opiekun_w_domu_pomoc_społ_346[04].Z1.04

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Klasyfikacja potrzeb życiowych człowieka

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Zabiegi pielęgnacyjne

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Profilaktyka powikłań związanych z unieruchomieniem

4.3.1 Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w kształtowaniu umiejętności wykonywania zabiegów

higieniczno-pielęgnacyjnych.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, które powinieneś mieć opanowane, aby
przystąpić do realizacji programu jednostki modułowej,

−

cele kształcenia jednostki modułowej,

−

materiał nauczania umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów,

−

pytania sprawdzające, na które powinieneś odpowiedzieć przed przystąpieniem do
wykonywania ćwiczeń

−

ćwiczenia, które zawierają polecenie, sposób wykonania oraz zalecane wyposażenie
stanowiska pracy. Wykonując poszczególne ćwiczenia, ukształtujesz umiejętności
określone w programie jednostki modułowej,

−

sprawdzian  postępów,  który  pozwoli  Ci  określić  zakres  poznanej  wiedzy  i  stopień
ukształtowania umiejętności. Jeżeli Twoje odpowiedzi będą pozytywne, to będziesz mógł
przejść  do  następnego  tematu,  jeżeli  nie,  to  sprawdzian  postępów  pozwoli  Ci  wskazać,
jakie  wiadomości  powinieneś  powtórzyć,  lub  jakie  ćwiczenia  wykonać  ponownie,  by
ukształtować potrzebne umiejętności.

−

sprawdzian  osiągnięć,  który  znajduje  się  na  końcu  jednostki  modułowej,  umożliwi  Ci
sprawdzenie, czy dobrze opanowałeś program jednostki. Jest on przygotowany w formie
przykładowego  testu,  zawiera  instrukcję  dla  ucznia  oraz  zestaw  zadań  testowych.
Wszystkie  zadania  zamieszczone  w  teście  obejmują  treści  objęte  programem  nauczania
oraz sprawdzają, czy osiągnąłeś założone w programie jednostki modułowej cele,

−

literaturę, skorzystanie z niej umożliwi Ci pogłębienie wiedzy z zakresu programu
jednostki modułowej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

346[04].Z1

Działalność opiekuńcza

346[04].Z1.01

Planowanie

i organizowanie pracy

opiekuńczej

346[04].Z1.02

Stosowanie metod pracy

socjalnej

346[04].Z1.03

Rozpoznawanie potrzeb

i problemów podopiecznych

346[04].Z1.04

Wykonywanie zabiegów

higieniczno-pielęgnacyjnych

346[04].Z1.05

Pomaganie osobom

niepełnosprawnym w korzystaniu

z programów rehabilitacyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

określać psychofizyczne i społeczne mechanizmy funkcjonowania człowieka,

−

określać znaczenie komunikacji w relacjach między ludźmi,

−

charakteryzować wzorzec opiekuna w domu pomocy społecznej,

−

klasyfikować i ustalać potrzeby zdrowotne człowieka w danym środowisku,

−

planować i organizować pracę opiekuna,

−

nawiązywać współpracę z instytucjami i organizacjami wspomagającymi pracę opiekuna,

−

przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Klasyfikacja potrzeb życiowych człowieka

4.1.1. Materiał nauczania

Potrzeba to odczuwalny brak, do zlikwidowania którego dąży organizm. Potrzeba jest

związana z określoną sytuacją braku, czyli niespełnienia. Frustracja jest czynnikiem
motywującym, skłaniającym jednostkę do aktywności, która może zaspokoić potrzebę.

U człowieka braki mogą występować zarówno ze względu na biologiczną, jak

i psychiczną strukturę organizmu. Dlatego też klasyfikacja potrzeb ludzkich jest dokonywana
ze względu na te dwie struktury. Liczba potrzeb biologicznych i psychicznych nie została
ustalona ani ostatecznie zamkniętą. W.I. Thomas ograniczył potrzeby do czterech pragnień:
bezpieczeństwa, uznania, przyjaźni i nowych doświadczeń.

Inny naukowiec A.H. Maslow wyróżnił następujące potrzeby:

1. Fizjologiczne:

−

potrzeba jedzenia,

−

potrzeba odpoczynku

−

potrzeba przyjemnych doznań zmysłowych,

−

potrzeby seksualne.

2. Bezpieczeństwa:

−

potrzeba zależności,

−

potrzeba opieki i oparcia,

−

potrzeba braku lęku,

−

potrzeba ładu.

3. Społeczne:

−

potrzeba przyjaźni,

−

potrzeba miłości.

4. Szacunku:

−

potrzeba potęgi,

−

potrzeba wyczynu,

−

potrzeba wolności,

−

potrzeba respektu i uznania innych,

−

potrzeba dobrego statusu społecznego,

−

potrzeba dominacji.

5. Samorealizacji:

−

dążenie do rozwoju możliwości,

−

potrzeby religijne.

Maslow twierdził, że muszą być zaspokojone przede wszystkim potrzeby niższego rzędu,

aby było możliwe zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu. W przypadku, gdy potrzeba
niższego rzędu została już zaspokojona, to przestaje ona stanowić źródło motywacji.

Oprócz wymienionych pięciu grup potrzeb, Maslow wyróżnił również tak zwane

potrzeby dodatkowe. Przez potrzeby dodatkowe należy rozumieć takie, które mogą ujawniać
się tylko u niektórych ludzi. Dla przykładu mogą to być potrzeby wiedzy, czy też potrzeby
estetyczne. Zdaniem Maslowa trudno jest o nich cokolwiek powiedzieć, gdyż nie zostały
jeszcze dogłębnie poznane, ale można próbować wiązać je z potrzebami samorealizacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Struktura występowania określonych potrzeb związana jest z osobowością człowieka.

Wraz z rozwojem osobowości zauważa się większą motywację do zaspokajania potrzeb
wyższego rzędu.

Hierarchię potrzeb Maslowa można przedstawić w postaci piramidy.

Rys. 1. Piramida potrzeb Maslowa

Inni badacze wymieniają większa liczbę potrzeb. J.E. Murray ustalił liczbę 12 potrzeb

fizjologicznych i 28 psychicznych. Murray określa potrzebę jako działającą w mózgu siłę
fizykochemiczną, która organizuje percepcję i określone grupy reakcji autonomicznych,
słownych i motorycznych, wyobrażeniowych w celu zmiany sytuacji napięcia.

Hierarchia potrzeb człowieka chorego w zakresie zapotrzebowania na czynności

opiekuńcze jest uzależniona od stopnia jego wydolności samoobsługowej. Pod pojęciem
wydolność samoobsługa rozumiemy zdolność człowieka do działań podejmowanych
samodzielnie w ramach życia codziennego.

W celu ustalenia stopnia wydolności samoobsługowej podopiecznego można zastosować

jedną z wielu propozycji narzędzi do jego oceny. Nie ma jednak idealnej skali, jednoznacznie
określającej stan podopiecznego. Jedną z częściej stosowanych jest skala Barthela, która
bierze pod uwagę czynności życia codziennego, z uwzględnieniem stopnia samodzielności
podopiecznego (tabela 1).

FIZJOLOGICZNE

BEZPIECZEŃSTWA

snu

picia

pracy

seksu

jedzenia

odzieży

domu

pokoju

zdrowia

miłości

przyjaźni

akcepta

cji

SPOŁECZNE

sukcesu

szacunku

UZNANIA

SAMOREALIZACJI

Celem jest działanie.

Praca jest wartością

samą w sobie.

AKÓW

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Skala Barthela [3, s. 33]

Lp.

Czynność

Nie

potrafi

Potrafi

z pomocą

Samodzielny

Spożywanie posiłków

Przechodzenie z łóżka na wózek i odwrotnie

Utrzymanie higieny osobistej

Korzystanie z toalety

Mycie/kąpiel całego ciała

Przejście odległości 50 m (ewentualnie za pomocą
sprzętu)

Chodzenie po schodach

Jazda na wózku

Ubieranie/rozbieranie się

10 Kontrola zwieraczy odbytu

Kontrola zwieraczy moczu

W wyniku oceny podopiecznych można zakwalifikować do jednej z trzech grup:

−

grupa I (85–100 punktów) – mały zakres oczekiwanej pomocy w czynnościach

samoobsługowych,

−

grupa II (21–84 punkty) – umiarkowany zakres oczekiwanej pomocy,

−

grupa III (0–20 punktów) – duży zakres oczekiwanej pomocy.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak definiujemy potrzeby?
2.  Jaki jest podział potrzeb człowieka zdrowego wg Maslowa?
3.  Jakie potrzeby zaliczamy do potrzeb fizjologicznych?
4.  Jakie potrzeby zaliczamy do potrzeb bezpieczeństwa?
5.  Jakie czynniki decydują o potrzebach społecznych?
6.  Jak określamy potrzeby człowieka chorego?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj potrzeby człowieka zdrowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym określania potrzeb człowieka

zdrowego,

2)  wylosować kartkę z rodzajem potrzeb,
3)  scharakteryzować wylosowany rodzaj potrzeb,
4)  zaprezentować grupie, na przykład w postaci plakatu czy wykresu wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier,

−

przybory do pisania,

−

kartki do losowania z rodzajem potrzeb:

−

fizjologiczne,

−

społeczne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

bezpieczeństwa,

−

uznania,

−

samorealizacji,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ zapotrzebowanie podopiecznego na pomoc, na podstawie przypadku.

Opis przypadku:
Pan F ma 78 lat. Porusza się przy pomocy laski. Może wchodzić po schodach i przejść

50 m przy pomocy opiekunki. Potrafi samodzielnie korzystać z toalety. Potrzebuje pomocy
przy kąpieli całego ciała. Potrafi z pomocą zachować higienę osobistą. Sam spożywa posiłki.
Kontroluje oddawanie kału i moczu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym określania stopnia wydolności

samoobsługowej,

2) posługując się tabelą 1 z Poradnika dla ucznia określić zapotrzebowanie podopiecznego

na pomoc,

3) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier,

−

przybory do pisania,

−

Poradnik dla ucznia,

−

tabela 1 ze skalą oceny z Poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie potrzeby?

¨ ¨

2) wymienić potrzeby człowieka zdrowego wg Maslowa?

¨ ¨

3) określić wydolność samoobsługową podopiecznego?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Zabiegi pielęgnacyjne

4.2.1. Materiał nauczania

Zabiegi pielęgnacyjne zabezpieczające funkcje biologiczne organizmu

Pomoc przy karmieniu

Sposób spożywania posiłków zależy od stanu podopiecznego i stopnia jego

samodzielności.  Tym  którzy  mają  trudności  z  samodzielnym  spożywaniem  posiłków,
pomaga opiekuna. Pomoc ta może polegać na ułożeniu podopiecznego w wygodnej dla niego
pozycji,  wygodnym  ustawieniu  tacy  z  posiłkiem  na  stoliku  nałóżkowym  lub  łóżku,
rozdrobnieniu  posiłku,  wyjęciu  ości  z  ryb,  otwarciu  opakowań,  na  przykład  dżemu,  masła,
pokrojeniu  i  posmarowaniu  chleba,  nalaniu  napoju  lub  podtrzymaniu  talerzy  z  posiłkiem.
Należy zachęcać  podopiecznego  do  wykonywania  samodzielnie  wszystkich  czynności,  które
nie  sprawiają  mu  trudności.  Wykonanie  toalety  jamy  ustnej  lub  jej  wypłukanie  przed
posiłkiem może poprawić łaknienie.

Jeśli podopieczny nie może samodzielnie spożywać posiłków należy go nakarmić. W tym

celu  trzeba  ułożyć  go  w  pozycji  wysokiej,  osłonić  bieliznę  serwetką,  przygotować  sztućce,
przybory  ułatwiające  przyjmowanie  napojów  –  specjalne  kubki,  słomki,  dreniki,  łyżeczki.
Jedzenie  należy  podawać  na  ciepłych  talerzach.  Przed  przystąpieniem  do  karmienia  trzeba
sprawdzić  temperaturę  posiłku.  Jedzenie  należy  podawać  powoli  w  małych  porcjach,  po
posiłku  podać  płyn  do  picia.  Prowadzić  obserwację  podopiecznego  i  nie  dopuścić  do  jego
zmęczenia  i  zachłyśnięcia  się.  Jedzenie  można  podawać  częściej  w mniejszych  ilościach.
W trakcie karmienia opiekun powinien siedzieć, aby podopieczny nie odniósł wrażenia, że się
mu spieszy. Po posiłku należy umożliwić podopiecznemu umycie zębów. Przed i po jedzeniu
powinno się umyć ręce podopiecznego, a po posiłku zapewnić mu warunki do odpoczynku.

Podopieczni, którzy mogą chodzić oddają stolec i mocz w toalecie. Toalety i kompleksy

pomieszczeń higienicznych powinny być przestronne i funkcjonalne, aby mogły dojść do nich
osoby  starsze,  niepełnosprawne,  posługujące  się  na  przykład  chodzikami,  laskami,
balkonikami.  Powinny  też  być  wyposażone  w  poręcze  i  uchwyty.  Pomieszczenia  te  należy
utrzymywać w czystości. Podopiecznym, którzy mają trudności w utrzymaniu pozycji stojącej
należy  pomóc  przejść  z  pokoju  do  toalety  i  z  powrotem.  Wózki  inwalidzkie  ułatwiają
samodzielne przemieszczanie się podopiecznego do toalety.

Osobom stale pozostającym w łóżku i nie mogącym samodzielnie korzystać z toalety

należy  podać  basen  lub  kaczkę.  Basen  lub  kaczkę  podaje  się  podopiecznemu  na  każde
życzenie. Gdy zachodzi ryzyko powstanie odleżyn, lub gdy one już występują część basenu,
na  której  będzie  leżał  podopieczny  należy  wyścielić  ligniną,  flanelą  lub  tetrą.  Przed
podłożeniem  basenu  należy  pomóc  podopiecznemu  zdjąć  spodnie  od  piżamy  lub  podsunąć
koszulę  do  góry.  Basen  można  podłożyć  w  pozycji  na  wznak  –  podopieczny  ugina  nogi
w stawach  biodrowych  i  kolanowych.  Kolana  odwodzi  na  bok,  mocno opiera  się  na stopach
i unosi pośladki. Opiekunka podkłada pod pośladki  basen.  Kiedy podopieczny  nie może sam
unieść  pośladków  należy  mu  pomóc  –  jedną  ręką  unieść  pośladki  a  drugą  wsunąć  basen
(rys. 2a). Basen  można też podłożyć w pozycji  na boku – podopieczny leży  na  lewym  boku,
opiekunka  lewą ręką przykłada  basen do pośladków, prawą chwyta  za  lewe  biodro  i powoli
obraca  podopiecznego  w  prawą  stronę  (rys.  2b).  W  miarę  możliwości  każdy  podopieczny
powinien  mieć  zapewnione  warunki  intymności.  Po  wypróżnieniu  należy  zabrać  basen,
pomóc podopiecznemu umyć krocze i ręce. Przy  podawaniu kaczki,  jeśli podopieczny  może
samodzielnie  z  niej  korzystać,  należy  pozostawić  kaczkę  w  zasięgu  ręki  podopiecznego,
pozostawić  papier  toaletowy  i  zostawić  podopiecznego  samego.  Jeżeli  podopieczny  nie
korzysta  samodzielnie  z  kaczki  należy  pomóc  mu  ugiąć  nogi  w  kolanach,  włożyć  prącie  do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

otworu kaczki i podsunąć bliżej, aby mocz nie wydostawał się z butelki (rys. 3). Po
opróżnieniu pomóc podopiecznemu umyć ręce.

Rys. 2. Sposób podkładania basenu: a) podopiecznemu, który po podparciu na stopach może samodzielnie

unieść pośladki, b) podopiecznemu, który nie może samodzielnie unieść pośladków [3, s. 238, 239]

Rys. 3. Sposób podawania kaczki mężczyźnie [3, s. 242]

Podstawowe zabiegi higieniczne

Higiena osobista jest dziedziną, której zadaniem jest utrzymanie i wzmocnienie zdrowia

człowieka.  Do  higieny  osobistej  zaliczamy  takie  elementy  jak  mycie  całego  ciała,  zębów,
włosów, zmiana bielizny i ubrań. Całe ciało człowieka pokrywa skóra, której główną  funkcją
jest  ochrona  organizmu  przed  wpływem  czynników  zewnętrznych.  Na  powierzchni  skóry
gromadzi  się  brud,  który  składa  się  z  potu,  łoju,  złuszczonych  komórek  naskórka,  kurzu
i licznych  bakterii.  W  razie  uszkodzeń  skóry  bakterie  z  powierzchni  mogą  przenikać  do
organizmu,  dlatego  należy  codziennie  zmywać  całą  powierzchnię  skóry  ciepłą  wodą
i mydłem.  Codzienna  pielęgnacja  skóry  ma  też  znaczenie  estetyczne  i  wpływa  na  dobre
samopoczucie.  Skóra  składa  się  z  trzech  warstw:  naskórka,  skóry  właściwej  i  tkanki
podskórnej.  Naskórek  stanowi  warstwę  zewnętrzną,  bezpośrednio  stykającą  się  ze
środowiskiem.  Wnika  także  w  głąb  skóry,  wyścielając  kanaliki  gruczołów  łojowych
i potowych oraz mieszków włosowych. Skóra właściwa  jest warstwą środkową. Znajdują się
w  niej  naczynia  krwionośne  dostarczające  substancji  odżywczych  do  tkanek  obwodowych
i uczestniczące  w  wymianie  gazowej  –  dostarczanie  tlenu  i  odbieranie  dwutlenku  węgla
z tkanek.  W  skórze  właściwej  znajdują  się  zakończenia  nerwowe,  które  są  receptorami
odbierającymi  różnego  rodzaju  bodźce  ze  środowiska  zewnętrznego.  Tkanka  podskórna  jest
najbardziej wewnętrzną częścią skóry i składa się głównie z tkanki tłuszczowej. Znajdują się
w niej pnie żylne i tętnicze, od których odchodzą mniejsze naczynia do skóry. Nieuszkodzona
skóra  jest  barierą  dla  mikroorganizmów,  płynów  i  substancji  chemicznych.  Skóra  w  istotny
sposób uczestniczy w wymianie elektrolitowej. Inną ważną  funkcją skóry  jest uczestniczenie
w termoregulacji organizmu. Odbywa się to poprzez wydalanie wody z organizmu w postaci
potu oraz oddawanie ciepła ze skórnych naczyń krwionośnych. Skóra jest częścią organizmu,
za  pomocą  której  kontaktujemy  się  ze  środowiskiem  –  poprzez  odbieranie  bodźców
dotykowych, bólowych, temperaturowych i ciśnieniowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Schemat budowy skóry [2, s. 19]

Poprzez zachodzącą w skórze syntezę witaminy D skóra spełnia również funkcję

metaboliczną. Codzienne mycie skóry to warunek utrzymania jej w czystości, a także
zapobieganie chorobom. W przypadku osób leżących jest to również sposób zapobiegania
odleżynom i odparzeniom.

Do elementów higieny osobistej, które należy wykonywać, co najmniej dwa razy

dziennie należy higiena jamy ustnej. Mycie zębów jest bardzo istotne dla zdrowia, zapobiega
próchnicy, którą wywołują bakterie obecne w jamie ustnej. Mogą one przedostawać się
również do organizmu człowieka i być przyczyną wielu chorób, m.in. chorób serca. Czyste
i zdrowe zęby to również nasz wizerunek.

Do higieny osobistej należy również dbałość o paznokcie. Pod paznokciami gromadzi się

brud i bakterie, które mogą być przenoszone do organizmu, np. z pokarmem. Paznokcie
powinny być krótkie i opiłowane, aby nie powodowały zadrapań skóry.

Mycie głowy to także ważny element higieny osobistej. Przetłuszczone włosy nie

prezentują się najlepiej, a brudna skóra głowy jest doskonałą pożywką dla rozwoju pasożytów
takich jak wszy.

Z higieną osobistą ważną dla zdrowia człowieka wiąże się również dbałość o wygląd,

ubiór,  obuwie.  Ubranie  człowieka  powinno  być  czyste  i  schludne,  a  obuwie  zadbane
i wygodne. Zapobiega w ten sposób chorobom stóp takim jak na przykład grzybica.
Skutkami  zdrowotnych  zaniedbań  higieny  osobistej  są:  wszawica,  grzybica,  świerzb,  ropne
zapalenia  skóry,  próchnica, żółtaczka zakaźna typu  A,  salmonellozy  i  inne zakaźne choroby
układu pokarmowego, tasiemczyce oraz inne choroby pasożytnicze. Pomoc w podstawowych
zabiegach higienicznych zależy od stopnia samodzielności podopiecznego.
Słanie łóżka i zmiana bielizny pościelowej

Słanie łóżka jest czynnością, której poprawne wykonanie zapewnia podopiecznemu

wygodę,  poczucie  czystości  oraz  poprawę  samopoczucia,  zapobiega  odleżynom
i przykurczom, kształtuje  nawyki  higieniczne. Łóżko ściele sam podopieczny,  zwykle 2 razy
dziennie. Gdy nie dysponuje takimi możliwościami, łóżko ściele opiekuna dwa razy dziennie:
rano  –  podczas  toalety  porannej,  wieczorem  –  przed  snem,  oraz  w  zależności  od  potrzeb
poprawia pościel w ciągu dnia.

Przed przystąpieniem do słania łóżka, podopiecznego częściowo samodzielnego należy

pomóc  mu  przemieścić  się  na  krzesło  lub  wózek  inwalidzki.  Zdjąć  pościel  układając  ją  na
krześle  warstwowo  zgodnie  z  kolejnością  jej  używania.  Podczas  słania  łóżka  należy  dobrze
naciągnąć  prześcieradło,  strzepać  i  ułożyć  poduszki,  poprawić  powłokę  na  kołdrze.  Ułożyć
pościel  z  obu  stron  na  jednakowej  długości.  Pomóc  podopiecznemu  wrócić  na  łóżko
i wygodnie się ułożyć.

Słanie łóżka z podopiecznym polega na: obluźnieniu wierzchniego przykrycia zaczynając

od nóg, wyjęciu spod głowy poduszek, ułożeniu podopiecznemu na boku plecami do
opiekunki, oczyszczeniu podkładów i zwinięciu ich w rulon, który podkładamy pod plecy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

podopiecznego,  naciągnięciu,  wyrównaniu  i  zamocowaniu  prześcieradła,  zamocowaniu
podkładów.  Następnie  obracamy  podopiecznego  na  drugi  bok  i  powtarzamy  te  same
czynności z drugiej strony łóżka. Układamy podopiecznego na plecach i porządkujemy kołdrę
–  brzegi  boczne  zakładamy  pod  spód  na  równi  z  materacem  i  prostujemy  na  całej
powierzchni. Strzepujemy poduszki i podkładamy pod głowę podopiecznego.

Przed przystąpieniem do zmiany bielizny pościelowej należy wcześniej przygotować

otoczenie,  zadbać  o  kosz  lub  wózek  na  brudną  bieliznę,  przystawić  krzesło,  na  którym
ułożymy  czystą  bieliznę.  Zmianę  rozpoczynamy  od  poszewek  na  poduszkach  wyjętych
uprzednio  spod  głowy  podopiecznemu.  Następnie  należy  odwrócić  podopiecznego  na  bok
i przesunąć  na  lewą  stronę  łóżka,  oczyścić  i  zwinąć  podkład,  zwinąć  brudne  prześcieradło
i podsunąć  pod  plecy  chorego.  Czyste  prześcieradło  złożyć  wpół  wzdłuż  długości  prawą
stroną  do  środka  i  ułożyć  go  na  łóżku  linią  środkową  w  kierunku  pleców,  a  w  segmencie
dolnym równo z materacem. Podłożyć zwisające części prześcieradła pod materac. Taką samą
czynność wykonać z podkładem. Zmarszczyć górne części prześcieradła i podkładu i wsunąć
ich  pod  plecy  chorego.  Obrócić  podopiecznego  na  drugi  bok  i  przesunąć  na  prawą  stronę
łóżka. Zdjąć brudną pościel spodnią a następnie naciągnąć prześcieradło i podkład ze strony
lewej.  Ułożyć  chorego  na  wznak  i  podłożyć  mu  pod  głowę  poduszki.  Przystąpić  do  zmiany
poszwy na przykryciu wierzchnim. Ułożyć kołdrę tak jak przy słaniu łóżka.

Sposób zmiany bielizny pościelowej przedstawiono na rysunku 5.

Rys. 5. Postępowanie podczas zmiany bielizny pościelowej: a) sposób ułożenia i okrycia pacjenta, b) sposób

umocowania podkładu, c) sposób umocowania brudnego prześcieradła, d) sposób ułożenia czystego

prześcieradła, e) sposób zasłania czystego prześcieradła, f) sposób naciągania i podkładania pod materac

podkładu [3, s. 122–125]

Zmiana bielizny osobistej

Pomoc przy zmianie bielizny osobistej jest uzależniona od stopnia wydolności

samoobsługowej  podopiecznego.  Jeśli  osoba  jest  samodzielna  pomoc  ogranicza  się  do
przygotowania  czystej  zmiany  bielizny.  Gdy  podopieczny  nie  może  sam  wykonać  tej
czynności  wykonuje  ją  opiekuna.  Zmianę  bielizny  rozpoczynamy  od  zdjęcia  spodni  od

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

piżamy.  Choremu  leżącemu  na  wznak  uginamy  kończyny  dolne  w  stawach  kolanowych,
unosimy  pośladki  i  zsuwamy  spodnie  do  stóp  i  zdejmujemy.  Podczas  nakładania  czystych
spodni  marszczymy  nogawki,  przekładamy  ich  przez  stopy  i  przesuwamy  do  wysokości
pośladków,  unosimy  pośladki  i  podciągamy  spodnie  do  pasa  i  prostujemy  nogi.  Następnie
unosimy  podopiecznego  do  pozycji  półwysokiej  na  plecach  i  podsuwamy  bluzę  do  barków.
Zdejmujemy  bluzę z  bliższej kończyny górnej,  a  następnie dalszej. Nakładanie czystej  bluzy
zaczynamy  od  nałożenia  rękawa  na  dalszą  kończynę,  a  potem  na  bliższą.  Wyrównujemy
bluzę  na  plecach  i  zapinamy  guziki.  Układamy  podopiecznego  w  dogodnej  pozycji.
Porządkujemy pościel.
Przenoszenie chorego

Przemieszczanie (przenoszenie) to przeniesienie, przesunięcie osoby na inne miejsce,

zmiana pozycji, ułożenie  w  innym  miejscu ciała  podopiecznego. Celem jest poprawienie  lub
zmiana pozycji, zmiana bielizny pościelowej i osobistej, zmiana łóżka. Czynność ta może być
wykonywana  zarówno  za  pomocą  specjalistycznego  sprzętu  jak  i  bez  posługiwania  się  nim.
Przesuwanie na brzeg łóżka to jedna z wielu czynności umożliwiająca podopiecznemu zmianę
ułożenia  ciała.  Wykorzystuje  się  tu  podkłady  ślizgowe,  które  podkłada  się  pod  plecy
przenoszonego  na  wysokości  łopatek  i  pośladków,  a  następnie  przesuwa  podopiecznego
w kierunku  do  siebie  (rys.  6).  Podkłady  ślizgowe wykorzystuje  się  również  do przenoszenia
podopiecznego  na  inne  łóżko  (rys.7).  Czynność  ta  powinna  być  wykonywana  przez  dwie
osoby.

Rys. 6. Przekładanie pacjenta poprzez

Rys. 7. Przenoszenie podopiecznego z wykorzystaniem

przesuwanie na podkładzie [3, s. 183]

podkładów ślizgowych [3, s. 183]

Przy obracaniu na bok stosuje się następującą technikę: obraca się głowę podopiecznego

w  swoim  kierunku,  rękę  bliższą,  wyprostowaną  w  stawie  łokciowym  podkłada  się  pod
pośladek,  dalszą  układa  na  ciele.  Noga  bliższa  pozostaje  wyprostowana,  dalszą  zgina  się
w kolanie, podpiera na stopie, a kolano przechyla w stronę obracającego. Obrócenia dokonuje
się  poprzez  chwycenie  w  ręce  podkładu  płóciennego  i  pociągnięcie  go  do  siebie.
Podopiecznego  zabezpiecza  się  przed  powrotem  do  poprzedniej  pozycji  poprzez  podłożenie
poduszki  za  plecami.  Czasami  zachodzi  konieczność  przesunięcia  podopiecznego  w  górę
łóżka. Czynność ta powinna być wykonywana przez dwie osoby. W tym celu należy najpierw
unieść  jego tułów,  wykorzystując  prześcieradło, a następnie podłożyć  podkład  ślizgowy  pod
pośladki. Uchwycić osobę przesuwaną za przedramiona i przesuwać w górę (rys. 8).

Rys. 8. Przesuwanie podopiecznego w górę łóżka [3, s. 188]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Posługiwanie się wózkiem inwalidzkim stwarza podopiecznemu szanse na większą

samodzielność, umożliwia przemieszczanie się. Czynność przemieszczenia podopiecznego na
wózek inwalidzki mogą wykonać dwie osoby poprzez: przenoszenie na ramionach (rys. 9),
przenoszenie na ręczniku (rys. 10), przemieszczanie za pomocą śliskiej deseczki (rys. 11).

Rys. 9. Przenoszenie na ramionach [3, s. 189]

Rys. 10. Przenoszenie za pomocą ręcznika [3, s. 189]

Rys. 11. Przemieszczanie za pomocą śliskiej

deseczki [3, s. 190]

Kąpiel całego ciała

W zależności od stanu podopiecznego, jego przyzwyczajeń i nawyków, mycie całego

ciała można przeprowadzić pod natryskiem, w wannie lub łóżku. Z prysznica mogą korzystać
osoby samodzielne z zachowaną zdolnością chodzenia lub poruszający się za pomocą wózka
w pozycji siedzącej, wystarczająco silni i oczekujący niewielkiej pomocy.

W przypadku kąpieli pod natryskiem pomoc opiekuna sprowadza się do przygotowania

pomieszczenia  do  kąpieli:  sprawdzenie  temperatury  otoczenia,  temperatury  wody,
przygotowanie środków do mycia, ręczników, stołka lub ławeczki, gdy podopieczny nie może
stać,  pomocy  w  dojściu  pod  prysznic,  objaśnieniu  sposobu  regulacji  temperatury  wody.
Należy  poinformować  podopiecznego  o  konieczności  pozostawienia  otwartej  kabiny
prysznicowej.  Co  10-15  minut  trzeba  sprawdzać  stan  osoby  korzystającej  z  natrysku.  Po
zakończeniu  kąpieli  odprowadzić  podopiecznego  do  pokoju  i  posprzątać  łazienkę.  Jeśli
wymaga tego jego stan należy mu również pomóc zdjąć brudną bieliznę i założyć czystą.

Kąpiel w wannie można zalecać podopiecznym, którzy są w stanie samodzielnie lub przy

pomocy  osób  drugich  korzystać  z  takiej  kąpieli.  Do  tego  celu  można  również  użyć
specjalnych  urządzeń  technicznych  pozwalających  włożyć  i  wyjąć  podopiecznego  z  wanny,
nie  narażając  go  przy  tym  na  niebezpieczeństwo.  Przygotowując  kąpiel  w  wannie  dla
podopiecznego  mogącego  samodzielnie  z  niej  korzystać  należy  zadbać  o  właściwą
temperaturę  pomieszczenia,  przygotować  środki  do  mycia  ciała,  ręczniki,  wyłożyć  matą
antypoślizgową  dno  wanny  i  podłogę,  odprowadzić  do  łazienki.  Udzielić  informacji
dotyczących  sposobu  regulacji  temperatury  i  strumienia  wody,  poinformować  o  sposobie
korzystania  z  dzwonka  alarmowego.  Jeśli  podopieczny  życzy  sobie  zostać  sam  należy  go
poinformować,  że  nie  wolno  zamykać  drzwi  łazienki  na  klucz.  Po  zakończeniu  kąpieli
odprowadzić podopiecznego do pokoju i posprzątać łazienkę. Jeśli wymaga tego stan pacjenta
należy mu również pomóc zdjąć brudną bieliznę i założyć czystą.

W wielu sytuacjach, ze względu na stan zdrowia podopiecznego, konieczne jest

wykonanie toalety całego ciała w łóżku. Przed przystąpieniem do mycia podopiecznego
należy zadbać o właściwą temperaturę pomieszczenia, która powinna wynosić od 22 do 26

Przygotować wszystkie potrzebne środki do mycia: mydło, płyn do higieny intymnej, myjka,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

gąbka, ręczniki, waciki, gaziki, maści, balsamy, spirytus salicylowy, pasta i szczoteczka do
zębów, miednica z wodą, dzbanek z wodą do spłukiwania, basen.

Toaletę całego ciała rozpocząć od umycia zębów. Należy podłożyć podopiecznemu

ręcznik pod brodę, podać szczoteczkę z nałożoną pastą i kubek z wodą do przepłukania ust.
Podopieczny myje zęby samodzielnie, jeśli jego możliwości są ograniczone opiekuna myje
jego zęby sposobem przedstawionym w toalecie jamy ustnej.

Kolejną czynnością w toalecie całego ciała jest umycie twarzy, uszu, nosa i szyi. Przed

przystąpieniem  do  tego  zabiegu  należy  zdjąć  podopiecznemu  koszulę  i  podłożyć  pod  głowę
ręcznik. Następnie zmoczyć myjkę i umyć powiekę dalszą a następnie bliższą w kierunku od
zewnętrznego do wewnętrznego kącika oka (rys. 12a). Patyczkiem z nawiniętą watą oczyścić
jamę  nosową  dalszą  a  następnie  bliższą  podopiecznego.  Umyć  twarz  za  pomocą  ruchów
okrężno-posuwistych  z  zachowaniem  następującej  kolejności:  czoło,  policzek  dalszy,  nos,
policzek  bliższy,  broda,  okolica  pod  nosem  i  usta  (rys.  12b).  Osuszyć  twarz  i  przejść  do
umycia małżowiny usznej dalszej za pomocą gazików i patyczków higienicznych. W tym celu
należy  lekko  skręcić  głowę  podopiecznego  na  bok.  Mycie  uważa  się  za  zakończone,  jeśli
wymieniane  patyczki  będą  czyste.  Powtórzyć  zabiegi  z  uchem  bliższym.  Potem  umyć
i osuszyć szyję podopiecznego.

Rys. 12. Toaleta twarzy: a) kierunek zmywania powieki, b) kierunek i sposób mycia twarzy [3, s. 46,47]

Po zmianie wody w miednicy przystępujemy do mycia kończyn górnych. Rozpoczynamy

od  umycia  kończyny  dalszej  –  najpierw  stronę  zewnętrzną,  a  potem  wewnętrzną  ramienia
i przedramienia,  dół  pachowy,  a  następnie  dłoń.  Osuszamy  rękę  i  powtarzamy  czynność
z kończyną  bliższą.  Następnie  myjemy  klatkę  piersiową    i  okolice  brzucha  podopiecznego.
Zabezpieczamy  okrycie  wierzchnie  przed  zmoczeniem  i  myjemy  klatkę  piersiową  od  strony
dalszej  do  bliższej  i  osuszamy.  Dokonujemy  oceny  stanu  skóry,  zwracając  uwagę  na  skórę
pod piersiami,  szczególnie u kobiet, aby  nie dopuścić do powstania odparzeń. Przechodzimy
do umycia brzucha, pępka i okolic bioder w taki sam sposób jak przy myciu klatki piersiowej.
Osuszamy umyte ciało podopiecznego i zmieniamy wodę w miednicy.

Myjemy kończyny dolne. W tym celu układamy nogi w odwiedzeniu i zginamy w stawie

kolanowym kończynę dalszą. Rozpoczynamy od umycia i osuszenia uda, następnie
wstawiamy stopę podopiecznego w misce z wodą, myjemy i osuszamy łydkę i stopę.
Przechodzimy do umycia w ten sam sposób kończyny dolnej bliższej.

Po zmianie wody w miednicy myjemy plecy i pośladki podopiecznego. Układamy go na

boku  i  myjemy  plecy  i  pośladki,  aż  do  końca  szpary  pośladkowej,  osuszamy.  Umyte  części
smarujemy spirytusem salicylowym, oliwką lub balsamem do ciała, aby zapobiec odleżynom.
Należy  też  wykonać  masaż  pleców.  Masaż  rozpoczyna  się  u  podstawy  kręgosłupa,  po  obu
jego stronach (A), przesuwając dłonie w kierunku barków długimi posuwistymi ruchami (B).
Okolicę  barków  masuje  się  ruchami  kolistymi,  po  czym  zsuwa  dłonie  wzdłuż  kręgosłupa
w dół (C). Okolice pośladków pociera się okrężnymi ruchami (D). Masaż należy wykonywać
delikatnie, stosując odpowiedni ucisk dłoni. W czasie przesuwania dłoni w kierunku barków

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ucisk powinien być większy niż przy odwrotnym ruchu. Przy ruchu okrężnym ucisk jest
większy, gdy dłonie znajdują się w okolicy przykręgosłupowej, a mniejszy – gdy są oddalone
od kręgosłupa. Masaż powinien być wykonywany przez 10–15 minut (rys. 13).

Rys. 13. Masaż pleców i pośladków [4, s. 331]

Po wykonaniu masażu odwracamy podopiecznego na wznak i przystępujemy do umycia

krocza  i  narządów  płciowych.  Nogi  ustawiamy  w  odwiedzeniu  i  uginamy  w kolanach.  Pod
pośladki podkładamy  basen. Myjemy pachwiny,  najpierw dalszą a następnie  bliższą ruchami
od  spojenia  łonowego  do  odbytu.  W  przypadku,  gdy  podopieczny  jest  kobietą  myjemy
spojenie  łonowe,  a  następnie  narządy  płciowe  ruchami  od  spojenia  do  odbytu  i spłukujemy
czystą  wodą,  osuszamy.  Przy  myciu  krocza  u  mężczyzn  należy  odciągnąć  napletek
i delikatnie  umyć  żołądź  gazikiem  lub  wacikiem,  następnie  umyć  skórę  w okolicach  dołu
pachwinowego  od  strony  dalszej  do  bliższej,  worek  mosznowy,  okolice  krocza.  Osuszyć.
Zaobserwować czy nie zachodzą zmiany o charakterze odparzeń.

Po założeniu podopiecznemu czystej bielizny należy uczesać podopiecznego. W tym celu

dzielimy włosy na połowy – prawą i lewą. Przekręcamy głowę pacjenta na bok: lewy –
czeszemy prawą stronę włosów, prawy – czeszemy lewą stronę. Układamy fryzurę
podopiecznemu zgodnie z jego życzeniem.

Przy wykonywaniu toalety całego ciała należy zadbać o to, aby pościel zarówno

wierzchnia jak i spodnia nie uległa zamoczeniu. Wykonując mycie poszczególnych części
ciała odkrywamy je tylko tyle na ile to jest konieczne, aby nie dopuścić do przeziębienia.
Sposób mycia całego ciała przedstawiono schematycznie na rysunku 14.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 14. Mycie całego ciała w łóżku: A – podłożenie ręcznika pod kończynę górną w taki sposób aby w okolicy

pachy ochraniał on wierzchnie przykrycie, B – podniesienie kończyny górnej w celu lepszego dostępu do dołu

pachowego, C – podstawienie pod dłoń miednicy z wodą, D – równoczesne zdejmowanie wierzchniego

przykrycia i nakładanie na klatkę piersiową ręcznika, E – podłożenie ręcznika podczas mycia pleców,

F – wykonanie tak zwanej „budki” do toalety krocza. [3, s. 48]

W skład toalety jamy ustnej wchodzi: mycie zębów, podniebienia, języka, oczyszczenie

tkanek  znajdujących  się  pomiędzy  zębami  a  policzkami  oraz  przestrzeni  między  zębowych.
Jeśli  podopieczny  nie  jest  sam  w  stanie  zadbać  o  higienę  jamy  ustnej  należy  mu  w  tym
pomóc.  Najpierw  dokonać  oceny  stanu  śluzówki  jamy  ustnej,  zwrócić  uwagę  na  stan
uzębienia.  Przygotować  niezbędne  przybory.  W  czasie  zabiegu  należy  zadbać  o  wygodę
podopiecznego,  aby  się  nie  męczył  i  mógł  dokładnie  oczyścić  zęby.  Aby  uniknąć
zachłyśnięcia  się,  można  stosować  małą  ilość  pasty  do  zębów  na  suchą  szczoteczkę  i  po
dokładnym umyciu zębów i dziąseł wypłukać jamę ustną małą ilością wody.

W przypadku, gdy podopieczny jest ciężko chory lub nieprzytomny zabiegi higieniczne

jamy ustnej wykonuje opiekuna. Przy dobrym oświetleniu dokonuje obserwacji i oceny jamy
ustnej.  Aby  uniemożliwić  ugryzienie  w  czasie  oglądania  lub  toalety  jamy  ustnej,  należy
włożyć pomiędzy  szczęki  szpatułkę  owiniętą  gazą   lub szczękorozwieracz. Należy  pamiętać
o wyjęciu protezy. Do zabiegu usuwania gromadzącej się często wydzieliny wykorzystuje się
wilgotne  gaziki.  Do  czyszczenia  zębów,  dziąseł,  podniebienia,  języka  używa  się  kwaczy,
szpatułek  oraz  środków  służących  oczyszczeniu  i  nawilżeniu  śluzówki  jamy  ustnej.
U pacjenta  nieprzytomnego  nie  wolno  płukać  jamy  ustnej  gdyż  jest  to  niebezpieczne  ze
względu  na  możliwość  zachłyśnięcia.  Trzymając  szczoteczkę  z  pastą  pod  kątem  45

dziąseł  i  zębów  myjemy  wewnętrzne  i  zewnętrzne  powierzchnie  zębów,  następnie
powierzchnie  gryzące  dolną  i  górną,  przestrzenie  między  wewnętrznymi  powierzchniami
policzków  i  zębami,  podniebienie  i  język.  Zabiegi  należy  wykonywać  delikatnie.  Zasady
pielęgnacji jamy ustnej przedstawiono na rysunku 15.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15. Zasady pielęgnacji jamy ustnej: A – mycie dziąseł i nasady zębów od strony zewnętrznej,

B – czyszczenie wewnętrznej powierzchni zębów, C – czyszczenie powierzchni gryzącej zębów,

D – czyszczenie wewnętrznej powierzchni policzka, E – czyszczenie podniebienia, F – delikatne oczyszczanie

powierzchni języka [ 3, s. 62]

Pielęgnowanie włosów

Pielęgnowanie włosów polega na wielokrotnym w ciągu dnia czesaniu i szczotkowaniu

oraz  myciu  w  zależności  od  potrzeby, ale  nie  rzadziej  niż raz  w  tygodniu. Do  mycia  należy
używać  szamponu,  który  oczyszcza  włosy  i  skórę  głowy  w  delikatny  sposób,  nie  powoduje
wysuszenia  skóry  głowy  i  ułatwia  rozczesywanie  włosów.  Jeżeli  podopieczny  stosuje
odżywki  do  włosów  należy  ich  użyć.  Zasadą  jest  rozcieńczenie  szamponu  i  mycie  nim
dwukrotne  włosów,  wykonując  delikatny  masaż  skóry  głowy.  Włosy  należy  spłukać
kilkakrotnie. Przy spłukiwaniu twarz chorego osłania się przed zalaniem. Ważne jest również
zabezpieczenie  pościeli  i  bielizny  osobistej.  Przy  myciu  głowy  należy  wybrać  technikę
wygodną  dla  podopiecznego  i  zależną  od  stopnia  samowystarczalności.  Na  rysunku  16
przedstawiono sposoby mycia głowy.

Rys. 16. Sposoby mycia głowy [4, s. 332]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przed przystąpieniem do mycia głowy osoby leżącej należy zadbać o temperaturę

pomieszczenia, zamknięcie okien. Uczesanie podopiecznego leżącego powinno być takie, by
nie stwarzało niebezpieczeństwa powstawania odleżyn, na przykład koki, upięcie za pomocą
szpilek, klamerek.
Zabiegi pielęgnacyjne dłoni i stóp

Pielęgnowanie skóry dłoni jest ważne nie tylko ze względów estetycznych, zapobiega

również  powstawaniu  chorób  tak  zwanych  „brudnych  rąk”.  Zabieg  polega  na  myciu
i nacieraniu kremem skóry, aby zapobiec wysuszaniu naskórka oraz na dbałości o paznokcie.
Niewłaściwie  pielęgnowane  paznokcie  mogą  się  łamać,  rozwarstwiać,  może  dochodzić  do
wrastania  paznokci  lub  do  powstawania  grzybicy.  Pielęgnacja  paznokci  polega  na  myciu,
obcinaniu  i  piłowaniu.  Jej  celem  jest  utrzymanie  czystości  paznokci,  ich  skróceniu  oraz  ma
znaczenie  lecznicze,  ponieważ  zapobiega  powstawaniu  grzybicy.  Pomoc  w  zakresie
pielęgnowania  paznokci  jest  uzależniona  od  stopnia  wydolności  samoobsługowej
podopiecznego.

Przed przystąpieniem do czynności zasadniczych należy usadzić podopiecznego

w dogodnej  pozycji,  zależnej  od  jego  stanu.  Należy  zabezpieczyć  bieliznę  i  pościel  przed
zamoczeniem,  przygotować  zestaw  do  pielęgnacji  paznokci  oraz  miskę  z  ciepłą  wodą.
Następnie  dokładnie  umyć  i  wyszorować  miękką  szczoteczką  paznokcie  i  przystąpić  do  ich
obcinania.  Paznokcie  u  rąk  obcinamy  na  półokrągło  na  wysokości  paliczka  i  opiłowujemy
pilniczkiem.  Drewnianą  szpatułką  odsuwamy  skórki  ku  nasadzie  paznokcia.  Na  koniec
zabiegu  dokładnie  osuszamy  dłonie  zwracając  szczególną  uwagę  na  przestrzenie  między
palcami i smarujemy kremem.

Celem pielęgnacji stóp jest utrzymanie ich w czystości, usuwanie zrogowaciałego

naskórka  i  zachowanie  odpowiedniej  długości paznokci.  Przed  przystąpieniem  do  czynności
zasadniczych  należy  usadzić  podopiecznego  w  dogodnej  pozycji,  zależnej  od  jego  stanu.
Należy  zabezpieczyć  bieliznę  i  pościel  przed  zamoczeniem,  przygotować  zestaw  do
pielęgnacji  stóp  oraz  miskę  z  ciepłą  wodą.  Stopy  podopiecznego  należy  zanurzyć  w  misce
z wodą  zawierającą  mydło  lub  sole  do  stóp  i  moczyć  5-10  minut  a  następnie  usunąć
zrogowaciały  naskórek przy pomocy pumeksu lub kremu złuszczającego. Wymyć paznokcie
delikatnie szorując miękką szczoteczką i dokładne osuszyć stopy ze szczególnym zwróceniem
uwagi  na  przestrzenie  między  palcami.  Paznokcie  u  stóp  obciąć  nożyczkami  na  prosto  na
wysokości  paliczków  i  wyrównać  nierówności  pilnikiem.  Na  koniec  należy  posmarować
stopy kremem do stóp.

Przy wykonywaniu zabiegów pielęgnacji dłoni i stóp należy zaczynać od kończyny

bliższej, a następnie zanurzać w misce z wodą drugą rękę lub nogę w celu zmiękczenia skóry
a w tym czasie zająć się paznokciami u kończyny pierwszej.
Toaleta poranna i wieczorna

U podopiecznego unieruchomionego w łóżku, u którego nie zachodzi konieczność mycia

całego ciała, należy zadbać o umycie rano i wieczorem twarzy, szyi, rąk i okolic pach,
pleców, pośladków i krocza. Mycie poranne odświeża, poprawia samopoczucie, dodaje siły.
Mycie wieczorem uspokaja przygotowuje do snu.

Techniki i zasady toalety poszczególnych części ciała jak przy kąpieli całego ciała.

Utrzymanie higieny miejsca zamieszkania

Higiena miejsca zamieszkania ma istotny wpływ na zdrowie i psychikę podopiecznego.

Pokój, w którym przebywa podopieczny powinien mieć odpowiedni mikroklimat. Elementy
mikroklimatu to między innymi:

−

temperatura powietrza,

−

wilgotność powietrza,

−

ruch powietrza,

−

oświetlenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Temperatura w pomieszczeniach, powinna zapewniać przebywającym w nich osobom

przyjemne odczucie ciepła. Optymalna temperatura pomieszczenia powinna wynosić
20–22

C. Przebywanie w pomieszczeniach o wysokiej temperaturze powietrza może

powodować zakłócenie równowagi między wytwarzaniem, a oddawaniem ciepła przez
organizm. Wysoka temperatura otoczenia wpływa również na układ nerwowy, powodując
drażliwość, apatię, obojętność.

Optymalna wilgotność powietrza w pomieszczeniu powinna wynosić 40–60%. Zbyt mała

wilgotność  powietrza  powoduje  wysychanie  i  pękanie  błon  śluzowych  i  skóry,  co  osłabia
naturalną  barierę  ochronną  organizmu  przed  wnikaniem  drobnoustrojów.  Zbyt  duża
wilgotność  w  wysokiej  temperaturze  otoczenia  utrudnia  oddawanie  ciepła  z  organizmu
wskutek  zachwiania  odparowania  potu  ze  skóry.  Duża  wilgotność  powietrza  w  niskiej
temperaturze prowadzi do przeziębień, infekcji górnych dróg oddechowych, kataru.

Stały ruch powietrza w pomieszczeniu i mieszanie się jego warstw warunkuje

wyrównanie  składu  chemicznego  i  temperatury.  Celem  dopływu  świeżego  powietrza
i poprawy  warunków  mikroklimatu  w  pomieszczeniu  niezbędne  jest  wietrzenie,  nawet
kilkakrotne  w  ciągu  dnia  (bezpośrednie  lub  pośrednie).  Wietrzenie  bezpośrednie  polega  na
szerokim  jednoczesnym  kilkuminutowym  otwarciu  okien  i  drzwi.  Taki  sposób  wietrzenia
można  zastosować,  gdy  w  pokoju  nie  przebywają  podopieczni.  Wietrzenie  pośrednie  polega
na wymianie powietrza poprzez otwarcie okien w jednym pomieszczeniu i po kilku minutach,
gdy powietrze się ogrzeje wprowadzeniu go do drugiego pomieszczenia.

Pomieszczenia, w których przebywają podopieczni powinny mieć zapewnione dobre

oświetlenie, to znaczy nie może być one ani zbyt silne ani zbyt słabe. Najlepsze jest
oświetlenie naturalne, czyli dzienne. Pokoje powinny być tak usytuowane, aby dostęp światła
naturalnego był możliwie najlepszy. Oświetlenie sztuczne powinno być jasne, równomiernie
rozproszone, nie dawać blasku i nie ogrzewać pomieszczenia.

Szeroko pojmowany mikroklimat pokoju tworzy także kolorystyka – barwy ścian, podłóg

i  inne  elementy  barwne  wyposażenia.  Badacze  dowodzą,  że  barwy  wywołują  i  podtrzymują
stany  emocjonalne  wpływając  pośrednio  na  zachowanie  ludzi.  Barwy  ciepłe,  na  przykład
żółta,  pomarańczowa,  czerwona  działają  pobudzająco,  ekscytująco,  natomiast  barwy  zimne,
takie jak niebieska, zielona działają uspokajająco na ustrój nerwowy.

Pokój, w którym przebywa podopieczny powinien też być często sprzątany. Codziennie

powinno się wycierać na mokro kurze, podłogi, odkurzać.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie jest znaczenie higieny osobistej dla zdrowia?
2.  Jak zbudowana jest skóra?
3.  Jakie są skutki zaniedbań w zakresie higieny osobistej?
4.  Jakie znasz podstawowe zabiegi higieniczne?
5.  Jakie znasz sposoby kąpieli całego ciała i kiedy można je stosować?
6.  Jakie czynniki decydują o mikroklimacie miejsca zamieszkania?
7.  Jakie znasz zabiegi pielęgnacyjne zabezpieczające funkcje biologiczne organizmu?
8.  W jaki sposób myjemy głowę podopiecznemu?
9.  W jaki sposób zmieniamy bieliznę pościelową i osobistą podopiecznemu?
10.  Jak wykonujemy toaletę jamy ustnej?
11.  Jak czynności wykonujemy przy pielęgnacji paznokci u kończyn górnych i dolnych?
12.  Jakie są sposoby i techniki przemieszczania podopiecznego unieruchomionego w łóżku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zmień bieliznę pościelową i pościel łóżko podopiecznemu unieruchomionemu w łóżku,

który nie może samodzielnie siadać ani zmieniać pozycji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zmiany bielizny pościelowej,
2)  zdjąć brudną bieliznę pościelową i odłożyć ją do pojemnika na brudną bieliznę,
3)  założyć czystą bieliznę na poduszkę i kołdrę,
4)  pościelić łóżko zgodnie z poznanym algorytmem.
5)  uporządkować otoczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

łóżko,

−

kosz lub wózek na brudną bieliznę,

−

rękawiczki gumowe,

−

podkłady,

−

komplet czystej bielizny pościelowej.

Ćwiczenie 2

Wykonaj słanie łóżka z podopiecznym unieruchomionym w łóżku, który może siadać

i obracać się na boki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym słania łóżka,
2)  przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
3)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
4)  jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
5)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
6)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
7)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

8) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
9) powtarzać ćwiczenie, aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

łóżko z materacem,

−

komplet bielizny pościelowej,

−

stolik, krzesło lub dwa krzesła,

−

rękawiczki gumowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Zmień piżamę podopiecznemu leżącemu, który ma problemy z samodzielnym

podnoszeniem się i obracaniem na boki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zmiany bielizny osobistej,
2)  przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
3)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
4)  jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
5)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
6)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
7)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

8) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
9) powtarzać ćwiczenie, aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

czysta piżama,

−

kosz lub wózek na brudną bieliznę,

−

rękawiczki gumowe.

Ćwiczenie 4

Wykonaj toaletę poranną podopiecznej częściowo samodzielnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
2)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
3)  jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
4)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
6)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) powtarzać ćwiczenie, aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

łóżko z materacem,

−

środki do mycia: mydło, myjka, miednica z ciepłą wodą, waciki, gaziki,

−

przybory do mycia zębów: pasta, szczoteczka, kubek z wodą,

−

ręcznik,

−

rękawiczki gumowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Wykonaj w warunkach symulowanych mycie całego ciała u pacjentki unieruchomionej

w łóżku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym kąpieli całego ciała w łóżku,
2)  przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
3)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
4)  jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
5)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
6)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
7)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

8) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
9) powtarzać ćwiczenie, aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

łóżko z materacem,

−

przybory toaletowe: środki do mycia, myjka, gaziki, waciki, pasta i szczoteczka do
zębów, balsamy lub kremy

−

ręcznik,

−

miednica z ciepłą wodą,

−

rękawiczki gumowe.

Ćwiczenie 6

Dokonaj toalety jamy ustnej osoby z częściową wydolnością samoobsługową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zostały popełnione,

7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

łóżko z materacem i kompletem pościeli,

−

przybory toaletowe: pasta i szczoteczka do zębów,

−

kubek z wodą,

−

miska nerkowa,

−

ręcznik,

−

rękawiczki gumowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 7

Wykonaj zabiegi pielęgnacyjne dłoni i stóp u podopiecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zostały popełnione,

7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

łóżko z materacem i kompletem pościeli,

−

przybory toaletowe: szczoteczki do rąk i nóg, mydło, pilniczek do paznokci, nożyczki,
szpatułki drewniane, pumeks, kremy do rąk i stóp, miska z wodą,

−

ręcznik,

−

rękawiczki gumowe.

Ćwiczenie 8

Pomóż podopiecznemu przemieścić się z łóżka na wózek inwalidzki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zostały popełnione,

7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wózek inwalidzki,

−

śliska deseczka,

−

podkład lub prześcieradło do uniesienia chorego,

−

rękawiczki gumowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 9

Umyj głowę podopiecznemu leżącemu mogącemu samodzielnie siadać.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym sposobów mycia głowy,
2)  przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
3)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
4)  jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
5)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
6)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
7)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

8) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
9) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

środki do mycia włosów: szampon, odżywka, miednica z ciepłą wodą,

−

rynienka ściekowa,

−

dzbanek z ciepłą wodą do spłukiwania,

−

ręcznik,

−

rękawiczki gumowe.

Ćwiczenie 10

Pomóż podopiecznemu podczas posiłku. Twój podopieczny może samodzielnie siadać

w łóżku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zostały popełnione,

7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

taca lub stolik do postawienia na łóżku,

−

taca z jedzeniem,

−

rękawiczki gumowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 11

Nakarm podopiecznego, który nie może samodzielnie spożywać posiłków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zostały popełnione,

7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) powtarzać ćwiczenie, aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

taca lub stolik do postawienia na łóżku,

−

taca z jedzeniem,

−

rękawiczki gumowe.

Ćwiczenie 12

Podaj podopiecznemu leżącemu w łóżku w sytuacji symulowanej (kobieta/mężczyzna)

kaczkę lub basen na żądanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zostały popełnione,

7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

łóżko z pościelą,

−

basen, kaczka, papier toaletowy,

−

przybory do mycia: mydło, miska z wodą, ręcznik, krem,

−

rękawiczki gumowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić znaczenie higieny osobistej dla zdrowia człowieka?

¨ ¨

2) podać skutki zaniedbań higienicznych?

¨ ¨

3) pomóc podopiecznemu w spożywaniu posiłku?

¨ ¨

4) pomóc podopiecznemu w wydalaniu?

¨ ¨

5) pomóc podopiecznemu w kąpieli pod natryskiem?

¨ ¨

6) wykonać kąpiel całego ciała w podopiecznego w łóżku?

¨ ¨

7) wykonać zabieg mycia głowy w zależności od stanu podopiecznego?

¨ ¨

8) posłać łóżko?

¨ ¨

9) dokonać zmiany bielizny pościelowej?

¨ ¨

10) dokonać zmiany bielizny osobistej?

¨ ¨

11) wykonać toaletę jamy ustnej podopiecznego?

¨ ¨

12) wykonać zabiegi pielęgnacyjne dłoni i stóp podopiecznego?

¨ ¨

13) przemieścić podopiecznego na brzeg łóżka?

¨ ¨

14) podnieść podopiecznego do pozycji siedzącej?

¨ ¨

15) pomóc podopiecznemu przemieścić się na wózek inwalidzki?

¨ ¨

16) zadbać o właściwy mikroklimat pomieszczenia w którym przebywa

podopieczny?

¨ ¨

17) wykonać toaletę poranną i wieczorną podopiecznego?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Profilaktyka powikłań związanych z unieruchomieniem

4.3.1 Materiał nauczania

Odleżyny i odparzenia

Odleżynami nazywamy zmiany obejmujące skórę i tkanki podskórne, które powstały na

skutek długotrwałego ucisku, tarcia  lub tych dwóch czynników  jednocześnie. Występują one
zazwyczaj  u  osób  unieruchomionych  na  przykład  przez  ciężką  chorobę,  zmuszonych  do
spędzania  długich  godzin  w  jednej  pozycji  ciała,  kiedy  podczas  leżenia  lub  siedzenia  bez
ruchu  następuje  bezpośredni  nacisk  kości  na  tkankę  miękką.  Odleżyna  to  poprzedzone
zaczerwieniem ognisko martwicy.

Odparzenia to skutek ocierania się o siebie dwóch stykających się powierzchni ciała lub

tarcia skóry o przylegającą odzież. Powstają najczęściej w zagłębieniach fałdów skórnych,
pod dużym i ciężkim biustem, w fałdach na brzuchu i między pośladkami, w pachwinach, na
bokach ciała, pod pachami i po wewnętrznej stronie ud.
Mechanizm powstawania odleżyn

Odleżyny powstają w wyniku działania czynników zewnętrznych i wewnętrznych.

Czynnikami zewnętrznymi mogą być:

−

ciśnienie proste, czyli ucisk wywierany na tkanki miękkie z jednej strony przez kościec,
z drugiej przez twarde podłoże – w miarę upływu czasu następuje zahamowanie lub
ograniczenie krążenia krwi i ukrwienia tkanek, dochodzi do obumierania tkanek,

−

stosowanie nieodpowiedniej techniki zmiany pozycji – powoduje tarcie powierzchnią
ciała o bieliznę pościelową,

−

stosowanie źle wyprofilowanych foteli oraz ześlizgiwanie się podopiecznego w pozycji
półwysokiej na plecach – dochodzi do przesuwania się tkanek pośladków względem
siebie, ich zrywania i powstawania mikrourazów skóry,

−

niski poziom świadczonych usług medycznych – niski poziom wiedzy, zła pielęgnacja,
brak motywacji do pracy, brak personelu.

Czynnikami wewnętrznymi, czyli związanymi z osobą podopiecznego, mogą być między
innymi:

−

otyłość,

−

nietrzymanie moczu i stolca,

−

miażdżyca,

−

ograniczenie ruchomości – unieruchomienie w łóżku, przebywanie większość czasu na
wózku inwalidzkim,

−

infekcje bakteryjne,

−

czas trwania choroby i inne.

Zmiany odleżynowe mogą się tworzyć w wielu miejscach ciała chorego, co przedstawiono na
rysunku 17.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 17. Umiejscowienie odleżyn w zależności od pozycji podopiecznego [2, s. 36]

Oceny zagrożenia powstawania odleżyn można dokonać prowadząc obserwację chorego.

Do tego celu służą różne skale. Poniżej podano skalę Norton.

Tabela 2. Skala Norton [2, s. 10]

Czynnik ryzyka

Stan fizykalny

dobry

dość dobry

średni

bardzo ciężki

Stan świadomości

pełna
przytomność
i świadomość

apatia

zaburzenia
świadomości

stupor lub
śpiączka

Aktywność (zdolność
przemieszczania się)

chodzi
samodzielnie

chodzi z asystą

porusza się tylko
na wózku
inwalidzkim

stale pozostaje
w łóżku

Stopień samodzielności
przy zmianie pozycji

pełna

ograniczona

bardzo
ograniczona

całkowita
niesprawność

Czynność zwieraczy
odbytu i cewki moczowej

pełna sprawność

sporadyczne
moczenie się

zazwyczaj
nietrzymanie
moczu

całkowite
nietrzymanie
moczu i stolca

Ocenę stanu chorego trzeba odnotowywać raz na dobę. Jeśli chory otrzyma 14 punktów

lub mniej, to sygnał, że wystąpiło zagrożenie ryzykiem powstawania odleżyn i należy podjąć
intensywniejsze działania profilaktyczne.

Wprowadzono kilka podziałów stopnia zaawansowania odleżyn w zależności od ich

głębokości, wyglądu lub wielkości:
1. Stopień I – blednące zaczerwienienie. Lekki ucisk palcem powoduje zblednięcie skóry,

co wskazuje, że mikrokrążenie nie jest jeszcze uszkodzone.

2. Stopień II – nie blednące zaczerwienienie. Rumień utrzymuje się pomimo ucisku palca.

Ta reakcja jest spowodowana uszkodzeniem mikrokrążenia, zapaleniem i obrzękiem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tkanek. Może pojawić się powierzchowny obrzęk, uszkodzenie naskórka i pęcherze.
Towarzyszy mu ból.

3. Stopień III – uszkodzenie pełnej grubości skóry z tkanką podskórną. Brzegi rany są

dobrze ograniczone, występują obrzęki tkanki podskórnej i stan zapalny brzegów
owrzodzenia. Dno rany jest wypełnione czerwoną ziarniną lub żółtymi masami
rozpadających się tkanek.

4. Stopień IV – uszkodzenie obejmuje również tkankę podskórną. Martwica tkanki

tłuszczowej jest spowodowana zapaleniem i zakrzepicą małych naczyń.

5. Stopień V – zaawansowana martwica zajmuje powięź i mięśnie. Zniszczenie może także

obejmować stawy i kości. Powstałe jamy mogą łączyć się ze sobą. W ranie znajdują się
czarno brązowe masy rozpadających się tkanek.
Powstawaniu odparzeń sprzyja nadmierna potliwość, niedostateczna higiena i noszenie

nieprzewiewnej bielizny. Na odparzonej skórze tworzy się bardzo bolesna sącząca się rana,
nierzadko pokryta pęcherzami. W tej sytuacji bardzo łatwo dochodzi do infekcji bakteryjnych
i grzybic, bolesnych i trudno gojących się. W skrajnych wypadkach ratunkiem może okazać
się wyłącznie przeszczep skóry!
Sposoby zapobiegania odleżynom i odparzeniom

Przy zapobieganiu należy dokładnie obserwować skórę chorego podczas każdej zmiany

pozycji,  rygorystycznie  dbać  o  zachowanie  higieny,  unikać  zanieczyszczenia  skóry  kałem
i moczem,  dbać  o  nawilżenie  skóry  przez  stosowanie  kremów  i  emulsji.  Można  używać
preparatów, które nie tylko stworzą barierę ochronną przed kontaktem z potem  lub moczem,
ale  i  zawierają  substancje  dezynfekujące  oraz lecznicze.  Należy  zmieniać  delikatnie  pozycję
chorego, unikać urazów, stosować miękką niedrażniącą skóry pościel oraz bieliznę. Zaleca się
jej  zmienianie  po  każdym  zamoczeniu,  a  nawet  zawilgotnieniu,  zapobieganie  przegrzaniu
i przepoceniu, a także krótkie przycinanie paznokci – zarówno opiekuna, jak i chorego.

W celu zapobiegania powstawaniu odleżyn zaleca się przede wszystkim aktywność

ruchową  podopiecznego,  zmienianie  jego  pozycji  przynajmniej  co  4  godziny,  zwiększenie
dostępu  powietrza  do  uciśniętych  pozycji  ciała,  stosowanie  ręcznego  masażu  i  oklepywanie
jeszcze  nie  uszkodzonych  miejsc,  używanie  krążków  i  wałków  pokrytych  flanelą  lub  skórą
baranią  zawierającą  lanolinę  łagodzącą  podrażnienia,  które  można  pod  kontrolą  podkładać
choremu. Sposoby ułożenia podopiecznego przedstawiono na rysunku 18.

Rys. 18. Ułożenia z zastosowaniem niezbędnych udogodnień A) pozycja na plecach pionowa, B) z pochyloną

klatką piersiową do przodu, C) pozycja na boku, pozioma, D) pozycja na brzuchu, E) pozycja płaska na plecach

[ 3, s. 148, 151, 154]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Innym sposobem jest położenie chorego na materacu zmiennociśnieniowym sterowanym

pompką. Działa on w taki sposób, że w określonych odstępach czasu napełniają się lub
opróżniają dwie części komór powietrznych. Niekiedy mogą być skuteczne gąbkowe
materace, tak zwane jeże, które można wypożyczyć z zakładów opieki paliatywnej.

Aby uniknąć odparzeń należy myć całe ciało przynajmniej dwa razy dziennie, rano

i wieczorem, a po kąpieli bardzo starannie osuszać skórę delikatnym ręcznikiem. Należy
również nosić luźną, przewiewną odzież oraz wygodną bieliznę z tak zwanych oddychających
tkanin. Wskazane jest stosowanie preparatów, których zadaniem jest czynić skórę suchą.
Należą do nich na przykład:

−

zasypka ziołowa Alta – którą posypuje się odzież stykającą się z miejscami na ciele, które
nadmiernie się pocą,

−

zasypka Antypot – stosuje się ją raz-dwa razy dziennie,

−

płyn Antidrol – stosuje się co drugi-trzeci dzień, a jeśli trzeba, nawet codziennie,

−

płynny talk Różowa satyna – stosuje się ją kilkakrotnie w ciągu dnia.

Leczenie odleżyn

Nowoczesne leczenie odleżyn polega na koncepcji wilgotnego leczenia ran. Badania

wykazały bowiem, że gojenie przebiega szybciej, gdy powierzchnia rany jest wilgotna.
Powoduje to przyspieszenie leczenia odleżyny, aż o 50%.

Leczenie jest uzależnione od stopnia zaawansowania odleżyny. Należy przy tym

pamiętać, że w poważniejszych przypadkach powinno ono przebiegać pod ścisłą kontrolą
lekarza i najczęściej jest prowadzone w czasie pobytu w szpitalu lub placówkach opieki
paliatywnej.

Przy leczeniu odleżyn można zastosować specjalne półprzepuszczalne opatrunki

pochłaniające  nadmiar  wysięku.  Zabezpieczają  ranę  przed  zanieczyszczeniem  oraz
zapobiegają  jej  wysychaniu.  Mogą  to  być  opatrunki  hydrożelowe,  hydrożelowe z  alginatami
i żelowe  hydrokoloidowe.  Zwłaszcza  te  ostatnie  mają  dobre  właściwości  oczyszczające,
powodują  nawodnienie  tkanki  martwiczej  i  ułatwiają  przebieg  naturalnych  procesów
oczyszczania odleżyny oraz jej gojenie.

Leczenie głębszych odleżyn III, IV, a nawet V stopnia, które mają charakterystyczny

czarny, czasami brązowy kolor i suchą, twardą (rzadko miękką) martwicę, początkowo polega
na oczyszczeniu odleżyny poprzez usunięcie  lub rozpuszczenie  martwicy. Zabiegu dokonuje
się  za  pomocą  interwencji  chirurgicznej,  ale  niekiedy  alternatywnym  działaniem  może  być
oczyszczenie za pomocą preparatów enzymatycznych, takich  jak streptokinaza, stosowanych
w  maści  lub  żelu  lub  przez  nasączanie  nimi  na  przykład  opatrunków  alginianowych.
Skuteczny  może  być  także  opatrunek  hydrokoloidowy,  który  dzięki  wysokiemu  uwodnieniu
powoduje nasączenie i łatwiejsze oddzielenie strupa martwiczego. Oczyścić ranę można także
za pomocą hydrokoloidu w postaci pasty, który po wypełnieniu jamy odleżynowej przykrywa
się hydrokoloidem w postaci płytki.

W przypadku tak zwanych ran żółtych, przechodzących czasami w biel, zawierających

w wysięku  martwe  komórki,  nie  można  dopuścić  do  wyschnięcia  rany.  Utrzymanie
wilgotnego  środowiska  ułatwia  ich  usunięcie.  W tej sytuacji  również są  skuteczne  opatrunki
alginianowe,  do  których  mocowania  zakłada  się  drugi  opatrunek  pokrywający  na  przykład
płytkę  hydrokoloidu. Nie zaleca się stosowania  błony poliuretanowej, która ma tendencję do
spływania,  ani  gazy,  która  nie  zapewnia  wilgotnego  środowiska  i  przemięka  z  powodu
nadmiaru  wysięku.  Przy  średniej  i  małej  ilości  wysięku  skuteczny  jest  żel  hydrokolidowy,
który  utrzymuje  wodną  równowagę  –  oddaje  wodę  do  środowiska  i  jednocześnie  pochłania
wysięk. Pokrywa się go także drugim opatrunkiem.

Hydrokoloidy występują w postaci płytek lub pasty. Chronią przed bakteriami oraz

dostępem moczu i stolca, a także ułatwiają procesy ziarninowania i tworzenie się naskórka,
izolują termicznie ranę, a także łagodzą ból.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jeżeli chory ma tak zwane rany czerwone, czyli znajdujące się na etapie ziarninowania,

bardzo  ważne  jest  odpowiednie  żywienie  dietetyczne.  Powinno  się  u  nich  stosować  dietę
wysokobiałkową z zawartością białka zwierzęcego, zawierającą także witaminę C oraz cynk.
Ten  etap  procesu  gojenia  się  polega  na  rozrastaniu  się  naczyń  włosowatych  powstających
z naczyń  krwionośnych.  Następuje  produkowanie  przez  organizm  koniecznego  wówczas
kolagenu  i  białka.  W  tych  przypadkach  opatrunki  powinny  również  zapewniać  wilgotne
środowisko  i  pobudzać  ziarninowanie.  Niektóre  z  nowoczesnych  opatrunków  różnią  się  od
dotychczas  stosowanych  między  innymi  tym,  że  nie  trzeba  ich  zmieniać  codziennie,  ale
pozostają  na  ranie  nawet  przez  kilka  dni.  Należy  tu  również  zwrócić  uwagę,  że  obecnie
dostosowuje się rodzaj opatrunku do rodzaju rany i fazy gojenia się.

Rany różowe (I i II stopnia) są na takim etapie gojenia się, w którym tworzy się naskórek,

dlatego  też  wymagają  jego  pobudzenia  i  szczególnej  ochrony.  I  tu  również  utrzymuje  się
wilgotne środowisko  m.in. za pomocą żeli  hydrokoloidowych przytrzymywanych za pomocą
opatrunku zabezpieczającego. Można także zastosować wtedy supercienkie hydrokoloidy lub
błony poliuretanowe. Podczas zmian opatrunków ranę spłukuje się 0,9% roztworem soli. Już
podczas  gojenia  się  nie  zaleca  się  przemywania  rany  substancjami  antyseptycznymi,  takimi
jak  woda  utleniona,  hibitan,  10%  NaCl,  gdyż  działają  drażniąco  na  tworzące  się  zdrowe
tkanki.  W  przypadku  infekcji  rany,  której  objawem  może  być  zaczerwienienie,  obrzęk,
zwiększona  ciepłota  czy  wzrost  temperatury,  lekarz  może  zdecydować  o  zastosowaniu
antybiotyku.

Leczenie odparzeń polega na przemywaniu kilka razy dziennie odparzonej skóry

środkiem dezynfekującym. Jeśli odparzenie powstało w fałdzie skórnym, należy włożyć
między stykające się powierzchnie ciała jałowy gazik i umocować go przepuszczającym
powietrze plastrem. Jeżeli na skórze pojawiły się pęcherze, stosujemy:

−

krem Linomag – zawarty w nim kwas borny leczy odparzenia i odleżyny; trzeba wcierać
go kilka razy dziennie,

−

maść Alantan – wchodząca w jej skład alantoina działa przeciwzapalnie i ściągająco,
przyspiesza też gojenie się naskórka; należy używać kilkakrotnie w ciągu dnia,

−

maść Propolan – dzięki ekstraktowi z propolisu ma działanie przeciwbakteryjne;
nakładać cienką warstwą dwa-trzy razy dziennie,

−

puder propolisowy propolis, czyli kit pszczeli, działa antybakteryjnie i przeciwgrzybiczo;
używać dwa-trzy razy dziennie,

−

piankę Panthenol Plus z witaminą E.

Profilaktyka przykurczów i ograniczenia sprawności fizycznej

Długotrwałe unieruchomienie w łóżku sprzyja powstawaniu odleżyn, przykurczów

mięśni  i  wiotczeniu  mięśni,  co  w  konsekwencji  prowadzi  do  ograniczenia  sprawności
fizycznej. W zapobieganiu powstawaniu przykurczów stosuje się częstą zmianę pozycji ciała.
Celem  zmiany  pozycji  jest  przeciwdziałanie  przedłużonemu  uciskowi  tkanek,  co  w  efekcie
powoduje  złagodzenie  dolegliwości  bólowych,  zapobieganie  odleżynom,  przykurczom
i zapaleniu płuc.  Wspomaga  oddychanie krążenie  i trawienie.  Stwarza  korzystne warunki  do
prowadzenia  ćwiczeń  gimnastycznych  i  uruchamiania  chorego.  Ułożenie  podopiecznego
w różnych pozycjach takie samo jak przedstawiono przy zapobieganiu odleżynom.

Ćwiczenia wspomagające aktywność fizyczną chorego i zapobiegające powstawaniu

przykurczów dzielimy na bierne – wykonywane przez opiekuna lub członka rodziny bez
współudziału podopiecznego i czynne – wykonywane są przez samego podopiecznego pod
kontrolą opiekuna.

Ćwiczenia bierne polegają na zginaniu, prostowaniu, przywodzeniu, odwodzeniu, rotacji

kończyn w stawach przy zachowaniu jej fizjologicznych ruchów. Ćwiczenia te pomagają
utrzymać prawidłowe funkcjonowanie organizmu podopiecznego. Ćwicząc kończyny górne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i dolne wykonujemy ruchy wszystkich stawów. Przebieg ćwiczeń poszczególnych części
kończyn przedstawiono na rys. 19–30.

Ćwiczenia bierne kończyny górnej

Rys. 19. Ćwiczenia bierne palców dłoni

Rys. 20. Zakres prostowania i zginania

[3, s. 164]

nadgarstka [ 3, 164]

Rys. 21. Ćwiczenia bierne nadgarstka [3, s. 165]

Rys. 22. Zakres ruchomości w stawie łokciowym

[3, s. 165]

Rys. 23. Zakres ruchomości w stawie ramiennym A) zginanie i prostowanie, B) odwodzenie, C) skręcanie do

wewnątrz i na zewnątrz [3, s. 166]

Ćwiczenia bierne kończyn dolnych

Rys. 24. Zakres prostowania w stawie

Rys. 25. Zakres ruchomości w stawie skokowym

śródstopno-paliczkowym palucha (0-80

)

A – zginanie, wyprost, B – odwracanie,

oraz zginania w stawach śródstopno-

C – nawracanie [3, s. 167]

-paliczkowym palców II-V (0-35

) [3, s. 167]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 26. Zakres ruchomości w stawie biodrowym

Rys. 27. Zakres ruchomości w stawie biodrowym

A – zgięcie kończyny wyprostowanej,

– odwodzenie [ 3, s. 168]

B – zgięcie kończyny zgiętej w stawie

kolanowym [3, s. 168]

Rys. 28. Zakres ruchomości kolana

Rys. 29. Zakres ruchomości w stawie biodrowym: skręcenie

[3, s. 169]

Rys. 30. Zakres ruchomości w stawie biodrowym: przeprost [3, s. 169]

Ćwiczenia bierne szyi
Przed przystąpieniem do ćwiczeń biernych szyi należy ułożyć podopiecznego w pozycji

wysokiej na plecach. Sposób gimnastykowania przedstawiono na rysunku 31.

Rys. 31. Sposób gimnastykowania szyi: A – pochylenie do przodu, tyłu, B – zwracanie twarzy w prawą i lewą

stronę, C – przechylanie głowy na bok [3, s. 170]

Zapobieganie powikłaniom oddechowym

Podeszły wiek, osłabienie i długotrwałe unieruchomienie sprzyjają powstawaniu

zaburzeń oddechowych. Jednym z podstawowych zaburzeń oddychania może być spłycenie
oddechu gdzie zmniejsza się ilość tlenu dostarczana do płuc. Przyczynami takiego stanu mogą
być: nadmierna ilość wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych, obrzęki błony
śluzowej, skurcz oskrzeli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zapobieganie

powikłaniom

oddechowym

polega

utrzymaniu

właściwego

mikroklimatu pokoju w którym chory przebywa. Należy też zapewnić prawidłowe ułożenia
podopiecznego. Ułożenie podopiecznego jest uzależnione od jego stanu, rodzaju schorzenia
i może być:

−

wysokie – stosowane przy występującej duszności w schorzeniach płuc i układu krążenia
(rys. 32 A),

−

wysokie z pochyleniem do przodu – ma zastosowanie u osób z dużą dusznością (rys. 32 B),

−

wysokie z opuszczonymi nogami – stosowane u osób z dusznością (rys. 32 C),

−

półwysokie boczne – ma zastosowanie u podopiecznych z wysiękowym zapaleniem
opłucnej (rys. 32 D)

Rys. 32. Sposoby prawidłowego ułożenia: A) wysokie (Fowlera), B) wysokie z pochyleniem do przodu,

C) wysokie z opuszczonymi nogami, D) półwysokie boczne [4, s. 285, 286, 287]

Zapobieganiu powikłań służą też ćwiczenia oddechowe. Celem ćwiczeń oddechowych

jest:  utrzymanie  fizjologicznej  wentylacji  płuc,  wzmocnienie  siły  wydechu,  usuwanie
wydzieliny  z  dróg  oddechowych  (efektywny  kaszel),  ułatwianie  odksztuszania,  zwiększenie
ruchomości  klatki  piersiowej.  Najprostsze  ćwiczenia  oddechowe  polegają  na  wykonywaniu
trzech  głębokich  oddechów  z  wdychaniem  powietrza  przez  nos  i  wydychaniem  przez
zaciśnięte usta wolno i spokojnie, naśladując gwizdanie. Ćwiczenia te należy wykonywać, co
najmniej  trzykrotnie  w  ciągu  dnia  w  dobrze  wywietrzonym  pomieszczeniu.  Częstotliwość
ćwiczeń może zostać zwiększona nawet trzykrotnie, co 1–2 godziny przez 5–10 minut.

Innym sposobem ćwiczeń oddechowych jest oddychanie torem brzusznym. Pacjent leży

na wznak z nogami ugiętymi w stawach biodrowych i kolanowych. W tym ułożeniu zwiększa
się ruchomość przepony. Opiekuna umieszcza jedną rękę na klatce piersiowej podopiecznego
a  drugą  na  brzuchu.  Poleca  wziąć  głęboki  wdech  z  uniesieniem  nadbrzusza,  potem  głęboki
wydech  z  udziałem  mięśni  brzucha.  Czynność  powtarza  się  kilkakrotnie,  a następnie  poleca
się podopiecznemu spokojne oddychanie (rys. 33).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 33. Oddychanie torem brzusznym: A – maksymalny wdech, B – maksymalny wydech [4, s. 289]

Do metod wspomagających odkrztuszanie wydzieliny z dróg oddechowych zaliczamy

oklepywanie  i  opukiwanie  klatki  piersiowej,  efektywny  kaszel  –  pokasływanie  lub
wypowiadanie  na  wydechu  spółgłoski  „r”.  Podczas  oklepywania  dłoń  jest  lekko  zgięta  ze
złączonymi  palcami  i  kciukiem,  kształtem  przypominając  łódkę  (rys.  34  a).  Czynność
wykonuje  się  przez  kilka  minut.  Liczba  powtórzeń  i  serii  zależy  od  stanu  zdrowia
podopiecznego.  Oklepuje  się  obie  połowy  płuc  od  podstawy  do  szczytu,  pomijając  okolice
nerek  i  kręgosłupa.  Przy  oklepywaniu  klatki  piersiowej  omijamy  okolice  serca  i  piersi
u kobiet.

Przy opukiwaniu dłoń jest zgięta, w ten sam sposób jak przy oklepywaniu, ale palce dłoni

nie są złączone, lecz rozstawione. Miejsce przyłożenia opuszków palców do klatki piersiowej
to przestrzenie międzyżebrowe (rys. 34 b).

Oklepywaniu i opukiwaniu poddaje się zarówno plecy jak i klatkę piersiową.

Rys. 34. Układ dłoni a) w łódkę do oklepywania, b) sposób ułożenia palców przy opukiwaniu [3, s. 304, 305]

U podopiecznego z problemami oddechowymi można zastosować drenaż ułożeniowy.

Jest specjalne ułożenie chorego, mające na celu odprowadzanie pod wpływem  siły  ciężkości
wydzieliny  z  określonych  segmentów  płuc  i  oskrzeli. Dzięki  zastosowaniu  drenażu  możliwe
jest  uruchomienie  wydzieliny  w  drzewie  oskrzelowym,  zmniejszenie  procesów  zapalnych
oraz poprawa wentylacji płuc. Układamy podopiecznego w różnych pozycjach, w zależności
od  umiejscowienia zmian chorobowych. Jeśli zmiany obejmują płaty górne:

a) segmenty szczytowe – pozycja wysoka lub półwysoka,
b) segmenty przednie – ułożenie na plecach pod kątem 45

(rys. 35 A)

c) segmenty tylne – ułożenie na plecach z pochyleniem do przodu (rys. 35 B).

Rys. 35. Drenaż ułożeniowy: A – przednia część obu płatów górnych, B – tylna część obu płatów górnych

[4, s. 293]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jeśli zmiany umiejscawiają się w płacie środkowym (płuco prawe) chorego układamy na

lewym boku, klatka piersiowa pochylona lekko do tyłu, nogi zgięte, pośladki uniesione, lewe
ramie zgięte, prawa ręka opiera się na łóżku lub na poduszce (rys. 36A)

Jeśli zmiany obejmują płaty dolne:

a) płaty dolne płuca znajdującego się wyżej – pozycja pozioma na boku, z kończyną górną

skierowaną nad głową ku górze(rys. 36 B),

b) segmenty tylne – pozycja pozioma na boku z rotacją do przodu, kończyna górna

skierowana ku górze i do przodu(rys. 36 C),

c) segmenty przednie – pozycja pozioma na boku z rotacją do tyłu, obie kończyny górne

skierowane ku górze i do tyłu. (rys. 36 D).

Rys. 36. Drenaż ułożeniowy: A – płat środkowy prawy, B – płaty dolne płuca znajdującego się wyżej,

C – segmenty tylne płatów dolnych, D – segmenty przednie płatów dolnych [4, s. 293, 294]

Pomiar parametrów życiowych

W celu ustalenia stanu podopiecznego należy dokonać pomiaru jego parametrów

życiowych. Do tych czynności należy pomiar temperatury, tętna, oddechów i ciśnienia
tętniczego krwi.
Pomiar tętna

Tętno bada się najczęściej na tętnicy promieniowej, 2 cm powyżej nadgarstka. Osoba,

u której  bada  się  tętno  powinna  leżeć  lub  siedzieć.  Nie  powinna  też  być  bezpośrednio  po
wysiłku fizycznym lub po przeżyciach emocjonalnych. Ręka jej powinna spoczywać na klatce
piersiowej  lub  być  wygodnie  oparta.  Badając  tętno,  należy  trzy  środkowe  palce  położyć  na
tętnicy  i  lekko  uścisnąć.  Po  wyczucia  tętna,  trzeba  policzyć  uderzenia.  Badanie
przeprowadzamy przez 15 sekund, a otrzymany wynik mnożymy przez cztery. Tętno mierzy
się dwa razy dziennie. Jeżeli tętno jest niemiarowe badanie przeprowadza się przez 1 minutę.
Tętno można mierzyć również na tętnicy szyjnej lub udowej.
Pomiar temperatury

Pomiaru temperatury dokonuje się przy użyciu termometru, metodami zewnętrznymi

i wewnętrznymi.  Do  metod  zewnętrznych,  określających  temperaturę  powłok  ciała,  należy
pomiar  ciepłoty  ciała  pod  pachą  i  w  pachwinie.  Do  metod  wewnętrznych,  określających
temperaturę  wewnątrzustrojową,  należy  pomiar  w  odbycie,  w  ustach  i  w  przewodzie
słuchowym zewnętrznym. Za prawidłową temperaturę ciała człowieka przyjmuje się 36-37

Temperatura ciała mierzona w jamie ustnej jest wyższa od mierzonej pod pachą o około

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

0,3

C, a w odbycie jest wyższa o 0,5

C. Temperaturę mierzy się 2 razy dziennie – rano

i wieczorem.
Pomiar ciśnienia tętniczego

Badanie polega na pomiarze w sposób pośredni lub bezpośredni ciśnienia w dużych

tętnicach. Zwykle pomiar ciśnienia wykonywany jest w tętnicy ramiennej. Wartości ciśnienia
tętniczego  krwi  zmieniają  się  pulsacyjnie  w  czasie  cyklicznej  pracy  serca.  Przy  pomiarze
ciśnienia  tętniczego  krwi  wyróżnia  się  ciśnienie  maksymalne,  czyli  skurczowe  oraz
minimalne,  czyli  rozkurczowe.  Do  pomiaru  ciśnienia  tętniczego  krwi  używa  się
ciśnieniomierzy.  Prawidłowe  ciśnienie  krwi  u  dorosłych,  skurczowe  i  rozkurczowe,  wynosi:
optymalne poniżej 120/80 mm Hg, prawidłowe poniżej 130/85 mm Hg, prawidłowe wysokie
130-139/85-89 mm Hg.
Ocena oddechu

Dokonując oceny oddechu, zwracamy uwagę na obecność, częstość, jakość, rytm

oddychania.  Badanie  ma  znaczenie  diagnostyczne  w  ocenie  wydolności  oddechowej
podopiecznego  oraz  w  monitorowaniu  stanu  chorego  w  przebiegu  chorób  układu
oddechowego,  krążenia  i  innych.  Wykonując  badanie  oddechu,  należy  uwzględnić:
częstotliwość oddechów w czasie 1  minuty, charakter oddechu, zapach oddechu, obserwację
ruchów klatki piersiowej. Szybkość oddechów uzależniona jest od wieku  badanego – u osób
dorosłych  wynosi  około  12-20  przez  minutę.  Prawidłowy  oddech  jest  wtedy,  gdy  jest
miarowy,  średniogłęboki,  wykonywany  bez  wysiłku, bezwonny,  niesłyszalny,  wydech  nieco
dłuższy niż wdech. Przed przystąpieniem do oceny oddechy należy ułożyć ręka na nadgarstku
chorego  i  obserwować  ruch  klatki  piersiowej.  Liczyć  oddechy  przez  jedną  minutę.
Zaobserwować  czy  podopieczny  ma  trudności  w  oddychaniu,  czy  występują  duszności,  czy
oddychaniu  towarzyszą  świsty  i  trzeszczenia  w  klatce  piersiowej.  Określić  należy  również
zapach wydychanego powietrza.

Współpraca opiekuna ze specjalistami i instytucjami medycznymi

W każdym domu pomocy społecznej pracuje lekarz psychiatra, który musi być

dyspozycyjny.  DPS-y  mają  podpisane  umowy  z  placówkami  zdrowia  lub  lekarzami
rodzinnymi.  Lekarz  internista  przychodzi  dwa  razy  w  tygodniu  i  bada  podopiecznych.  Jeśli
opiekuna,  który  ma  stały  kontakt  z  podopiecznymi  uzna,  że  zachodzi  potrzeba  dodatkowego
kontaktu  z  lekarzem,  dzwoni  do  niego  i  zamawia  dodatkową  wizytę  lub  zawozi
podopiecznego  do  przychodni.  Kiedy  podopieczny wymaga kontaktu  z  lekarzem  specjalistą,
na takie badanie skierowanie wypisuje lekarz pierwszego kontaktu lub informuje opiekuna, że
takie  badania  należy  wykonać,  w  przypadku  gdy  na  wizytę  u  specjalisty  nie  jest  wymagane
skierowanie.

Domy pomocy społecznej dysponują własnymi środkami transportu. Jeśli podopieczny

może samodzielnie chodzić lub siadać na wizyty u lekarzy pierwszego kontaktu i lekarzy
specjalistów dowozi się ich środkami transportu będącymi na stanie DPS. Jeżeli podopieczny
jest leżący, zamawia się transport z firmy, która świadczy usługi medyczne i dysponuje
odpowiednimi pojazdami.

Rolą opiekuna jest zamawianie wizyt, dowóz podopiecznego na konsultacje i badania,

a także przestrzeganie zaleceń lekarza lub kontrolowanie czy podopieczny ich przestrzega.

Rolą opiekuna w DPS, oprócz zabiegów pielęgnacyjnych jest również dbałość o sferę

duchową i kulturalną podopiecznego. Opiekunka może nawiązywać kontakty z instytucjami
i stowarzyszeniami zajmującymi się prowadzeniem profilaktyki i promocji zdrowia,
świadczącymi usługi kulturalne, turystyczne, współpracować z wolontariuszami.

Współpraca z wyżej wymienionymi instytucjami i stowarzyszeniami pozwala na

organizowanie spotkań dotyczących promowania zdrowia, wyjść do kina, teatru, lub
zapraszać artystów do ośrodka. Dla podopiecznych sprawnych ruchowo organizowane są

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wyjazdy turystyczno-krajoznawcze. Do pomocy w organizowaniu tych spotkań włączają się
często wolontariusze. Opiekują się oni również osobami, które czują się samotne, nie
posiadają rodziny lub zostały przez nią opuszczone.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to są odleżyny i odparzenia i jak powstają?
2.  Jakie są stopnie zawansowania odleżyn i czym się charakteryzują?
3.  Jakie znasz czynniki sprzyjające powstawaniu odleżyn i odparzeń?
4.  Jakie znasz sposoby zapobiegania powstawaniu odleżyn i odparzeń?
5.  Jak leczymy odleżyny i odparzenia?
6.  Jak zapobiegamy powstawaniu przykurczów?
7.  Jak prowadzimy gimnastykę bierną kończyn górnych i dolnych?
8.  Jakie są powody powikłań oddechowych?
9.  Jakie znasz sposoby zapobiegania powstawaniu powikłań oddechowych?
10.  Jaka jest różnica pomiędzy oklepywaniem a opukiwaniem?
11.  Jak wykonujemy pomiary parametrów życiowych?
12.  Z jakimi instytucjami powinien współpracować opiekun?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ czynniki sprzyjające powstawaniu zagrożeń.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki powikłań związanych

z unieruchomieniem,

2) wymienić czynniki ryzyka sprzyjające powstawaniu wylosowanego zagrożenia,
3) zaprezentować całej grupie rezultaty ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

arkusze papieru,

–

przybory piszące,

–

kartki do losowania z zagrożeniami:

−

powstawanie odleżyn,

−

powstawanie odparzeń,

−

powstawanie przykurczy mięśni,

−

zaburzenia oddechowe,

–

literatura zgodnie z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj u osoby unieruchomionej w łóżku zabiegi zapobiegające odleżynom

i odparzeniom.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym sposobów zapobiegania odleżynom,
2)  przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
3)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
4)  jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
5)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
6)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
7)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

8) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
9) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

łóżko z pościelą,

–

środki i przybory toaletowy do mycia,

–

środki do nacierania i smarowania ciała,

–

czysta pościel, bielizna osobista,

–

rękawiczki gumowe.

Ćwiczenie 3

Wykonaj u osoby unieruchomionej w łóżku zabiegi wspomagające oddychanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym powikłań oddechowych,
2)  przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
3)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
4)  jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
5)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
6)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
7)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

8) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
9) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

łóżko,

–

podkłady lub poduszki do ułożenia podopiecznego,

–

rękawiczki gumowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wykonaj u osoby unieruchomionej w łóżku zabiegi zapobiegające powstawaniu

przykurczów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2)  przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
3)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
4)  jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
5)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
6)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
7)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

8) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
9) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

łóżko z pościelą,

–

poduszki lub podkładki do ułożenia podopiecznego,

–

piłeczka wykorzystywana do zaciskania w dłoni,

–

rękawiczki gumowe.

Ćwiczenie 5

Zmierz podopiecznemu ciśnienie tętnicze krwi i tętno, określ czy są prawidłowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym pomiaru ciśnienia i tętna,
2)  przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
3)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
4)  jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
5)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
6)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
7)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

8)  zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
9)  powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania,
10)  porównać wyniki pomiaru z danymi tabelarycznymi,
11)  zapisać wyniki i przedstawić je prowadzącemu ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

ciśnieniomierz,

–

notes i długopis,

–

tabele określające prawidłowe wartości ciśnienia i tętna,

–

rękawiczki gumowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 6

Zbadaj oddech podopiecznego i scharakteryzuj go.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym badania oddechu,
2)  przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
3)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
4)  jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
5)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
6)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
7)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

8) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
9) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

–

rękawiczki gumowe.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić ryzyko powstawania odleżyn?

¨ ¨

2) podać stopnie zaawansowania odleżyn?

¨ ¨

3) scharakteryzować przyczyny powstawania odparzeń?

¨ ¨

4) wykonać czynności zapobiegające powstawaniu odleżyn i odparzeń?

¨ ¨

5) scharakteryzować powikłania wynikające z długotrwałego unieruchomienia?

¨ ¨

6) przeprowadzić ćwiczenia zapobiegające powstawaniu przykurczów?

¨ ¨

7) wykonać ćwiczenia oddechowe zapobiegające powikłaniom oddechowym?

¨ ¨

8) wybrać pozycję ułożenia podopiecznego z zaburzeniami oddechowymi
w zależności od stanu chorego?

¨ ¨

9) wykonać oklepywanie i opukiwanie podopiecznego?

¨ ¨

10) dokonać pomiaru parametrów życiowych podopiecznego?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4.  Test  zawiera  20  pytań  wielokrotnego  wyboru  dotyczących  zabiegów  pielęgnacyjnych.

Pytania 2, 3, 5, 6, 7, 9, 11, 12, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20 są z poziomu podstawowego,
a pytania 1, 4, 8, 10, 13 z poziomu ponadpodstawowego.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Zaznacz prawidłową

odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wydolnością samoobsługowa nazywamy

a) zdolność do działań podejmowanych samodzielnie w ramach czynności życia

codziennego.

b)  zdolność do poruszania się.
c)  zdolność do jedzenia.
d)  zdolność do zmiany pozycji w łóżku.

2. W czasie toalety twarzy powieki zmywamy w kierunku

a)  od wewnątrz do zewnątrz.
b)  dowolnym.
c)  od zewnątrz do wewnątrz.
d)  od góry do dołu.

3. Wykonując toaletę ciała kończyny zmywamy w kierunku

a)  od góry do dołu.
b)  od dłoni, stopy do góry.
c)  w dowolnym kierunku.
d)  zgodnie z życzeniem podopiecznego.

4. Wykonując toaletę krocza i narządów płciowych zewnętrznych zachowujemy kierunek

zmywania
a)  od góry do dołu.
b)  od dołu do góry.
c)  kierunek zmywania nie ma znaczenia.
d)  od pachwiny dalszej do pachwiny bliższej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Pielęgnacja włosów polega na

a)  czesaniu, szczotkowaniu, myciu.
b)  szczotkowaniu, myciu, goleniu.
c)  myciu, suszeniu, tapirowaniu.
d)  suszeniu, tapirowaniu, lakierowaniu.

Pielęgnacja paznokci polega na

a)  wycinaniu skórek.
b)  opiłowaniu pilniczkiem.
c)  obcinaniu na półokrągło paznokci dłoni, prosto paznokci stóp.
d)  natłuszczaniu dłoni.

7. Włosy myjemy

a)  codziennie.
b)  2-3 razy w tygodniu.
c)  raz na tydzień.
d)  w zależności od potrzeby.

8. Podczas ścielania łóżka pościel podopiecznego odkładamy na krzesło ze względu na

a)  wygodę opiekunki.
b)  estetykę otoczenia.
c)  unikania  kontaktu  z  elementami  otoczenia  mogące  stanowić  potencjalne  źródło

zakażenia.

d) sprawność działania.

9. W czasie zmiany bielizny osobistej podopiecznego zdejmowanie koszuli zaczynamy od

a)  kończyny górnej bliższej.
b)  kończyny górnej dalszej.
c)  dowolnej kończyny górnej.
d)  zawsze od kończyny bliższej.

10. Zmianę bielizny pościelowej podopiecznego pozostającego w łóżku wykonujemy

w następującej kolejności
a)  zmiana poszwy, zmiana poszewek, zmiana prześcieradła, zmiana podkładów.
b)  zmiana poszewek, zmiana prześcieradła, zmiana podkładów, zmiana poszwy.
c)  zmiana prześcieradła, zmiana podkładów, zmiana poszewek, zmiana poszwy.
d)  zmiana poszwy, zmiana poszewek, zmiana podkładów, zmiana prześcieradła.

11. Gimnastyka oddechowa polega na

a)  wykonywaniu ćwiczeń poprawiających czynności układu oddechowego.
b)  usprawnianiu mięśni brzucha i kończyn dolnych.
c)  wykonywaniu ćwiczeń ogólnorozwojowych.
d)  usprawnianiu mięśni kończyn górnych.

12. Powstanie odleżyn powoduje

a)  długotrwały ucisk.
b)  brak higieny.
c)  apatia, brak ruchu.
d)  każdy z tych czynników predysponuje do powstania odleżyn.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. W ułożeniu pacjenta na plecach szczególnie narażone na powstanie odleżyn są okolice

a)  krzyżowa, pięty, okolica rzepki, okolica potyliczna.
b)  krzyżowa, pięty, okolica potyliczna, łopatki.
c)  krzyżowa, barki, okołokostkowa boczna, łopatki.
d)  krzyżowa, mostek, pięty, łopatki, okolica potyliczna.

14. Skala Nortona służy do

a)  oceny wydolności samoobsługowej.
b)  oceny zagrożenia powstawania odleżyn.
c)  klasyfikacji odleżyn.
d)  oceny adaptacji podopiecznych.

15. Temperatura normalna mierzona pod pachą u osoby dorosłej wynosi

a) 35-36

b) 36,1-37

c) 37,1-38

d) 36,6

16. Typowym miejscem badania tętna u podopiecznego jest

a)  tętnica szyjna.
b)  tętnica promieniowa.
c)  tętnica udowa.
d)  tętnica ramienna.

17. Pomiaru ciśnienia tętniczego krwi najczęściej dokonujemy na tętnicy

a)  udowej.
b)  ramiennej.
c)  promieniowej.
d)  podkolanowej.

18. O nadciśnieniu tętniczym mówimy, gdy jego wartość u osoby dorosłej jest wyższa niż

a)  110/70 mm Hg.
b)  140/90 mm Hg.
c)  120/100 mm Hg.
d)  120/80 mm Hg.

19. Zapobieganie powikłaniom oddechowym polega na

a)  ćwiczeniach oddechowych.
b)  oklepywaniu i opukiwaniu.
c)  zastosowaniu drenażu ułożeniowego.
d)  wszystkie te zabiegi służą zapobieganiu powikłaniom oddechowym.

20. Zapobieganie przykurczom polega na:

a)  ćwiczeniach kończyn górnych.
b)  częstej zmianie pozycji ciała.
c)  ćwiczeniach kończyn górnych.
d)  wszystkie te zabiegi służą zapobieganiu powikłaniom oddechowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...................................................................................................

Wykonywanie zabiegów higieniczno-pielęgnacyjnych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem: