Roman Jakobson (1896-1982)

Wyróżniamy następujące czynniki charakterystyczne dla aktów mowy w komunikacji

kontekst

komunikat

NADAWCA ………………………………………. ODBIORCA

kontakt

kod

Aby 

 

 komunikat

 

  był efektywny musi:

 

 



 być zastosowany do kontekstu (coś oznaczać)



 być zakodowany kodem zrozumiałym zarówno dla odbiorcy jak i nadawcy



 przejść przez fizyczny kanał komunikacyjny (kontakt między N i O)

Każdy z tych sześciu czynników determinuje inną funkcję języka.

Schemat czynników można uzupełnić schematem funkcji języka:

poznawcza

poetycka

emotywna ………………….. konatywna

fatyczna

metajęzykowa

Wg Jakobsona w aspekcie komunikacyjnym wyróżniamy następujące funkcje języka:



 Poznawcza – to rola języka w procesach poznania świata przez człowieka. Pozwala 
na wyrażanie myśli, idei, pojęć. Realizuje się przede wszystkim w przekazywaniu 
informacji, oznaczaniu. Funkcja ta spełnia zasadniczy cel licznych komunikatów.



 Emotywna – wskazuje ona na bezpośrednie wyrażenie postawy mówiącego wobec 
tego, o tym o czym on mówi. Jej zadaniem jest wywarcie na odbiorcy wrażenie 
pewnej emocji (prawdziwej lub udanej).



 Konatywna – inaczej funkcja perswazyjna, ukazuje to jej zasadnicze działanie. Jej 
głównym celem jest wywieranie wpływu na odbiorcę. Na poziomie tekstu funkcja ta 
realizuje się w sposób najczystszy w zdaniach trybu rozkazującego („Pij!”)

Te 3 funkcje wg Jakobsona są najbardziej podstawowe – tworzą tzw. trójkątny model 
językowy Bühlera.



Fatyczna – nakierowana jest ona na kontakt jaki rozpoczynają i przedłużają nadawca i
odbiorca w trakcie trwania komunikacji. Dzięki niej za pomocą języka stwarzamy i
podtrzymujemy stosunki społeczne. Na poziomie tekstu realizuje się w wyrażeniach
typu: „Halo, czy pan mnie słyszy?”, „Uhm” itp.



 Metajęzykowa – nastawiona jest na kod którym posługują się nadawca 

i odbiorca. Realizuje się w momentach gdy sam komunikatu zostaje sprowadzony do kodu.
Np. „Rozumie pan, co powiedziałem?”



  Poetycka   –   inaczej   funkcja   estetyczna.   Realizuje   się,   przy   nastawieniu   na   sam
komunikat. Konstruując komunikat dobieramy z naszego słownika słowa najbardziej
odpowiednie.   Jeśli   właśnie   ta   funkcja   w   tekście   dominuje   mamy   do   czynienia   z
tekstem poetyckim



  Przedstawieniowa (poznawcza, denotatywna)  – rola języka  w procesach poznania
świata  przez człowieka.  Pozwala na wyrażanie  myśli,  idei,  pojęć. Realizuje  się w
przekazywaniu   informacji,   oznaczaniu.   Spełnia  zasadniczy  cel   licznych
komunikatów.



 Emotywna – wskazuje na bezpośrednie wyrażenie postawy mówiącego wobec tego, o
czym   mówi.   Zadaniem   jest   wywarcie   na   odbiorcy   wrażenie   pewnej  emocji
(prawdziwej lub udanej).



 Konatywna (perswazyjna) - głównym celem jest wywieranie wpływu na odbiorcę.

Na poziomie tekstu realizuje się w sposób najczystszy w zdaniach trybu rozkazującego.

Jakobson - binaryzm

•

Jednostką podstawową w fonologii jest cecha dystynktywna.

•

Fonem to zespół (wiązka) cech dystynktywnych. 

•

System fonologiczny to system cech dystynktywnych,  oparty na 
opozycjach binarnych:

CZŁON NACECHOWANY : CZŁON NIENACECHOWANY
Człon nacechowany ma mniejszy zakres występowania.

Jakobson - TWÓRCA FONOLOGII DIACHRONICZNEJ

•

mutacja fonologiczna: zmiana fonetyczna powoduje zmianę w systemie 
fonologicznym. 

•

Ogólna formuła: A:B 

◊

 A1:B1

 

•

DEFONOLOGIZACJA: zanik różnic fonologicznych. Między A i B istnieje relacja 
fonologiczna, natomiast między A1 i B1 takiej relacji nie ma.

•

FONOLOGIZACJA: powstanie różnic fonologicznych. Między A i B nie istnieje 
różnica fonologiczna, natomiast różnica taka zachodzi między A1 i B1. 

Emilio Alarcos LLORACH

•

FONOLOGIZACJA  - wzbogacenie systemu, 

pojawienie się nowego fonemu

•

DEFONOLOGIZACJA - zubożenie systemu

liczba fonemów systemu ulega redukcji

•

 TRANSFONOLOGIZACJA - zmiana 

wewnętrznej struktury systemu 

liczba fonemów nie wzrasta ani nie maleje. 

 

Np. gdy opozycja izolowana staje się proporcjonalna lub proporcjonalna staje 

się izolowana. 

Vilem Mathesius (1882-1945)

•

Badania składniowe nad związkami paradygmatycznymi

•

 Określano, które elementy systemu mogą pełnić funkcję

           tematu                a które                rematu
     (datum, tego, co znane;         (novum, tego, co nowe;
      czego zdanie dotyczy),

          co się mówi o czymś).

Bo celem nadawcy jest przekazanie odbiorcy nowych treści.
(T) Ten most (R) zbudował Cezar.  (T) Cezar (R) był wybitnym wodzem.

•

Tematem mogą być: Rematem mogą być:
·     wyrażenia                      • wyrażenia
       wskazujące: to

                      predykatywne:

·     imiona własne: Cezar

           był wybitnym wodzem,

·     deskrypcje określone:

           zbudował most

       pierwszy cesarz Rzymu