2014-11-19

1

GENEZA PAŃSTWA

Wykład nr 2

STAN NATURY

•

Stan natury to stan przed
powstaniem państwa

•

Stan natury to metafora filozoficzna,
służąca rozważaniom nad naturą
ludzką, próbą ustalenia hierarchii
ludzkich cnót, które społeczeństwo
polityczne miało w zamierzeniu
rozwijać

•

Anarchia

Wykład nr 2

2014-11-19

2

STAN NATURY

•

Stan natury wg T. Hobbesa:

Ludźmi kieruje przede
wszystkim strach przed
gwałtowną śmiercią
Przyczyny waśni: rywalizacja,
strach żądza chwały
Stan „wojny wszystkich ze
wszystkimi”
Państwo Lewiatan

Wykład nr 2

STAN NATURY

•

Stan natury wg J. Locke`a:

Łagodniejsza wizja niż u Hobbesa – stan
natury to okres pomyślności
Jedynie państwo jest skuteczne w
realizacji zadania ochrony naturalnej
wolności i własności człowieka
Jednakże istnieje ryzyko, że państwo
stanie się tyranem, więc ludzie mają
prawo do buntu przeciwko
niesprawiedliwej władzy
Na tej koncepcji została oparta Deklaracja
niepodległości Stanów Zjednoczonych

Wykład nr 2

2014-11-19

3

STAN NATURY

•

Stan natury wg J. Locke`a:

Podstawowe funkcje państwa:

a) Tworzenie praw pozytywnych
b) Egzekwowanie tych praw
c) Obrona społeczeństwa przed

wrogiem zewnętrznym

Wykład nr 2

STAN NATURY

•

Stan natury wg J. J. Rousseau:

Idealistyczna wizja stanu natury
Człowiek w stanie natury ucieka
zamiast walczyć
Boi się głodu i chłodu, ale nie
nagłej śmierci
Nierówności między ludźmi
upatrywał w rozwoju
technologii (np. rolnictwa) i
własności prywatnej

Wykład nr 2

2014-11-19

4

STAN NATURY

•

Krytyka klasycznych koncepcji:

Nie wyjasniały genezy państwa
To życie we wspólnocie, a nie w samotności jest naturalnym
stanem, wynikającym z naszej natury
Przed postaniem państw za akty przemocy były odpowiedzialne
nie jednostki ale grupy
Źródła zachowań kooperatywnych (społecznych):

•

Dobór krewniaczy

•

Altruizm odwzajemniony - polega na dokonywaniu aktów
altruizmu w sytuacjach, w których prawdopodobieństwo
odwzajemnienia pomocy (przez obiekt) i
prawdopodobieństwo potrzeby pomocy w przyszłości jest jak
największe

Wykład nr 2

OD MAŁPIEGO PRZODKA PO DRAPACZE CHMUR

•

Ewolucja -wspólny przodek

•

99% wspólnych genów

•

Agresywna obrona terytorialna

•

Umiejętność współpracy w celu zdobycia
władzy

•

Karanie i poczucie winy za złamanie zasad
obowiązujących w stadzie (system norm)

•

Na czele stada samiec alfa, który ma zdolność
rozstrzygania konfliktów i ustalania reguł ze
względu na swój status w hierarchii

•

Podobnie jak małpi przodkowie działamy
często emocjonalnie

Wykład nr 2

2014-11-19

5

OD MAŁPIEGO PRZODKA PO DRAPACZE CHMUR

•

Duży mózg jest potrzebny do współpracy – umiejętność
zapamiętywania zachowań innych jednostek

•

Duży mózg pozwolił na wykształcenie się mowy

•

Mowa doprowadziła do zwielokrotnienia możliwości współpracy
oraz tworzenia abstrakcji i teorii przypisujących siłę sprawczą
niewidzialnym bytom (religia – kult zmarłych)

•

Religia to myślowy model rzeczywistości mający wyjaśnić to co jest

niewytłumaczlane (np. susze są wynikiem gniewu bogów, który
może uśmierzyć rytuał)

•

Rytuał stanowi ważny element odróżniający jedną społeczność od
drugiej; jest elementem jej tożsamości

Wykład nr 2

TEORIE POWSTANIA PAŃSTW

a) Koncepcja teistyczna:

•

Wiąże ona powstanie państwa z
działaniem istoty nadprzyrodzonej

•

W niektórych ujęciach tych
koncepcji bóg się wcielał w osobę
władcy lub był po prostu władcą

Wykład nr 2

2014-11-19

6

TEORIE POWSTANIA PAŃSTW

b) Koncepcja teologiczna:

•

Wg św. Augustyna przejście od
stanu przedpaństwowego do
państwa nastąpiło wskutek
zepsucia się natury ludzkiej

•

Bóg dawał władzę dobrym i złym; za
każdym razem za ich pośrednictwem
realizował swoje plany – zatem
chrześcijanie powinni tolerować każdego
władcę

Wykład nr 2

TEORIE POWSTANIA PAŃSTW

b) Koncepcja teologiczna:

•

Wg św. Tomasza z Akwinu dziełem
Boga jest jedynie sama idea
państwa, natomiast samo państwo
jest dziełem ludzi stąd też nie
każde państwo jest państwem
dobrym

•

Posłuszeństwo wobec władcy było
nakazem prawa natury

•

Naczelną zasadą była hierarchia
społeczna - feudalizm

Wykład nr 2

2014-11-19

7

TEORIE POWSTANIA PAŃSTW

c) Koncepcja powstania państwa w

drodze naturalnego rozwoju:

•

Wg Arystotelesa człowiek ze swej natury
jest stworzony do życia w państwie

•

Naturalna droga powstania państwa jako
społecznej wspólnoty wyraża się w tym,
że kształtowało się ono od mniejszych
wspólnot (rodzina, klan, plemię) do
wspólnoty państwowej

•

Państwo jest wspólnotą równych
(żołnierzy i prawodawców), a nie
wszystkich

Wykład nr 2

TEORIE POWSTANIA PAŃSTW

c) Koncepcja powstania państwa w

drodze naturalnego rozwoju:

•

Arystoteles sformułował ideę podziału
zadań w państwie i wyróżnił trzy czynniki
władcze:

Obradujący
Rządzący, podporządkowany
zgromadzeniu
Sądzący zgodnie z zasadami
sprawiedliwości

Wykład nr 2

2014-11-19

8

TEORIE POWSTANIA PAŃSTW

d) Koncepcja patriarchalna:

•

Koncepcja utożsamiająca
państwo z rodziną

•

W tej teorii władza królewska
wywodzi się z tradycji władzy
ojca rodziny – obowiązek
posłuszeństwa

•

Koncepcja charakterystyczna
dla monarchii
absolutystycznych

Wykład nr 2

TEORIE POWSTANIA PAŃSTW

e) Koncepcja dobrowolnej umowy społecznej:

•

Państwo jest wytworem społeczeństwa, a jego ustrój
najlepiej odpowiada jego interesom

•

Powstanie państwa to proces historyczny, uwarunkowany
czynnikami społecznymi o charakterze wewnętrznym,
zaistniałym w trakcie rozwoju pierwotnej wspólnoty, gdy
wyczerpały się możliwości trwania w stanie
dotychczasowym i pojawiły się nowe potrzeby

•

Ludzie umówili się, że przekażą prawo rządzenia sobą
pewnej jednostce lub ciału zbiorowemu, jeśli ogół tak
postąpi – zasada suwerenności narodu

Wykład nr 2

2014-11-19

9

TEORIE POWSTANIA PAŃSTW

f) Koncepcja podboju i przemocy:

•

Państwo powstało jako rezultat podboju
jednych ludów przez inne i stosowania
przemocy przez zwycięzców wobec
pokonanych, aby utrzymać ich w ryzach

•

Przedstawiciele tej koncepcji traktowali
walkę pomiędzy grupami społecznymi jako
podstawowy i niezmienny proces społeczny

•

Podział w państwie na rządzących i
rządzonych opierał się na odmienności
pochodzenia i różnicy ras

•

Państwo to instrument panowanie
silniejszych nad słabszymi

Wykład nr 2

TEORIE POWSTANIA PAŃSTW

g) Koncepcja rozwarstwienia klasowego:

•

Powstanie państw było wynikiem, szeregu
wewnętrznych przeobrażeń, przede
wszystkim ekonomicznych, jakie dokonały
się we wcześniej jednorodnych społecznie,
politycznie i ekonomicznie społecznościach
wspólnoty pierwotnej

•

Pojawiła się własność prywatna – co
spowodowała podział społeczeństw na
posiadaczy środków produkcji i ich
nieposiadających

•

Państwo miało służyć utrzymaniu tego
podziału przy pomocy aparatu przymusu

Wykład nr 2

2014-11-19

10

TEORIE POWSTANIA PAŃSTW

i)

Gęstość zaludnienia:

j) Państwo jako przedsięwzięcie
hydroinżynieryjne:

•

Powstanie państw

•

Teoria błędna, gdyż projekty
hydroinżynieryjne nie były przyczyną, ale
skutkiem powstania państw

Wykład nr 2

TEORIE POWSTANIA PAŃSTW

h) Zjawisko wtórnego powstawania państw:

•

W 1900 r. istniało 55 suwerennych państw; w
2000 r. 193

•

Powstanie nowych państw:

o

Wyzwolenie się narodu z zależności od
innego narodu zorganizowanego w
państwo (dekolonizacja Afryki)

o

Oderwania części terytorium określonego
państwa i utworzenie na nim nowego
państwa (np. Bangladesz)

o

Utworzenie nowego państwa na podstawie
aktu prawa międzynarodowego (Izrael)

Wykład nr 2

2014-11-19

11

ETAPY ROZWOJU SPOŁECZEŃSTW

•

Horda – egalitarna społeczność przedrolnicza (kilkanaście
osobników)

•

Plemię:

•

powstało w wyniku wynalezienie rolnictwa

•

Własność prywatna

•

Opierało się na więzach pokrewieństwa i wierzeniach religijnych

•

Prawo oparte o samosądy (zemsta)

•

Państwo:

•

Scentralizowane źródło władzy i prawa

•

Wyłączne prawo do dysponowania legalnymi środkami przymusu

•

Charakter terytorialny a nie oparty na pokrewieństwie

•

Elity polityczne

Wykład nr 2

WARUNKI POWSTANIA PAŃSTWA

•

Wystarczająca obfitość zasobów,
potrzebnych do wytworzenia
nadwyżek ponad niezbędne potrzeby
życiowe (np. za pośrednictwem
rolnictwa)

•

Społeczność na tyle duża, by mógł się
pojawić podstawowy podział pracy
oraz elity rządzące

•

Ograniczony obszar umożliwiający
gęstość zaludnienia i aby poddani nie
mogli ucieczką bronić się przed
przymusem

Wykład nr 2