) oraz
częściowego wiosną, ze względu na możliwość wypłukiwania potasu przez wodę. Nawóz
należy dobrze wymieszać z ziemią.

Spośród nawozów fosforowych do zastosowania jesienią stosuje się superfosforaty oraz

mączki fosforytowe. Maczki fosforytowe należy stosować na glebach kwaśnych i wilgotnych.
Stosowanie  mączek  na  glebach  zasadowych  i  suchych  jest  nieefektywne.  Aby  zwiększyć
dostępność  składnika  możemy  nawóz  fosforowy  zmieszać  z  nawozem  organicznym,
obornikiem  lub  kompostem.  Aby  zapewnić  dobrą  przyswajalność  nawozów  fosforowych
przez rośliny, nie wolno mieszać ich z nawozami zawierającymi wapń.

Nawozy wapniowe stosuje się przede wszystkim w celu odkwaszenia i poprawienia

właściwości fizycznych gleby. Wapnowanie utrwala guzełki glebowe, dzięki czemu poprawia
się struktura gleby, zwiększa  jej pojemność wodna i powietrzna. wapnowanie przyczynia się
pośrednio  do  poprawienia  warunków  rozwoju  mikroflory.  Nawozy  wapniowe  wybiera  się
przede  wszystkim  w  zależności  od  rodzaju  gleby  i  terminu  stosowania.  Na  glebach  lekkich
należy  stosować  postacie  węglanowe  np.  margiel,  wapniak  lub  kredę.  Na  glebach  ciężkich
stosujemy wapno palone. Nawozy wapniowe tlenkowe, należy  stosować jesienią, aby  mogły
dobrze  się  rozłożyć  i  wymieszać  z  glebą  do  okresu  uprawy  roślin.  Jeżeli  konieczne  jest
zastosowanie ich na wiosnę , należy używać postaci węglanowej.

W uprawach roślin drzewiastych, nawożenie stosuje się na przedwiośniu (po zdjęciu

zimowych  osłon  z  roślin).  Do  nawożenia  drzew  i  krzewów  można  zastosować  nawozy
wieloskładnikowe,  przeznaczone  dla  poszczególnych  grup  roślin  (np.  nawozy  do  iglaków,
nawozy  do  rożaneczników,  nawozy  do  róż).  Do  wyboru  jest  również  szereg  nawozów
wolnodziałających,  które  wystarczy  zastosować  jednorazowo  na  początku  sezonu
wegetacyjnego.  Rośliny  wysadzone  jesienią,  nawozimy  wiosną  po  ruszeniu  wegetacji
(kwiecień

−

maj). Wysadzone wiosną rośliny drzewiaste nawozimy po 6 – 8 tygodniach

stosując

połowę

zalecanej

dawki.

Roczna

dawka

nawozu

wieloskładnikowego

(np. Azofoska) wynosi około 30 g/m

i stosuje się je w 2

−

3 terminach. Ostatnie nawożenie

powinno  być  wykonane  w  lipcu.  Bardzo dobrymi  i  wygodnymi  są  nawozy  o  spowolnionym
działaniu. Nawozy te stosujemy  jednorazowo w dawce około 10g pod rośliny  młode  i około
20g  pod  rośliny  starsze.  Nawóz  rozsypujemy  co  najmniej  tak  szeroko  jak  sięgają  gałęzie
rośliny  (na  szerokość  korony).  Rozsypywanie  nawozu  tuż  przy  nasadzie  roślin  jest  mało
skuteczne,  a  często  wręcz  szkodliwe.  Zastosowany  nawóz  należy  płytko  zmieszać  z  ziemia.
Dawki  nawozów  fosforowych,  potasowych,  zależą  głównie  od  potrzeb  pokarmowych  roślin
i zasobności gleb.

Kolejnym zabiegiem uprawowym jest odchwaszczanie. Ma ono szczególne znaczenie

wiosną,  gdyż  walka  z  chwastami  jest  trudna  i  długotrwała.  Odchwaszczanie  jest  tym
skuteczniejsze,  im  wcześniej  rozpoczniemy  walkę  z  chwastami  we  właściwej  ich  fazie
rozwoju.  Jednym  ze  sposobów  jest  podcinanie  młodych  chwastów  tuż  pod  powierzchnią
gleby  za  pomocą  ostrych  narzędzi.  Ważną  rolę  w  walce  z  chwastami  odgrywa  również
ściółkowanie. Do ściółkowania najlepiej nadaje się kora z drzew iglastych lub zrębki drzewne
(rozdrobnione  gałęzie  i  drewno).  Celem  ściółkowania  jest  ograniczenie  wysychania  gleby,
utrudnienie rozwojów chwastów, zmniejszenie nagrzewania się gleby (latem), zabezpieczenie
korzeni przed przemarznięciem. Rozkładająca się powoli ściółka dostarcza próchnicy, ułatwia
pielęgnację roślin, poprawia estetykę ogrodu. Grubość ściółki powinna wynosić około 5 cm
i posiadać  w  miarę  grubą  ale  jednolitą  frakcję.  Ściółkowanie  wskazane  jest  zaraz  po
posadzeniu roślin. Ściółkę należy uzupełniać w miarę upływu czasu i potrzeb.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie nawozy zaliczamy do nawozów organicznych?
2.  Jakie nawozy zaliczamy do nawozów mineralnych?
3.  Gdzie znalazły zastosowanie nawozy organiczne?
4.  Jakie znasz zasady nawożenia drzew i krzewów nawozami mineralnymi?
5.  W jakim celu uprawia się glebę?
6.  Jakie znasz zabiegi uprawowe gleby?
7.  W jakim celu stosuje się ściółkowanie?
8.  Na czym polega uprawa gleb lekkich?
9.  Na czym polega uprawa gleb ciężkich?
10. Jak stosujemy nawozy wapniowe?
11. W jakich terminach stosujemy nawożenie roślin drzewiastych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj nawozy mineralne na podstawie próbek wskazanych przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić cechy próbek nawozów wskazanych przez nauczyciela,
2)  rozpoznać nawozy po barwie, zapachu, rozpuszczalności.
3)  określić zawartość czystego składnika w nawozach wskazanych przez nauczyciela,
4)  zapisać w notatniku rozpoznane nawozy,
5)  zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

charakterystyka nawozów mineralnych,

−

zestawy nawozów mineralnych,

−

probówki, bibuła filtracyjna, sączki,

−

przybory do pisania,

−

notatnik,

−

próbki nawozów mineralnych,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Na podstawie filmu dydaktycznego, określ przydatność zabiegów uprawowych w uprawie

krzewów ozdobnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować treść filmu o uprawie krzewów ozdobnych,
2)  rozpoznać zabiegi, jakie wykonuje się w uprawie krzewów ozdobnych,
3)  scharakteryzować zabiegi uprawowe,
4)  zaprezentować wyniki swojej pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film dydaktyczny o uprawie krzewów ozdobnych,

−

telewizor, magnetowid,

−

notatnik,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Wykonaj nawożenie żywotnika zachodniego „Smaragd”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić fazę rozwojową żywotnika zachodniego „Smaragd”,
2)  dobrać nawóz do rośliny,
3)  ustalić dawkę nawozową dla żywotnika zachodniego „Smaragd",
4)  przestrzegać zasad bhp podczas wykonywania zabiegu,
5)  wykonać nawożenie,
6)  zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poletko z żywotnikiem zachodnim,

−

różne nawozy mineralne,

−

rękawiczki.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić i scharakteryzować nawozy organiczne?



2) sklasyfikować nawozy mineralne?



3) określić zasady stosowania nawozów mineralnych pod rośliny

drzewiaste?



4) wyjaśnić, jaki jest cel uprawy gleby?



5) wyjaśnić, w jaki sposób uprawiamy gleby lekkie?



6) wyjaśnić, w jaki sposób uprawiamy gleby ciężkie?



7) określić celowość stosowania ściółkowania roślin?



8) wykonać nawożenie roślin iglastych?



9) dobrać nawóz dla poszczególnych roślin ozdobnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Pielęgnacja i ochrona roślin stosowanych w kształtowaniu

krajobrazu

4.4.1. Materiał nauczania

Do podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych w uprawie drzew, krzewów iglastych

i liściastych  należą:  podlewanie,  odchwaszczanie  i  ściółkowanie, nawożenie,  cięcie,  ochrona
i zabezpieczenie  przed  zimą.  Młode,  świeżo  posadzone  drzewa  oraz  krzewy,  wymagają
regularnego  podlewania.  Dłuższe  okresy  niedoboru  wody  powodują  zahamowanie  wzrostu
i zasychanie  pąków  wierzchołkowych. Rośliny podlewamy  regularnie,  najlepiej  wieczorami.
Częstotliwość  podlewania  uzależniona  jest  od  wymagań  uprawianego  gatunku  i  warunków
atmosferycznych.  Optymalną  wilgotność  gleby  pomaga  utrzymać  ściółkowanie  korą,
ogranicza  ono  również  rozwój  chwastów.  Przy  ściółkowaniu  roślin,  należy  zwiększyć
nawożenie  azotem,  ponieważ  bakterie  rozkładające  ściółkę  konkurują  z  roślinami  o  azot.
Kolejnym

zabiegiem

pielęgnacyjnym

jest

nawożenie.

W rozdziale

4.3.

zostały

scharakteryzowane  nawozy  oraz  terminy  ich  stosowania.  Krzewy  i drzewa  roślin  iglastych
z reguły  nie  wymagają  cięcia.  Można  je przycinać  na  przedwiośniu,  jeżeli  prowadzone  mają
być  w  postaci  form  sztucznych  (np.  kolumna,  stożek,  kula).  Czasem  wymagają  również
usunięcia  uszkodzonych  lub  porażonych  przez  choroby  gałęzi.  W  przypadku  żywopłotów
iglastych  cięcie  wczesną  wiosną  polega  na  wyrównaniu  wysokości,  usunięciu  wyłamanych
lub wystających gałęzi. Nowo założone żywopłoty należy przyciąć w części wierzchołkowej
w celu zagęszczenia dolnych partii krzewów.

Do roślin dobrze znoszących cięcie należą: cis pospolity, żywotnik, jałowiec.
W miarę starzenia się drzew i krzewów liściastych, zabiegi pielęgnacyjne polegają

na przycinaniu  i  usuwaniu konarów, klamrowaniu starych konarów, czyszczeniu powstałych
dziupli.  Ma  to  przeciwdziałać  zbieraniu  się  wody  i  gniciu  drzewa.  Każdy  gatunek  czy
odmiana ma charakterystyczny sposób wzrostu i budowania rozgałęzień. Kolejnym zabiegiem
pielęgnacyjnym  jest  cięcie.  Cięcie  drzew  jest  zabiegiem  koniecznym.  Celem  cięcia  jest
usunięcie  martwych  lub  porażonych  gałęzi,  poprawienie  budowy  (pokroju)  rośliny,
przedłużenie  żywotności,  zwiększenie  kwitnienia.  Rozróżnia  się  wiele  rodzajów  cięć,
w zależności od celu,  jakiemu służą. Może to być np. cięcie pielęgnacyjne oraz techniczne

−

stosowane w przypadku kolizji koron drzew z zabudowaniami czy ciągami
komunikacyjnymi. Ważna jest znajomość na jakich pędach zawiązują się pąki kwiatowe i jak
są rozmieszczone. Właściwy termin i rodzaj cięcia dla różnych gatunków jest różny

−

zależy

od  wymagań  roślin  i  ich  zastosowania.  Niektóre  drzewa  i  krzewy  ozdobne  nie  wymagają
cięcia,  np.  ognik  szkarłatny,  różanecznik,  drzewa  i  krzewy  iglaste  (poza  użytymi  na
żywopłoty  formowane),  inne  tniemy  w  czasie  zimowego  spoczynku,  np.  pięciornik,  tawuła
japońska, a jeszcze inne dopiero po kwitnieniu, np. forsycja, krzewuszka.

Cięcie pielęgnacyjne

Podstawowym rodzajem cięcia pielęgnacyjnego jest cięcie formujące. Ma ono za zadanie

utrzymanie dominacji przewodnika (czyli pędu głównego) w stosunku do pozostałych pędów
tworzących koronę drzewa, niedopuszczenie do powstania rozwidleń gałęzi pod ostrym kątem
(zabieg ten przeciwdziała wyłamywaniu się dużych konarów i gałęzi (rys. 36). W przypadku
krzewów polega ono przede wszystkim na skróceniu pędów w celu zagęszczenia niższych
partii, a także usunięciu pędów zbędnych, krzyżujących się i konkurujących o światło. Ten
rodzaj cięcia ma szczególne znaczenie w przypadku roślin młodych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 36. Cięcie formujące a

−

nasada o ostrym kącie pomiędzy konarami, w tym

przypadku w wyniku przyrostu na grubość obu konarów zachodzi zjawisko
tzw. klina, które może prowadzić do wyłamania, b

−

nasada siodełkowa nie

stwarzająca

ryzyka

wyłamania

nie

wymagająca

cięcia

[www.poradnikogrodniczy.pl]

Cięcie prześwietlające

−

zadaniem jest rozluźnienie korony oraz umożliwienie dostępu

światła do jej wnętrza. Tego rodzaju cięcia nie powinno się nadużywać, jednorazowo można
usunąć nie więcej niż 15% masy korony drzewa. Nie należy ciąć starych i grubych gałęzi,
gdyż powstające rany są duże i źle się zabliźniają.

Cięcie sanitarne

−

polega na usunięciu gałęzi lub pędów suchych, chorych i połamanych

(rys. 37).

Cięcia korygującego

−

wykonuje się na już ukształtowanych w sposób niewłaściwy

koronach starszych drzew i krzewów.

Cięcie odmładzające

−

wykonuje się u roślin starszych. Polega ono na sukcesywnym

usuwaniu starych, chorych i uszkodzonych konarów i gałęzi. Jego celem jest pobudzenie
rośliny do wytwarzania nowych i silnych pędów.

Rys. 37. Przykłady cięcia sanitarnego [2, s. 49]

Podstawowymi narzędziami stosowanymi do cięcia drzew są sekatory zwykłe lub

o przedłużonych ramionach, piłki oraz różnego rodzaju noże. Narzędzia używane przy cięciu
powinny być dobrze naostrzone, wyczyszczone i odkażone. Większe rany powstałe po cięciu
powinny być zabezpieczone środkiem do zasmarowywania ran, np. Funaben 3, Santar SM lub
farba emulsyjna z 2% dodatkiem środka chemicznego, np. Funaben 4, Topsin lub Miedzian
50. Środki te ułatwiają gojenie ran powstałych po cięciu oraz zawierają składniki bakterio –
i grzybobójcze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Terminy cięcia

Podstawowym czynnikiem decydującym o terminie cięcia jest pora kwitnienia.
Krzewy wcześnie kwitnące tworzą pąki kwiatowe latem w roku poprzedzającym

kwitnienie, np. forsycja, pigwowiec, wiśnia, migdałek cięcie wykonuje się po zakończeniu
kwitnienia, wiosną, skracając długie pędy od 1/2 do 1/4 długości. Przycinanie tych krzewów
przed kwitnieniem mogłoby spowodować, że roślina w ogóle nie zakwitnie.

Krzewy kwitnące latem i jesienią tworzą pąki kwiatowe na pędach wyrosłych w trakcie

sezonu wegetacyjnego, zakwitają od czerwca do września, np. hortensja, pięciornik, budleja,
kwitną na tegorocznych przyrostach. Przycina się je wczesną wiosną, gdy minie już ryzyko
silnych mrozów.

Krzewy kwitnące latem na pędach wieloletnich. Przycinamy je co kilka lat w okresie

spoczynku zimowego. Do takich krzewów należą np. berberysy, karagany, żylistek.

Zimnozielone krzewy liściaste wymagają przycięcia tylko w wypadku poważnych

uszkodzeń. Krzewy rododendronów można odmłodzić przycinając pojedyncze pędy
(na początku kwietnia).

Źle znoszą przycinanie azalie, ketmie syryjskie, magnolie, oczary omszone, perukowce

podolskie, sumaki octowce i złotokapy. Unikamy również cięcia drzew, których korona
została uformowana już w szkółce. W takim przypadku usuwamy jedynie pędy wyrastające
wadliwie lub konkurujące z przewodnikiem.

Nie powinno się także ciąć pnączy, których dużym walorem dekoracyjnym jest wiotki

pokrój. Cięcie pędów traktujemy jako ostateczność w przypadku zbytniego zagęszczenia
rośliny i wykonujemy je wiosną.

Żywopłoty formowane z drzew i krzewów liściastych przycina się dwa razy w roku

(na przedwiośniu i w lipcu lub w sierpniu). Za każdym razem usuwa się większą część
ostatniego przyrostu.

Przy usuwaniu gałęzi grubszych powstają większe rany, co zagraża roślinie infekcją.

Rany  o średnicach  mniejszych  niż  10  cm  zasmarowujemy  preparatem  Funaben  lub  farbą
emulsyjną  z dodatkiem  środka  grzybobójczego.  Rany  o  większej  średnicy,  jakie  mogą
powstać  przy  cięciu  dużych  drzew,  trzeba  zabezpieczyć  podwójnie

−

na brzegu

(około  2  cm)  smarujemy  środkiem  grzybobójczym,  natomiast  wewnętrzną  część  rany
pokrywamy  specjalnym  środkiem  impregnującym.  Każde  cięcie  wykonujemy  starannie.  Nie
wolno  dopuścić  do  wyłamywania  gałęzi  i  otarć  kory.  Może  być  to  szczególnie  trudne
w przypadku  cięcia  grubych  konarów  i gałęzi.  Sposób  usuwania  grubych  gałęzi  przedstawia
rys. 38.

Rys. 38. Cięcie grubych gałęzi wykonujemy w 3 etapach: 1

−

cięcie podcinające na

głębokość około 1/4 średnicy gałęzi; 2

−

cięcie docinające, wykonywane do chwili

oderwania się nasady usuwanej gałęzi; 3

−

cięcie tuż za obrączką [2, s. 57]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wiele roślin wymaga zabezpieczenia na okres zimowy przed wpływem niskich

temperatur i wysuszających wiatrów. Do zabezpieczenia roślin stosuje się różnego rodzaju
materiały izolacyjne. Na przykład dla okrycia róż najlepsza i najtańsza jest ziemia, zgarniana
w odpowiedniej odległości od krzewów, którą obsypujemy pędy, robiąc kopczyk na
wysokość 20 – 30 cm. Krzewy karłowe okrywamy stroiszem (rys. 39) gałązkami świerka lub
innych drzew iglastych.

Rys. 39. Zabezpieczenie młodych roślin stroiszem [Działkowiec 3/2003]

Rośliny zimozielone liściaste, jak i wrażliwsze odmiany iglaste, wymagają (zwłaszcza

w młodym  wieku)  zabezpieczenia  na  zimę,  przed  wiatrami  oraz  słońcem  (duże  różnice
temperatur  między  dniem,  a  nocą).  Do  tego  celu  używamy  tkaniny  cieniówkowej,  tektury
falistej,  mat  słomianych,  płótna  jutowego  czy  włókniny.  Rys.  40  przedstawia  różne  typy
osłon.  Ciężki,  zalegający  między  pędami  śnieg,  deformuje,  wyłamuje  gałęzie.  Należy
strzepywać  nadmiar  śniegu  z  roślin.  Niektóre  starsze  krzewy  piramidalne  oraz  kolumnowe,
pod  ciężarem  śniegu  rozwierają  się,  tracąc  swój ozdobny  pokrój.  W  tych  przypadkach, poza
usunięciem  śniegu  z  gałęzi,  wskazane  jest  także  podwiązanie  odgiętych  gałęzi  do
przewodnika.

Rys. 40. Różne sposoby zabezpieczenia roślin, a

−

osłona z płótna jutowego,

−

osłona z maty słomianej, c

−

zabezpieczenie przed rozłamaniem poprzez

obwiązanie [Działkowiec 3/2003]

Kolejnym zabiegiem pielęgnacyjnym w uprawie roślin ozdobnych jest ich ochrona przed

chorobami i szkodnikami. Rośliny ogrodowe powinny być pod stałą obserwacją, gdyż istnieją
szkodniki  i  choroby,  które  nie  tylko  osłabiają  wzrost  i  obniżają  walory  dekoracyjne  drzew
i krzewów, ale mogą doprowadzić do ich obumierania. Choroby roślin powodowane są przez
czynniki  chorobotwórcze,  takie  jak  grzyby,  bakterie  i  wirusy.  Wśród  roślin  ozdobnych
najczęściej  występują  choroby  grzybowe.  Typowymi  objawami  chorób  są  przebarwienia,
zniekształcenia  i więdnięcie  roślin.  Na  roślinach  ozdobnych,  można  zaobserwować  również
choroby fizjologiczne. Przyczyną tych chorób są czynniki nieinfekcyjne, takie jak niedobory
makro    –  i  mikroelementów,  czy  niekorzystne  warunki  uprawy.  Aby  zmniejszyć  ryzyko
występowania  chorób  i  szkodników  na  roślinach  ozdobnych,  warto  stosować  działania
zapobiegawcze.  Należy  dokonywać  systematycznego  przeglądu  roślin  w  poszukiwaniu
szkodników, anomalii wzrostu, uszkodzeń mechanicznych i przebarwień. Na stan zdrowotny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i odporność  drzew  i  krzewów  możemy  wpłynąć poprzez  zdrowy  materiał  szkółkarski,  dobór
właściwych  roślin  do  wymagań  środowiskowych,  zakładanie  jesienią  opasek  lepowych,
wycinanie  chorych  konarów,  prześwietlanie  nadmiernie  zagęszczonych  koron,  dbałość
o higienę  cięcia,  ściółkowanie  gleby.  Metody  walki  z  chorobami  i  szkodnikami  można
podzielić  na  metody  ekologiczne  i  chemiczne.  Metody  ekologiczne  walki  ze  szkodnikami
i chorobami są bezpieczne dla środowiska, działanie ich jest krótkotrwałe i tylko na szkodniki
i  czynniki  chorobotwórcze.  Są to najczęściej  preparaty  pochodzenia  roślinnego,  pułapki  na
szkodniki  oraz  metody  walki  biologicznej.  Polegają  one  na  wprowadzeniu  naturalnych
wrogów  czynnika  chorobotwórczego  czy  szkodnika.  Metody  chemiczne  polegają  na
stosowaniu  środków  chemicznych  bezpośrednio  na  rośliny  lub  doglebowo.  Środków
chemicznych  nie  wolno  nadużywać  ze  względu  na  ich  fitotoksyczność,  czyli  niekorzystny
wpływ  na  rośliny.  Aby  ustrzec  się  efektów  ubocznych  walki  chemicznej,  nie  należy
opryskiwać  środkami  chemicznymi  roślin  intensywnie  nasłonecznionych,  o  przesuszonych
korzeniach,  czy  znajdujących  się  w  bardzo  wysokich  lub  niskich  temperaturach.  Duże
zagrożenie  w uprawach  roślin  stanowią  choroby  o podłożu  grzybowym.  Do  najczęściej
spotykanych chorób, które występują na roślinach ozdobnych, należą:

Fytoftoroza

−

głównie poraża rośliny iglaste. Charakterystycznym objawem fytoftoroz,

jest  cynamonowe  zabarwienie  porażonych  tkanek,  widoczne  na  przekroju  podłużnym  pędu,
rozpoczynające  się  od  nasady  i rozszerzające  w  kierunku  wierzchołka.  Prowadzą
nieuchronnie  do  zamierania  roślin  (rys.41).  Zapobiega  temu  przede  wszystkim  właściwa
pielęgnacja,  zasilanie  roślin  nawozami  i ściółkowanie ziemi korą  oraz  usuwanie  porażonych
części roślin. Z metod chemicznych zalecane są preparaty w programie ochrony roślin.

Rys. 41. Fytoftoroza cyprysika [Działkowiec 3/2005]

Zamieranie  pędów  jest  jedną  z  najczęściej  występujących  chorób  części  nadziemnych
u jałowców  i  żywotników.  Cechą  charakterystyczną  jest  brązowienie  i  zamieranie  pędów
w miejscu stykania się krzewów ze sobą lub wewnątrz korony. Przyczyną tych objawów jest
silny niedobór lub brak światła. Aby nie dopuścić do rozwoju grzybów chorobotwórczych na
zamierających  pędach,  należy  je  wyciąć  i  spalić,  stosować  środki  ochrony  zgodnie
z zaleceniami w programie ochrony roślin.

Osutka  jest  jedną  z  najgroźniejszych  chorób  igieł.  W  zależności  od  przebiegu  pogody
i rozwoju  rośliny,  objawy  chorobowe  mogą  się  pojawiać  od  wiosny  do  jesieni.  Na  igłach
pojawiają  się  brązowe  plamy  lub  kreski,  a  następnie  tkanki  brązowieją  i  czernieją.
Niezbędnych  jest  wówczas  kilka  opryskiwań,  począwszy  od  czerwca  aż  do  jesieni.
W przypadku sosny bardzo skuteczne jest zebranie i spalenie opadłych igieł.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 42. Choroby igieł osutka sosny [Działkowiec 3/2003]

Szara pleśń

−

pierwsze objawy występują w postaci brązowych, wodnistych, szybko

powiększających się plam. Choroba jest groźna dla roślin tworzących zwarte, kolumnowe lub
kuliste korony.

Spośród szkodników, które spotkać można na roślinach ozdobnych, należą:
Przędziorek sosnowiec, który powoduje mozaikowate żółknięcie igieł, które z czasem
brązowieją i opadają. Objawy żerowania przędziorka można dostrzec w lipcu i sierpniu.

Mszyce

−

występują na drzewach i krzewach roślin iglastych i liściastych. Różnego typu

galasy (wyrośla, z reguły barwy zielonej, przypominające szyszki lub w kształcie ananasa) na
pędach sygnalizują obecność mszyc z rodziny ochojnikowatych, np. ochojnika świerkowo

−

modrzewiowego, ochojnika świerkowego zielonego, czy ochojnika świerkowo

−

sosnowego.

W późniejszym  okresie  na  roślinach  można  dostrzec  żerujące  samice  mszyc,  pokryte
białawym  nalotem.  Jeżeli  zauważymy  galasy,  należy  je  usunąć  i spalić,  gdyż  właśnie
w galasach  przebywają  larwy  szkodnika.  Zwalczanie  chemiczne  ochojników  można
przeprowadzać  w dwóch  terminach.  Od  późnej  jesieni  do  wczesnej  wiosny  niszczymy
zimujące larwy lub samice, zanim zdążą złożyć jaja.

Rys. 43. Uszkodzenia wywołane przez mszyce a

−

dojrzały galas ochojnika uwalniający

larwy, b

−

galas ochojnika świerkowego zielonego [Działkowiec 7/1998]

Czerwce

− miseczniki, tarczniki i wełnowce. Szkodniki te powodują zamieranie

i zniekształcanie  pędów,  a  w  szczególnych  przypadkach  mogą  prowadzić  nawet  do
zamierania  całej  rośliny.  Najlepszym  terminem  zwalczania  miseczników,  tarczników
i wełnowców  jest  okres  wylęgania  się  larw  z  jaj  i  okres  wędrowania  młodych  larw  po
krzewach  (w  przypadku  tarczników  i  wełnowców  jest  to  czerwiec,  a  w  przypadku
miseczników

−

lipiec).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 45. Samice misecznika tujowca [www.poradnikogrodniczy.pl]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz zabiegi pielęgnacyjne stosowane w uprawie drzew i krzewów liściastych?
2.  Jakie znasz zabiegi pielęgnacyjne stosowane w uprawie drzew i krzewów iglastych?
3.  Jakie rośliny iglaste znoszą dobrze cięcie?
4.  Jakie są zabiegi pielęgnacyjne wskazane w uprawie drzew starszych?
5.  Jakie znasz rodzaje cięć drzew i krzewów?
6.  Jakie są terminy cięć krzewów ozdobnych?
7.  W jaki sposób usuwamy grube gałęzie drzew i krzewów?
8.  Jakie znasz sposoby zabezpieczenia roślin przed mrozami i wiatrem?
9.  Jakie znasz sposoby zwalczania chorób występujące w roślinach ozdobnych?
10. Jakie znasz sposoby zwalczania szkodników występujące w roślinach ozdobnych
11. Jakie znasz choroby roślin iglastych?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj cięcie krzewów ozdobnych kwitnących wczesnym latem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić, które gatunki krzewów kwitną wczesnym latem,
2)  dobrać sprzęt do cięcia krzewów,
3)  wybrać rodzaj cięcia do poszczególnych gatunków krzewów,
4)  przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania cięcia,
5)  wykonać cięcie krzewów,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sekatory różnej długości, piłki, noże,

−

maść ogrodnicza,

−

rękawice,

−

krzewy do cięcia.

Ćwiczenie 2

Wybierz i zabezpiecz zaprezentowane rośliny drzewiaste przed mrozem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wybrać rośliny przeznaczone do zabezpieczenia na zimę,
2)  określić wielkość tych roślin,
3)  dobrać materiały ochronne do odpowiednich roślin,
4)  zabezpieczyć rośliny na zimę,
5)  zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały do osłonięcia roślin na zimę (stroisz, papier, osłony jutowe, słoma),

−

rękawice,

−

rośliny do zabezpieczenia na zimę.

Ćwiczenie 3

Po obejrzeniu filmu dydaktycznego dotyczącego zabiegów pielęgnacyjnych drzew

liściastych, dobierz zabiegi pielęgnacyjne po posadzeniu tych drzew.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować treść filmu dydaktycznego o uprawie roślin liściastych,
2)  dobrać zabiegi pielęgnacyjne dla roślin liściastych po posadzeniu, na podstawie filmu,
3)  uzasadnić wybór zastosowanych zabiegów pielęgnacyjnych,
4)  zapisać w notatniku zabiegi pielęgnacyjne dla drzew liściastych,
5)  zaprezentować swoje wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film dydaktyczny prezentujący uprawę roślin liściastych,

−

magnetowid, telewizor,

−

notatnik,

−

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić zabiegi wykonywane przy uprawie drzew starszych?



2) scharakteryzować rodzaje cięć pielęgnacyjnych krzewów?



3) określić terminy cięć dla poszczególnych grup roślin?



4) wyjaśnić, w jaki sposób wykonujemy usuwanie grubych gałęzi

drzew?



5) scharakteryzować choroby występujące na roślinach iglastych?



6) scharakteryzować szkodniki roślin iglastych?



7) wykonać cięcie krzewów kwitnących wczesnym latem?



8) zabezpieczyć rośliny drzewiaste przed zimą?



9) dobrać zabiegi pielęgnacyjne po posadzeniu drzew liściastych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Kompozycje roślinne

4.5.1. Materiał nauczania

Kompozycja jest zespołem właściwie dobranych i celowo uporządkowanych elementów.

Piękno  kompozycji  zieleni  nie  zależy od  jej  bogactwa,  liczby  odmian  i gatunków roślin,  ani
od skomplikowanych układów, lecz od umiaru doboru roślin, prostoty, przejrzystości układu,
sposobu  uporządkowania  części  składowych  terenów  zieleni  w  przestrzeni.  Do
podstawowych  czynników  kompozycji  należą:  proporcja,  rytm,  symetria,  punkt,  dominacja
i koncentracja.

Proporcje

−

rozumiemy jako stosunek elementów kompozycji, które tworzą dany układ.

Proporcja  w  kompozycji  zieleni  spełnia  ważną  rolę,  wprowadza  do  jej  układów  ład
i harmonię.  Stosuje  się  ją  w  układach  płaszczyznowych  poziomych  i  pionowych  oraz
w przestrzennych  trójwymiarowych.  Proporcje  w  odniesieniu  do  elementów  roślinnych
dotyczą  wysokości,  form  pokrojowych,  liczebności,  rozmieszczenia,  barwy  (rys.  45)  oraz
w odniesieniu do elementów nieroślinnych

−

linii, płaszczyzn i brył.

Rys. 45. Proporcje, kompozycja z roślin iglastych: a

−

jałowiec skalny odm.

‘Skyrocket’, b

−

Żywotnik zachodni odm. ‘Sunkist’, c

−

jałowiec sabiński

odm. ‘Tamariscifolia’ [Działkowiec 3/2003]

Symetria

−

jest to układ elementów rozmieszczonych w jednakowej odległości od osi.

Symetria wyraża skończoność, spokój i monumentalność.

Rytmem nazywamy powtórzenie w równych odstępach czasu lub przestrzeni jakiegoś

zjawiska,  np.  ruchu  przedmiotu.  W  kompozycji  zieleni  regularność  układu  rytmicznego
polega  na  równomiernym  podziale  odcinków  linii,  części  powierzchni  lub  przestrzeni  za
pomocą  określonego,  powtarzającego  się  elementu.  Rytm  możemy  uzyskać  przez
zastosowanie  różnych  cech  plastycznych  roślin,  takich  jak:  wysokość,  formy  pokrojowe,
liczba  egzemplarzy,  kształt,  barwa.  Rytm  kompozycji  możemy  uzyskać  też  za  pomocą
elementów budowlanych, takich jak: ogrodzenia, schody, murki, ławki.

Punkt

−

w kompozycji dekoracyjnej punktem określamy wyznaczenie jakiegoś elementu,

wokół  którego  będą  komponowane  inne  elementy.  Punktem  głównym  układu  mogą  być
budynki,  obiekty  architektoniczne,  rzeźby,  fontanny  i  inne  motywy,  które  chcemy
wyeksponować.  Często  punkt  główny  stanowi  dominantę  kompozycji,  czyli  taki  układ,
w którym  jedną  partię  wyróżniono  szczególnie  mocno,  akcentując  to  roślinnością
lub  za  pomocą  innych  elementów.  Kompozycja  z  dominantą  kładzie  nacisk  na  określony
motyw.  Dominanta  występuje  w  kompozycji  na  płaszczyźnie  poziomej,  pionowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i w przestrzeni.  Przykład  dominanty  obrazuje  rysunek  46.  Element  dominujący  kompozycji
przyciąga  nasz  wzrok  w  pożądanym  kierunku,  czyli  koncentruje  naszą  uwagę  na  jednym
akcencie.  Wprowadzenie  koncentracji  w  kompozycjach  możemy  uzyskać  za  pomocą
rozmaitych  środków,  wykorzystując  właściwości  plastyczne  roślin,  a  szczególnie  ich  barwę
(zdecydowane kolory dużych płaszczyzn rabat kwiatowych), formę pokrojową, wysokość.

Rys. 46. Kompozycja z iglaków: a

−

Jałowiec odm. ’Skyrocket’, b

−

Żywotnik

zachodni odm. ‘Globosa’, c

−

Cyprysik tępołuskowy odm. ’Nana

Gracilis’, d

−

Jałowiec zwyczajny odm. ’Rheingold’

[Działkowiec 3/2003]

Celem kompozycji jest wzbudzenie zainteresowania obserwatora. Można to uzyskać przez

kontrastowanie  i  harmonizowanie  form  o  pionowych  i  poziomych  kształtach  i rysunkach
cienia.  Zestawiając  ze  sobą  rośliny  o  różnych  pokrojach  i  wysokościach,  możemy  uzyskać
o każdej porze dnia  i roku kompozycję, która będzie miała  inny obraz.  Kompozycje roślinne
możemy  wykonywać  jako  dekoracje  tarasów,  podestów  i  balkonów.  Do  tego  rodzaju
kompozycji wykorzystywane są rośliny drzewiaste. Do uprawy w różnego rodzaju skrzyniach
i pojemnikach nadaje się większość roślin, ale należy wybierać odmiany bardziej wytrzymałe
na trudne warunki, np .kosodrzewinę, sosnę czarną, pienne formy wierzb karłowych, irgi.

Mając ogólny obraz zagospodarowania przestrzeni należy uwzględnić akcenty ogrodu;

utworzą one osnowę

−

szkielet kompozycji. Będą to elementy porządkujące układ

i utrzymujące  jego  spójność.  Rolę  tę  pełnią  rośliny  o  zdecydowanym  pokroju  oraz  silnie
rosnące  (rośliny  iglaste  o  formie  kolumnowej).  Rośliny  tworzące  szkielet  kompozycji
powinny  mieć  wielkość  odpowiednią  do  rozmiarów  ogrodu.  Ważną  rolę  w  kompozycji
odgrywają  rośliny  wypełniające  przestrzeń  między  akcentami  osnowy.  Należy  uwzględnić
barwę  kwiatów,  porę  i  długość  kwitnienia  oraz  rośliny  o  dekoracyjnych  liściach  i  owocach.
Wśród roślin wypełniających ogród należy posadzić roślinę, która przyciągałaby uwagę, aby
utworzyć  punkt  centralny  kompozycji  lub  jej  fragmentu.  Może  mieć  ona  oryginalny  pokrój
lub  być  prezentowana  samotnie  na  trawniku  (rośliny  soliterowe).  Do  roślin  polecanych  do
takiego sposobu eksponowania  można polecić np. cyprysik Lawsona odm. ‘Columnaris’ czy
o złotych igłach odm. ‘Elwood’s Gold’, żywotnik zachodni odm. ‘Smaragd’.

Inną metodą komponowania jest grupowanie roślin. Grupa roślin jest harmonijnym

zestawieniem różnych form. Łączyć można formy duże i małe, stożkowate, kuliste i zwisające
w  taki  sposób,  aby  całość  sprawiała  estetyczne  wrażenie.  Zasadą  jest  ograniczenie  liczby
odmian  w jednej  grupie  duża  ilość  form  i  barw  stwarza  nieład  w kompozycji.  Przy  doborze
roślin  należy  uwzględnić  ich  wielkość  oraz  dynamikę  wzrostu,  pokrój,  barwę  w  kolejnych
porach  roku, ozdobność  w  kwiat, owoce oraz  warunki  uprawy.  Ważną  cechą  jest  umiejętne
zestawienie  kształtów  i  rozmiarów  roślin  oraz  harmonijne  zestawienie  barw.  Aby  uzyskać
dobrą kompozycję zieleni należy kierować się zasadami:

−

nie sadzić w jednym szeregu różnych gatunków lub odmian drzew i krzewów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

sadzić rośliny ozdobne (w stosunku do punktu obserwacji) z przodu niższe, z tyłu wyższe,

−

nie dzielić płaszczyzny na połowę za pomocą drogi lub obsadzenia,

−

nie sadzić drzew i wysokich krzewów po łuku wewnętrznym ścieżki czy drogi,

−

skrzyżowanie ścieżek i dróg obsadzać niską roślinnością,

−

obsadzać pierwszy plan widoku materiałem roślinnym o barwach ciepłych, dalszy

o barwach zimnych,

−

wysokie obiekty architektoniczne obsadzać roślinnością niską, a obiekty niskie

roślinnością wysoką.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie czynniki należą do kompozycji zieleni?
2.  W jaki sposób regulujemy rytm w kompozycji zieleni?
3.  Jaką rolę pełni dominanta w kompozycji?
4.  Co nazywamy osnową kompozycji zieleni?
5.  Na czym polega grupowanie roślin w kompozycji?
6.  Jakimi wskazówkami należy kierować się przy tworzeniu dobrej kompozycji zieleni?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj kompozycję z roślin iglastych i wrzosowatych w pojemniku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić przeznaczenie kompozycji,
2)  dobrać rośliny z uwzględnieniem cech plastycznych,
3)  dobrać materiały do wykonania kompozycji,
4)  wykonać kompozycję z roślin iglastych i wrzosowatych,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

różne gatunki roślin,

−

pojemniki różnej wielkości,

−

podłoża do roślin,

−

rękawice,

−

konewka.

Ćwiczenie 2

Dobierz gatunki roślin do kompozycji na kwietnik sezonowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić wielkość kwietnika,
2)  określić gatunki, jakie będą na kwietniku (roczne, dwuletnie byliny),
3)  narysować na papierze milimetrowym w skali 1 : 100 projekt kwietnika,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) wybrać z katalogu roślin ozdobnych, rośliny na kwietnik, uwzględniając ich wymagania

świetlne, glebowe, wysokość oraz zestawienie barw,

5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier milimetrowy,

−

ołówek, linijka, gumka, kredki,

−

katalogi roślin ozdobnych.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować czynniki należące do kompozycji zieleni?



2) dobrać rośliny do kompozycji w pojemnikach?



3) wyjaśnić, na czym polega grupowanie roślin?



4) wymienić zasady tworzenia kompozycji zieleni?



5) wykonać kompozycję z roślin iglastych i wrzosowatych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5.  Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyskać 1 punkt.
6.  Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane

są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna; zaznacz
ją znakiem X.

7. Staraj się wyraźnie zaznaczyć odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz

odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedź, którą uważasz
za poprawną.

8. Test składa się z dwóch części. Część I zawiera zadania z poziomu podstawowego,

natomiast w części II są zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć
Ci trudności, gdyż są one na poziomie wyższym niż pozostałe (dotyczy to zadań
o numerach od 15 do 20).

9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

11. Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na karcie

odpowiedzi.

12. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wzrost monopodialny polega na

a)  wykształceniu pnia i rozwidleniu konara.
b)  wyraźnym zarysowaniu pędu głównego występującym u roślin iglastych.
c)  wykształceniu pędów wyrastających bezpośrednio z szyjki korzeniowej.
d)  wyraźnym zarysowaniu pędów głównych występującym u roślin liściastych.

2. Krzewinki są to rośliny wysokości

a)  2 – 3 m.
b)  10 – 20 m.
c)  20 – 30 cm.
d)  50 – 80 cm.

3. Do roślin trujących zaliczamy:

a)  bez czarny, lipę, topolę.
b)  kruszynę, lipę, aksamitkę.
c)  aksamitkę, lobelię, anturium.
d)  cis, wawrzynek wilczełyko, kruszynę.

4. Lilaki pędzi się metodą

mrożenia.

b)  chłodzenia.
c)  ciepłych kąpieli.
d)  regulowania długości dnia.

5. Termin kwitnienia tulipanów uprawianych metodą tradycyjną zależy od

a)  długości dnia.
b)  temperatury pędzenia.
c)  daty rozpoczęcia pędzenia.
d)  intensywności nasłonecznienia.

6. Rośliny dnia krótkiego zakwitają, gdy działanie światła trwa

a)  3 – 5 godz. /dobę.
b)  8 – 10 godz. /dobę.
c)  10 – 14 godz. /dobę.
d)  20 – 24 godz. /dobę.

7. Kserofity są roślinami siedlisk

a)  suchych.
b)  wodnych.
c)  bagiennych.
d)  pustynnych.

8. Łęgi występują

a)  jako formy krzewiaste.
b)  w zbiorowiskach leśnych.
c)  jako rośliny zadarniające.
d)  nad rzekami i strumieniami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Oszyjek jest to

a)  wewnętrzny pas na polanie lasu.
b)  zewnętrzny pas na obrzeżu lasu.
c)  środkowy pas pomiędzy polana a lasem.
d)  zewnętrzny pas oddzielający las od zabudowań mieszkalnych.

10. Choroby infekcyjne powodowane są przez

a)  bakterie i grzyby.
b)  wirusy i dużą wilgotność.
c)  zanieczyszczenia powietrza.
d)  wysoką temperaturę i grzyby.

11. Metodę przemrażania stosuje się do pędzenia

a)  jodły.
b)  lilaków.
c)  tulipanów.
d)  rododendronów.

12. Występujące na pędach roślin galasy sygnalizują obecność

a)  ochojnika.
b)  wełnowca.
c)  przędziorka.
d)  misecznika tujowego.

13. Zbiorowiska synantropijne powstają w wyniku

a)  erozji.
b)  procesów humifikacji.
c)  działalności człowieka.
d)  procesów degradacji.

14. Rośliny, które dominują w grądach, to:

a)  świerk, sosna, limba.
b)  lipa, olszyna, dąb szypułkowy.
c)  dąb szypułkowy, wierzba, brzoza.
d)  grab pospolity, dąb szypułkowy, lipa drobnolistna.

15. Cięcie krzewów kwitnących latem i jesienią wykonujemy

a)  wczesną wiosną.
b)  w okresie zimowym.
c)  latem tuż po przekwitnięciu.
d)  na jesieni przed przymrozkami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16. Zmany na przedstawionej roślinie, to objawy występowania

a)  fytoftorozy.
b)  osutki sosny.
c)  zamierania pędów.
d)  przędziorka chmielowca.

17. Rytm kompozycji możemy uzyskać poprzez

a)  elementy plastyczne i elementy budowlane.
b)  elementy murarskie i elementy kreślarskie.
c)  odpowiednie formowanie roślin i nawożenie.
d)  elementy plastyczne roślin i urządzenia melioracyjne

18. Rośliny soliterowe to takie, które prezentowane są

a)  samotnie.
b)  w grupach z innymi roślinami.
c)  w szpalerze z roślinami iglastymi.
d)  jako rośliny przeznaczone na kwiat cięty.

19. Dominanta w kompozycji występuje

a)  jako określony motyw.
b)  na płaszczyźnie trójwymiarowej.
c)  na płaszczyźnie pionowej i poziomej.
d)  na płaszczyźnie pionowej, poziomej i w przestrzeni.

20. Pędy krzewów wczesno kwitnących skracamy na długość

a)  od 3/4 do 1/3.
b)  od 1/2 do 1/3.
c)  od 1/3 do 2/3.
d)  od 1/2 do 1/4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Stosowanie roślin ozdobnych w kształtowaniu krajobrazu

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: