Technik_ortopeda_322[13].Z3.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1. Ogólne wiadomości o protezowaniu kończyny górnej

4.1.1 Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Wykonywanie protez ręki

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Wykonywanie protez przedramienia

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Wykonywanie protez ramienia

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

Ewaluacja osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności potrzebnych do

wykonywania protez kończyn górnych.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, aby bez
problemów korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie opanujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,

–

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

322[13].Z3

Produkcja sprzętu ortopedyczno-

-rehabilitacyjnego

322[13].Z3.01

Wykonywanie protez kończyn

dolnych

322[13].Z3.02

Wykonywanie protez kończyn

górnych

322[13].Z3.03

Wykonywanie aparatów

ortopedycznych na kończyny i tułów

322[13].Z3.04

Wykonywanie obuwia

ortopedycznego

322[13].Z3.05

Wykonywanie zaopatrzenia

lokomocyjno-rehabilitacyjnego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się wiedzą z zakresu anatomii i fizjologii człowieka,

−

posługiwać się wiedzą z zakresu patologii, a zwłaszcza patologii narządu ruchu, ze
szczególnym uwzględnieniem patologii kończyny górnej,

−

posługiwać się wiedzą z zakresu biomechaniki kończyny górnej,

−

nawiązywać i utrzymywać kontakt z pacjentem,

−

przestrzegać w pracy zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

dobierać odpowiednie materiały i sprzęt do wykonania zaopatrzenia ortopedycznego
kończyny górnej,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−

wykonywać obróbkę ręczną i mechaniczną materiałów,

−

posługiwać się urządzeniami elektrycznymi i sterowanymi automatycznie,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych z materiałów metalowych,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych z tworzyw sztucznych,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych ze skóry,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych z drewna,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych z materiałów włókienniczych,

−

wykonywać odlewy gipsowe,

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

współpracować w zespole.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−−−−

scharakteryzować poziomy i rodzaje amputacji kończyn górnych,

−−−−

scharakteryzować konstrukcję protez kinetycznych, kosmetycznych i roboczych,

−−−−

dobrać rodzaj protezy kończyny górnej w zaleŜności od poziomu i rodzaju amputacji,

−−−−

dobrać rozwiązania konstrukcyjne do potrzeb funkcyjnych pacjenta,

−−−−

wykonać zaopatrzenie protezowe kończyny górnej na poziomie ręki, przedramienia
i ramienia,

−−−−

opracować dokumentację technologiczną i warsztatową protezy kończyny górnej,

−−−−

dobrać materiały i oprzyrządowanie do wykonania protezy kończyny górnej,

−−−−

pobrać miary od pacjenta, wykonać negatywy i pozytywy gipsowe,

−−−−

wykonać lej protezowy,

−−−−

dobrać elementy, półfabrykaty oraz dodatkowe wyposaŜenie do wytworzenia protezy
kończyny górnej,

−−−−

wykonać montaŜ i obróbkę końcową protezy kończyny górnej,

−−−−

dobrać rodzaj zawieszenia protezy kończyny górnej,

−−−−

zastosować w konstrukcji protezy mechanizmy kinetyczne poruszające protezą,

−−−−

wykonać przymiarki protezy,

−−−−

zastosować nowoczesne rozwiązania konstrukcyjne w protezowaniu kończyn górnych,

−−−−

ocenić poprawność dopasowania leja w warunkach statycznych i dynamicznych,

−−−−

ocenić za pomocą przyrządów pomiarowych funkcjonalność protezy,

−−−−

ocenić funkcjonalność protezy za pomocą testów zręcznościowych,

−−−−

wykonać elementy i półfabrykaty protez kończyn górnych,

−−−−

sporządzić kosztorys wykonania protezy kończyny górnej,

−−−−

rozliczyć czas pracy i zuŜycie materiałów niezbędnych do wykonania protezy,

−−−−

wypełnić dokumentację ewidencyjną, materiałową i finansową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Ogólne wiadomości o protezowaniu kończyny górnej

4.1.1. Materiał nauczania

Metody leczenia narządów ruchu obejmują zarówno metody zachowawcze polegające na

stosowaniu  aparatów  usztywniających,  unieruchamiających,  gorsetów  i  kołnierzy  słuŜących
do  wzmacniania  słabych  lub  niesprawnych  stawów  lub  mięśni,  jak  i  metody  zastępowania
utraconych lub niesprawnych narządów lub organów protezami.

Funkcje kończyny górnej:

−

funkcja czuciowa, czyniąca rękę wyspecjalizowanym narządem zmysłów,

−

funkcja ruchowa, uwarunkowana istnieniem elementu chwytnego (ręka) i układu dźwigni
(przedramię i ramię ze stawami).

W czynności chwytnej ręki wyróŜniamy :

−

chwyt dłoniowy trójszczękowy,

−

chwyt dłoniowy kleszczowy,

−

chwyt opuszkowy – szczypcowy,

−

chwyt boczny – karciany,

−

chwyt hakowy – karbinkowy,

−

chwyt sferyczny – koncentryczny,

−

chwyt cylindryczny – pierścieniowy,

W czynności dźwigniowej kończyny górnej wyróŜnia następujące ruchy:

−

osiowy,

−

kątowy (zawiasowy),

−

zamachowy (oszczepniczy),

−

obrotowy,

−

wahadłowy.

Występują tu głównie typy dźwigni jednoramiennej na którą działają siły obciąŜeń i siły
mięśni przyczepionych do kości bezpośrednio lub za pomocą ścięgien.

Poziomy i rodzaje amputacji kończyn górnych.

W amputacji kończyn górnych obowiązuje zasada jak najoszczędniejszego odejmowania

z pozostawieniem moŜliwie najdłuŜszych kikutów z dwoma wyjątkami: bezuŜytecznych kości
nadgarstka i bardzo krótkich kikutów przedramienia, blisko przyczepu mięśnia dwugłowego,
zbyt małych do zakotwiczenia protezy.

Amputacje w obrębie kończyny górnej dzielimy na odjęcia:

−

poniŜej łokcia (amputacja ręki i przedramienia),

−

powyŜej łokcia (amputacja ramienia i obręczy kończyny górnej).

W obrębie amputacji poniŜej łokcia wyróŜniamy:

−

odjęcia w obrębie ręki (wyłuszczenie i amputacja palców i śródręcza),

−

wyłuszczenie w nadgarstku (100% długości segmentu),

−

długi kikut przedramienia (55-100%),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

krótki kikut przedramienia (35–55%),

−

bardzo krótki kikut przedramienia (0–35%).

W obrębie amputacji powyŜej łokcia wyróŜniamy:

−

wyłuszczenie w łokciu (80–100% długości segmentu),

−

standardowy kikut ramienia (50–80%),

−

krótki kikut ramienia (30–50%),

−

wyłuszczenie w barku (0–30%),

−

odjęcie w obrębie obręczy kończyny górnej (0% długość segmentu).

W zaleŜności od przyjętej techniki operacyjnej wyróŜniamy:

−

amputacje otwarte z pozostawieniem otwartej rany operacyjnej,

−

amputacje zamknięte z całkowitym zamknięciem rany operacyjnej,

−

amputacje kineplastyczne z kanałem w kikucie przeznaczonych dla zaopatrzenia
w protezy pneumatyczne lub sterowane elektrycznie.

W zaopatrzeniu ubytków kończyny górnej moŜna wyróŜnić:

−

zaopatrzenie funkcjonalne umoŜliwiające częściowe odtworzenie czynności kończyny,

−

zaopatrzenie kosmetyczne spełniające funkcję maskującą.

Protezy kończyn górnych dzieli się na protezy:

−

kinetyczne są to sztuczne kończyny wyposaŜone w końcówki chwytne (hak czynny, ręka
mechaniczna), odtwarzające częściowo zdolności samodzielnych ruchów utraconej
kończyny przez wykorzystanie energii z ruchów obręczy barkowej, tułowia lub źródeł
obcych (baterie). Jest to najlepszy rodzaj zaopatrzenia,

−

protezy kosmetyczne są to przyrządy zastępujące braki anatomiczne, nie odtwarzające
czynności kończyny. Pod względem funkcjonalnym są mało wartościowe,

−

protezy robocze są to uproszczone kończyny sztuczne wyposaŜone w zestawy końcówek
wymiennych (łyŜka, młotek, hak), nie odtwarzające moŜliwości samodzielnego ruchu,
a działające jako przedłuŜenie kikuta, uruchamiane zdrową ręką.

W protezach kinetycznych stosuje się końcówki chwytne, wymienne stosownie do

okoliczności, czynne przeguby łokciowe, obrotowe uchwyty nadgarstkowe. Zawieszenie
czynne umoŜliwia samodzielną czynność chwytną końcówek oraz ruchy kątowe i blokowanie
łokcia.

W protezach kosmetycznych stosuje się przeguby i końcówki bierne, ustawiane

i blokowane za pomocą drugiej ręki. Zawieszenie zapewnia wyłącznie stabilizację protezy.
Słabą wartość funkcjonalną rekompensuje duŜa estetyka protezy.

W protezach roboczych stosuje się końcówki przeznaczone do wykonywania określonych

czynności, nieruchome lub poruszane za pomocą drugiej ręki, przeguby bierne blokowane
oraz zawieszenie jak w protezach kosmetycznych.

Wszystkie protezy kończyn górnych zbliŜone są pod względem konstrukcyjnym i składają się
z następujących części:
a)

leja słuŜącego do połączenia kikuta z konstrukcją protezy, zwykle wykonanego
z tworzyw sztucznych, rzadziej ze skóry i metali lekkich,

konstrukcji nośnej szkieletowej, skorupowej lub mieszanej; przenoszącej główne
obciąŜenia dynamiczne; która moŜe być wykonana z tworzyw sztucznych lub skóry
z szynami metalowymi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

elementów przegubowych – stanowiących ruchome połączenia poszczególnych członów,
zwykle wykonanych ze stali lub innych tworzyw,

końcówek osadzonych w uchwytach nadgarstkowych, zapewniających czynność lub
kosmetykę protezy,

zawieszenia słuŜącego do utrzymania protezy na kikucie i zapewnienia jej moŜliwość
ruchów.

Typy i rodzaje lejów protezowych kończyn górnych.

ZaleŜnie od sposobu modelowania wyróŜnia się leje ściśle pasowane i luźno pasowane.

Leje  ściśle  pasowane  odznaczają  się  ścisłym  domodelowaniem  do  powierzchni  kikuta
i zakotwiczeniem  na  odpowiednich  elementach  kostnych  zapewniających  dobrą  stabilizację.
Jest to najlepszy rodzaj zaopatrzenia o najwyŜszym stopniu funkcjonalności.
Leje  luźno  pasowane  odznaczają  się  słabym  stopniem  domodelowania  do  kikuta  i  gorszą
stabilizacją. Jest to rodzaj zaopatrzenia stosowany rzadko, w przypadkach nietypowych.

Elementy nośne protez kończyn górnych

Elementy nośne zaleŜnie od rozwiązania konstrukcyjnego mogą przyjmować postać:

−

szkieletową w formie pojedynczego  elementu rurowego rozwidlonego do  osadzenia leja
i przystosowanego  do  połączenia  z  uchwytem  nadgarstkowym  lub  przegubem
łokciowym;  niekiedy  zastępuje  się  go  dwiema  szynami  bocznymi  połączonymi  z  lejem
i potrzebnymi zespołami,

−

skorupową w formie pustego wewnątrz elementu w kształcie naturalnego segmentu ciała,
najczęściej wykonanego z laminatu,

−

mieszaną  (rzadko  obecnie  stosowaną),  w  formie  miękkiego  kształtowanego  ze  skóry
elementu  wzmacniającego  konstrukcję  dwuszynową,  połączoną  z  odpowiednimi
zespołami.

Pokrycia kosmetyczne i zawieszenia protez kończyny górnej

Pokrycia kosmetyczne stosuje się w mało estetycznych konstrukcjach szkieletowych

w celu zamaskowania szyn lub elementów rurowych (modułowych). Pokrycia te wykonuje
się z tworzyw piankowych.

Zawieszenie protezy kończyny górnej jest to zespół elementów miękkich (taśmy, paski,

linki)  słuŜących  do  utrzymywania  protezy  na  ciele  i  zapewnienia  moŜliwości  ruchu
w przypadkach  protezy  kinetycznej.  Przy  protezowaniu  odjęć  w  obrębie  ręki  nie  stosuje  się
zawieszenia  poza  zapięciem  mankietu  rękawicy  za  pomocą  taśmy  velcro,  suwaka  lub
sznurowania.  W  protezach  kosmetycznych  i  roboczych  przedramienia  z  lejami  ściśle
pasowanymi  moŜna  zawieszenia  nie  stosować  lub  ograniczyć  do  miękkiego  paska
nadłokciowego.  Przy  lejach  luźnych  stosuje  się  tulejkę  ramienną  połączoną  z  lejem
sztywnymi  przegubami  albo  miękkimi  paskami.  W  protezach  kinetycznych  przedramienia
zawsze  stosuje  się  szelkę  czynną  typu  ósemkowego  lub  dziewiątkowego  z  linką  czynną
w osłonie.

W protezach kosmetycznych i roboczych ramienia oraz wyłuszczeniach w stawie

łokciowym i stawie barkowym, z lejem ściśle pasowanym wystarcza pojedyncza taśma
piersiowa, czasem dodatkowo uzupełniona taśmą szyjną.

Przy lejach luźno pasowanych stosuje się zawieszenia wielotaśmowe, oparte na zasadzie

szelki ósemkowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W protezach kinetycznych ramienia zawsze stosuje się zawieszenia czynne z jedną,

dwiema lub trzema linkami czynnymi uruchamiającymi końcówkę oraz zgięcie i blokowanie
przegubu łokciowego.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie funkcje pełni kończyna górna?

Jakie chwyty moŜe wykonywać ręka?

Jakie ruchy wyróŜnia się w czynności dźwigniowej kończyny górnej?

Jak dzielimy amputacje w obrębie kończyny górnej i jakie są poziomy amputacji?

Jakie są rodzaje protez kończyny górnej?

Czym charakteryzują się poszczególne rodzaje protez?

Z jakich elementów zbudowana jest proteza kończyny górnej?

Z jakich materiałów wykonywane są protezy kończyny górnej?

Jakie rodzaje leja kikutowego mogą być zastosowane w protezach kończyny górnej?

10.

Jaką konstrukcję mogą mieć elementy nośne protez kończyny górnej?

11.

Co stanowi zawieszenie protezy kończyny górnej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz rodzaj protezy dla pacjenta po amputacji kończyny górnej na poziomie

przedramienia (długi kikut przedramienia).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące rodzaju
protez kończyny górnej,

zapisać potrzebne informacje,

dobrać rozwiązania konstrukcyjne najlepsze dla pacjenta,

opracować projekt dokumentacji technologicznej dobranej protezy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

opis przypadku pacjenta,

−

papier formatu A4, pisaki,

−

katalogi protez kończyny górnej,

−

eksponaty protez kończyny górnej,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna protezy kończyny górnej,

−

foliogramy dotyczące rodzajów i sposobów wykonywania protez kończyny górnej,

−

wykazy materiałów, narzędzi, przyrządów, maszyn do wykonywania protezy,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Opracuj projekt dokumentacji technologicznej protezy modułowej kończyny górnej dla

amputacji w obrębie ramienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące protez
kończyny górnej,

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
dokumentacji technologicznej protez,

zapisać potrzebne informacje,

dobrać rozwiązania konstrukcyjne najlepsze dla pacjenta,

opracować projekt dokumentacji technologicznej protezy,

opracować schemat blokowy wykonania protezy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

opis przypadku pacjenta,

−

papier formatu A4, pisaki,

−

katalogi protez kończyny górnej,

−

eksponaty protez kończyny górnej,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna protezy kończyny górnej,

−

foliogramy dotyczące rodzajów i sposobów wykonywania protez kończyny górnej,

−

wykazy materiałów, narzędzi, przyrządów, maszyn do wykonywania protezy,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić funkcje kończyny górnej?

scharakteryzować poziomy i rodzaje amputacji kończyn górnych?

zdefiniować pojęcie: proteza kończyny górnej?

określić funkcje protezy kończyny górnej?

przedstawić elementy protezy kończyny górnej?

dobrać rozwiązania konstrukcyjne do poziomu amputacji i potrzeb
pacjenta?

opracować dokumentację technologiczną protezy kończyny górnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Wykonywanie protez ręki

4.2.1.

Materiał nauczania

Przy odjęciach w obrębie palców stosuje się kosmetyczne protezy palców, które zwykle

są  wykonywane  z  PCV.  W  przypadku  całkowitego  braku  palców  II-V  oraz  w  tzw.  „małej
ręce”  (braku  części  śródręcza)  stosuje  się  rękawice  kosmetyczne  typu  PCV,  w  których
wypełnia  się  brakującą  część  ręki  oraz  wykonuje  się  otwór  na  wprowadzenie  naturalnych
palców ręki. Stosuje się takŜe protezy z ruchomymi czynnie lub biernie palcami, zwiększając
funkcjonalność zaopatrzenia.

MoŜliwości zaprotezowania ręki.

W przypadku braku kciuka zasadniczym problemem czynnościowym jest brak

przeciwstawności palców ręki. W tych przypadkach stosuje się róŜnego rodzaju zaopatrzenia
stanowiące sztywny element protetyczny, współpracujący w czynności chwytnej
z naturalnymi palcami. PoniewaŜ jest to rozwiązanie niekosmetyczne dodatkowo zaleca się
zastosowanie rękawicy z PCV.

Całkowita utrata sprawności chwytnej ręki na skutek poprzecznej amputacji poprzez

wszystkie kości śródręcza daje do wyboru:

−

wykorzystanie kikuta dysponującego czynnym ruchem w stawie nadgarstkowym do
czynności pomocniczych, bez zaopatrzenia protezowego,

−

zastosowanie biernej szyny opozycyjnej (dłoniowej) dla wykorzystania czynnego ruchu
kikuta ręki w stawie nadgarstkowym do czynności chwytnych,

−

osadzenie protezowej końcówki chwytnej – haka czynnie otwieranego na kikucie ręki
i wykorzystywanie czynnego ruchu w stawie nadgarstkowym.

Przy wyłuszczeniach w stawie nadgarstkowym zleca się dwa rodzaje zaopatrzenia

kinetycznego z końcówkami takimi jak:

−

hak dwudzielny do wykonywania zajęć domowych i zawodowych,

−

rękę czynną stosowaną w celu kosmetycznym.

Ręce protezowe

Wśród elementów stosowanych w protezach kończyny górnej jedną z najliczniejszych

grup stanowią ręce protezowe. Ręce protezowe mogą być bierne lub czynne.

Ręce protezowe bierne (kosmetyczne), są to końcówki w kształcie naturalnej ręki,

wyrównujące głównie defekt kosmetyczny. ZaleŜnie od rozwiązań konstrukcyjnych wyróŜnia
się:

−

ręce lite, wykonane są z filcu, drewna lub filcowo-drewniane, nieruchome lub
z ruchomym kciukiem zwiększającym przydatność zaopatrzenia. Są to ręce mało
estetyczne, wymagają noszenia rękawicy,

−

ręce skorupowe, są wewnątrz puste, wykonywane z laminatowych tworzyw  sztucznych,
czasem  formowane  ze  skóry,  zwykle  z  półzgiętymi  palcami  i  ruchomym  kciukiem
umoŜliwiającym  chwyt  boczny.  Są  to  ręce  mało  estetyczne,  wymagają  noszenia
rękawicy,

−

ręce piankowe są elastyczne i miękkie, wykonywane ze spienionych tworzyw sztucznych
w litej powłoce tworzącej rękawice o wysokim stopniu kosmetyki, często
z wewnętrznym szkieletem z plastycznego drutu, utrwalającym nadane połoŜenie palców.
Jest to najlepsza forma zaopatrzenia biernego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ręce protezowe czynne (kinetyczne) są to końcówki chwytne w kształcie naturalnej ręki.
W zaleŜności od stosowanych form konstrukcyjnych wyróŜnia się kilka grup rąk czynnych.
W zaleŜności od rodzaju uczynnienia wyróŜniamy ręce:

−

mechaniczne  spełniające  funkcję  chwytną  i  kosmetyczną.  Stanowią  one  wyposaŜenie
standardowe  wszystkich  protez,  stosowanych  po  amputacjach  kończyny  górnej  od
poziomu  stawu  nadgarstkowego.  Ich  funkcja  chwytna  zasilana  jest  przez  mechaniczne
przeniesienie energii ruchowej z kurczącego się mięśnia, bezpośrednio na jej urządzenia
wykonawcze lub pośrednio z poruszanych mięśniami elementów anatomicznych narządu
ruchu,

−

elektromechaniczne, w których ruch rozwierania i zwierania palców zasilany jest z baterii
elektrycznej,  a  sterowany  mechanicznie.  Źródłem  energii  mechanicznej  są  tu  ruchy
naturalne w obrębie kończyny  górnej. Ruch jest  przenoszony za pomocą linki sterującej
umocowanej  na  szelkach  zawieszenia  protezy  oraz  na  dźwigni  mikrowyłącznika
otwierającego  i  zamykającego  dopływ  prądu.  Wskazaniem  do  zastosowania  ręki
elektromechanicznej są amputacje obustronne w obrębie przedramienia,

−

bioelektryczne  zasilane  baterią  elektryczną.  Sterowanie  jej  ruchami  odbywa  się  za
pomocą  sygnałów  bioelektrycznych  powstających  w  kurczących  się  kikutach  mięśni
zginaczy i prostowników. Sygnały te wychwytywane są przez elektrody powierzchniowe
wmontowane  w  ścianki  leja  protezy,  wzmacniane  i  przekazywane  do  elektronicznego
układu sterującego.

Końcówka chwytna dwu lub trójpalcowa, zwana równieŜ hakiem, stanowi przykład dalszego
kroku w kierunku uproszczenia konstrukcji dla zwiększenia sprawności i efektywności
chwytu. Odpowiednie ukształtowanie końcówki chwytnej czyni z niej wielofunkcyjne
narzędzie przydatne w Ŝyciu codziennym i pracy zawodowej.

W zaleŜności od układu ruchowego wyróŜniamy ręce:

−

z czynnym kciukiem i nieruchomymi palcami II-V,

−

z zespołem trzech palców czynnych (kciuk i blok palców II-III),

−

z zespołem pięciu palców czynnych (kciuk i blok palców II-V).

ZaleŜnie od płaszczyzny ruchu kciuka wyróŜniamy ręce:

−

z chwytem bocznym (oś kciuka prostopadła do osi palców II-III),

−

półpozycyjne (oś wydłuŜonego kciuka nachylona o około 40° względem osi palców II-III),

−

opozycyjne (osie wydłuŜonego kciuka i palców II-III równoległe, kciuk przeciwstawny
palcom II-III).

ZaleŜnie od płaszczyzny ruchu pozostałych palców wyróŜniamy ręce:

−

jednoosiowe (palce II-V we wspólnej osi obrotu),

−

dwuosiowe (zwykle dla oddzielnych bloków palców II-III i IV-V),

−

wieloosiowe (dla poszczególnych palców, zapewniające chwyt sferyczny).

ZaleŜnie od rozwiązań konstrukcyjnych wyróŜniamy ręce:

−

lite (z drewna lub spienionych tworzyw utwardzonych),

−

skorupowe (z blachy aluminiowej lub laminowanych bądź odlewanych tworzyw
sztucznych),

−

szkieletowe (metalowy szkielet w miękkiej powłoce kosmetycznej z tworzyw
sztucznych),

−

mieszane (zwykle lite palce ze skorupowym śródręczem).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Struktura palców jest:

−

jednoczłonowa z osią obrotu u nasady palca,

−

sztywna (zawsze palce I-III),

−

miękka (tylko palce IV-V),

−

wieloczłonowa z przegubami umieszczonymi między sztywnymi palcami (anatomicznie)
lub w obrębie paliczka podstawowego (nieanatomicznie).

ródła sił sterujących ruchem końcówki chwytnej:

Sterowanie bierne
Najprostszym sposobem rozwierania haka lub palców ręki protezowej, stosowanym u małych
dzieci oraz u osób dorosłych nie mogących korzystać z zawieszenia sterującego, jest pomoc
drugiej ręki.

Sterowanie czynne

Najpowszechniej uŜywanym źródłem energii ruchowej dla protez jest siła mięśniowa.

DuŜy zakres ruchów w obrębie barków oraz w obrębie stawu barkowo-ramiennego kończyny
protezowanej  moŜe  być  przenoszony  mechanicznie  na  ruchome  elementy  ręki  protezowej.
Przeniesienie  to  odbywa  się  za  pośrednictwem  linki  sterującej,  umocowanej  bliŜszym  swym
końcem na pętli szelkowej, obejmującej bark po stronie zdrowej, końcem zaś obwodowym do
dźwigni  ręki  protezowej  lub  haka.  W  okolicy  stawu  łokciowego  protezy  linka  przebiega
w osłonce zachowując stałe połoŜenie w stosunku do przedramienia i ramienia.

Rzadko obecnie wykorzystywanym sposobem sterowania ruchem chwytnym ręki

protezowej lub haka jest bezpośrednie mechaniczne przeniesienie na nie energii kinetycznej
kurczącego się mięśnia.

Sterowanie bioelektryczne polega na przetwarzaniu sygnałów bioelektrycznych,

powstających wokół kurczącego się mięśnia, i wykorzystywaniu ich do sterowania ruchami
ręki protezowej, zasilanej energią elektryczną.
Układy mechaniczne rąk protezowych umieszcza się wydrąŜeniach rąk litych, we wnętrzu rąk
skorupowych lub na płycie podstawowej szkieletu. Jest to rozwiązanie najlepsze, najczęściej
stosowane.

Uchwyty nadgarstkowe

Uchwyty nadgarstkowe są to przyrządy do ruchomego lub nieruchomego rozłącznego

łączenia  końcówek  (rąk,  haków  czynnych  lub  końcówek  roboczych)  z  układem  nośnym
przedramienia.  Składają  się  one  z  cylindrycznego  korpusu  o  przekroju  okrągłym,
mieszczącego  zapadkowy  wpust  (gniazdo)  dla  okrągłego,  sześciokątnego  lub  wpustowego
trzpienia  końcówki  oraz  róŜnego  rodzaju  mechanizmów  przegubowych  i  obrotowych
warunkujących typ uchwytu. WyposaŜone są takŜe w urządzenia blokujące ruch w Ŝądanym
ustawieniu.  Korpus  uchwytu  osadza  się  w  rurowym  lub  skorupowym  półfabrykacie  albo
wlaminowuje w indywidualnie wykonywane przedramię protezowe.
W  zaleŜności  od  stosowanych  form  konstrukcyjnych,  określających  specyfikę  funkcjonalną
uchwytu, wyróŜniamy uchwyty nadgarstkowe:

−

cylindryczne  (walcowe),  nieruchome  z  wyjątkiem  biernych  ruchów  obrotowych
końcówki,  blokowanej  mechanizmem  ciernym  w  dowolnym  ustawieniu,  umoŜliwiają
szybką wymianę końcówek,

−

przegubowe (zawiasowe), biernie ruchome w jednej płaszczyźnie o 40–60°, obok
biernych ruchów obrotowych, blokowane w kilku pozycjach mechanizmem zapadkowym
albo iglicowym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

kulowe (sferyczne), biernie ruchome we wszystkich kierunkach o około 40° nie
wykluczające ruchów obrotowych; blokowane w dowolnej pozycji dociskowym
mechanizmem ciernym,

−

obrotowe (rotacyjne), czynne, poruszane końcem długiego kikuta przedramienia ujętego
w krótki ściśle dopasowany lej wewnętrzny połączony z ruchomą częścią uchwytu
osadzoną w łoŜyskach tocznych,

−

nierozłączne (stałe), połączone nieruchomo z końcówką i z elementem przedramienia,
stosowane wyłącznie przy wyłuszczeniu w nadgarstku, wykluczają moŜliwość wymiany
końcówek, co ogranicza wskazania do stosowania.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na jakich poziomach są wykonywane amputacje w obrębie ręki?

W jaki sposób zaopatruje się ubytki palców?

W jaki sposób zaopatruje się ubytki w obrębie śródręcza?

Jak zaopatrzyć protezowo kończynę górną po amputacji w stawie nadgarstkowym?

Jakie ręce protezowe bierne mają zastosowanie w protezach kończyn górnych?

Jakie ręce protezowe czynne mają zastosowanie w protezach kończyn górnych?

Co moŜe być źródłem sił sterujących ruchami końcówki chwytnej?

Jakiego rodzaju uchwyty nadgarstka mają zastosowanie w protezach kończyn górnych?

4.2.2.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj protezę kosmetyczną ręki z PCV.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy kosmetycznej ręki,

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy,

dobrać potrzebne materiały i sprzęt do wykonania protezy,

pobrać miary ze zdrowej ręki i kikuta,

dobrać rękę protezową,

dokonać przymiarki protezy,

wykonać prace wykończeniowe.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, pisaki,

−

katalogi protez kończyny górnej,

−

eksponaty protez kończyny górnej,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna protezy kończyny górnej,

−

foliogramy dotyczące rodzajów i wykonywania protez kończyny górnej,

−

materiały, narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonywania protezy,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj protezę kosmetyczną ze skóry ze sznurowanym mankietem przy wyłuszczeniu

ręki w stawie nadgarstkowym z kolbowatym kikutem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy kosmetycznej ze skóry ze sznurowanym mankietem przy
wyłuszczeniu ręki w stawie nadgarstkowym.

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy,

dobrać potrzebne materiały i sprzęt do wykonania protezy,

pobrać miary niezbędne do wykonania protezy,

wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

przygotować skórę do rozkroju i wykonać rozkrój skóry,

uformować lej protezowy ze skóry,

dobrać rękę protezową,

połączyć części protezy,

10)

dokonać pionizacji w odniesieniu do ręki anatomicznej,

11)

dokonać przymiarki protezy,

12)

wykonać prace wykończeniowe.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, pisaki,

−

katalogi protez kończyny górnej,

−

eksponaty protez kończyny górnej,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna protezy kończyny górnej,

−

foliogramy dotyczące rodzajów i wykonywania protez kończyny górnej,

−

materiały, narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonywania protezy,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

dokonać podziału protez ręki?

zdefiniować pojęcie ręka protezowa czynna?

zdefiniować pojęcie ręka protezowa bierna?

dobrać rodzaj zaprotezowania w zaleŜności od poziomu ubytku
w obrębie ręki?

dobrać rozwiązania konstrukcyjne do potrzeb funkcyjnych pacjenta?

wykonać zaopatrzenie protezowe kończyny górnej na poziomie ręki?

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy?

dobrać materiały i oprzyrządowanie do wykonania protezy ręki?

pobrać miary od pacjenta, wykonać negatyw i pozytyw ręki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Wykonywanie protez przedramienia

4.3.1. Materiał nauczania

Zachowana po amputacji w obrębie przedramienia bliŜsza część kończyny dysponuje

pełnym  zakresem  ruchów  w  stawie  barkowym  i  łokciowym  i  pozwala  na  swobodne
przemieszczanie  kikuta  w  przestrzeni.  Kikut  zachowuje  ruchy  zginania  i  prostowania
w stawie  łokciowym  i  w  zaleŜności  od  długości,  dysponuje  ruchami  pronacji  i  supinacji,
i dlatego  od  osadzonej  na  nim  protezy  wymagamy  odtworzenia  czynności  chwytnej.
Zachowany zakres ruchów przenoszony jest na protezę za pośrednictwem leja obejmującego
kikut. Utraconą funkcję chwytną ręki zastąpić musi końcówka protezowa (ręka lub hak). Do
ich  uruchomienia  konieczne  jest  dostarczenie  energii  kinetycznej  z  innych  okolic
anatomicznych lub z zewnątrz.
Sposoby  technicznych  rozwiązań  protezy  przedramienia  uzaleŜnione  są  od  właściwości
anatomicznych i funkcjonalnych kikuta, jak równieŜ od indywidualnych potrzeb pacjenta.

Bardzo długi kikut po amputacji ręki w stawie nadgarstkowym umoŜliwia pełne

wykorzystanie  ruchów  pronacji  i  supinacji.  Dlatego  teŜ  kolbowatość  jego  kształtu
wykorzystuje  się  do  osadzenia  protezy  ze  skróconym  lejem,  obejmującym  około  1/3  dalszą
części kikuta. Jest to bardzo istotne ze względu na brak miejsca do umieszczenia protezowego
stawu  nadgarstkowego  i  konieczność  osadzenia  końcówki  chwytnej  bezpośrednio  na  końcu
leja  protezy.  Lej  taki  zapewnia  dobre  osadzenie  protezy  na  kikucie,  jak  teŜ  umoŜliwia
wykorzystanie ruchów obrotowych kikuta.

Kikuty przedramienia od poziomu 5 cm (1/3 dalsza) powyŜej stawu nadgarstkowego do

poziomu  przynajmniej  2  cm  poniŜej  przyczepu  ścięgna  mięśnia  dwugłowego  ramienia  do
guzowatości  kości  promieniowej  umoŜliwiają  zastosowanie  wszelkich  typów  protez
kosmetycznych  biernych  jak  równieŜ  protez  typu  czynnego  z  czynnie  otwieraną  ręką
mechaniczną, czynnie otwieranym hakiem, czy teŜ ręką bioelektryczną.

W przypadku bardzo krótkich kikutów z ograniczeniem zgięcia w stawie łokciowym

stosuje się gorsecikowe ujęcie ramienia, łącząc je z lejem za pomocą uprzegubowanych szyn
bocznych. W przegubach stawu łokciowego umieszcza się przekładnię dźwigniową,
umoŜliwiającą efektywne zwiększenie ruchu leja protezy w stosunku do zakresu ruchów
w anatomicznym stawie łokciowym.

Odjęcia w obrębie przedramienia zaopatruje się w protezy kinetyczne ze sterowaniem

jednolinkowym, z dwiema końcówkami (hak dwudzielny, ręka czynna) wymiennymi dzięki
stosowanym uchwytom nadgarstkowym, najczęściej cylindrycznym.

Stosowane są leje ściśle pasowane, a przy kikutach bardzo krótkich – protezy z tuleją

ramienną i przegubami łokciowymi, często z ruchem rotacyjnym wspomaganym linką
czynną. Zaopatrzenie kosmetyczne na tej wysokości moŜe być stosowane w ograniczonym
zakresie.

Przy wyłuszczeniach w stawie łokciowym stosowane są boczne przeguby łokciowe

z czynnym blokowaniem po jednej stronie ze sterowaniem dwulinkowym lub trójlinkowym
zaleŜnie od stosowanych rozwiązań.

Leje protez przedramienia

Kształt ściśle pasowanego leja przedramienia zapewnia domodelowanie do kikuta

z wyjątkiem samego jego zakończenia. Górny brzeg leja przebiega z przodu w samym zgięciu
łokciowym, z wąskim wycięciem dla ścięgna mięśnia dwugłowego. Po bokach wznosi się
płynnie, mocno obejmując nadkłykcie kości ramiennej nachylonymi w ich stronę ścięgnami,
od tyłu zaś sięga powyŜej górnego brzegu wyrostka łokciowego. Zapewnia dobrą stabilizację
osiową, nie wymagając dodatkowego zawieszenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W protezach kosmetycznych i roboczych przedramienia z lejami ściśle pasowanymi

moŜna nie stosować zawieszenia lub ograniczyć go do miękkiego paska nadłokciowego (pętla
pojedyncza lub podwójna). Przy lejach luźnych stosuje się tuleję ramienną połączoną z lejem
sztywnymi przegubami lub miękkimi paskami łączącymi (rozwiązanie przestarzałe,
powodujące zaniki mięśniowe ramienia). W protezach kinetycznych przedramienia stosuje się
szelkę czynną typu ósemkowego lub dziesiątkowego z linką czynną w osłonie.

Przeguby łokciowe

Przeguby łokciowe łączą ruchowo układy nośne ramienia i przedramienia, blokowane

biernie lub czynnie (rzadziej z ruchem wolnym), często zaopatrzone w bierny mechanizm
obrotowy. Zwykle mają kształt kopułowy. Wysokość ich wynosi 60-70 mm od osi obrotu, co
ogranicza moŜliwość stosowania przy kikutach długich.

W zaleŜności od stosowanych form konstrukcyjnych moŜna wyróŜnić kilka odmian
przegubów łokciowych:

−

przeguby swobodne z wolnym ruchem bez moŜliwości blokowania, najprostsze,
najlŜejsze, najmniej funkcjonalne, stosowane w protezach kosmetycznych, wyjątkowo
w kinetycznych,

−

przeguby biernie blokowane zabezpieczające przed niezamierzonymi ruchami za pomocą
zamków iglicowych lub zapadkowych, blokujących ruch łokcia w kilku pozycjach,
stosowane w protezach kosmetycznych, wyjątkowo w kinetycznych,

−

przeguby

czynne

zabezpieczające

przed

niezamierzonymi

ruchami

zamkiem

automatycznym ciernym lub zapadkowym o działaniu naprzemiennym, uruchamianym
kolejnymi ruchami linki czynnej, są najczęściej stosowane,

−

automatyczne przeguby bezwładnościowe z samoczynnym zamkiem zapadkowym,
o działaniu sprzęŜonym z ruchami przegubu łokciowego i końcówki chwytnej, pod
działaniem linki czynnej, są stosowane w rurowych protezach hybrydowych,

−

czynne przeguby silnikowe elektryczne lub pneumatyczne, stosowane w protezach
z zewnętrznymi źródłami energii, mających dwie lub trzy pary ruchów,

−

boczne przeguby łokciowe wraz z szynami stosuje się w przypadku amputacji poniŜej
łokcia lub przy wyłuszczeniu w stawie łokciowym.

Zespoły łokciowo-przedramienne.
Liczna grupę półfabrykatów do budowy protez kończyn górnych stanowią gotowe zespoły
łokciowo-przedramienne. ZaleŜnie od stosowanych rozwiązań przedramienia wyróŜniamy
zespoły:

−

lite, zwykle drewniane, z pojedynczego klocka (obecnie prawie nie uŜywane),

−

skorupowe – metalowe (duraluminium), często z biernym mechanizmem obrotowym
w połowie przedramienia lub z laminowanych tworzyw sztucznych, z biernym lub
czynnym przegubem łokciowym, stanowią rozwiązanie najczęściej stosowane,

−

szkieletowe – rurowe, w postaci gotowej, przycinane do potrzebnego wymiaru,
z przegubami wolnymi lub blokowanymi czynnie lub biernie, niekiedy policentrycznymi,
często z piankowym pokryciem kosmetycznym, stanowią jedno z najlepszych rozwiązań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela. 3. Przykłady zaopatrzenia protezowego kończyny po amputacji w obrębie przedramienia

Przeznaczenie

Rodzaj zaopatrzenia

Dla średnich kikutów przedramienia

Proteza kosmetyczna przedramienia modularna z miękkim
pokryciem, z ręką protezową, z zawieszeniem lub bez.

Dla krótkich i bardzo krótkich kikutów
przedramienia

Proteza  kosmetyczna  przedramienia  skórzana  lub  z tworzywa
sztucznego,  z  szynami  i  tulejką  ramienia  z ręką  protezową
bierną z tworzywa PCV.
Proteza  kosmetyczna  przedramienia  modularna,  z tulejką
ramienia,  z  miękkim  pokryciem,  z  ręką  protezową  bierną
z tworzywa PCV.

Dla krótkich, średnich i długich kikutów
przedramienia

Proteza przedramienia kinetyczna z tworzywa sztucznego
z szynami i tulejką ramienia, ręka mechaniczna.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie protezy są stosowane w zaopatrzeniu przedramienia?

Jakie przeguby są stosowane przy wyłuszczeniach w stawie łokciowym?

Jakie leje są stosowane w protezowaniu przedramienia?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj protezę przedramienia czynną, z tworzywa sztucznego z tulejką ramienia,

z ręką mechaniczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy przedramienia kinetycznej z tworzywa sztucznego z tulejką, z ręką
mechaniczną.

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy,

dobrać potrzebne materiały, półfabrykaty i sprzęt do wykonania protezy,

pobrać miary niezbędne do wykonania protezy,

wykonać negatyw i pozytyw,

wykonać lej protezowy,

wykonać tulejkę ramienia,

dobrać rękę protezową, przegub nadgarstkowy, rodzaj połączenia leja kikutowego
z tulejką ramienia,

połączyć elementy protezy,

10)

dokonać przymiarki protezy,

11)

wykonać prace wykończeniowe.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, pisaki,

−

katalogi protez kończyny górnej,

−

eksponaty protez kończyny górnej,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna protezy kończyny górnej,

−

foliogramy dotyczące rodzajów i wykonywania protez kończyny górnej,

−

materiały, narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonywania protezy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wykonaj protezę kosmetyczną przedramienia z przekładnią dźwigniową w łokciu przy

krótkim kikucie przedramienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy kosmetycznej przedramienia z tworzywa sztucznego z przekładnią
dźwigniową w łokciu,

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy,

dobrać potrzebne materiały, półfabrykaty i sprzęt do wykonania protezy,

pobrać miary niezbędne do wykonania protezy,

wykonać negatyw i pozytyw,

wykonać lej protezowy,

wykonać tulejkę ramienia,

dobrać rękę protezową, przegub nadgarstkowy, przekładnię łokciowa wraz z szynami,

połączyć elementy protezy,

10)

dokonać przymiarki protezy,

11)

wykonać prace wykończeniowe.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, pisaki,

−

katalogi protez kończyny górnej,

−

eksponaty protez kończyny górnej,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna protezy kończyny górnej,

−

foliogramy dotyczące rodzajów i wykonywania protez kończyny górnej,

−

materiały, narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonywania protezy,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wykonaj protezę kosmetyczną przedramienia przy wyłuszczeniu w stawie łokciowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywanie protezy kosmetycznej przy wyłuszczeniu w stawie łokciowym,

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy,

dobrać potrzebne materiały, półfabrykaty i sprzęt do wykonania protezy,

pobrać miary niezbędne do wykonania protezy,

wykonać negatyw i pozytyw,

wykonać lej kikutowy,

wykonać tulejkę ramienia z ujęciem barku,

dobrać rękę protezową, przegub nadgarstkowy, zamek łokciowy,

połączyć elementy protezy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10)

dokonać przymiarkę protezy,

11)

wykonać prace wykończeniowe.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, pisaki,

−

katalogi protez kończyny górnej,

−

eksponaty protez kończyny górnej,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna protezy kończyny górnej,

−

foliogramy dotyczące rodzajów i sposobów wykonywania protez kończyny górnej,

−

materiały, narzędzia, przyrządy, maszyn do wykonywania protezy,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

dokonać podziału protez przedramienia?

dobrać rodzaj zaprotezowania w zaleŜności od poziomu ubytku
w obrębie przedramienia?

dobrać rozwiązania konstrukcyjne do potrzeb funkcjonalnych
pacjenta?

wykonać zaopatrzenie protezowe kończyny górnej na poziomie
przedramienia?

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy?

dobrać materiały, półfabrykaty, elementy gotowe i oprzyrządowanie
do wykonania protezy przedramienia?

pobrać miary od pacjenta, wykonać negatyw i pozytyw ręki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Wykonywanie protez ramienia

4.4.1. Materiał nauczania

Kikut ramienia pozbawiony stawu łokciowego, nadgarstkowego oraz ręki dysponuje

tylko ruchami czynnymi w stawie barkowym. Od długości kikuta zaleŜy zdolność
manipulowania protezą zaopatrzoną w sztuczny staw łokciowy i sztuczną rękę. Wobec takich
wymogów mechanicznych lej protezy musi obejmować kikut na całej jego długości.

Kikuty standardowe powyŜej 6-7cm od osi stawu łokciowego zaopatrywane są w protezy

z  czynnym  łokciem  kopułkowym,  często  z  bierną  obrotnicą  zastępującą  ruchy  obrotowe
ramienia,  sterowane  systemem  dwulinkowym  lub  trójlinkowym.  Kikuty  te  są  równieŜ
zaopatrywane  w  protezy  o  konstrukcji  szkieletowej  (szynowej)  z  normalnym  mechanizmem
przegubu łokciowego ze sterowaniem linkowym.

Przy wysokich odjęciach ramienia powyŜej fałdu pachowego, wyłuszczeniach w stawie

barkowym i połowicznych odjęciach obręczy kończyny górnej zamiast leja wykonuje się kapę
barkową często obejmującą przeciwległy bark. MoŜna teŜ zastosować bierne przeguby
barkowe (zawiasowy, obrotowy, kulisty), zwiększające funkcjonalność protez pomimo braku
skinetyzowania. Sterowanie trójlinkowe lub dwulinkowe nie daje duŜej sprawności ruchowej.
Pomimo to nie naleŜy stosować rozwiązań kosmetycznych.

Lepsze moŜliwości zaopatrzenia stwarzają protezy z zewnętrznymi źródłami energii

(elektryczne, pneumatyczne, mieszane – hybrydowe) i protezy kinetyczne.

Zasady sterowania ruchem protez ramienia

Podstawowym źródłem energii sterującej ruchami urządzeń mechanicznych, jak teŜ

inicjujących  ruch  urządzeń  elektrycznych  lub  pneumatycznych  w  protezach  ramienia,  są
ruchy  czynne  kikuta,  obręczy  barkowej  oraz  zdrowej  kończyny.  Efekt  ruchowy  tych
elementów  anatomicznych  przenoszony  jest  do  odpowiednich  zespołów  wykonawczych
protezy  za  pośrednictwem  linek  sterujących,  umocowanych  na  szelkach  zawieszeniowych
protezy.
RozróŜniamy trzy rodzaje zawieszeń sterujących:

−

zawieszenia trójcięgłowe sterujące oddzielnie trzema podstawowymi funkcjami protezy
ramienia (ryglowaniem stawu łokciowego, zginaniem przedramienia, rozwieraniem ręki).
Stosuje się u osób z średnim i krótkim kikutem ramienia.

−

zawieszenia dwucięgłowe, w których układzie jedno z cięgieł wykorzystuje się do
sterowania łącznego ruchem zginania przedramienia oraz ruchem rozwierania końcówki
chwytnej. Ten typ zawieszenia sterującego stosuje się u osób z długim kikutem ramienia.

−

zawieszenie jednocięgłowe wraz ze specjalnym stawem łokciowym stanowi układ
sterujący w przypadku stosowania ręki elektromechanicznej u osób z amputacjami
obustronnymi w obrębie ramion.

Zawieszenia protez ramienia

W protezach kosmetycznych i roboczych ramienia oraz wyłuszczeniach w stawie łokciowym

i barkowym, z lejem ściśle pasowanym do zawieszenia wystarcza pojedyncza taśma piersiowa,
czasem uzupełniona dodatkową taśmą szyjną. Przy lejach luźnych stosuje się zawieszenie
wielotaśmowe, często z kółkiem grzbietowym, oparte na zasadzie szelki ósemkowej.

W protezach kinetycznych ramienia stosuje się zawieszenie czynne z jedną, dwoma lub

trzema linkami czynnymi uruchamiającymi końcówkę oraz zgięcia i blokowanie przegubu
łokciowego. Nieraz wykonuje się zawieszenie szelkowe z taśmy elastycznej z linkami między
warstwami taśmy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W protezach z zewnętrznymi źródłami energii stosowane jest zawieszenie jak

w protezach biernych, z wyjątkiem protez sterowanych kontaktowo za pomocą linki czynnej.

Przeguby barkowe
Niekiedy przy wyłuszczeniach w stawach barkowych stosowane są przeguby barkowe łączące
kapę  barkową  z  układem  nośnym  segmentu  ramiennego.  Są  one  zawsze  bierne,  zwykle
z szynami do połączenia z kapą i konstrukcją ramienia, czasem przystosowane do konstrukcji
rurowej.
ZaleŜnie od stosowanych rozwiązań wyróŜnia się przeguby:

−

jednoosiowe, zawiasowe z ruchem ramienia w płaszczyźnie czołowej (odwodzenie,
przywodzenie), bądź obrotowe z ruchem w płaszczyźnie strzałkowej (zgięcie i wyprost
ramienia),

−

dwuosiowe,

stanowiące

połączenie

przegubów

zawiasowych

obrotowych

z odpowiednio większymi moŜliwościami ruchowymi,

−

kulowe (sferyczne), ruchome we wszystkich kierunkach, dysponują największymi
moŜliwościami ruchowymi, są szczególnie dogodne w konstrukcjach rurowych.

Zaopatrzenie protezowe w przypadku braku kikutów

Po całkowitej amputacji ramienia w stawie barkowym pacjent dysponuje juŜ tylko

niewielkim  zakresem  ruchów  obręczy  barkowej  (obojczyk  i  łopatka),  ruchami  zachowanej
drugiej kończyny oraz ruchami tułowia.
Bark kończyny amputowanej moŜna wykorzystać do osadzenia na nim protezy.
Przy  zachowaniu  drugiej  kończyny  często  rezygnuje  się  z  czynnego  sterowania  łokciem  czy
ręką.  Praktyczna  wartość  uŜywania  protezy  jest  zbyt  mała  w  stosunku  do  jej  masy  oraz
stwarzanego dyskomfortu (konieczność zastosowania pasa taliowego itp.). Z tych względów u
osób  po  jednostronnej  amputacji  całkowitej  zwłaszcza  starszych,  stosuje  się  protezy  typu
biernego.  Szansa  efektywnego  wykorzystania  protezy  typu  czynnego  istnieje  u  osób
wytrwałych, konsekwentnych, dobrze współpracujących w procesie usprawniania.
Przy  amputacjach  całkowitych  obustronnych  kończyn  górnych  istnieją  bezwzględne
wskazania  do  zastosowania  protez  zasilanych  z  pozaustrojowego  źródła  energii  (energia
elektryczna).

Ocena poprawności wykonania protez kończyny górnej
Końcowym aktem protezowania jest ocena poprawności wykonania obejmująca:

−

ocenę poprawności dopasowania leja w warunkach statycznych i dynamicznych,

−

wstępną ocenę technicznej funkcjonalności protezy dokonywaną przyrządami
pomiarowymi,

−

praktyczną

ocenę

funkcjonalności

protezy

dokonywaną

pomocą

testów

zręcznościowych.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie protezy są stosowane w zaopatrzeniu ramienia?

Jakie przeguby są stosowane przy wyłuszczeniach w stawie barkowym?

Jakie leje są stosowane w protezowaniu ramienia?

Jakie zawieszenia stosowane są w protezowaniu ramienia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj protezę kosmetyczną modułową kończyny górnej po wyłuszczeniu w stawie

barkowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy kosmetycznej po amputacji w obrębie stawu barkowego,

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy,

dobrać potrzebne materiały, półfabrykaty i sprzęt do wykonania protezy,

pobrać miary niezbędne do wykonania protezy,

wykonać negatyw i pozytyw barku,

wykonać kapę barkową,

dobrać staw barkowy, element modułowy ramienia i przedramienia ze stawem
łokciowym, przegub nadgarstkowy, rękę protezową,

połączyć elementy protezy,

dokonać przymiarki protezy,

10)

wykonać prace wykończeniowe.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, pisaki,

−

katalogi protez kończyny górnej,

−

eksponaty protez kończyny górnej,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna protezy kończyny górnej,

−

foliogramy dotyczące rodzajów i wykonywania protez kończyny górnej,

−

materiały, narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonywania protezy,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika

Ćwiczenie 2

Wykonaj protezę typu czynnego na długi kikut ramienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy typu czynnego ramienia,

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy,

dobrać potrzebne materiały, półfabrykaty i sprzęt do wykonania protezy,

pobrać miary niezbędne do wykonania protezy,

wykonać negatyw i pozytyw,

wykonać lej protezowy z Ŝywicy,

dobrać element modułowy przedramienia, staw łokciowy z szynami, końcówkę protezy,
rękę protezowa, przegub nadgarstkowy, zamek, rodzaj zawieszenia,

połączyć elementy protezy,

dokonać przymiarki protezy,

10)

wykonać prace wykończeniowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, pisaki,

−

katalogi protez kończyny górnej,

−

eksponaty protez kończyny górnej,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna protezy kończyny górnej,

−

foliogramy dotyczące rodzajów i sposobów wykonywania protez kończyny górnej,

−

materiały, narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonywania protezy,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować poziomy amputacji w obrębie ramienia?

dokonać podziału protez przedramienia?

dobrać rodzaj zaprotezowania w zaleŜności od poziomu ubytku
w obrębie ramienia?

dobrać rozwiązania konstrukcyjne do potrzeb funkcjonalnych
pacjenta?

wykonać zaopatrzenie protezowe kończyny górnej na poziomie
ramienia?

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy?

dobrać materiały, półfabrykaty, elementy gotowe i oprzyrządowanie
do wykonania protezy ramienia?

pobrać miary od pacjenta, wykonać negatyw i pozytyw?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Protezy modularne zwane są takŜe protezami
a)

konwencjonalnymi.

rurowo-szkieletowymi.

szkieletowymi.

skorupowymi.

Uchwyt z gniazdem 8 – kątnym bez szyn słuŜy do
a)

mocowania linki sterującej.

wykonywania ruchów obrotowych.

mocowania końcówki chwytnej.

wykonywania ruchów zawiasowych.

Urządzeniem, które naleŜy zastosować do połaczenia jednostek funkcjonalnych protezy
modularnej kończyny górnej jest
a)

wahacz.

nasadka.

sworzeń.

adapter.

Protezy kończyny górnej odtwarzające częściowo zdolność samodzielnych ruchów
utraconej kończyny to protezy
a)

kosmetyczne.

szkieletowe.

kinetyczne.

robocze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ręka protezowa, czynnie otwierana, posiadająca zdolność chwytu to tzw. ręka
a)

bierna.

czynna.

półfilcowa.

kosmetyczna.

Mechaniczny staw nadgarstkowy słuŜy do
a)

stabilizacji kończyny.

zawieszenia protezy.

mocowania końcówki chwytnej.

sterowania protezą.

Proteza ręki składająca się z otwartego leja kikutowego wykonanego z Ŝywicy
elastycznej i rękawicy PCV wypełnionej wewnątrz plastycznym wypełniaczem to proteza
a)

podciśnieniowa.

czynna.

robocza.

kosmetyczna.

Końcówki chwytne, czynne przeguby łokciowe stosuje się w protezach
a)

kinetycznych.

kosmetycznych.

roboczych.

kosmetyczno – roboczych.

Hak dwudzielny stosowany jest do protez
a)

roboczych.

kosmetycznych.

kinetycznych.

biernych.

10.

Pokazany na rysunku schemat przegubu ma zastosowanie w protezach po amputacjach
w obrębie
a)

nadgarstka.

przedramienia.

ramienia.

ródręcza.

11.

Ręka protezowa zbudowana z rękawicy PCV, wypełnienia i łącznika to ręka
a)

mechaniczna.

dynamiczna.

bierna.

czynna.

12.

W protezie kosmetyczno - roboczej przedramienia do połączenią protezy z końcówką
roboczą słuŜy
a)

adapter rurowy.

przegub nadgarstkowy.

kostka.

uchwyt z gniazdem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13.

Dla wyłuszczenie kończyny górnej w stawie barkowym najlepszym rozwiązaniem
konstrukcyjnym jest lej typu
a)

szkieletowego.

kapa.

KBM.

łamany.

14.

Standardowy kikut ramienia to kikut o długości segmentu
a)

80 - 100%.

50 - 80%.

30 - 50%.

0 - 30 %.

15.

Protezy zastępujące braki anatomiczne kończyny to protezy
a)

kinetyczne.

kosmetyczne.

robocze.

bioelektryczne.

16.

W protezach kosmetycznych stosuje się przeguby i końcówki ustawiane i blokowane za
pomocą
a)

linek sterujących.

pracy amputowanych mięśni.

zasilania zewnętrznego.

drugiej ręki.

17.

W protezach kinetycznych przedramienia jako zawieszenie naleŜy zastosować
a)

pasek nadłokciowy.

pas śląski.

pas kalifornijski.

szelkę czynną ósemkową.

18.

Funkcja chwytna ręki protezowej mechanicznej moŜliwa jest dzięki
a)

energii kurczących się mięśni amputowanej kończyny.

energii kurczących się mięśni amputowanej kończyny i baterii elektrycznej.

energii dostarczanej z baterii elektrycznej.

energii kurczących się mięśni tułowia.

19.

Przeguby łokciowe zabezpieczające przed niezamierzonymi ruchami za pomocą zamków
iglicowych lub zapadkowych blokujących ruchy łokcia w kilku pozycjach to przeguby:
a)

swobodne.

biernie blokowane.

czynne.

automatyczne.

20.

Pokazana na zdjęciu proteza słuŜy do zaopatrzenie kończyny górnej po amputacji w obrębie
a)

nadgarstka.

przedramienia.

stawu łokciowego.

stawu barkowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie protez kończyn górnych

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Dega W., Senger A.: Ortopedia i rehabilitacja. PZWL, Warszawa 1996

Gaździk T.: Ortopedia i traumatologia. PZWL, Warszawa 2005

Kiwerski J.: Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 2003

Marciniak W., Szulc A.: Wiktora Degi ortopedia i rehabilitacja. PZWL, Warszawa 2005

Milanowska K., Dega W.: Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 2001

Myśliborski T.: Zaopatrzenie ortopedyczne. PZWL, Warszawa 1985

Paprocka-Borowicz M., Zawadzki M.: Fizjoterapia w chorobach układu ruchu. Górnicki
Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2007

Prosnak M., Łuczak E.: Podstawy biomechaniki ortopedycznej. Materiały pomocnicze.
CMDNŚSM, Warszawa 1988

Prosnak M.: Podstawy protetyki ortopedycznej. Materiały pomocnicze. CMDNŚSM,
Warszawa 1988

10.

Prosnak M.: Podstawy technologii ortopedycznej. Materiały pomocnicze. CMDNŚSM,
Warszawa 1987

11.

Przeździak B.: Zaopatrzenie rehabilitacyjne. Via Media, Gdańsk 2003,

12.

Spodaryk K.: Patologia narządu ruchu. PZWL, Warszawa 2005