1
Agresywne zachowania za kierownicą
1
Czym jest agresywna jazda
Agresywne zachowania za kierownicą mogą przybierać różne formy. Typowe
zachowania agresywne obejmuje jazdę z niedozwoloną prędkością, zbyt bliską jazdę
za innym pojazdem, nie respektowanie przepisów ruchu drogowego, nieprawidłowe
zmiany pasa ruchu lub jazdę slalomem itp. Lista takich zachowań może być dłuższa.
Większość kierowców od czasu do czasu jeździ agresywnie, a wielu nie jest nawet
świadoma, że tak postępuje.
Z uwagi na różnorodne formy agresywna jazda jest trudna do zdefiniowania.
Jednoznaczna definicja agresywnej jazdy umożliwiłaby jednak opracowanie
przepisów prawnych i wdrożenie odpowiednich działań kontrolnych. Uczestnicy
Światowej Internetowej Konferencji nt. Agresji w ruchu drogowym (Kanada,
październik 2000r.) zaproponowali następującą definicję: „Zachowanie kierowcy jest
agresywne, gdy jest świadome, zwiększa prawdopodobieństwo wypadku i jest
motywowane zniecierpliwieniem, irytacją, wrogością i/lub pośpiechem”.
Jak wynika z badań Instytutu Gallup’a (styczeń 2003 r.) agresja w ruchu
drogowym jest problemem powszechnym. 66% ankietowanych osób ze Stanów
Zjednoczonych, 65% z Federacji Rosyjskiej i 48% z krajów Unii Europejskiej
zdeklarowało, że w ostatnim roku było ofiarą agresywnego zachowania innych
kierowców. Badania wykazały ponadto, że istnieje silny związek między ujawnianiem
agresji za kierownicą a byciem jej ofiarą: 70% kierowców z Unii Europejskiej, którzy
przyznali się, że w kilku sytuacjach zachowali się w sposób agresywny twierdziło
również, że doświadczyli agresywnych zachowań ze strony innych kierowców.
Badania
wykazały także, że chociaż nie jest to zjawisko nowe, to jednak liczba
agresywnych zachowań w ruchu drogowym rośnie. Na pytanie o to, czy agresywność
kierowców w ostatnich latach zwiększyła się, aż 65% respondentów z Rosji, 75% z
Unii Europejskiej i 80% z Stanów Zjednoczonych odpowiedziało twierdząco.
Formy
agresywnych
zachowań mogą być różne w różnych krajach i na
różnych kontynentach. Poproszono kierowców, którzy stali się ofiarami agresji w
ruchu drogowym w ostatnim roku, aby określili te zachowania. 61% respondentów ze
Stanów Zjednoczonych odpowiedziało, że byli w sposób agresywny ścigani przez
inny pojazd, 60 % z Unii Europejskiej, że inne pojazdy migały na nich długimi
światłami, a 47 % z Rosji, że było ofiarami werbalnych obelżywych komentarzy
innych kierowców. Na pytanie o lokalizację tego zdarzenia 67 % Rosjan
odpowiedziało, że w mieście, natomiast ankietowani z Unii Europejskiej i ze Stanów
Zjednoczonych twierdzili, że takie przypadki mają miejsce zarówno w mieście jak i na
obszarze niezabudowanym (po ok. 47- 48%). W cytowanych badaniach ok. 50%
respondentów z Unii Europejskiej i 37% ze Stanów Zjednoczonych odpowiedziało, że
bardzo denerwuje ich, gdy inny kierowca używa telefonu komórkowego. Jednak
ostatnie badania RAC wykazują, że w Wielkiej Brytanii tylko 1 na 5 kierowców
przyznaje się do używania telefonu komórkowego podczas jazdy samochodem,
podczas gdy aż 63% deklaruje, że często obserwuje nieostrożną jazdę innych
kierowców podczas rozmowy przez telefon komórkowy.
Agresywna jazda ma również szkodliwy wpływ na środowisko naturalne.
Badania przeprowadzone przez Flamandzki Instytut Badań Technologicznych z
Belgii wykazały, że agresywna jazda w godzinach dużego natężenia ruchu zwiększa
1
Materiał jest syntezą wyników ostatnich badań poświęconych agresywnych formom prowadzenia pojazdu i został przygotowany przez EKG ONZ.
2
zużycie paliwa nawet o 40%. W spalinach agresywnie prowadzonych pojazdów
pojawia się więcej zanieczyszczeń chemicznych i np. 8-krotnie wzrasta ilość
emitowanego do powietrza tlenku węgla.
Agresywna jazda to nie to samo co „wściekłość drogowa”. Przypadków
wściekłości drogowej jest relatywnie mało, ale jej efektem może być brutalna
przemoc.
Co może powodować agresywną jazdę?
Istnieje wiele teorii próbujących wyjaśnić podłoże agresywnych zachowań, ale
żadna z nich nie zawiera wyczerpującego objaśnienia problemu. Biologiczne teorie
uznają, że u podstaw zachowań agresywnych leżą wrodzone cechy człowieka,
chociaż określona odpowiedź może być także modyfikowana przez doświadczenie.
W tradycji psychoanalitycznej hipoteza frustracji – agresji podkreśla wagę czynników
zewnętrznych. Zachowania agresywne wywoływane są przez sytuacje, w których
utrudniono lub uniemożliwiono realizację zaplanowanych zadań. Zwolennicy teorii
społecznych z kolei twierdzą, że agresja jest wyuczoną formą reagowania, którą
człowiek opanowuje obserwują lub naśladując innych. Zaprezentowane teorie różnią
się między sobą, można jednak przyjąć, że ogólnie zachowanie agresywne są
efektem łącznego oddziaływania tych czynników.
Z
agresywną jazdą związanych jest wiele czynników psychologicznych; wiele z
nich trudno będzie kontrolować. Człowiek ma naturalną skłonność do określania
swojej osobistej przestrzeni i tendencję do traktowania samochodu jako elementu tej
przestrzeni. Czuje się zagrożony przez inne pojazdy i reaguje agresywnie lub
niezgodnie z instynktem samoobrony.
Dla niektórych osób prowadzenie pojazdu może również wiązać się ze
wzrostem poczucia władzy, którego nie odczuwają w domu czy w pracy. Zjawisko to
może się ujawnić w postaci syndromu „Dr Jekyll i Mr Hyde”, gdy zwykle uprzejma i
grzeczna osoba staje się bardzo agresywna za kierownicą.
Czynnikiem
sprzyjającym zachowaniom agresywnym jest także naturalna
skłonność człowieka do rywalizacji. Niektórzy kierowcy w momencie, gdy ktoś ich
wyprzedza reagują na to jak na wyzwanie. To z kolei może prowadzić do
popisywania się na drodze i wyścigów (jazdy z nadmierną prędkością i ryzykownych
manewrów wyprzedzania). Innym przykładem tej rywalizacji jest to, kto pierwszy
ruszy, gdy zapali się zielone światło.
Szczególnie niebezpieczni są kierowcy, którzy starają się straszyć lub karać
innych kierowców za zachowania, które ich denerwują. Zjawisko to określane jest
także mianem „postawy strażnika” i obejmuje takie zachowania jak zbyt bliska jazda
za innym pojazdem, nagłe hamowania jako ostrzeżenia dla pojazdu z tyłu, umyślne
blokowanie przejazdu, miganie światłami długimi, aby ukarać innych kierowców,
słowne groźby lub obsceniczne gesty wobec innych kierowców.
Wszystkie te zachowania są wzmacniane przez stres i presję czasu
charakterystyczną dla współczesnego stylu życia. Rosnące zatłoczenie dróg i ulic
wywołuje poczucie frustracji i prowadzi do przypadków agresywnego zachowania za
kierownicą oraz braku szacunku dla innych kierowców. Przejawia się to w takich
zachowaniach jak niezgodne z przepisami wykorzystywanie utwardzonych poboczy,
zmiana pasa ruchu bez sygnalizowania tego manewru, blokowanie innym wjazdu na
pas ruchu. Złość budzą także wolno jadący kierowcy, czy zbyt wolno zmieniająca się
sygnalizacja świetlna.
3
Badania
wykazały, że osoby, które przeżywają silne uczucia (agresję, emocje,
złość) bezpośrednio przed uruchomieniem samochodu częściej potem ujawniają
emocjonalne zachowania za kierownicą. Prawdopodobieństwo pojawienia się
zachowań agresywnych może także zwiększyć spożycie alkoholu lub zażycie
narkotyków.
Do tego wszystkiego jesteśmy bombardowani przez media przykładami
agresywnej jazdy prezentowanej w zabawowej formie np.: wyścigów
samochodowych w filmach czy w dziecięcych grach video. Zachowania agresywne
są wyuczonymi zachowaniami. Dzieci uczą się ich od swoich rodziców.
Co można zrobić, aby powstrzymać agresywną jazdę?
Istnieje kilka różnych sposobów, które można wykorzystać w celu
zapobiegania lub zniechęcania do agresywnej jazdy. Najczęściej stosuje się nadzór
policyjny i oddziaływania edukacyjne, a wyniki badań wskazują, że najlepsze wyniki
osiąga się, gdy działaniom policji towarzyszy odpowiednia kampania społeczna.
Pozytywne rezultaty może przynieść wzrost intensywności i konsekwencji nadzoru
policyjnego. Jak podkreśla R. Novaco w swoim opracowaniu „Drogowa agresywność”
(1998) zachowania agresywne częściej ujawniają się w tych sytuacjach, w których
kierowca czuje się anonimowy. „Ogólnie można powiedzieć, że ludzie przestają się
kontolować, gdy nie muszą się martwić o to, kim są, ani jaką pozycję zajmują w
rządzonym przepisami świecie. Prawdopodobieństwo kary jest mniejsze, a przejawy
agresji są chętniej ujawniane. Możliwość ucieczki może ułatwiać pojawienie się
zachowań agresywnych, które w innych sytuacjach byłyby kontrolowane”. W 2000
roku Wouter i Bos porównali liczbę wypadków drogowych kierowców pojazdów
wyposażonych w tzw. „czarne skrzynki” i bez takiego urządzenia. Okazało się, że
kierowcy z pierwszej grupy mieli 20 % mniej wypadków drogowych.
Do zmniejszenia liczby wypadków drogowych na skrzyżowaniach przyczynia
się także zainstalowanie kamer rejestrujących wjazd na „czerwonym świetle”.
Kierowcy, którzy wiedzą, że na skrzyżowaniu pracuje kamera, rzadziej decydują się
przejazd przez nie przy czerwonym świetle. Podobny wpływ na wykroczenia
związane z łamaniem ograniczeń prędkości mają kamery rejestrujące prędkość. W
kwietniu 2000 r. rząd Wielkiej Brytanii wdrożył pilotażowy program instalacji
samofinansujących się kamer prędkości. Program obejmuje zarówno zakup nowych
kamer jak i lepsze wykorzystanie już istniejących. Ostatnie oceny tego programu
wykazały, że liczba kierowców przekraczających prędkość w miejscach kontroli
spadła z 55 do 16 %, a to z kolei doprowadziło do 35 % redukcji liczby wypadków.
Wśród urządzeń, które można wykorzystać znajdują się także kamery umożliwiające
nadzór nad przestrzeganiem przepisów dotyczących odpowiedniej odległości między
pojazdami.
Umieszczenie
ograniczeń prędkości na znakach o zmiennej treści może z
kolei ułatwić kontrolę potoków ruchu oraz zapobiec korkom i frustracji, które one
powodują. Przetestowano już nowe rozwiązania takie jak: inteligentny system
dostosowywania prędkości, ale nie są jeszcze dopuszczone do powszechnego
użytku. W ostatnio przeprowadzonych badaniach w Szwecji badano także efekty
zastosowania w samochodach systemu o nazwie Adaptive Cruise Control. System
ten pomaga kierowcy w kontrolowaniu prędkości i odstępu od poprzedzającego
pojazdu. Wykazano, że jeżeli taki system nie jest akceptowany, to kierowcy jeżdżą
agresywniej, szczególnie wówczas, gdy kierowca doganiany jest przez wolniejszy
pojazd.
4
Inną metodą walki z agresywną jazdą jest uruchomienie odpowiedniego
numeru telefonu, pod którym można zgłaszać agresywne zachowania innych
kierowców. Zaletą tego rozwiązania jest to, że osoby dzwoniące mają poczucie
swojego udziału w rozwiązaniu problemu agresywnej jazdy, a jednocześnie telefony
te pomagają władzom ustalić miejsca częstszego występowania takich form
zachowań i korygowania ich drogowymi lub innymi środkami. W USA wiele stanów
wprowadziło możliwość telefonicznego zgłaszania przypadków agresywnego
zachowania na drodze pod numerem 77. Nadal jednak w wielu stanach funkcjonują
różne numery, co przyczynia się do zamieszania. Amerykańska Fundacja AAA
opracowuje obecnie znak „Przepraszam”, który kierowcy będą wozić ze sobą w
samochodach.
W USA skuteczny okazała się także program, podczas którego z innych
pojazdów lub helikopterów filmowano agresywne zachowania kierowców. Kierowcy ci
byli następnie identyfikowani i w sądzie konfrontowani z bezspornymi dowodami ich
agresywnego sposobu jazdy.
W Belgii Instytut Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego prowadzi program dla
tych sprawców wykroczeń drogowych, których wykroczenia nie są ujmowane w
przepisach prawnych i rejestrowane przez policję. Agresywny kierowca jest
zobowiązany do udziału w 20-godzinnym grupowym kursie prowadzonym przez
wykwalifikowanych trenerów i psychologów. Celem kursu jest ograniczenie liczby
agresywnych zachowań na drodze po jego ukończeniu. Podczas zajęć pomaga się
sprawcom wykroczeń zrozumieć konsekwencje ich własnych zachowań na drodze
oraz omówić bodźce, które wywołują agresywne zachowania. Zaletą tego
rozwiązania jest psychologiczne podejście do problemu, ponieważ to właśnie
czynniki psychologiczne odgrywają kluczową rolę w zachowaniach agresywnych.
Swoją rolę do odegrania mają także duże przedsiębiorstwa. Firmy
transportowe dysponujące dużym parkiem samochodowym i zatrudniające wielu
kierowców powinny od tych ostatnich wymagać zachowań na najwyższym poziomie,
a także zachęcać ich do tego dzięki wdrożeniu odpowiednich programów
omawiających nieprawidłowe zachowania i motywujących do lepszej jazdy.
Firmy ubezpieczeniowe mają z kolei unikalną możliwość wprowadzenia
ekonomicznych bodźców zachęcających do lepszej jazdy, a także dzięki zmianom w
wysokości składki mogą skuteczniej zniechęcać do zbyt szybkiej i agresywnej jazdy.
Ważna jest także rola edukacji i szkolenia kierowców. Już w szkołach powinny
być realizowane skuteczne programy wychowania komunikacyjnego, dzięki którym
odpowiednie zachowania w ruchu drogowym rozwijane byłyby od najmłodszych lat.
Konieczne jest stworzenie zasad współpracy między szkołami a innymi instytucjami
np. policją. Nacisk na kulturalną, nieagresywną jazdę powinien pojawić się już w
początkowej fazie szkolenia kierowców. Prawdopodobnie potrzebne będzie także
stworzenie możliwości kontynuowania nauki, bowiem zachowania agresywne mogą
się pojawić bezpośrednio po zdaniu przez kierowcę egzaminu. Problemem mogą być
tradycyjne, mało aktywne formy edukacji, ponieważ wielu kierowców wierząc w swoje
wysokie umiejętności za kierownicą odrzuca jako nieważne informacje o
obiektywnym zagrożeniu w ruchu drogowym.
Wreszcie
ważną rolę odgrywają także media. Mogą kształtować w
społeczeństwie świadomość i rozumienie czynników wpływających na agresywną
jazdę. Mogą one też wspierać kampanie społeczne dzięki odpowiedzialnemu i
obiektywnemu relacjonowaniu i zachęcaniu ludzi do zmian postaw i ograniczania
liczby agresywnych zachowaniach na drodze. We Włoszech władze wyraziły zgodę
5
na publikację w mediach bez żadnych ograniczeń zdjęć i artykułów o ofiarach
wypadków drogowych chcąc w ten sposób zaszokować i przestraszyć.
Co może zrobić kierowca?
Z uwagi na skalę problemu agresywnej jazdy intensyfikacja nadzoru
policyjnego i innych zewnętrznych przedsięwzięć prewencyjnych może przynieść
jedynie ograniczony efekt. To co jest naprawdę potrzebne, to uznanie przez zwykłych
kierowców wagi tego problemu oraz podjęcie przez nich decyzji o kontrolowaniu
własnej agresywności za kierownicą i traktowaniu z większym szacunkiem innych
użytkowników dróg.
Te elementy powinny być promowane podczas kampanii społecznych. Władze
odpowiedzialne za bezpieczeństwo ruchu drogowego powinny znaleźć atrakcyjny
sposób na dotarcie z tym przekazem do kierowców. Jednocześnie każdy z nas w
codziennym życiu może pomóc, uświadamiając sobie istnienie własnych
agresywnych zachowań, korygując je, okazując szacunek innym użytkownikom dróg i
tym samym stając się wzorem do naśladowania dla innych.
Okazuj uprzejmość innym kierowcom i unikaj działań, które mogą ich
sprowokować. Upewnij się, że Twój styl jazdy nie denerwuje innych. Zawsze
sygnalizuj zmianę pasa ruchu, nie zajeżdżaj drogi wyprzedzanemu pojazdowi, nie
zajmuj dwóch miejsc parkowania, zmieniaj światła, gdy z przeciwka nadjeżdża inny
pojazd, nie blokuj pasa ruchu szybciej jeżdżącym kierowcom itd.
Staraj się unikać prowadzenia samochodu, gdy jesteś zestresowany, pod
wpływem emocji lub zły. Odpręż się za kierownicą i uspokój. Starać się być bardziej
wyrozumiałym dla innych kierowców. Używaj sygnału dźwiękowego tylko w
wyjątkowych sytuacjach. Agresywne naciskanie klaksonu może zdenerwować
innych. Nie zakładaj, że agresywne zachowanie innych jest umyślne lub skierowane
przeciwko Tobie.
Planuj podróż z wyprzedzeniem i pozostaw sobie wystarczająco dużo czasu
na podróż. Unikaj sytuacji, w których ścigasz się z innymi próbując zdążyć na ważne
spotkanie i ryzykujesz na drodze tylko po to, aby zyskać kilka minut.
Nie reaguj na zachowanie kierowców, którzy szukają okazji do konfliktu lub
rywalizacji. Zwolnij i przepuść ich. Nie utrzymuj kontaktu wzrokowego. Trzymaj swoje
ręce na kierownicy i nie wykonuj żadnych gestów, które mogą być uznane jako objaw
Twojego zdenerwowania lub frustracji wywołanej zachowaniem innych.
Tłumaczenie:
Instytut Transportu Samochodowego
Centrum Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego