Kartografia – wykłady
3.10.2013
Literatura:
1. Lech Ratajski „Metodyka kartografii społeczno-gospodarczej”
2. Lech Ratajski, B. Winid „Kartografia ekonomiczna”
3. K. Kocianowski, J. Kwiatek „Wykresy i mapy statystyczne”
Sposoby przedstawiania danych statystycznych:
- wykresy
- diagramy
- kartodiagramy
- kartogramy
- metoda kropkowa
- metoda izolinii
- metoda sygnaturowa
- metoda zasięgów
-metoda chorochromatyczna
WYKRESY
WYKRES – graficzne przedstawienie funkcji jednej lub wielu zmiennych. Budowany jest zawsze w
układzie współrzędnych (różnica między wykresem a diagramem), które zwykle są pokazywane na
rysunku.
WYKRESY rozumiane jako graficzny wyraz zależności pomiędzy wieloma lub dwiema zmiennymi.
Jedną zmienną jest zawsze wartość liczbowa zjawiska, pozostałymi zmiennymi mogą być miary czasu,
powierzchni odniesienia, wieku, liczebności populacji itp.
Wykresy stosowane są na mapach dużo rzadziej niż diagramy. Przyczyną tego jest ich bardziej
skomplikowany obraz, trudniejszy do natychmiastowego odczytania. Drugą przyczyną jest stosunkowo
duża powierzchnia ich rysunku, zasłaniająca obszar mapy. Chętniej stosuje się wykresy jako
uzupełnienie treści mapy, rysując je na marginesach.
Mapa ≠ wykres
W zależności od liczby zmiennych i ich układu wyróżniamy różne rodzaje wykresów. Dzielimy na:
a) Liczbę
b) Układ
Najprostsze są wykresy w układzie dwóch zmiennych (wykresy zawsze płaskie) we współrzędnych
prostokątnych (wykresy prostokątne) (oś xy) lub biegunowych (układ centryczny – wykresy
biegunowe).
WYKRESY POSTOKĄTNE (w zależności od przeznaczenia):
a) Wykresy liniowe
b) Wykresy słupkowe
c) Wykresy kropkowe
WYKRESY LINIOWE mogą być prezentowane w różnych układach współrzędnych. Najczęściej skala
jest regularna i arytmetyczna.
WYKRESY LINIOWE ARYTMETYCZNE – równa podziałka
WYKRESY LINIOWE SEMILOGARYTMICZNE – logarytm podstawą osi – jedna z osi proporcjonalna i
druga – logarytmiczna.
Różnica – wykres arytmetyczny uwypukla zmiany absolutne, a w semilogarytmicznych tempo zmian.
Wykres semilogarytmiczny nie może zastąpić całkowicie wykresu arytmetycznego.
Podział:
I. WYKRESY LINIOWE PROSTE – jedna funkcja w postaci linii
II. WYKRESY LINIOWE ZŁOŻONE – przedstawia jednocześnie kilka funkcji postaci kilku linii/ W
zależności od wzajemnego stosunku tych funkcji wybierają one różną postać graficzną i
odpowiednią nazwę:
a) WYKRES LINIOWY RÓWNOWAŻNY – przedstawia kilka zjawisk za pomocą
zróżnicowanych linii ( wykresy osobno, nie mają ze sobą nic wspólnego) i wszystkie są
odniesione do tej samej osi i do początku układu (kilka nałożonych na siebie wykresów
liniowych)
(Równoważne – wszystkie są tak samo ważne)
b) WYKRES LINIOWY SUMARYCZNY – pokazuje kilka zjawisk cząstkowych traktowanych jako
składnik większej całości. Dla pierwszego składnika linią odniesienia jest oś współrzędnych
(dodajemy składniki do siebie = SUMA), dla następnych linia wykresu poprzedniego. W
ten sposób wykres ostatniego, najwyższego składnika reprezentuje jednocześnie sumę
wszystkich składników.
c) WYKRES LINIOWY STRUKTURALNY – pokazuje wzajemne stosunki składników całości,
lecz w ujęciu procentowym, dlatego linia sumy traktowana jest jako 100% i na wykresie
przedstawiona jest w postaci linii prostej równoległej do osi x. Zmienny przebieg mają
tylko linie poszczególnych składników. Odległość każdej z tych linii do osi x-ów równa się
sumie składników wyrażonych w procentach.
Wykresy sumaryczne i strukturalne są dla większej przejrzystości prawie zawsze pokryte
znakami powierzchniowymi (szrafom, deseniem).
WYKRESY SŁUPKOWE są odpowiednikiem wykresów liniowych, a różnią się przede wszystkim formą
graficzną i dyskretnym (nieciągłym) zobrazowaniem zjawisk. Można powiedzieć, że wykres słupkowy
przedstawia przebieg zjawisk drogą próbkowania w odniesieniu do konkretnych momentów
czasowych.
Wyróżnione momenty w czasie – można wybrać tylko charakterystyczne daty np. co 5, 10, 15 lat).
Używany, kiedy brakuje danych; liniowy – pełen danych.
Rodzaje:
I.
SŁUPKI PROSTE – odpowiadają wykresom liniowym prostym i przedstawia tylko jedną
funkcję. (słupki stojące, leżące, schodkowe)
II.
SŁUPKI GRUPOWANE - nawiązują do wykresów liniowych równoważnych, zasady
konstrukcji są jednak inne. (grupy słupków stojące obok siebie)
III.
SŁUPKI SUMARYCZNE – budowane są na tej samej zasadzie co wykresy liniowe
sumaryczne
IV.
SŁUPKI STRUKTURALNE – odpowiadają wykresom liniowym strukturalnym
HISTOGRAM – jest słupkowym odpowiednikiem wykresów częstotliwości. Cały zbiór danych
liczbowych jest uprzednio zgrupowany w przedziały klasowe (najczęściej budowane są w
jednakowych przedziałach).
HISTOGRAM PARZYSTY – jest specjalnym połączeniem dwóch histogramów odnoszących się do tych
samych przedziałów klasowych. (Piramida wieku jest histogramem parzystym)
WYKRESY KROPKOWE – nie są przeznaczone do umieszczania na mapie, służą m.in. do
przedstawiania koncentracji lub rozproszenia zespołu zjawisk. Każdy punkt umieszczony na wykresie
jest obrazem wzajemnej zależności dwóch zmiennych x i y. Zespół takich punktów jest wyrazem
korelacji pomiędzy dwoma szeregami zmiennych. Korelacja może być pozytywna lub negatywna.
Pierwszy rodzaj mamy wtedy, gdy wartości jednej zmiennej wzrastają (lub) opadają i jednocześnie
wartości drugiej zmiennej.
Wzrost – pozytywny spadek-negatywny
WYKRESY BIEGUNOWE (CENTRYCZNE) – podobnie jak poprzednie prostokątne wyrażają również
tylko zależność dwóch zmiennych. Wartości jednej zmiennej mierzone są od początku układu
(bieguna), 2giej zmiennej odległością kątową, liczoną w prawo od promienia skierowanego w górę
a) liniowe b) słupkowe c)kropkowe
WYKRESY ZALEŻNOŚCI TRZECH ZMIENNYCH – obrazem funkcji trzech zmiennych jest taki obraz, w
którym każdy punkt jest określany przez trzy współrzędne. Warunek ten spełniają dwa układy
współrzędnych:
a) układ trójkątny (jest układem płaskim)
b) układ sześcienny (przestrzenny) – jest układem bryłowym
WYKRES TRÓJKĄTNY – zwany trójkątem Ossana. Jest to trójkąt równoboczny, którego każdy bok służy
za oś układu. Każda z osi charakteryzuje się jeden z elementów struktury przedstawionego zjawiska,
przy czym struktura ta musi być w tym przypadku trójdzielna. Przedstawiając strukturę wiekową
ludności możemy wydzielić tylko 3 grupy np. ludność w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i
poprodukcyjnym.
WYKRESY BRYŁOWE (PRZESTRZENNE)
WYKRESY WSKAŹNIKOWE – wartość graniczna np. 0 (powyżej [kolor czerwony] lub poniżej [kolor
niebieski] średniej). Odchylenie od wartości stałej lub od średniej.
DIAGRAMY – 10.10.2013
DIAGRAMY są to zwarte figury, najczęściej geometryczne o łatwo wymierzalnych parametrach,
pozwalających w stosunkowo prosty sposób obliczyć ich wielkość i poszczególne elementy składowe,
które reprezentują wartość liczbową zjawisk i obiektów.
Podstawową cechą odróżniającą rodzaje diagramów jako znaków odzwierciedlających wielkość
zjawisk jest sposób ich mierzenia, czyli właściwości metryczne.
a) Ze względu na liczbę parametrów i sposób pomiaru diagramu dzielimy na:
- diagramy jednoparametrowe (najczęstszy)
- diagramy wieloparametrowe
- diagramy specjalne
I. DIAGRAMY JEDNOPARAMETROWE
a) diagramy słupkowe
b) diagramy wierno powierzchniowe
c) diagramy wiernoobjętościowe
DIAGRAM SŁUPKOWY – wyraża wielkość liczb zjawiska przez wysokość słupka ( wysok. jest j. param.)
szerokość słupka, jego pozycja i kształt nie odgrywają innej roli niż cech odróżniających i wartości
estetycznych. Spełniony powinien być nie tylko warunek, aby elementy niezamierzone posiadały
zawsze jednakowy rozmiar (jednakowe podstawy). Sens diagramu słupkowego określany jest zawsze
w legendzie przez podanie sposobu mierzenia. Wyraża się on w równości:
W = nh
W – reprezentowana wartość liczb
n – jednostkowa wartość liczbowa zjawiska odniesiona do jednostki
DIAGRAMY WIERNOPOWIERZCHNIOWE – wyr. Wartości liczbowej zjawiska jest powierzchnia figury
geometrycznej. Wzrasta ona proporcjonalnie do wzrostu wartości liczbowej zjawiska.
Najczęściej stosowane figury geometryczne:
- kwadrat – diagram kwadratowy
- koło - diagram kolisty
- półkole – diagram półkolisty
Unika się trójkąta – złudzenie optyczne
DIAGRAM KWADRATOWY – budowany jest zgodnie ze wzorem: Obliczanie reprez. Wartości:
DIAGRAM KOŁOWY – łatwy do rysowana oraz da się łatwo dzielić na sektory obrazując strukturę.
Diagram kołowy buduje się na podstawie wzoru:
r= pr. Koła , W=w. liczb. Zjaw, m=miara jedn. w.l.z
DIAGRAM PÓŁKOLISTY – jest odmianą diagramu kołowego, używany jest najczęściej w zestawieniach
parzystych w celu porównania 2 zjawisk. Promień półkola i „W” oblicza się:
;
DIAGRAMY WIERNOOBJĘTOŚCIOWE – wyrażeniem wartości liczbowej zjawiska jest objętość figury
geometrycznej. Wzrasta ona proporcjonalnie do wzrostu wartości liczbowej zjawiska.
Wyróżniamy m.in. :
- diagram sześcienny
- diagram kulisty
- diagram ostrosłupowy
Poprawność szacunków zmniejsza się ze zwiększeniem się liczby wymiarów badanych figur.
II. DIAGRAMY WIELOPARAMETROWE – o tego typu diagramach mówimy wówczas, gdy zmienność
powierzchniowa lub objętościowa figur w zbiorze zależna jest od każdorazowej zmienności wszystkich
parametrów niezależnie od siebie, tzn. bez zachowania stałej między nimi proporcji
a) DIAGRAMY WP. PŁASKIE – prostokąt, elipsa, romb (3 informacje ilościowe)
b) DIAGRAMY WP. BRYŁOWE – walec, prostopadłościan (5 informacji ilościowych)
DIAGRAM PROSTOKĄTNY – znany również jako znak Warzara, ma on 2 zmienne parametry – boki a i
b. Informacją liczbową może być reprezentowana przez każdy z boków oraz ogólną powierzchnię
będącą iloczynem tych boków. Skutkiem tego jej treść merytoryczna winna być dobrana odpowiednio
do tych możliwości. Musi ona spełniać: P=ab
III. DIAGRAMY SPECJALNE
a) CENTRYCZNE
b) SEGMENTOWE
DIAGRAMY SEGMENTOWE – powstają w wyniku powtórzenia szeregów regularnych figur
jednakowych lub jednakowych rysunków, do których przypisana jest odpowiednia wartość
DIAGRAMY OBRAZKOWE – wyrażają wartość jakiegoś zjawiska przez odpowiednią wielkość znaku
obrazkowego np. wizerunek traktora do przestawienia wielkości ich produkcji.
DIAGRAM PROSTY – diagram ukazujący jeden fakt. Można go jednak dalej rozbudowywać tak, aby
zwiększyć zawartą informację. Rozbudowa ta może się odbywać przez:
a) Podział wewnętrzny (diagramy strukturalne – najczęściej koliste)
b) Podział zewnętrzny (diagramy dynamiczne)
Zasada podziału diagramu kołowego na sektory:
a) Godz. 12:00, zgodnie ze wskazówkami zegara
b) 1% = 336’ = 36
c) godz. 11.55 – elementy inne; pozostałe
DIAGRAMY DYNAMICZNE – kiedy zjawisko dynamicznie rośnie
DIAGRAMY PORÓWNAWCZE
a) trójkowe
b) parzyste, kołowe
c) ćwiartkowe
LEGENDY – SKALA , TYTUŁ – co? gdzie? kiedy?
KARTODIAGRAMY – diagramy na mapie
METODY JAKOŚCIOWE PRZEDSTAWIEŃ KARTOGRAFICZNYCH
17.10.2013
Mapa jako narzędzie komunikowania się, czyli służące przekazywaniu informacji, poza zasadniczą
właściwością oddawania sensu rozmieszczenia służy przede wszystkim ocenie przedstawianych
zjawisk i obiektów.
METODY:
a) JAKOŚCIOWE (nie mówią ile czego jest, tylko gdzie i jakie)
b) ILOŚCIOWE (odwrotnie: liczebność, natężenie)
I. METODY JAKOŚCIOWE – rozróżnienie przedstawienia elementów rzeczywistości według ich cech
jakościowych pojawiło się w momencie pierwszego przekazu kartograficznego.
Metody zależnie od elementów odniesienia treści oraz możliwości graficznych odróżnienia
a) SYGNATUROWA (ILE)
b) ZASIĘGÓW
c) CHOROCHROMATYCZNA (powierzchniowa lub tła jakościowego)
METODA SYGNATUROWA – polega na oznaczaniu na mapie pozycji obiektów obserwowanych w
rzeczywistości za pomocą znaków punktowych bądź liniowych i rozróżnienia ich wyrazu graficznego
odpowiednio do charakterystyki cech jakościowych obiektów.
a) SYGNATURY PUNKTOWE
b) SYGNATURY LINIOWE
Dla rozróżnienia cech jakościowych stosujemy różne kształty, kolory, walory (jasność) i deseń sygnatur.
SYGNATURY PUNKTOWE ze względu na kształt:
a) geometryczne
b) symboliczne
c) obrazkowe
d) literowe
SYGNATURY GEOMETRYCZNE- mają postać prostych figur geometrycznych. Ich kształt nie przypomina
w niczym rzeczywistego kształtu przedstawianego obiektu (nie ma informacji co jest przedstawione).
Zalety: łatwość grupowania wg kształtu, regularne kształty można łatwo umiejscowić na mapie.
Wariantem sygnatur geometrycznych są sygnatury mieszane, które powstają poprzez wpisanie
kształtu lub litery.
SYGNATURY SYMBOLICZNE – rozwinięcie sygnatur geometrycznych spełniając częściowo zasadę
izomorfizmu treści i postaci. Sygnatury symboliczne mogą być wzbogacone przez barwę lub deseń.
(Przykład: sygnatury surowców - . kamienny, ropa naftowa, gaz ziemny)
MIESZANE – figura przewodnia + szczegóły częściowo można się domyślić
SYGNATURY OBRAZKOWE – nawiązują swym kształtem do zewnętrznego wyglądu reprezentowanego
obiektu (jak najdokładniej). Dokładność lokalizacji – słaba. Umieszczane na mapach, w których nie jest
ważna dokładna lokalizacja. Podobnie jak sygnatury symboliczne służą do rozbudowania sygnatur
geometrycznych.
Różnica między sygn. obrazkową a sygn. symboliczną - pierwsza jest możliwie jak najbardziej
dokładna.
SYGNATURY LITEROWE – litery umieszczone w miejscu występowania danego zjawiska na mapie.
Najczęściej sygnatury literowe będą stosowane do oznaczenia złóż surowców. Litery alfabetu
łacińskiego, symbole z tablicy Mendelejewa.
II. SYGNATURY LINIOWE – położenie punktów (brzeg linii) jest najistotniejszą cechą rozróżniającą.
Pozostałe cechy odr. sens. semantyczny: kolor, jasność (walor), deseń. Rozróżnienia te pozwalają
rozróżnić charakter kategorii poszczególnych obiektów (granice, drogi, rzeki)
a) SYGNATURY LINIOWE ABSTRAKCYJNE są odpowiednikami geometrycznych sygnatur
punktowych (mapa połączeń liniowych)
b) SYGNATURY LINIOWE SYMBOLICZNE mogą nawiązywać do skojarzeń użytego koloru (rzeki –
niebieski)
c) SYGNATURY LINIOWE OBRAZKOWE (rzadkie) – dostosowują się jak najbardziej
(najdokładniej) do wyglądu (np. tory kolejowe)
Cechy rozróżniające sygnatury liniowe:
- kolor
- jasność (walor)
- deseń
SYGNATURY ILOŚCIOWE – jest zasadniczą metodą jakościową, w ograniczony sposób pozwala na
prezentację cech ilościowych. Jest to możliwe dzięki uwzględnieniu tzw. wagi optycznej znaków, której
można przypisywać określone wartości liczb. Często stosuje się je do oznaczenia wielkości miast,
jednak sygnatury te nie są mierzalne. Określenie wielkości miasta jest umowne.
Podział na małe, średnie i duże
Ponieważ jednak takie sygnatury pozwalają określić pewne cechy ilościowe, w odróżnieniu od
sygnatur jakościowych, takie sygnatury nazywamy ILOŚCIOWYMI.
Na podstawie ciężaru znaku można dokonywać charakterystyk ilościowych, Nie można zmierzyć
dokładnej ilości, dzielimy na grupy.
METODA ZASIĘGÓW
METODA ZASIĘGÓW (m. jakościowa) – polega ona na oznaczeniu na mapie obszaru występowania
danego zjawiska. (Treść jest zawsze odczytywana w odniesieniu do powierzchni , dlatego też jest to
metoda powierzchniowa)
Szereg typów zasięgów:
- ZASIĘG LINIOWY
- ZASIĘG SYGNATUROWY
- ZASIĘG PLAMOWY
- ZASIĘG OPISOWY
Zasięgi:
a) ZAMKNIĘTY – (stosujemy na mapie wtedy, gdy zasięg występowania prezentowanego
zjawiska jest mniejszy od obszaru przedstawianego na mapie
b) OTWARTY – (występuje na mapie wtedy, gdy mapa przedstawia obszar mniejszy niż obszar
występowania danego zjawiska)
W metodzie zasięgów możliwe jest nachodzenie na siebie (łączenie) zjawisk.
METODA CHOROCHROMATYCZNA
METODA CHOROCHROMATYCZNA (jakościowa) – nazywana popularnie, lecz nieściśle metodą
barwnego lub jakościowego tła (najbardziej odpowiednią byłby termin „metoda jednostek
naturalnych” – takich, których granice zależą od rozmieszczenia zjawisk)
Metoda zasięgów – obszary mogą na siebie zachodzić, w metodzie choro chromatycznej – nie.
Zasada rozłączności – obszary nie mogą na siebie zachodzić (np. Polska-Niemcy, gleba bielicowa-
czarnoziemy) .
Cały obszar jest wypełniony – metoda powierzchniowa
Cały obszar mapy jest podzielony na obszary mniejsze różne pod względem jakościowym (nie ma
pustych przestrzeni – wszystkie obszary są zaznaczone w legendzie), tworzących swego rodzaju
mozaikę. Nie ma obszarów zachodzących na siebie, obowiązuje natomiast zasada rozłączności.
Najczęściej – mapy użytkowania ziemi, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, mapy
glebowe, mapy geomorfologiczne i geologiczne, mapy administracyjne.
Miejscowy plan składa się części tekstowej i obrazkowej.
„Rozporządzenie ministra infrastruktury” z dnia 26 sierpnia 2003r. w sprawie wymaganego zakresu
projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.
METODA KROPKOWA
METODA KROPKOWA (ilościowa) – stosowana do przedstawienia rozmieszczenia ludności (i zwierząt).
Metoda sygnaturowa - 1 kropka = 1 obiekt
Metoda kropkowa - 1 kropka 1 obiekt ; 1 kropka = wiele obiektów
Waga kropki (ile?) – ukazuje w postaci znaku graficznego wielkość liczbową reprezentowanego
zjawiska i stanowi istotę metody kropkowej.
Wielkość zjawiska i jego rozmieszczenie przedstawiają nie poszczególne kropki, ale zbiór kropek
rozmieszczony na danym obszarze.
Prawidłowo wykonana mapa metodą kropkową = czytelność
Ustalenie wagi kropki jest najtrudniejszą i najważniejszą rzeczą w metodzie kropkowej. Zbyt mała
waga kropki powoduje duże nagromadzenie znaków graficznych. W ekstremalnych przypadkach przy
małej wadze kropki dochodzi do zlania się kropek w plamę, co jest niedopuszczalne. Zbyt duża waga
kropki prowadzi do nadmiernej straty informacji.
Pomiędzy kropkami powinna być zachowana odległość (=światło). Niekiedy zachodzi konieczność
stosowania kropek różno wagowych zamiast jedno wagowych.
Dopuszczalna jest tylko wtedy, gdy prezentacja prowadziłaby do zlewania się kropek w plamy.
Sposoby rozmieszczania kropek:
a) SPOSÓB TOPOGRAFICZNY – wyraża rozmieszczenie zjawiska w terenie przez odpowiadające mu
rozmieszczenie zjawiska w terenie przez odpowiadające mu rozmieszczenie kropek na mapie. Oznacza
to, że jednym z zasadniczych etapów wykorzystywania map tym sposobem jest eliminacja obszarów,
na których zjawisko nie występuje (powstają białe plamy –np. tereny niezamieszkałe)
b) SPOSÓB KARTOGRAMICZNY – jest zupełnie inny, polega on na równomiernym rozmieszczeniu
kropek w granicach danej jednostki terytorialnej. Jest to sposób bardziej sztuczny, w który częściowo
zatraca się ideę metody kropkowej.
Jakościowe rozróżnienie – rzadko
Ilościowe – najczęściej kartogram i kartodiagram
KARODIAGRAMY
Ze względu na element odniesienia kartodiagramu dzielimy na:
a) punktowe
b) powierzchniowe
c) liniowe
PUNKTOWE – charakterystyka ilościowa dotyczy konkretnych punktów na mapie (punkty, nie zjawiska
występujące punktowo w rzeczywistości).
Umiejscowienie diagramów:
a) diagram kolisty i sześcienny – znak identyfikujący punkt w centrum figury
b) diagram półkolisty i kwadratowy, trójkątny i prostokątny – znak id punktu – lewy koniec
podstawy
c) diagram słupkowy – w środku podstawy
Zależnie od rozbudowy treści kartodiagramu:
a) prosty
b) złożony
c) sumaryczny i strukturalny
d) strukturalny
KARTODIAGRAM PROSTY – przedstawia tylko jedno zjawisko lub fakt, podając tylko położenie i
wielkość zjawiska
KARTODIAGRAM ZŁOŻONY – przedstawia kilka zjawisk lub faktów jednocześnie. Każde zjawisko lub
fakt jest przedstawiane za pomocą innego rodzaju diagramu np. : jedno za pomocą diagramu
kwadratowego, drugie diagramu kołowego, lub za pomocą takiego samego diagramu, lecz o innym
kolorze lub deseniu.
KARTODIAGRAM SUMARYCZNY STRUKTURALNY– zbiór diagramów umiejscowiony na mapie, z
których każdy ukazuje wielkość przedstawionego zjawiska i jego strukturę, są to zatem diagramy,
których wielkość każdorazową sumę poszczególnych składników. Pozwala on zarówno na
przedstawienie ogólnej sumy przedstawionego zjawiska jak i na odczytanie sumy składników we
wszystkich diagramach mapy np. ośrodki przemysłowe reprezentowane przez liczbę zatrudnionych w
poszczególnych gałęziach przemysłu (będzie się zmieniała zarówno powierzchnia diagramów jak ich
struktura)
KARTODIAGRAM STRUKTURALNY – ukazywanie jedynie różnic strukturalnych dotyczących struktury
danych zjawisk ( nie może dotyczyć sumowania!)
Wszystkie diagramy w kartodiagramie strukturalnym będą jednakowej wielkości, a uwaga czytelnika
będzie skupiała się tylko na podziale struktury.
Kartogramy strukturalne dzielimy na:
a) zwarte
b) rozdzielne (proste i złożone)
Jeżeli mają jednakowe wielkości, a będą różniły się strukturą, to jest to kartodiagram strukturalny.
Jeżeli mają różną wielkość pola figury jest to kartodiagram sumaryczny strukturalny.
KARTODIAGRAMY PORÓWNAWCZE – dwa nałożone na siebie kartodiagramy, przy czym jeden z nich
jest stałej wielkości); przedstawiany zwykle w postaci konturu. Drugi diagram jest zmienny w
zależności od miejsca, w którym się znajduje.
a) prosty
b) sumaryczny
c) złożony
KARTODIAGRAMY DYNAMICZNE – ukazują zmienność danego zjawiska w czasie. Powstają przez
umieszczenie wartości liniowych lub odpowiednich słupków na mapie.
a) liniowy
b) słupkowy parzysty
c) słupkowy prosty
KARTODIAGRAMY POWIERZCHNIOWE – odniesione są na mapie do jednostek powierzchniowych.
Umieszcza się je w centrum j. powierzchniowych:
a) naturalnych - geomorfologiczne
b) sztucznych (najczęściej) – administracyjne
KARTODIAGRAM PROSTY PUNKTOWY – kilka figur dla 1 jednostki podziału administracyjnego
KARTODIAGRAM PROSTY POWIERZCHNIOWY – 1 figura dla 1 jednostki podziału adm.
KARTODIAGRAM EUFORMICZNY – euformizm polega na tym, że wzajemny układ diagramów
sugeruje bardzo ogólny kształt określonego obszaru
KARTODIAGRAM POWIERZCHNIOWY NATURALNY – jednostki zarówno administracyjne jak i
naturalne
KARTODIAGRAM POWIERZCHNIOWY GEOMETRYCZNY – przedstawia charakterystykę ilościową
geometrycznej jednostki powierzchni
KARTODIAGRAM LINIOWY – w kartodiagramach liniowych istnieją 2 zasadnicze rodzaje
prezentowanego zjawiska. W pierwszym rodzaju elementem odniesienia jest jedynie kierunek, w
drugim linia jest odbiciem rzeczywistego przebiegu zjawiska
a) KARTODIAGRAMY WEKTOROWE (zasięgowe, potokowe (np. prądy))
b) KARTODIAGRAMY WSTĘGOWE (np. drogi – proste, złożone, sumaryczne, strukturalne,
porównawcze, dynamiczne, izochroniczne)
SKALA WARTOŚCI w kartodiagramach
a) ciągła
b) skokowa
METODA KARTOGRAMU
- 14.11.13
METODA KARTOGRAMU – metoda powierzchniowa
METODA KARTODIAGRAMU – do punktu lub powierzchni
KARTOGRAM korzysta z metod zrelatywizowanych (przeliczonych, udział w całości)
a) barwa biała – zjawisko nie występuje lub brak danych
b) brak koloru czarnego – zabroniony
c) pogrupowanie jednostek administracyjnych, przedziały od-do
d) jeden kolor w różnych odcieniach
e) zabronione puste obszary
KARTOGRAM – mapa, na której przeciętne nasilenie zjawiska zostaje przedstawione za pomocą
danych relatywnych (danych odniesionych do wartości np. os/m2, samochody/l.mieszkańców ;
procent, udział w całości) w odniesieniu do przyjętych jednostek przestrzennych (najczęściej jednostki
podziału terytorialnego np. gminy, powiaty, województwa, państwa lub jednostki naturalne)
KARTOGRAM – metoda powierzchniowa, a odbiorca mapy przede wszystkim odbiera wielkość znaku
powierzchniowego, czyli pola odniesienia oraz jego intensywność graficzną (gęstość szrafu,
intensywność barwy). Wobec tego jednostki powierzchniowe pokryte intensywnym znakiem
powierzchniowym (barwą lub szrafem) wywołują skojarzenie największej intensywności danego
zjawiska.
Wartości liczbowe wyrażane za pomocą kartogramu mogą być wyrażone w sposób ciągły lub skokowy
(przedziały klasowe i wartości zgrupowane -najczęściej – prawie 100%,).
KARTOGRAMY:
a) SKOKOWE (WŁAŚCIWE) - są najbardziej powszechne, najczęściej stosowane, stanowią istotę
kartogramu – uporządkowanie wartości liczbowych w przedziały klasowe, kartogram jest
czytelny, gdyż ukazuje rozmieszczenie zjawiska w sposób uogólniony
b) CIĄGŁE – stosowane tylko w sytuacjach szczególnych
Prawidłowy kartogram :
a) dobór pól odniesienia
- najczęściej podziały administracyjne, rzadziej naturalne
b) dobór przedziałów klasowych
( nie powinno być więcej niż , gdzie n jest równe liczbie
jednostek administracyjnych np. 16 województw – max 4 klasy)
- rzadko spotyka się powyżej 7 klas
- najczęściej liczba jest nieparzysta, ponieważ wartość średnia znajduje się w przedziale
środkowym
- równoliczna prezentacja przedziałów klasowych
Grupowanie zbiorowości w klasy:
- subiektywny ( na wyczucie) – często
- statystyczny (nie sprawdza się) – możemy przyjmować przedziały o jednakowej wielkości np.
co 5
ANALITYCZNE PRZEDZIAŁY KLASOWE – w wyniku ciągów arytmetycznych i geometrycznych
Drugi przedział nie może być mniejszy niż przedział poprzedni.
c) dobór skali barw
– nie jest przypadkowy, odpowiednia konsekwencja, generalną zasadą jest
to, aby waga optyczna użytych znaków powierzchniowych odpowiadała konsekwentnie
zmiennej wartości liczbowej przedstawianych przedziałów klasowych (jasne kolory- mało
intensywne zjawisko, ciemne – najbardziej intensywne)
Rodzaje kartogramów właściwych:
a) PROSTE – przedstawiają tylko jedno zjawisko, które może być różnie prezentowane
(najczęściej)
- KARTOGRAM PROSTY JEDNORODNY - (najczęściej i najprościej) każda z jednostek
odniesienia pokryta jest kolorem lub deseniem odpowiednio do przyjętej skali barw
- KARTOGRAM PROSTY KWALIFIKOWANY – powstaje w wyniku przyjęcia pewnych
wartości granicznych dla danej zbiorowości, można wyznaczyć obszary pozytywne (barwy
ciepłe) i obszary negatywne (barwy zimne)
- SELEKTYWNY – 2 zjawiska jednocześnie się uzupełniające
- DESENIA KROPKOWEGO – zbliżona do metody kropkowej
- GEOMETRYCZNY – abstrakcyjny podział
b) ZŁOŻONE (rzadko) – powstają przez nałożenie na siebie kilku kartogramów prostych
c) STRUKTURALNE – każdą jednostkę odniesienia dzielimy ze względu na strukturę zjawiska;
mapę dzieli się na pasy
METODA DAZYMETRYCZNA
– 21.11.2013
METODA DAZYMETRYCZNA – stanowi rozwinięcie i modyfikację kartogramów właściwych. Metoda ta
ukazuje obszary posiadające zjawiska jednakowej gęstości, przy czym wyraz tej gęstości ma charakter
skokowy (przedziały klasowe). W odróżnieniu od kartogramu właściwego, gdzie zjawiska (w ujęciu
relatywnym) są odnoszone z góry do przyjętych pól odniesienia, w metodzie dozymetrycznej układ
pól odniesienia wynika ze zmienności zjawiska.
Zgodnie z rzeczywistym zagęszczeniem zjawiska.
Najczęściej – mapy ludnościowe (gęstość zaludnienia), stosowana kiedy jednostki odniesienia
kartogramu są zbyt duże.
Metoda dazymetryczna najlepiej oddaje rozmieszczenie zjawisk, których natężenie nie ma charakteru
płynnego, a występują wyraźne skoki.
Na podstawie mapy kropkowej ≠ podział administracyjny ; naturalnie wyznaczone obszary
kartogram – podział administracyjny ; metoda dazymetryczna – obszary naturalne
METODA IZOLINII
METODA IZOLINII – w metodzie izolinii istotne znaczenie posiada przyjęcie miary ciągłości
pozwalającej przedstawić zjawiska w sposób przestrzennie ciągły, mimo, że w rzeczywistości mogą
one występować w sposób dyskretny lub częściowo ciągły. Miarami tymi są:
a) miary natężenia
b) miary odległości
c) miary ruchu
d) miary odchyleń
Konstrukcja map izolinii polega na identyfikacji 3 wymiarów: x, y (współrzędne geograficzne –
położenie) i z (natężenie).
Izolinie natężenia przedstawiają zmienność przestrzenną natężenia zjawiska w sposób ciągły za
pomocą zbioru linii jednakowych wartości.
a) LINIE IZOMETRYCZNE – izolinie, które powstają w wyniku bezpośrednich pomiarów w terenie,
mogą być weryfikowane na podstawie badań terytorialnych. Położenie takiego punktu na
mapie jest bezpośrednio konfrontowana z odpowiednim położeniem w rzeczywistości.
Założenia linii izometrycznych spełniają poziomice
:
- izohipsy (jednostki wysokości n.p.m. – poziomice dodatnie)
- izobaty (jednostki wysokości n.p.m. – poziomice ujemne)
Oba te rodzaje linii izometrycznych są zwane poziomicami, gdyż wyznaczają poziom w
stosunku do powierzchni zerowej (tzw. poziomu morza).
b) IZARYTMY (częściej) – powstają w wyniku interpolacji między rzeczywistymi punktami
odniesienia takimi jak np. stacje meteorologiczne, stacje geofizyczne.
Punkty te dają się dokładnie zlokalizować na mapie, są więc rzeczywistymi punktami
odniesienia konstrukcji map izarytmicznych. Ich wartość liczbowa jest wynikiem
bezpośredniego pomiaru w terenie. Izarytmy powstałe w ten sposób to IZARYTMY
RZECZYWISTE. Konstruowane są najczęściej dla zjawisk przyrodniczych.
IZARYTMY TEORETYCZNE/NIERZECZYWISTE (IZAPLETY )- (linie łamane, w rzeczywistości –
płynne) nawiązują do abstrakcyjnych i założonych punktów odniesienia np.
- środków geometrycznych pól jednostek badania
- środków grawitacyjnych
- ośrodków administracyjnych
Punkty reprezentują wielkości natężenia zjawiska odnoszącego się każdorazowo do
założonych jednostek przestrzennych badania (najczęściej j. administracyjnych). Dane są
wyłącznie danymi relatywnymi, skala ma charakter ciągły.
INTERPOLACJA IZARYTM - ma miejsce podczas kreślenia izarytm rzeczywistych i
teoretycznych. Oparta jest ona na punktach odniesienia tzn. punktach o określonym
położeniu na mapie. To właśnie do tej siatki punktów przywiązana jest odpowiednia wartość
liczbowa. Interpolacja polega na wyznaczeniu wszystkich pozycji na mapie dla z góry
przyjętych izolinii. Wartości te wyrażone są najczęściej w liczbach całkowitych w określanych
odstępach (np. co 5, 100). Ponieważ wartości w punktach odniesienia odbiegają od wyżej
wymienionych, należy zaznaczyć wartości pośrednie odpowiadające wartościom żądanym.
Zwyczajowo IZOLINIE rysuje się jako linie płynne, jednak w przypadku konstruowania
IZARYTM TEORETYCZNYCH dla zjawisk społeczno-gospodarczych lepiej rysować je jako linie
łamane, łączące odcinkami prostymi odpowiednie punkty na osiach interpolacyjnych.
Mapy – pozałamywane izolinie teoretyczne – IZOGRAM (może mieć barwy albo szraf
(najczęściej) – zwiększenie przejrzystości mapy izolinijnej).
Powierzchnia wyróżniona kolorem lub deseniem nazywa się IZOCHROMĄ (powierzchnia
pomiaru izoliniami) stąd MAPA IZOCHROMATYCZNA.
Natomiast MAPA IZARYTMICZNA nie jest mapą izochromatyczną (kolorową), a jedynie
przedstawia izarytmy. Muszą być one opisane (wartości liczbowe), w szczególności te
najniższe i najwyższe.