Temperament (z łaciny temperamentum – umiar), zespół pewnych, względnie stałych cech osobowości
charakterystycznych dla danej jednostki, przejawiających się w jej zachowaniu, procesach psychicznych zwłaszcza
zaś emocjonalnych.
Cechy te to m.in.: impulsywność, towarzyskość, aktywność, wytrwałość, ruchliwość. W znaczeniu potocznym
temperament określa się jako usposobienie człowieka np. charakteryzuje się go jako żywego, krewkiego, łagodnego,
czasami się też mówi, że ktoś ma np. temperament muzyczny, artystyczny.
Najwcześniejszego i najbardziej znanego podziału temperamentu dokonał Hipokrates :
Sprowadził ludzką naturę do czterech soków: krew, flegma, żółta i czarna żółć.
Koncepcja Galena (II w. n.e.)
pierwsza w historii typologia temeramentów
a) sangwinik: krew, (typ silny, zrównoważony, ruchliwy)
b) flegmatyk: flegma, (typ silny, zrównoważony, powolny)
c) choleryk: żółta żółć, (typ silny, niezrównoważony, ruchliwy)
d) melancholik: czarna żółć. (typ słaby, zrównoważony, powolny)
Pawłow potwierdził swoimi badaniami powyższe twierdzenie. W Polsce badania nad temperamentem prowadzi J.
Strelau.

Charakterystyka temperamentów Hipokratesa – Galena

Cechy psychomotoryczne Temperamenty

sangwinik

melancholik

choleryk

Flegmatyk

Zabarwienie emocjonalne
(życie uczuciowe)

wesoły smutny rozdrażniony,

wybuchowy

zrównoważony,
stały

Cechy formalne
przeżyć
psychicznych

łatwość
postępowania

duża mała duża mała

siła słabe silne silne słabe
gibkość

płytkie głębokie głębokie częściowo głębokie

czas trwania

płynne, nietrwałe trwałe trwałe częściowo trwałe

przebieg nieregularny

regularny

nieregularny

regularny

Sposób
reagowania
(wykonywania
ruchów)

szybkość szybko

powoli

szybko

powoli

siła silne słabe silne

słabe

czas trwania

płynne, nietrwałe trwałe aktywnie

trwałe biernie

trwałe

zakres duży mały duży mały
przebieg nieregularny

regularny

nieregularny

regularny

Temperament według

E. Kretschmer (1921 rok)

temperament uwarunkowany jest mechanizmem krwi i funkcją gruczołów wydzielania wewnętrznego, a na
temperament składają się 4 właściwości psychiczne: psychestezja (wrażliwość psychiczna na bodźce, wrażliwość
nadmierna i obniżona); nastrój (przejawiający się w zabarwieniu uczuciowym przeżyć psychicznych, zabarwienie
przyjemne i przykre); tempo psychiczne (szybkość przebiegu procesów psychicznych, tempo zwolnione i
przyspieszone); psychomotoryka (dotyczy ogólnego tempa ruchów).

Klasyfikacja konstytucjonalna (budowa ciała) według Kretschmera (1925 rok)

1) Leptosomatyk (wątłe ciało) - wątła budowa ciała o wydłużonym wzroście, twarz pociągła, szczupłe kończyny
górne i dolne, - skrajna postać tej budowy ciała to astenik, - temperament schizotymiczny: leptosomatyk lub astenik
przejawia tendencję do psychozy (choroba psychiczna) o nazwie schizofrenia (rozszczepienie osobowości, autyzm,
stępienie uczuciowe), - skłonny do abstrakcji, mało podatny na zmiany, drażliwy, oschły.
2) Pyknik (pylinos - z grec. gęsty) - mały lub średni wzrost, okrągła głowa, krótka szyja, rozbudowana tkanka
tłuszczowa, - cyklotynik (nazwa pochodzi od psychozy cyklinicznej cyklofrenii, psychozy maniakalno-depresyjnej),
człowiek ten będzie przejawiał skłonność do dużych wahań emocjonalnych i nastrojowych. Będzie oscylował
pomiędzy radością a smutkiem.
3) Atleta (athlon - walka, zapasy) - przewaga tkanki mięśniowej, wzrost wysoki lub średni, szeroki pas barkowy,
wąskie biodra, wystające kości policzkowe, - skłonność do epilepsji, czyli padaczki, - typ temperamentu to iksotynik
(ikso - tzw. lepki), człowiek ograniczony w gestach, mimice, o małej plastyczności umysłu, trudno przystosowuje
się do zmian otoczenia, mało wrażliwy, spokojny

E. Kretschmer wydzielił 4 typy budowy ciała:

- leptosomatyk (leptos – wątły, soma – ciało)
człowiek o wątłej budowie ciała, wysoki i chudy, ramiona szczupłe, klatka piersiowa gładka i wąska, twarz
pociągła, nos długi i wąski, kończyny dolne chude i długie;
- pyknik (pyknos – gruby, gęsty)
osobnik otyły, o bogatej tkance tłuszczowej, z reguły średniego wzrostu, szyja krótka, głowa okrągła, często łysa,
twarz szeroka, rozlana, tułów rozszerzający się ku dołowi, duży brzuch;
- atletyk (athlos – zapasy, walka)
typ umięśniony o silnej budowie, wzrost wysoki lub średni, szeroki pas barkowy, wąskie biodra, wydatne kości
policzkowe i często wystająca szczęka dolna;
- dysplastyk (dys – źle, plastos – ukształtowany)
człowiek o budowie bezkształtnej, nieregularnej, są to osoby o np.: bardzo wysokim wzroście lub innych
deformacjach, ludzie o zaburzonej regulacji hormonalnej.
Szczególnie leptosomatycy i pyknicy przejawiają skłonność do chorób psychicznych.

Odpowiednio do typów budowy ciała Kretschmer wydzielił 3 typy psychiczne, które nazwał temperamentami:
- schizotynik (leptosomatyk)
w wypadku choroby psychicznej większość osobników przejawia skłonności do schizofrenii (rozszczepienie
osobowości, autyzm); jest to typ zamknięty w sobie, mało towarzyski; w życiu uczuciowym waha się między
drażliwością a oschłością; cechuje go sztywność przekonań, trudno dostosowuje się do otoczenia, skłonny do
abstrakcji;
- cyklotynik (pyknik)
w wypadku choroby psychicznej zapada na psychozę maniakalno-depresyjną; typ towarzyski, oscyluje między
radością a smutkiem, łatwo nawiązuje kontakt z otoczeniem, w poglądach raczej realistyczny;
- iksotynik (atletyk)
typ spokojny, mało wrażliwy, umiarkowany w gestach i mimice, ma trudności w przechodzeniu od jednej czynności
do innej; cechuje go mała plastyczność umysłu, sumienność i drobiazgowość.

Typologia Kretschmera spotkała się z krytyką:

- nie doceniono cech psychicznych człowieka, w kształtowaniu cech psychicznych człowieka,
- typologia powstała na tle obserwacji chorych w klinice psychiatrycznej, tak więc przedstawia obraz ludzi chorych.

Klasyfikacja konstytucjonalna (budowy ciała) według Sheldona – somatotypy

Endomorfik - wewnętrzna część listka zarodkowego, dominacja tkanki tłuszczowej. Wiscerotonik - powolność w
reakcji, towarzyski, radosny, pragnienie aprobaty, tolerancja, wieczne zadowolenie z siebie, łagodność w
zachowaniu, potrzeba współżycia z ludźmi, odprężenie w postawie i ruchach, dobry sen, brak wybuchowości.

Mezomorfik - krzepka budowa ciała, atletyczna. Somatotonik - potrzeba dominacji, odwaga fizyczna w walce,
klaustrofobia, pewność w postawie i ruchach, energiczność, śmiałość w sposobie bycia, hałaśliwość w zachowaniu,
umysł małoplastyczny.

Ektomorfik - delikatny, wątły, o przewadze skóry i tkanki nerwowej. Cerebrotonik - fizjologiczna nadpobudliwość,
nadmierna szybkość w reakcji, samotnik, samokontrola mimiki, sociofobia, agarofobia, nadwrażliwość na ból,
umysł skoncentrowany, subiektywny, nastawienie na późniejsze okresy życia.

Typologia W.H. Sheldona

Punktem wyjścia typologii było wykrycie zasadniczych typów budowy ciała a następnie temperamentu:
- typ endomorficzny silny rozwój narządów wewnętrznych, układ mięśniowy i kostny względnie słaby i
nierozwinięty, nadmiar tkanki tłuszczowej;
- temperament - wiscerotonik (viscera – wnętrzności) ogólne rozluźnienie mięśniowe, upodobanie do fizycznej
wygody, towarzyskość, układ trawienny jest królem i jego dobrobyt określa zasadnicze cele życia, radosny,
tolerancyjny, wiecznie zadowolony z siebie;
- typ mezomorficzny układ mięśniowy jest dobrze rozwinięty, naczynia krwionośne duże, skóra stosunkowo gruba
i porowata, wyprostowana i krzepka budowa;
- temperament - somatotonik (soma – ciało) aktywność mięśniowa i dobra budowa ciała, dużo siły i energii
życiowej, bezpośredni sposób bycia i nastawienie na działanie, potrzeba dominacji, hałaśliwość w zachowaniu;

- typ ektomorficzny delikatność i wątłość całego ciała, spłaszczona klatka piersiowa, słaby rozwój narządów
wewnętrznych oraz słaba budowa ciała, kończyny długie i szczupłe i słabo umięśnione, o delikatnym układzie
kostnym,
-

temperament – cerebrotonik (cerebrum – mózg) przewaga powściągliwości i hamowania, duża wrażliwość
nerwowa, trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych, duża podatność na zmęczenie, w sytuacjach
trudnych ucieczka w samotność.

Typologia Sheldona również spotkała się z krytyką

Klasyfikacja według Pawłowa

Podstawy neurofizjologiczne :

NIEZRÓWNOWAŻONY

SILNY

TYP

SŁABY

RUCHLIWY

ZRÓWNOWAŻONY

POWOLNY

Temperamenty wg Pawłowa

· flegmatyk - zrównoważony, powolny,
· melancholik - słaby,
· sangwinik - zrównoważony, ruchliwy,
· choleryk - niezrównoważony, silny, ruchliwy.

Temperament

zespół formalnych i względnie stałych cech zachowania, przejawiających się w sile reakcji oraz w jej czasowych
parametrach.
Temperament przejawia się w każdej naszej reakcji, sytuacji. Dlatego też oceniamy, że jest to zespół cech
formalnych.
Przejawia się w sile reakcji. Siłę reakcji charakteryzujemy podając stosunek siły działającego bodźca do efektu jaki
wywołuje on u danej osoby.
Siła reakcji jest uwarunkowana cechami temperamentu. Różnice w sile reakcji określane są pojęciem reaktywności.
Reaktywność to siła reakcji i nią się wyróżniamy.

Wysoka reaktywność - osoba jest wrażliwa (wystarcza minimalna wielkość bodźca zdolna wywołać reakcję).
Niska reaktywność - osoba jest odporna (zdolność do reagowania, funkcjonowania na bodźce bardzo silna).

Koncepcja Strelaua
- osoby z wysoką reaktywnością posiadają mechanizm wzmacniający stymulację,
- osoby z niską reaktywnością posiadają mechanizm tłumiący stymulację

Osoba z wysoką reaktywnością
- małe zapotrzebowanie na stymulację,
- małe zapotrzebowanie na kontakty, np.: z rówieśnikami,
- zmiany są przyjmowane niechętnie, np.: zmiana fryzury, mieszkania,
- osoba lubi stałość,
- osoba nie może pracować przy hałasie, przy wielu kontaktach,
- osoba unika nadmiaru stymulacji.