127

Wiskirska-Woźnica B.   Możliwości obiektywizacji badania foniatrycznego w zaburzeniach mowy

Możliwości obiektywizacji badania foniatrycznego 

w zaburzeniach mowy

Opportunities for objectification of phoniatric examination in speech 

disorders

Bożena Wiskirska-Woźnica

Katedra i Klinika Foniatrii i Audiologii Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu

Mowa  dźwięczna  jako  główny  sposób  porozumiewania  się, 

wymiany informacji i myśli, spełnia zasadniczą rolę w procesie 

komunikatywnym.  Ocena  foniatryczna  narządu  mowy  obok 

dokładnego wywiadu, wymaga pełnego badania, które można 

podzielić  na  podstawowe  oraz  uzupełniające,  zwiększające 

obiektywność oceny.
Do  metod,  które  dają  możliwości  obiektywizacji  badania 

foniatrycznego  podstawowego  w  zaburzeniach  mowy  należy 

rhinospirometria,  nazometria,  która  pozwala  automatycznie 

określić  tzw.  wskaźnik  nosowania  otwartego,  palatografia 

polegająca na badaniu śladów na podniebieniu, które zostawia 

język podczas artykulacji poszczególnych głosek oraz nowsza 

elektropalatografia.  Badanie  radiologiczne  obwodowego  na-

rządu mowy umożliwia ocenę ułożenia języka oraz zachowanie 

się podniebienia miękkiego podczas artykulacji, podobnie jak 

mniej inwazyjne badanie ultrasonograficzne, które uwidocznia 

zarys powierzchni języka i jego strukturę mięśniową w pozycji 

spoczynkowej oraz w czasie ruchu. Również badanie elektro-

miograficzne w sposób obiektywny ocenia stan czynnościowy 

obwodowego narządu mowy oraz pozwala na zróżnicowanie 

porażeń neurogennych od zmian miogennych.

Słowa kluczowe: zaburzenia mowy, nazometria, EMG, 

palatografia, USG, CT, NMR

Loud speech as the main means of communication, exchange 

of information and ideas plays an essential role in the process 

of  communication.  To  increase  the  objectivity  of  evaluation 

of the organ of speech, in addition to detailed history-taking, 

complete phoniatric assessment is necessary. The latter one can 

be divided into basic and supplementary examination. Methods 

facilitating objective basic examination in speech disorders in-

clude rhinospirometry, nazometry, which enable automatically 

determine the nasality of speech sounds, palatography involving 

the recording of the traces left on the palate by the tongue during 

the articulation of individual sounds, as well as the more recent 

electropalatography. Radiological examination of the peripheral 

organ of speech allows the assessment of language position and 

behavior  of  the  soft  palate  during  the  articulation,  while  the 

less invasive ultrasound examination facilitates visualization of 

the outline of the tongue and its muscular structure at rest and 

during movement. Also electromyography makes it possible to 

assess objectively the functional state of the peripheral organ 

of speech and permits to distinguish between the neurogenic/

paralytic lesions and the myogenic changes.

Key words: speech disorders, nazometry, EMG, palatography, 

USG, CT, NMR

Adres do korespondencji / Address for correspondence
Prof. dr hab. med. Bożena Wiskirska-Woźnica

Katedra i Klinika Foniatrii i Audiologii Uniwersytetu Medycznego 

im. K. Marcinkowskiego

ul. Przybyszewskiego 49, 60-355 Poznań

tel./fax 618673215, bwoznica@ump.edu

© Otorynolaryngologia  2014, 13(3): 127-130
www.mediton.pl/orl

Wprocesiekomunikatywnymmowadźwięczna

spełniazasadnicząrolęjakonajważniejszysposób

porozumiewaniasię,wymianyinformacjiimyśli.

Ocenastrukturalnaiczynnościowanarządumowy

obok dokładnego wywiadu szczególnie istotnego

wdiagnostyce zaburzeń nerwowo-mięśniowych

mowy,wymagaszerokichbadań,tzn.podstawowe-

gouzupełnionegoometodyobiektywne[1].

Samafunkcjamówieniatopowstanieszybkiej

sekwencjidźwięków,którewymagająskoordynowa-

nego,skomplikowanegoidokładnegoruchuwszyst-

kichmięśniaktywniebiorącychudziałwartykulacji.

Zaburzeniaczynnościtychmięśnizarównoobwodo-

we,jakiośrodkowewynikającezuszkodzenianer-

wowo-mięśniowegosąpowodemzaburzeńocha-

rakterze dyslalii lub dyzartrii. Zaburzenia mowy

Artykuły POGLĄDOWE

128

Otorynolaryngologia  2014, 13(3): 127-130

płytki nerwowo-mięśniowej (m.in. w miastenii),

wuszkodzeniachprzewodzenianerwowegoobwo-

dowego(neuropatia)orazwatrofiimoto-neuronów

ruchowych (m.in. stwardnienie zanikowe boczne

– SLA). W badaniu ocenia się amplitudę i czas

trwania aktywności elektromiograficznej mięśni.

Wzaburzeniachczynnościowychrejestracjaelektro-

miograficznajednostekruchowychmożeprzejawiać

sięzwiększonąamplitudąEMGrejestrowanąprzy

całkowitej relaksacji oraz obniżeniem amplitudy

iczęstotliwościwwarunkachwysiłkowych[3-5].

Kolejnymbadaniemobiektywnymwzaburze-

niachmowyjestglosometria,jesttooptoelektro-

nicznypomiarszerokościwysklepieniajęzykaijego

ruchówwjamieustnejpodczasartykulacji.Podob-

nie palatometria i palatografia, która rejestruje

kontakt językowo-podniebienny badając ślady

na podniebieniu podczas artykulacji samogłosek

ispółgłosek. Rejestrację kontaktu językowo-pod-

niebiennego uzyskuje po pokryciu podniebienia

odpowiednim środkiem kontrastującym np. talk,

papkabarytowa,wpalatografiibezpośredniejlub

przeznałożenietychśrodkównapłytkęnapodnie-

bieniuwpalatografiipośredniej.Nowszebadanie

palatograficznetoelektropalatografia(EPG)zukła-

demelektrodumieszczonychnapłytceprzylegającej

do podniebienia miękkiego. Do przeprowadzenia

badaniakoniecznejestwykonanieindywidualnej,

innej dla każdego badanego płytki, zawierającej

elektrody rejestrujące kontakt z językiem w trak-

cie artykulacji poszczególnych głosek w izolacji,

wsylabachiwwyrazach.Płytkatakamusibyćdo-

brzedopasowanadopodniebieniabadanego,aby

dokładnie odwzorowywać miejsce zbliżenia arty-

kulacyjnegojęzykazpodniebieniem.Wmomencie

kontaktu języka zpodniebieniem generowane są

impulsyelektryczne,rejestrowaneprzezodbiornik

zewnętrzny.Elektropalatografiaprzydatnajestwna-

uceprawidłowychwzorcówartykulacjiwzaburze-

niachrozwojowychmowyprzedewszystkimdzieci

niedosłyszącychiimplantowanych,wdiagnostyce

i rehabilitacji zaburzeń artykulacyjnych i języko-

wychwrozszczepachpodniebienia,wzaburzeniach

dyzartrycznych.Palatografiastosowanajestjużod

1960rokuijakjużwspomniano,jejtechnologiajest

ciągle ulepszana i coraz szerzej wykorzystywana,

ostatnionawetdomodyfikacjiipoprawyartykulacji

iakcentuwnaucejęzykówobcych[1,6].

Innymzaburzeniemmowywymagającymbadań

obiektywnychjestzaburzenierezonansunosowego

spowodowane niewydolnością  podniebienno-

gardłową.Istniejądwiekategoriemetodpośrednie

ibezpośrednie.Metodybezpośrednietoinwazyjna

cineradiografia,nasoendoskopia,badaniezapomo-

cąelektromechanicznychluboptomechanicznych

spowodowaneprzezzmianystrukturalnenarządów

mowy–dysglosja,występująuosóbdorosłychpo

chirurgicznymleczeniuguzówjamyustnejigardła,

pozabiegachpalato-faryngo-plastycznych,również

wwadachwrodzonychnarząduartykulacyjnego,jak

rozszczepypodniebieniaiinnewadydysmorficzne

twarzoczaszki. Zaburzenia nerwowo-mięśniowe

artykulacji,zaburzeniadyzartryczne,charakteryzuje

osłabienie,spowolnienieidyskoordynacjaruchów

artykulacyjnych.Zaburzeniatezewzględunarodzaj

iobjawy,głównienapięciemięśnioweipłynnośćru-

chów,klinikaMayodzielina:zaburzeniaspastyczne,

wiotkie, mieszane wiotko-spastyczne, ataktyczne,

hipokinetyczneihiperkinetyczne[1,2].

Wprowadzenie badań obiektywnych w diag-

nostycetegotypuzaburzeńmowyjestszczególnie

przydatne, ponieważ nie tylko mogą one ułatwić

postawienie rozpoznania i różnicowanie zmian

ośrodkowych z obwodowymi, nerwowo-mięśnio-

wychzmięśniowymilubstrukturalnymi,alerów-

nieżusprawnićprocesleczniczo-rehabilitacyjny.

Wśródmetodobiektywizującychbadaniefonia-

trycznezaburzeńmowynależałobywymienić:

1. badanieelektromiograficzne,

2. metodyrhinospirometryczne,aerodynamiczne,

nazofiberoskopię,nazometrię,

3. badaniapalato-ielektropalatograficzne,

4. metodyobrazowania:ultrasonografięklasycz-

ną i dopplerowską, tomografię komputerową

(CT),magnetycznyrezonansjądrowy(NMR),

pozytronową tomografię emisyjną (PET), vi-

deofluoroskopię podniebienną (Palatal  Video-

fluoroscopy,PVF),

5. artykulografięelektromagnetyczną(EMA).

Badanie  elektromiograficzne jest badaniem,

którenaogółwykonujesięwznieczuleniumiejsco-

wympowierzchniowym,alemożebyćwykonane

wznieczuleniuogólnymprzypomocyelektrod:

1. igłowych,któreumieszczasięwbadanymmięś-

niu,

2. drutowych haczykowatych (intramuscular  ho-

oked-wire),

3. płytkowych, mocowanych na skórze podczas

artykulacjilubpołykanianp.wokolicywarg,

4. samoprzylepnych wprowadzonych na rurce

dotchawiczej.

Wykonującbadanieelektromiograficznenależy

zdawać sobie sprawę, że stan spoczynku jest też

stanem aktywności mięśniowej, tzw. aktywności

spoczynkowej, a nawet, że w niektórych stanach

patologicznych stan spoczynku może wykazywać

nawetwiększąaktywnośćmotorycznąniżwczasie

wysiłku.BadanieEMGjestszczególnieprzydatne

wzaburzeniachartykulacjiwprzebieguuszkodzenia

129

Wiskirska-Woźnica B.   Możliwości obiektywizacji badania foniatrycznego w zaburzeniach mowy

przetwornikówrejestrującychruchomośćpodniebie-

nia.Pomiarypośrednietogłówniebadaniaaerody-

namiczne.Metodybezpośredniesątrudnodostępne

idośćrzadkowykonywanewprzeciwieństwiedo

metod aerodynamicznych pośrednich [1,2,7]. Ba-

danie aerodynamicznerejestrująceistotneróżnice

ciśnieniapodczasprzepływupowietrzaprzezjamę

ustnąinosowąwczasiewymawianiakompleksu

spółgłosowo-samogłoskowegotorhinospirometria.

Z kolei badaniem aerodynamiczno-akustycznym

wydolności podniebienno-gardłowej jest badanie

nazometryczne,któregoprzykłademjestnazome-

tria wg Gąsiorka[7].Badanietopozwalaautoma-

tycznieokreślićwskaźnikudziałurezonansunoso-

wego podczas artykulacji, wyrażając procentowy

stosunek energii akustycznej przechodzącej tylko

przeznosdocałkowitejenergiiakustycznejwczasie

artykulacji.Stopień–procentnosowościjestwyni-

kiempodzieleniaenergiiakustycznejrejestrowanej

znosaprzezsumęenergiiakustycznejnosaijamy

ustnejpomnożoneprzez100%.Takiwzórporaz

pierwszyprzedstawiłFletcherw1970roku:

R=En:(En+Eu)x100%,

gdzieR–nosowość,En–energiaakustycznazka-

nałunosowego,aEu–energiaakustycznazkanału

ustnego.

dłuższą obserwację z możliwością wielokrotnego

powtarzania,jestbadanieultrasonagraficzne(USG).

Ultrasonografiaklasycznalubkomputerowaumoż-

liwiaocenąkonturuistrukturymięśniowejjęzyka

w pozycji spoczynkowej i w czasie artykulacji.

Podczastworzeniagłosekgłównietylnojęzykowych

w izolacji i w mowie spontanicznej dochodzi do

szybkichruchówjęzyka,amaksymalneinajbardziej

widocznewUSGruchyjęzykaobserwujesiępodczas

artykulacji/k/do/a/.Wniektórychprzypadkach

dajesięzaobserwowaćrównieżruchypodniebienia

miękkiego.BadanieUSGmożesłużyćnietylkodo

diagnostykiiocenynarządumowy,alerównieżdo

rehabilitacjiwmetodziebiofeedback,kiedychory

obserwującobraznamonitorzesamkorygujeusta-

wienienarząduartykulacyjnegonajbardziejzbliżone

dowzorcowego[8-10].

Videofluoroskopia jest również techniką

obrazowania radiologicznego. W podniebiennej

videofluoroskopiidonosawprowadzasiębar,aby

umożliwićobrazstrukturzapewniającychsprawną

wydolność podniebienno-gardłową (podniebienie

miękkie, tylną i boczną ścianę, gardła), podczas

artykulacjigłosekustnych.

Z technik obrazowania bardziej dostępnych

należywymienićrezonansmagnetyczny(MRI).Ba-

danietoumożliwiaocenęczynnościowąpołożenia

narząduartykulacyjnegowczasiewymowygłosek

językapolskiegoorazprzestrzennąprezentacjęcałe-

goobwodowegonarząduartykulacyjnego,również

tkanek miękkich, podczas czynności tworzenia

głosekmowy[11].

Natomiasttomografiakomputerowa(CT),aleteż

rezonansmagnetyczny(MRI)mogąnietylkobezpo-

średniooceniaćfunkcjęnarządumowy,alerównież

stanowią obiektywną ocenę zmian wośrodkach

sterujacychmowąwukładzienerwowymmi.in.dy-

namikizmianafatycznych.Tądrogąmożnaokreślić

prognostyczniecofaniesięzaburzeńafatycznychna

Ryc.1.NazometrakustycznywgGąsiorka–skompute-

ryzowaneurządzeniedoobliczaniaudziałurezonansu

nosowego(nosowości)podczasartykulacji(zmateriałów

KlinikiFoniatriiiAudiologii)

Schemat blokowy

aparatu własnej

konstrukcji do

badania nosowości

1.  zestaw mikrofonów ZM2

2.  elektroniczny układ 

pomiarowy UP2

3.  komputer klasy IBM

4.  drukarka

5.  wyjście szeregowe kom-

putera

6.  wyjście sterujące kompu-

tera

Dobadanianosowościoraznosowaniaotwarte-

gozostałyprzygotowanespecjalnetesty,zawierajace

w różnym określonym procencie głoski nosowe

iustne.Podczasczytaniatychtestów(ryc.2)zare-

jestrowana większa niż to określa test zawartość

głosek nosowych (większa energia akustyczna

zkanałunosowego)świadczyoniewydolnościpod-

niebienno-gardłowejinosowaniuotwartym[7].

Obiektywnymi metodami badań również

narządu artykulacyjnego są oczywiście techniki

obrazowania.Najmniejinwazyjne,pozwalającena

Ryc.2.Testydobadanianosowości(zmateriałówKliniki

FoniatriiiAudiologii)

130

Otorynolaryngologia  2014, 13(3): 127-130

podstawiestopniacofaniasięuszkodzeniaorganicz-

nego mózgu, a zwłaszcza wyspy płaszcza półkuli

mózgowia,którabierzeudziałwprogramowaniu

właściwychsekwencjiczasowychwczasieartyku-

lacji[1,2].

W artykulografii elektromagnetycznej (EMA)

stosowanejjużodlat80.ub.stuleciainowszych

wersji, jak 3D Electromagnetic Articulograph,

używa się miniaturowych cewek umieszczonych

wwielu punktach na grzbiecie języka lub brze-

gachpodniebieniacelemrejestracjiruchówjęzyka

ipodniebienia podczas artykulacji, jak również

połykania[12].Badanietojestszczególnieprzydat-

ne w postępowaniu foniatryczno-logopedycznym

wwadzierozszczepowejnarządumowy.

Przydatność badań obiektywnych w zabu-

rzeniach mowy, jak wspomniano na początku,

wsposóbistotnypoprawiazarównodiagnostykę,

jakiułatwiapostępywrehabilitacjitychzaburzeń,

trudnościąpozostajejednakdostępnośćtychmetod

jakiwniektórychprzypadkachichinwazyjność.

 1. Obrębowski A, Kraśny J. Foniatryczna ocena narządu

mowy.Borgis–NowaMedycyna2000:3.

 2. PruszewiczA(red.).FoniatriaKliniczna.PZWL,Warszawa

1992.

 3. Chow PYL. Comparison of Concurrent and

Electromyographic Biofeedback on the Training of

Laryngeal Muscle Relaxation. Speech and Hearing

Sciences,TheUniversityofHongKong,2002.

 4. GębskaM.Aplikacjabadańelektromiograficznych(EMG)

mięśni nadgnykowych dla celów rehabilitacji u osób

narażonychnazwiększonąemisjęgłosu.Pracamagisterska,

Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego

wPoznaniu,2009.

 5. HorowitzSH.Overviewofelectromyography.http://www.

uptodate.com/home.Accessed,2012,Dec.18

 6. McAuliffeMJ,WardEC.Theuseofelectropalatography

in the assessment and treatment of acquired motor

speechdisordersinadults:currentknowledgeandfuture

directions.NeuroRehabilitation2006;21(3):189-203.

Piśmiennictwo

 7. GąsiorekJ,PruszewiczA,ObrębowskiA.Urządzeniedo

obiektywnejocenynosowaniaotwartegozautomatycznym

zapisem.OtolaryngPol1994;48(4):385-90.

 8. BöhmeG.UltrashalldiagnostikderZunge.Laryngo-Rhino-

Otol1992;69:381.

 9. Obrębowski A, Kordylewska M, Kraśny J, Łączkowska-

Przybylska J, Wika T. Próba oceny ultrasonograficznej

czynności obwodowego narządu mowy u dzieci

niedosłyszących. Otolaryng Pol 1994; 48(supl 18):

374-6.

10. WeinB,BöcklerR,KlajmanS,ObrębowskiA.Ultrasonografia

językawrehabilitacjizaburzeńartykulacyjnych.Otolaryng

Pol1991;45(2):133-40.

11. WeinB,AngersteinW,Neuschaefer-RubeC,Obrębowski

A, Klajman S. Badanie obwodowego narządu mowy

przy wymowie głosek polskich za pomocą jądrowego

rezonansumagnetycznego(NMR).OtolaryngPol1994;

48(2):178-98.

12. VanLieshoutPHHM,MoussaW.Theassessmentofspeech

motorbehaviorsusingelectromagneticarticulography.The

Phonetician2000;81(1):9-22.