ENDSTR

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

Na podstawie ksiąŜki M. Szereszewskiego „Strategia Endszpila” Moskwa 1988 r. str. 304
opracował Witold Szumiło.

  W  grze  końcowej  na  pierwszy  plan  wychodzi  technika.  Przede  wszystkim  szachista
powinien  przestrić  swoje  myślenie.  Radzę  kaŜdemu  grającemu,  natychmiast  po  przejściu  do
końcówki, poświecic kilka minut na uspokojenie emocji i oswojenie się z nową sytuacją.
  W grze środkowej myśl jest  zajęta  głównie  liczeniem  wariantów  związanych  z  określonym
celem. NajwaŜniejsze dla szachisty jest w grze środkowej sprawdzanie wszelkich moŜliwych
udrzeń taktycznych, liczenie kombinacji i wariantów.
  Inaczej  wyglądają  sprawy  w  końcówkach.  Tylko  w  niektórych  trzeba  się  koncentrować  na
liczniu  i  na  taktyce.  W  przewaŜającej  większości  będziemy  myśleć  planami.  Warianty
odegrają  rolę  drugoplanową.  Pierwsze  skrzypce  naleŜą  do  myślenia  schematami  i  dopiero
moŜliwość  zbudowania  określonej  pozycji  sprawdza  się  za  pomocą  lizenia  wariantów.
Omówimy ten proces na przykładzie.

Capablanca - Ragozin 1936

MKKKKKKKKN

I?@?@?8?@J

I0?$?@#$?J

I?@?@+@?$J

I@?@?@?@?J

I?@?@?@?@J

I"?@?@%@!J

I?"?@?"!@J

I@?.?@?6?J

PLLLLLLLLO

Capablanka  pisze  o  swoich  myślach
podczas  partii  „Plan  białych  polega  na
przeciwdziałaniu  ruchom  piona  „c”  i
kontroli  całej  szachownicy  do  5-j  linii.
MoŜna to osiągnąć manewrem króla na e3,
ustawieniem  wieŜy  na  c3,  skoczka  na  d4,
pionów  na  b4  i  f4.  Następnie  ruszą  białe
piony  skrzydła  hetmańskiego  ”.  Jak  widać
Capablanki  nie  interesowały  warianty,  ani
szybkość osiągania zaplanowanej pozycji.
1.¥d4  ¦b7  2.b4  ¤d7  3.

1.¥d4 ¦b7 2.b4 ¤d7 3.

1.¥d4 ¦b7 2.b4 ¤d7 3. f4 ¢e7

f4 ¢e7

4.¢f2 ¦a7 5.¦c3 ¢d6 6.¦d3 ¢e7

4.¢f2 ¦a7 5.¦c3 ¢d6 6.¦d3 ¢e7
7.¢e3 ¦a4 8.¦c3 ¢d6

7.¢e3 ¦a4 8.¦c3 ¢d6

7.¢e3 ¦a4 8.¦c3 ¢d6
PoŜądana pozycja została osiągnięta.
Następne zadanie, to uruchomienie pionów
hetmńskiego skrzydła.
9.¦d3 ¢e7 10.¦c3 ¢d6

9.¦d3 ¢e7 10.¦c3 ¢d6

9.¦d3 ¢e7 10.¦c3 ¢d6
  Teraz  widzimy  stosowanie  podstawowej
zasady  gry  końcowej:  „nie  śpieszyć  się”.
JeŜeli jest  moŜliwość  przesunięcia  piona  o
dwa  pola  lub  o  jedno,  przesuń  go  o  jedno

pole, uwaŜnie rozejrzyj się w pozycji a
nas-tępnie przesuń o jeszcze jedno pole.
Oczywiście nie śpieszyć się moŜna tylko
w

końcówkach

spokojnych.

kombinacyj-nych kaŜde tempo jest cenne.
Powtrzanie

ruchów

końcówkach

odgrywa  wielką  rolę.  Pomijając  fakt,  Ŝe
oszczędza  się  czas  do  namysłu,  strona
aktywna  osiąga  w  ten  sposółb  znaczne
korzyści  psychologiczne.  Broniący  się  w
gorzszej  pozycji,  często  nie  wytrzymuje
napięcia  -  osłabia  jeszcze  bardziej  swoją
pozycję i ułatwia przeciwnikowi zadanie.
  Powtarzajcie  ruchy  w  końcówce!  W
walce

trzeba

wykorzystać

wszystkie

szanse! Nie ma w tym nic nagannego albo
nieetycznego.
11.¥e2 g6 12.¦d3 ¢e6 13.¢d4

11.¥e2 g6 12.¦d3 ¢e6 13.¢d4

11.¥e2 g6 12.¦d3 ¢e6 13.¢d4
¦a6 14.¦e3 ¢d6 15.¥c3 f5 16.b5

¦a6 14.¦e3 ¢d6 15.¥c3 f5 16.b5

¦a6 14.¦e3 ¢d6 15.¥c3 f5 16.b5
  Piony  rozpoczynają  marsz,  a  białe  figury
są gotowe udzielić im wsparcia. Capablan-
ka  dopiero  wtedy  ruszył  pionem,  gdy  jego
figury zajęły najlepsze pozycje.
16...¦a8  17.¢c4  ¤e6  18.¢b4  c5

16...¦a8 17.¢c4 ¤e6 18.¢b4 c5

16...¦a8 17.¢c4 ¤e6 18.¢b4 c5
19.bc ¤g8 20.¥b5 ¢c6 21.¦d3

19.bc ¤g8 20.¥b5 ¢c6 21.¦d3

19.bc ¤g8 20.¥b5 ¢c6 21.¦d3
  Obecnie moŜna się juŜ obejść bez marszu
piona  „a”.  Czarne  osłabiły  piony  skrzydła
królewskiego i jeden z nich zginie.
21...g5  22.¦d6  ¢b7  23.fg  hg

21...g5 22.¦d6 ¢b7 23.fg hg

21...g5 22.¦d6 ¢b7 23.fg hg
24.¦g6 ¦f8 25.¦g5 f4 26.¥d4

24.¦g6 ¦f8 25.¦g5 f4 26.¥d4

24.¦g6 ¦f8 25.¦g5 f4 26.¥d4
Bardzo

waŜny

ruch.

Capablanka

pozbawia przeciwnika wszelkich szans
związanych z ruchem f4-f3.

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

26...¦c8 27.¦g7 ¢b6 28.¦g6 ¢b7

26...¦c8 27.¦g7 ¢b6 28.¦g6 ¢b7
29.¥b5 ¦f8 30.¥d6 ¢b8 31.h4 1:0.

29.¥b5 ¦f8 30.¥d6 ¢b8 31.h4 1:0.

Systematyczny

wykład

strategii

gry

końcowej moŜe obejmować:

1. CENTRALIZACJĘ  KRÓLA,
2. ROLA  PIONÓW w końcówce,
3. PROBLEM  WYMIANY,
4. REGUŁĘ  „NIE ŚPIESZYĆ SIĘ”,
5. MYŚLENIE  SCHEMATAMI,
6. ZASADĘ  DWÓCH  SŁABOŚCI,
7. WALKĘ  O INICJATYWĘ,
8. UPRZEDZANIE KONTRGRY
    PRZECIWNIKA,
9. POZYCJE  Z  IZOLOWANYM
    PIONEM
10.

PRZEWAGĘ

PARY

GOŃCÓW,
11. PRZEWAGĘ PIONOWĄ NA
SKRZYDLE

CENTRALIZACJA KRÓLA

Po przejściu do końcówki rola króla
zmienia

się

zasadniczo.

Dlatego

centralizacja  króla  jest  jedną  z  głównych
zasad  rozgrywania  końcówek.  Bardzo
często,  kiedy  jedna  ze  stron  ma  kilka  po-
zornie równie cennych planów planów gry,
najlepszy  pkazuje  się  ten,  przy  którym
następuje  centralizacja  króla.  Dlatego,
jeŜeli  obmyślasz  plan  gry  w  końcówce  -
nigdy nie zapominaj o królu.

Capablanca - Reshevsky 1936

MKKKKKKKKN

I?@?@?@7@J

I@?@?@?$#J

I?@+@?$?@J

I@#@#@?@?J

I#@?@?@?"J

I@!@%"!"?J

I!@?@?6?@J

I@?@?@?@?J

PLLLLLLLLO

Pozycja białych jest lepsza. W pozycji
przeciwnika obok izolowango piona, jest

osłabiony  kompleks  czarnych  pól  na
skrzydle hetmańskim, szczególnie pole c5.
  Realizacja  przewagi  jest  prosyta:  wystar-
czy  przeprowadzić króla na d4, skoczka na
c3 i czarne znajdą się w zugzwangu. Ale  i
pozycja  białych  ma  czułe  miejsca:  ich
struk-tura pionowa nie jest najlepsza.
1...g5! 2.hg

1...g5! 2.hg

1...g5! 2.hg Na uwagę zasługiwało 2.h5.
2...fg 3.¥b4

2...fg 3.¥b4

2...fg 3.¥b4
Po 3.f4 gf 4.ef d4! mają szanse na remis.
3...ab 4.ab ¤b7 5.g4

3...ab 4.ab ¤b7 5.g4

3...ab 4.ab ¤b7 5.g4 Czarne mają
tylko jedną kontrszansę h7-h5.
5...¢g7 6.¢e2 ¢g6 7.¢d3 h5 8.gh

5...¢g7 6.¢e2 ¢g6 7.¢d3 h5 8.gh

5...¢g7 6.¢e2 ¢g6 7.¢d3 h5 8.gh
¢h5 9.¢d4 ¢h4 10.¥d5 ¢g3

¢h5 9.¢d4 ¢h4 10.¥d5 ¢g3

¢h5 9.¢d4 ¢h4 10.¥d5 ¢g3
Czarne uzyskują kontrgrę na skrzydle.
11.f4 g4

11.f4 g4

11.f4 g4 Przegrywało 11...Gd5 12.Kd5
g4 13.f5 Kh3 14.f6 g3 15.f7 g2 16.f8H
g1H 17.Hh8 Kg2 18.Hg8(.
12.f5 ¤c8

12.f5 ¤c8

12.f5 ¤c8 Albo 12...Gc6 13.Sc7!
13.¢e5 ¤d7 14.e4

13.¢e5 ¤d7 14.e4

13.¢e5 ¤d7 14.e4
Nie przechodziło 14.Sc7 Gf5! 15.Kf5 Kf3.
14...¤e8 15.¢d4?

14...¤e8 15.¢d4?

14...¤e8 15.¢d4?
Wypuszcza wygraną. Wygrywało 15.f6!
Kf3 16.Sf4 g3 17.Kf5 Gd7 18.Kg5 Ge6
19.Se6!! g2 20.f7 g1H 21.Kf6(.
15...¢f3 16.e5 g3 17.¥e3 ¢f4?

15...¢f3 16.e5 g3 17.¥e3 ¢f4?

15...¢f3 16.e5 g3 17.¥e3 ¢f4?
Decydujący błąd w remisowej pozycji.
Remisowało 17...Gf7!!
18.e6 g2 19.¥g2 ¢f5 20.¢d5 ¢g4

18.e6 g2 19.¥g2 ¢f5 20.¢d5 ¢g4

18.e6 g2 19.¥g2 ¢f5 20.¢d5 ¢g4
21.¥e3 ¢f4 11.¢d4 1:0.

21.¥e3 ¢f4 11.¢d4 1:0.

21.¥e3 ¢f4 11.¢d4 1:0.
Czarne podały partię, gdyŜ nie ma obrony
przed 23.e7 z manewrem skoczka na c7.

Rozpatrzmy drugi moŜliwy plan gry z
centralizacją króla:
5...¢f7! 6.¢e2 ¢f6 7.¢d3 ¢e5

5...¢f7! 6.¢e2 ¢f6 7.¢d3 ¢e5

5...¢f7! 6.¢e2 ¢f6 7.¢d3 ¢e5
Czarne muszą się liczyć z d5-d4, dlatego:
8.¥c2 ¤c6 9.¥d4 ¤e8 10.¢c3 h5

8.¥c2 ¤c6 9.¥d4 ¤e8 10.¢c3 h5

8.¥c2 ¤c6 9.¥d4 ¤e8 10.¢c3 h5
11.gh ¤h5 12.¢b4 g4 13.fg ¤g4

11.gh ¤h5 12.¢b4 g4 13.fg ¤g4

11.gh ¤h5 12.¢b4 g4 13.fg ¤g4
14.¢b5 ¢e4 15.¢c5 ¢e3=;

14.¢b5 ¢e4 15.¢c5 ¢e3=;

P a t r z d i a g r a m

Białe mają piona przewagi i duŜe szanse
na zwycięstwo. Narzuca się ruch 1.Kf3!?
1.h4 ¢f8 2.g5?

1.h4 ¢f8 2.g5?

1.h4 ¢f8 2.g5? Wypuszcza wygraną.
Konieczny był wcześniejszy ruch króla.

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

Kasparov -

Kasparov - Karpov 1984

Karpov 1984

MKKKKKKKKN

I?@?@?@?@J

I@?@'@#8?J

I?@/"?@#$J

I@?@?@?@?J

I?@?@?"!@J

I@?@?&?@!J

I?@?@?@5@J

I@?@-@?@?J

PLLLLLLLLO

2...hg 3.hg f5!!

2...hg 3.hg f5!!
Jedyny, ratujący partię ruch.
4.¦d4

4.¦d4

4.¦d4  Ciekawe było 4.gf Kf7 5.Sg4 Ke6
6.We1  Kf5  7.Sh6  Kf6  6.Sg8  Kf7  9.We7
Kg8 10.Wd7 Wc3!=.
4...¢f7  5.¥c4  ¢e6

4...¢f7 5.¥c4 ¢e6

4...¢f7  5.¥c4  ¢e6    Czarny  król
podszedł  do  piona  d6,  i  próby  białych
wygrania partii okazały się daremne.
6.¢f3  ¦c5  7.¢e3  ¦b5  8.¢d2  ¦d5

6.¢f3 ¦c5 7.¢e3 ¦b5 8.¢d2 ¦d5

6.¢f3 ¦c5 7.¢e3 ¦b5 8.¢d2 ¦d5
9.¦d5 ¢d5 10.¥e5 ¢d6 11.¥g6

9.¦d5 ¢d5 10.¥e5 ¢d6 11.¥g6

9.¦d5 ¢d5 10.¥e5 ¢d6 11.¥g6
¥c5 12.¥h4 ¢e6 13.¢e3 ¥e4

¥c5 12.¥h4 ¢e6 13.¢e3 ¥e4

¥c5 12.¥h4 ¢e6 13.¢e3 ¥e4
14.¥f3 ¢f7 15.¢d4 ¢e6 16.¢c4

14.¥f3 ¢f7 15.¢d4 ¢e6 16.¢c4

14.¥f3 ¢f7 15.¢d4 ¢e6 16.¢c4
¥f2 17.¢d4 ¥e4 18.¥e1 ¢d6

¥f2 17.¢d4 ¥e4 18.¥e1 ¢d6

¥f2 17.¢d4 ¥e4 18.¥e1 ¢d6
19.¥c2 ¥c5 20.¢e3 ¥e6 21.¥d4

19.¥c2 ¥c5 20.¢e3 ¥e6 21.¥d4

19.¥c2 ¥c5 20.¢e3 ¥e6 21.¥d4
¥g7 22.¢d2 ¢c5 23.¢d3 ¢d5

¥g7 22.¢d2 ¢c5 23.¢d3 ¢d5

¥g7 22.¢d2 ¢c5 23.¢d3 ¢d5
24.¥e2 ¥h5 25.¢e3 ¥g7 26.¥g3

24.¥e2 ¥h5 25.¢e3 ¥g7 26.¥g3

24.¥e2 ¥h5 25.¢e3 ¥g7 26.¥g3
¢d6 27.¢f3 ¢e7 28.¥e2 ¥e6 itd.

¢d6 27.¢f3 ¢e7 28.¥e2 ¥e6 itd.

ROLA PIONÓW w końcówce

  W  końcówkach,  z  reguły  głównym  zada-
niem  nie  jest  matownie  króla,  lecz  dopro-
wadzenie  piona  do  przemiany.  Dlatego
wzrasta wartość pionów. Przejście do wyg-
ranej  końcówki  pionowej  jest  przewaŜnie
najszybszą drogą do  zwycięstwa.  Niekiedy
piony biorą górę nad Figurami.

Ortueta -

Ortueta - Sanz 1934

Sanz 1934

MKKKKKKKKN

I?@?0?@?@J

I$-@?@?$7J

I?,?@?@?@J

I@?$?@?$?J

I?@#@?@?@J

I@?&?@?@!J

I!"?@?@!@J

I@?@?@?6?J

PLLLLLLLLO

Wydaje się Ŝe białe stoją dobrze. Gdyby
białe miały ruch to 1.We7±. Ale ruch mają
czarne, co zmienia ocenę pozycji.
1...¦d2 2.¥a4 ¦b2! 3.¥b2 c3

1...¦d2 2.¥a4 ¦b2! 3.¥b2 c3

1...¦d2 2.¥a4 ¦b2! 3.¥b2 c3
Teraz po 4.Sc4 c2 lub 4.Sd3 c4 5.Wb6 cd
białe przegrywają. Ale one znalazły
kombinnacyjne uderzemnie:
4.¦b6!

4.¦b6!

4.¦b6! MoŜe się wydawać, Ŝe czarne się
pszeliczyły, 4...ab 5.Sd3 i białe mają prze-
wagę skoczka. Ale następuje oszałaiające:
4...c4! 5.¦b4

4...c4! 5.¦b4

4...c4! 5.¦b4
Łatwo stwierdzić, Ŝe to jedyny ruch.
5...a5!!

5...a5!!

5...a5!! Fantastyczna pozycja.
6.¥a4 ab 1-0.

6.¥a4 ab 1-0.

PROBLEM WYMIANY

Przy ograniczonym materiale problem
wmiany

nabiera

wielkiej

wagi.

Uproszczenie

pozycji

jest

nierzadko

najlepszym sposobem realizacji przewagi
materialnej i pozycyjnej.

Szabo - Fischer 1970

MKKKKKKKKN

I?@?@?07@J

I@?@+$#,#J

I?@?@?@#@J

I(?@?@?@?J

I?.?@!@?@J

I@?@?@?"?J

I?@/@%")"J

I@?*?@-6?J

PLLLLLLLLO

Pozycja

czarnych

jest

trochę

aktywniejsza, ale remis jest bardzo
pawdopodobny.
1.¥d4?

1.¥d4?

1.¥d4? Lepsze było 1.Sf4³.
1...¤d4!

1...¤d4!

1...¤d4! Głęboko przemyślana wymiana.
2.¦d4 ¤b5 3.¦e1

2.¦d4 ¤b5 3.¦e1

2.¦d4 ¤b5 3.¦e1
Złe było 3.Wfd1 Sb3 4.Wb4 Ge2.
3...¥b3 4.¦b4 ¥c1 5.¦b5

3...¥b3 4.¦b4 ¥c1 5.¦b5

3...¥b3 4.¦b4 ¥c1 5.¦b5
  Wszystkie  piony  znajdują  się  na  jednym
skrzydle,  co  jest  trochę  korzystniejsze  dla
strony mającej skoczka.
5...¥e2!  6.¢f1?!

5...¥e2! 6.¢f1?!

5...¥e2! 6.¢f1?! Decydujący błąd.
NaleŜało zachować pole f1 dla wieŜy.

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

6...¥c3!

6...¥c3! Skoczek zajął idealną pozycję.
Nie da się uniknąć manewru Wf8-d8-d2.
7.¦c5 ¦d8 8.¤h3 ¦dd2 9.¦c8

7.¦c5 ¦d8 8.¤h3 ¦dd2 9.¦c8

7.¦c5 ¦d8 8.¤h3 ¦dd2 9.¦c8
¢g7 10.¦e3 ¥d1!

¢g7 10.¦e3 ¥d1!

¢g7 10.¦e3 ¥d1!
Białe tracą dwa piony.
11.¦f3 ¦f2 12.¦f2 ¦f2 13.¢g1

11.¦f3 ¦f2 12.¦f2 ¦f2 13.¢g1

11.¦f3 ¦f2 12.¦f2 ¦f2 13.¢g1
¦e2 14.¤g4 ¦e4 0:1.

¦e2 14.¤g4 ¦e4 0:1.

Aby czytelnik nie myślał, Ŝe strona
silnijsza nigdy nie powinna przechodzić do
końcówki wieŜowej, pokaŜemy przykład
takiego przejścia.

Schlechter - Rubinstein 1912

MKKKKKKKKN

I?@/@7@?0J

I$?@?,#$#J

I?$?@#(?@J

I@?@?@?*?J

I?@?"?@?@J

I@?@?@%@?J

I!"!@?"?"J

I.?@?6?@-J

PLLLLLLLLO

Czarne mają pewną przewagę pozycyjną.
Białe powinny w celu uzyskania kontrgry
przygotować aktywne działania na skrzydle
hetmańskim. Dlatego naleŜało zagrać 1.c3,
lub 1.Gf6 Gf6 2.c3. Roszada była pozycyj-
nym błędem:
1.O-O-O? ¥d5!

1.O-O-O? ¥d5!

1.O-O-O? ¥d5! Po wymianach słabości
białych staną się bardziej odczuwalne.
2.¤e7 ¢e7 3.¢b1 ¦hd8 4.¦hg1 g6

2.¤e7 ¢e7 3.¢b1 ¦hd8 4.¦hg1 g6

2.¤e7 ¢e7 3.¢b1 ¦hd8 4.¦hg1 g6
5.¥e5

5.¥e5

5.¥e5 Rubinstein nieoczekiwanie
przechodzi do końcówki wieŜowej.
5...¥b4 6.c3 ¥c6 7.¥c6?

5...¥b4 6.c3 ¥c6 7.¥c6?

5...¥b4 6.c3 ¥c6 7.¥c6?
Zamysł białych się sprawdził. Końcówka
wieŜowa jest trudna dla białych. Poprawne
było 7.Sg4.
7...¦c6 8.¦d3

7...¦c6 8.¦d3

7...¦c6 8.¦d3
Lepsze było 8.Wg5 unikając 8...Wd5.
8...¦d5! 9.¦h3 h5 10.¦f3

8...¦d5! 9.¦h3 h5 10.¦f3

8...¦d5! 9.¦h3 h5 10.¦f3 Wydaje
się, Ŝe u białych wszystko dobrze, ale...
10...e5!

10...e5!

10...e5! Teraz po 11.Wg5 Wf6 12.Wf6
Kf6 13.f4 ef!! 14.Wd5 f3, pion dochodzi.
11.de ¦e5 12.¦e3?!

11.de ¦e5 12.¦e3?!

11.de ¦e5 12.¦e3?!
Pomyłka w trudnej pozycji.

12...¦e3 13.fe ¦e6! 14.¦e1 ¦f6!

12...¦e3 13.fe ¦e6! 14.¦e1 ¦f6!
15.¦e2 ¢e6 16.¢c2 ¢e5 17.c4

15.¦e2 ¢e6 16.¢c2 ¢e5 17.c4

15.¦e2 ¢e6 16.¢c2 ¢e5 17.c4
¢e4

¢e4

¢e4 Czarny król zajął idealną pozycję.
Wygrana jest blisko.
18.b4 g5 19.¢c3 g4 20.c5 h4

18.b4 g5 19.¢c3 g4 20.c5 h4

18.b4 g5 19.¢c3 g4 20.c5 h4
21.¦g2 ¦g6 22.¢c4 g3 23.hg hg

21.¦g2 ¦g6 22.¢c4 g3 23.hg hg

21.¦g2 ¦g6 22.¢c4 g3 23.hg hg
24.¢b5 bc 25.bc ¢f3 26.¦g1 a6!

24.¢b5 bc 25.bc ¢f3 26.¦g1 a6!

24.¢b5 bc 25.bc ¢f3 26.¦g1 a6!
0:1.

0:1.

„NIE ŚPIESZYĆ SIĘ”

Umiejetność

stosowania

tej

zasady

wymaga  od  szachisty  duŜego  doświadcze-
nia w rozgrywaniu końcówek. IleŜ to wyg-
ranych pozycji nie zostało wykorzystanych
tylko  dlatego,  Ŝe  strona  silniejsza  chciała
wygrać  jak  najszybciej  i  lekcewaŜyła
proste

wzmacniające

ruchy

przed

rozpoczęciem zdecydowanych działań.
  Korzystając  zasady  „nie  śpieszyć  się”
moŜna  walczyć  o  zwycięstwo  w  pozycji  z
niewielką,  ale  stabilą  przewagą.  Tylko  w
ten sposób udaje się wywołać osłabienie w
obozie nieprzyjaciela a przy tym zamasko-
wać  swój  plan  gry  i  przytępić  czujność
przeciwnika.
  Jednak nie moŜna tej zasady (jak i innych
szachowych zasad) naduŜywać. Trzeba być
gotowym  aby  we  właściwym  momencie
przejść  do  zdecydowanych  aktywnych
działań,  bo  inaczej  przeciwnik  moŜe
zlikwidować słabość w swoim obozie. Nie
jest  proste  wyczuwanie  i  nie  przeoczenie
tych  momentów.  Często  zdarza  się  to
nawet bardzo silnym szachistom.

Mikenas -

Mikenas - Spassky 1955

Spassky 1955

MKKKKKKKKN

I?@?@?.?@J

I@?@?@'$?J

I?@#@/8?$J

I@?"?@%@?J

I?@?6?@!"J

I@?@?@?@?J

I?@?@?@?@J

I@?@?@?@?J

PLLLLLLLLO

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

  Czarne figury są tak ścieśnione, Ŝe prawie
nie mają ruchów. W takiej sytuacji taktyka
„nie śpieszyć się” jest, z reguły, dla silniej-
szej  strony  najlepsza.  MoŜna  grać  1.Kc4
We4  2.Kb3  We5  3.Sd6  We7  4.Ka4  Ke6
5.Wf7  Wf7  6.Sf7  Kf7  7.Ka5  Ke6  8.Kb6
Kd5 9.h5(. Ale czarne się pośpieszyły:
1.¥d6?! ¦e7 2.¥f7 ¦f7 3.¦c8

1.¥d6?! ¦e7 2.¥f7 ¦f7 3.¦c8

1.¥d6?! ¦e7 2.¥f7 ¦f7 3.¦c8
Wygląda groźnie, ale czarne znajdują
obronny manewr prowadzący do remisu.
3...¦d7 4.¢c4

3...¦d7 4.¢c4

3...¦d7 4.¢c4
Inaczej czarna wieŜa przejdzie na pole e6.
4...¢e5 5.¦c6 ¦d4 6.¢b5 ¦g4

4...¢e5 5.¦c6 ¦d4 6.¢b5 ¦g4

4...¢e5 5.¦c6 ¦d4 6.¢b5 ¦g4
7.h5 ¦g5 8.¦g6 ¦h5 9.c6 ¢f4

7.h5 ¦g5 8.¦g6 ¦h5 9.c6 ¢f4

7.h5 ¦g5 8.¦g6 ¦h5 9.c6 ¢f4
10.¢b6 ¦h1 11.c7 ¦b1 12.¢a6

10.¢b6 ¦h1 11.c7 ¦b1 12.¢a6

10.¢b6 ¦h1 11.c7 ¦b1 12.¢a6
¦c1 13.¢b7 ¦c7 14.¢c7 h5 ½:½.

¦c1 13.¢b7 ¦c7 14.¢c7 h5 ½:½.

Lasker - Capablanca 1921

MKKKKKKKKN

I?@?@?@7@J

I@?@?@#@?J

I?@/@#@#@J

I@?@#@'@?J

I?@?"?@?$J

I@!@?@?@!J

I?@?.%"!@J

I@?@?@?6?J

PLLLLLLLLO

Czarne mają lepszą strukturę pionową a
białe figuruy są ustawione bardzo pasyw-
nie. Aby wygrać, czarne muszą podtrzymy-
wać inicjatywę, atakując słabości.
1...¦b6!

1...¦b6!

1...¦b6!
W celu pogorszenia pozycji białej wieŜy.
2.¦d3

2.¦d3

2.¦d3
Wymuszone: 2.Wb2 Wb4±; 2.Sc1 Wb4±.
3...¦a6!

3...¦a6!

3...¦a6! Stwarza groźbę 3...Wa1.
Gdyby czarne nie grały 1...Wb6, to białe
miałyby silną odpowiedź 3.Wb2 z kotrgrą.
3.g4 hg 4.fg

3.g4 hg 4.fg

3.g4 hg 4.fg
Złe było 4.Sg3 Wa1 5.Kg2 Sd6.
4...¦a2 5.¥c3 ¦c2!

4...¦a2 5.¥c3 ¦c2!

4...¦a2 5.¥c3 ¦c2! Z groźbą 6...Sd4.
6.¥d1 ¥e7!

6.¥d1 ¥e7!

6.¥d1 ¥e7! Skoczek idzie na c6.
7.¥e3

7.¥e3

7.¥e3 Złe było 7.b4 wobec manewru
Wc2-c1-b1.
7...¦c1!

7...¦c1!

7...¦c1! Słabsze było 7...Wb2 8.Wc3!?
8.¢f2 ¥c6 9.¥d1! ¦b1! 10.¢e2?

8.¢f2 ¥c6 9.¥d1! ¦b1! 10.¢e2?

Przeoczenie. Poprawne było 10.Ke1! Sa5
11.Kd2 Wb3 12.Wb3 z szansami ratunku.
10...¦b3! 11.¢e3 ¦b4

10...¦b3! 11.¢e3 ¦b4

10...¦b3! 11.¢e3 ¦b4
Czarne wygrały piona. Teraz rytm gry
wyraźnie się zmienia, zgodnie z zasadą
„nieśpieszyć się”. Zobaczmy jak spokojnie
zaczyna grać Capablanka.
12.¥c3 ¥e7 13.¥e2

12.¥c3 ¥e7 13.¥e2

12.¥c3 ¥e7 13.¥e2 Albo 13.g4 g5.
13...¥f5 14.¢f2 g5 15.g4

13...¥f5 14.¢f2 g5 15.g4

13...¥f5 14.¢f2 g5 15.g4
Pasywna obrona nic nie zmienia.
15...¥d6 16.¥g1 ¥e4 17.¢f1 ¦b1

15...¥d6 16.¥g1 ¥e4 17.¢f1 ¦b1

15...¥d6 16.¥g1 ¥e4 17.¢f1 ¦b1
18.¢g2 ¦b2 19.¢f1 ¦f2!? 20.¢e1

18.¢g2 ¦b2 19.¢f1 ¦f2!? 20.¢e1

18.¢g2 ¦b2 19.¢f1 ¦f2!? 20.¢e1
¦a2 21.¢f1

¦a2 21.¢f1

¦a2 21.¢f1 Wymuszone: 21.Sf3
Sf2°; 21.Se2 Wa1°.
21...¢g7

21...¢g7

21...¢g7 Król wchodzi do gry na d6.
22.¦e3 ¢g6 23.¦d3 f6 24.¦e3 ¢f7

22.¦e3 ¢g6 23.¦d3 f6 24.¦e3 ¢f7

22.¦e3 ¢g6 23.¦d3 f6 24.¦e3 ¢f7
25.¦d3 ¢e7 26.¦e3 ¢d6 27.¦d3

25.¦d3 ¢e7 26.¦e3 ¢d6 27.¦d3

25.¦d3 ¢e7 26.¦e3 ¢d6 27.¦d3
¦f2 28.¢e1 ¦g2 29.¢f1 ¦a2

¦f2 28.¢e1 ¦g2 29.¢f1 ¦a2

¦f2 28.¢e1 ¦g2 29.¢f1 ¦a2
30.¦e3 e5 31.¦d3 ed 32.¦d4

30.¦e3 e5 31.¦d3 ed 32.¦d4

30.¦e3 e5 31.¦d3 ed 32.¦d4
Złe było 32.Se2 Wd2 33.Wd4 Sg3!
32...¢c5 33.¦d1 d4 34.¦c1 ¢d5

32...¢c5 33.¦d1 d4 34.¦c1 ¢d5

32...¢c5 33.¦d1 d4 34.¦c1 ¢d5
0:1.

0:1.

0:1. 35.Wd1 Sg3 36.Ke1 Wg2°.

MYŚLENIE SCHEMATAMI

  Myślenie  schematami  daje  doświadczo-
nemu  szachiście  przewagę  w  końcówce
nad  przeciwnikiem,  który  polega  tylko  na
licze-niu,  mimo  Ŝe  liczy  on  warianty
szybciej  i  głębiej.  Nie  naleŜy  mylić
myślenia  schema-tami  z  opracowaniem
głównego

strategicz-nego

planu

gry,

chociaŜ obie czynności mają ze sobą wiele
wspólnego.  I  ogólny  plan  gry  i  myślenie
schematami  bazuje  na  konkretnej  ocenie
pozycji.
  Wróćmy  do  partii  Capablanca  -  Ragozin
(str.  1).  Zasadniczym  planem  białych  było
wykorzystanie  przewagi  pionowej  na
skrzy-dle

hetmańskim.

Wielka

praca

przygoto-wawcza  w  zakresie  poprawy
ustawienia  własnych  sił  i  pozbawienia
przciwnika  kontrgry,  została  wykonana,
aby  stworzyć  warnki  do  realizacji  tego
planu.  Capablanca  stosował  przy  tym
logiczne  ustawienia  figur  wynikające  z
oceny

pozycji,

przeznaczone

rozwiązywania

konkretnych,

niezbyt

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

skomplikowanych zadań. W toku gry jeden
schemat następował po drugim, a w pew-
nym

momencie

białe

ogóle

zrezygnowały

marszu

piona

hetmańskim  skrzydle,  czyli  zmienił  plan
strategiczny.  Stało  się  tak  gdy  w  obozie
czarnych  powstały  słabości  na  skrzydle
królewskim, dające białym więcej szans na
sukces.
  Taka  gra  jest  bardzo  charakterystyczna
dla współczesnych szachów. Często trzeba
zmieniać  plany,  wobec  zmian  sytuacji  na
szachownicy,

wywołanych

działaniami

przeciwnika.

Natomiast

myślenie

schemata-mi,

niewielkimi

częściami

składowymi

pla-nów,

jest

potrzebne

zawsze, kiedy nie liczy się wariantów.

Znosko-Borovsky -

Znosko-Borovsky - Alekhin 1933

Alekhin 1933

MKKKKKKKKN

I/@?@?07@J

I@#$?,#@#J

I#@?@?@?@J

I@?@?$?@?J

I?@?@?@?@J

I@?"?@?@?J

I!"?@?"!"J

I.?*-@?6?J

PLLLLLLLLO

  Jest  to  bardzo  pouczająca  końcówka.
Wydaje  się  Ŝe  pozycja  jest  zupełnie
remisowa.  Trudno  sobie  wyobrazić,  aby
bez  duŜych  błędów  przeciwnika,  jedna  ze
stron  mogła  liczyć  na  sukces.  Ale  tak  się
stało. Odajmy głos Alechinowi:
  „Gra  w  tej  końcówce  nie  jest  tak  prosta
jak  się  wydaje,  szczególnie  dla  białych.
Plan  czarnych,  który  przyniósł  im  sukces,
składał się z następujących części:
1. wymiana jednej wieŜy;
2. manewr króla na e6;
3. wymuszenie otwarcialinii „h”;
4.  związanie  białego  króla  i  gońca  obroną
pól h1 i h2;
5. otwarcie linii na skrzydle hetmańskim;
6.  wtargnięcie  przez  nowootwartą  linię  na
linie „1” lub „2”.
  MoŜna  się  zgodzić,  Ŝe  gdyby  białe  od
początku  zdawały  sobie  sprawę,  iŜ  istnieje

realne  niebezpieczeństwo  przegrania  tej
końcówki,  to  przez  uwaŜną  i  pomysłową
grę  mogłyby  uratowć  partię.  Ale  zdarzyło
się  tak,  Ŝe  czarne  grały  planowo,  a  białe
tylko  z  przekonaniem,  Ŝe  partia  zakończy
się remisem.
  W  efekcie  powstała  pouczająca  seria
typowych  manewrów  i  sztuczek,  o  wiele
bardziej  pouczajacych,  niŜ  t.zw.  „piękno”
krótkich pogromowych partii”.
  Dodajmy  jeszcze,  Ŝe  przedstawiony  plan
bazuje  na  zasadzie  „dwóch  słabości”.
Pierwszą  słabością  w  pozycji  będzie  linia
„h”, a drugą linia „a”.
1.¤h6 ¦fd8 2.¢f1?

1.¤h6 ¦fd8 2.¢f1?

1.¤h6 ¦fd8 2.¢f1?
NaleŜało grać 2.f4!=.
2...f5 3.¦d8 ¦d8 4.g3

2...f5 3.¦d8 ¦d8 4.g3

2...f5 3.¦d8 ¦d8 4.g3
Obrona przed f5-f4.
4...¢f7 5.¤e3 h5 6.¢e2 ¢e6 7.¦d1

4...¢f7 5.¤e3 h5 6.¢e2 ¢e6 7.¦d1

4...¢f7 5.¤e3 h5 6.¢e2 ¢e6 7.¦d1
¦g8!

¦g8!

¦g8!
Czarne juŜ zrealizowały trzy etapy planu.
8.f3 h4 9.¤f2 hg 10.hg ¦h8 11.¤g1

8.f3 h4 9.¤f2 hg 10.hg ¦h8 11.¤g1

8.f3 h4 9.¤f2 hg 10.hg ¦h8 11.¤g1
¤d6 12.¢f1

¤d6 12.¢f1

¤d6 12.¢f1 Powstała pierw-sza
słabość. Czarne przystępują do piono-wego
natarcia na skrzydle htmańskim.
13...¦g8 13.¤f2 b5!

13...¦g8 13.¤f2 b5!

13...¦g8 13.¤f2 b5! Sygnał do ataku.
Grozi c7-c5, c5-c4, a6-a5, b5-b4 itd.
14.b3? a5 15.¢g2 a4 16.¦d2

14.b3? a5 15.¢g2 a4 16.¦d2

14.b3? a5 15.¢g2 a4 16.¦d2
Po 16.b4, wieŜa idzie na c6.
16...ab 17.ab ¦a8

16...ab 17.ab ¦a8

16...ab 17.ab ¦a8
Triumf

strategii

czarnych!

Plan

wykonany!
18.c4 ¦a3!

18.c4 ¦a3!

18.c4 ¦a3! Bardzo silne.
19.c5 ¤e7 20.¦b2 b4 21.g4!?

19.c5 ¤e7 20.¦b2 b4 21.g4!?

19.c5 ¤e7 20.¦b2 b4 21.g4!?
Białe szukają kontrszans.
21...f4 22.¢f1 ¦a1 23.¢e2 ¦c1

21...f4 22.¢f1 ¦a1 23.¢e2 ¦c1

21...f4 22.¢f1 ¦a1 23.¢e2 ¦c1
24.¦a2

24.¦a2

24.¦a2 Inaczej po 24...Wc3 białe figury
będą zapatowane.
24...¦c3 25.¦a7 ¢d7 26.¦b7 ¦b3

24...¦c3 25.¦a7 ¢d7 26.¦b7 ¦b3

24...¦c3 25.¦a7 ¢d7 26.¦b7 ¦b3
27.¦b8 ¦b2 28.¢f1 b3 29. ¢g1

27.¦b8 ¦b2 28.¢f1 b3 29. ¢g1

27.¦b8 ¦b2 28.¢f1 b3 29. ¢g1
¢c6 30.¢f1 ¢d5 31.¦b7 e4!

¢c6 30.¢f1 ¢d5 31.¦b7 e4!

¢c6 30.¢f1 ¢d5 31.¦b7 e4!
Energiczna realizacja przewagi.
32.fe ¢e4 33.¦c7 ¢f3 34.¦e7 ¦f2

32.fe ¢e4 33.¦c7 ¢f3 34.¦e7 ¦f2

32.fe ¢e4 33.¦c7 ¢f3 34.¦e7 ¦f2
35.¢e1 b2 36.¦b7 ¦c2 37.c6!

35.¢e1 b2 36.¦b7 ¦c2 37.c6!

35.¢e1 b2 36.¦b7 ¦c2 37.c6!
Pułapka: 37...Wc1 38.Kd2 b1H 39.Wb1
Wb1 40.c7.
37...¢g3! 38.c7 f3 39.¢d1 ¦c7

37...¢g3! 38.c7 f3 39.¢d1 ¦c7

37...¢g3! 38.c7 f3 39.¢d1 ¦c7
40.¦b2 f2 0:1.

40.¦b2 f2 0:1.

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

P a t r z d i a g r a m

tej

pozycji

Bronsztejn

daje

następujące

objaśnienia:

„Istnieje

rozprzestrzenione i dlatego niebezpieczne
pobłądzenie, Ŝe z pionem więcej osiąga się
wygraną automa-tycznie. W tej pozycji
główna

przewaga

czarnych

nie

dodatkowy  pion,  do  reali-zacji  którego
jeszcze  daleko,  lecz  kontrola  licznych  pól
w  centralnym  rejonie  szachow-nicy:  d4,
d5, c5,f4, f5.

Gligoric -

Gligoric - Smyslov 1953

Smyslov 1953

MKKKKKKKKN

I?@/@?07@J

I$?@?@#$#J

I?$?@#(?@J

I@?@?$?@?J

I?@!@!@?@J

I@!&?@?"?J

I!@?.?"5@J

I.?@?@?@?J

PLLLLLLLLO

Białe  mają  kontrszanse:  przewagę  piono-
wą  na  skrzydle  hetmańskim  i  linię  „d”.
Wie-le  podobnych  partii  kończyło  się
remisem!  Ale  Smysłow  gra  końcówki
Ŝ

elazną ręką. Oto składowe jego planu.

1. wymiana jednej wieŜy;
2. odciągnięcie wieŜy na linię „h”;
3. marszem piona g7 do g4 poderwać bazę
piona e4 - białego piona f3;
4.  atakiem  na  piona  e4  związać  białe
figury;
5. wyprawić króla na zawojowanie słabych
białych pionów.
  Jak  widzimy  plan  wygranej  jest  prosty,
oczywiście dla Smysłowa”.
1...¦fd8  2.

1...¦fd8 2.

1...¦fd8 2. ¦ad1 ¦d2 3.¦d2 ¢f8

¦ad1 ¦d2 3.¦d2 ¢f8

4.f3 ¢e7 5.¢f2 h5 6.¢e3 g5 7.¦h2

4.f3 ¢e7 5.¢f2 h5 6.¢e3 g5 7.¦h2
¦d8 8.¦h1 g4

¦d8 8.¦h1 g4

¦d8 8.¦h1 g4
Czarne skutecznie dąŜą do celu.
9.fg ¥g4 10.¢e2 ¥f6 11.¢e3 ¦d4

9.fg ¥g4 10.¢e2 ¥f6 11.¢e3 ¦d4

9.fg ¥g4 10.¢e2 ¥f6 11.¢e3 ¦d4
12.¦f1 ¥g4 13.¢e2 ¢f8

12.¦f1 ¥g4 13.¢e2 ¢f8

12.¦f1 ¥g4 13.¢e2 ¢f8 Ostatnie
ogniwo planu: Ke7-f8-g7-g6-g5-g4.
14.¦f3 ¢g7 15.¦d3 ¢f6! 16.¦d4

14.¦f3 ¢g7 15.¦d3 ¢f6! 16.¦d4

14.¦f3 ¢g7 15.¦d3 ¢f6! 16.¦d4
Rozpaczliwa próba uzyskania kontry.

16...ed 17.¥b5 ¢e5 18.¥a7 ¢e4

16...ed 17.¥b5 ¢e5 18.¥a7 ¢e4
19.¥c8 d3!

19.¥c8 d3!

19.¥c8 d3! Ale nie 19...e5?? 20.Sd6#.
20.¢d2 ¢d4 21.c5 bc 22.¥d6 ¥e5

20.¢d2 ¢d4 21.c5 bc 22.¥d6 ¥e5

20.¢d2 ¢d4 21.c5 bc 22.¥d6 ¥e5
0:1.

0:1.

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

ZASADA DWÓCH SŁABOŚCI

Rozpatrzmy prosty przykład.

MKKKKKKKKN

I?@?@?@?@J

I@?@?@?@?J

I7@?@?@#@J

I@?@?@#"#J

I!@?@?"?"J

I@5@?@?@?J

I?@?@?@?@J

I@?@?@?@?J

PLLLLLLLLO

  W elementarnej końcówce pionowej białe
wygrywają,  ofiarowując  wolnego  piona  a4
za przejście królem na skrzydło królewskie
i wybucie czarnych pionów.
  Pierwsza  słabość  w  pozycji  czarnych,  to
pion a4, druga, skrzydło królewskie. JeŜeli
dodamy  w  pozycji  białego  piona  na  c4,  i
czarnego  na  c5,  to  białe  nie  wygrają,  gdyŜ
jedna słabość (a4) nie wystarcza do wygra-
nej, a skrzydło królewskie jest niedostępne.

Alekhin - Euwe 1922

MKKKKKKKKN

I/@?0?@7@J

I$?@?@?,#J

I?$?@#@#@J

I@?$?$?@?J

I?@?@%@?@J

I@?"?"?@!J

I!"?@?"!@J

I.?@?@-6?J

PLLLLLLLLO

  Białe  mają  pzewagę.  RóŜnica  w  sile
skoczka  e4  i  gońca  g7  jest  oczywista.  Ale
do  realizacji  przewagi  jest  niezbędne:  po
pierwsze,  zablikowanie  czarnych  pionów
hetmańskiego  skrzydła;  po  drugie:  odebra-
nie  linii  „d”;  po  trzecie  trzeba  czarnym
stworzyć  drugą  słabość  na  skrzydle
hetmańskim (pierwszą słabością jest Gg7);
po czwarte wedrzeć się w pozycje wroga.
1.¦fd1

1.¦fd1

1.¦fd1
Białe zaczynają waklkę o linię „d”.
1...¢f8 2.¢f1

1...¢f8 2.¢f1

1...¢f8 2.¢f1
Przeciwnicy centralizują króle.
2...¢e7 3.c4!

2...¢e7 3.c4!

2...¢e7 3.c4! JuŜ groził ruch 3...c4.
3...h6 4.¢e2 ¦d1 5.¦d1 ¦b8

3...h6 4.¢e2 ¦d1 5.¦d1 ¦b8

Czarne nie nie mogą wymienić wieŜy,
gdyŜ po 5...Wd8 6.Wd8 Kd8, przegrywają.
6.¦d3 ¤h8 7.a4!

6.¦d3 ¤h8 7.a4!

6.¦d3 ¤h8 7.a4! Białe usiłują
stworzyć słabość na skrzydle hetmańskim.
7...¦c8 8.¦b3 ¢d7 9.a5! ¢c6

7...¦c8 8.¦b3 ¢d7 9.a5! ¢c6

7...¦c8 8.¦b3 ¢d7 9.a5! ¢c6
10.ab ab 11.¦a3 ¤g7 12.¦a7 ¦c7

10.ab ab 11.¦a3 ¤g7 12.¦a7 ¦c7

10.ab ab 11.¦a3 ¤g7 12.¦a7 ¦c7
Pozycja białych jest juŜ wygrana.
13.¦a8! ¦e7 14.¦c8 ¢d7 15.¦g8!

13.¦a8! ¦e7 14.¦c8 ¢d7 15.¦g8!

13.¦a8! ¦e7 14.¦c8 ¢d7 15.¦g8!
¢c6 16.h4

¢c6 16.h4

¢c6 16.h4 Nie śpieszyć się! Czarne są
pozbawione kontrgry.
16...¢c7 17.g4 ¢c6 18.¢d3 ¦d7

16...¢c7 17.g4 ¢c6 18.¢d3 ¦d7

16...¢c7 17.g4 ¢c6 18.¢d3 ¦d7
19.¢c3 ¦f7 20.b3 ¢c7 21.¢d3 ¦d7

19.¢c3 ¦f7 20.b3 ¢c7 21.¢d3 ¦d7

19.¢c3 ¦f7 20.b3 ¢c7 21.¢d3 ¦d7
22.¢e2 ¦f7 23.¥c3!

22.¢e2 ¦f7 23.¥c3!

22.¢e2 ¦f7 23.¥c3!
Zaczyna się końcowy atak.
23...¦e7 24.g5 hg 25.hg ¢c6

23...¦e7 24.g5 hg 25.hg ¢c6

23...¦e7 24.g5 hg 25.hg ¢c6
26.¢d3 ¦d7 27.¢e4 ¦c7 28.¥b5

26.¢d3 ¦d7 27.¢e4 ¦c7 28.¥b5

26.¢d3 ¦d7 27.¢e4 ¦c7 28.¥b5
¦e7 29.f3! ¢d7

¦e7 29.f3! ¢d7

¦e7 29.f3! ¢d7 Albo 29...Kb7 30.Sd6 i
Se8(; lub 29...Wf7 30.Wc8(.
30.¦b8 ¢c6 31.¦c8 ¢d7 32.¦c7

30.¦b8 ¢c6 31.¦c8 ¢d7 32.¦c7

30.¦b8 ¢c6 31.¦c8 ¢d7 32.¦c7
¢d8 33.¦c6! ¦b7 34.¦e6 1:0.

¢d8 33.¦c6! ¦b7 34.¦e6 1:0.

Kasparov -

Kasparov - Karpov 1986

Karpov 1986

MKKKKKKKKN

I?@?@?07@J

I$?@?@#$?J

I)$?@?(?$J

I@?@?@?@?J

I?@?@?@?@J

I@?@?@?@?J

I!"?@?"!"J

I@?@-@?6?J

PLLLLLLLLO

  W  tej  pozycji  biały  goniec  jest  o  wiele
lepszy  od  czarnego  skoczka,  który  nie  ma
punktów  oparcia  w  centrum.  iałe  gają  na
wygraną.
1.f4!

1.f4!

1.f4! Jak najszybciej król do centrum.
1...¦e8 2.¢f2 ¢f8

1...¦e8 2.¢f2 ¢f8

1...¦e8 2.¢f2 ¢f8
Lepsze było 2...g5! 3.Kf3 Kg7.
3.¢f3 ¦e7?!

3.¢f3 ¦e7?!

3.¢f3 ¦e7?! Lepsze było 3...g5!
4.¦d8!

4.¦d8!

4.¦d8!    Białe  przechodzą  do  końcówki
lekkofigurowej,  w  której  ich  król  jest
znacznie aktywniejszy od czarnego.
4...¦e8  5.¦e8  ¥e8  6.¢e4  ¢e7

4...¦e8 5.¦e8 ¥e8 6.¢e4 ¢e7

4...¦e8 5.¦e8 ¥e8 6.¢e4 ¢e7
7.¤c4!

7.¤c4!

7.¤c4! Na pierwszy rzut oka widać, Ŝe

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

końcówka pionowa jest nieprzyjemna dla
czarnych, ale Karpow nie dał się nabrać.
7...¥c7 8.¢e5 f6 9.¢f5 ¥e8

7...¥c7 8.¢e5 f6 9.¢f5 ¥e8

7...¥c7 8.¢e5 f6 9.¢f5 ¥e8
10.¢e4 ¥c7 11.h4 ¢d6 12.¢f5 ¢e7

10.¢e4 ¥c7 11.h4 ¢d6 12.¢f5 ¢e7

10.¢e4 ¥c7 11.h4 ¢d6 12.¢f5 ¢e7
13.¢g6 ¢f8 14.¢f5 ¢e7 15. ¢e4

13.¢g6 ¢f8 14.¢f5 ¢e7 15. ¢e4

13.¢g6 ¢f8 14.¢f5 ¢e7 15. ¢e4
¢d6 16.g4

¢d6 16.g4

¢d6 16.g4
Czarne stawiają twardy opór.
16...¢e7 17.b4?

16...¢e7 17.b4?

16...¢e7 17.b4? Błąd. NaleŜało grać
17.a3! Kd6 18.Kf5 Ke7 19.Kg6 Kf8 20.g5
fg 21.fg hg 22.Kg5±.
17...¢d6 18.¢f5 ½:½.

17...¢d6 18.¢f5 ½:½.

17...¢d6 18.¢f5 ½:½.
Kasparow pokazał, Ŝe gdyby białe
postawiły przeciwnika w zugzwangu,

MKKKKKKKKN

I?@?@?@?@J

I$?(?8?$?J

I?$?@?@?@J

I@!@?6?@?J

I!@?@?@?"J

I@?@?@?@)J

I?@?@?@?@J

I@?@?@?@?J

PLLLLLLLLO

to czarne utrzymują pozycję przez 1...a6
2.a5 Sb5 3.ab Sd6 4.Kd5 a5 5.Kc5 a4
6.Kb4 a3=.

WALKA O INICJATYWĘ

KaŜdy szachista wie, jak wŜne jest w
partii uchwycenie inicjatywy. „Młodzi mis-
trzowie wykazują dąŜenie do inicjatywy”
napisał Laker. A oto przykład:

Schlechter - Lasker 1910

MKKKKKKKKN

I?@?@/8?@J

I$#$?4#$?J

I?@?$?@#@J

I@?@?@?@?J

I?@?@!@?@J

I@?2?.?@!J

I!"!@?"!@J

I@?@?@?6?J

PLLLLLLLLO

Pozycja jest równa. Jedyny aktywny plan
dla białych to wykorzystanie przewagi
pionowej na skrzydle królewskim.
1.£b4

1.£b4

1.£b4 Schlechter nie pragnie inicjatywy.

1...c6

1...c6 Oczywiście nie 1...b6 2.Ha4 a5 i
struktura pionowa czarnych traci elastycz-
ność.
2.£a3 a6 3.£b3 ¦d8 4.c4

2.£a3 a6 3.£b3 ¦d8 4.c4

2.£a3 a6 3.£b3 ¦d8 4.c4
Aby nie dopuścić do d6-d5.
4...¦d7 5.£d1 £e5 6.£g4 ¢e8!

4...¦d7 5.£d1 £e5 6.£g4 ¢e8!

4...¦d7 5.£d1 £e5 6.£g4 ¢e8!
7.£e2 ¢d8

7.£e2 ¢d8

7.£e2 ¢d8 Lasker stopniowo chwyta
inicjatywę i nadzwyczaj subtelnie próbuje
zdobć niznaczną przewagę.
8.£d2 ¢c7 9.a3 ¦e7 10.b4 b5!

8.£d2 ¢c7 9.a3 ¦e7 10.b4 b5!

8.£d2 ¢c7 9.a3 ¦e7 10.b4 b5!
Zagrano bardzo śmiało i energicznie.
11.cb ab 12.g3 g5 13.¢g2 ¦e8

11.cb ab 12.g3 g5 13.¢g2 ¦e8

11.cb ab 12.g3 g5 13.¢g2 ¦e8
14.£d1 f6 15.£b3?!

14.£d1 f6 15.£b3?!

14.£d1 f6 15.£b3?! Schlechter się
pogubił. NaleŜało grać 16.a4!?
15...£e6 16.£d1

15...£e6 16.£d1

15...£e6 16.£d1
Przewaga czarnych jest wyraźna.
16...¦h8!

16...¦h8!

16...¦h8! Przed atakiem na hetmańskie
skrzydło Lasker zatrzymuje piona „h”.
17.g4 £c4 18.a4?!

17.g4 £c4 18.a4?!

17.g4 £c4 18.a4?! Niekonsekwentne.
Zasługiwało na uwagę 18.Hf3.
18...£b4 19.ab £b5 20.¦b3 £a6

18...£b4 19.ab £b5 20.¦b3 £a6

18...£b4 19.ab £b5 20.¦b3 £a6
21.£d4

21.£d4

21.£d4 Czarne mają piona więcej w
dobrej pozycji.
21...¦e8 22.¦b1 ¦e5!

21...¦e8 22.¦b1 ¦e5!

21...¦e8 22.¦b1 ¦e5!
Obrona przed 2.Wa1.
23.£b4 £b5 24.£e1 £d3 25.¦b4

23.£b4 £b5 24.£e1 £d3 25.¦b4

23.£b4 £b5 24.£e1 £d3 25.¦b4
c5?

c5?

c5?  Zmęczony walką Lasker traci ostroŜ-
ność  i  wypuszcza  wygraną.  NaleŜało  grać
25...Wa5! 26.Wb3 Hb3 27.Ha5 Kb7°.
26.¦a4  c4  27.

26.¦a4 c4 27.

26.¦a4 c4 27. £a1 £e4 28.¢h2

£a1 £e4 28.¢h2

¦b5

¦b5 Z groźbą 29...He5.
29.£a2! £e5 30.¢g1 £e1 31.¢h2

29.£a2! £e5 30.¢g1 £e1 31.¢h2

29.£a2! £e5 30.¢g1 £e1 31.¢h2
d5

d5 Teraz na 32.Wa7 nastąpi 32...Wb7.
32.¦a8!

32.¦a8!

32.¦a8! Grozi 33.Ha7 i 34.Hc5.
32...£b4

32...£b4

32...£b4 Aby po 33.Ha6 dać szacha
hetmanem z d6.
33.¢g2!

33.¢g2!

33.¢g2! Spokojny ruch króla wznawia
groźby białych.
33...£c5?

33...£c5?

33...£c5? NaleŜało grać 33...Wb8
34.Wa7 Wb7 35.Wa8=.
34.£a6!

34.£a6!

34.£a6! Białe mają nieodparty atak.
34...¦b8 35.¦a7 ¢d8 36.¦g7 £b6

34...¦b8 35.¦a7 ¢d8 36.¦g7 £b6

34...¦b8 35.¦a7 ¢d8 36.¦g7 £b6
37.£a3 1:0.

37.£a3 1:0.

37.£a3 1:0.
Partia pokazuje, jak ryzykowna jest walka
o inicjatywę w równej pozycji.

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

Eingorn -

Eingorn - Dolmatov 1980

Dolmatov 1980

MKKKKKKKKN

I?@/@/@7@J

I$?@'@#$#J

I?@?,#@?@J

I@?$#@?@?J

I?@?"?@?@J

I*?@?"!@?J

I!"?@%"?"J

I@?.?6?@-J

PLLLLLLLLO

Na szachownicy stoi skomplikowana
pozycja typu końcówki. Dołmatow znajdu-
je sposób uchwycenia inicjatywy.
1...e5!

1...e5!

1...e5! Bardzo silne i w porę.
2.dc5 ¤c5 3.¤c5 ¥c5 4.¢d2 e4!

2.dc5 ¤c5 3.¤c5 ¥c5 4.¢d2 e4!

2.dc5 ¤c5 3.¤c5 ¥c5 4.¢d2 e4!
Przewaga

czarnych

jest

widoczna.

Umiejętność rozpoczęcia w porę aktyw-
nych działań, przy minimalnej przewadze,
jest w końcówce wielką sztuką.
5.¥d4 ¥d3 6.¦c8 ¦c8 7.¢e2 g6!

5.¥d4 ¥d3 6.¦c8 ¦c8 7.¢e2 g6!

5.¥d4 ¥d3 6.¦c8 ¦c8 7.¢e2 g6!
PoŜyteczny, wzmacniający pozycję ruch.
Nie naleŜało zdobywać piona.
8.fe de 9.¦b1?!

8.fe de 9.¦b1?!

8.fe de 9.¦b1?!
  Białepowinny szukać remisu w końcówce
skoczkowej  po:  9.f3!?  Wc1  10.Wc1  Sc1
11.Kd2 er! 12.Sf3 Sa2 13.Se5›.
9....f5  10.h4?

9....f5 10.h4?

9....f5 10.h4? Drugi błąd z rzędu.
Lepsze było 10.a3 z ideą f3.
10...¢g7 11.f4 ¢h6 12.¢d2 ¢h5

10...¢g7 11.f4 ¢h6 12.¢d2 ¢h5

10...¢g7 11.f4 ¢h6 12.¢d2 ¢h5
13.b4 ¢h4!

13.b4 ¢h4!

13.b4 ¢h4! Najlepszy ruch.
14.¦h1 ¢g3 15.¦h7 ¥b4 16.¦g7

14.¦h1 ¢g3 15.¦h7 ¥b4 16.¦g7

14.¦h1 ¢g3 15.¦h7 ¥b4 16.¦g7
Albo 16.Wa7 Sc6!
16...¢f2 17.¦g6 ¦d8!

16...¢f2 17.¦g6 ¦d8!

16...¢f2 17.¦g6 ¦d8! Pointa. Białe
są bezsilne wobec ofiary jakości na d4.
18.¦h6 ¦d4! 19.ed e3 20.¢c3 ¥d5

18.¦h6 ¦d4! 19.ed e3 20.¢c3 ¥d5

18.¦h6 ¦d4! 19.ed e3 20.¢c3 ¥d5
21.¢c4 ¥f4 22.d5 e2 23.¦h1

21.¢c4 ¥f4 22.d5 e2 23.¦h1

21.¢c4 ¥f4 22.d5 e2 23.¦h1
Przegrywało 23.Wh2 Sg2 24.Wh1 Se3
25.Kc5 Sf1°.
23...e1£ 24.¦e1 ¢e1 25.d6 ¢d2!

23...e1£ 24.¦e1 ¢e1 25.d6 ¢d2!

23...e1£ 24.¦e1 ¢e1 25.d6 ¢d2!
Najdokładniejsze.
26.¢d4

26.¢d4

26.¢d4    Nie  ratowało  teŜ  26.d7  Se6
27.Kd5  Sd8  28.Ke5  Kc3  29.Kf5  Kb2
30.Ke5 Ka2 31.Kd6 Kb3 32.Kc7 Kf7.
26...¥e6  27.¢e5  ¥c5  28.¢f5  ¢c3

26...¥e6 27.¢e5 ¥c5 28.¢f5 ¢c3

26...¥e6 27.¢e5 ¥c5 28.¢f5 ¢c3
29.¢f6 a5 30.¢e5 a4 31.¢d5 ¥d7

29.¢f6 a5 30.¢e5 a4 31.¢d5 ¥d7

29.¢f6 a5 30.¢e5 a4 31.¢d5 ¥d7
0:1.

0:1.

UPRZEDZANIE KONTRGRY

PRZECIWNIKA

  W  ksiąŜce  „Mój  system”  Nimcowicz
wysunął nowe wymaganie do  gry  pozycyj-
nej:  konieczność  profilaktyki.  W  końców-
kach rozpatrujemy profilaktykę jako uprze-
dzenie groŜącej kontrgry przeciwnika

Botvinnik -

Botvinnik - Alekhin 1938

Alekhin 1938

MKKKKKKKKN

I?(?@?07@J

I@?.?@#$#J

I#$?@?@?@J

I@?@#@?@?J

I?@?"?@?@J

I@?@?@%@?J

I!"?@?"!"J

I@?@?@?6?J

PLLLLLLLLO

  Struktura  pionowa  jest  symetryczna,  ale
czarne  piony  na  skrzydle  hetmańskim  są
słabe. Białe figury stoją znacznie lepiej.
  W podobnej pozycji, jak i w wielu innych
z  przewagą  przestrzeni,  najwaŜniejsze  jest
nie  dać  się  przeciwnikowi  wyswobodzić,
pozbawić go jakiejkolwiek kontrgry.
1...f6 2.¢f1 ¦f7 3.¦c8 ¦f8  4.¦c3!

1...f6 2.¢f1 ¦f7 3.¦c8 ¦f8 4.¦c3!

1...f6 2.¢f1 ¦f7 3.¦c8 ¦f8 4.¦c3!
g5

g5 Nie ma nic lepszego.
5.¥e1!

5.¥e1!

5.¥e1! Manewrem skoczka, białe zmu-
szają czarne do obrony przed Se1-c2-e3.
Teraz

dowolne

aktywne

działanie

czarnych, moŜe stworzyć u nich słabości.
5...h5

5...h5

5...h5
Przygotowanie manewru króla na e6.
6.h4!

6.h4!

6.h4!
Akuratne i bardzo silne. Białe atakują
czarne piony, zanim podejdzie do nich
król.
6...¥d7

6...¥d7

6...¥d7 Albo 6...Kf7 7.Sf3 g4 8.Se1
Ke6 9.Sd3 Kf5 10.g3 Ke4 11.Sf4±.
7.¦c7 ¦f7 8.¥f3!

7.¦c7 ¦f7 8.¥f3!

7.¦c7 ¦f7 8.¥f3!
Białe prowokują dalszy ruch pionów.
8...g4 9.¥e1

8...g4 9.¥e1

8...g4 9.¥e1 Ruchy skoczka, napraw-
dę, określiły wynik walki.
9...f5 10.¥d3 f4 11.f3 gf 12.gf a5

9...f5 10.¥d3 f4 11.f3 gf 12.gf a5

9...f5 10.¥d3 f4 11.f3 gf 12.gf a5
13.a4 ¢f8 14.¦c6 ¢e7 15.¢f2 ¦f5

13.a4 ¢f8 14.¦c6 ¢e7 15.¢f2 ¦f5

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

Białe nie śpieszą się atakować licznych
słabości.
16.b3! ¢d8 17.¢e2 ¥b8

16.b3! ¢d8 17.¢e2 ¥b8

16.b3! ¢d8 17.¢e2 ¥b8
  Czarnym  dokuczyło  pasywne  oczekiwa-
nie,  i  one  zastawiają  małą  pułapkę:  18.
Wb6? Kc7 i 19...Sc6.
18.¦g6  ¢c7  19.¥e5  ¥a6  20.¦g7

18.¦g6 ¢c7 19.¥e5 ¥a6 20.¦g7

18.¦g6 ¢c7 19.¥e5 ¥a6 20.¦g7
¢c8 21.¥g6 ¦f6 22.¥e7 ¢b8

¢c8 21.¥g6 ¦f6 22.¥e7 ¢b8

¢c8 21.¥g6 ¦f6 22.¥e7 ¢b8
23.¥d5

23.¥d5

23.¥d5 Pierwsza materialna zdobycz.
23...¦d6 24.¦g5 ¥b4 25.¥b4 ab

23...¦d6 24.¦g5 ¥b4 25.¥b4 ab

23...¦d6 24.¦g5 ¥b4 25.¥b4 ab
26.¦h5 ¦c6

26.¦h5 ¦c6

26.¦h5 ¦c6 Albo 26...Wd4 27.Wf5.
Reszta jest elementarna.
27.¦b5 ¢c7 30.¦b4 ¦h6 31.¦b5

27.¦b5 ¢c7 30.¦b4 ¦h6 31.¦b5

27.¦b5 ¢c7 30.¦b4 ¦h6 31.¦b5
¦h4 32.¢d3 1:0

¦h4 32.¢d3 1:0

¦h4 32.¢d3 1:0
  „Jedna  z  tych  partii,  w  której  nie  ma
pięknych  ruchów:  wszystkie  ruchy  wydają
się  bardzo  proste,  ale  nie  moŜna  Ŝadnego
pominąć, gdyŜ  są  ze  sobą  związane.  Trud-
ność  rozgrywania  takich  partii  polega  nie
na  skomplikowanym  liczeniu,  ale  na
poprawnej  ocenie  powstających  pozycji”
(Botvinnik).

Boleslavsky -

Boleslavsky - Averbakh 1953

Averbakh 1953

MKKKKKKKKN

I/@+0?@7@J

I@#@?(#$?J

I?@#@?@?$J

I$?.#"?@?J

I?@?"?@?@J

I@?@?@?@?J

I!"?&)"!"J

I@?@?@-6?J

PLLLLLLLLO

Zwykle

podobnych

pozycjach

następuje atak mniejszości pionowej: a3,
b4, b5. Ale przy tym biały pion „e” stoi na
e3. Czarne mogą grać: f7-f6 lub b7-b6, c6-
c5. Zaczyna się skomplikowana walka.
1.¦c3

1.¦c3

1.¦c3 Zwolnienie pola c5 dla skoczka.
1...¦f8

1...¦f8

1...¦f8 Przygotowanie podrywu f7-f6.
2.¦e1!

2.¦e1!

2.¦e1! Uprzedzenie kontrgry przeciw-
nika. Na 2...f6 nastąpi 3.e6!
2...g6

2...g6

2...g6 Ustawienie bariery obronnej na
skrzydle królewskim.
3.¤d3

3.¤d3

3.¤d3 Białe atakują pole f5, aby wymie-
nić czarngo skoczka, jak tylko tam stanie.

W pozycji zamkniętej kaŜdy z partnerów
chetnie wymieni gońca za skoczka.
3...¤f5 4.¤f1!

3...¤f5 4.¤f1!

3...¤f5 4.¤f1! Strona, mająca przewa-
gę w przestrzeni moŜe zgodzić się tylko na
wymiany korzystne.
4...a4

4...a4

4...a4 Ryzykowna decyzja.
5.h3 ¤d7 6.f4 h5

5.h3 ¤d7 6.f4 h5

5.h3 ¤d7 6.f4 h5
Wszystkie czarne piony stanęły na polach
swojego gońca, a to nie wróŜy nicdobrego.
7.¥f3 ¢g7 8.¢f2 ¦h8 9.g3 ¢f8

7.¥f3 ¢g7 8.¢f2 ¦h8 9.g3 ¢f8

7.¥f3 ¢g7 8.¢f2 ¦h8 9.g3 ¢f8
10.¢g2 ¥f5 11.¤d3 ¥g7 12

10.¢g2 ¥f5 11.¤d3 ¥g7 12

10.¢g2 ¥f5 11.¤d3 ¥g7 12 ¥g5

¥g5

¤e6

¤e6 Obrona przed e5-e6.
13.¤c2! ¢e7 14.¦a3 ¥f5

13.¤c2! ¢e7 14.¦a3 ¥f5

13.¤c2! ¢e7 14.¦a3 ¥f5
Czarne zgadzają się na wymianę skoczka
za gońca, aby nie grać b7-b5.
15.¥f3! b5

15.¥f3! b5

15.¥f3! b5 Niestety wymuszone.
16.¦c3 ¦ac8 17.¤f5! ¤f5 18.¦ec1

16.¦c3 ¦ac8 17.¤f5! ¤f5 18.¦ec1

16.¦c3 ¦ac8 17.¤f5! ¤f5 18.¦ec1
¤d7 19.¥e1

¤d7 19.¥e1

¤d7 19.¥e1
  Teraz  dobre  było  19.e6!  i  20.Se5,  ale
Bolesławski nie śpieszy  się.  Wystarczy,  Ŝe
biały  skoczek  stanie  na  c5,  i  pozycja
czarnych stanie się beznadziejna.
19...¦b8 20.¥d3?

19...¦b8 20.¥d3?

19...¦b8 20.¥d3?  Ten naturalny ruch
pozwala  czarnym  w  zadziwiający  sposób
uratować  partię.  Wygrywało  20.Wc5!  Ta
partia,  raz  jeszcze,  pokazuje  jak  uwaŜnie
trzba  śledzić  moŜliwość  kontrgry  przeciw-
nika nawet w wygranych pozycjach.
20...b4!  21.¦c5  ¤f5  22.¥f2  b3!

20...b4! 21.¦c5 ¤f5 22.¥f2 b3!

20...b4! 21.¦c5 ¤f5 22.¥f2 b3!
23.a3

23.a3

23.a3 Nic nie daje 23.ab Wb3, a po
23.Wc6? a3!! wygrywają czarne!
23...¤c2!

23...¤c2!

23...¤c2! Teraz na 24.Wc6 nastąpi
24...Whc8 25.Wc8 Wc8 i ginie pion d4.
24.¢f3

24.¢f3

24.¢f3 Pewne szanse na wygraną
pozostawiało 24.Sd1.
24...¢d7 25.¢e3 ¦a8 26.h4 ¦a6

24...¢d7 25.¢e3 ¦a8 26.h4 ¦a6

24...¢d7 25.¢e3 ¦a8 26.h4 ¦a6
27.¥h3 ¦b8 28.¥g5 ¢e7 ½:½.

27.¥h3 ¦b8 28.¥g5 ¢e7 ½:½.

POZYCJA Z IZOLOWANYM

PIONEM

Pozycja z izolowanym pionem w centrum
powstaje w wielu debiutach. JeŜeli w grze
ś

rodkowej strona, mająca izolowanego

piona, ma rekompensatę w postaci aktyw-
nej gry figurowej, to w końcówce słabość
izolowanego

piona

jest

bardziej

oczuwalna.

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

Karpov -

Karpov - Hort 1973

Hort 1973

MKKKKKKKKN

I?@?@/@7@J

I@?@+@?$#J

I#@?@?(?@J

I@#@#@?@?J

I?@?&?@?@J

I@?@?@?"?J

I!"?@?"!@J

I@).?@?6?J

PLLLLLLLLO

W tej pozycji obok iolowanego piona
czarne mają kompleks słabości na skrzydle
hetmańskim, przede wsystkim pole c5.
1.f3

1.f3

1.f3 Królowi droga do centrum.
1...¦c8 2.¦c8 ¤c8 3.¢f2 ¢f7

1...¦c8 2.¦c8 ¤c8 3.¢f2 ¢f7

1...¦c8 2.¦c8 ¤c8 3.¢f2 ¢f7
4.¢e3 ¢e7 5.b4!

4.¢e3 ¢e7 5.b4!

4.¢e3  ¢e7  5.b4!    Po  wymianie  wieŜ
słabość  pól  na  skrzydle  hetmańskim
czarnych  powiększła  się.  Ostatni  ruch
białych ustabilizował przewagę.
5...g6

5...g6

5...g6 Czarne muszą się liczyć z groźbą
g3-g4-g5. Po 5...h6 nastąpi 6.Gg6; a po
5...g5, 6.Sf5! Gf5 7.Gf5±.
6.g4!

6.g4!

6.g4! Białe wyrabiają wolnego piona.
6...¥d7 7.f4 ¥f8 8.g5 ¢d6 9.¢f3

6...¥d7 7.f4 ¥f8 8.g5 ¢d6 9.¢f3

6...¥d7 7.f4 ¥f8 8.g5 ¢d6 9.¢f3
¥e6?!

¥e6?!

¥e6?! Białe chętnie przechodzą do
końcówki gońcowej.
10.¥e6! ¤e6 11.¢e3 ¤g4 12.¤d3

10.¥e6! ¤e6 11.¢e3 ¤g4 12.¤d3

10.¥e6! ¤e6 11.¢e3 ¤g4 12.¤d3
¤e6 13.¢d4 ¤g4 14.¤c2 ¤e6

¤e6 13.¢d4 ¤g4 14.¤c2 ¤e6

¤e6 13.¢d4 ¤g4 14.¤c2 ¤e6
15.¤b3 ¤f7 16.¤d1 ¤e6 17.¤f3

15.¤b3 ¤f7 16.¤d1 ¤e6 17.¤f3

15.¤b3 ¤f7 16.¤d1 ¤e6 17.¤f3
¤f7 18.¤g4 1:0.

¤f7 18.¤g4 1:0.

¤f7 18.¤g4 1:0.
Przytoczona końcówka pokazuje, jak
trudno jest słabszej stronie bronić się, jeśli
obok izolowanego piona są inne słabości.

Averbakh - Keres 1950

MKKKKKKKKN

I/@?@?@7@J

I$#@?@#$?J

I?@#@?@'@J

I@?@?@?@#J

I?@?"-@?@J

I@!@?@?@!J

I!@?*?"!@J

I@?@?@?6?J

PLLLLLLLLO

W tej pozycji czarne mają szanse uzskać
oddalonego wolnego piona na skrzydle
hetmańskim.
1...f6

1...f6

1...f6 Pierwszy krok: centralizacja króla.
2.¢f1 ¢f7 3.¤a5 b6 4.¤c3 ¦d8

2.¢f1 ¢f7 3.¤a5 b6 4.¤c3 ¦d8

2.¢f1 ¢f7 3.¤a5 b6 4.¤c3 ¦d8
5.¤b2 ¦d6 6.g4!?

5.¤b2 ¦d6 6.g4!?

5.¤b2 ¦d6 6.g4!?
Dla białych jest korzystne uproszczenie
pozycji i zmniejszenie liczby pionów.
6...hg 7.hg ¦e6?!

6...hg 7.hg ¦e6?!

6...hg 7.hg ¦e6?!
Lepsze było 7...Sf8 8....Se6 i 9...Wd5.
8.f3

8.f3

8.f3 Białe powinny wymienić wieŜe.
8...¥e7 9.¤c1 ¥d5 10.¤d2 ¦d6!

8...¥e7 9.¤c1 ¥d5 10.¤d2 ¦d6!

8...¥e7 9.¤c1 ¥d5 10.¤d2 ¦d6!
Teraz czarna wieŜa robi unik.
11.¢e2 ¦d8 12.¢f2 ¥c7!

11.¢e2 ¦d8 12.¢f2 ¥c7!

11.¢e2 ¦d8 12.¢f2 ¥c7!
Sikny ruch, powodujący osłabienie skrzy-
dła hetmańskiego białych i przygowujący
manewr czarnego króla do centrum.
13.a4

13.a4

13.a4 Groziło 13...Sb5 14.Ge3 Sd6, ze
zdobyciem jakości.
13...¥e6 14.¤e3 ¦d5

13...¥e6 14.¤e3 ¦d5

13...¥e6 14.¤e3 ¦d5
  Białe figury są związane obroną piona d4,
praktycznie  moŜe  manewrować  tylko  król.
Czarne  mają  dość  czasu  na  przygotowanie
przełomu b6-b5. Czarne starają się wzmoc-
nić maksymalnie swoją pozycję, ustawiając
króla  na  d7  oraz  przygotowując  ruchy  g7-
g6 i a7-a6 z dalszym b6-b5.
15.¢g3  ¢e7  16.g5!?

15.¢g3 ¢e7 16.g5!?

15.¢g3 ¢e7 16.g5!? Czarne
zastawiają pułapkę, ale lepsze było 16.Kf2.
16...f5 17.¦e5 ¢d6 18.¦d5 ¢d5

16...f5 17.¦e5 ¢d6 18.¦d5 ¢d5

16...f5 17.¦e5 ¢d6 18.¦d5 ¢d5
19.g6! a5!

19.g6! a5!

19.g6! a5! Nie śpieszyć się! Subtelna
pułapka białych obliczona była na 19...Sd4
20.Gd4! Kd4 21.Kf4, z szansami remisu.
20.¢h4 ¥d4?!

20.¢h4 ¥d4?!

20.¢h4 ¥d4?! Z biciem nie naleŜało
się śpieszyć. OŜywa czarny goniec.
21.¤h6! ¥e6 22.¤e3 c5 23.¢h5

21.¤h6! ¥e6 22.¤e3 c5 23.¢h5

21.¤h6! ¥e6 22.¤e3 c5 23.¢h5
¢e5?

¢e5?

¢e5? Czarne łatwo wygrywały po 23...
c4! 24.bc Kc4 25.Gb6 Kb4 i 26...Ka4°.
24.¤c1 ¥d4?!

24.¤c1 ¥d4?!

24.¤c1 ¥d4?!
NaleŜało wrócić królem na d5.
25.¤h6 ¢f6 26.¤g5 ¢e6 27.¤h6?

25.¤h6 ¢f6 26.¤g5 ¢e6 27.¤h6?

25.¤h6 ¢f6 26.¤g5 ¢e6 27.¤h6?
Decydujący błąd w niedoczasie. NaleŜało
grać 27.Gd8! Kd7!°.
27...gh 28.¢h6 ¥c6! 29.g7 ¥e7

27...gh 28.¢h6 ¥c6! 29.g7 ¥e7

27...gh 28.¢h6 ¥c6! 29.g7 ¥e7
30.¢h7 ¢f7 31.¢h6 ¢g8 32.f4 ¢f7

30.¢h7 ¢f7 31.¢h6 ¢g8 32.f4 ¢f7

30.¢h7 ¢f7 31.¢h6 ¢g8 32.f4 ¢f7
0:1.

0:1.

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

PRZEWAGA PARY GOŃCÓW

  Ogólnie  uwaŜa  się,  Ŝe  w  większości
przypadków para gońców jest silniejsza od
dwóch  innych  lekkich  figur.  Ale  jeśli  w
grze środkowej przewaga pary gońców nie
zawsze  jest  czynnikiem  określajacym  w
ocenie  pozycji,  to  w  końcówkach  ona  ma
często decydujący charakter. Dzięki swojej
dalekosięŜności,  gońce  znakomicie  wspie-
rają marsz pionów, które zdobywają przes-
trzeń  i  tworzą  słabości  w  obozie  przeciw-
nika.  W  końcowym  wyniku  silniejsza
strona  często  wykorzystuje  zasadę  dwóch
słabości  i  groźby  kombinacyjne,  aby
przedrzeć się na jednym ze skrzydeł.

Lasker - Czigorin 1895

MKKKKKKKKN

I?@/(?07@J

I$#@?@#$#J

I?@?@#@'@J

I@?$?@?@?J

I?@?"?"?@J

I@?")"?.?J

I!@?*5"?"J

I.?@?@?@?J

PLLLLLLLLO

Mocne centrum pionowe i para gońców
określają przewagę białych.
1.¦ag1?

1.¦ag1?

1.¦ag1? Ten lekkomyślny ruch
pozwolił czarnym zamknąć pozycję.
1...c4! 2.¤c2 f5!

1...c4! 2.¤c2 f5!

1...c4! 2.¤c2 f5!
Te dwa ruchy mocno zmieniły sytuację na
szachownicy. Białe gońce straciły ruchli-
wość, a skoczki uzyskały placówki.
3.¤c1 ¦f7 4.¤a3 ¦c6 5.¤c5 ¦a6!

3.¤c1 ¦f7 4.¤a3 ¦c6 5.¤c5 ¦a6!

3.¤c1 ¦f7 4.¤a3 ¦c6 5.¤c5 ¦a6!
Białe prowokowały ruch czarnych pionów
na skrzydle hetmańskim, bezskutecznie!
6.a4

6.a4

6.a4 Dalsze ograniczenie białopolowego
gońca.
6...¥c6 7.¦b1 ¦d7 8.¦gg1 ¥ge7

6...¥c6 7.¦b1 ¦d7 8.¦gg1 ¥ge7

6...¥c6 7.¦b1 ¦d7 8.¦gg1 ¥ge7
9.¦b2 ¥d5 10.¢d2 ¦a5 11.¦gb1

9.¦b2 ¥d5 10.¢d2 ¦a5 11.¦gb1

9.¦b2 ¥d5 10.¢d2 ¦a5 11.¦gb1
Białe nie boją się 13...Wc5 poniewaŜ
skoczek d5 nie ma dobrego odejścia, ani
11...Sf4 12.Wb7.
11...b6 12.¤a3 g6 13.¦b5 ¦a6!

11...b6 12.¤a3 g6 13.¦b5 ¦a6!

Prawidłowe

rozwiązanie

problemu

wymiany.
14.¤c1 ¥d8 15.¦a1 ¥f7 16.¦bb1

14.¤c1 ¥d8 15.¦a1 ¥f7 16.¦bb1

14.¤c1 ¥d8 15.¦a1 ¥f7 16.¦bb1
¥d6?!

¥d6?!

¥d6?!  Czarne prowokują ruch f2-f3, wy-
puszczając  moŜliwość  po  16...g5!  17.fg
Sg5 18.Gb2  Se4  19.Ge4  fe,  zostawić  białe
ze złym gońcem przeciw silnemu skoczko-
wi.
17.f3 ¥f7?!

17.f3 ¥f7?!

17.f3 ¥f7?! Lepsze było 17...Wf7.
18.¦a3! g5?

18.¦a3! g5?

18.¦a3! g5?
Jeszcze skoczek mógł wrócić na d6.
19.¢e2! gf 20.e4! ¥f6 21.¤f4!

19.¢e2! gf 20.e4! ¥f6 21.¤f4!

19.¢e2! gf 20.e4! ¥f6 21.¤f4!
Słabsze było 21.ef e5! 22.de Se5 23.Gf4.
21...¥h5 22.¤e3?

21...¥h5 22.¤e3?

21...¥h5 22.¤e3?
Teraz

czarne

znowu

zamkną

grę.

NaleŜało grać 22.Wg1 Kf8 23.Gc1 i
Ga3±ƒ.
22...f4! 23.¤f2 ¦a5?

22...f4! 23.¤f2 ¦a5?

22...f4! 23.¤f2 ¦a5?
NaleŜało zablokować centrum: 23...e5!
24.Wg1 Kf8 25.de Se5 26.Wg5 Wd2!
24.¦g1 ¢f8 25.¦aa1?

24.¦g1 ¢f8 25.¦aa1?

24.¦g1 ¢f8 25.¦aa1?
RewanŜ. NaleŜało grać 25.e5!±.
25...e5!

25...e5!

25...e5! Konsolidacja obrony.
26.¦ab1 ¥g7 27.¦b4 ¦c7 28. ¤b1

26.¦ab1 ¥g7 27.¦b4 ¦c7 28. ¤b1

26.¦ab1 ¥g7 27.¦b4 ¦c7 28. ¤b1
¥e6 29.¦d1?!

¥e6 29.¦d1?!

¥e6 29.¦d1?!
NaduŜycie zasady „nie śpieszyć się”.
Lepsze było 29.Ga2! b5 30.Wb5±.
29...¥ed8! 30.¦d2?

29...¥ed8! 30.¦d2?

29...¥ed8! 30.¦d2? Białe nie wyczu-
wają niebezpieczeństwa. NaleŜało grać
30.de!
30...¥c6! 31.¦b5

30...¥c6! 31.¦b5

30...¥c6! 31.¦b5
Smutna konieczność.
31...¦a4 32.de ¥fe5

31...¦a4 32.de ¥fe5

31...¦a4 32.de ¥fe5 Czarne mają
piona więcej i wygraną pozycję.
33.¤h4 ¦g7 34.¢f2 ¦g6 35.¦dd5

33.¤h4 ¦g7 34.¢f2 ¦g6 35.¦dd5

33.¤h4 ¦g7 34.¢f2 ¦g6 35.¦dd5
¦a1 36.¤d8 ¥d3 37.¤d3

¦a1 36.¤d8 ¥d3 37.¤d3

¦a1 36.¤d8 ¥d3 37.¤d3
W przeciwnym razie wygrywa 37...Scb4.
37...cd 38.¦d3 ¦ag1! 39.¦f5 ¢e8

37...cd 38.¦d3 ¦ag1! 39.¦f5 ¢e8

40.¤g5

40.¤g5 ¦6g5 0:1.

¦6g5 0:1.

Partia do brze ilustruje siłę i słabość pary
gońców w walce ze skoczkami.

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

Kasparov -

Kasparov - Smyslov 1984

Smyslov 1984

MKKKKKKKKN

I/@?0?(7@J

I$#@?@+$#J

I?@#@?$?@J

I@?@?@?@?J

I'@!"?@?@J

I"%@)@?*?J

I?@?@?"!"J

I@?.?.?@?J

PLLLLLLLLO

  Ostatnim ruchem Smysłow zagrał Sb6-a4,
i  uzyskał  trudną  pozycję.  NaleŜało  zagrać
Sf8-e6  z  twardą  obroną.  Nad  pozycją
czarnych  ciągle  wisi  groźba  otwarcia  gry
po d4-d5.
1.¤f1 ¦d7 2.¥a5!

1.¤f1 ¦d7 2.¥a5!

1.¤f1 ¦d7 2.¥a5!
Kaparow rozpoczyna zdecydowaną grę na
skrzydle hetmańskim i w centrum.
2...¥e6 3.d5! ¥d4!

2...¥e6 3.d5! ¥d4!

2...¥e6 3.d5! ¥d4! Smysłow próbuje
uniknąć pełnego otwarcia centrum
4.dc ¥c6 5.¥c6 bc 6.c5!

4.dc ¥c6 5.¥c6 bc 6.c5!

4.dc ¥c6 5.¥c6 bc 6.c5! Czarno-
polowy goniec, nie mają oponenta, zajmuje
plecówkę na d6 i staje się groźną siłą.
6...¦e8!

6...¦e8!

6...¦e8! Czarne bronią się pomysłowo.
7.¦e8 ¤e8 8.¤d6!

7.¦e8 ¤e8 8.¤d6!

7.¦e8 ¤e8 8.¤d6! Białe uprzedzają
zamaskowaną kontrgrę czarnych.
8...¤f7?

8...¤f7?

8...¤f7? Czarne zapomniały o linii „b”.
NaleŜało grać 8...Wb7.
9.¦b1! ¤d5?!

9.¦b1! ¤d5?!

9.¦b1! ¤d5?! Nieszczęścia chodzą
parami. Ostatnią szansą było 9...h5.
10.¦b8 ¢f7 11.¦f8 ¢e6 12.g3?!

10.¦b8 ¢f7 11.¦f8 ¢e6 12.g3?!

10.¦b8 ¢f7 11.¦f8 ¢e6 12.g3?!
Z miejsca wygrywało 12.Ga6!
12...g6?!

12...g6?!

12...g6?!
Zadziałało prawo „wzajemnego błędu”.
13.¤a6!

13.¤a6!

13.¤a6! Białe wygrywają jakość i walka
się kończy. Jeszcze nastąpiło:
13...¦d6 14.cd ¢d6 15.¦f6 ¢e5

13...¦d6 14.cd ¢d6 15.¦f6 ¢e5

13...¦d6 14.cd ¢d6 15.¦f6 ¢e5
16.¦f8 c5 17.¦e8 ¢d4 18.¦d8 ¢e5

16.¦f8 c5 17.¦e8 ¢d4 18.¦d8 ¢e5

16.¦f8 c5 17.¦e8 ¢d4 18.¦d8 ¢e5
19.f4 ¢e4 20.¤f1 ¤b3 21.¢f2 ¥b2

19.f4 ¢e4 20.¤f1 ¤b3 21.¢f2 ¥b2

19.f4 ¢e4 20.¤f1 ¤b3 21.¢f2 ¥b2
1:0.

1:0.

1:0. 22.Wb8 c4 23.Gc4 itd.

PRZEWAGA PIONOWA NA

SKRZYDLE

W wielu debiutach: obronie Caro-Kann,
obronie Nimcowicza, obronach sycylijskiej
i francuskiej, debiucie hetmańskich pionów

i innych, powstaje struktura pionowa jak na
diagramie:

MKKKKKKKKN

I?@?@?@?@J

I$#@?@#$#J

I?@?@#@?@J

I@?@?@?@?J

I?@?@?@?@J

I@?@?@?@?J

I!"!@?"!"J

I@?@?@?@?J

PLLLLLLLLO

  Plan  gry,  z  reguły,  wynika  z  konfiguracji
pionowej: cztery piony przeciwko trzem na
skrzydle  królewskim,  a  trzy  przeciw
dwom, na hetmańskim.
  Dawniej  uwaŜano,  Ŝe  lepiej  mieć  prze-
wagę  pionową  na  skrzydle  hetmańskim,
gdyŜ  tam  łatwiej  wyrobić  wolnego  piona.
Współczesna  praktyka  nie  potwierdza  tej
nienaruszalnej zasady teorii Steinitza.
  Wszystko zaleŜy od  od  konkretnych  cech
pozycji.  Panowanie  na  jedynej  otwartej
linii  „d”  w  większości  przypadków
oznacza  przewagę  niezaleŜnie  od  liczby
pionów na skrzydłach.

Marshall - Capablanca 1909

MKKKKKKKKN

I/@?@?07@J

I$#@?4#$#J

I?@?@+@?@J

I@?$?@?@?J

I?@?@?@?@J

I@?@?"1"?J

I!"?@?")"J

I.?@?@-6?J

PLLLLLLLLO

Szybko nastąpi przejście do końcówki, w
której czarne zdobywają linię „d”, co rozs-
trzyga wynik partii.
1.¦fc1?

1.¦fc1?

1.¦fc1? NaleŜało grać 1.Wfd1 lub 1.e4.
1...¦ab8 2.£e4?

1...¦ab8 2.£e4?

1...¦ab8 2.£e4? Z groźbą wymiany
gońców, ale to nie jest dobra droga.
2...£c7!

2...£c7!

2...£c7! Część planu czarnych.
3.¦c3?

3.¦c3?

3.¦c3? Po 3.Wcd1! jeszcze nic
strasznego nie groziło białym.
3...b5 4.a3 c4! 5.¤f3 ¦fd8 6.¦d1

3...b5 4.a3 c4! 5.¤f3 ¦fd8 6.¦d1

3...b5 4.a3 c4! 5.¤f3 ¦fd8 6.¦d1
¦d1 7.¤d1 ¦d8

¦d1 7.¤d1 ¦d8

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

Teraz

czarne

rządzą

całej

szachownicy.
8.¤f3 g6 9.£c6 £e5

8.¤f3 g6 9.£c6 £e5

8.¤f3 g6 9.£c6 £e5
Capablanca zgadza się na końcówkę, ale
w innym wydaniu.
10.£e4 £e4

10.£e4 £e4

10.£e4 £e4 Teraz nie wisi pion b5.
11.¤e4 ¦d1!

11.¤e4 ¦d1!

11.¤e4 ¦d1! Konieczna jest decentra-
lizacja białego króla.
12.¢g2 a5 13.¦c2 b4 14.ab ab

12.¢g2 a5 13.¦c2 b4 14.ab ab

12.¢g2 a5 13.¦c2 b4 14.ab ab
15.¤f3 ¦b1

15.¤f3 ¦b1

15.¤f3 ¦b1
Pozycja białych jest juŜ beznadziejna.
16.¤e2 b3! 17.¦d2

16.¤e2 b3! 17.¦d2

16.¤e2 b3! 17.¦d2
Złe było 17.Wc3 Wb2 18.Gc4 Wc2°.
17...¦c1! 18.¤d1 c3 19.bc b2

17...¦c1! 18.¤d1 c3 19.bc b2

17...¦c1! 18.¤d1 c3 19.bc b2
Czarne wygrywają figurę. Reszta jest
milczeniem.
20.¦b2 ¦d1 21.¦c2 ¤f5 22.¦b2

20.¦b2 ¦d1 21.¦c2 ¤f5 22.¦b2

20.¦b2 ¦d1 21.¦c2 ¤f5 22.¦b2
¦c1 23.¦b3 ¤e4 24.¢h3 ¦c2 25.f4

¦c1 23.¦b3 ¤e4 24.¢h3 ¦c2 25.f4

¦c1 23.¦b3 ¤e4 24.¢h3 ¦c2 25.f4
h5 26.g4 hg 27.¢g4 ¦h2 28.¦b4 f5

h5 26.g4 hg 27.¢g4 ¦h2 28.¦b4 f5

h5 26.g4 hg 27.¢g4 ¦h2 28.¦b4 f5
29.¢g3 ¦e2 30.¦c4 ¦e3 31.¢h4

29.¢g3 ¦e2 30.¦c4 ¦e3 31.¢h4

29.¢g3 ¦e2 30.¦c4 ¦e3 31.¢h4
¢g7 32.¦c7 ¢f6 33.¦d7 ¤g2

¢g7 32.¦c7 ¢f6 33.¦d7 ¤g2

¢g7 32.¦c7 ¢f6 33.¦d7 ¤g2
34.¦d6 ¢g7 0:1.

34.¦d6 ¢g7 0:1.

Larsen -

Larsen - Spassky 1968

Spassky 1968

MKKKKKKKKN

I?@/@/@?@J

I@?@?8#$#J

I#@?@?@?@J

I@#$-@?@?J

I?@?@'@?@J

I"?@?"%@!J

I?"?@?"!@J

I@?.?@5@?J

PLLLLLLLLO

Pozycja czarnych jest lepsza: falanga
pionów na skrzydle hetmańskim, król
bliŜej centrum. Ale białe mają linię „d”. O
nią zaczyna się walka.
1...¦cd8 2.¦h5

1...¦cd8 2.¦h5

1...¦cd8 2.¦h5 Lepsze było 2.Wcd1.
2...h6 3.b4 c4 4.a4?

2...h6 3.b4 c4 4.a4?

2...h6 3.b4 c4 4.a4?
Do tej pozycji dąŜył Larsen. NaleŜało
wymienić jedną wieŜę przez 4.We5 i
przesłonić linię „d” ruchem Sd4.
4...¢f6! 5.ab g6!

4...¢f6! 5.ab g6!

4...¢f6! 5.ab g6!
Wspaniały manewr. Ofiara piona wyłącza
na długo z gry czarną wieŜę.
6.¦h6 ab 7.¥d4?

6.¦h6 ab 7.¥d4?

6.¦h6 ab 7.¥d4? Przegrywa. NaleŜa-
ło grać 7.Wh4 Wd3 8.Wf4 Kg7 9.Sd4 Sd2
10.Ke2 Sb3 11.Wd1 Sd4 12.Wd4 Wb3µ.
7...¥d2 8.¢g1

7...¥d2 8.¢g1

7...¥d2 8.¢g1 Król nie moŜe stanąć
na linii „e” wobec 8...Wd4.
8...¥b3 9.¥b3 cb 10.¦b1

8...¥b3 9.¥b3 cb 10.¦b1

8...¥b3 9.¥b3 cb 10.¦b1
Spóźnione było 10.Wb4 b2 11.Wb1 Wd2
12.Wd4 Wd4 13.ed We2.
10...¦e4!

10...¦e4!

10...¦e4! Znowu czarne korzystają ze
złej pozycji wieŜy na h6.
11.g3

11.g3

11.g3 Albo 11.Wb3 Kg7°.
11...¦b4 12.¦h4

11...¦b4 12.¦h4

11...¦b4 12.¦h4
WieŜa odzyskuje wolność, ale za późno.
12...¦h4 14.gh ¦d3 15.¢g2 ¢e5

12...¦h4 14.gh ¦d3 15.¢g2 ¢e5

12...¦h4 14.gh ¦d3 15.¢g2 ¢e5
0:1.

0:1.