Adam Bodnar: Wytrzymałość Materiałów. Zginanie poprzeczne ze ściskaniem
206
18. ZGINANIE POPRZECZNE ZE ŚCISKANIEM
18.1. Postawienie zagadnienia
Przy omawianiu zagadnienia mimośrodowego ściskania bardzo mocno zostało podkreślone,
ż
e otrzymane wzory mogą być stosowane tylko wówczas, gdy konstrukcja spełnia warunki
pozwalające na przyjęcie zasady zesztywnienia. Teraz zajmiemy się przypadkiem, który
pokazuje jak istotne są konsekwencje rezygnacji z przyjęcia zasady zesztywnienia i jak
wysoce błędne byłyby wyniki obliczeń przy jej przyjęciu. Przypadek ten występuje, gdy do
ś
ciskanego osiowo pręta pryzmatycznego przyłożone jest jeszcze obciążenie powodujące jego
poprzeczne zginanie (rys. 18.1). W pokazanej na poniższym rysunku belce, układ sił
Rys. 18.1
obciążających jest przyczyną jej ugięcia i łatwo zauważyć, że w konfiguracji aktualnej (po
przyłożeniu obciążeń) równanie momentów zginających można zapisać, uwzględniając
wpływ przemieszczeń osi belki na ich wartości, w postaci:
( )
( )
( )
x
w
P
x
M
x
M
y
y
+
=
0
(18.1)
gdzie:
( )
x
M
y
0
- moment zginający w belce nieodkształcalnej.
W przyjętym układzie odniesienia równanie różniczkowe ugiętej osi belki ma postać:
( )
( )
y
y
EJ
x
M
dx
x
w
d
−
=
2
2
.
Podstawienie do niego funkcji momentów (18.1) daje równanie:
( )
( )
( )
y
y
EJ
x
M
x
w
k
dx
x
w
d
0
2
2
2
−
=
+
(18.2)
gdzie:
y
EJ
P
k =
2
.
(18.3)
Rozwiązaniem niejednorodnego równania różniczkowego zwyczajnego (18.2) jest funkcja
( )
( )
kx
B
kx
A
x
w
x
w
s
cos
sin
+
+
=
(18.4)
gdzie:
( )
x
w
s
- całka szczególna tego równania,
A
oraz
B
- stałe całkowania zależne od
kinematycznych warunków brzegowych belki.
Znając funkcję
( )
x
w
, momenty zginające i siły poprzeczne w belce wyznaczamy z
zależności:
( )
( )
2
2
x
d
x
w
d
EJ
x
M
y
y
−
=
X
w
w(x)
P
P
Z
Adam Bodnar: Wytrzymałość Materiałów. Zginanie poprzeczne ze ściskaniem
207
( )
( )
3
3
x
d
x
w
d
EJ
x
Q
y
z
−
=
.
Wartości naprężeń normalnych dla tego przypadku w przyjętych układach odniesienia
wynoszą:
( )
z
J
x
M
A
P
y
y
x
−
−
=
σ
.
(18.5)
18.2. Belka wolnopodparta obciążona siłą w środku rozpiętości
Rozważmy, pokazaną na rys.18.2 belkę wolnopodpartą obciążoną w środku siłą
Q
,
prostopadłą do jej osi i ściskającą osiowo siłą
P.
Rys. 18.2
Ze względu na symetrię belki rozpatrywać będziemy tylko jeden przedział
2
0
l
x ≤
≤
Poniewa
ż
( )
2
0
x
Q
x
M
y
=
wi
ę
c łatwo zgadn
ąć
i sprawdzi
ć
przez podstawienie,
ż
e:
( )
P
x
Q
x
w
s
2
−
=
jest całk
ą
szczególn
ą
równania niejednorodnego (18.2), w zwi
ą
zku z czym
jego całka ogólna ma posta
ć
:
( )
kx
B
kx
A
P
x
Q
x
w
cos
sin
2
+
+
−
=
.
(18.6)
Z kinematycznych warunków brzegowych wyznaczymy stałe całkowania:
( )
2
1
2
0
0
2
2
0
0
2
2
0
0
1
/
kl
cos
kP
Q
A
B
kl
cos
A
k
P
Q
B
l
w
/
w
/
'
=
=
→
=
+
−
=
→
=
=
,
a po ich wstawieniu do (18.6) otrzymamy funkcj
ę
ugi
ęć
belki:
( )
P
x
Q
kl
P
k
kx
Q
x
w
2
2
cos
2
sin
−
=
.
(18.7)
Maksymalne ugi
ę
cie belki wyst
ą
pi w jej
ś
rodku rozpi
ę
to
ś
ci i ma warto
ść
:
−
=
−
=
=
2
3
2
2
tg
2
4
2
cos
2
2
sin
2
max
k
l
k
kl
EJ
Q
P
l
Q
kl
P
k
kl
Q
l
w
w
y
.
w(x)
Q
l/
2
l/
2
P
P
Q/
2
Q
/2
Z
X
Adam Bodnar: Wytrzymało
ść
Materiałów. Zginanie poprzeczne ze
ś
ciskaniem
208
Poprzez szereg przekształce
ń
mo
ż
emy ostatecznie zapisa
ć
:
( )
u
EJ
l
Q
w
y
1
3
48
max
κ
=
,
(18.8)
gdzie:
2
kl
u =
,
( )
−
=
3
1
tg
3
u
u
u
u
κ
.
Zwi
ą
zek mi
ę
dzy momentem zginaj
ą
cym i drug
ą
pochodn
ą
ugi
ę
cia daje:
( )
2
cos
2
sin
kl
k
kx
Q
x
M
=
(18.9)
Maksymalny moment zginaj
ą
cy wyst
ę
puje w
ś
rodku rozpi
ę
to
ś
ci belki i ma warto
ść
:
( )
u
l
Q
l
M
M
2
4
2
max
κ
=
=
,
(18.10)
gdzie:
( )
u
u
u
tg
2
=
κ
Dokonajmy krótkiej analizy wzoru (18.8) podaj
ą
cego warto
ś
ci maksymalnego ugi
ę
cia w
postaci iloczynu maksymalnego ugi
ę
cia w belce przy przyj
ę
ciu zasady zesztywnienia i funkcji
( )
u
1
κ
. Je
ś
li zauwa
ż
ymy,
ż
e argument tej funkcji mo
ż
na wyrazi
ć
w zale
ż
no
ś
ci od warto
ś
ci
przyło
ż
onej siły
ś
ciskaj
ą
cej P i siły krytycznej Eulera
E
kr
P
, gdy
ż
E
kr
y
P
P
EJ
P
l
u
kl
u
2
2
2
π
=
=
→
=
,
to dla
,
0
=
P
( )
1
1
=
u
κ
i
y
EJ
l
Q
w
48
max
3
=
,
a dla
,
E
kr
P
P →
( )
∞
=
u
1
κ
i
∞
→
w
max
.
Otrzymany wynik pokazuje,
ż
e w przypadku przyło
ż
enia siły krytycznej przemieszczenia
belki b
ę
d
ą
wzrasta
ć
do niesko
ń
czono
ś
ci przy dowolnie małym obci
ąż
eniu poprzecznym.
Analogiczne wnioski daje analiza wzoru na maksymalny moment zginaj
ą
cy. Ni
ż
ej pokazane
s
ą
warto
ś
ci funkcji
( )
u
1
κ
i
( )
u
2
κ
w zale
ż
no
ś
ci od stosunku
E
kr
P
P
.
Adam Bodnar: Wytrzymało
ść
Materiałów. Zginanie poprzeczne ze
ś
ciskaniem
209
E
kr
P
P
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.5
0.7
0.8
0.9
1.0
( )
u
1
κ
1.110
1.248
1.423
1.658
1.983
2.479
3.301
4.943
9.871
∞
( )
u
2
κ
1.091
1.205
1.351
1.545
1.817
2.223
2.900
4.253
8.307
∞
Wyniki pokazane w tabelce mog
ą
dowodzi
ć
,
ż
e przy sile
ś
ciskaj
ą
cej o warto
ś
ci
E
kr
P
.
1
0
uwzgl
ę
dnienie zasady zesztywnienia mo
ż
e dawa
ć
10% ró
ż
nice w warto
ś
ciach momentów
zginaj
ą
cych.
18.3. Belka wolnopodparta mimośrodowo ściskana
Teraz przedmiotem rozwa
ż
a
ń
b
ę
dzie belka wolnopodparta pokazana na rys. 18.3 obci
ąż
ona
siłami
ś
ciskaj
ą
cymi P równoległymi do jej osi zaczepionymi na mimo
ś
rodzie e. Zasada de
Saint Venanta pozwala na zast
ą
pienie tej belki równowa
ż
n
ą
jej belk
ą
obci
ąż
on
ą
momentami
zginaj
ą
cymi M = Pe na podporach i
ś
ciskaj
ą
c
ą
osiowo sił
ą
P.
Rys. 18.3
W tym przypadku
( )
e
P
x
M
y
=
0
, a całka szczególna równania niejednorodnego (18.2), równa
si
ę
:
( )
e
x
w
s
−
=
, wi
ę
c jego całka ogólna przyjmuje posta
ć
:
( )
kx
B
kx
A
e
x
w
cos
sin
+
+
−
=
.
(18.11)
Stałe całkowania wyznaczone z kinematycznych warunków brzegowych s
ą
równe:
( )
( )
kl
sin
kl
cos
e
e
A
e
B
kl
cos
e
kl
sin
A
e
e
B
l
w
/
w
/
−
=
=
→
=
+
+
−
=
→
=
=
0
0
2
0
0
1
.
St
ą
d funkcja ugi
ęć
osi belki przyjmuje posta
ć
:
( )
(
)
(
)
−
−
+
=
=
+
−
+
−
=
+
−
+
−
=
1
sin
sin
sin
sin
cos
sin
sin
cos
sin
cos
sin
sin
cos
kl
x
l
k
kx
e
kl
kx
kl
kxl
k
kx
e
e
kx
e
kl
kx
kl
e
e
e
x
w
,
a równanie momentów zginaj
ą
cych przedstawia zale
ż
no
ść
:
( )
(
)
−
−
+
+
=
1
sin
sin
sin
kl
x
l
k
kx
Pe
Pe
x
M
y
.
(18.12)
Maksymalne ugi
ę
cie belki wyst
ą
pi w
ś
rodku jej rozpi
ę
to
ś
ci i ma warto
ść
:
≡
e
e
w(x)
l
P
P
Z
X
M = Pe
w(x)
l
P
P
Z
X
M = Pe
Adam Bodnar: Wytrzymało
ść
Materiałów. Zginanie poprzeczne ze
ś
ciskaniem
210
(
)
1
2
/
sec
1
2
cos
1
2
max
−
=
−
=
=
kl
e
kl
e
l
w
w
,
(18.13)
st
ą
d maksymalny moment zginaj
ą
cy, który te
ż
wyst
ą
pi w
ś
rodku rozpi
ę
to
ś
ci, wynosi:
2
/
sec
2
max
kl
Pe
l
M
M
y
y
=
=
.
(18.14)
Poniewa
ż
:
E
kr
P
P
kl
2
2
π
=
,
to przy
,
E
kr
P
P →
zarówno maksymalne ugi
ę
cie jak i maksymalny moment zginaj
ą
cy w belce
zmierzaj
ą
do niesko
ń
czono
ś
ci przy dowolnie małym mimo
ś
rodzie e.
Inaczej mówi
ą
c przyło
ż
enie do belki siły krytycznej powoduje jej zniszczenie, gdy
ż
praktycznie nie jest mo
ż
liwe idealnie osiowe obci
ąż
enie pr
ę
ta.