1
Wpływ zanieczyszcze
ń
ś
rodowiska na flor
ę
i faun
ę
Wykład XI
1. Zagro
Ŝ
enia
ś
wiata
ro
ś
lin i zwierz
ą
t
1
Wpływ zanieczyszcze
ń
ś
rodowiska na flor
ę
i faun
ę
Wykład XI
1. Zagro
Ŝ
enia
ś
wiata
ro
ś
lin i zwierz
ą
t
2
Ochrona gatunkowa w Polsce
rozporz
ą
dzenie Ministra
Ś
rodowiska z
dnia 9 lipca 2004 w sprawie gatunków
dziko wyst
ę
puj
ą
cych ro
ś
lin obj
ę
tych
ochron
ą
(Dz.U. Nr 168 poz.1764)
rozporz
ą
dzenie Ministra
Ś
rodowiska z
dnia 28 wrze
ś
nia 2004 r. w sprawie
gatunków dziko wyst
ę
puj
ą
cych zwierz
ą
t
obj
ę
tych ochron
ą
(Dz.U. nr 220, poz.
2237)
Główne zagro
Ŝ
enia dla
ś
wiata
ro
ś
lin
działanie bardzo silnych wiatrów (zasoby le
ś
ne)
nadmierne susze
po
Ŝ
ary lasów lub innych obszarów pokrytych
ro
ś
linno
ś
ci
ą
(przyczyny naturalne)
działalno
ść
szkodników zwierz
ę
cych
gradobicia,
ś
nie
Ŝ
yce, silne mrozy
zmniejszenie si
ę
ilo
ś
ci i pogorszenie jako
ś
ci gleb
szkody wynikaj
ą
ce ze stosowania monokultur
(zmniejszenie odporno
ś
ci na szkodniki)
3
Główne zagro
Ŝ
enia dla
ś
wiata
ro
ś
lin
przedostawanie si
ę
ró
Ŝ
norodnych
zanieczyszcze
ń
do wód i powietrza, po
ś
rednio
do gleby
nadmierne wypasanie zwierz
ą
t
nadmierny wyr
ą
b drzew i zbiór ziół
zmiana u
Ŝ
ytkowania powierzchni ziemi
powoduj
ą
ca w konsekwencji pogorszenie
warunków
Ŝ
ycia
ś
wiata ro
ś
linnego
działalno
ść
rekreacyjna, zwłaszcza turystyczna
inne nadzwyczajne kataklizmy (np. działania
wojenne)
Główne zagro
Ŝ
enia
dla
ś
wiata zwierz
ą
t
działalno
ść
innych składników przyrody na
niekorzy
ść ś
wiata zwierz
ą
t – bardzo
rzadka
główne czynniki: brak po
Ŝ
ywienia dla
zwierz
ą
t ro
ś
lino
Ŝ
ernych, ubo
Ŝ
ej
ą
cy
ś
wiat
ro
ś
linny, inne okoliczno
ś
ci (katastrofy
Ŝ
ywiołowe)
4
Główne zagro
Ŝ
enia
dla
ś
wiata zwierz
ą
t
Głównym zagro
Ŝ
eniem jest działalno
ść
człowieka, przejawiana przez:
ograniczanie przestrzeni
Ŝ
yciowej zwierz
ą
t
(inwestycje, penetracja ostoi naturalnych)
zmniejszenie ilo
ś
ci po
Ŝ
ywienia dla
zwierz
ą
t (zmiany gatunków ro
ś
lin)
ograniczenie mo
Ŝ
liwo
ś
ci
Ŝ
yciowych
przedstawicieli fauny wodnej
(zanieczyszczenie wód) oraz ptaków
(zanieczyszczenie powietrza)
Główne zagro
Ŝ
enia
dla
ś
wiata zwierz
ą
t
Głównym zagro
Ŝ
eniem jest działalno
ść
człowieka, przejawiana przez:
rozprzestrzenianie si
ę
w
ś
ród zwierz
ą
t
chorób infekcyjnych
regulacje rzek i innych zbiorników
wodnych
wyniszczenie przez człowieka wielu
gatunków zwierz
ą
t
5
Podstawowa działalno
ść
ochrony
zasobów przyrody o
Ŝ
ywionej
racjonalne gospodarowanie zasobami
le
ś
nymi i innymi zespołami ro
ś
linnymi
zwi
ę
kszenie lesisto
ś
ci kraju – Program
Zwi
ę
kszania Lesisto
ś
ci Kraju (1999)
Program zakłada zalesienie do 2020 r. ok.
30% powierzchni kraju, a do 2050 r. – 33%.
Aby osi
ą
gn
ąć
ten cel nale
Ŝ
y zalesi
ć
ok. 700
tys. ha w pierwszym terminie i nast
ę
pne 800
tys. ha - w drugim.
Podstawowa działalno
ść
ochrony
zasobów przyrody o
Ŝ
ywionej
tworzenie pasów zadrzewie
ń
ochronnych
racjonalne gospodarowanie zasobami dziko
rosn
ą
cych ro
ś
lin leczniczych i
przemysłowych
wprowadzenie zadrzewie
ń ś
ródpolnych,
zadrzewie
ń
brzegów i otoczenia rzek oraz
wód stoj
ą
cych, gruntów zagro
Ŝ
onych erozj
ą
6
Podstawowa działalno
ść
ochrony
zasobów przyrody o
Ŝ
ywionej
prowadzenie racjonalnej gospodarki
zwierzyn
ą
łown
ą
i rybostanem
prowadzenie ochrony gatunków zwierz
ą
t
dziko
Ŝ
yj
ą
cych
ograniczenie stosowania
ś
rodków
chemicznych i upowszechnienie metod
biologicznych w zwalczaniu szkodników
(UWAGA NA SKUTKI!!!)
przeciwdziałanie niekorzystnemu
wpływowi zanieczyszczenia
ś
rodowiska na
szat
ę
ro
ś
linn
ą
i
ś
wiat zwierz
ę
cy
2. Oddziaływanie zanieczyszcze
ń
na flor
ę
7
Wpływ pyłów
potencjalne
ź
ródła: elektrociepłownie, huty,
cementownie, fabryki nawozów sztucznych
szczególnie szkodliwe dla ro
ś
lin s
ą
pyły
zawieraj
ą
ce: supertomasyny, sod
ę
kalcynowan
ą
, zwi
ą
zki ołowiu, cynku, kadmu,
miedzi i arsenu
objawy uszkodzenia ro
ś
lin zale
Ŝą
od: składu
chemicznego pyłów, obecno
ś
ci w powietrzu
szkodliwych substancji gazowych, struktury
cz
ą
stek pyłu
Wpływ pyłów
ró
Ŝ
na odporno
ść
ro
ś
lin; np. gatunki
odporne na supertomasyny to: bez czarny,
perz wła
ś
ciwy, mlecz polny; gatunki
wra
Ŝ
liwe to: topola biała, koniczyna, wyka;
gatunki tolerancyjne: lipa drobnolistna, bez
lilak
pyły cementowe – ujemny wpływ na
rozwój ro
ś
lin: przedwczesne opadanie
li
ś
ci, zmniejszenie plonowania o 13-40%
8
Wpływ pyłów
bardzo szkodliwy jest wodorotlenek
wapnia
bardzo wra
Ŝ
liwe na pyły cementowe s
ą
drzewa iglaste: sosna,
ś
wierk, modrzew
pył w
ę
glowy niekorzystnie wpływa na
wzrost i owocowanie ro
ś
lin
osad w
ę
glowy na li
ś
ciach zmniejsza
docieranie
ś
wiatła o połow
ę
, podwy
Ŝ
sza
temperatur
ę
blaszek li
ś
ciowych
Wpływ pyłów
pyły metali nie
Ŝ
elaznych (zwi
ą
zki ołowiu, kadmu,
cynku, miedzi, arsenu i niklu) to substancje silnie
toksyczne dla organizmów
Ŝ
ywych; ołów
gromadzony jest w stosunkowo du
Ŝ
ych ilo
ś
ciach
pyły magnezytowe wywieraj
ą
wpływ
bezpo
ś
redni (osadzanie si
ę
na powierzchni li
ś
ci,
nekrozy) i po
ś
redni (alkalizacja odczynu gleby)
pyły promieniotwórcze – kopalnie uranu
(obumieranie ro
ś
lin, opadanie li
ś
ci, kumulacja
pierwiastków promieniotwórczych
9
Wpływ substancji gazowych
Dwutlenek siarki SO
2
–
ź
ródła:
elektrociepłownie, huty, gazownie,
koksownie, przemysł celulozowy;
utrzymuje si
ę
w powietrzu 2-3 dni, potem
opada; utlenia si
ę
do SO
3
i tworzy kwas
siarkowy; uszkodzenia zale
Ŝą
od fazy
rozwojowej i odporno
ś
ci gatunkowej ro
ś
lin,
czasu oddziaływania, pory dnia,
wła
ś
ciwo
ś
ci glebowych, temperatury i
wilgotno
ś
ci powietrza
Wpływ substancji gazowych
Fluor F –
ź
ródła: huty aluminium, fabryki
nawozów fosforowych, zakłady
ceramiczne i huty szkła; silnie toksyczny;
objawy podobne do pora
Ŝ
enia
dwutlenkiem siarki; zmarszczenie blaszki
li
ś
ciowej, zwijanie brzegów, powstawanie
form ły
Ŝ
kowatych, nekroza brzegowa li
ś
ci;
ro
ś
liny mog
ą
gromadzi
ć
fluor w du
Ŝ
ej
ilo
ś
ci; gromadzi si
ę
równie
Ŝ
w glebie
10
Wpływ substancji gazowych
Ozon O
3
–
ź
ródła: wyładowania atmosferyczne,
procesy utleniania w
ę
glowodorów i tlenków
azotu; dla ro
ś
lin toksyczny; trzy grupy
uszkodze
ń
: fizjologiczne (zmiany w procesach
fotosyntezy, oddychania, gospodarki wodnej),
chroniczne, ostre (liczne punkty na li
ś
ciach ro
ś
lin
– winoro
ś
l, tyto
ń
); stopie
ń
szkodliwo
ś
ci
uzale
Ŝ
niony od gatunku i stadium rozwojowego,
warunków mikrosiedliska, zawarto
ś
ci kwasu
askorbinowego w li
ś
ciach
3. Wpływ zanieczyszcze
ń
powietrza na faun
ę
11
Fluoroza
Choroba spowodowana działaniem fluoru,
wyst
ę
puje u zwierz
ą
t pas
ą
cych si
ę
w
pobli
Ŝ
u zakładów produkuj
ą
cych
aluminium i fabryk nawozów fosforowych;
zwi
ą
zana jest z zaburzeniem procesu
przemiany wapnia (krowy mleczne!);
zanieczyszczenie fluorem powoduje
wygini
ę
cie wielu owadów (pszczoły!) oraz
ptaków
Zatrucia SO
2
uszkodzenie narz
ą
dów oddychania
uszkodzenie narz
ą
dów zmysłów
uszkodzenie powierzchni ciała
u zaj
ę
cy i dzików zmiany w organach
rozrodczych i uszkodzenia w
ą
troby
12
Inne substancje toksyczne
molibden - zaburzenia przemiany fosforu –
zniekształcenie ko
ś
ci i stawów
kwas arsenowy – wrzody
Ŝ
oł
ą
dka u
prze
Ŝ
uwaczy
pyły cementowe – zaburzenie równowagi
wapniowo-fosforowej, zaburzenia
oddychania
substancje chemiczne i radioaktywne –
nowotwory, choroba popromienna,
bezpłodno
ść
Podstawowa literatura
Pyłka-Gutowska E., Ekologia z ochron
ą
ś
rodowiska. Przewodnik. Wydawnictwo
O
ś
wiata, Warszawa 2001.
Fali
ń
ska K., Ekologia ro
ś
lin. PWN,
Warszawa 1997.
Maciak F., Ochrona i rekultywacja
ś
rodowiska. Wydawnictwo SGGW,
Warszawa 2003