2014-11-19
1
GENEZA PAŃSTWA
Wykład nr 2
STAN NATURY
•
Stan natury to stan przed
powstaniem państwa
•
Stan natury to metafora filozoficzna,
służąca rozważaniom nad naturą
ludzką, próbą ustalenia hierarchii
ludzkich cnót, które społeczeństwo
polityczne miało w zamierzeniu
rozwijać
•
Anarchia
Wykład nr 2
2014-11-19
2
STAN NATURY
•
Stan natury wg T. Hobbesa:
Ludźmi kieruje przede
wszystkim strach przed
gwałtowną śmiercią
Przyczyny waśni: rywalizacja,
strach żądza chwały
Stan „wojny wszystkich ze
wszystkimi”
Państwo Lewiatan
Wykład nr 2
STAN NATURY
•
Stan natury wg J. Locke`a:
Łagodniejsza wizja niż u Hobbesa – stan
natury to okres pomyślności
Jedynie państwo jest skuteczne w
realizacji zadania ochrony naturalnej
wolności i własności człowieka
Jednakże istnieje ryzyko, że państwo
stanie się tyranem, więc ludzie mają
prawo do buntu przeciwko
niesprawiedliwej władzy
Na tej koncepcji została oparta Deklaracja
niepodległości Stanów Zjednoczonych
Wykład nr 2
2014-11-19
3
STAN NATURY
•
Stan natury wg J. Locke`a:
Podstawowe funkcje państwa:
a) Tworzenie praw pozytywnych
b) Egzekwowanie tych praw
c) Obrona społeczeństwa przed
wrogiem zewnętrznym
Wykład nr 2
STAN NATURY
•
Stan natury wg J. J. Rousseau:
Idealistyczna wizja stanu natury
Człowiek w stanie natury ucieka
zamiast walczyć
Boi się głodu i chłodu, ale nie
nagłej śmierci
Nierówności między ludźmi
upatrywał w rozwoju
technologii (np. rolnictwa) i
własności prywatnej
Wykład nr 2
2014-11-19
4
STAN NATURY
•
Krytyka klasycznych koncepcji:
Nie wyjasniały genezy państwa
To życie we wspólnocie, a nie w samotności jest naturalnym
stanem, wynikającym z naszej natury
Przed postaniem państw za akty przemocy były odpowiedzialne
nie jednostki ale grupy
Źródła zachowań kooperatywnych (społecznych):
•
Dobór krewniaczy
•
Altruizm odwzajemniony - polega na dokonywaniu aktów
altruizmu w sytuacjach, w których prawdopodobieństwo
odwzajemnienia pomocy (przez obiekt) i
prawdopodobieństwo potrzeby pomocy w przyszłości jest jak
największe
Wykład nr 2
OD MAŁPIEGO PRZODKA PO DRAPACZE CHMUR
•
Ewolucja -wspólny przodek
•
99% wspólnych genów
•
Agresywna obrona terytorialna
•
Umiejętność współpracy w celu zdobycia
władzy
•
Karanie i poczucie winy za złamanie zasad
obowiązujących w stadzie (system norm)
•
Na czele stada samiec alfa, który ma zdolność
rozstrzygania konfliktów i ustalania reguł ze
względu na swój status w hierarchii
•
Podobnie jak małpi przodkowie działamy
często emocjonalnie
Wykład nr 2
2014-11-19
5
OD MAŁPIEGO PRZODKA PO DRAPACZE CHMUR
•
Duży mózg jest potrzebny do współpracy – umiejętność
zapamiętywania zachowań innych jednostek
•
Duży mózg pozwolił na wykształcenie się mowy
•
Mowa doprowadziła do zwielokrotnienia możliwości współpracy
oraz tworzenia abstrakcji i teorii przypisujących siłę sprawczą
niewidzialnym bytom (religia – kult zmarłych)
•
Religia to myślowy model rzeczywistości mający wyjaśnić to co jest
niewytłumaczlane (np. susze są wynikiem gniewu bogów, który
może uśmierzyć rytuał)
•
Rytuał stanowi ważny element odróżniający jedną społeczność od
drugiej; jest elementem jej tożsamości
Wykład nr 2
TEORIE POWSTANIA PAŃSTW
a) Koncepcja teistyczna:
•
Wiąże ona powstanie państwa z
działaniem istoty nadprzyrodzonej
•
W niektórych ujęciach tych
koncepcji bóg się wcielał w osobę
władcy lub był po prostu władcą
Wykład nr 2
2014-11-19
6
TEORIE POWSTANIA PAŃSTW
b) Koncepcja teologiczna:
•
Wg św. Augustyna przejście od
stanu przedpaństwowego do
państwa nastąpiło wskutek
zepsucia się natury ludzkiej
•
Bóg dawał władzę dobrym i złym; za
każdym razem za ich pośrednictwem
realizował swoje plany – zatem
chrześcijanie powinni tolerować każdego
władcę
Wykład nr 2
TEORIE POWSTANIA PAŃSTW
b) Koncepcja teologiczna:
•
Wg św. Tomasza z Akwinu dziełem
Boga jest jedynie sama idea
państwa, natomiast samo państwo
jest dziełem ludzi stąd też nie
każde państwo jest państwem
dobrym
•
Posłuszeństwo wobec władcy było
nakazem prawa natury
•
Naczelną zasadą była hierarchia
społeczna - feudalizm
Wykład nr 2
2014-11-19
7
TEORIE POWSTANIA PAŃSTW
c) Koncepcja powstania państwa w
drodze naturalnego rozwoju:
•
Wg Arystotelesa człowiek ze swej natury
jest stworzony do życia w państwie
•
Naturalna droga powstania państwa jako
społecznej wspólnoty wyraża się w tym,
że kształtowało się ono od mniejszych
wspólnot (rodzina, klan, plemię) do
wspólnoty państwowej
•
Państwo jest wspólnotą równych
(żołnierzy i prawodawców), a nie
wszystkich
Wykład nr 2
TEORIE POWSTANIA PAŃSTW
c) Koncepcja powstania państwa w
drodze naturalnego rozwoju:
•
Arystoteles sformułował ideę podziału
zadań w państwie i wyróżnił trzy czynniki
władcze:
Obradujący
Rządzący, podporządkowany
zgromadzeniu
Sądzący zgodnie z zasadami
sprawiedliwości
Wykład nr 2
2014-11-19
8
TEORIE POWSTANIA PAŃSTW
d) Koncepcja patriarchalna:
•
Koncepcja utożsamiająca
państwo z rodziną
•
W tej teorii władza królewska
wywodzi się z tradycji władzy
ojca rodziny – obowiązek
posłuszeństwa
•
Koncepcja charakterystyczna
dla monarchii
absolutystycznych
Wykład nr 2
TEORIE POWSTANIA PAŃSTW
e) Koncepcja dobrowolnej umowy społecznej:
•
Państwo jest wytworem społeczeństwa, a jego ustrój
najlepiej odpowiada jego interesom
•
Powstanie państwa to proces historyczny, uwarunkowany
czynnikami społecznymi o charakterze wewnętrznym,
zaistniałym w trakcie rozwoju pierwotnej wspólnoty, gdy
wyczerpały się możliwości trwania w stanie
dotychczasowym i pojawiły się nowe potrzeby
•
Ludzie umówili się, że przekażą prawo rządzenia sobą
pewnej jednostce lub ciału zbiorowemu, jeśli ogół tak
postąpi – zasada suwerenności narodu
Wykład nr 2
2014-11-19
9
TEORIE POWSTANIA PAŃSTW
f) Koncepcja podboju i przemocy:
•
Państwo powstało jako rezultat podboju
jednych ludów przez inne i stosowania
przemocy przez zwycięzców wobec
pokonanych, aby utrzymać ich w ryzach
•
Przedstawiciele tej koncepcji traktowali
walkę pomiędzy grupami społecznymi jako
podstawowy i niezmienny proces społeczny
•
Podział w państwie na rządzących i
rządzonych opierał się na odmienności
pochodzenia i różnicy ras
•
Państwo to instrument panowanie
silniejszych nad słabszymi
Wykład nr 2
TEORIE POWSTANIA PAŃSTW
g) Koncepcja rozwarstwienia klasowego:
•
Powstanie państw było wynikiem, szeregu
wewnętrznych przeobrażeń, przede
wszystkim ekonomicznych, jakie dokonały
się we wcześniej jednorodnych społecznie,
politycznie i ekonomicznie społecznościach
wspólnoty pierwotnej
•
Pojawiła się własność prywatna – co
spowodowała podział społeczeństw na
posiadaczy środków produkcji i ich
nieposiadających
•
Państwo miało służyć utrzymaniu tego
podziału przy pomocy aparatu przymusu
Wykład nr 2
2014-11-19
10
TEORIE POWSTANIA PAŃSTW
i)
Gęstość zaludnienia:
j) Państwo jako przedsięwzięcie
hydroinżynieryjne:
•
Powstanie państw
•
Teoria błędna, gdyż projekty
hydroinżynieryjne nie były przyczyną, ale
skutkiem powstania państw
Wykład nr 2
TEORIE POWSTANIA PAŃSTW
h) Zjawisko wtórnego powstawania państw:
•
W 1900 r. istniało 55 suwerennych państw; w
2000 r. 193
•
Powstanie nowych państw:
o
Wyzwolenie się narodu z zależności od
innego narodu zorganizowanego w
państwo (dekolonizacja Afryki)
o
Oderwania części terytorium określonego
państwa i utworzenie na nim nowego
państwa (np. Bangladesz)
o
Utworzenie nowego państwa na podstawie
aktu prawa międzynarodowego (Izrael)
Wykład nr 2
2014-11-19
11
ETAPY ROZWOJU SPOŁECZEŃSTW
•
Horda – egalitarna społeczność przedrolnicza (kilkanaście
osobników)
•
Plemię:
•
powstało w wyniku wynalezienie rolnictwa
•
Własność prywatna
•
Opierało się na więzach pokrewieństwa i wierzeniach religijnych
•
Prawo oparte o samosądy (zemsta)
•
Państwo:
•
Scentralizowane źródło władzy i prawa
•
Wyłączne prawo do dysponowania legalnymi środkami przymusu
•
Charakter terytorialny a nie oparty na pokrewieństwie
•
Elity polityczne
Wykład nr 2
WARUNKI POWSTANIA PAŃSTWA
•
Wystarczająca obfitość zasobów,
potrzebnych do wytworzenia
nadwyżek ponad niezbędne potrzeby
życiowe (np. za pośrednictwem
rolnictwa)
•
Społeczność na tyle duża, by mógł się
pojawić podstawowy podział pracy
oraz elity rządzące
•
Ograniczony obszar umożliwiający
gęstość zaludnienia i aby poddani nie
mogli ucieczką bronić się przed
przymusem
Wykład nr 2