WYKAZ CHRONOLOGICZNY PAPIE Y

Wykaz papie y pokrywa si  z oficjaln  list  opublikowan  w Annuario Pontificio 1984, imiona
antypapie y zosta y podane w nawiasach kwadratowych, wspomnienia liturgiczne
wg. Calendarium Romanum generale 1970 niniejszy s ownik zosta  opracowany w oparciu
o Breviarium Fidei — wybór doktrynalnych wypowiedzi Ko cio a, Pozna  1989; K. Dopiera a,
Ksi ga papie y, Pozna  1996; R. Fischer-Wollpert, Leksykon papie y, Kraków 1996.

w. Piotr (od Wniebowst pienia Pa skiego, ok. 30 do ok. 67 r.)

w. Piotr, pierwotnie Szymon by  pierwszym z po ród Aposto ów, Jezus nada  mu nowe

imi  w j zyku aramejskim Kephas oznacza ska . Jezus Chrystus wyznaczy  Piotra na g ow
Ko cio a (

Mt 16, 18-19

). Z woli Zbawiciela otrzyma  polecenie opiekowania si  wspólnot

wierz cych (

J 21, 15-17

). Piotr przewodniczy  zgromadzeniu Aposto ów przyjmuj cych do

swego zgromadzenia Macieja (

Dz Ap 1, 15-26

), obja nia  sens Zes ania Ducha  w. (

Dz Ap 2,

14-40

), wyst powa  publicznie w obronie Ko cio a (

Dz Ap 5, 27-32

), posiada  moc czynienia

cudów (

Dz  Ap  9,  34

;

9, 40

) Odwiedza  Ko cio y na terenie Palestyny i Azji Mniejszej.  w.

Piotr uwi ziony przez Heroda Agrypp  w r. 43, w cudowny sposób zosta  uwolniony aby
nast pnie uczestniczy  w tzw. Soborze Jerozolimskim (

Dz Ap 15, 29

), który rozstrzygn

kwesti  przynale no ci pogan do Ko cio a. Ostatnie lata swego  ycia sp dzi  w Rzymie gdzie
napisa  swoje dwa listy w czone do ksi g Nowego Testamentu i poniós

mier  m cze sk  ok.

r. 67. Grób  w. Piotra znajduje si  w Rzymie pod konfesj  w bazylice  w. Piotra, w liturgii
Ko ció  czci  w. Piotra 29 czerwca.

w. Linus (67?-76/79?)

Pierwszy po Apostole Piotrze biskup Rzymu, szczegó y jego  ycia nie s  znane, Liber

pontificalis stwierdza jego  mier  m cze sk . Wspomnienie liturgiczne 23 wrze nia, zniesione.

w. Kletus (Anakletus) (76/80?-90/88?)

Prawdopodobnie by  grekiem, tradycja przypisuje jemu wzniesienie nagrobka  w. Piotra.

Kletus zgin

mierci  m cze sk  w dwunastym roku panowania cesarza Domicjana.

Wspomnienie liturgiczne 26 kwietnia, zniesione.

w. Klemens I (92/88?-101/97?)

Klemens Rzymski,  wi ty, papie  od 88 r.; Ojciec Ko cio a; autor Listu do Koryntian —

najstarszego zachowanego dokumentu papieskiego, z którego wynika, i  Ko ció  rzymski mia
prawo interwencji w  ycie innych gmin chrze cija skich, oraz od pocz tku w Ko ciele
uznawano prymat nastepcy  w. Piotra. Wspomnienie liturgiczne, 23 listopada.

2

w. Ewaryst (101/97?-105?)

Wed ug  w. Ireneusza i Katalogu liberia skiego  Ewaryst  mia   by   nast pc   Klemensa  I,

wed ug Liber pontificalis by  zhellenizowanym  ydem z Antiochii. Poniós

mier  m cze sk

po kilkunastu latach pontyfikatu. Wspomnienie liturgiczne, 26 pa dziernika, zniesione.

w. Aleksander I (105/107?-115/116?)

Wiadomo ci o Aleksandrze I s  niepewne. Stare spisy papie y podaj  ró

 liczb  lat jego

pontyfikatu. Przypisuje si  mu wprowadzenie do kanonu mszy  w. tekstu Qui pridie quam
pateretur… (On to w dzie  przed m

…). Prawdopodobnie  mier  Aleksandra I nast pi a w

czasach panowania cesarza rzymskiego Trajana (53 r.) Tradycja chrze cija ska utrzymuje,  e
zmar  jako m czennik. Pochowano go przy Via Nomentana, le cej na pó nocny wschód od
Rzymu. Wspomnienie liturgiczne, 3 maja, zniesione.

w. Ksystus (Sykstus) I (115/116?-125?)

Za jego pontyfikatu rozgorza y spory mi dzy chrze cijanami pochodzenia azjatyckiego a

rzymianami (judeochrze cijanami) o dat  obchodzenia  wi t Wielkanocy. zako czone zgod
na wzajemn  tolerancj . Wydaje si  ma o prawdopodobne, by Sykstus I by  m czennikiem.
Zmar  w Rzymie. Podanie,  e pochowano go w pobli u grobu Piotra, nie jest potwierdzone.
Wspomnienie liturgiczne, 6 kwietnia, zniesione.

w. Telesfor (125?-136?)

Liber pontificalis podaje,  e Telesfor by  pustelnikiem. Ireneusz z Lyonu, wymienia go

jako pierwszego biskupa Rzymu. Przypisuje si  mu wprowadzenie  piewu Gloria w czasie
nocnej mszy  w. w  wi to Bo ego Narodzenia. Tradycja zachowana w Ko ciele i autorzy
staro ytni  (Ireneusz  i  Euzebiusz)  podaj   wiadomo   o  m cze skiej   mierci  Telesfora  w
Rzymie. Przypada ona na okres panowania cesarza Hadriana. Wspomnienie liturgiczne, 5
stycznia, zniesione.

w. Hyginus (136?-140?)

Wiadomo ci dotycz ce jego pontyfikatu s  rozbie ne. O Hyginie wiadomo tylko,  e przed

wyborem na papie a zajmowa  si  filozofi . Za jego pontyfikatu z Syrii do Rzymu przyby
Cerdon, który g osi  gnostycyzm. W tych samych latach w Rzymie dzia

 tak e Walentyn,

pochodz cy z Aleksandrii, który da  pocz tek szko om gnostykim walentynian na Wschodzie i
Zachodzie. Hygin mia  pono  przebywa  w wi zieniu rzymskim i tam umrze . Wspomnienie
liturgiczne, 11 stycznia, zniesione.

w. Pius I (140?-155?)

Niektóre katalogi papie y wymieniaj  Piusa I jako nast pc  Aniceta. Kanon Muratoriego

podaje,  e Pius I by  bratem Hermasa (I/II w.), autora dzie a Pasterz, zbie nego z doktryn
esse sk  i posiadaj cego charakter apokalipsy. Na podstawie tego dzie a mo na wnioskowa ,

e papie  pochodzi  z Akwilei, z rodziny plebejskiej. Pius I przeciwstawi  si  dualizmowi

gnostyków, z których najwybitniejszy w owym czasie by  Walentyn. Pawdopodobnie
przewodniczy  w r. 144 w Rzymie synodowi prezbiterów, który wykluczy  z Ko cio a

3

Marcjona. Za czasów Piusa I Rzym sta  si  centrum  wiata chrze cija skiego. Zaliczany jest do
grona m czenników. Wspomnienie liturgiczne, 11 czerwca, zniesione.

w. Anicetus (155?-166?)

Urodzi  si  w Emesie. Zwalcza  pogl dy gnostyków g oszone przez zwolenników

Walentyna.  Przyj   Polikarpa,  biskupa  Smyrny,  który  przebywa   w  Rzymie  z  misj
ujednolicenia obchodów  wi t Wielkanocy w Ko ciele wschodnim i zachodnim. Przypisywane
Anicetowi autorstwo listu De electione et ordinatione archiepiscopi skierowanego do
biskupów Galii jest obecnie poddawane w w tpliwo . Tradycja wspomina go jako troskliwego
rz dc  Ko cio a. Liber pontificalis twierdzi,  e zabroni  duchownym noszenia d ugich w osów.
Prawdopodobnie zgin

mierci  m cze sk  w Rzymie podczas prze ladowa  chrze cijan za

panowania cesarza Marka Aureliusza. Wspomnienie liturgiczne, 17 kwietnia, zniesione.

w. Soter (166?-174/175?)

Urodzi  si  w Fundii (Kampania). Za jego pontyfikatu na nowo wybuch  spór mi dzy

Ko cio em wschodnim i zachodnim o dzie  obchodzenia  wi t Wielkanocy. Wiadomo,  e
napisa  listy do Ko cio a korynckiego. Soter zmar  w Rzymie, ale miejsce jego pogrzebania nie
jest znane. Wspomnienie liturgiczne, 22 kwietnia, zniesione.

w. Eleuteriusz (174/175?-189?)

Urodzi  si  w Nikopolis (Epir). Za pontyfikatu Aniceta zosta  diakonem. Nie ma zgodno ci

co do lat sprawowania przez niego rz dów w Ko ciele. Niektórzy autorzy datuj  jego
wyniesienie na urz d papieski na siedemnasty rok panowania cesarza Marka Aureliusza, czyli
177, a dat  jego  mierci przesuwaj  nawet do roku 192. Wi kszo

róde  zgodnie stwierdza,

e jego pontyfikat to okres pokoju dla chrze cijan. Eleuter odrzuci  rozpowszechniony pogl d o
ywno ci nieczystej. Badania archeologiczne nie potwierdzi y podania o pochowaniu zmar ego

w Rzymie Eleutera na wzgórzu watyka skim w pobli u grobu  w. Piotra. Wspomnienie
liturgiczne, 26 lub 27 maja, zniesione.

w. Wiktor I (189-196/199?)

Pochodzi  z cesarsko-rzymskiej Afryki Prokonsularnej. Wi kszo

róde  stwierdza,  e aby

przeciwstawi  si  przyjmowaniu elementów kultury greckiej i orientalnej, w Rzymie za czasów
Wiktora I coraz cz ciej stosowano w liturgii j zyk  aci ski, który wypiera  u ywan  uprzednio
grek . Papie  d

 do ujednolicenia daty obchodzenia  wi t wielkanocnych wed ug zwyczaju

przyj tego w Rzymie. By rozstrzygn

 t  kwesti , Wiktor I zwo

 synody, które w wi kszo ci

popar y jego opini . Wiktor I w 196 r. ekskomunikowa  Teodota, adopcjanist . Wiktor I by
pierwszym papie em, który mia  kontakt z dworem cesarskim. Wiktor I zmar  w Rzymie.
Podobno by  pochowany obok Piotra na Watykanie. Wspomnienie liturgiczne, 28 lipca,
zniesione.

w. Zefiryn (198/199?-217)

Okres pontyfikatu Zefiryna charakteryzowa  si  nat eniem prze ladowa  chrze cijan

zarówno w Rzymie, jak i na prowincji. W trakcie pontyfikatu Zefiryna przybyli do Rzymu
zwolennicy Teodota z Bizancjum — adopcjani ci. Zefiryn tolerowa  nauki sabelianów
(monarchianów) i patripasjonistów, przeciwstawiaj c je pogl dom g oszonym przez

4

montanistów. Takie post powanie wywo

o ostr  krytyk  biskupów, a szczególnie Hipolita,

pó niejszego antypapie a. Spór monarchia ski trwa  do ko ca III wieku. Za pontyfikatu
Zefiryna nasili y si  w chrze cija stwie pogl dy apokaliptyczne. Zefiryn zmar  w Rzymie i by
pochowany w katakumbach, nazwanych pó niej katakumbami Kaliksta. Wspomnienie
liturgiczne, 26 sierpnia, zniesione.

w. Kalikst I (217/218?-222/223?)

By  niewolnikiem bogatego dygnitarza przebywaj cego na dworze cesarskim. Zajmowa

si  operacjami bankowymi. Oskar ony o malwersacje, by  skazany na prac  w kopalniach
Sardynii. Za wstawiennictwem chrze cijanki Marcji, metresy cesarza Kommodusa,  zwolniony
z kopalni, przebywa  w Antium, otrzymuj c pieni dze na swoje utrzymanie od papie a Wiktora
I. Za pontyfikatu Zefiryna by  diakonem i opiekunem cmentarza (katakumb), nazwanego
pó niej jego imieniem. Po  mierci Zefiryna wi kszo  chrze cijan w Rzymie wybra a na
papie a Kaliksta. Imi  Kaliksta I jako m czennika jest wspomniane w najstarszym
martyrologium Ko cio a rzymskiego pochodz cym z IV wieku. Prawdopodobnie poniós

mier  m cze sk  podczas zaburze  w Trastevere. Wspomnienie liturgiczne, 14 pa dziernika.

w. Hipolit, (217-235)

Grek, wychowany w kulturze greckiej, po przybyciu do Rzymu by  kap anem w czasach

papie a Wiktora I. Studiowa  pisma Ireneusza z Lyonu i apologetów. W okresie pontytikatu
Zefiryna prezbiter Ko cio a rzymskiego. Wyst powa  wówczas zdecydowanie przeciwko nauce
o Trójcy  wi tej, g oszonej przez bp. Sabeliusza z Libii i Kleomenesa, jak równie  przeciwko
pogl dom adopcjanistów przyby ych z Bizancjum. Po  mierci Zefiryna wi kszo  gminy
chrze cija skiej opowiedzia a si  za Kalikstem I, a mniejszo  uzna a Hipolita za biskupa
Rzymu. W ten sposób w historii Ko cio a Hipolit uznawany jest za pierwszego antypapie em.
Hipolit nie akceptowa  dekretów Kaliksta I. Ta pierwsza schizma trwa a tak e za pontyfikatów
papie y Urbana I i Poncjana. Gdy w marcu 235  cesarzem zosta  Maksymin, aresztowa
przywódców Ko cio a. Hipolit i Poncjan zostali deportowani na Sardyni , któr  wówczas
nazywano wysp

mierci. Tam te  wkrótce ich zam czono. Hipolit by  pisarzem

chrze cija skim. Pozostawi  po sobie wiele dzie , m.in. Kata pason haireseon elenchos
(Odparcie wszelkich herezji, po 222). Wspomnienie liturgiczne, w Ko ciele wschodnim 30
czerwca.

w. Urban I (222?-230)

Pontyfikat Urbana I, syna Poncjanusa, przypad  na rz dy cesarza Aleksandra Sewera (208-

235), który na ogó  by  przychylny chrze cijanom. Urban I rz dzi  Ko cio em w czasie, gdy
cz

 gminy rzymskiej opowiedzia a si  za antypapie em Hipolitem. Jemu to Urban I

powierzy  obliczenie daty Paschy. Za jego pontyfikatu powoli zacz y zanika  pogl dy
adopcjanistów i montanistów. Pono  papie  przywiód  do religii chrze cija skiej Cecyli
(patronka muzyki). Po jej m cze skiej  mierci dom Cecylii zamieni  na ko ció . Urban I mia
ponie

mier  m cze sk  w Rzymie przez  ci cie. Prawdopodobnie pochowany w

katakumbach Kaliksta. Wspomnienie liturgiczne, 25 maja, zniesione.

w. Poncjan (VII/VIII.230-28.IX.235)

Pontyfikat Poncjana, pochodz cego z rodu rzymskiego Calpurnia, przypad  na czas

schizmy zwi zanej z wyborem Hipolita po  mierci papie a Zefiryna. Wprowadzi  do liturgii

5

piew psalmów, Confiteor oraz Dominus vobiscum. Synod rzymski pod jego przewodnictwem

potwierdzi  ekskomunik  Orygenesa. W r. 235 Poncjan zosta  przez cesarza Maksymina
zes any wraz z duchownymi i antypapie em Hipolitem na Sardyni , gdzie zrezygnowa  z
godno ci papieskiej. Tam zmar  w skutek tortur zmar . Wspomnienie liturgiczne, 13 sierpnia,
zniesione.

w. Anterus (21/22?.XI.235-3.I.236)

Anterus rz dzi  Ko cio em zaledwie kilka tygodni. Obecnie podwa a si  wiadomo

podan  przez Liber pontificalis,  e poleci  on zbiera  akta m cze stwa chrze cijan i
przechowywa  je w ko cio ach. Podanie o jego m cze skiej  mierci w Rzymie w czasie
prze ladowa  chrze cijan za rz dów cesarza Maksymina nie jest potwierdzone, nie wspominaj
o tym najstarsze zapisy. Anterus by  pierwszym papie em, który pochowanym w kryptach
papieskich w katakumbach Kaliksta, gdzie odnaleziono obszerne fragmenty jego nagrobnych
inskrypcji w j zyku greckim. Wspomnienie liturgiczne, 3 stycznia, zniesione.

w. Fabian (10.I.236-20.I.250)

Jego pontyfikat by  wolny od prze ladowa  chrze cijan, których zaniechali nast pcy

cesarza Maksymina. Fabian podzieli  miasto na 7 okr gów (diakonii). W ka dym z nich
umie ci  diakona, którego w pracy mieli wspiera  subdiakoni i sze ciu pomocników. Fabian
zatwierdzi  postanowienie synodu afryka skiego i nie odpowiada  na listy Orygenesa
szukaj cego sposobów zdj cia z siebie ekskomuniki potwierdzonej za Poncjana. Sprowadzi  z
Sardynii cia a zmar ych m czenników papie a Poncjana i antypapie a Hpolita, i pogrzeba  je
ze czci  w Rzymie. Fabian poniós

mier  m cze sk  w Rzymie za rz dów cesarza Decjusza.

Wspomnienie liturgiczne, 20 stycznia, zniesione.

w. Korneliusz (III.251-VI/IX?253)

 [Nowacjan 251]

Ze wzgl du na prze ladowania za czasów cesarza Decjusza dopiero w rok po  mierci

Fabiana wybrany na papie a. Mniejszo  gminy og osi a w tym czasie papie em Nowacjana.
Korneliusz by  zes any przez cesarza Trebonaniusa Gallusa do Centumcellae, gdzie zmar . Jego
cia o przewieziono do Rzymu i pochowano w katakumbach Kaliksta. Wspomnienie liturgiczne,
16 wrze nia.

w. Lucjusz I (25/26?.VII.253-5.III.254)

 [Nowacjan, 251]

Podzieli  los swego poprzednika Korneliusza — w trakcie prze ladowa  chrze cijan by

wygnany do Centumcellae przez cesarza Trebonaniusa Gallusa. Cesarz Walerian pozwoli  mu
wróci  do Rzymu. Otrzyma  wówczas list od Cypriana, biskupa Kartaginy, s awi cy go jako
gorliwego wyznawc  i sugeruj cy,  e jego powrót do Rzymu jest pocz tkiem drogi

cze stwa. Lucjusz prowadzi  bardzo liberaln  polityk  w stosunku do odst pców od wiary.

Zarówno Cyprian, jak i Liber pontificalis stwierdzaj  jego m cze sk

mier  w Rzymie,

Lucjusz by  pochowany w katakumbach Kaliksta. Wspomnienie liturgiczne, 5 marca,
zniesione.

w. Stefan I (12/18?.V.254-2.VIII.257)

Pochodzi  z rzymskiego rodu Julia. Jego krótkie panowanie by o zak ócane sporami

doktrynalnymi ze zwolennikami antypapie a Nowacjana. Poniewa  biskupi zebrani na

6

synodach w Kartaginie nie zgadzali si  ze Stefanem I, ten zagrozi  im ekskomunik . Spraw
nowacjan zako czono na synodzie w Arles. Stefan I by  pierwszym biskupem Rzymu, który w
sporach powo ywa  si  na autorytet Piotra i wynikaj cy z tego prymat stolicy chrze cija stwa.
Zmar  w Rzymie i pochowany by  w katakumbach Kaliksta. Wspomnienie liturgiczne, 2
sierpnia, zniesione.

w. Sykstus II (30?.VIII.257-6.VIII.258)

By  synem greckiego filozofa, pochodzi  z Aten. Jego pontyfikat przypad  na pierwsz  faz

prze ladowa  chrze cijan przez cesarza Waleriana. Papie  popar  stanowisko swoich
poprzedników w sprawie powtórnego chrztu heretyków. Próbowa  w ten sposób odnowi
przyjazne stosunki z Cyprianem, którego pogl dy tak gwa townie zwalcza  jego poprzednik.
Sykstusa II pojmano wraz z czterema diakonami — Januarym, Wincentym, Magnusem i
Stefanem — w trakcie odprawiania mszy  w. na cmentarzu Praetextatus i  ci ty. Sykstus II by
pochowany w w katakumbach Kaliksta. Sto lat pó niej papie  Damazy I u

 epitafium, w

którym opisa  jego m cze sk

mier . Imi  Sykstusa II jako m czennika znajduje si  w

kanonie mszy  w. Wspomnienie liturgiczne, 7 sierpnia.

w. Dionizy (22.VII.259/260?-27/26?.XII.268)

Jego pochodzenie nie jest znane. Dionizy z powodu prze ladowa  chrze cijan zosta

wybrany na papie a dopiero w rok (dwa?) po  mierci Sykstusa II. Zwalcza  tryteizm i
subordynacjonizm. W 260 r. zwo

 synod w Rzymie w celu zbadania t j sprawy. Z synodu

wys

 dwa listy pot piaj ce b dne doktryny. Do papie a Dionizego wys ano list z synodu w

Antiochii (268). Wymieniono go na pierwszym miejscu w ród biskupów gmin chrze cija skich
i poinformowano o pot pieniu Paw a z Samosaty, biskupa Antiochii, za jego nauk . Papie
udzieli  wsparcia duchowego i materialnego mieszka com Cezarei Kapadockiej zniszczonej
przez Scytów, przeznaczaj c du e sumy pieni ne na wykup chrze cijan z niewoli.

w. Feliks (5/3?.I.269-30.XII.274)

Wyst powa  przeciw subordynacjanizmowi. Usankcjonowa  zwyczaj odprawiania mszy

w. na grobach m czenników i wymieniania ich imion w kanonie. Prawdopodobnie nie by

czennikiem, grób jego znajduje si  w Katakumbach Kaliksta. Wspomnienie liturgiczne, 30

grudnia, zniesione.

w. Eutychian (4/3?.I.275-7/8?.XII.283)

Nie zachowa y si

adne wiarygodne  ród a o jego pontyfikacie. Nie by  m czennikiem i

by  pochowany w katakumbach Kaliksta, gdzie zachowa  si  o fragment jego epitafium.
Wspomnienie liturgiczne, 7 grudnia, zniesione.

w. Kaius (17/16?.XII.283-22.IV.295/296?)

Wed ug Liber pontificalis by  krewnym cesarza Dioklecjana. W 257 r. uwi ziony wraz z

pó niejszymi papie ami Sykstusem II i Dionizym. W czasie jego pontyfikatu nie mia y miejsce
prze ladowania chrze cijan. Wspomnienie liturgiczne, 22 kwietnia, zniesione.

7

w. Marcelin ( w. Marceli I?) (30.VI.295/296?-16.I.309/308?)

Za jego pontyfikatu odby  si  w 300-303 r. Synod w Elwirze (Hiszpania). W czwartym

stuleciu obwiniono go o to,  e podczas prze ladowania odst pi  od Ko cio a i wyda  ksi gi

wi te prze ladowcom; to z

liwe pomówienie wysun li donaty ci, ale ju

w. Augustyn je

odrzuci . Ko ció  wspomina Marcelina w liturgii 2 czerwca. Zaburzenia wywo ane
prze ladowaniem chrze cijan za Dioklecjana sprawi y,  e sedewakancja po  mierci Marcelina
trwa a niemal cztery lata.  ród a historyczne s  tak sk pe,  e trudno powiedzie  co  pewnego

 o osobie, b

 o dzia alno ci tego papie a i czy nie jest to ta sama posta  co Marceli I.

Wed ug Liber pontificalis w maju 307 papie em zosta  wybrany Marceli I, mia  on by  zes any
przez cesarza Maksencjusza; zmar  na wygnaniu. Jego grób znajduje si  w Katakumbach
Pryscylii. Wspomnienie liturgiczne,16 stycznia, zniesione.

w. Euzebiusz (18.IV.309/310?-17.VIII.309/310?)

Euzebiusz zmar  po krótkim sprawowaniu swego urz du (308/309-310) na wygnaniu, na

Sycylii. Zw oki jego pochowano w Katakumbach Kaliksta.

w. Miltiades (Melchiades) (2.VII.310/311?-11.I.314)

Na okres jego pontyfikatu przypadaj  decyduj ce wydarzenia, które zapoez tkowa y now

er  w dziejach Ko cio a: zwyci stwo Konstantyna przy Mo cie Milwijskim (312), które
po

o kres prze ladowaniu Ko cio a, oraz edykt mediola ski (313), który uznawa

równouprawnienie chrze cijan, g osi  wolno  religii i przywraca  dobra ko cielne. W sporze z
donatystami cesarz rozstrzygn ,  e wraz z trzema biskupami galijskimi równie  biskup Rzymu
mia  prawo podejmowa  decyzje. Militiades opowiedzia  si  przeciwko donatystom podczas
synodu w pa dzierniku 313, w którym uczestniczy o 15 biskupów z Italii. Synod odby  si  w
Lateranie, który cesarz w podzi ce za zwyci stwo nad cesarzem Maksencjuszem podarowa
papie owi. Tam Milcjades poleci  zbudowa  ko ció  ku wspomina Zbawiciela, baptysterium
oraz rezydencj  papiesk  jest to dzisiejsza bazylika latera ska. Za pontyfikatu tego papie a
mia  miejsce w 312 r. I Synod w Kartaginie oraz w 313 r. Synod Rzymski.

w. Sylwester I (31.I.314-31.XII.385)

Sylwester by  ca kowicie zdominowany przez cesarza Konstantyna. W obradach synodu w

Arles (314), gdzie toczy  si  spór na temat herezji donatystów, mimo zaproszenia go przez
cesarza nie wzi  udzia u; podobnie nie uczestniczy  w I Soborze Nicejskim w sprawie Ariusza,
gdzie reprezentowali go legaci. Czy w ten sposób chcia  zaprotestowa  przeciwko zwo ywaniu
synodów przez cesarza, trudno orzec; w ka dym razie pó niej  aden biskup rzymski nie wzi
udzia u w obradach synodu, który zwo

 cesarz. Sylwester kontynuowa  budow  ko cio a na

Lateranie i kaza  zbudowa  bazylik

w. Piotra w Rzymie. Wspomnienie liturgiczne, 31

grudnia, (prawdopodobnie dzie  jego  mierci w roku 335).

w. Marek (18.I.-7.X.336)

Na temat jego pontyfikatu, trwaj cego prawdopodobnie od 18 stycznia do 7 pa dziernika

336, trudno co  konkretnego powiedzie  z powodu braku dokumentów.

8

w. Juliusz I (6.II.337-12.IV.352)

By  przeciwnikiem arianizmu, odby  z pocz tkiem 341 roku synod w Rzymie, w którym

wzi o udzia  50 biskupów z Zachodu. Za jego pontyfikatu odby  si  w r. 343-344 Synod w
Sardyce, oraz ok. 350 Synod w Gangra (Azja Mniejsza). W sporze z biskupami aria skimi
papie  odwo ywa  si  do rzymskiej tradycji i do pierwsze stwa biskupa rzymskiego. Arianie
ob

yli Juliusza kl tw , natomiast pozostali biskupi poparli zaj te przez niego stanowisko.

Wspomnienie liturgiczne, 12 kwietnia, zniesione.

Liberiusz (17.V.352-24.IX.366)

 [Feliks II, 355-365]

By  przeciwnikiem arianizmu, dlatego na dwu synodach kaza  zatwierdzi  pot pienie

Atanazego i  da  zgody na orzeczenia, które w sposób istotny ró ni y si  od tych, jakie
zapad y na Soborze w Nicei. Z tego powodu zosta  zes any przez cesarza do Tracji. W Rzymie
poleci  Konstancjusz wybra  antypapie a Feliksa II (355-365). Feliks by  konsekrowany w 355
i przyj  arian ponownie do Ko cio a. Poniewa  jednak lud pozosta  wierny zdetronizowanemu
Liberiuszowi, ten ostatni móg  w 358 powróci  do Rzymu. Cesarz planowa  wspólne rz dy
Liberiusza i Feliksa, lecz w 358 Feliksa wyp dzono z miasta. Niektóre spisy papie y z okresu
po roku 500 wymieniaj  go jako papie a prawowitego. Na zes aniu opór Liberiusza zosta  w
ko cu z amany; podpisa  tam o wiadczenie, które by o jednoznacznie skierowane przeciwko
Niceanum. Tym okupi  u cesarza swój powrót do Rzymu, ale fakt ten mocno os abi  presti
rzymskiego Ko cio a. Gmina rzymska wprawdzie wyp dzi a w roku 358 antypapie a Feliksa z
miasta, ale roz am w gminie pozosta . Pami  o Liberiuszu w Rzymie jest  ywa dzi ki budowli
nazwanej jego imieniem: „Basilica Liberiana”, czyli ko ció  Santa Maria Maggiore.

w. Damazy (1.X.366-11.XII.384)

 [Ursyn, 366-367]

Po  mierci papie a Liberiusza 1 pa dziernika 366 dokonano podwójnego wyboru:

mniejszo  wybra a Ursyna, któremu jedynie z trudem zdo

 si  przeciwstawi  wybrany przez

wi kszo  Damazy I; dosz o do krwawych star  zako czonych pora

 Ursyna. Podczas

synodu rzymskiego w roku 371 Damazy wypowiedzia  si  za wolnym wyborem papie a, co
cesarz potwierdzi , poza tym cesarz zaakceptowa  najwy sz  s downicz  kompetencj  biskupa
Rzymu  nad  wszystkimi  metropolitami  Zachodu  i  kompetencj   Rzymu  we  wszystkich
kwestiach wiary i moralno ci. Damazy zabiega  o  cis  wi  z Ko cio em wschodnim, co te
osi gn  dzi ki poparciu trzech wielkich  wi tych: Bazylego z Cezarei, Grzegorza z Nazjanzu i
Grzegorza z Nyssy. Cesarz Gracjan na Zachodzie wraz z wschodniorzymskim cesarzem
Teodozjuszem wydali 28 lutego 380 roku edykt, który wszystkich poddanych pa stwa
zobowi zywa  do katolickiej ortodoksji. Wiara Ko cio a katolickiego podniesiona zosta a do
rangi prawa pa stwowego. Za jego pontyfikatu odby  si  w r. 381 (V.-30.VII) I Sobór w
Konstantynopolu, II Powszechny, który zako czy  spory aria skie na Wschodzie, oraz w r. 382
Synod Rzymski. Damazy zleci

w. Hieronimowi dokonanie wiarygodnego przek adu Biblii na

zyk  aci ski; dzie o to nazwano „Wulgat ”, i wyda

Dekret  o  kanonie  Pisma   w.

Wspomnienie liturgiczne, 11 grudnia.

9

w. Syrycjusz (XII.384/12.I.385?-26.XI.399)

Wybrany na papie a w grudniu 384 roku. Znany jest jedynie z powodu swoich pism.

Wydane przez niego pisma  wiadcz  o innym stylu ni  ten, jaki cechowa  pisma papieskie
wcze niejszego okresu: ju  nie pisa  jak brat, napominaj co, lecz zobowi zywa  i 

da ,

podkre laj c przy tym sw  „powa

 odpowiedzialno  za wszystkich”, za ca y Ko ció .

Postanowienia rzymskiego biskupa mia y mie  takie samo znaczenie jak uchwa y soborów
powszechnych. Owe pisma papieskie dotyczy y przede wszystkim dyscypliny ko cielnej. W
roku 390 po wi ci  w Rzymie bazylik

w. Paw a za Murami.

w. Anastazy I (27.XI.399-402/19.XII.401?)

Zosta  wybrany na papie a 27 listopada 399 i kontynuowa  walk  z donatystami. Za jego

pontyfikatu odby  si  w r. 400 I Synod w Toledo, w r. 401 III Synod w Kartaginie oraz w r. 402
II Synod w Toledo.

w. Innocenty I (21/22?.XII.402/401?-12.III.417)

Przyjmuje si ,  e by  synem poprzednika, Anastazego I, po którego  mierci 21 grudnia 402

wybrany zosta  na papie a. W sporze o patriarchat, jak równie  podczas ca ego okresu
sprawowania swego urz du zabiega  o umocnienie idei prymatu, wypowiadaj c si  jasno na
temat znaczenia, jakie posiadaj  s owa o Piotrze u

Mt 16, 18

. Naprawi  krzywd  wyrz dzon

wyp dzonemu z siedziby patriarszej w Konstantynopolu Janowi Chryzostomowi, ostro karc c
jego g ównego wroga, patriarch  Teofila z Antiochii. Uwa

 si  za ostateczn  instancj  w

rozstrzyganiu tego typu spraw. Najwa niejszym z jego dokumentów jest List do Wiktrycjusza
bpa z Rouen (Galia) oraz List do Exuperiusza bpa Tuluzy (Galia). Za jego pontyfikatu mia
miejsce w r. 416 Synod w Kartaginie. W sporze z herezj  Pelagiusza opowiedzia  si  papie  po
stronie  w. Augustyna. Wspomnienie liturgiczne, 28 lipca, zniesione.

w. Zozym (18.III.417-26.XII.418)

Popar  Pelagiusza, który, chc c broni  prawowierno ci swej nauki, zwróci  si  do niego,

ten za  da  si  przekona  i przywróci  go do wspólnoty ko cielnej, domagaj c si , aby równie
biskupi afryka scy (wbrew  w. Augustynowi) przyj li Pelagiusza z powrotem do wspólnoty
ko cielnej. W odpowiedzi na to Augustyn zwo

 w 418 do Kartaginy synod, na którym

sformu owano przeciwko Pelagiuszowi 9 tez przekazanych nast pnie Zozymowi. Ten po
zapoznaniu si  z nimi zatwierdzi  je i zrewidowa  sw  opini  o Pelagiuszu. Równie  w innych
kwestiach zachowa  si  Zozym bardzo niezr cznie: pewien kap an z pó nocnej Afryki, ze
wzgl du na nieobyczajne  ycie zawieszony przez swego biskup, zwróci  si  do Zozyma, który,
chc c dowie , i  jest ostateczn  instancj  apelacji, bez uprzedniego sprawdzenia faktycznego
stanu rzeczy za da  rehabilitacji tego kap ana. I cho  biskup uleg

yczeniu papie a, to jednak

generalny synod biskupów afryka skich w roku 418 zakaza  powtórnie odwo ywania si
duchownych do „jakiejkolwiek instancji zamorskiej”.

10

w. Bonifacy I (29.XII.418-4.IX.422)

Na papie a zosta  wybrany przez rzymskich kap anów 28 grudnia 418. Diakoni Rzymu

jednak ju  poprzedniego dnia wybrali antypapie a Eulaliusza, (27 grudnia 418). Dla
rozstrzygni cia wa no ci wyboru obu papie y cesarz zwo

 do Rawenny synod, na który

Eulaliusz jednak nie przyby ; przeciwnie, wyprawi  si  do Rzymu, by zaj  Lateran si . W
roku 419 zosta  wyp dzony z Rzymu. 3 kwietnia 419 cesarz opowiedzia  si  po stronie
Bonifacego; tak wi c Eulaliusza uwa a si  za antypapie a. Wed ug Liber Pontificalis Eulaliusz
umar  oko o 423 roku jako biskup w Kampanii. Na  yczenie Bonifacego og osi  cesarz prawo,
wed ug którego przy niezgodnym wyborze papie a  aden z wybranych nie mo e zosta
papie em, trzeba natomiast przeprowadzi  nowe wybory. Prawa tego jednak nigdy nie
zastosowano w praktyce. Papie  d

 do tego, aby — inaczej ni  na Wschodzie — Ko ció

rzymski uchroni  si  przed silnym wp ywem cesarza Bizancjum. Najwa niejszym z wydanych
przez Bonifacego I dokumentów jest List do Rufusa bpa Tessalii

w. Celestyn I (10.IX.422-27.VII.432)

W czasach jego poprzednika Zozyma toczy  si  spór z biskupami Afryki; chodzi o o prawo

apelacji do papie a. Za Celestyna I spór w tej kwestii toczy  si  dalej; obie przeciwstawne
opinie wydawa y si  nie do pogodzenia. Spór ten wygas  po wtargni ciu do Afryki Pó nocnej
Wandalów. Celestyn ostro wyst powa  przeciwko pelagianizmowi i wspiera

w. Augustyna w

jego walce z semipelagianizmem. Najwa niejszym z jego dokumentów jest Indiculus z ok. 431
r. Za rz dów Celestyna obradowa  III Sobór Powszechny w Efezie 431 (22.VI.-IX), który
pot pi  nestorianizm i nada  Maryi tytu  Bogarodzicy.

w. Sykstus III (31.VII.432-19/18?.VIII.440)

Za jego pontyfikatu trwa y spory zarówno z arianami, semiarianami, jak i z pelagianami

oraz semipelagianami. Z listów papie a wynika,  e uwa

 si  za powo anego do piastowania

Urz du Piotrowego i za stró a tradycji Piotrowej w Rzymie, za obro

 prawdziwej wiary. W

Rzymie rozwin  papie  wielk  aktywno  budowlan ; ko ció  S. Maria Maggiore zawdzi cza
mu wystrój mozaikowy.

w. Leon I Wielki (29.IX.440-10.XI.461)

pisarz  aci ski i Doktor Ko cio a, by  jednym z najwi kszych papie y staro ytno ci.

Rz dzi  w okresie w drówki ludów (440-460). Po

 wielkie zas ugi dla organizacji Ko cio a

oraz dla formowania doktryny (orzeczenia Soboru Chalcedo skiego 451 r.). Jako pisarz
pozostawi   po  sobie  mowy  i  listy,  z  których  szczególnie  wa ny  jest  list  dogmatyczny  do
Flawiana. Pisma Leona Wielkiego to: dziewi

dziesi t sze  Mów (Sermones),  które Leon

wyg osi  w  wi ta Pa skie, w rocznic  w asnej ordynacji, w dni postu albo w dni, w które
zbierano ja mu

; Mowy s  kazaniami pasyjnymi. W swych mowach cz sto podejmuje

ówczesne sporne problemy teologiczne, zw aszcza chrystologiczne. Zbiór listów Leona,
licz cy sto siedemdziesi t trzy pozycje, obejmuje oko o dwudziestu listów nieautentycznych i
trzydzie ci listów adresowanych do samego papie a. W zasadzie s  to dokumenty prawno-
ko cielne, albo listy, które ingeruj  w nierozstrzygni te jeszcze kwestie teologiczne i
koncyliarne. Z po ród wydanych przez niego dokumentów wymieni  nale y: List do Flawiana
patr. Konstantynopola (449), List do Teodora bpa we Frejus (Galia) (452), List do Rusticusa
bpa Narbony (Galia) (458), List do bpów Kampanii (Italia) (459). Po  mierci 10 listopada 461

11

zosta  jako pierwszy papie  pochowany w Bazylice  w. Piotra. Benedykt XIV podniós  go w
1754 do godno ci doktora Ko cio a. Wspomnienie liturgiczne, 10 listopada.

w. Hilary (19.XI.461-29.II.468)

Za Leona I zosta  rzymskim archidiakonem. Jak jego poprzednik, i on podkre li  po swoim

wyborze (19 listopada 461) prymat rzymskiego biskupa. By  zdecydowanym przeciwnikiem
arianizmu. Dla Rzymu, który obdzieli  bogatymi darowiznami i dzie ami sztuki, jego
pontyfikat by  siedmioletnim okresem pokoju.

w. Symplicjusz (3.III.468-10.III.483)

Podczas jego pontyfikatu dosz o ponownie do sporów z Ko cio em wschodnim:

wschodniorzymski cesarz pot pi  uchwa y Soboru Chalcedo skiego i znowu zacz  sprzyja
monofizytyzmowi, upatruj c w tym mo liwo  rozszerzenia swej w adzy politycznej.
Symplicjusz wprawdzie protestowa  przeciwko tym cesarskim dekretom, jednak bez skutku.
Równie  nast pca cesarza trzyma  si  linii swego poprzednika: w roku 482 zleci  patriarsze
Konstantynopola opracowanie formu y wiary, która jako edykt religijny obowi zywa  mia a w
ca ym pa stwie; nie uwzgl dnia a jednak istotnych punktów Soboru Chalcedo skiego. Dlatego
katolicy nie przyj li tej formu y wiary; odrzucili j  równie  monofizyci, poniewa  uwa ali,  e
nie idzie do  daleko. Papie  jednak odmawia  zaakceptowania tej formu y nawet wtedy, kiedy
cesarz przeci gn  na sw  stron  trzech ówczesnych patriarchów Wschodu. Za jego pontyfikatu
odby  si  w r. 473 synod w Arles i w Lyonie.

w. Feliks III (13.III.483-1.III.492)

Przed wyborem i konsekracj  Feliks by

onaty; pono  Grzegorz Wielki by  jego

prawnukiem. Feliks zosta  wybrany na papie a 13 marca 483. By  to czas w drówki ludów. Z
wewn trznoko cielnego punktu widzenia by  to pontyfikat zdominowany przez spór o
patriarchaty. Feliks ekskomunikowa  patriarch  Konstantynopola, na co ten równie
odpowiedzia  ekskomunik . Tak dosz o do pierwszej wielkiej schizmy mi dzy Wschodem i
Zachodem, zako czonej dopiero w roku 519. Podj te na Wschodzie próby usuni cia schizmy
spe

y na niczym z powodu odrzucenia przez papie a monofizytyzmu.

w. Gelazy I (1.III.492-21.XI.496)

By  jednym z najwybitniejszych papie y V wieku. Ju  za czasów swoich poprzedników

mia  powa ny udzia  w kierowaniu Ko cio em. W li cie do cesarza Bizancjum w roku 494
sformu owa  klasyczn  doktryn  o dwu w adzach, która przez ca e  redniowiecze mia a wielki
wp yw na my l zachodni . By  zdecydowanym przeciwnikiem pelagianizmu i anga owa  si
powa nie na rzecz idei prymatu. Nie jest autorem zbioru praw nazwanego jego imieniem, tzw.
Dekretu Gelazego, ani tzw. Sakramentarza Gelazego.

Anastazy II (24.XI.496-17/19?.XI.498)

Zabiega  o pojednanie z Bizancjum, dlatego nies usznie zarzucono mu,  e jest

zwolennikiem monofizytyzmu. Na czas jego rz dów przypada chrzest króla Franków
Chlodwiga, w  wi to Bo ego Narodzenia w Reims. Wyda  w r. 498 List do bpów Galii.

12

w. Symmach (22.XI.498-19.VII.514)

 [Lorenzo 498, 501-505]

Po  mierci Anastazego II wrogo nastawiona do Bizancjum wi kszo  wybra a na papie a

diakona Symmacha (22 listopada 498). Mniejszo  za , która zalicza a si  do zwolenników
Anastazego, wybra a antypapie a Wawrzy ca. Wawrzyniec dopiero w 506 usun  si  na rozkaz
Teodoryka. Reszt  swych dni sp dzi  w surowej samotno ci w posiad

ci wiejskiej.

Symmachowi z kolei zarzucano,  e jest schizmatykiem. Mimo to spór toczy  si  dalej: lud
opowiada  si  za Symmachem, jednak cz

 kleru by a mu przeciwna. Te spory doprowadzi y

do powstania tzw. „Symmachia skich fa szerstw”, zbioru nieautentycznych dokumentów z
czasów wcze niejszych. Liber Pontificalis  informuje,   e  Symmach  ostro  wyst powa
przeciwko manichejczykom. Za jego pontyfikatu w roku 506 odby  si  Synod w Agde (Galia)
tzw. Synodus Agathonensis.

w. Hormizdas (20.VII.514-6.VIII.523)

Od roku 482 istnia a schizma mi dzy Ko cio em Wschodu i Zachodu: powodem by a

herezja monofizytyzmu, której Bizancjum broni o, a któr  Rzym odrzuca . Hormizdas na

yczenie wschodniorzymskiego cesarza Justyna przes

 mu przez siebie u

on  formu

wiary, ca kowicie zbie

 z uchwa  Soboru w Chalcedonie i pot piaj

 wszystkie odst pstwa

od  tej  nauki.  Cesarz  zatwierdzi   t   formu   wiary;  uzna   on,   e  w  Rzymie  w  sposób
nienaruszony przechowywana jest wiara apostolska, a tak e zaakceptowa  prymat biskupa
rzymskiego. Tym samym zako czy a si  schizma. Zbli enie do Bizancjum wzbudzi o
podejrzenia króla Wizygotów Teodoryka, który odt d sta  si  wrogiem papie a. Nie mia o to
jeszcze  adnych bezpo rednich skutków dla samego Hormizdasa; ucierpie  z tego powodu mia
dopiero jego nast pca Jan I.

w. Jan I (13.VIII.523-18.V.528)

Po jego wyborze na papie a, Teodoryk król Wizygotów, zmusi  go do udania si  do

Konstantynopola. Papie  mia  si  w Konstantynopolu wstawi  si  za arianami, którzy w
pa stwie wschodniorzymskim byli ob

eni zakazem (sam Teodoryk by  arianinem). Poniewa

podró  papieska do Konstantynopola nie da a po danego rezultatu, Teodoryk poleci  papie a
zdetronizowa . Jan I zmar , wkrótce po powrocie z Konstantynopola, w Rawennie.

w. Feliks IV (12.VII.526-22.IX.530)

Jako pose  papieski, Feliks przyczyni  si  do zako czenia schizmy mi dzy Wschodem i

Zachodem (519). Po  mierci Jana I zosta  12 lipca 526 na rozkaz króla wizygockiego
Teodoryka Wielkiego wybrany na papie a, poniewa  mia  opini  cz owieka sprzyjaj cego
Wizygotom. W trosce o to, by po jego  mierci nie wybuch y nowe niepokoje, zaleci  papie
jeszcze przed sw

mierci , aby na jego nast pc  wybrano Bonifacego II. Na czas pontyfikatu

Feliksa przypada utworzenie przez Benedykta z Nursji opactwa benedykty skiego na Monte
Cassino (528), oraz w r. 529 II Synod w Orange (Galia), tzw. Synodus Arausicana, o  asce.

13

Bonifacy II (22.IX.530-17.X.532)

 [Dioskur,  530]

By  urodzonym w Rzymie Gotem. Obj  urz d papie a 22 wrze nia 530. Jego poprzednik

Feliks IV jeszcze przed sw

mierci  wyznaczy  go na papie a. Wrogie Gotom stronnictwo

ród rzymskiego kleru wybra o antypapie a Dioskura; ten jednak zmar  ju  14 pa dziernika

530. Papie  Bonifacy II na zmar ego ju  przeciwnika na

 ekskomunik . W r. 531 wyda

List do  w. Cezarego z Arles, zatwierdzaj cy synod w Orange.

Jan II (2.I.523-V.535)

By  pierwszym papie em, który zmieni  swoje imi , poniewa  imi  poga skiego boga

(Merkury), które nosi  od urodzenia, nie bardzo przysta o papie owi. Wybrany zosta  na
papie a przy poparciu senatu rzymskiego i króla Ostrogotów przeciwka symonii przy wyborze
papie a. Za jego pontyfikatu odby  si  w r. 533 II Synod w Orleanie (Galia). Wyda  te  w r.
534 List do Senatu w Konstantynopolu. Jedna z formu  wiary uznawana przez papie a
nasuwa a podejrzenie o sprzyjanie monofizytyzmowi.

w. Agapit I (13.V.535-22.IV.536)

By  archidiakonem u Jana II. Wybrany zosta  na papie a 13 maja 535. Z polecenia króla

Ostrogotów podró owa  do Bizancjum, aby zapobiec podbiciu Italii przez cesarstwo
wschodniorzymskie. Ale jego polityczna misja zako czy a si  niepowodzeniem. W aspekcie
ko cielnym jednak uda o mu si  w Bizancjum przeciwstawi  monofizytyzmowi.

w. Sylweriusz (1/8?.VI.536-11.XI.537)

By  synem papie a Hormizdasa. Wst pi  na tron papieski 8 czerwca 536. Do obwo ania go

papie em dosz o w wyniku nacisku króla Gotów, wbrew woli kleru rzymskiego, który dopiero
potem uzna  Sylweriusza za papie a. W grudniu 536 zaj  Rzym wschodniorzymski dowódca
Belizariusz; aby unikn  pl drowania i zniszcze , papie  bez walki otworzy  bramy miasta.
Kiedy Goci ponownie zacz li oblega  miasto, zosta  11 marca 537 postawiony przed s dem
jako „zdrajca i przyjaciel Gotów”, uznany za zdetronizowanego i zes any na wysp  Ponza. Tam
11 listopada 537 z

 deklaracj  o rezygnacji z urz du papieskiego i zmar  miesi c pó niej, 2

grudnia 537.

Wigiliusz (29.III/11.XI?.537-7.VI.555)

Wigiliusz w obliczu sporów teologicznych okaza  si  chwiejny: prawdopodobnie

potajemnie z

 obietnic ,  e w razie wyboru zaakceptuje monofizytyzm. Wzbrania  si ,

cho  przebywa  wówczas w Konstantynopolu, wzi  osobi cie udzia  w zwo anym przez
cesarza w roku 533 Soborze Powszechnym i nie pozwoli  si  te  na nim reprezentowa .
Ulegaj c naciskowi cesarza, sobór ów ekskomunikowa  papie a. Upokorzony ponownymi
szykanami Wigiliusz uzna  ostatecznie sobór ten za V Sobór Powszechny
Konstantynopolita ski, w wyniku czego zdj ta zosta a z niego ekskomunika. Wolno mu by o
powróci  do Rzymu, lecz zmar  w drodze powrotnej w Syrakuzach. Jego pontyfikat nale y do
najbardziej przygn biaj cych w dziejach Ko cio a: papiestwo popad o w niegodn  zale no
od cesarstwa bizanty skiego.

14

Pelagiusz I (16.IV.556-3/4?.III.561)

Przed swoim wyborem by  przez d

szy czas legatem papie a w Bizancjum. Na papie a

wybrano go 16 kwietnia 556 pod wp ywem wschodniorzymskiego cesarza, który wywar
nacisk na kardyna ów. Pelagiusz pomimo,  e wielokrotnie podkre la  sw  prawowierno
(zachwian  w zwi zku z uznaniem V Soboru Powszechnego w Konstantynopolu w roku 553),
to jednak spotka  si  w Rzymie z niewielkim uznaniem. Równie  nie uznawano papie a w
Afryce, Galii i po udniowej Italii. Pocz wszy od tego papie a ka dy nowo wybrany
zobowi zany by  przed wy wi ceniem uzyska  zgod  cesarza w Konstantynopolu;
spowodowa o to,  e papiestwo znalaz o si  ca kowicie w sterze wp ywów cesarza
wschodniorzymskiego; papie  by  niejako jedynie „patriarch  Zachodu” i w ten sposób
zaszeregowany do Ko cio a Wschodu.

Jan III (17.VII.561-13.VII.574)

Cesarz Bizancjum sprawowa  w tamtej epoce niemal nieograniczon  w adz  nad

Ko cio em; nikt bez jego zezwolenia nie móg  zosta  papie em i cesarze uwa ali Rzym za
jeden z patriarchatów. Wybrany 17 lipca 561, papie  musia  d ugo czeka  na zgod  cesarza.
Dopiero po czterech miesi cach móg  zosta  konsekrowany. Nad jego pontyfikatem zaci

y

powa ne polityczne przewroty: w roku 568 wtargn li do Italii nadci gaj cy z pó nocy, jeszcze
poga scy Longobardowie i utrwalili swoje panowanie. Rzym znalaz  si  w wielkiej opresji,
zw aszcza  e ze strony Bizancjum nie mo na by o oczekiwa

adnej pomocy. Za jego

pontyfikatu odby  si  w r. 563 i 572 Synod w Braga (Portugalia) przeciw pryscylianistom. Jan
III zmar  13 lipca 574.

Benedykt I (2.VI.575-30.VII.579)

Ma o wiemy na jego temat. Longobardowie przedarli si  a  pod Rzym; „zmar  on po ród

tych wszystkich utrapie ” relacjonuje Liber Pontificalis.

Pelagiusz II (26.XI.579-7.II.590)

Gdy Longobardowie oblegali Rzym, 26 listopada 579, obrano papie a i konsekrowano bez

zgody Konstantynopola. Poniewa  zaj ty by  prowadzeniem wojny z Persami i nie móg
udzieli

adnej pomocy przeciwko najazdowi Longobardów, zwróci  si  Pelagiusz jako

pierwszy papie  do Franków, jednak jeszcze bez rezultatu. Za jego pontyfikatu odby  si  w r.
585 II Synod w Macon (Galia) oraz w r. 589 III Synod w Toledo. Pelagiusz zmar  na d um ,
której epidemia wybuch a po wielkiej powodzi po wylaniu Tybru w Rzymie. Jego pontyfikat
cechuje zwrot ku Germanom.

w. Grzegorz I Wielki (30.IX.590-12.III.604)

pisarz  aci ski, Doktor Ko cio a i mnich benedykty ski, obj  urz d papie a 30 IX 590, w

szczególnie trudnych czasach - w okresie najazdów barbarzy skich. Odegra  wielk  rol  w

yciu Ko cio a jako organizator  ycia religijnego (g . liturgii) oraz jako pisarz. Szczególne

znaczenie maj  jego homilie, dzie a egzegetyczne, listy, dialogi oraz s awna Ksi ga regu y
pasterskiej. Zachowa o si  osiemset pi dziesi t cztery jego Listy, Ksi ga regu y pasterskiej
(Liber regulae pastoralis), komentarz do Ksi gi Hioba czyli Moralia (Moralia in Iob),
Komentarz do Pie ni nad Pie niami, Komentarz do I Ksi gi Królewskiej, Homilie na temat
niedzielnych perykop, Dialogi o  yciu i cudach ojców italskich (Dialogi de vita et miraculis

15

patrum Italicorum), przypisywany Sakramentarz Gregoria ski (Sacramentarium Gregorianum)
oraz Antyfonarz gregoria ski (Antiphonarium Missae). Grzegorz Wielki w znacznym stopniu
oddzia

 na  ycie religijne epoki (i nast pnych stuleci komentarz Grzegorza do Ewangelii

Janowej, który sta  si  podstawowym podr cznikiem teologii moralnej wczesnego

redniowiecza (ksi ga ma nazw  „Moralia”). Jego cztery ksi gi, „Dialogi”, by y ludow

legend  o  wi tych, która wykaza  mia a si  religii i zach ci  do  ycia religijnego. Wreszcie
jego zaanga owanie si  na rzecz klasztorów  wi tego Benedykta z Nursji uczyni y go niejako
drugim ojcem zachodnioeuropejskiego monastycyzmu. W liturgii nada  rzymskiemu msza owi
form  obowi zuj

 po dzisiejsze czasy. Wszystko to usprawiedliwia jego przydomek

„Wielki”. Wspomnienie liturgiczne 3 wrze nia.

Sabinian (13.IX.604-22.II.606)

Przed wyborem by  legatem papie a w Bizancjum. Na papie a zosta  wybrany 13 grudnia

604. O jego pontyfikacie ma o wiadomo. Wed ug tradycji mia  g oduj cym mieszka com
Rzymu sprzedawa  zbo e po paskarskich cenach. Sabinian.

Bonifacy III (19.II-12.XI.607)

Wybrany 23 grudnia 606, ale pocz tkowo nie zatwierdzony przez cesarza Bizancjum, móg

by  konsekrowany dopiero 19 lutego 607. Synod pod jego przewodnictwem postanowi ,  e za

ycia papie a nie wolno pertraktowa  na temat jego nast pstwa; wybór papie a powinien si

zacz  trzeciego dnia po  mierci poprzednika i nie mo e by  niczym ograniczany.

w. Bonifacy IV (25.III.608-8.V.615)

By  papie em od 25 sierpnia 608 do 8 maja 615. Od cesarza otrzyma  w darze rzymski

Panteon, który zamieni  w  wi tyni  ku wspomina Maryi. Wprowadzi

wi to Wszystkich

wi tych do Ko cio a wschodniego.

w. Deusdedit I (Adeodat) (19.X.615-8.XI.618)

Nazywano  go  te   Adeodotem  I.  W  VII  wieku  nast powa o  wielu  papie y,  o  których

pontyfikacie rzadko mo na zdoby  jakie  szczególnie istotne informacje. Deusdedit obj  urz d
papie a 19 pa dziernika 615. By  szanowany za  agodno  i dobro .

Bonifacy V (23.XII.619-25.X.625)

Do godno ci papieskiej wyniesiony zosta  23 grudnia 619. Ówczesny arcybiskup Rawenny

chcia  oderwa  terytorium, na którym zosta  przez cesarza Bizancjum wyznaczony jego
przedstawicielem, i utworzy  samodzieln  jednostk  terytorialn . Próba ta jednak si  nie
powiod a.

Honoriusz I (27.X.625-12.X.638)

Imi  tego papie a odgrywa wielk  rol  w sporach o papiestwo i o nieomylno  papiesk  a

po wiek XIX (tzw. problem Honoriusza). By  uczniem Grzegorza Wielkiego, na papie a zosta
wybrany 27 pa dziernika 625. Patriarcha Konstantynopola czyni  starania, aby znowu pogodzi
monofizytów z Ko cio em, popad  jednak przy tym w inn  herezj  monenergizm lub tzw.
monoteletyzm, z którym Honoriusz w listach do patriarchy si  zgadza . VI Sobór Powszechny
w Konstantynopolu w 681 pot pi  te nauki jako heretyckie i ob

 ich zwolenników

16

ekskomunik ; cesarz Bizancjum zaleci  nauk  t  swym podw adnym jako powszechnie
obowi zuj

. W ekskomunice soboru wyra nie by  równie  wymieniony Honoriusz.

Pó niejszy nast pca Honoriusza, Leon II, zarzuci  zrazu Honoriuszowi,  e sprzeniewierzy  si
nauce apostolskiej; pó niej jednak z agodzi  swój s d: papie  jedynie przez sw  niedba

 nie

do  wcze nie wygasi  p omie  herezji. Honoriusz by  roztropnym rz dc  Ko cio a, wyró ni
si  wzorowym zarz dzaniem i po ytkowaniem maj tku ko cielnego oraz zainicjowaniem
chrystianizacji Anglii. Za jego pontyfikatu odby  si  w r. 634 638 VI Synod w Toledo, wa ne

 te  jego dwa listy do Sergiusza patr. Konstantynopolskiego.

Seweryn (28.V-2.VIII.640)

Wybrany na papie a 12 pa dziernika 638, móg  by  konsekrowany dopiero 28 maja 640,

poniewa  cesarz Bizancjum oci ga  si  z zatwierdzeniem wyboru. Wkrótce po wyborze
zbuntowa y si  stacjonuj ce w Rzymie wojska, poniewa  nie otrzyma y 

du, i zarekwirowa y

skarbiec Ko cio a.

Jan IV (24.XII.640-12.X.642)

Wybrany 24 grudnia 640 na papie a, zwo

 w roku 641 w Rzymie synod przeciwko

monoteletyzmowi i wy

 w li cie do wschodniorzymskiego cesarza nieporozumienia,

których ofiar  pad  jego poprzednik Honoriusz I.

Teodor I (24.XI.642-14.V.649)

Natychmiast po wst pieniu na tron papieski, 24 listopada 642, rozpocz  walk  z

monoteletyzmem i pot pi  patriarchów Konstantynopola, którzy opowiadali si  za t  nauk .
Cesarz przychyli  si  do pro by papie a,  eby wycofa  swoj  sprzyjaj

 monoteletyzmowi

formu  wiary. A jednak wszystko to nie przynios o konkretnego rezultatu: w Italii pojawi y si
tymczasem tendencje do stworzenia pa stwa niezale nego od wschodniego Rzymu, pa stwa,
które wyst powa oby przeciwko monoteletom. Teodor zmar  14 maja 649 roku, podczas
przygotowa  do synodu, który mia  si  zebra  w pa dzierniku 649.

w. Marcin I (5?.VII.649-17.VI.653, zm. 16.IX.655)

Wybrany w lipcu 649 na papie a, zosta  konsekrowany bez zezwolenia cesarza Bizancjum.

Zarówno to, jak równie  odbycie (w pa dzierniku 649) synodu zwo anego w Lateranie jeszcze
przez jego poprzednika, na którym pot piony zosta  monoteletyzm, usposobi o do niego wrogo
cesarza. Przed s dem zarzucono mu sprzysi enie przeciwko cesarzowi i skazano na  mier .
Kar

mierci zamieniono nieco pó niej na do ywotni  deportacj , któr  (od 654) odbywa  w

Chersonezie na Krymie. Tam po nieludzkim traktowaniu zmar  16 wrze nia 655. Tymczasem
podczas pobytu Marcina na wygnaniu w Rzymie wybrano nowego papie a: Eugeniusza I.
Marcin cierpia  przede wszystkim jak potwierdzaj  to jego listy z niewoli z powodu gorzkiego
rozczarowania swymi dawnymi przyjació mi w Rzymie. Jest czczony jako m czennik; tak na
Zachodzie, jak i na Wschodzie wspomnienie liturgiczne,13 kwietnia.

17

w. Eugeniusz I (10.VIII.654-2/3?.VI.657)

Jeszcze za  ycia poprzednika Marcina I pod naciskiem cesarza zosta  wybrany na papie a

przez kler. Zabiega  o pokój mi dzy Rzymem i Bizancjum, mia  jednak przeciwko sobie
duchowie stwo i lud miasta Rzymu, zmar  przed deportacj

ladem poprzednika do Bizancjum.

Wspomnienie liturgiczne, 2 czerwca, zniesione.

w. Witalin (30.VII.657-27.I.672)

Na tron Piotrowy wst pi  30 lipca 657. Aby uporz dkowa  zak ócone podówczas stosunki

z Bizancjum, wys

 zaraz po elekcji do Konstantynopola pos ów z informacj  o swym

wyborze na papie a. D

 do pokoju z Bizancjum z pomini ciem wszystkich teologicznych

kwestii spornych. Cesarz Konstans II przyby  z Bizancjum do Rzymu, odby  uroczysty wjazd
do miasta i zrabowa  wiele zabytkowych skarbów kultury. Oddzieli  te  Rawenn  od
zachodniego Ko cio a i uczyni  samodzieln  prowincj  ko cieln , która podlega  mia a
pa stwu wschodniorzymskiemu. W ten sposób mimo woli przyspieszy  odwrócenie si  Rzymu
od pa stwa wschodniorzymskiego i zbli enie do Zachodu.

Adeodat II (11.IV.672-17/16?.VI.676)

Pierwotnie by  mnichem benedykty skim. Jako papie  rz dzi  od 1 1 kwietnia 672 do 17

czerwca 676. Zwalcza  monoteletyzm. Za jego pontyfikatu mia  miejsce w r. 675 XI Synod w
Toledo.

Donus (Domnus) (2.XI.676-11.IV.678)

Obj  urz d papie a 2 listopada 676. Równie  podczas jego pontyfikatu trwa a schizma

mi dzy Rzymem a Bizancjum.

w. Agaton (27.VI.678-10.I.681)

Wywodzi  si  z Sycylii, z pochodzenia za  by  Grekiem. Jako papie  sprawowa  rz dy od

22 (27?) czerwca 678 do 10 stycznia 681. Od cesarza w Bizancjum otrzyma  list z pro

 o

przywrócenie ko cielnej jedno ci mi dzy Wschodem i Zachodem. Temu celowi mia  s
Sobór Powszechny w Konstantynopolu 680/681. Na nim pot piono monofizytyzm i
przywrócono jedno  wiary na podstawach Soboru Powszechnego w Chalcedonie. Sobór w
Konstantynopolu z rado ci  przyj  list dogmatyczny papie a; Rzym znowu sta  si  ostoj
wiary.

w. Leon II (17.VIII.682-3.VII.683)

Wybrany na papie a w grudniu 681, móg  by  konsekrowany dopiero 17 sierpnia 682,

poniewa  cesarz Bizancjum zwleka  z zatwierdzeniem jego wyboru. Wraz z zatwierdzeniem
uchwa  III Soboru Konstantynopolita skiego z roku 681 pot pi  Leon tak e swego poprzednika
Honoriusza I, który by  uwa any za wspó winnego powstania monoteletyzmu (i problem
Honoriusza).

18

w. Benedykt II (26.VI.684-8.V.685)

Na papie a wybrany zosta  22 lipca 683. Poniewa  cesarz Konstantynopola zastrzeg  sobie

prawo zatwierdzania wyboru, z konsekracj  czekano niemal ca y rok (26 czerwca 684).
Benedykt d

 do tego, aby uchwa y Soboru Powszechnego z Konstantynopola (680/681)

przyj  tak e Zachód, zw aszcza Hiszpania.

Jan V (23.XII.685-2.VIII.686)

By  pierwszym w szeregu nowych papie y ze Wschodu, co mia o znaczenie dla stosunków

mi dzy Ko cio em wschodnim i zachodnim.

Konon (21.X.686-21.IX.687)

 [Teodor 687, Paschalis 687]

Zosta  wybrany do godno ci papie a przez lud rzymski i stra e obywatelskie. Ju  w czasie

wyboru by  chorowity i stary. Tak wi c rz dzi  jedynie nieca y rok i zmar  21 wrze nia 687.

Po  mierci papie a Konona (687) Paschalis przekupi  arcybiskupa Rawenny, chc c, by

uznano go za prawowitego papie a. W Rzymie tymczasem zostali wybrani Teodor, który
zdo

 si  jednak utrzyma  tylko przez krótki czas i w ko cu podporz dkowa  si  Sergiuszowi.

Poniewa  Paschalis nie zap aci  obiecanej sumy arcybiskupowi Rawenny, ten opowiedzia  si
po stronie Sergiusza I. Teodor podporz dkowa  si , Paschalisa za  trzeba by o do tego zmusi :
zmar  po pi cioletnim areszcie oko o roku 692.

w. Sergiusz I (15.XII.687-8.IX.701)

Podczas jego pontyfikatu wybuch  ponowny spór z Bizancjum; cesarz bizanty ski na

synodzie w 692 podj  uchwa y skierowane przeciwko Ko cio owi Zachodu: biskupa Rzymu
okre la si  w nich jedynie jako „patriarch  Zachodu”, który cesarskie dekrety musi uznawa  za
obowi zuj ce tak e dla „barbarzy ców Zachodu”. Papie  sprzeciwi  si  temu. W efekcie cesarz
zamierza  go aresztowa , ale lud Rzymu powsta  w obronie swego papie a i wyp dzi  z miasta
wys

ca cesarskiego. Rzym sta  si  wi c miastem papieskim, które odt d nie chcia o uznawa

cesarzy Bizancjum. Do liturgii roku ko cielnego wprowadzi  Sergiusz kilka  wi t maryjnych,
jak równie

wi to Podniesienia Krzy a.

Jan VI (30.X.701-11.I.705)

Z powodu nie atwych stosunków z Bizancjum wprawdzie uda o mu si  unikn  otwartego

roz amu, ale tylko rzymska stra  obywatelska uchroni a go od aresztowania przez wys anników
„wschodniego Rzymu”. Dzi ki okupowi nak oni  Longobardów do tego, by odst pili od
pl drowania kraju.

Jan VII (1.III.705-18.X.707)

Ze strachu przed cesarzem Bizancjum, uleg , kiedy cesarz wyda  wrogie Rzymowi dekrety:

papie a nazwano w nich jedynie „patriarch  Zachodu” i zmuszano go do tego, by uzna  owe,
obowi zuj ce w „Rzymie wschodnim” dekrety za wi

ce tak e dla „barbarzy ców Zachodu”.

Papie  wprawdzie ich nie uzna , ale odes

 je z powrotem nie podpisane, co zosta o

zinterpretowane jako jego zgoda. W Rzymie uchodzi  za wielkiego protektora budownictwa
sakralnego.

19

Syzyniusz (15.I.-4.II.708)

Urz d pe ni  jedynie przez 20 dni, od 15 stycznia do 4 lutego 708.

Konstantyn I (25.III.708-9.IV.715)

Cesarz Justynian II zmusi  go do z

enia wizyty w Bizancjum. Dla zachowania pokoju

papie  zamierza  uzna  dekrety cesarza, wed ug których biskup Rzymu by  jedynie „patriarch
Zachodu”. Nowy cesarz chcia  zmusi  papie a do uznania monoteletyzmu i do wyparcia si
uchwa  Soboru Konstantynopolita skiego (681). Poniewa  papie  si  wzbrania , mia  by
aresztowany, jednak uratowa  go lud rzymski, wys annika Rzymu wschodniego za  po
krwawych starciach przep dzono z miasta. T  walk  zako czy a  mier  cesarza, a jego
nast pca powróci  do prawowitej wiary. Papie  móg  zako czy  pontyfikat w spokoju.

w. Grzegorz II (19.VII.715-11.II.731)

Urodzony oko o 669 w Rzymie, za Sergiusza I zatrudniony jako bibliotekarz, papie em

zosta  19 maja 715. Zleci  Bonifacemu zadanie chrystianizacji Germanów (719) i konsekrowa
go na biskupa w roku 722. Wschodniorzymski cesarz rozpisa  w tym czasie uci liwy podatek,
przeciwko czemu wyst pili rzymianie, zw aszcza i  cesarz nie zapewnia  miastu obrony. Ok. r.
726/730 wyda  list do cesarza Leona III w sprawie kultu obrazów. Wysy aj c Bonifacego do
Germanów zwolni  go papie  z przysi gi, któr  biskupi italscy zobowi zani byli sk ada
podczas konsekracji swemu metropolicie; w ten sposób podkre lony zosta  zwi zek Ko cio a
niemieckiego z Rzymem. Jednocze nie wr czy  Grzegorz Bonifacemu list  elazny do w adcy
Franków Karola M ota, w którym podkre lono dobry stosunek Rzymu do Germanów. Grzegorz
II By  jednym z najwybitniejszych papie y VIII stulecia. Wspomnienie liturgiczne, 12 lutego,
zniesione.

w. Grzegorz III (18.III.731-28/29?.XI.741)

Mimo  e zabiega  o uznanie swego wyboru przez cesarza Konstantynopola, jednocze nie

na

 wysokie podatki na posiad

ci bizantyjskie w Italii, tak  e równa o si  to niemal

ca kowitej ich konfiskacie. Wówczas cesarz wy czy  Sycyli , po udniow  Itali  i Grecj  ze
zwi zku z rzymskim patriarchatem i podporz dkowa  Konstantynopolowi. Ów spór mi dzy
Konstantynopolem a Rzymem wykorzystali Longobardowie, by wtargn

 w g b Italii. Karol

ot nie pospieszy  z pomoc , o któr  papie  zwróci  si  do Franków, poniewa  walczy

wówczas wraz z Longobardami przeciwko wdzieraj cym si  do po udniowej Francji Arabom.
Mimo  to  wi   Ko cio a  Germanii  z  Rzymem  zacie nia a  si ,  konsekwentna  reforma  i
reorganizacja franko skiego Ko cio a wzmocni a presti  i wp ywy Rzymu na tych terytoriach.

w. Zachariasz (10/3?.XII.741-15.III.752)

By  ostatnim Grekiem na tronie papieskim, sprzyja  cesarzowi bizanty skiemu. By

ostatnim papie em, który zawiadomi  go o wyborze i oczekiwa  cesarskiego zatwierdzenia.
Czu  si  bezbronny wobec Longobardów i dlatego by  zwolennikiem zacie nienia wi zów z
Frankami. Osobi cie stan  przed królem Longobardów i po  mudnych pertraktacjach osi gn
zwrot terenów wchodz cych w sk ad Patrymonium Piotra, zawar  uk ad o zawieszeniu broni na
dwadzie cia lat, a tak e wycofa  si  Z Rawenny.

20

Stefan II (17-25.III.752)

Kap an rzymski, zosta  wybrany na papie a 22 marca 752. Jednak ju  po czterech dniach,

jeszcze przed konsekracj , zmar . Ze wzgl du na krótki okres tego pontyfikatu  redniowieczne
spisy papie y nie uwzgl dnia y go.

Stefan III (26.III.752-26.IV.757)

Prze

 najwi ksze zagro enie Rzymu ze strony Longobardciw, którzy w pa dzierniku 752

za dali uznania swej zwierzchno ci i zap acenia przez papie a wysokiej kontrybucji.
Wschodniorzymski cesarz nie móg  i nie chcia  odpowiedzie  na papieskie wo anie o pomoc.
Wówczas Stefan zawar  porozumienie z królem franków Pepinem, zobowi zuj ce ich do
ochrony przed Longobardami. Stefan koronowa  uroczy cie Pepina, ten za  obieca

e

wszystkie tereny, które zostan  zdobyte, daruje „ wi temu Piotrowi”. Ten akt darowizny sta
si  podstaw  pó niejszego pa stwa ko cielnego.

w. Pawe  I (29.V.757-28.VI.767)

 [Konstantyn, 767-769, Filip, 768]

Poniewa  rozdarcie mi dzy Ko cio em Wschodu i Zachodu, równie  na skutek sporu o

cze  obrazów, coraz bardziej si  pog bia o, Pawe  I nie zawiadomi  cesarza
wschodniorzymskiego o swoim wyborze. Powiadomi  natomiast o tym takcie króla Franków,
ale i to nie uwolni o go od gro cego niebezpiecze stwa: Longobardowie nacierali znowu,
Frankowie za  zwi zani byli ci kimi walkami w kraju. Mimo wszystko przymierze z
Frankami pozwoli o przezwyci

 trudno ci. Pawe  I zmar  28 czerwca 767 i pochowany

zosta  zrazu u  wi tego Paw a za Murami, ale wkrótce przeniesiono jego doczesne szcz tki do
Bazyliki  w. Piotra.

Po  mierci Paw a I dosz o do podwójnego wyboru: Konstantyna II i Filipa. Jednak obaj,

cy igraszk  rodów arystokratycznych Rzymu, nie utrzymali si  d ugo. 7 sierpnia 768

stosuj c normaln  procedur  wybrano i dwa dni pó niej konsekrowano Stefana IV.

Stefan IV (7.VIII.768-24.I.772)

By  kontynuatorem frankofilskiej polityki swoich poprzedników. Po  mierci króla Pepina

rz dy po nim przej li jego synowie Karol I (Wielki) i Karloman, mi dzy którymi dochodzi o
do coraz ostrzejszych konfliktów. Papie  by  przeciwny sprzymierzaniu si  Karola z
Longobardami (Karol poj  za  on  córk  króla Longobardów) w obawie przed ich dalsz
ekspansj . Dlatego zrazu nawi za  kontakt z Karlomanem, lecz pó niej zmieni  stanowisko:
Longobardowie z

yli mu wiele powa nych obietnic (których jednak nie dotrzymali).

Hadrian I (9.II.772-25.XII.795)

Hadrian, pochodzi  z rzymskiego arystokratycznego rodu Colonnów, trzyma  jednak z

Frankami, których prosi  o pomoc, gdy Longobardowie 772/773 wyruszyli przeciwko
Rzymowi. Karol Wielki wówczas zapobieg  niebezpiecze stwu. Podczas pielgrzymki do
Rzymu przyj ty zosta  przez papie a z ca ym ceremonia em; na Wielkanoc 774 i uroczy cie
potwierdzi  darowizn  Pepina. W 781 nama ci  Hadrian czteroletniego syna Karola, Pepina, na
króla Longobardów, m odszy za  syn Ludwik (pó niejszy Ludwik Pobo ny) zosta
namaszczony jako król Akwitanii. Podczas kolejnego pobytu Karola w Rzymie ostatecznie
ustalono granice pa stwa ko cielnego. Rz dy Hadriana w Ko ciele cechowa y starania o

21

przywrócenie jedno ci ze Wschodem (unia, spór o cze  obrazów). Udzia  papie a b

 dwu

jego osobistych przedstawicieli w VII Soborze Powszechnym w Nicei (787) oraz papieskie
zatwierdzenie uchwa  tego soboru ponownie zjednoczy y Wschód z Zachodem.

w. Leon III (27.XII.795-12.VI.816)

Jego poprzednik, Hadrian I umocni  przymierze mi dzy Rzymem a Frankami. Arystokracja

rzymska nie by a jednak z tego powodu zadowolona, w wyniku czego dosz o do rozruchów. W
tej sytuacji Leon schroni  si  u Karola Wielkiego w Paderborn. Na Bo e Narodzenie 800 roku
ukoronowa  Leon Karola Wielkiego na cesarza. Zaraz po  wi tach Bo ego Narodzenia Karol
odby  s d nad przeciwnikami Leona; jako winni zbrodni przeciwko majestatowi i pod egacze
do rozruchów skazani zostali na  mier , jednak na pro

 Leona u askawieni i jedynie zes ani

na wygnanie. Za jego pontyfikatu odby  si  w r. 797 Synod w Friuli (k. Wenecji) oraz w r. 809
Synod w Akwizgranie. Wspomnienie liturgiczne 12 czerwca, zniesione.

Stefan V (22.VI.816-24.I.817)

W wst pi  na tron papieski bez stara  o zgod  Franków. Natychmiast po wyborze wyruszy

jednak do Reims do Ludwika I Pobo nego i konsekrowa  go na cesarza, uprzednio polecaj c
rzymianom z

 przysi

 na wierno  cesarzowi.

w. Paschalis I (25.I.817-11.II.824)

Paschalis by  opatem klasztoru  w. Stefana, na papie a zosta  wybrany przy poparciu

cesarza Ludwika Pobo nego. W 823 ukoronowa  Paschalis na cesarza syna Ludwika, Lotara.
Wspomnienie liturgiczne 14 maja, zniesione.

Eugeniusz II (II/V.824-VIII.827)

Wybrany zosta  na papie a przy poparciu cesarza Lotara I. Uzna  w ten sposób

zwierzchno  niemieckiego cesarza Lotara I. Papie  i cesarz zawarli tzw. Constitutio Romana,
nadaj ce immunitet urz dnikom cesarskim i papieskim. Cesarz uzna  wolne wybory papie a,
wymaga  jednak, aby wybrany przed konsekracj  sk ada  cesarskiemu pos owi przysi

 na

wierno . Synod rzymski z 826 zaakceptowa  te prawa.

Walentyn (VIII-IX.827)

By  rzymskim archidiakonem, wybrany na papie a w 827, rz dzi  zaledwie kilka tygodni

(od sierpnia do wrze nia).

Grzegorz IV (IX?.827-I.844)

 [Jan, 844]

Na papie a zosta  wybrany w pa dzierniku 827, ale nie pozwoli  si  konsekrowa , zanim

pos owie niemieckiego cesarza nie potwierdzili jego wyboru, w ko cu zdoby  przewag  nad
swoim konkurentem Janem, którego kaza  uwi zi . Przyczyni  si  do chrystianizacji
europejskiej Pó nocy. Za jego pontyfikatu w Ko ciele wschodnim zako czy  si  po 115 latach
spór o cze  obrazów. Grzegorzowi przypisuje si  wprowadzenie dnia Wszystkich  wi tych w
dniu 1 listopada.

22

Sergiusz II (I.844-27.I.847)

By  pi tym papie em z rodu Colonnów. Wst pi  na tron papieski w styczniu 844 bez
enia przysi gi na wierno  cesarzowi, szybko przeprowadzaj c sw  kandydatur  przeciwko

antypapie owi Janowi, nad którym zdoby  przewag . Za jego pontyfikatu cesarz Lotar I
(Karolingowie) wyda  rozporz dzenie,  e w przysz

ci wybór papie a dokonywany b dzie

jedynie za zgod  i w obecno ci pos ów cesarskich. Pó  roku przed  mierci  Sergiusza
wyl dowali w Ostii Saraceni, przedarli si  do Rzymu i spustoszyli zarówno Bazylik

w.

Piotra, jak i bazylik

w. Paw a za Murami.

w. Leon IV (10.IV.847-17.VII.855)

Poniewa  Saraceni przedarli si  nad Tybr i spl drowali bazylik

w. Paw a za Murami.

Dlatego postanowiono nie czeka  na cesarsk  zgod  przed wyborem na papie a benedyktyna
Leona. Jednym z jego pierwszych przedsi wzi  na tym urz dzie by o ufortyfikowanie Rzymu.
W ko cu uda o mu si  w bitwie morskiej pod Osti  w 849 zada  Saracenom decyduj cy cios.
Leon ukoronowa  w 850 na cesarza Ludwika II, syna Lotara I. W 853 podporz dkowa  sobie
Rawenn . Do konfliktu dosz o równie  z arcybiskupem Reims, który jako metropolita d

 do

rozbudowy swego prawa zwierzchno ci. Te spory wokó  roszcze  Rzymu do prymatu by y
powodem powstania tzw. Pseudoizydoria skich fa szerstw. Za jego pontyfikatu odby  si  w r.
848 Synod w Moguncji, 853 Synod w Kierzy-sur-Oise (Francja) — Conc. C arisacium oraz
855 Synod w Valence (Francja).

Benedykt III (VII.855-17.IV.858)

 [Anastazy, 855-880]

Kilka po jego wyborze wybrano antypapie a Anastazego III, który si  zaj  Lateran i

poleci  uwi zi  Benedykta. Po dwu dniach Anastazy zosta  jednak przez sympatyzuj cy z
prawowitym papie em lud rzymski usuni ty.

w. Miko aj I (24.IV.858-13.XI.867)

By  jednym z najwybitniejszych papie y wczesnego  redniowiecza. Wyst powa  w obronie

praw danych od Boga papiestwu i domaga  si  dla papie a najwy szej w adzy nauczycielskiej i
przywódczej, której wszyscy mieli by  poddani. Miko aj odwo ywa  si  do tzw.
Pseudoizydoria skich fa szerstw. Najbardziej obci

a okres jego rz dów ingerencja w

sprawy Bizancjum. Tam w roku 858 usuni ty zosta  patriarcha Ignacy; jego nast pc  zosta
Focjusz. Miko aj nie wiedzia ,  e w rzeczywisto ci Ignacy ust pi  dobrowolnie i  e Focjusz
wybrany zosta  zgodnie z prawem i poza tym nawet powiadomi  papie a o swoim wyborze.
Zwiedziony jednak przez przeciwników Focjusza papie  wbrew decyzji legatów
ekskomunikowa  Focjusza i przywróci  prawa Ignacemu (863). Kiedy cesarz w ostrym tonie
decyzj  t  odrzuci , powo

 si  Miko aj (865) równie ostro na prawo prymatu Rzymu. Cesarz

zwo

 do Konstantynopola synod (867), który Miko aj uniewa ni  i ob

 ekskomunik .

Wiadomo  ta jednak dotar a do Konstantynopola dopiero bezpo rednio po  mierci papie a.  W
efekcie pontyfikat ten mo na podsumowa  nast puj co: pog bi  si  roz am mi dzy Wschodem
i Zachodem, a wysuni tych przez Miko aja pozosta ych roszcze  jego nast pcom nie uda o si
utrzyma .

23

Hadrian II (14.XII.867-14.XII.872)

Urodzony w 792 w Rzymie, ju  w obu poprzednich wyborach by  brany w rachub  jako

kandydat na papie a. Zosta  nim 14 grudnia 867. Na VIII Powszechnym Soborze w
Konstantynopolu (869/870) dosz o na krótki czas do pojednania z Ko cio em Wschodu, który
pot pi  schizm  Focjusza. W pracy misyjnej w Bu garii zezwoli  Cyrylowi i Metodemu, na

ywanie j zyka s owia skiego w liturgii.

Jan VIII (14.XII.872-16.XII.882)

By  d ugoletnim archidiakonem rzymskiego Ko cio a, na papie a za  wybrany zosta  14

grudnia 872. Równie  za jego pontyfikatu nie ustawa y napi cia mi dzy Ko cio em wschodnim
i zachodnim. Podczas chrystianizacji Bu garii wstawi  si  Jan VIII za aposto em S owian
Metodym, zgadzaj c si  na u ywanie j zyka rodzimego przy sprawowaniu liturgii. Za jedno z

ównych zada  pontyfikatu uwa

 Jan obron  przed Saracenami, którzy osiedlili si  na

Sycylii. Na skutek s abo ci pa stwa Karolingów sam zmuszony zosta  przej  dowództwo nad
flot  cesarsk  i pokona  Saracenów, nie doprowadzaj c wszak e do ca kowitego ich upadku.
Jan zosta  otruty przez jednego z krewnych, a nast pnie dobity m otem. Jan VIII jest
pierwszym z (o miu)  redniowiecznych papie y, którzy zostali zamordowani.

Marynus I (Marcin II) (16.XII.882-15.V.884)

Przed wyborem na papie a by  legatem Hadriana II na VIII Powszechnym Soborze w

Konstantynopolu (869). Po zamordowaniu Jana VIII jeszcze tego samego dnia, 16 grudnia 882,
wybrano go na papie a. Mylnie uto samiano Marynusa z Marcinem II, papie  o takim imieniu
nigdy nie istnia  ( redniowieczne katalogi papie y mylnie uwa

y Marynusa I za Marcina II).

w. Hadrian III (17.V.884-IX.885)

By  mnichem benedykty skim, obj  urz d papie a 15 maja 884. Zmar  podczas wyprawy

do Francji w pobli u Modeny.

Stefan VI (IX.885-14.IX.891)

Obj  urz d papie a w 885, bez uzgodnienia z Karolem Grubym, ostatnim z Karolingów.

Papie  daremnie szuka  u niego ochrony przeciwko Saracenom; w rezultacie zwróci  si  o
pomoc do ksi cia Spoleto, najpot niejszego ksi cia Italii.

Formosus (6.X.891-4.IV.896)

Wcze niej jako biskup Porto zas

 si  w chrystianizacji Bu garów. Jan VIII

zdegradowa  go z przyczyn politycznych i osobistych, wymuszaj c na nim przysi

,  e w

przysz

ci 

 b dzie jako cz owiek  wiecki. Papie  Marynus I uwolni  go jednak od tej

przysi gi, umieszczaj c go ponownie na stolicy biskupiej w Porto. 6 pa dziernika 891 zosta
wybrany na papie a. Hrabiowie Spoleto, których obdarzy  tytu em ksi

cym, wkrótce zdobyli

tak wielkie wp ywy polityczne,  e papie  zmuszony by  zwróci  si  o pomoc do króla Arnulfa
z Karyntii. Po zaj ciu przez niego Rzymu papie  nama ci  go na cesarza (896). Nast pca
Formozusa, Stefan VI w styczniu 897 poleci  wyj

 jego zw oki z grobu, i wrzuci  do Tybru.

Pó niej odszukano je jednak i uroczy cie pochowano u  wi tego Piotra. Ten synod zwyk o si

24

nazywa  „synodem trupim”. Papie  Teodor II ju  w tym samym roku uniewa ni  uchwa y tego
synodu.

Bonifacy VI (IV.896)

Wybrany zosta  na papie a 11 kwietnia 896. Ze wzgl du na niegodny tryb  ycia zosta

uprzednio przez Jana VIII suspendowany. Niektórzy uwa ali ów wybór, wymuszony przez
uzbrojony lud rzymski, za niewa ny; mimo to zalicza si  Bonifacego w poczet papie y. Zmar
on ju  w dwa tygodnie po wyborze, 26 kwietnia 896; by  mo e zosta  otruty w wyniku spisku.

Stefan VII (V.896-VIII.897)

Na tron papieski wst pi  w maju 896 dzi ki poparciu ksi cia Spoleto, a zas yn  w

ciwie

tylko dzi ki haniebnemu czynowi: poleci  bowiem swego poprzednika Formozusa, z powodów
politycznych wydoby  z grobu i odby  (w czerwcu 897) tzw. synod trupi, który uzna
wszystkie  wi cenia i urz dowe czynno ci Formozusa za niewa ne. Po czym papie  kaza
obci  zmar emu palce u prawej r ki, którymi udziela  b ogos awie stwa, i zw oki wrzuci  do
Tybru. Ten post pek wywo

 tak wielkie przera enie w ród ludu,  e powsta  on przeciwko

papie owi i wtr ci  go do wi zienia, gdzie w sierpniu 897 zosta  uduszony.

Roman (VIII-IX.897)

By  prawdopodobnie bratem papie a Marynusa I; wst pi  na tron papieski po gwa townej

mierci papie a Stefana VI w sierpniu 897. Rz dy sprawowa  jednak tylko cztery miesi ce. Nie

ma bli szych wiadomo ci o jego  yciu i  mierci.

Teodor II (XII.897)

Wst pi  na tron papieski w grudniu 897, ale zmar  ju  po trzech tygodniach. Uniewa ni

uchwa y tzw. synodu trupiego (Stefan VI), a odnalezione zw oki papie a Formozusa nakaza
pochowa  z nale ytym szacunkiem.

Jan IX (I.898-I.900)

Po  mierci Teodora II pozbawiony skrupu ów hrabia Sergiusz z Tusculum (pó niejszy

Sergiusz III) usi owa  wynie  na tron papieski opata benedykty skiego Jana z Tivoli. Do
wyboru i konsekracji Jana IX dosz o w styczniu 898. Równie  ten papie  zrehabilitowa  na
synodach w Rzymie i Rawennie znies awionego i po  mierci zbezczeszczonego z przyczyn
politycznych Formozusa. Aby zapewni  wolny wybór papie a, postanowiono, aby papie a za
zgod  ludu wybierali biskupi i kap ani Rzymu, po czym mia a si  odbywa  konsekracja w
obecno ci pos ów cesarskich. Ale postanowie  tych nigdy praktycznie nie wprowadzono w

ycie.

Benedykt IV (I/II?.900-VII.903)

By  papie em od stycznia 900 do lipca 903. Miasto Rzym rozdziera y walki rodów

arystokratycznych. Benedykt ukoronowa  na króla Ludwika III.

25

Leon V (VII-IX.903)

 [Krzysztof, 903-904]

Wybrany na papie a w lipcu 903, zosta  zmuszony przez swego kapelana nadwornego,

który sam chcia  zosta  papie em, do ust pienia: zarzucono mu,  e nie ma do  si , aby rz dzi
Ko cio em. Leon uleg , ale ów nadworny kapelan, pó niejszy Krzysztof, nie zostawi  mu nawet
czasu na ust pienie. Uwi zi  go i w miesi c pó niej kaza  w wi zieniu otru . Tak oto zmar
Leon we wrze niu 903 po zaledwie trzymiesi cznych rz dach.

W miesi c po obj ciu urz du przez swego poprzednika Leona V, Krzysztof zmusi  go do

ust pienia z urz du papieskiego, wtr ci  do wi zienia i kaza  zamordowa . Tymczasem w
pa dzierniku sam osiad  na tronie papieskim. Lecz ju  w styczniu do cign  go ten sam los, co
poprzednika: zosta  zdetronizowany i zamkni ty w klasztorze, gdzie zmar .

Sergiusz III (29.I.904-14.IV.911)

Podczas pontyfikatu Teodora II zwolennicy zmar ego papie a Stefana VI (897) wysun li

jako kandydata na papie a Sergiusza, który potem (po zabójstwie poprzednika) zosta
Sergiuszem III. Na papie a wybrano go 29 stycznia 904. Sergiusz uzna  wszystkie  wi cenia,
których udzieli  Formozus, za niewa ne i pozbawi  stanowisk jego zwolenników. Odbudowa
zburzon  podczas trz sienia ziemi bazylik  Latera sk . Jego pontyfikat zapocz tkowa
nieszcz sn  wi

 stolicy papieskiej z rzymskim rodem hrabiów Tusculum. Ale na okres tego

pontyfikatu przypada te  (910) powstanie klasztoru w Cluny, z którego wychodzi y powa ne
impulsy dla ruchu reformatorskiego w Ko ciele.

Anastazy III (IV.911-VI.913)

By  papie em od kwietnia 911 do czerwca 913, nie zachowa y si  o nim dokumenty.

Landon (VII.913-II.914)

Syn longobardzkiego hrabiego, obj  urz d papie a  w lipcu 913, zmar  za  ju  w lutym

914. Jak jego poprzednik Anastazy III, by  ca kowicie uzale niony od rzymskiej arystokracji.

Jan X (III.914-V.928)

Jan z Tossignano, arcybiskup Rawenny, obj  urz d papie a w marcu 914. Uda o mu si

pozyska  sprzymierze ców przeciwko Saracenom; równie  osobi cie bra  udzia  w walkach
(915) przeciwko nim. Daremne by y jego wysi ki zmierzaj ce do wydobycia si  spod kurateli
rzymskiej arystokracji. Na jego oczach zamordowany zosta  jego brat, on sam zosta  w ko cu
wtr cony do wi zienia i tam zamordowany w maju 928. Jan mianowa  pi cioletniego ch opca
arcybiskupem Reims; w pó niejszych czasach równie

wieccy ksi

ta starali si  czyni  to

samo, aby zapewni  sobie mo liwo  korzystania z prebend. Wydaje si ,  e w ostatnich latach

ycia papie  powa niej zacz  si  troszczy  o Ko ció .

Leon VI (V-XII.928)

Leon VI rz dzi  krótko, zaledwie pó  roku, od maja do grudnia 928. By  bezsilnym

narz dziem w r kach rzymskiej arystokracji.

26

Stefan VIII (XII.928-II.931)

Bez wp ywu i znaczenia rz dzi  od grudnia 928 do lutego 931 jako bezwolne narz dzie w

ku stronnictwa rzymskiej arystokratki Marozji (Tuskula czycy), która w 931 wynios a swego

syna,  jako  Jana  XI,  na  tron  papieski.  Stefan  zmar   w  lutym  931  w  wi zieniu,  gdzie
prawdopodobnie zosta  uduszony.

Jan XI (II/III.931-XII.935)

Rzymska arystokratka Marozja, sprawuj ca w adz  dyktatorsk  nad miastem (to z jej

polecenia zamordowany zosta  Jan X), jeszcze bardziej umocni a swe wp ywy przez osadzenie
na tronie papieskim w marcu 931 swego syna Aleksandra, który przyj  imi  Jana XI. Lecz
przeciwko matce wyst pi  jej syn z pierwszego ma

stwa, Alberyk. Na jego rozkaz

uwi ziono papie a, który w ko cu, jak jego matka, zosta  zamordowany.

Leon VII (3.I.936-13.VII.939)

Mnich benedykty ski 3 stycznia 936 zosta  wybrany na papie a z pomoc  króla Alberyka z

rodu Tusculum, który w ada  pa stwem ko cielnym, i jako papie  nadal pozosta  od tego rodu
zale ny. Mimo wszystko anga owa  si  bardzo w reform  kluniack ; z Cluny przyby  nawet do
Rzymu opat Odo, aby z papie em przygotowywa  religijn  odnow .

Stefan IX (XII.939-X.942)

Obj  urz d papie a 14 lipca 939 i pozosta  nim do pa dziernika 942. By  papie em bez

znaczenia i wp ywów.

Marynus II (Marcin III) (30.X.942-V.946)

Mylnie nazywany jest te  Marcinem III. Rz dzi  od 30 pa dziernika 942 do maja 946.

Jednak o jego  yciu i sprawowaniu urz du historia nie przekaza a niczego godnego uwagi.

Agapit II (10.V.946-XII.955)

Kiedy  w adz   w  Rzymie  sprawowa a  Marozja;  polecono  wtr ci   do  wi zienia  i

prawdopodobnie otru  Jana X. Jej syn obj  urz d papie a w 931 roku jako Jan XI. Jego brat
Alberyk wyp dzi  matk  i uwi zi  papie a. Po  mierci Marynusa II Alberyk, osobi cie
cz owiek pobo ny, mianowa  10 maja 946 papie em Agapita II. By  to jako papie  cz owiek
godny, cho  znajdowa  si  niemal ca kowicie pod wp ywem Alberyka. Papie  ten sprzyja
reformie klasztornej wywodz cej si  z Cluny. Alberyk przed  mierci  (954) wymóg  na
rzymianach obietnic ,  e po  mierci Agapita wybior  na papie a jego podówczas 16-letniego
syna Jana XII.

Jan XII (16.XII.955-4.XII.963, zm. 14.V.964)

Zaledwie osiemnastoletni, wst pi  na tron papieski 16 grudnia 955. I poprosi

niemiecekiego króla Ottona I o pomoc przeciwko wp ywom rzymskich rodów
arystokratycznych. Otton zagwarantowa  pa stwu ko cielnemu niezale no  i 2 lutego 962
ukoronowany zosta  na cesarza. Nast pnie na skutek zdrady cesarza na synodzie w Rzymie 6
listopada 963 Jan ze wzgl du na swe liczne przest pstwa zosta  skazany i zdetronizowany;
wyrok uzasadniono morderstwem, symoni , z amaniem przysi gi i nieobyczajno ci . Na
miejsce Jana wybrano cz owieka  wieckiego: Leona VIII, który jednego dnia otrzyma

27

wszystkie  wi cenia. Kiedy Otton opu ci  Rzym, Jan znowu powróci , Leon za  zmuszony by
ucieka . Z kolei Jan zwo

 synod, który uzna  synod detronizuj cy go (963) za niewa ny i

ekskomunikowa  Leona.

Leon VIII (6/4?.XII.963-1.III.965)

By  cz owiekiem  wieckim kiedy wybrany obj  urz d papie a po detronizacji Jana XIII.

Zdetronizowany Jan zainicjowa  jednak rozruchy przeciwko Leonowi, który schroni  si  u
cesarza. Jan za  zwo

 w 964 synod, który uzna  jego detronizacj  za niewa

. Po  mierci

Jana, który zmar  wkrótce po tych wydarzeniach, wybrano w Rzymie papie a Benedykta V w
964. Ten jednak zosta  przez cesarza zdetronizowany i wygnany. Odt d pe ni  ten urz d Leon.

Benedykt V (22.V.964) z

ony z urz du 23.VI. 964, ponownie obrany

1.III.965.VII,966)

Po  mierci Jana XII wybrany zosta  na papie a 22 maja 964 wbrew woli cesarza Ottona,

który najecha  Rzym i zaj  miasto. 23 czerwca 964 papie  ten zosta  przez Ottona
zdetronizowany, zdegradowany do rangi diakona i zes any na wygnanie do Hamburga, gdzie
zmar  4 lipca 966 roku.

Jan XIII (1.X.965-6.IX.972)

Wybrany na papie a przy poparciu arystokracji rzymskiej i cesarza Ottona I. Papie  ten

wprowadzi  w Rzymie surow  dyscyplin , co w grudniu 965 doprowadzi o do wybuchu
nieudanego buntu przeciwko niemu i w rezultacie do jego uwi zienia. Na synodzie w
Rawennie w roku 967 uzyska  od Ottona egzarchat Rawenny. Przy tej okazji erygowano te
arcybiskupstwo w Magdeburgu (968). Pierwszego arcybiskupa Magdeburga, Adalberta,
wy wi ci  papie  osobi cie. Na Bo e Narodzenie 967 ukoronowa  Jan syna Ottona, Ottona II
na wspó cesarza. Pontyfikat tego papie a nabra  wielkiego znaczenia dzi ki otwarciu si  na
ruch reformatorski z Cluny i dzi ki pomocy, jakiej papie  udziela  pracy misyjnej w ród

owian.

Benedykt VI (19.I.973-VI.974)

 [Bonifacy VII, 974, 984-985]

W porozumieniu z niemieckim cesarzem Ottonem I wybrany na papie a w grudniu 972 i

konsekrowany 19 stycznia 973. Po  mierci Ottona wrogie Niemcom stronnictwo podnios o
bunt, osadzi o papie a w Zamku  w. Anio a i uzna o zo za zdetronizowanego. W lecie 974 na
polecenie nast pcy antypapie a Bonifacego VII, zosta  uduszony.

W miejsce wyp dzonego z Rzymu Benedykta VI z pomoc  Klescencjuszy w czerwcu 974

wyniesiony zosta  do godno ci papieskiej jako Boni acy VII kardyna diakon Franco. Poleci
Benedykta wtr ci  do wi zienia i otru . Kiedy na Rzym wyruszy  cesarz Otton II. Boni acy
uciek  ze skarbem Stolicy Piotrowej do Konstantynopolu. Na wie  o  mierci cesarza powróci
do Rzymu, aby nadal sprawowa  urz d. Od razu kaza  uwi zi  w Jana XIV, który zmar  otruty.
Bonifacy zosta  zamordowany rok pó niej, w lipcu 985.  ci gn  na siebie nienawi
wszystkich, jego zw oki wleczono przez ulice miasta i porzucono na rynku.

28

Benedykt VII (X.974-10.VII.983)

Benedykt VII, biskup Sutri, pochodzatcy z rodu hrabiów Tusculum. By  zwolennikiem

reform Ko cio a w duchu Cluny, ws awi  si  jedynie uznaniem na jednym z synodów
Bonifacego VII za zdetronizowanego i zwalczaniem symonii.

Jan XIV (XII.983-20.VIII.984)

Popierany przez Ottona II by  zwolennikiem reform, jednak po  mierci Ottona II w roku

984 z Konstantynopola powróci  do Rzymu dawniejszy antypapie  Bonifacy VII, przej  przy
pomocy antycesarsko nastawionej arystokracji (Krescencjusze) ponownie w adz  i kaza
uwi zi  Jana który zmar  otruty 20 sierpnia 984. Lecz równie  Bonifiacy nie utrzyma  si

ugo, ju  w 985 r. Zdetronizowano go i zamordowano.

Jan XV (VIII.985-III.996)

Papie em zosta  dzi ki poparciu Krescencjuszy w sierpniu 985, co uzale ni o go

ca kowicie od tego stronnictwa. Lud rzymski znienawidzi  go za jego chciwo  i nepotyzm. Z
powodu konfliktów z szlacht  rzymsk  opu ci  miasto, poprosi  o pomoc Ottona III i zaprosi
go do Rzymu, by koronowa  na cesarza. Otton wyruszy  w drog , lecz zanim dotar  do Rzymu,
papie  ju  nie 

; zmar  w marcu 996.

Grzegorz V (3.V.996-18.II.999)

 [Jan XVI, 997-998]

Poparty przez Ottona III, w dniu wyboru mia  24 lata; Wybór odby  si  3 maja 996, a ju  w

tym samym roku Grzegorz ukoronowa  Ottona IlI na cesarza. Kiedy cesarz upu ci  Rzym,
dosz o do przewrotu, podczas którego przy poparciu Bizancjum antypapie em zosta  Jan XVI.
Grzegorz musia  ratowa  si  ucieczk . Na pro

 Grzegorza przyby  do Rzymu Otton, z kolei

Jan, cho  podda  si  cesarzowi, musia  ucieka , zosta  jednak uj ty i okaleczony. Grzegorz V
jako pierwszy papie  wyda  interdykt: ob

 ca  Francj  kl tw  ko cieln , poniewa  król

Robert II bez papieskiej dyspensy o eni  si  z krewn . W ostatnim okresie pontyfikatu
po wi ci  si  papie  reformie Ko cio a w duchu Cluny.

Podczas nieobecno ci Grzegorza V w Rzymie Jan Filagatos z Kalabrii pozwoli  si

obwo

 przez Krescencjuszy, w maju 997, papie em Janem XVI. Kiedy nadci gn  Otton III

w roku 998, uciek , ale zosta  uj ty. Grzegorz kaza  go okaleczy  i w ród wyzwisk (odwrotnie
osadzonego na o le) w óczy  po ulicach miasta. W ko cu deportowano Jana do klasztoru,
gdzie pono

 jeszcze kilka lat.

Sylwester II (2.IV.999-12.V.1003)

Gerbert z Aurillac, biskup Rawenny, by  pierwszym Francuzem na tronie papieskim i

cz owiekiem niezwykle wykszta conym: astronomem i filozofem, znawc  nauk
przyrodniczych, poet  i matematykiem, po studiach u arabskich uczonych w Hiszpanii. Na
papie a wybrano go 2 kwietnia 999. W drugie tysi clecie wprowadzi  Ko ció  cz owiek godny
tego urz du. Szczególne znaczenie mia  pontyfikat Sylwestra dla misji we wschodniej Europie:
o Polsk  i W gry zabiega  Ko ció  Wschodu, jednak dzi ki cesarzowi niemieckiemu oba te
kraje znalaz y si  w orbicie wp ywów Zachodu. Na W grzech ustanowi  papie
arcybiskupstwo w Ostrzyhomiu (Esztergom); ksi ciu w gierskiemu Vajkowi, który od chrztu
nosi  imi  Stefan, przes

 papie  koron  królewsk . W ostatnich miesi cach pontyfikatu

29

po wi ca  si  Sylwester coraz bardziej wewn trznej reformie Ko cio a. W lutym 1001 musia
ucieka  z Rzymu przed rozruchami, pó niej jednak powróci .

Jan XVII (VI-XII.1003)

Wyniesiony na tron papieski (w czerwcu 1003) przez Krescencjuszy, rz dzi  tylko pó

roku. Zmar  w listopadzie lub grudniu tego samego roku. Od tego papie a zaczyna si  mylne
liczenie prawowicie wybranych papie y Janów: poniewa  Jan XVI (antypapie ) te  znalaz  si
w spisie papie y, kolejny nazwa  si  Janem XVII.

Jan XVIII (I.1004-7.VII.1009)

Wybrany papie em przy poparciu stronnictwa Krescencjszy Jan Fasanus z Rzymu.

Zatwierdzi  biskupstwo w Merseburgu (1004) i utworzone przez Henryka II biskupstwo w
Bambergu (1007).

Sergiusz IV (31.VII.1009-12.V.1012)

Jego pontyfikat znajdowa  si  ca kowicie pod wp ywem stronnictwa Krescencjuszy,

arystokratycznego rodu w adaj cego podówczas Rzymem. Z jego pontyfikatu historia nie
przekaza a niczego szczególnego poza apelem do podj cia wyprawy krzy owej, który jednak
pozosta  bez echa.

Benedykt VIII (18.V.1012-9.IV.1024)

 [Grzegorz, 1012]

Po  mierci Sergiusza IV przez stronnictwo Krescencjuszy w maju 1012 wybrany zosta  na

papie a Grzegorz VI. Cesarz Henryk II opowiedzia  si  jednak za Benedyktem VIII. Wywodzi
si  on z rodu hrabiów Tusculum, który przej  w adz  w Rzymie po rodzie Krescencjuszy.
Benedykt obj  urz d papie a w maju 1012. Krescencjusze jednak wysun li jako
kontrkandydata Grzegorza VI i przeprowadzili jego wybór. Zmuszony zosta  do ucieczki na
dwór niemieckiego cesarza Henryka II, cesarz opowiedzia  si  jednak po stronie Benedykta,
który ukoronowa  Henryka II w 1014 w Rzymie. W 1020 Benedykt przyby  na zaproszenie
Henryka do Niemiec, aby w Bambergu, biskupstwie ufundowanym przez cesarza, obchodzi
Wielkanoc, po czym uda  si  na grób  wi tego Boniiacego do Fuldy. W 1022 na synodzie w
Pawii  ostro  pot piono  symoni   i  ma

stwa  ksi

y;  w  synodzie  tym  brali  udzia   zarówno

papie , jak i cesarz. Obaj zmarli tego samego 1024 roku: papie  9 kwietnia, Henryk za  13
lipca.

Jan XIX (IV/V.1024-1032)

Roman, hrabia Tusculum, by  bratem papie a Benedykta VIII. Podobnie jak Benedykt, i on

by  w chwili swego wyboru cz owiekiem  wieckim. Szczególne zgorszenie wywo ywa

daniami wysokich sum pieni nych za udzielanie godno ci ko cielnych. Ukoronowa

nast pc  Henryka II, Konrada II na cesarza, od tego czasu cesarze zacz li przypisywa  sobie
coraz wi ksze prawa do wp ywania na decyzje papieskie.

30

Benedykt IX (1032-1044, trzy razy-obrany i trzy razy z

ony z urz du: 1044,

1045, 1047; zm. 17.VII.1048)

Jako papie  wykonywa  jedynie polecenia niemieckiego cesarza Konrada II. Rzymianie

gardzili nim zw aszcza za jego rozwi

 i wyst pno . St d kilkakrotnie musia  opuszcza

Rzym. Kiedy w 1044 ponownie zmuszony by  ucieka , antypapie em wybrano Sylwestra III,
który jednak zosta  ponownie przez Benedykta usuni ty. W 1045 Benedykt odsprzeda  za
tysi c funtów srebra godno  papiesk  Janowi Gracjanowi (którego by  ojcem chrzestnym); Jan
Gracjan wst pi  na tron papieski jako Grzegorz VI. Tak wi c w tym samym czasie rz dzili w
Rzymie a  trzej papie e: jeden u  wietego Piotra, drugi w S. Maria Maggiore, trzeci za  na
Luteranie. Na wniosek cesarza Henryka III w 1046 wszyscy trzej zostali pozbawieni urz du
papieskiego. Sylwester móg  pozosta  w Rzymie. Grzegorz zosta  deportowany do Kolonii, a
nowo wybrany papie  Klemens II zmar  ju  9 pa dziernika 1047 roku. Po jego  mierci
papie em zosta  ponownie Benedykt IX, ale 16 lipca 1048 zosta  ostatecznie zmuszony uda
si  na wygnanie. Zmar  w roku 1055.

Sylwester III (20.I-10.II.1045)

Biskup Jan z Sabiny, zosta  obwo any papie em 20 stycznia 1045 na skutek buntu

stronnictwa Krescencjuszy przeciwko Benedyktowi IX. Jednak ju  po paru tygodniach (w
lutym/marcu 1045) zosta  wyp dzony z miasta i obj  z powrotem swe dawne biskupstwo,
gdzie zmar  w 1046.

Grzegorz VI (5.V.1045-20.XII.1046)

Jan Gracjan Pierleone, kupi  godno  papiesk  od Benedykta IX, swego ojca chrzestnego,

za znaczn  sum . Synod w Sutri zwo any przez cesarza Henryka IIII 20 grudnia 1046 pot pi
symoni , jakiej dopu ci  si  Grzegorz, który zosta  zdetronizowany. Grzegorza zes ano do
Kolonii, dok d towarzyszy  mu mnich Hildebrand. Zmar  w Kolonii prawdopodobnie w roku
1047.

Klemens II (25.XII.1046-9.X.1047)

Hrabia Suitger z Morsleben, pochodzi  z Saksonii; od 1040 by  biskupem Bambergu.

Pierwszy z pi ciu nast puj cych po sobie niemieckich papie y. Zosta  wybrany na papie a na
polecenie Henryka III, którego te  koronowa  na cesarza. Papie  ten zaanga owa  si  w
zwalczanie symonii i w popieranie reform kluniackich.

Damazy II (17.VII-9.VIII.1048)

Biskup Poppo, z Brixen, obj  urz d papie a 17 lipca 1048. Podczas gdy w Rzymie

panowa  antypapie  Benedykt IX, do konsekracji Damazego dosz o dopiero po wyp dzeniu
Benedykta.

w. Leon IX (12.II.1049-19.IV.1054)

Bruno, hrabia Egisheim-Dagssburg. By  krewnym cesarza Henryka III. Na stolic  papiesk

powo any zosta  na Sejmie Rzeszy w Wormacji w 1048. Popiera  reform  z Cluny. Bra  udzia
w synodach we Francji, Italii i Niemczech (m.in. w Moguncji). Leon zabiega  tak e o
uregulowanie stosunków z Ko cio em wschodnim, tymczasem za jego pontyfikatu dosz o w

31

1054 r. do tzw. Schizmy wschodniej. Wkrótce po  mierci Leona zacz to go czci  jako

wi tego. Wspomnienie liturgiczne,19 kwietnia, zniesione.

Wiktor II (16.IV.1055-28.VII.1057)

Gebhard z Hirschbergu, biskup Eichstatt, kanclerz cesarza Henryka III. Wiktor rz dzi

Ko cio em w duchu swego poprzednika Leona IX, czyli ko cielnej odnowy. Kiedy w 1056
przebywa  w Niemczech, sta  si

wiadkiem zgonu Henryka III, który powierzy  papieskiej

opiece swego niepe noletniego syna, Henryka IV. Wiktor przyj  wi c na jaki  czas urz d
regenta pa stwa i zapewni  m odemu królowi dziedzictwo.

Stefan X (3.VIII.1057-29.III.1058)

 [Benedykt X, 1058-1059]

Fryderyk, ksi

 Lotaryngii, opat Monte Cassino i kardyna . Do wybuchu wielkiej schizmy

(1054) by  papieskim pos em w Konstantynopolu. Stefan realizowa  polityk  swych
poprzedników oraz zabiega  o wolno  Ko cio a i jego wi ksz  niezale no  od cesarstwa.
Symoni , czyli nabywanie urz dów ko cielnych przez ludzi  wieckich za pieni dze, okre li  on
jako herezj . Papie  zmar  w czasie podró y, 29 marca 1058, we Florencji, gdzie zosta
pochowany.

Jan z Velletri. Na papie a jako Benedykt X wybrany zosta  dzi ki zabiegom rodziny, lecz

kardyna owie sprzyjaj cy reformie nie uznali go. Oni te  pod wp ywem mnicha Hildebranda,
pó niejszego Grzegorza VII, wybrali Miko aja II, którego zatwierdzi  król niemiecki Henryk
IV. Moc  or a Miko aj zmusi  Benedykta do opuszczenia Stolicy Piotrowej. Na synodzie w
1059 w Sutri uznano Benedykta za zdetronizowanego i ob

ono go kl tw . Zmar  w roku

1072 w klasztorze.

Miko aj II (6.XII.1058-27.VII.1061)

Gerhard z Burgundii, biskup Florencji, typowany by  przez Hildebranda na kandydata do

tronu papieskiego, jednak rzymskie stronnictwo arystokratyczne Tuskula czyków po  mierci
Stefana IX obra o papie em swego kandydata, biskupa Velletri, Benedykta X. Natomiast
Miko aja II wybrali kardyna owie 6 grudnia 1058 w Sienie, ten za  zwo

 w styczniu 1059 w

Sutri synod, który og osi  wybór Benedykta X za niewa ny. Miko aj II d

c do ko cielnej

odnowy wyda  surowe dekrety przeciwko i symonii i  da  od kap anów, by  yli w celibacie.
Uchwali  te  dekret w sprawie wyboru papie a, w ten sposób,  e kolegium kardynalskie uros o
do rangi w

ciwego gremium wyborczego. D

 te  do zawarcia pokoju z Normanami w

po udniowej Italii. To jednak narusza o prawa cesarskie w Italii i doprowadzi o w ko cu do
zwo ania synodu w Wormacji w roku 1061, na którym niemieccy biskupi orzekli, i
sprawowanie urz du przez papie a jest niewa ne i nie obowi zuj ce. Miko aj zmar  19 lub 27
lipca 1061.

Aleksander II (1.X.1061-21.IV.1073)

 [Honoriusz II, 1061-1072]

Anselm da Baggio, biskup Lukki, wst pi  na tron papieski 1 pa dziernika 1061. Król

niemiecki Henryk IV (Sasi), który nie uzna  tego wyboru, obwo

 papie em Honoriusza II, ale

w ko cu opowiedzia  si  po stronie Aleksandra.

Biskup Cadalusa z Pandy, urodzony oko o 1010, ju  jako dziecko by  cz onkiem kapitu y

w rodzinnym mie cie, stolic  biskupi  Parmy za  obj  w roku 1045. Na papie a jako
Honoriusza II wybrano go 28 pa dziernika 1061. Dwukrotnie próbowa  zdoby  Rzym si ,

32

jednak obie próby si  nie powiod y; tak wi c nigdy nie dosz o do jego intronizacji. Wreszcie w
1064 r. dwór cesarski uzna  za prawowitego papie a Aleksandra II. Honoriusz pozbawiony
wszelkich wp ywów zmar  w roku 1072.

w. Grzegorz VII (22.IV.1073-25.V.1085)

 [Klemens II, 1080, 1084-1100]

Hildebrand,  wi ty, ok. 1020-1085, papie  od 1073; zwolennik reformy Ko cio a i prymatu

adzy ko cielnej nad  wieck ; walczy  z niemieckim cesarzem Henrykiem IV (tzw. walka o

inwestytur ), zmuszaj c go do ukorzenia si  w Kanossie. Na synodach w Lateranie w latach
1074 i 1075 potwierdzi  wcze niej og oszone dekrety: przeciw symonii i o celibacie
duchownych. W podobny sposób zwalcza  Grzegorz inwestytur

wieck , domaga  si

wolno ci dla Ko cio a i niezale no ci od pa stwa. Twierdz c,  e papie  ma prawo usuwa  z
tronu cesarza doprowadzi  do tzw. Konfliktu w Kanossie w 1076 r. Wywo

o to konflikt, który

doprowadzi  ostatecznie do wyboru antypapie a. Grzegorz VII zmar  na wygnaniu. W roku
1606 Pawe  V kanonizowa  Grzegorza, którego Ko ció  wspomina w liturgii 25 maja.

Wibert z Rawenny, urodzony oko o 1025 w Parmie, wybrany papie em jako Klemens III.

W sporze o inwestytur  by  po stronie niemieckich cesarzy i dlatego poró ni  si  z Grzegorzem
VII. Z inicjatywy cesarza Henryka IV zosta  na synodzie w Brixen 25 czerwca 1080 wybrany
antypapie em. W roku 1084 ponowiono jego wybór w Rzymie; tym razem g os na niego
odda o wi cej kardyna ów. Na Wielkanoc 1084 ukoronowa  Henryka na cesarza. Po  mierci
Grzegorza VII (1085) zyska  Klemens równie  w Italii wi kszy wp yw. Na jednym z synodów
rzymskich pot pi  symoni . W 1098 zmuszony by  uciec do Lombardii gdzie zmar  8 wrze nia
1100 roku.

. Wiktor III (24.V.1086-16.IX.1087)

Po  mierci Grzegorza VII w maju 1085 sytuacja w Rzymie by a bardzo z

ona; rz dzi  tu

jeszcze antypapie  Klemens III. Ca y rok toczy y si  pertraktacje na temat wyboru nowego
papie a. Wszyscy przez Grzegorza na 

u  mierci proponowani kandydaci zostali odrzuceni.

Dopiero 24 maja 1086 uda o si  wybra  na papie a opata Dezyderiusza z Monte Cassino jako
Wiktora III. Zosta  wybrany w Rzymie, jednak ju  po czterech dniach musia  opu ci  miasto z
powodu wywo anej przez Normanów rebelii i powróci  do swego opactwa. Dopiero w maju
1087 zosta  intronizowany w Bazylice  w. Piotra. Jego krótki pontyfikat przebiega  pod
znakiem walki z antypapie em, który na synodzie w Benewencie ob

ony zosta  kl tw .

Wiktor zmar  16 wrze nia 1087 i zosta  pochowany w Monte Cassino.

. Urban II (12.III.1088-29.VII.1099)

Odo,  kardyna   Ostii.  Przed  wyborem  by   mnichem  i  opatem  w  Cluny.  Kiedy  zosta

wybrany, rz dzi  jeszcze antypapie  Klemens III, a poniewa  miasto znajdowa o si  w r kach
antypapie a, musia  pocz tkowo rezydowa  na wyspie Tiberinie; w dodatku za Klemensem
opowiada a si  wi kszo  kardyna ów. W roku 1089 odby  synod, na którym Urbana
ekskomunikowano. W roku 1090 Urban zdo

 zaj  miasto Rzym, jednak pod presj  cesarza

Henryka IV uciek  z Rzymu i schroni  si  u ksi cia Normanów. W roku 1093 syn Henryka,
Konrad, zerwa  z ojcem i ukoronowany zosta  na króla Italii. W tym samym roku móg
powróci  do Rzymu Urban. W 1094 uda  si  on do Francji. W 1095 za  na synodzie w
Piacenzie odnowiono ekskomunik  antypapie a, wypowiada  si  przeciwko inwestyturze

wieckiej. Na synodzie w Clermont w 1095 og osi  I krucjat .

33

Paschalis II (13.VIII.1099-21.I.1118)

 [Teodoryk, 1100; Albert, 1102; Sylwester

IV, 1105-1111]

Rafiner, kardyna  i mnich kluniacki. Wybrany papie em jako Paschalis II. Usi owa

rozwi za  kwesti  antypapie y i ich nast pców, walczy  równie  bez skutku z inwestytur ,
przeciwko cesarzowi Henrykowi IV i Henrykowi V. Paschalis zmuszony by  wielokrotnie
ucieka  z Rzymu. Paschalis domaga  si  od cesarza rezygnacji z inwestytury  wieckiej.

W roku 1100 zosta  nast pc  antypapie a Klemensa III Teodoryk, wysuni ty w czasie

sporu o inwestytur  przez trakcj  cesarsk ; zdo

 si  utrzyma  przez dwa lata, dopóki nie

zosta  uwi ziony przez Paschalisa II; w wi zieniu umar .

Albert z Silvia Candida zosta  wysuni ty w okresie sporu o inwestytur  przeciw

Paschalisowi II. Sprawowa  swój urz d jedynie od lutego do marca 1102.

Maginulf, zosta  obrany jako Sylwester IV nast pc  papie y Teodoryka i Alberta uznanych

za antypapie y i uwi zionych przez Paschalisa II. W kilka dni po obwo aniu i po gwa townych
walkach zmuszony by  ucieka  z Rzymu. Ze swych roszcze  zrezygnowa  jednak ostatecznie
dopiero w roku 1111.

Gelazy II (24.I.1118-28.I.1119)

 [Grzegorz VIII, 1118-1121]

Jan  z  Gaety,  wybrany  papie em  jako  Gelazy  II.  By   mnichem  na  Monte  Cassino  i  jako

kardyna  d ugoletnim kierownikiem kancelarii papieskiej. Wybrany potajemnie, i natychmiast
uwi ziony z nie znanych powodów. Wkrótce jednak uwolniony i intronizowany. Cesarz
Henryk V, poleci  uniewa ni  wybór Gelazego i osadzi  na tronie Grzegorza VIII. Gelazy
uciek  w 1118 przed cesarzem do Gaety, gdzie 10 marca otrzyma

wi cenia kap

skie i

konsekrowany zosta  na biskupa. Kiedy Henryk opu ci  Rzym, znowu powróci  do miasta.
Uprzednio rzuci  kl tw  na cesarza i antypapie a, jednak zosta  zmuszony do ucieczki, zmar  w
Cluny, gdzie te  zosta  pochowany.

Maurycy, arcybiskup Bragi w Hiszpanii, zosta  wybrany przy poparciu Henryka V na

papie a jako Grzegorz VIII, wyrzek  si  go jednak w styczniu 1118. Zosta  uznany przez
Kaliksta II za zdetronizowanego i zlinczowany przez t um w r. 1121.

Kalikst II (2.II.1119-13.XII.1124)

Gwidon z Burgundii, arcybiskup Vienne. W sporze o inwestytur  wyst powa  przeciwko

niemieckiemu cesarzowi Henrykowi V, zawar  jednak w ko cu konkordat wormacki, który
spór ten zako czy . Za jego pontyfikatu odby  si  w r. 1123 (18.III-6.IV) I Sobór Latera ski,
IX Powszechny a tak e w r. 1121 Synod w Soissons (Francja).

Honoriusz II (15.XII.1124-13.11.1130)

 [Celestyn II, 1124]

Teobald, wybrany po  mierci Kaliksta II przez mniejszo  kardyna ów jako Celestyn II,

zosta  napadni ty i zmuszony do z

enia urz du ju  nast pnego dnia, czyli 16 grudnia 1124.

Celestyna zaliczono w rezultacie do antypapie y.

Lamberto dei Fagnani biskup Ostii, wybrany papie em jako Honoriusz II. Zas

 si  jako

pose  papieski podczas pertraktacji w sprawie konkordatu wormackiego. Po rezygnacji
Celestyna II przez lud wyniesiony na tron papieski. Czas jego rz dów charakteryzowa  si
silnymi napi ciami z Normanami. W uk adzie zawartym w Benewencie papie  zmuszony by
odda  Normanom w lenno Apuli  (1128), co by o równoznaczne z ca kowit  pora

 papie a.

34

W sprawach wewn trznoko cielnych uda o si  Honoriuszowi doj  do ugody z Rawenn , gdzie
od dawna opowiadano si  za antypapie em Grzegorzem VIII. Honoriusz zatwierdzi  w roku
1126 zakon premonstratensów. Zmar  13 lutego 1130 w Rzymie.

Innocenty II (14.II.1130-24.IX.1143)

Grzegorz Papareschi, wybrany po  mierci Honoriusza II (14 lutego 1130) przez kanclerza

niemieckiego i jego frakcj . Zaledwie par  godzin pó niej wi kszo  kardyna ów wybra a na
papie a  Piotra  Pierleone,  który  przyj   imi   Anakleta  II.  W  ci gu  zaledwie  kilku  godzin
wybrano wi c dwu papie y, st d schizma, która utrzyma a si  przez wiele lat. Innocenty
zarówno osobi cie, jak i w swych roszczeniach do tronu papieskiego zaakceptowany zosta  we
Francji, zw aszcza przez Bernarda z Clairvaux. Równie  uznawali go biskupi hiszpa scy i król
angielski. Na X Soborze Powszechnym na Lateranie w roku 1 139 dosz o do zako czenia tej
schizmy: ekskomunikowany zosta  Anaklet. Innocenty zmar  podczas rozruchów w Rzymie, 24
wrze nia 1143.

 [Anaklet II, 1130-1138]

Petrus Pierleone; wywodzi  si  z pierwotnie  ydowskiej rodziny rzymskiej i by  mnichem

w  Cluny.  Po   mierci  Honoriusza  II  mniejszo   w  kolegium  kardynalskim  wybra a  w
najwi kszym po piechu Innocentego II, wi kszo  za  14 lutego 1130 Piotra Pierleone. Po
ucieczce Innocentego do Francji, w Rzymie umocni  si  Anaklet II. Chrze cija stwo by o
podzielone, poniewa  nie by o wiadomo, kto jest prawowitym papie em. Dlatego w niektórych
spisach papie y Anaklet figuruje jako antypapie , w innych za  jako papie  prawowity.
Anaklet wprawdzie mia  swego nast pc : Wiktora IV, ale wraz ze  mierci  Anakleta, 25
stycznia 1138, schizma w zasadzie dobieg a ko ca.

 [Wiktor IV, 1138]

Grzegorz Conti, nast pca Anakleta II. Papie em og oszono go w marcu 1138, jednak ju

29 maja tego samego roku, za rad  Bernarda z Clairvaux, uzna  on za prawowitego papie a
Innocentego II.

Celestyn II (26.IX.1143-8.III.1144)

Guido di Castello wybrany na papie a 26 wrze nia 1143. Zmar  pó  roku pó niej, 8 marca I

144.

Lucjusz II (12.III.1144-15.II.1145)

Gherardo de Caccianemici. Za pontyfikatu Innocentego II by  wielokrotnie legatem

papie a w Niemczech. Przed wyborem na papie a (12 marca 1144) by  kanclerzem kurii.
Usi owa  zawrze  pokój z Normanami. W sporach wewn trznych poprosi  o pomoc
niemieckiego króla Konrada III. Ale zanim ten zd

 zareagowa  papie  poniós

mier

podczas walk o Kapitol 15 lutego 1145 roku.

35

. Eugeniusz III (15.II.1145-8.VII.1153)

Bernard Aganelli de Montemago, opat cystersów, ucze

wi tego Bernarda z Clairvaux.

Natychmiast po wyborze spotka  si  ze sprzeciwem arystokracji rzymskiej pod
przewodnictwem Arnolda z Brescii. Musia  wielokrotnie opuszcza  miasto. Uda  si  do
Francji, gdzie dzia

 na rzecz og oszonej przez siebie w 1145, a proponowanej przez Bernarda

z Clairvaux wyprawy krzy owej. Niepowodzenie tej wyprawy wywo

o fal  oburzenia

przeciwko Eugeniuszowi i Bernardowi z Clairvaux. Eugeniusz zaanga owa  si  w reform
Ko cio a; ponadto odby  wiele podró y. Pod ochron  cesarza Fryderyka I Barbarossy w roku
1152 powróci  do Rzymu. W uk adzie w Konstancji z 1153 Barbarossa obieca  przywróci

ad

w pa stwie ko cielnym, w podzi ce za co papie  zamierza  ukoronowa  go na cesarza.
Eugeniusz zmar  jednak, zanim cesarz przyby  do Rzymu, 8 lipca 1153, beatyfikowany przez
Piusa IX w 1872 r., wspomnienie liturgiczne 2 czerwca, zniesione

Anastazy IV (12.VII.1153-3.XII.1154)

Konrad, kardyna  Sabiny, kiedy go wybierano, by  ju  w bardzo podesz ym wieku i rz dzi

Ko cio em zaledwie 18 miesi cy do 3 grudnia 1154.

Hadrian IV (4.XII.1154-1.IX.1159)

Miko aj Breakspear, pochodzi  z Anglii, wcze niej by  opatem kanoników regularnych, k.

Awinionu. Papie  Eugeniusz III zabra  go z sob  do Rzymu i mianowa  arcybiskupem Ostii. W
Rzymie stara  si  przywróci

ad po niepokojach wywo anych przez Arnolda z Brescii. Ob

miasto interdyktem. W 1155 ukoronowa  Fryderyka I Barbaross  na cesarza; obaj jednak z
powodu rozruchów musieli opu ci  miasto. Walczy  z katarami i waldensami. Pod koniec
rz dów Hadriana dosz o do sporu z Fryderykiem Barbaross , który podbi  Mediolan i nad tym
terytorium pa stwa ko cielnego rozci gn  zwierzchno  cesarsk . Hadrian, nim jeszcze zd
ekskomunikowa  cesarza, zmar  1 wrze nia 1159 w Anagni. Po  mierci Hadriana dosz o do
schizmy, która trwa a niemal 20 lat.

Aleksander III (7.IX.1159-30.VIII.1181)

Roland Bandinelli z Sieny, by  od 1153 kardyna em, od 1156 za  kanclerzem kurii. Po

mierci Hadriana IV wi kszo  wybra a na papie a, przyjazne za  cesarzowi frakcje wybra y

tego samego dnia papie em Wiktora IV, który sprawowa  swój urz d do 1164 i znalaz
nast pców w Paschalisie III, Kalik cie III, Innocentym III. Aleksander III tylko z najwi kszym
trudem móg  sprawowa  swój urz d. Aleksander III zwo

 w 1179 XI Sobór Powszechny na

Lateranie, który ustali ,  e do wyboru papie a w przysz

ci wymagana b dzie wi kszo  dwu

trzecich kardyna ów. Poza tym sobór ten pot pi  nauki waldensów, albigensów i katarów. Na
pontyfikat Aleksandra przypada kanonizacja angielskiego m czennika Tomasza Becketa
(1173). Aleksandra III zalicza si  do najwybitniejszych papie y  redniowiecza; zmar  30
sierpnia 1181.

36

 [Wiktor IV, 1159-1164]

Zosta  wybrany przeciwko Aleksandrowi III i utrzyma  si  od 7 wrze nia 1159 do 20

kwietnia 1164. Podczas wyboru g osy na niego odda y Niemcy, Burgundia i po udniowa Italia.
Wiktor wykl  Aleksandra, Aleksander za  Wiktora. W jesieni 1160 opowiedzieli si  za
Aleksandrem królowie Francji i Anglii, jak i biskupi i mnisi zachodniej Europy. Cluny

osowa o za Wiktorem, cystersi za Aleksandrem. Równie

mier  Wiktora 20 kwietnia 1164

nie przynios a rozwi zania w tej sprawie.

 [Paschalis, 1164-1168]

Guidon z Cremy, wybrany papie em przy poparciu Fryderyka I Barbarossy. Chocia

znalaz  tylko nielicznych zwolenników zarówno po ród dawniejszych sprzymierze ców
Wiktora IV, jak i po ród niemieckich biskupów, to jednak cieszy  si  poparciem cesarza, który
po raz drugi ukoronowany zosta  na cesarza. Paschalis, który pod wp ywem Barbarossy
otworzy  w roku 1165 proces kanonizacyjny Karola Wielkiego, zmar  30 wrze nia 1168.

 [Kalikst III, 1168-1178]

Jan, opat Strumy, zosta  wybrany 20 listopada 1168 przeciwko Aleksandrowi III. Kiedy w

1178 cesarz Fryderyk I Barbarossa odmówi  jemu poparcia, Kalikst podda  si  papie owi
Aleksandrowi III (29 sierpnia 1178).

 [Innocenty III, 1170-1180]

Lando z Sezzo, kaza  si  wybra  na papie a jako nast pca Wiktora IV i Kaliksta III.

Wkrótce po wyborze, w styczniu 1180, dosta  si  w r ce Aleksandra III, który skaza  go na
do ywotnie uwi zienie w klasztorze.

Lucjusz III (1.IX.1181-25.XI.1185)

Ubaldo Allucingoli, mnich cysterski, by  od 1141 kardyna em, a od 1159 biskupem Ostii.

Zosta  wybrany na 1 wrze nia 1181, ale nie móg  by  konsekrowany z powodu niepokojów,
których inicjatorem by  Arnold z Brescii. Zmuszony by  na sta e osi

 w Velletri i nigdy ju

nie wróci  do Rzymu. Zmar  25 listopada 1185 w Weronie podczas przygotowa  do og oszonej
przez siebie wyprawy krzy owej.

Urban III (25.XI.1185-19/20.X.1187)

Umberto Crivelli, arcybiskup Mediolanu. Z powodu trwaj cych w Rzymie niepokojów

podczas ca ego okresu swych rz dów nigdy nie pojawi  si  w tym mie cie. Zalicza  si  do
przeciwników Fryderyka I Barbarossy i czyni  wszystko, aby wyprze  Hohenstaufów z Italii.
W efekcie Henryk VI najecha  i podbi  pa stwo ko cielne. Równie  biskupi niemieccy
opowiedzieli si  po stronie cesarza. W tej sytuacji papie  zmuszony by  zabiega  o pokój, który
te  za po rednictwem jego legatów zosta  zawarty. Zanim jednak wiadomo  ta dotar a do
Urbana, zmar  on 20 pa dziernika 1187 w Ferrarze.

37

Grzegorz VIII (21.XI-17.XII.1187)

Albertus de Morra. Za pontyfikatu Aleksandra III powierzano mu wa ne misje poselskie

(np. do Anglii), od 1178 by  kanclerzem rzymskiego Ko cio a, a od 21 pa dziernika 1187
papie em. Jego pontyfikat trwa  zaledwie dwa miesi ce, a o ywia a go idea wypraw
krzy owych, zw aszcza  e 2 pa dziernika 1187 pad a Jerozolima. Nie zaakceptowany przez
rzymian,  nie  móg   rezydowa   w  tym  mie cie.  Dlatego  

  w  Pizie,  gdzie  zmar   17  grudnia

1187.

Klemens III (19.XII.1187-III.1191)

Pawe  Scolari, od 1179 biskup Palestriny, wybrany na papie a jako cz owiek kompromisu

mi dzy cesarzem a Ko cio em. Po dziesi cioleciach niepokojów móg  papie  znowu
rezydowa  i rz dzi  w Rzymie; usta y walki mi dzy rzymskimi rodami arystokratycznymi a
senatem. Klemens w

 wiele wysi ku w zorganizowanie trzeciej wyprawy krzy owej, lecz

ju  nie do

 jej niepowodze . Do liturgii wprowadzi  Klemens podniesienie hostii i kielicha

podczas Przemienienia.

Celestyn III (30.III.1191-8.I.1198)

Giacinto Boboni-Orsini, 1100-1198. Nast pnego dnia po swojej konsekracji koronowa

Henryka VI na cesarza, jednak stosunki mi dzy nimi pogorszy y si , poniewa  Henryk ro ci
sobie prawo do niektórych terytoriów pa stwa ko cielnego. Kolejna wyprawa krzy owa pod
patronatem Henryka VI pocz tkowo odnosi a sukcesy, lecz przerwa a j  jego  mier  w 1197,
kilka miesi cy pó niej za , 8 stycznia 1198, zmar  Celestyn. W ostatnich miesi cach
pontyfikatu wielokrotnie ze wzgl du na podesz y wiek zamierza  z

 urz d papieski.

Wewn trznoko cielne znaczenie tego papie a polega na tym,  e o rodkiem wszystkich
prawnych decyzji uczyni  Kuri .

Innocenty III (8.I.1198-16.VII.1216)

Innocenty III (1160-1216), papie em zosta  obrany w 1198 r., by  kontynuatorem polityki

Grzegorza VII i rzecznikiem uniwersalizmu papieskiego wyra aj cego si  d eniem do
odnowy Ko cio a. Zmierza  do umocnienia hierarchicznej organizacji Ko cio a i jego
zwierzchno ci nad w adz

wieck . Zwalcza  katarów i albigensów, by  realizatorem krucjaty

przeciwko albigensom (1209). Zwo

 Sobór Powszechny w 1215 r. zwany IV Latera skim,

który by  najwi kszym zgromadzeniem ko cielnym w  redniowieczu. Papie  zamierza  za
pomoc  soboru nada  impuls powszechnej reformie Ko cio a, wzmocni  wiar  i obyczaje, jak
równie  zapewni  pokój. Na nowo sformu owano nauk  Ko cio a o sakramentach, podkre lono
wag  g oszenia wiary i pracy duszpasterskiej biskupów, orzekaj c zarazem,  e odt d
obowi zkiem wiernych jest przyst powanie do spowiedzi i komunii  w. w okresie
wielkanocnym. Po soborze Innocenty wszelkimi si ami stara  si  o taktyczne wprowadzenie
jego uchwa  w  ycie. Dzi ki wydanemu zbiorowi dekretaliów, stworzy  podstawy prawa
procesowego inkwizycji. Popiera  ruch mendykantów, zatwierdzaj c zakon franciszkanów.
Ingerowa  w spór o tron cesarski, doprowadzaj c do wyboru Fryderyka II (1112), który
zobowi za  si  do ochrony papie a potwierdzaj c tym samym istnienie Pa stwa Ko cielnego.

38

Honoriusz III (18.VII.1216-18.III.1227)

Cencio Savelli, 1150-1227. Natychmiast po wyborze za da  od Fryderyka II aby podj

wypraw  krzy ow  uchwalon  przez IV Sobór Latera ski w roku 1215, jedna wyprawa nie
powiod a si . Honoriusz zatwierdzi  zakony franciszkanów, dominikanów i karmelitów.

Grzegorz IX (19.III.1227-22.VII)

Hugo z Segni, 1170-1241, bratanek Innocentego III, od 1206 biskup Ostii. By  siln

osobowo ci  i  wiadomym bojownikiem o prawa Ko cio a. 

czy a go bliska przyja

 ze  w.

Franciszkiem z Asy u, którego kanonizowa  w dwa lata po  mierci, jak równie

w. Antoniego

Padewskiego oraz  w. Dominika. Ujednolici  prawo ko cielne, które obowi zywa o a  do 1918
roku. Wda  si  w spór z cesarzem Fryderykiem II. W czasie jego pontyfikatu krzy owcy
opanowali Jerozolim .

Celestyn IV (25.X-10.XI.1241)

Gaufrid Castiglione, bratanek Urbana III, wybrany pod presj  konfliktu z cesarzem

Fryderykiem II. Zmar  jednak ju  siedemnastego dnia po wyborze, jeszcze przed przyj ciem

wi ce  biskupich.

Innocenty IV (25.VI.1243-7.XII.1245)

Sinibalda Fieschi, wybrany zosta  po dwuletniej sedewakancji, zaakceptowany przez

cesarza Fryderyka II, wkrótce usi owa  zapewni  sobie nieazle no . Na skutek konfliktu z
cesarzem Innocenty uda  si  przez Genu  do Lyonu, sk d kierowa  Ko cio em a  do  mierci
Fryderyka. W r. 1244 zwo

 XIII Sobór Powszechny w Lyonie (28.VI-17.VII) w sprawie

cesarza Fryderyka II. W r. 1254 wyda  list do legata Eudesa z Chateauroux, bpa Tusculum. Za
jego pontyfikatu w r. 1244 krzy owcy utracili Jerozolim . Innocenty nak oni  króla Francji,
Ludwika IX  wi tego, do wyprawy krzy owej (1248), która jednak zako czy a si
niepowodzeniem.

Aleksander IV (12.XII.1254-25.V.1261)

Rainaldo hrabia Segni, od 1231 biskup Ostii, bratanek Grzegorza IX i krewny Innocentego

III, By  papie em bardzo niesamodzielnym i uleg ym, w skutek czego du

 cz

 pa stwa

ko cielnego przej li Hohenstaufowie. Ze wzgl du na ustawiczne starcia mi dzy rodami
arystokratycznymi Rzymu przewa nie rezydowa  w Anagni i Viterbo, gdzie te  umar  25 maja
1261.

Urban IV (29.VIII.1261-2.X.1264)

Jacques Pantaleon z Troyes, od 1255 patriarcha Jerozolimy, rezyduj c pocz tkowo w

Viterbo,  a  potem  w  Orvieto,  nigdy  nie  przebywa   w  Rzymie.  Zwróci   si   do  Bizancjum  o
pomoc dla zagro onego  aci skiego cesarstwa na Wschodzie. W tej sytuacji cesarz Bizancjum,
Micha  VIII, zaoferowa  papie owi uni ; uzna  on prymat jurysdykcyjny papie a, opowiedzia
si  za wyznaniem wiary Soboru Nicejskiego i zaakceptowa  siedem sakramentów. Na
przysz ym soborze miano omówi  sprawy jeszcze otwarte; wszystko wskazywa o na to,  e unia
wreszcie si  powiedzie ale 2 pa dziernika 1264 w Perugii Urban zmar . W zakresie

39

wewn trznoko cielnym Urban wprowadzi

wi to Bo ego Cia a (1264); opracowanie liturgii

tego  wi ta powierzy  Tomaszowi z Akwinu.

Klemens IV (5.II.1265-29.XI.1268)

Gnido Fulcodiego z Prowansji, duchownym zosta  dopiero po  mierci  ony, nast pnie w

1257 biskupem Le Puy, w 1259 arcybiskupem Narbonne, w 1261 kardyna em. Na papie a
zosta  wybrany 5 lutego 1265 w Perugii. Wspó pracowa  z Francj  przeciwko Niemcom. Na
dworze tego papie a przez dwa lata przebywa  Tomasz z Akwinu. Klemens kanonizowa
Jadwig , 

sk . Po jego  mierci sedewakancja trwa a trzy lata.

. Grzegorz X (1.IX.1271-10.I.1276)

Teobalda Viscontiego, archidiakon Leodium, 1210-1276, w czasie wyboru znajdowa  si ,

Ziemi  wi tej. Zwo

 Sobór Powszechny, który mia  obradowa  Lyonie w r. 1274.

Przedmiotem obrad by y: reforma Ko cio a, unia ze Wschodem i pomoc dla Ziemi  wi tej. Na
soborze zawarto uni , która zako czy a istniej

 od 1054 r. schizm , lecz by a to unia

nietrwa a. Grzegorza w roku 1713 beatyfikowa  Klemens XI. Wspomnienie liturgiczne, 10
stycznia.

. Innocenty V (21.I-22.VI.1276)

Piotr z Tarantasia, urodzony w Sabaudii, z zakonu dominikanów, naucza  w Uniwersytecie

Paryskim i by  prowincja em zakonu we Francji. W 1222 zosta  arcybiskupem Lyonu, a w rok
pó niej biskupem Ostii. S awne by y jego naukowe publikacje. Innocenty wiód

ycie pobo ne,

zgodne z ówczesnymi surowymi obyczajami swego zakonu.

Hadrian V (11.VII-18.VIII.1276)

Ottobono Fieschi. By  bratankiem Innocentego IV i papie em zosta  ju  w bardzo

podesz ym wieku. Znajduj c si  pod ca kowitym wp ywem Karola z Anjou, ob

 suspens

natychmiast po wyborze dekret o wyborze papie a Grzegorza X, po czym osiad  w Viterbo,
gdzie ju  18 sierpnia 1276 zmar  i tam zosta  pochowany. Zmar  przed otrzymaniem  wi ce
kap

skich i biskupich i przed intronizacj .

Jan XXI (B.IX.1276-20.V.1277)

(Nie ma papie a o imieniu Jan XX: w katalogu papie y omy kowo przed Janem XV

umieszczono kolejnego papie a o tym samym imieniu. Kiedy pomy

 zauwa ono, papie om

XI i XII wieku pozostawiono ich oznaczenie)

Piotr Juliani, biskup Tuskulum, 1210-1277. By  wybitnym teologiem i filozofem; od 1242

do 1252 studiowa  w Sienie medycyn . W roku 1273 zosta  arcybiskupem Bragi i kardyna em.
Obok filozoficznych zachowa o si  te  sporo jego prac z zakresu medycyny. Za jego
pontyfikatu zako czono pertraktacje w sprawie unii z Grekami. Zmar  w Viterbo na skutek
zawalenia si  pa acu.

40

Miko aj III (25.IX.1277-22.VIII.1280)

Giovanni Gaetano Orsini, jego wyborowi sprzeciwia  si  Karol z Anjou. Miko aj III

przeciwstawia  si  Karolowi z Anjou, walcz c o wolno  i niezale no  Ko cio a, co zreszt  w
ko cu osi gn . W dziedzinie wewn trznoko cielnej by  protektorem zakonów franciszkanów i
dominikanów. Papie  ten poleci  zbudowa  w Ogrody Watyka skie, poza tym odrestaurowa
Lateran i Bazylik

w. Piotra.

Marcin IV (22.II.1281-28.III.1285)

Simon de Brion z Angers, zosta  wybrany 22 lutego 1281 podczas bardzo burzliwego

konklawe w Viterbo. Od 1260 r. by  wielkim stra nikiem piecz ci i kanclerzem króla
francuskiego Ludwika IX. W 1261 zosta  kardyna em i przez wiele lat by  legatem papieskim
na dworze francuskim. Przez ca y pontyfikat pozostawa  bezwolnym narz dziem w r kach
francuskich królów. Marcin IV zrezygnowa  z planów zawarcia unii z Ko cio em wschodnim,
co wi cej, w jesieni 1281 ob

 cesarza Micha a VIII ekskomunik  jako protektora herezji i

zwolennika schizmy. Marcin IV, który nigdy nie rezydowa  w Rzymie, lecz ca y czas w
Orvieto, zmar  w Perugii.

Honoriusz IV (2.IV.1285-3.IV.1287)

Giacomo Savelli, wnuk brata Honoriusza III, zosta  wybrany na papie a 2 kwietnia 1285 w

Perugii, Urodzony w 1210 w Rzymie od 1261 by  kardyna em. Kiedy obj  urz d papie a by
niemal zupe nie sparali owany.

Miko aj IV (22.II.1288-4.IV.1292)

Girolamo Masei z Ascoli, franciszkanin. W roku 1272 zosta  mianowany prowincja em

zakonu w Dalmacji, pó niej za  legatem papie a w Bizancjum. W 1274 zosta  genera em
zakonu, w 1278 kardyna em, w 1281 biskupem Palestriny. Z natury by  cz owiekiem
skromnym i ust pliwym. Podczas jego pontyfikatu chrze cijanie utracili swoje ostatnie
placówki w Palestynie i Syrii. Miko aja nazwano wielkim papie em misyjnym: na jego
polecenie zw aszcza franciszkanie oddawali si  pracy misyjnej w Albanii, Serbii, Bo ni i
Armenii. Franciszkanin Jall z Montecorrino dotar  z listami papie a a  do Chin.

w. Celestyn V (S.VIII-13.XII.1294)

Pietro del Murrone, benedyktyn, 

 jako eremita, tworz c wspólnot  pustelnicz , która

pó niej w czona zosta a do zakonu benedyktynów. Mia  ju  80 lat, kiedy po dwuletniej
sedewakancji, obj  urz d papie a. By  cz owiekiem nader pobo nym, ale nieudolnym w
kierowaniu Ko cio em. Trudno ci i niepowodzenia sk oni y papie a do ust pienia z urz du. Po
konsultacji z kardyna ami, którzy krok ten uznali za zgodny z prawem, wyda  10 grudnia 1294
bull  o swej abdykacji i 13 grudnia odczyta  formu  zrzeczenia si  urz du. Celestyna
osadzono w areszcie, gdzie przebywa  a  do  mierci 19 maja 1296. W roku 1313 Klemens V
kanonizowa  Celestyna. Wspomnienie liturgiczne 7 kwietnia, zniesione.

41

Bonifacy VIII (24.XII.1294-11.X.1303)

Benedykt Gaetani, ur. 1230 w Anagni, wcze nie wst pi  na s

 papiesk . W 1281 zosta

kardyna em-diakonem, w 1291 otrzyma

wi cenia kap

skie i zosta  kardyna em-

prezbiterem. Swego poprzednika, Celestyna V, namówi  do abdykacji, po czym 24 grudnia
1294 sam zosta  wybrany na papie a. Jego pontyfikat sta  si  punktem zwrotnym w historii
papiestwa. W bulli „Clericis laicos” nazwa

wieckich wrogami kleru. W roku 1302 wyda

bull  „Unam sanctam”, w której urz d papie a stawia ponad wszelk  w adz

wieck .

(Doktryna o dwu w adzach). Og osi  rok 1300 Rokiem Jubileuszowym. W r. 1303 zosta  przez
opozycj  uwi ziony w Anagni, po trzech dniach uwolniony przez t um powróci  do Rzymu.

. Benedykt XI (22.X.1303-7.VII.1304)

Miko aj Boccasini, ur. w 1240 w Treviso, 1296 genera  zakonu dominikanów, od 1298

kardyna , a od 1300 kardyna -biskup Ostii, zosta  22 pa dziernika 1303 przez kardyna ów
jednog

nie wybrany na papie a. Lecz ju  na pocz tku roku 1304 papie  opu ci  Rzym,

poniewa  ród arystokratyczny Colonnów wywo ywa  niepokoje, i przeniós  si  do Perugii,
gdzie 7 lipca 1304, zaledwie po o miomiesi cznym okresie rz dów zmar . Benedykt usi owa
zaleczy  rany, które Ko cio owi zada  jego poprzednik Bonifacy VIII. W roku 1736 Benedykt
XI zosta  beatyfikowany.Wspomnienie liturgiczne 7 lipca, zniesione.

Klemens V (5.VI.1305-20.IV.1314)

Bertrand de Got, arcybiskup Bordeaux. Wybrany zosta  przy poparciu Francji. Wybór ten

mia  dla Ko cio a najpowa niejsze nast pstwa: tzw. niewol  awinio sk  papie y i wielk
zachodni  schizm . Papie  by  niemal bezwolnym narz dziem w r ku króla francuskiego. Pod
koniec czerwca, po przyj ciu wyboru, Klemens intronizowa  si  w Lyonie. Pod naciskiem
króla Francji w r. 1309 obra  za sw  siedzib  Awinion; równie  jego sze ciu nast pców
pozosta o w tym mie cie. Dzi ki kolejnym nominacjom kardynalskim Francuzi uzyskali
wyra

 przewag  w kolegium kardyna ów. Nacisk króla na papie a wyst pi  tak e w zwi zku

z postulatem kasaty zakonu templariuszy, których maj tek król francuski pragn  przej  na

asno . W pa dzierniku 1311 zebra  si  w Vienne sobór, zwo any g ównie w celu

rozwi zania zakonu templariuszy. Na soborze tym podj to te  dyskuj  na temat reformy
Ko cio a, cho  w tej sprawie uchwalono tylko nieliczne dekrety.

Jan XXII (7.VIII.1316-4.XII.1334)

 [Miko aj V, 1328-1330]

Jacques Duese, kardyna -biskup Ostii. Od 1300 dzia

 jako biskup Frejus, w 1310 zosta

biskupem Awinionu, a w 1312 kardyna em. Mimo podesz ego wieku by  jednym z
najwybitniejszych papie y okresu niewoli awinio skiej. Jego postaw

yciow  cechowa a

prostota, by  cz owiekiem gruntownej wiedzy teologicznej i prawnej. Koronacja papie a
odby a si  w Lyonie. Chocia  rezydowa  w Awinionie wielokrotnie wyra

 pragnienie

powrotu do Rzymu. Na skutek sporów dynastycznych, pomi dzy Ludwikiem IV i ksi ciem
Fryderykiem z Austrii. Ludwik og osi  papie a za zdetronizowanego i poleci  wybra  jako
antypapie a Miko aja V, który wszak e po dwóch latach uzna  zwierzchno  Jana, aczkolwiek
ten trzyma  Miko aja a  do  mierci w areszcie. Kanonizowa  Tomasza z Akwinu w 1323 r. i
pot pi  w 1329 r. Mistrza Eckharta. Jego pontyfikat charakteryzowa  si  powa nym
nepotyzmem oraz symoni .

42

Pietro Rainalducci, franciszkanin, wybrany z inicjatywy Ludwika IV Bawarskiego, przez

lud rzymski przeciwko Janowi XXII jako Miko aj V. Poniewa  by  cz owiekiem ma o
znacz cym, Ludwik za  by  za s aby,  eby zdecydowanie przeciwstawi  si  Janowi, Miko aj
sprawowa  swój urz d jedynie przez dwa lata, dopóki 25 sierpnia 1330 nie uzna  zwierzchno ci
papie a w Awinionie. Zmar  16 pa dziernika 1333.

Benedykt XII (20.XII.1334-25.IV.1342)

Jacdues Fournier, ur. Ok. 1285, cysters, od 1326 biskup Mirepoix, a od 1327 kardyna .

Jako teologiczny rzeczoznawca odegra  znaczn  rol  za panowania swoich poprzedników.
Wkrótce po swoim wyborze og osi  zamiar powrotu z Awinionu do Rzymu, ale ju  w
pierwszych miesi cach rz dów zacz  budow  papieskiego pa acu w Awinionie, którego
konstrukcja przypomina warowni . Równie  on jak i jego poprzednicy nie móg  si  uwolni
spod wp ywów króla francuskiego. St d spory z Niemcami. W zakresie
wewn trznoko cielnym stara  si  dalej prowadzi  reform  Kurii i Ko cio a. Chcia  odnowi
zakony oraz upro ci  podatki i daniny sk adane papiestwu. Benedykta zalicza si  do grona
papie y reformatorów, czemu sprzyja  tak e prosty i przekonuj cy sposób  ycia, jaki
prowadzi . Zmar  w Awinionie, gdzie te  zosta  pochowany.

Klemens VI (7.V.1342-6.XII.1352)

Pierre Roger de Beaufort, ur. w 1292, by  jak jego poprzednik Benedykt XII Francuzem z

Po udnia. Jako benedyktyn by  opatem w Fecamp, potem biskupem w Arras, arcybiskupem w
Sens, wreszcie w Rouen i od 1338 kardyna em. Na papie a wybrany zosta  7 maja 1342. Jako
by y doradca francuskich królów, we wszystkim ulega

yczeniom króla. Kuria w Awinionie

przypomina a wówczas bardziej dwór  wiecki ni  urz d papieski. Dla celów reprezentacyjnych
sprzeda  spor  cz

 papieskich dzie  sztuki. W 1350 poleci  obchodzi  uroczy cie Rok  wi ty

w Rzymie. Do kolegium powo

 25 kardyna ów, spo ród których tylko czterech nie by o

Francuzami; do kolegium kardynalskiego nale

o te  czterech jego krewnych, a w ród nich

pó niejszy papie  Grzegorz XI. Klemens zmar  w Awinionie.

Innocenty VI (18.XII.1352-12.IX.1362)

Etienne Aubert, jego francuski poprzednik mianowa  go kardyna em w 1342; pó niej

zosta  kardyna em-biskupem Ostii. Zaraz po obj ciu papieskiego urz du zacz  reformowa
Kuri , Ale na owe reformatorskie zabiegi hamuj cy wp yw mia  nepotyzm papie a. Z powodu
niewoli awinio skiej sytuacja papie a by a wówczas bardzo skomplikowana. Nie móg  z
powodu niepewnej sytuacji w pa stwie ko cielnym urzeczywistni  planu uroczystego wjazdu
do Rzymu. Og oszona wówczas w 1356 przez niemieckich ksi

t tzw. Z ota Bulla ustala a,  e

wyboru króla dokonuj  elektorzy bez wspó udzia u i akceptacji papie a. Innocenty zmar  w
Awinionie.

. Urban V (28.IX.1362-19.XII.1370)

Guillaume de Grimoard, ur. w 1309 r. w Langwedocji, od 1361 opat klasztoru  w. Wiktora

w Marsylii, zosta  wybrany na papie a 28 wrze nia 1362. By  cz owiekiem du ej wiedzy i
surowych obyczajów, i preferowa  prostot  obyczajów na dworze papieskim. Urban 30
kwietnia 1367 opu ci  w ko cu Awinion i 16 pa dziernika wkroczy  do Rzymu przy sprzeciwie
dworu francuskiego. W Rzymie poczyni  wielkie starania o renowacj  rzymskich ko cio ów,
zw aszcza ko cio a na Lateranie i Bazyliki  w. Piotra. Nie zdo

 jednak przezwyci

43

trudno ci w samym pa stwie ko cielnym i dlatego w jesieni 1370 wbrew pro bom  w. Brygidy
i  w. Katarzyny z Sieny wróici  do Awinionu, zmar  zaledwie par  tygodni po powrocie.
Wspomnienie liturgiczne zniesione

Grzegorz XI (30.XII.1370-26/27.III.1378)

Pierre Roger de Beaufort, ur. 1329 w Limoges, by  bratankiem Klemensa VI, przeze

mianowanym kardyna em-diakonem. Na usilne pro by  w. Brygidy szwedzkiej, a zw aszcza

w. Katarzyny z Sieny, w 1376 r. mimo silnego sprzeciwu króla francuskiego opu ci  wraz z 13

kardyna ami Awinion i uroczy cie wkroczy  do Rzymu. W styczniu 1377 zako czy o si  te
przenoszenie do Rzymu Kurii. Grzegorz XI by  ostatnim papie em francuskim.

Urban VI (8.IV.1378-15.X.1389)

Bartolomeo Prignano, arcybiskup Barii, z Neapolu. Wybrany pod presj  spisku

antyfrancuskiego. Kiedy po up ywie pewnego czasu dosz o do nieporozumie  mi dzy
papie em a kardyna ami francuskimi, którzy o wiadczyli,  e wybór papie a by  niewa ny:  e
odby  si  on pod naciskiem t umu. Za zgod  papie a kardyna owie ci opu cili Rzym i udali si
do Anagni, dok d uprzednio przeniesiono Kuri ; tam kontynuowano obrady, ustalaj c,  e
papie  albo musi by  wybrany na nowo, albo z

 urz d. Wreszcie 20 wrze nia 1378

wybrano jako antypapie a Klemensa VII. Poniewa  jednak nie wytoczono przeciwko
Urbanowi  adnego post powania s dowego, on za  trwa  przy legalno ci swego wyboru,
dosz o do schizmy. Trudno ju  z ca  pewno ci  stwierdzi , który papie  by  prawowitym
papie em. W ka dym Klemens VII uda  si  do Awinionu, gdzie utworzy  now  Kuri , tzw.
wielka schizma zachodnia sta a si  faktem. Niektóre kraje uznawa y Urbana, inne Klemensa, a
jeszcze inne by y niezdecydowane. Urban ekskomunikowa  Klemensa i jego zwolenników, i
odwrotnie, to samo uczyni  Klemens w stosunku do Urbana i jego zwolenników.

 [Klemens VII, 1378-1394]

Robert z Genewy, ur. 1342, biskup Cambrai od 1368 i od 1371 kardyna . Jego wybór

zapocz tkowa  wielk  schizm  zachodni , która trwa a 52 lata i mia a a  siedmiu antypapie y.
Klemens ponownie przeniós  sw  rezydencj  do Awinionu. Niektóre kraje opowiada y si  za
nim, inne za Urbanem VI. Obaj nie chcieli si  zgodzi  na przerwanie schizmy, cho  domagano
si  tego usilnie ze wszystkich stron. Zmar  w Awinionie.

Bonifacy IX (2.XI.1389-1.X.1404)

Pietro Tomacelli z Neapolu, urodzony oko o 1350, zosta  w roku 1385 kardyna em-

prezbiterem. W czasie wielkiej schizmy zachodniej by  ju  w tym czasie jeden papie  Klemens
VII, wybrany jako antypapie . Bonifacy IX zosta  wybrany na papie a 2 listopada 1389 w
Rzymie. Uda o si  przywróci  w adz  papiesk  w Rzymie i w pa stwie ko cielnym, ale nie
uda o si  zako czy  schizmy. Z jego polecenia odrestaurowano w Rzymie Zamek  w. Anio a, a
tak e ufortyfikowano tereny wokó  Watykanu i Kapitolu. Pontyfikat Bonifacego
charakteryzowa  si  zarówno bezgranicznym nepotyzmem, jak i brakiem gotowo ci do
zlikwidowania schizmy. Pertraktacje w tej sprawie z nast pc  antypapie a Klemensa VII,
Benedyktem XIII, Bonifacy odrzuci  i nie przyj  równie  propozycji tego ostatniego, by
spotka  si  osobi cie.

44

Innocenty VII (17.X.1404-6.XI.1406)

Cosma de Migliorati, ur. 1336 w Neapolu, arcybiskup Bolonii, od 1389 kardyna -prezbiter.

Przed swoim wyborem musia  przyrzec,  e b dzie d

 do zjednoczenia Ko cio a. Po wyborze

odrzuci  jednak propozycje zjednoczenia, które wysun  Benedykt XIII. Na skutek niepokojów
w Rzymie papie  zmuszony by  uciec do Viterbo, a do Rzymu powróci  dopiero w roku 1406.
Innocenty zas

 si  jako reorganizator rzymskiego uniwersytetu.

Grzegorz XII (30.XI.1406-4.VII.1415)

Angelo Correra z Wenecji, zosta  wybrany wbrew pro bom Benedykta XIII aby nie

wybiera  nowego papie a co pozwoli oby zako czy  schizm . Po wyborze o wiadczy ,  e jest
gotowy ust pi , je li Benedykt uczyni to samo i powiadomi o tym wszystkich w adców

wieckich. Jednak planowane spotkanie obu papie y nie dosz o do skutku, co sta o si

przeszkod  w drodze do zjednoczenia. Kardyna owie z obu obozów uzgodnili w czerwcu 1408
zwo anie soboru powszechnego, który mia  si  zebra  w lutym 1409. Uzgodniono,  e miejscem
obrad soboru b dzie Piza. G ównym zadaniem soboru by a rozprawa z Grzegorzem XII i
Benedyktem XIII. Obu papie y ponownie wezwano do stawienia si  przed zgromadzeniem
soborowym i 5 czerwca 1409 zdetronizowano jako notorycznych schizmatyków i heretyków.
26 czerwca 1409 wybrano nowego papie a Aleksandra V. Poniewa  obaj papie e nie
zamierzali ust pi , by o wi c w tym czasie a  trzech papie y. Dopiero na Soborze w
Konstancji, 4 lipca 1418, Grzegorz zrezygnowa  z urz du papieskiego. Zmar  18 pa dziernika
1417, w Recanati, jako kardyna -biskup Porto i legat papieski.

 [Benedykt XIII, 1394-1423]

Pedro de Luna, Hiszpan, ur. 1328, od 1375 kardyna , by  cz owiekiem wykszta conym i

znawc  prawa. Na konklawe zobowi za  si ,  e b dzie dzia

 na rzecz zjednoczenia Ko cio a i

sam ust pi, je li kardyna owie uznaj  to za konieczne dla przywrócenia jedno ci. Jednak po
wyborze zmieni  stanowisko. We Francji tzw. Sobór Paryski uzale ni  rozwi zanie tej kwestii
od abdykacji obu papie y, ale kiedy król francuski za da  od Benedykta ust pienia, ten
odmówi .  W  tej  sytuacji  zwróci   si   Benedykt  z  pro

  do  zgromadzonych  w  Rzymie

kardyna ów, ci wraz ze zwolennikami Grzegorza domagali si  zwo ania Soboru Powszechnego
w Pizie. Ten e sobór uzna  w roku 1409 obu papie y za schizmatyków i heretyków, poniewa
wykroczyli przeciwko artyku owi wiary o jednym Ko ciele. Dlatego wybrano nowego papie a
Aleksandra V. Odt d funkcj  papie a pe ni o jednocze nie a  trzech papie y. Tak e Sobór w
Konstancji uzna  Benedykta 26 lipca 1417 za zdetronizowanego, jednak ten obstawa  przy
swym roszczeniu.

 [Aleksander V, 1409-1410]

Piotr Philargi z Candii, franciszkanin, jeden z najznakomitszych uczonych swych czasów,

od 1402 arcybiskup Mediolanu, od 1405 kardyna , na papie a zosta  wybrany 26 czerwca 1409.
Po jego wyborze jednocze nie by o trzech papie y: Grzegorz XII, Benedykt XIII i Aleksander
V. Wbrew postanowieniom Soboru w Pizie  aden z papie y nie zamierza  abdykowa ,
wybrano wi c trzeciego Aleksandra V. Wi kszo  chrze cijan opowiedzia a si  za
Aleksandrem, lecz mimo to nie móg  rozpocz

 reformy Ko cio a. Aleksander zmar  3 maja

1410 w Bolonii, gdzie od jesieni 1409 rezydowa  i gdzie te  zosta  pochowany.

45

 [Jan XXIII, 1410-1415]

Baldassare Cossa, ur. ok. 1360 w Neapolu, by  pocz tkowo marynarzem i 

nierzem, w

Rzymie, dok d przyby  za pontyfikatu Bonifacego IX, uzyska  godno  kardynalsk  w 1402 r.,
w chwili jego wyboru na papie a rz dzi o ju  dwóch papie y: Benedykt XIII w Awinionie i
Grzegorz  XII  w  Rzymie.  Na  soborze  w  Konstancji  w  1414  r.  wniesiono  wniosek  o  jego
detronizacj . Papie , którego tymczasem uj to we Fryburgu i przewieziono do Radolfzell,

 w tej sytuacji deklaracj ,  e podporz dkuje si  soborowi i abdykowa  29 maja 1415. Jan

zmar  22 grudnia 1419 we Florencji jako kardyna -biskup Tusculum.

 [Marcin V 11.XI.1417-20.II.1431]

Oddo Colonna, ur. 1368 r. w Rzymie, wybrany zosta  na papie a po dwuletniej

sedewakancji i zosta  powszechnie uznany, co zako czy o 40 letni  schizm  zachodni .
Wcze niej jako kardyna  bra  czynny udzia  w przygotowaniach do Soboru w Pizie; wraz z
Janem XXIII przyby  na Sobór w Konstancji i towarzyszy  mu tak e podczas jego ucieczki.
Wraz z wyborem na papie a przej  kierownictwo Soborem Konstancja skim. Zamykaj c 22
kwietnia 1418 Sobór Konstancja ski Marcin V wyda  dekret o zakazie apelacji przeciwko
papie owi do soboru, co by o równoznaczne z odrzuceniem uchwa y Soboru w Konstancji o
zwierzchnictwie soboru nad papie em. Do Rzymu przyby  dopiero po ponad dwu latach
(1420). W sprawach wewn trznoko cielnych zabiega  reform  Ko cio a. Historycy nazywaj
go „trzecim twórc  pa stwa ko cielnego”.

Eugeniusz IV (3.III.1431-23.II.1447)

Gabriel Condulmer, bratanek Grzegorza XII, ur. ok. 1383 w Wenecji, wst pi  do zakonu

augustianów, zosta  w 1407 biskupem Sieny, a w 1408 kardyna em-prezbiterem. By
cz owiekiem o wielkich zdolno ciach i mia  zaledwie 48 lat, kiedy obj  urz d papie a. Ju  w
dzie  po wyborze zatwierdzi , mianowanego przez poprzednika, Marcina V, przewodnicz cego
Soboru w Bazylei, który to sobór otwarty zosta  w lipcu 1431. Ale ju  w listopadzie rozwi za
papie  ów sobór i zwo

 nowy sobór do Bolonii, gdzie mia  si  zebra  po 18 miesi cach. Do

otwartego roz amu z papie em dosz o w kwestii ponownego zjednoczenia z Ko cio em
Wschodu w r. 1437. Natomiast w Bazylei Sobór og osi  16 maja 1439,  e papie  podlega
soborowi,  e nie ma prawa ani rozwi zywa , ani przenosi  soboru i  e jest heretykiem
sprzeciwiaj cym si  tym prawdom, które stanowi  katolicki depozyt wiary. Pod tym naporem
papie  zgodzi  si  na ust pstwa. Eugeniusz IV przyczyni  si  do zawarcia unii z Grekami.
Obci

a go natomiast jego chwiejne stanowisko wobec koncyliaryzmu.

 [Feliks V, 1439-1449]

Amadeusz hrabia Sabaudii, zosta  wybrany papie em w trakcie sporów wokó

koncyliaryzmu po uprzednim uznaniu przez sobór w Bazylei za zdetronizowanego Eugeniusza
IV. Wp yw tego antypapie a by  znikomy i mala  coraz bardziej; w ko cu wróci  on do
Genewy.  Ust pi   w  1449  po   mierci  Eugeniusza  IV  w  lutym  1447;  w  zamian  za  to  otrzyma
do ywotni  emerytur  i najwy sz  rang  w kolegium kardynalskim. Zmar  w Genewie 7
listopada 1451. By  ostatnim antypapie em w historii papiestwa.

46

Miko aj V (6.III.1447-24/25.III.1455)

Tommaso Parentucelli, syn lekarza, ur. 1397, biskup Bolonii, dzia

 w 1446 legat w

Niemczech. Dopiero na krótko przed wyborem zosta  mianowany kardyna em. Miko aj by
cz owiekiem kompromisu: d

 do zawarcia pokoju z wszystkimi mocarstwami Europy. W

1448 zawar  z Fryderykiem III tzw. konkordat wiede ski. W r. 1449 uda o mu si  nak oni
antypapie a Feliksa V do ust pienia; Sobór w Bazylei, uzna  za papie a Miko aja, po czym 25
kwietnia 1449 si  rozwi za . Tym samym zako czy a si  schizma. W roku 1450 zorganizowa
obchody Roku  wi tego. Na ostatnie lata  ycia papie a przypada utrata Konstantynopola, który
w roku 1453 zdobyli Turcy. W Rzymie zapocz tkowa  tzw. z oty wiek nauki, utworzy
Bibliotek  Watyka sk , by  autorem pomys u renesansowej przebudowy Watykanu i Bazyliki

w. Piotra, nie troszczy  si  o nepotów, lecz 

 dla Ko cio a. Zmar  25 marca 1455 po ci

kiej

i d ugiej chorobie.

Kalikst III (8.IV.1455-6.VIII.1458)

Alfonso de Borgia, ur. 1378 w Walencji, wcze niej by  prawnikiem. Dzia aj c na zlecenie

króla Aragonu Alfonsa V, nak oni  antypapie a Klemensa VIII do ust pienia; w podzi ce za to
otrzyma  arcybiskupstwo Walencji. W 1444 zosta  kardyna em, a 8 kwietnia 1455 wybrano go
na papie a. Dominuj

 ide  jego pontyfikatu by a wyprawa krzy owa w celu wyzwolenia

Konstantynopola, chocia  mia  pewne sukcesy, np. takie jak wyzwolenie Belgradu i wycofanie
si  Turków (22 lipca 1456), to jednak nie uda o mu si  nak oni  do wspó dzia ania pa stw
Europy, które mia y rozbie ne interesy narodowe. W dniu  mierci papie a, 6 sierpnia 1458,
dosz o w Rzymie do powstania przeciwko jego nepotom. Niezale nie jednak od owego
nepotyzmu kierowa  si  Kalikst wielkim umi owaniem Ko cio a i stara  si  go ochroni  przed
gro cym najazdem tureckim.

Pius II (19.VIII.1458-14.VIII.1464)

Enea Silvio de Piccolomini, ur. w 1405 k. Sieny, s awny jako poeta, bra  udzia  jako

sekretarz kardyna a Domenico Capranica w obradach Soboru w Bazylei i od 1439 na s

bie u

Feliksa V, którego Sobór Bazylejski po detronizacji Eugeniusza IV wybra  na antypapie a. Od
1442 dzia

 na rzecz uznania Eugeniusza. W 1445 przyj

wi cenia kap

skie. W 1447

zosta  biskupem Triestu, w 1449 ponadto Sieny, w 1456 za  kardyna em. Po przyj ciu  wi ce
kap

skich porzuci  dawny styl  ycia, prezentuj c si  jako kap an i biskup. Wybrany

papie em 19 sierpnia 1458 po bardzo burzliwym konklawe. W jego programie zawarta jest
deklaracja o walce przeciw Turkom i o reformie Ko cio a, co uwa

 za swoje g ówne zadanie.

Pius II w r. 1460 pot pi  koncyliaryzm. Znacz ce by y starania papie a o reform ; zamierza
odnowi  Ko ció  i Kuri , jednak sam uleg  nepotyzmowi, mianuj c licznych krewnych
kardyna ami. Zmar  w Ankonie, ale pochowano go w Rzymie.

Pawe  II (30.VIII.1464-26.VII.1471)

Pietra Barbo, ur. w 1418 w Wenecji, bratanek Eugeniusza IV, ju  w wieku 22 lat by

kardyna em-diakonem. Przed wyborem zmuszony by  podpisa  deklaracj  w której zobowi za
si  do dalszego prowadzenia wojny z Turkami, zwo ania w ci gu trzech lat soboru i
ograniczenia liczby kardyna ów. Popad  w konflikt z humanistami, których Pius II  ci gn  do
Rzymu, po zamkni ciu Akademii Rzymskiej. Z tej racji nazwali go „barbarzy

” oraz

wrogiem sztuki i nauki. Nie przedsi wzi

adnych kroków w sprawie zwo ania soboru, a jego

47

apel o zorganizowanie wyprawy krzy owej nie spotka  si  z  adnym odd wi kiem. Za jego
pontyfikatu Turcy podbili Albani  i w 1470 zaj li Negroponte (Eube ), ostatni punkt oporu
Wenecji na Wschodzie. Nie rozpocz wszy reformy Ko cio a zmar  26 lipca 1471.

Sykstus IV (9.VIII.1472-12.VIII.1484)

Francesco delia Rovere, ur. w 1414 k. Sawony, franciszkanin, profesor studium zakonnego,

minister generalny tego zakonu od 1464 i kardyna  od 1467. Papie em zosta  9 sierpnia 1471,
jego nepotyzm i intrygi uwik

y papie a w spory z w oskimi w adcami. Og osi  rok 1475

Rokiem  wi tym, w którym znowu wielu pielgrzymów nawiedzi o Rzym; by  propagatorem
kultu Maryi i troszczy  si  o zakony  ebracze. Przekszta ci  Rzym w stolic  renesansu,
funduj c m.in. Kaplic  Syksty sk . Pozostawi  swojemu nast pcy trudne do ud wigni cia
dziedzictwo z powodu rozrzutnej polityki finansowej.

Innocenty VIII (29.VIII.1484-25.VII.1492)

Giovanni Battista Cibo, ur. w 1432 w Genui, w wieku 35 lat zosta  biskupem Sawony, po

pi ciu latach biskupem Molfetty, a w 1473 kardyna em-prezbiterem. Jego wybór na papie a
ska ony by  symoni , zw aszcza  e zawdzi cza  ów wybór kardynatowi Giuliano della Rovere,
bratankowi Sykstusa IV, który potem nadal mia  decyduj cy wp yw na rz dy papie a. W
sprawie Turków postawa papie a by a niekonsekwentna, nawi za  stosunki z
Konstantynopolem.

Aleksander VI (11.VIII.1492-18.VIII.1503)

Rodrigo Borgia, ur. ok. 1430 w Walencji, by  bratankiem Kaliksta III, który w 1455, w

wieku 25 lat, mianowa  go kardyna em-diakonem i biskupem Walencji. Od 1456 by
podkanclerzem Ko cio a. Na papie a wybrano go 10 sierpnia 1492. Wspó cze ni chwalili jego
dyplomatyczn  zr czno  i ujmuj cy sposób bycia. Z powodu trybu  ycia, jaki prowadzi ,
uwa a si  go za jedn  z najbardziej niegodnych postaci w historii papiestwa. W latach od 1462
urodzi o mu si  kilkoro dzieci: najbardziej znane spo ród nich to Cezar i Lukrecja; po wyborze
zosta y przez papie a odpowiednio zabezpieczone materialnie. Trybu  ycia Aleksander nie
zmieni  nawet wtedy, gdy w roku 1468 otrzyma

wi cenia kap

skie. Jego polityczne

znaczenie objawi o si  w tym,  e w sporze mi dzy Hiszpani  a Portugali  o nowo odkryte
kolonie wytoczy  respektowan  przez oba mocarstwa lini  demarkacyjn , ustalaj

 prawa

asno ci obu.

Pius III (22.IX-18.X.1503)

Francesco Todeschini Piccolomini, bratanek Piusa II, ur. w 1439 k. Sieny, zosta  w 1460

arcybiskupem Sieny i kardyna em. Pius III by  zdeklarowanym wrogiem symonii i jawnym
przeciwnikiem Aleksandra VI. Mia  dobr  wol  przeprowadzenia reformy Ko cio a, zmar  po
26 dniach pontyfikatu.

Juliusz II (31.X.1503-21.II.1513)

Giuliano della Rovere, ur. w 1443, bratanek Sykstusa IV, franciszkanin, zdoby  gruntowne

wykszta cenie i zosta  przez wuja w roku 1471 wyniesiony do godno ci kardynalskiej. Juliusz,
cz owiek wielkiej si y ducha i cia a, by  jednym z najpot niejszych papie y renesansu, jednak
bardziej jako m  stanu ni  kap an. Za g ówne zadanie pontyfikatu uwa

 wzmocnienie pot gi

48

pa stwa ko cielnego; problemów wewn trznoko cielnych nie dostrzega . Podczas jego
pontyfikatu tworzyli: Bramante (plany nowej konstrukcji Bazyliki Piotrowej), Micha  Anio
(plafon w Kaplicy Syksty skiej) i Rafael (freski w Watykanie). Nieporozumienia papie a z
królem francuskim spowodowa y inicjatyw  zwo ania soboru w który zwo

 na 19 kwietnia

1512 w Rzymie. V Sobór Latera ski by  ostatni  papiesk  prób  przeprowadzenia reformy w
Ko ciele przed reformacj . Juliusz II og osi  w 1504 dekret o zakazie symonii podczas wyboru
papie a W kwietniu 1506 po

 kamie  w gielny pod now  Bazylik

w. Piotra.

Leon X (11.III.1513-1.XII.1521)

Giovanni de Medici, ur. w 1475, ju  w wieku 17 lat mianowany kardyna em, by

cz owiekiem bardzo wykszta conym, wielkim mi

nikiem sztuki i kobiet. Podró uj c po

Niemczech, Francji i Niderlandach, zetkn  si  z wieloma wybitnymi osobisto ciami swoich
czasów. Na konklawe trzeba go by o zanie , poniewa  by  niedysponowany. Kontynuowa
polityk  swego poprzednika Juliusza II, skierowan  przeciwko Francji. Za Leona obrady V
Soboru Latera skiego toczy y si  dalej, jednak papie  nie spe ni  nadziei w sprawach
ko cielnej reformy, które w nim jako przeciwniku Aleksandra VI pok adano. Sytuacj  w
Rzymie i kolegium kardynalskim dobrze ilustruje sprzysi enie, które zainicjowa  przeciwko
papie owi kardyna  Alfonso Petrucci; jego celem by o otrucie papie a. Petrucci zosta  stracony,
a jego zwolennicy pozbawieni wszelkich urz dów. Podczas pontyfikatu tego papie a Luter
wyst pi  przeciwko odpustom, 15 czerwca 1520 Leon bull  w której pot piono Lutra.

Hadrian VI (9.I.1522-14.IX.1523)

Adrian Boyers, ur. w 1459 w Utrechcie, jako wychowawca i doradca Karola V kierowa

c jednocze nie biskupem Tortosy sprawami rz dowymi w Hiszpanii. W 1517 zosta

kardyna em. Ju  na pierwszym konsystorzu za g ówne zagadnienie uzna  obok zjednoczenia
chrze cija stwa obron  przeciwko zagro eniu tureckiemu, któremu s

 mia o przymierze

adców chrze cija skich: szczególnie zagro ony by  Belgrad. Jego starania nie przynios y

jednak  adnych wyników. Postulowana przez papie a reforma Ko cio a i Kurii napotka a
jednak na trudno ci. Poza tym nie mia  w Kurii odpowiednich wspó pracowników. Program
reformy po jego  mierci zosta  zepchni ty na margines. Roz am religijny w Niemczech
rozszerza  si . Hadrian by  ostatnim niew oskim papie em w czasach nowo ytnych.

Klemens VII (19.XI.1523-25.IX.1534)

Giulia de Medici, ur. w 1478 we Florencji, by  podkanclerzem swego kuzyna, papie a

Leona X. Na pierwszym konsystorzu po wyborze wymieni  jako najpilniejsze zadania:
rozstrzygni cie spraw spornych z Lutrem, pokój mi dzy chrze cija skimi w adcami i usuni cie
zagro enia ze strony Turków. Klemens sprzeciwia  zwo aniu soboru powszechnego w obawie

e na nowo od yje koncyliaryzm. Aby zapobiec niebezpiecze stwu tureckiemu, zabiega  o

zawarcie przymierza mi dzy europejskimi w adcami jednak bez rezultatu. W ten sposób dosz o
do wielkiej ekspansji Turków na W grzech. Tymczasem wojska cesarskie poci gn y na
Rzym, gdzie spodziewano si  wielkiego  upu. 6 maja 1527 dotar y do Rzymu i tam
pozbawione dowództwa wojsko rozpocz o pl drowanie(Sacco di Roma). Papie  zosta  wzi ty
do niewoli i uwolniony dopiero po przyrzeczeniu powa nych ust pstw i sum pieni nych.
Dopiero w 1529 dosz o do zawarcia pokoju mi dzy papie em i cesarzem, kiedy Karol V, 26
lutego 1530, zosta  koronowany przez papie a na cesarza.

49

Pawe  III (13.X.1534-10.XI.1549)

Alessandro Farnese, ur. w 1468 w Rzymie, zosta  wyniesiony do godno ci kardynalskiej

(1493) przez Aleksandra VI.  wi cenia kap

skie przyj  dopiero w 1519. Od 1524 by

kardyna em-biskupem Ostii i dziekanem kolegium kardynalskiego. 13 pa dziernika 1534 zosta
wybrany na papie a, przyjmuj c imi  Paw a III. W 1536 zwo

 sobór najpierw do Mantui, w

1537 za  do Vicenzy, lecz z powodów politycznych nie doszed  on do skutku i rozpocz  si
dopiero w 1542 w Trydencie. W celu zwalczania post puj cego roz amu religijnego
zreorganizowa  (1542) inkwizycj , powo uj c centralny urz d rzymski z sze cioma
kardyna ami, który pó niej nazwany zosta  „ wi tym Oficjum”, a którego zadaniem by o
dbanie  o  czysto   wiary  w  ca ym  Ko ciele.  Kiedy  10  listopada  1549  Pawe   III  umiera ,
przygotowany by  grunt pod reform  Ko cio a.

Juliusz III (7.II.1550-23.III.1555)

Giovanni Maria del Monte, ur. w 1487 w Rzymie, przyby  jako kamerling na dwór Juliusza

II. W 1511 zosta  biskupem Siponto, a w 1536 kardyna em. Jako legat papieski otworzy  w
1545 Sobór Trydencki. Papie  ten podobnie jak jego poprzednik by  raczej cz owiekiem o
usposobieniu  wieckim i sk onnym do nepotyzmu, cho  jednocze nie by  protektorem reformy
Ko cio a. 14 listopada 1550 wyda  bull , na mocy której sobór z powrotem przeniesiono do
Trydentu. Juliusz zapocz tkowa  te  reform  Kurii, ale jej nie doko czy .

Marceli II (9.IV-1.V.1555)

Marcello Cervini, ur. w 1501, w 1539 mianowany kardyna em, by  od roku 1543

papieskim legatem na Sobcir Trydencki. By  cz owiekiem uczonym i wra liwym na sztuki
pi kne. W 1548 zosta  prefektem Biblioteki Watyka skiej. Spodziewano si  po nim reformy
Ko cio a, bo posiada  odpowiednie przygotowanie i kwalifikacje do jej przeprowadzenia.
Jednak zmar  ju  po 21 dniach piastowania urz du papieskiego.

Pawe  IV (23.V.1555-18.VIII.1559)

Gianpietro Caraffa, ur. w 1476, by  biskupem Chieti, arcybiskupem Brindisi i Neapolu i

przez jaki  czas nuncjuszem w Hiszpanii. W roku 1524 utworzy  razem z  wi tym Kajetanem z
Thiene zakon teatynów i by  pierwszym prze

onym tego zakonu. W 1536 zosta  kardyna em

i przewodnicz cym inkwizycji. Jako kardyna -biskup Ostii (od 1553) by  dziekanem kolegium
kardynalskiego. Kiedy obj  urz d papie a, mia  ju  80 lat; jego wybór wielu, którzy chcieli

 reformie, powita o z rado ci . Obci

 jednak swój pontyfikat tak niezwyk

surowo ci  i tak wyra nym nepotyzmem,  e kiedy umar , dosz o do powstania ludowego
przeciwko papiestwu. Surowy by  te  w wydawaniu inkwizycyjnych wyroków, które nie
oszcz dza y nawet najbardziej zas

onych osobisto ci, w roku 1559 og osi  Indeks Ksi g

Zakazanych.

Pius IV (25.XII.1559-9.XII.1565)

Giovanni Angelo de Medici, ur. w 1499 w Mediolanie, od 1545 arcybiskup Raguzy, a od

1549 kardyna . Pius IV wprawdzie sam nie nale

 do stronnictwa zwolenników reformy

Ko cio a, lecz kontynuowa  dzie o reformy przez swego siostrze ca Karola Boromeusza.
Dlatego nada  dalszy bieg obradom Soboru Trydenckiego, który ponownie zosta  otwarty 18
stycznia 1562 roku. Sesja ko cowa odby a si  3 i 4 grudnia 1563; 26 stycznia 1564 zatwierdzi

50

Pius dekrety soborowe. Realizacj  niektórych nie za atwionych spraw (jak u

enie nowego

msza u i brewiarza oraz wydanie katechizmu powszechnego) sobór powierzy  papie owi. Do
13 listopada Pius spisa  wszystkie dogmatyczne tezy soboru, tak zwane Trydenckie Wyznanie
Wiary, które mia o moc obowi zuj

 biskupów i kap anów.

w. Pius V (7.I.1566-1.V.1572)

Michael Ghislieri, ur. w 1504, dominikanin, równie  jako papie

 zakonnej prostocie.

Swój wybór zawdzi cza  przede wszystkim  wi temu Karolowi Boromeuszowi. Stara  si
wprowadzi  w  ycie postanowienia Soboru Trydenckiego. W 1566 og osi Katechizm Rzymski,
w 1568 nowy brewiarz, a w 1570 nowy msza . Wyst powa  przeciwko heretykom i g osicielom

dnych nauk, ekskomunikowa  królow  angielsk  El biet  I, uznaj c j  za zdetronizowan ,

co wywo

o gwa towne prze ladowanie katolików w Anglii (by  to ostatni akt detronizacji

monarchy przez papie a). Szczególnie zas

 si  zwyci stwem z Turkami 7 pa dziernika

1571 w bitwie morskiej pod Lepanto w Zatoce Korynckiej. W dowód wdzi czno ci za to
zwyci stwo wprowadzi  papie  w Ko ciele  wi to Matki Boskiej Ró

cowej. Kanonizowany

w roku 1712. Wspomnienie liturgiczne, 30 kwietnia.

Grzegorz XIII (13.V.1572-10.IV.1585)

Ugo Boncompagni, ur. w 1502, w 1558 zosta  biskupem Vieste, w 1565 kardyna em; by

legatem papieskim w Hiszpanii. 13 maja 1572 wst pi  na tron papieski. Konsekwentnie
kontynuowa  odnow  Ko cio a i rozbudowywa  papieskie nuncjatury jako o rodki s

ce

ko cielnej reformie. Poniewa  utworzenie zaleconych przez Sobór w Trydencie seminiariów w
Niemczech natrafia o na wielkie trudno ci, przeto w trosce o przyrost powo

 kap

skich

wspiera  Grzegorz istniej ce w Rzymie Kolegia. Zas

 si  tak e reform  kalendarza.

Sykstus V (24.IV.1585-27.VIII.1590)

Felice Peretti, ur. w 1521, franciszkanin, w roku 1566 zosta  genera em tego zakonu, z

kolei biskupem S. Agata de' Goti, a w 1570 kardyna em. Ju  pierwsze dni pontyfikatu
pokaza y,  e Sykstus jest wybitn  osobowo ci . Najwi kszym jego osi gni ciem jest reforma
rzymskiej Kurii. Utworzy  15 wyodr bnionych resortów, tzw. kongregacji, Ta reforma, która
przetrwa a a  do Piusa X, sta a si  jednym z najwa niejszych elementów ko cielnej odnowy.
Papie  zreformowa  te  samo kolegium kardynalskie: ustali ,  e kardyna ów b dzie 70: 6
kardyna ów-biskupów, 50 kardyna ów-prezbiterów i 14 kardyna ów-diakonów; to ustalenie
przetrwa o do roku 1958. Zarz dzi  regularne wizyty biskupów w Rzymie, co umo liwi o
osobiste kontakty lokalnych zwierzchników ko cielnych z papie em. W Rzymie poleci
uko czy  budow  kopu y Bazyliki  w. Piotra.

Urban VII (15-27.IX.1590)

Giambattista Castagna, ur. w 1521 w Rzymie. By  nuncjuszem w Madrycie i kardyna em,

cz owiekiem dobrotliwym i pobo nym, lecz zmar  ju  w 12 dniu po wyborze.

Grzegorz XIV (5.XII.1590-17.X.1591)

Niccolo Sfondrati, ur. 1535 jako syn senatora Mediolanu i pó niejszego kardyna a

Francesco Sfondratiego; ca e  ycie by  chorowity. Przyjaciel  wi tego Karola Boromeusza i

wi tego Filipa Neri, wiód

ycie ascetyczne tak e jako biskup Cremony, którym zosta  w

51

1560, czy jako kardyna  od 1583. Wspó cze ni uwa ali go za  wi tego. Politycznie
niedo wiadczony, powierzy  interesy pa stwa bratankowi Paolo Camillo Sfondratiemu,
którego mianowa  kardyna em i sekretarzem stanu. Wewn trz Ko cio a kontynuowa  dzie o
reformy Soboru Trydenckiego zw aszcza przez regularne wizyty biskupów w Stolicy
Apostolskiej. Podczas jego pontyfikatu wyposa ono kopu  Bazyliki  w. Piotra w latarni .

Innocenty IX (29.X-30.XII.1591)

Giovanni Antonio Facchinetti, ur. w 1519 w Bolonii, w 1560 zosta  biskupem Nicastro, a

w 1583 kardyna em-prezbiterem. Wybrany na papie a w bardzo podesz ym wieku bra  udzia
jeszcze w pracach Soboru Trydenckiego. By  przyja nie usposobiony do ludzi i godny
szacunku, zmar  ju  po dwu miesi cach pontyfikatu.

Klemens VIII (30.I.1592-3.III.1605)

Ippolito Aldobrandini, ur. w 1536, cieszy  si  s aw  wybitnego jurysty. Chocia  by

cz owiekiem pobo nym, nieobce mu by y tak e nepotyzm i rozrzutno . Og osi  Rok
Jubileuszowy 1600, który sprowadzi  do Rzymu milion pielgrzymów. Kontynuowa  dzie o
reform w Ko ciele.

Leon XI (1-27.IV.1605)

Alessandro Ottaviano de Medici, spokrewniony z Leonem X, ur. w 1535 we Florencji: by

przyjacielem  wi tego Filipa Neri. W 1573 zosta  biskupem Pistoi, a w 1574 arcybiskupem
Florencji. Pok adano w nim wielkie nadzieje w zwi zku z reform  Ko cio a. Jednak zmar  26
dnia po wyborzego.

Pawe  V (16.V.1601-28.I.1621)

Camillo Borghese, ur. w 1552 w Rzymie, zosta  w 1597 biskupem Jesi, w 1603 za

kardyna em i inkwizytorem. Jego pontyfikat zdominowa y w g ównej mierze wa nie z
Republik  Weneck , któr  papie  ob

 interdyktem i odpowiedzialnych za to ekskomunik .

W gruncie rzeczy by  to spór o stosunek mi dzy w adz

wieck  i ko cieln . Dopiero w 1607

zawarto pokój: papie  cofn  interdykt i kl tw . W wojnie trzydziestoletniej wspiera  Lig
Katolick . W zakresie wewn trznoko cielnym du e znaczenie mia o zaanga owanie papie a w
prace misyjne na ca ym  wiecie. W Rzymie doprowadzi  do ko ca budow  Bazyliki  w. Piotra.

Grzegorz XV (9.II.1621-8.VII.1623)

Alessandro Ludovisi, ur. w 1554 w Bolonii, od 1612 arcybiskup, od 1616 kardyna . Na

papie a wybrany w podesz ym wieku, przeniós  wieksz  cz

 swych prerogatyw na bratanka

Ludovico Ludovisiego, który maj c zaledwie 25 lat zosta  wyniesiony do godno ci
kardynalskiej. I cho  pontyfikat Grzegorza trwa  tylko dwa lata, to jednak pozostawi  wyra ne

lady w Ko ciele: np. utworzy  tzw. Kongregacj  Rozkrzewiania Wiary, która koordynowa

przez trzy stulecia prac  misyjn  i kontrreformacyjn . Szczególnie popiera  jezuitów. W 1622
kanonizowa  zrówno ich za

yciela. Ignacego Loyol , Franciszka Ksawerego, Teres  z Awili i

Filipa Nereusza.

52

Urban VIII (6.VIII.1623-29.VII.1644)

Maffeo Barherini, ur. 1568, mi

nik sztuki i protektor nauk. W dziedzinie polityki

wewn trznej Ko cio a jego d ugie rz dy bogate s  w szereg donios ych faktów: poprawa ksi g
liturgicznych; reforma urz dów i kurii ko cielnych; reforma kalendarza liturgicznego. Z osob
tego papie a wi e si  powstanie bardzo wielu monumentalnych gmachów w Rzymie. Na
panowanie Urbana VIII przypada te  proces przeciwko Galileuszowi. W polityce zewn trznej
zachowywa  pow ci gliwo , w wojnie trzydziestoletniej zachowa  neutralno . W ostatnich
latach  ycia podejmowa  wielkie starania o przywrócenie pokoju w Europie.

Innocenty X (15.IX.1644-7.I.1655)

Giambattista Pamfili, ur. w 1574 roku w Rzymie, by  przez d ugi czas nuncjuszem w

Hiszpanii, a od 1627 piastowa  godno  kardyna a-prezbitera. S abowity i stary papie  by
ca kowicie pod wp ywem swej szwagierki, która dzi ki niemu bezwstydnie si  wzbogaca a.
Donios ym wydarzeniem tego pontyfikatu jest zawarcie tzw. pokoju westfalskiego w 1648,
który zako czy  wojn  trzydziestoletni . Od Innocentego X kierowanie papiesk  polityk
powierzono kardyna owi sekretarzowi stanu, co z ama o wp ywy i w adz  kardyna ów-
nepotów. W 1653 ingerowa  w spór o jansenizm.

Aleksander VII (7.IV.1655-22.V.1667)

Fabio Chigi, ur. w 1599 w Sienie, wst pi  w 1628 na s

 dyplomatyczn  Ko cio a i by

od 1639 nuncjuszem w Kolonii. Na jego pontyfikacie zaci

y stosunki z Francj : m ody król

Ludwik XIV d

 w duchu gallikanizmu do odzyskania ró nych praw w obr bie Ko cio a (np.

prawa nominacji biskupów). Nie powiod y si  te  starania papie a, aby zwo

 Lig  Katolick

przeciwko Turkom. Turcy, którzy zagra ali ju  Wiedniowi, zostali wprawdzie pokonani w
1664 przez wojska francuskie, jednak nie zostali ca kowicie wyparci. W zakresie
wewn trznoko cielnym sprzyja  nepotyzmowi, aczkolwiek w mniejszym stopniu ni  jego
poprzednicy. Wielki by  wk ad Aleksandra w budownictwo sakralne Rzymu; m.in. powierzy
Berniniemu budow  konfesji i kolumnady w Bazylice  w. Piotra.

Klemens IX (20.VI.1667-9.XII.1669)

Giulio Rospigliosi, ur. w 1600 w Pistoi, przez dziewi

 lat by  nuncjuszem w Hiszpanii, a

od 1657 kardyna em sekretarzem stanu. Wyró ni  si  jako po rednik podczas rokowa
pokojowych mi dzy Francj  i Hiszpani  i w w sporze z jansenizmem, doprowadzaj c do tzw.
pokoju klementy skiego. Sam 

 bardzo skromnie; codziennie us ugiwa  ubogim w

Watykanie.

Klemens X (29.IV.1670-22.VII.1676)

Emilio Altieri, ur. w 1590 w Rzymie, by  przez d ugie lata nuncjuszem w Polsce. W

praktyce rz dy Ko cio em sprawowa  jego adoptowany bratanek, kardyna  Paluzzo Paluzzi
Altieri. Zas

 si  na rzecz odwrócenia od Europy zagro enia tureckiego. Z finansow

pomoc  papie a uda o si  pó niejszemu królowi polskiemu Janowi III Sobieskiemu pokona
Turków w 1673 pod Chocimiem. Na papieskie nominacje kardyna ów silny wp yw wywiera a
Francja.

53

. Innocenty XI (21.IX.1676-12.VIII.1689)

Benedetto Odeschalchi, ur. w 1611 w Como. Od 1645 by  kardyna em. Uwa a si  go za

jednego z najbardziej godnych papie y tych czasów. Hojny dla ubogich, surowy za  wobec
siebie i oszcz dny, by  zagorza ym przeciwnikiem symonii i nepotyzmu. Sprzeciwia  si
absolutyzmowi francuskiego króla Ludwika XIV (gallikanizm). Innocenty protestowa  te
przeciwko prze ladowaniu hugenotów przez Ludwika, pot pia  molinizm, wielkimi sumami
pieni nymi wspiera  walk  przeciwko Turkom. Uda o mu si  doprowadzi  do przymierza
Austrii z Polsk , co przyczyni o si  do zwyci stwa nad Turkami w 1683 pod Wiedniem i
ostatecznie odsun o zagro enie tureckie od Zachodu. Innocentego XI,  rzymianie od razu
czcili jako  wi tego, ale dopiero Pius XII beatyfikowa  go w 1956. Wspomnienie liturgiczne
zniesione.

Aleksander VIII (6.X.1689-1.II.1691)

Pietro Ottoboni, ur. 1610 w Wenecji, od 1654 biskup Brescii. Ze wzgl du na podesz y

wiek chcia  zabezpieczy  materialnie krewnych; ten nepotyzm okry  cieniem jego pontyfikat.
Aleksander pot pi  31 zasad jansenizmu, o  asce i wolno ci woli, a tak e stosunek soboru do
papie a, gallikanizm jak i próby ograniczenia papieskiej nieomylno ci.

Innocenty XII (12.VII.1691-27.IX.1700)

Antonio Pignatelli, ur. w 1615 w po udniowych W oszech, by  nuncjuszem we Florencji, w

Warszawie i Wiedniu. W 1681 zosta  arcybiskupem Neapolu i kardyna em. By  godnym
papie em, który w 1692 wyda  dekret o zakazie nepotyzmu. Jego reformy dotyczy y
duchowie stwa  wieckiego i zakonnego, zlikwidowa  wiele kosztownych urz dów
watyka skich. Uda o mu si  za agodzi  spór z Francj  (gallikanizm), poniewa  królowi
francuskiemu potrzebne by o poparcie papie a w sprawie dziedzictwa tronu hiszpa skiego.
Podobnie jak poprzednik i imiennik Innocenty XI, opowiedzia  si  przeciwko jansenizmowi.
Bardzo zas

 si  dla chrystianizacji Ameryki Po udniowej i  rodkowej. Le

y mu te  na

sercu misje w Abisynii. By  nazywany „ojcem ubogich”, poniewa  by  g boko pobo nym
papie em i dobrym administratorem Ko cio a.

Klemens XI (23.XI.1700-19.III.1721)

Giovanni Francesco Albani, ur. w 1649 w Urbino; poprzednicy uwa ali go za jednego z

najbardziej wp ywowych kardyna ów. Jego ingerencja w wojn  o dziedzictwo tronu
hiszpa skiego zako czy a si  jednak niepowodzeniem. Po zako czeniu tej wojny (1715) papie
ponownie zacz  zabiega  o przymierze przeciwko Turkom. Dzi ki powa nemu wsparciu
papie a zacz a si  wojna przeciwko Turkom, zako czona 5 sierpnia 1716 zwyci stwem
ksi cia Eugeniusza Sabaudzkiego, pod Peterwardein. Klemens wyst pi  przeciwko
jansenistom, doprowadzi  do zburzenia w 1709 r. klasztoru Port Royal we Francji. W bulli
„Unigenitus” pot pi  papie  101 tez jansenisty Quesnela. Bull  z 19 marca 1715 pot pi  tzw.
„ryty chi skie”. Klemens wprawdzie prowadzi  nieskazitelny tryb  ycia, ale jego
niezdecydowanie i nieroztropno  przynios y papiestwu powa ne szkody.

54

Innocenty XIII (8.V.1721-7.III.1724)

Michelangelo Conti, ur. w 1655 w pobli u Palestriny, w 1706 zosta  kardyna em. Dzi ki

dyplomatycznym zdolno ciom uda o mu si  polepszy  stosunki mi dzy pa stwami
europejskimi.

Benedykt XIII (29.V.1724-21.II.1730)

Pietro Francesco Orsini, ur. 1649 w Bari, dominikanin, od 1672 kardyna , od 1686

arcybiskup Benewentu. Jako papie  wola

 skromnie i dlatego wzbrania  si  zamieszka  w

okaza ych budowlach papieskich; 

 w celi klasztornej. Postanowi  przyj  imi  Benedykta

XIV, przeciwko czemu protestowali jednak rzymianie, poniewa  nie uznawali antypapie a
Benedykta XIII. Tak oto w spisie papie y pojawi o si  dwukrotnie imi  Benedykta XIII.
Benedykt stara  si  bardzo o umocnienie dyscypliny i odnow

ycia ko cielnego. Podczas jego

pontyfikatu odby o si  kilka kanonizacji: Alojzego Gonzagi, Jana Nepomucena, Stanis awa
Kostki (13 grudnia 1726) i Jana od Krzy a. Papie  nie wykazywa  zainteresowania wielk
polityk , z braku do wiadczenia w tej dziedzinie. Fatalne w skutkach okaza o si  obdarzenie
zaufaniem cz owieka zupe nie niegodnego, Niccolo Cosci , którego po wyborze na papie a
sprowadzi  z Benewentu do Rzymu, mianuj c arcybiskupem i kardyna em. Ten ca kowicie
zaw adn  finansami Watykanu i bezwstydnie wyzyskiwa  poddanych pa stwa ko cielnego,
daj c si  przekupywa  obcym pa stwom.

Klemens XII (12.VII.1730-6.II.1740)

Lorenzo Corsini, ur. w 1652, zosta  ksi dzem dopiero w 1685, w 1691 mianowano go

nuncjuszem w Wiedniu, a w 1706 kardyna em. Ju  w czasie wyboru by  cz owiekiem
schorowanym, w dwa lata za  po obj ciu urz du papieskiego straci  wzrok. Wielki wp yw na
rz dy Ko cio em wywiera  jego bratanek, kardyna  Nerio Corsini. Papie  zdoby  sobie wielkie
uznanie jako protektor sztuki i nauki. Ci

ar d ugów Watykanu wzrasta , nieporz dków w

administracji papie  nie zlikwidowa , jego ko cielnopolityczne decyzje by y nieudane. W 1738
wyda  bull  pot piaj

 wolnomularstwo.

Benedykt XIV (17.VIII.1740-3.V.1758)

Prospero Lambertini, ur. w 1676 w Bolonii, od 1727 arcybiskup Ankony, od 1728

kardyna , a od 1731 arcybiskup Bolonii. Konklawe, które dokona o?jego wyboru, by o
najd

szym w nowo ytnej historii papiestwa; trwa o sze  miesi cy. Obok dzia alno ci

arcybiskupiej mia  jeszcze czas na pisanie obszernych dzie  teologicznych na temat procesów
kanonizacyjnych i beatyfikacyjnych i synodów diecezjalnych; dzie a te przez d ugi czas mia y
dla Ko cio a znaczenie fundamentalne. Za jego pontyfikatu zawarto porozumienia z wielu
pa stwami: m.in. uzna  Fryderyka II jako króla Prus. W 1744 pot pi  te  tzw. ryty malabarskie
w Indiach. Za jego pontyfikatu narasta a powa nie wrogo  wobec zakonu jezuitów;
przeciwnicy starali si  wszelkimi  rodkami doprowadzi  do jego rozwi zania. Benedykt
wyst pi  przeciwko jezuitom w Portugalii, gdzie zwalcza  ich gwa townie minister Pombal.
Dekret w tej sprawie mia  dla jezuitów bardzo powa ne nast pstwa. Benedykt zapocz tkowa
reform  Indeksu Ksi g Zakazanych i procedury zamieszczania dzie  na indeksie.

55

Klemens XIII (6.VII.1758-2.II.1769)

Carlo Rezzonico, ur. w 1693 w Wenecji, w 1737 zosta  kardyna em i biskupem Padwy,

gdzie z wielkim powodzeniem dzia

 jako duszpasterz. Jego pontyfikat ca kowicie

zdominowa a sprawa jezuitów. Do z

onego w styczniu 1769 wniosku pa stw katolickich o

rozwi zanie zakonu papie  ustosunkowa  si  negatywnie; nie chcia  w tak wa nej kwestii
rozstrzyga  sam, lecz do jej zbadania powo

 komisj  kardyna ów. Na dzie  przed zebraniem

si  komisji papie  zmar . Za Klemensa XIII toczy y si  powa ne dyskusje nad organizacj
Ko cio a. W zakresie ko cielno-politycznym za pontyfikatu tego papie a ujawni a si
bezsilno  papiestwa. W dzieje ko cielnej pobo no ci wpisa  si  Klemens udzieleniem zgody
na obchodzenie  wi ta Serca Jezusa (1765).

Klemens XIV (19.V.1769-22.IX.1774)

Lorenzo Ganganelli, ur. w 1705 k. Rimini, franciszkanin, zosta  w 1740 rektorem tzw.

Kolegium Bonawentury tego  zakonu w Rzymie, w 1759 kardyna em. 22 lipca 1769 katolickie
mocarstwa ponowi y wniosek o rozwi zanie zakonu jezuitów. Klemens uleg  z obawy przed
Francj  i Hiszpani . Zakon ten rozwi zano na podstawie brewe wydanego 21 lipca 1773.
Pontyfikat Klemensa XIV charakteryzowa  si  s abo ci  i uleg

ci  wobec dworów

europejskich. Osobi cie by  cz owiekiem pobo nym i teologicznie wykszta conym ale jego
pontyfikat nie wyszed  Ko cio owi na dobre.

Pius VI (15.II.1775-29.VIII.1799)

Giovanni Angelo Braschi, ur. w 1717 w Cesenie, studiowa  prawo, a w 1758 przyj

wi cenia kap

skie. W 1766 na polecenie papie a obj  zarz d nad skarbcem papieskim i

uporz dkowa  nadwer one finanse pa stwa ko cielnego. W 1773 zosta  kardyna em. Jego
pontyfikat charakteryzowa  si  wielkimi trudno ciami, wynikaj cymi z ideologii o wiecenia a
nast pnie rewolucji francuskiej. Najgorsze skutki przynios a rewolucja z 1789 dla papie a
osobi cie i dla Ko cio a francuskiego, którego ca y maj tek ko cielny zosta  zaw aszczony
przez pa stwo. Pa stwo wprowadzi o swoje prawa si , wraz z urz dowym kultem wolno ci i
równo ci z bóstwem rozumu. Wydawa o si ,  e Ko ció  Francji zosta  zniszczony. W 1796
wojska francuskie zaj y pa stwo ko cielne; ponadto zmuszono papie a, by wyp aci
kontrybucj  i wyda  warto ciowe r kopisy i dzie a sztuki. 15 lutego 1798 ustanowiono w
Rzymie republik , papie a uznano za zdetronizowanego, Poniewa  papie  wzbrania  si
opu ci  Rzym, przeniesiono go przemoc  najpierw do Sieny, a potem, 1 lipca, do Florencji.
Wreszcie w 1799 chorego papie a, który uprzednio wyrazi  pragnienie,  eby umrze  w
Rzymie, przetransportowano na noszach przez Alpy do Francji, zrazu do Grenoble, a nast pnie
do Valence, gdzie zmar .

Pius VII (14.III.1800-20.VIII.1823)

Luigi Barnaba Chiarmonti, ur. w 1742, benedyktyn. Pius VI mianowa  go biskupem Tivoli

(1782) i Izoli (1785). W 1785 zosta  kardyna em. Kiedy Pius VI zmar  we francuskiej niewoli,
papiestwo, jak si  zdawa o, dobieg o swego kresu, pot ga Napoleona wzrasta a. Wybory
papie a odby y si  w klasztorze benedykty skim S. Giorgio pod ochron  austriack . We
Francji dosz o tymczasem do zmian. Napoleon 15 lipca 1801 roku zawar  konkordat z Francj ,
dyktuj c surowe warunki, równie  w Italii ingerowa  w prawa Ko cio a. Kiedy papie  si  na to
nie zgodzi , cesarz 2 lutego 1808 zaj  Rzym, 6 wrze nia za  otoczy  wojskiem siedzib

56

papie a. 10 czerwca 1809 Pius odpowiedzia  na to og oszeniem bulli ekskomunikuj cej
cesarza. W rezultacie z 5 na 6 lipca uwi ziono papie a a nast pnie wywieziono z Rzymu i
uwi ziono do r. 1814. Uchwa  Kongresu Wiede skiego z 9 czerwca 1815 zwrócono
papie owi pa stwo ko cielne. Pius VII reaktywowa  te  skasowany przez Klemensa XIV w
1773 zakon jezuitów. Dzia alno  Piusa VI po pozornym upadku papiestwa przyczyni a si
znacznie do odrodzenia papiestwa.

Leon XII (28.IX.1823-10.II.1829)

Annibale della Genga, ur. w 1760, by  nuncjuszem w Niemczech i Francji, od 1816

kardyna  i biskup Sinigaglii, od 1818 biskup Spoleto, a od 1820 kardyna  wikariusz Rzymu.
Ingerowa  w sprawy Ko cio a w Niemczech. W 1825 zarz dzi  uroczyste obchody Roku

wi tego, których w 1800 nie mo na by o zorganizowa . Rzym znowu sta  si  religijnym

centrum  wiata. Zleci  te  rozbudow  Biblioteki Watyka skiej oraz odbudow  spalonej za
Piusa VI bazyliki  w. Paw a za Murami. Troszczy  si  równie  bardzo o prac  misyjn  na

wiecie. Leon XII By  cz owiekiem wzorowej pobo no ci i prowadzi  bardzo prosty tryb  ycia.

Jego dzia alno  (z powodu sporów politycznych) w Italii znalaz a niewielkie uznanie, tym
wi ksze jednak w Ko ciele ca ego  wiata.

Pius VIII (31.III.1829-30.X.1830)

Saverio Castiglioni, ur. w 1761, w 1800 zosta  biskupem Montalto, w 1816 kardyna em, od

1821 by  biskupem Frascati. W krótkim okresie sprawowania urz du troszczy  si  bardzo,
wobec istni

cej religijnej oboj tno ci, o pog bienie wiary.

Grzegorz XVI (2.II.1831-1.VI.1846)

Bartolomeo Cappellari, ur. w 1765 w Belluno, wst pi  jako m ody cz owiek do zakonu

kamedu ów. W 1805 zosta  opatem tego zakonu w rzymskim klasztorze, w 1825 kardyna em, a
w 1826 prefektem Kongregacji Rozkrzewiania Wiary. U zarania jego pontyfikatu w ró nych

oskich miastach wybuch y rozruchy. Ju  w roku 1821 mocarstwa europejskie wysuwa y

rozmaite propozycje reformy pa stwa ko cielnego. Dyskutowanej wówczas sprawy
zjednoczenia W och papie  nie podj . Energicznie natomiast zajmowa  si  stanem Ko cio a w

wiecie, w encyklice z 1832 apelowa  do biskupów ca ego  wiata o utrzymanie  cis ej wi zi z

centrum Ko cio a, Stolic  Piotrow . Grzegorza XVI uwa a si  go za pobo nego, m drego,
wykszta conego cz owieka, który energicznie anga owa  si  na rzecz umocnienia pozycji
papiestwa w Ko ciele. Za jego pontyfikatu narasta  ruch rewolucyjny zarówno na terenie
pa stwa ko cielnego, jak i ca ej Italii.

. Pius IX (16.VI.1846-7.II.1878)

Giovanni Mastai-Ferretti. Urodzi  si  13 maja 1792 w Senigalii, w 1819 przyj

wi cenia

kap

skie, w 1827 zosta  arcybiskupem Spoleto, w 1832 Imoli, w 1840 za  kardyna em. W

roku 1848 rewolucjoni ci  dali, aby papie  wypowiedzia  wojn  Austrii, i oblegali w tym celu
Kwiryna . 24 listopada 1848 papie  zmuszony by  uciec z Rzymu do Gaety, kiedy 9 lutego
1849 proklamowano w Rzymie republik . 12 kwietnia 1850 papie , wspierany wojskami
francuskimi, wróci  do Rzymu. W 1860 wojska Zjednoczonego Królestwa W oskiego zdoby y
wi ksz  cz

 pa stwa ko cielnego Pius odmówi  pój cia na kompromisy, dlatego po zaj ciu

Rzymu (1870) rz d w oski jednostronnie „uregulowa ” stosunki z Ko cio em. Odt d a  do
1929 r. papie e uwa ali si  za „wi niów Watykanu”. Pius IX w listopadzie 1854 uroczy cie

57

og osi  dogmat o niepokalanym pocz ciu NMP. W 1864 og osi  encyklik , do której do czony
zosta  „Syllabus” g ównych b dów nauk epoki: panteizmu, naturalizmu, racjonalizmu,
indyferentyzmu, socjalizmu i komunizmu, jak równie  fa szywych nauk w sprawie
chrze cija skiego ma

stwa i chrze cija skiej etyki. Najwa niejszym

wewn trznoko cielnym wydarzeniem tego pontyfikatu by  I Sobór Watyka ski. Oficjalnie
zwo any, 29 czerwca 1868. Sobór przyj  13 lipca 1870 dogmat o nieomylno ci papie a. 19
lipca 1870 wybuch a wojna niemiecko-francuska, 20 wrze nia 1870 wojska w oskie zaj y
Rzym, co by o równoznaczne z likwidacj  pa stwa ko cielnego. Dla Ko cio a  wiatowego
pontyfikat Piusa IX mia  wielkie znaczenie: w Anglii reaktywowano katolick  hierarchi ; w
Niderlandach odnowi  papie  hierarchi  zburzon  w okresie reformacji. W Ameryce
katolicyzm rozwija  si  bardzo  ywo; tam te  powstawa y coraz to nowe prowincje ko cielne i
biskupstwa. Papie  bardzo mocno wspiera  te  prac  misyjn  w  wiecie. Uda o si  zawrze
konkordaty z Rosj  (1847), Hiszpani  (1851), Austri  (1855), Portugali  (1857) i z kilkoma
pa stwami  rodkowoameryka skimi. Pius IX pot pi  tak e w encyklice z 5 lutego 1875
polityk  niemieck  wobec Ko cio a.  aden papie  XIX stulecia nie znalaz  tak silnego poparcia
u katolików na ca ym  wiecie. W szerokich kr gach Ko cio a czczono go jako „papie a

czennika”, który by  gotowy pod

 drog  krzy a.Beatyfikowany przez Jana Paw a II w

2000.

Leon XIII (20.II.1878-20.VII.1903)

Giacomo Vincenzo Pecci, ur. w 1810 w pobli u Anagni, dzia

 jako nuncjusz w Brukseli

(od 1843) oraz jako biskup Perugii (od 1846). W 1853 zosta  kardyna em. Wybrany papie em
20 lutego 1878 r. W pierwszej encyklice z 21 kwietnia 1878 za jedno z najwa niejszych zada
pontyfikatu uzna  rozwi zanie problemu Kulturkampfu w Niemczech. Na stosunkach Ko cio a
z Francj  zaci

y ustawy antyko cielne, zabiegi Leona XIII o pojednanie z rz dem

francuskim sko czy y si  niepowodzeniem. We W oszech na prze omie 1870/1871 w wyniku
zjednoczenia W och pa stwo ko cielne uleg o likwidacji, papie  — jak jego poprzednik — 
jako „wi zie  Watykanu” (przez kilka dziesi cioleci papie e nie opuszczali Watykanu i nie
odbywali d

szych podró y). W zakresie wewn trznoko cielnym Leon XIII realizowa  dzie o

reformy zapocz tkowane przez Sobór Watyka ski I. W encyklikach zajmowa  stanowisko
wobec ró nych kwestii teologicznych: i tak zaleci  studium  w. Tomasza z Akwinu, w 1902
utworzy  Papiesk  Komisj  Biblijn . W encyklice „Rerum novarum” (1891), stara  si  zaj
postaw  po rednicz

 mi dzy pracodawcami i warstw  robotnicz . Za wa ne zadanie

pontyfikatu uwa

 ponowne zjednoczenie chrze cijan podzielonych w wierze; w 1896

opublikowa  encyklik  „Satis cognitum” po wi con  jedno ci Ko cio a. Zmar  20 lipca 1903 w
wieku 93 lat, zd

 jeszcze par  miesi cy wcze niej obchodzi  25-lecie pontyfikatu. Leona

zalicza si  do najbardziej wp ywowych papie y XIX stulecia.

w. Pius X (4.VIII.1903-20.VIII.1914)

Giuseppe Sarto, ur. 2 czerwca 1835, syn listonosza, po okresie pe nienia funkcji wikarego i

proboszcza zosta  kanonikiem w Treviso, w 1884 biskupem Mantui, a w 1893 patriarch
Wenecji i kardyna em. Tu by  protektorem reformy diecezji, której chcia  s

 jako

duszpasterz. Obrany papie em 4 sierpnia 1903. Równie  jako papie owi zale

o mu na

odnowie wewn trznej Ko cio a, co uwa

 za swoje g ówne zadanie: „Wszystko odnowi  w

Chrystusie” — by o jego dewiz . Wielostronne reformy rozpocz  od muzyki ko cielnej i
zredagowania kodeksu prawa kanonicznego. Dekretem z 20 grudnia 1905 zaleci  postulowane

58

ju  przez Sobór Trydencki, cz ste, a nawet codzienne przyjmowanie Komunii  w.; 8 sierpnia
zaleci  przyjmowanie pierwszej Komunii  w. przez dzieci w bardzo m odym wieku. W 1911
zreformowa  brewiarz. — W 1904 roku zakaza  pod kar  ekskomuniki wszelkiej ingerencji
czynników politycznych w wybory papie a. W 1908 zreformowa  Kuri . Zapocz tkowa  w r.
1909, wydawanie „Acta Apostolicae Sedis”, uregulowa  obowi zki biskupów wobec Stolicy
Apostolskiej. Zreorganizowa  s downictwo ko cielne tzw. Rot  Rzymsk . 7 maja 1909
utworzy  Instytut Biblijny w Rzymie, w celu prowadzenia studiów biblijnych; w 1907
zapocz tkowa  rewizj  Wulgaty. Wyda  nowy katechizm. W czasie pontyfikatu Piusa X
niektórzy post powi teolodzy nauczali w duchu protestanckim g osz c,  e dogmaty wiary
Ko cio a s  zmiennymi symbolami religijnej prawdy, które nale y dostosowywa  i poddawa
krytyce. Pius X pot pi  ich koncepcj  (modernizm) w dekrecie z 3 lipca 1907 i w encyklice
„Pascendi” z 8 wrze nia 1907. W przededniu wybuchu pierwszej wojny  wiatowej: 2 sierpnia
1914 Pius X wezwa

wiat do pokoju i do modlitwy za pokój. Pius X zmar  w nocy 20 sierpnia

1914. W 1954 kanonizowany przez Piusa XII. Wspomnienie liturgiczne, 21 sierpnia.

Benedykt XV (3.IX.1914-22.I.1922)

Giacomo della Chiesa, ur. 21 listopada 1854 w Genui, od 1878 kap an, od 1882 w

papieskiej s

bie dyplomatycznej, od 1907 arcybiskup Bolonii, od 1914 kardyna . 3 wrze nia

1914 wybrany na papie a jako nast pca Piusa X. Na czas jego pontyfikatu przypada pierwsza
wojna  wiatowa i rewolucja bolszewicka. Podejmowa  starania o przywrócenie pokoju, m.in. w
li cie  do  Wilhelma  II  z  1917  r.  oraz  w  odezwie  do  rz dów  pa stw  prowadz cych  wojn .  W
1917 oddelegowa  kardyna a Eugenio Pacelli, pó niejszego Piusa XII, jako nuncjusza do
Monachium. W 1917 opublikowa Codex Juris Canonici. W ostatnich miesi cach  ycia
usi owa  przyczyni  si  do z agodzenia kl ski g odu w Rosji.

Pius XI (6.II.1922-10.II.1939)

Achille Ratti, ur. 31 maja 1857 w Desio pod Monz , profesor mediola skiego seminarium

duchownego, w 1907 zosta  prefektem Ambrozja skiej, w 1914 za  Watyka skiej Biblioteki.
W 1918 mianowany wizytatorem apostolskim w Polsce, a w 1919 nuncjuszem. W 1921 zosta
arcybiskupem Mediolanu i kardyna em, wybrany na papie a podczas konklawe 6 lutego 1922,
przyjmuj c imi  Piusa XI. Zamierza  dzia

 na rzecz pokoju mi dzy narodami. Temu celowi

podporz dkowa  te  Rok  wi ty, który obchodzono w 1925, jak równie  ustanowi  w 1925

wi to Chrystusa Króla. Od czasów pontyfikatu Piusa XI mo na mówi , o rozwoju nauki o

apostolstwie ludzi  wieckich. Pierwsze wypowiedzi papieskie na temat Akcji Katolickiej
znalaz y si  w encyklice Piusa XI z 1922 r. Ubi arcano Dei. Akcja Katolicka, wed ug zamys u
Piusa XI, mia a si  sta  narz dziem moralnego odrodzenia ca ego spo ecze stwa. Pius XI
rozumia ,  e obecno  Ko cio a w zmieniaj cej si  rzeczywisto ci uzale niona jest w g ównej
mierze od tego, na ile za zmianami tymi b dzie nad

. Podj  te  zagadnienie rodziny i

wychowania w encyklice „Casti connubi” z 1930 r. oraz w r. 1931 nawi za  do kwestii
spo ecznej w encyklice „Quadragesimo anno”, w 1926 r. o pracy misyjnej na  wiecie, w 1935 o
kap

stwie. W 1937 r. pot pi  komunizm w „Divini Redemptoris” i w „Mit brennender Sorge”

narodowy socjalizm. W 1937 powo

 Papiesk  Akademi  Nauk. Wyst powa  przeciwko

ekumenizmowi w encyklice „Mortalium animos” z 1928 r. Pius XI przeprowadzi  500
beatyfikacji i 33 kanonizacje, m.in. Teresy od Dzieci tka Jezus, Piotra Kanizjusza, Jana Bosco,
Alberta Wielkiego, proboszcza z Ars, angielskich m czenników Tomasza Morusa i Johna
Fishera. Jego pontyfikat zapocz tkowa  — po za amaniu spowodowanym wojn

wiatow  —

59

seri  konkordatów, m.in. w 1924 z Bawari , w 1929 z Prusami, w 1932 z Badeni , w 1933 z
Niemcami. Szczególne znaczenie mia o rozwi zanie kwestii pa stwa watyka skiego w
zawartych 11 lutego 1929 tzw. uk adach latera skich z Mussolinim. W Niemczech po doj ciu
do w adzy Hitlera rozpocz  si  okres prze ladowania Ko cio a — mimo zawartego 10
wrze nia 1933 r. konkordatu z Rzesz  Niemieck . Za pontyfikatu Piusa XI Ko ció  doznawa
prze ladowa  tak e w Rosji, Meksyku i Hiszpanii.

Pius XII (2.III.1939-9.X.1958)

Eugenio Pacelli, ur. 2 marca 1876 w Rzymie; od 1901 pracowa  w papieskim sekretariacie

stanu. W 1917 zosta  nuncjuszem w Monachium, a w 1920 nuncjuszem w Berlinie, wybrany
papie em 2 marca 1939, jako dotychczasowy kardyna  sekretarz stanu. Jego has em
przewodnim jako papie a by o: „Pokój jest dzie em sprawiedliwo ci”. Ju  wkrótce po
koronacji 12 marca 1939 r. og osi ,  e jego g ównym zadaniem jest ratowanie zagro onego
pokoju. 5 maja skierowa  list do Hitlera, w którym wskaza  jako g ówny cel zachowanie
pokoju, równie  jego pro ba wyra ona wobec Mussoliniego, aby wstawi  si  u Hitlera za
utrzymaniem pokoju, nie odnios a skutku. 24 sierpnia 1939 skierowa  energiczny apel do
narodów o pokój 1 wrze nia 1939 roku wybuch a druga wojna  wiatowa. Równie  podczas
wojny nawo ywa  wci

 od nowa o pokój, nakre laj c jego trwa e prawne i religijne zasady;

temu celowi s

y zw aszcza jego przemówienia na Bo e Narodzenie. Pius zabiega  o to, by

uchroni  Rzym przed atakami lotnictwa i frontem. Udzieli  azylu ponad 5000  ydów (wi cej
nie móg  ich pomie ci ). Planowa  te  protest publiczny wobec rz du Rzeszy przeciwko
prze ladowaniu  ydów, ale kiedy zrozumia ,  e rz dowe  rodki odwetu mog yby wskutek tego
jeszcze pogorszy  ich sytuacj , odst pi  od tego zamiaru — z czego mu po wojnie uczyniono
zarzut. Papie  stara  si  w miar  swoich mo liwo ci organizowa  pomoc humanitarn  dla ofiar
wojny. Na czasy pontyfikatu Piusa XII (1939-1958) przypada jeden z najtrudniejszych dla
Ko cio a okresów, by y to bowiem lata II wojny  wiatowej, a nast pnie leczenia jej skutków:
podzia u na wrogie obozy rozdzielone „ elazn  kurtyn ”, okres zimnej wojny, na którym
stalinizm wycisn  tak fatalne pi tno, co szczególnie silnie da o o sobie zna  w sytuacji
Ko cio a w krajach Europy  rodkowej. Nawi zuj c bardzo cz sto do encykliki Rerum
novarum, Pius. XII wskazywa  na prawo naturalne oraz na wynikaj ce z niego prawa osoby
ludzkiej. W Or dziu radiowym w Wigili  Bo ego Narodzenia 1941 roku odwo ywa  si  do
objawionego przez Boga naturalnego porz dku, który winien by  podstaw  „nowego
porz dku”. Wyeliminowane by  musz  wszelkie kroki zmierzaj ce do zagarni cia  róde
ekonomicznych i dóbr materialnych „wspólnego u ytku”. Twierdzi ,  e w

ciwe rozwi zanie

tej kwestii mo e mie  decyduj ce znaczenie dla „ekonomii  wiata”. Z gorzkiego
do wiadczenia ustrojów dyktatorskich, niekontrolowalnych przez obywateli, papie
wyprowadza wniosek,  e okoliczno ciom czasów obecnych najlepiej odpowiada prawdziwa i
zdrowa demokracja. W zgie ku wojny papie  dostrzega , i  pokój bez takich gwarancji to

ród o nowych konfliktów, które zrodz , dysproporcje w posiadaniu. Nie by o kwestii natury

dogmatycznej czy etycznej, wobec której papie  nie zaj by stanowiska. Niew tpliwie
najwa niejsza by a encyklika „Mystici corporis” (1943) o ko ciele, podobnie wa na by a
encyklika biblijna „Divino aftlante Spiritu”  (1943)  oraz  „Mediator Dei” (1947) po wi cona
liturgii. W encyklice „Humani generis” (1950) wyst powa  przeciwko b dom, które
fa szowa y nauk  Ko cio a. Punktem szczytowym tego pontyfikatu by o og oszenie 1 listopada
1950 podczas Roku  wi tego dogmatu o Wniebowzi ciu Maryi. W 1954 podczas Roku
Maryjnego Pius XII ustanowi

wi to Maryi Królowej. Równie  po wi ci  encyklik  czci

60

Serca Jezusowego (1956). Cho  nie og osi

adnej encykliki spo ecznej, to jednak w zajmowa

stanowisko wobec kwestii spo ecznych. Pius XII przeprowadzi  33 kanonizacje. Ko ció
podczas jego pontyfikatu dozna  licznych prze ladowa , m.in. w Chinach i ZSRR.

. Jan XXIII (28.X.1958-3.VI.1963)

Angelo Giuseppe Roncalli, ur. 25 listopada 1881 w Sotto il Monte w biednej i

wielodzietnej rodzinie, zdoby  sobie prawo do studiów dzi ki swym uzdolnieniom. Uko czy  je
w Rzymie doktoratem z teologii; 10 sierpnia tego samego 1904 roku zosta  w Rzymie
wy wi cony na kap ana. Biskup jego rodzimej diecezji Bergamo powo

 go na swego

sekretarza i zleci  mu ponadto wyk ady w seminarium duchownym z zakresu historii Ko cio a,
patrologii i apologetyki. Podczas pierwszej wojny  wiatowej by  pocz tkowo sanitariuszem,
potem kapelanem wojskowym. W 1921 zosta  powo any do pracy w Kongregacji
Rozkrzewiania Wiary w Rzymie, wyk adaj c jednocze nie patrologi  w seminarium rzymskim:
w 1925 mianowany przez Pius XI wizytatorem apostolskim w Bu garii i konsekrowany na
biskupa. Po dziewi cioletniej dzia alno ci w Sofii zosta  delegatem na Grecj  i Turcj ,
najpierw w Stambule, a od 1937 w Atenach. 23 grudnia 1944 mianowany przez Piusa XII
nuncjuszem we Francji, gdzie dotychczasowy nuncjusz i biskupi kolaborowali z marsza kiem
Petainem, w zwi zku z czym nowy rz d francuski domaga  si  dymisji 33 biskupów
francuskich. Roncallemu uda o si  temu zapobiec i z agodzi  napi cia we Francji. Od 1951 by
sta ym obserwatorem papie a przy UNESCO w Pary u. 12 stycznia 1953 zosta  arcybiskupem
(patriarch ) Wenecji i kardyna em. Wybrany papie em zosta  28 pa dziernika 1958 by  mo e
w zamierzeniu kardyna ów jako „papie  przej ciowy” w wieku 77. Jednak jego pontyfikat
otworzy  przed Ko cio em nowe i wa ne drogi w przysz

. Na pocz tku papieskiego

us ugiwania wyznaczy  sobie trzy zadania: odbycie synodu dla miasta Rzymu, poprzez który
zamierza  nada  nowe impulsy duszpasterstwu i  yciu w wierze; drugim zadaniem by o
zreformowanie kodeksu prawa kanonicznego. (Prace nad nim rozpocz y si  wkrótce po
obj ciu przez niego urz du i zako czy y si  podpisaniem

Kodeksu Prawa Kanonicznego

  w

1983 przez Jana Paw a II; trzecim zadaniem by o zwo anie II Powszechnego Soboru
Watyka skiego. W zwi zku z tym papie  wyja ni  cel tego zgromadzenia: Ko ció  winien si
dostosowa  do wymogów epoki; 14 czerwca u

 z kolei, po raz pierwszy, s owa

„aggiornamento”, „udzisiejszenie Ko cio a”. Papie  Jan XXIII 25 grudnia 1961 zwo

 sobór

na rok 1962, a jego rozpocz cie wyznaczy  na 11 pa dziernika 1962. Pierwsza sesja trwa a do 8
grudnia 1962, drugiej sesji ju  nie do

. Pierwsza encyklika Jana XXIII „Ad Petri Cathedram”

by a jego encyklik  inauguracyjn  na urz dzie (29 czerwca 1959); zawiera oficjaln  zapowied
soboru. Dla upami tnienia setnej rocznicy  mierci Jana Vianney, proboszcza z Ars, napisa
drug  encyklik , która by a po wi cona trosce o stan kap

ski (1 sierpnia 1959). 26 wrze nia

1959 ukaza a si  encyklika po wi cona modlitwie ró

cowej. Czwarta encyklika zajmuje si

problemem pracy misyjnej (29 listopada 1959). Podkre la si  w niej szczególnie niezb dno
posiadania rodzimej hierarchii i znaczenie ludzi  wieckich w pracy misyjnej. Z powa nym
rezonansem spotka a si  encyklika spo eczna

„Mater et Magistra”

 (15 maja 1961). Szósta

encyklika — z okazji 1500. rocznicy  mierci papie a Leona Wielkiego — po wi cona jest
jedno ci Ko cio a. 1 czerwca 1962 ukaza a si  encyklika, której tematem by a pokuta. Ostatnia
encyklika papie a,

„Pacem in terris”

 (11 kwietnia 1963), na temat pokoju w ród wszystkich

narodów, w wolno ci i sprawiedliwo ci, wywar a wielki wp yw. Papie  sam raczej by
zakotwiczony w tradycji: po tej linii id  jego wskazania w kwestii interpretacji Biblii, jego
obstawanie  przy   acinie  jako  w

ciwym  j zyku  studiów  teologicznych  i  sprzeciw  wobec

61

francuskich ksi y robotników. Równie  pobo no  i g boka religijno  papie a
charakteryzowa y si  tradycjonalizmem, tak jak  wiadcz  o tym zarówno jego „Dziennik
duchowy”, jak i jego „Duchowy testament”. Tym g boko religijnym nastawieniem 

 te

papie  przez ostatnie miesi ce, kiedy ju  zdawa  sobie spraw  z nieuleczalnej choroby, na któr
cierpia . Na pocz tku roku 1963 pogorszy  si  jego stan zdrowia. W drugi dzie  Zielonych

wi t, 3 czerwca 1963, papie  umar . Okre lenia, jakie mu nadano: „Jan Dobry, Dobry Papie

Jan”, wyra aj  nie tylko istot  jego charakteru i dzia ania, ale i sympati , jak  si  cieszy  ze
strony wszystkich. Jako „papie  soborowy” rozpocz  swym pontyfikatem nowy rozdzia  w
dziejach papiestwa. Beatyfikowany przez Jana Paw a II w 2000 r.

Pawe  VI (21.VI.1963-VIII.1978)

Giovanni Battista Montini, ur. 28 wrze nia 1897 w pobli u Brescii, w 1920 otrzyma

wi cenia kap

skie i po dalszych studiach wst pi  do s

by dyplomatycznej Stolicy  wi tej.

W 1923 pracowa  w nuncjaturze w Warszawie, w 1924 przeszed  do pracy w sekretariacie
stanu. Do roku 1933 pe ni  ponadto funkcje duchowego asystenta przy Unii Studentów
Katolickich W och. W 1937 zosta  Montini substytutem (podsekretarzem stanu), przez co sta
si  jednym z najbli szych wspó pracowników Piusa XII. W 1944 obj  urz d do spraw
wewn trznoko cielnych w sekretariacie stanu. 1 lutego 1954 zosta  arcybiskupem Mediolanu.
Tam po wi ci  si  reformie duszpasterstwa w duchu czasu, liturgicznej odnowie i kontaktom z
mo liwie  najszerszymi  warstwami  spo ecze stwa.  Na  pierwszym  konsystorzu  Jana  XXIII
zosta  mianowany kardyna em. Jako arcybiskup i kardyna  bra  udzia  w pierwszej sesji II
Soboru Watyka skiego. Wybrany papie em 21 czerwca 1963. Bezpo rednio po wyborze
wyznaczy  otwarcie drugiej sesji soboru na 29 pa dziernika 1963; kontynuacj  soboru uzna
bowiem za najwa niejsze zadanie pontyfikatu. 14 wrze nia 1964 otwar  trzeci  sesj  soboru,
która sta a si  jego punktem szczytowym: uchwalono Dogmatyczn  Konstytucj  o Ko ciele.
Poza trosk  o sobór po wi ci  si  równie  papie  reformie Kurii, któr  zamierza
umi dzynarodowi . 7 grudnia 1965 odby a si  ostatnia sesja, a nazajutrz, 8 grudnia, uroczyste
zamkni cie obrad soborowych. Wkrótce po soborze utworzono komisje posoborowe. Wielkie
znaczenie mia y poszczególne decyzje Paw a VI wprowadzaj ce postanowienia Soboru
Watyka skiego II oraz encykliki:

„Ecclesiam suam”

 z 6 sierpnia 1964 o Ko ciele;

„Mysterium

fidei”

 z 3 wrze nia 1965 o Eucharystii; „Sacerdotalis coelibatus” z 24 czerwca 1967 o celibacie

kap

skim;

„Humanae vitae”

 z 25 lipca 1968 o ma

stwie, mi

ci ma

skiej i regulacji

urodzin;

„Populorum progressio”

 z 26 marca 1967 o rozwoju i post pie. Do wa nych

wypowiedzi w ramach magisterium papieskiego zalicza si  te  „Credo”, og oszone 30 czerwca
1968. Wielk  wag  przyk ada  Pawe  do nominacji kardynalskich: w 1969 liczba kardyna ów
wzros a do 136, chodzi o o podkre lenie uniwersalno ci Ko cio a i uczynienie kolegium
kardynalskiego bardziej owocnym. W 1964 utworzy  Sekretariat dla Religii
Niechrze cija skich, w 1969 dla Niewierz cych. Papie  spotka  si  w roku 1964 w Jerozolimie
i w 1967 w Konstantynopolu z ekumenicznym patriarch  Athenagorasem I. 7 grudnia 1965
uroczy cie zniesiono wielk  ekskomunik  rzucon  na Ko ció  prawos awny w roku 1054. Sta o
si  widoczne,  e Pawe  VI w dialogu upatrywa  powa ny krok na drodze ku zjednoczeniu
chrze cijan Jako pierwszy papie  podj  podró e do rozmaitych cz ci  wiata: w 1964 do
Ziemi  wi tej, na Kongresy Eucharystyczne w Bombaju (1964) i w Bogocie (1968), w 1967 do
Fatimy w Portugalii, w 1969 do Genewy i w tym samym roku do Afryki. W 1965 wyst pi  na
Zgromadzeniu Ogólnym ONZ w Nowym. Pod koniec 1970 roku odwiedzi  Daleki Wschód.

62

Jan Pawe  I (26.III.1978-28.IX.1978)

Albino Luciani, ur. 17 pa dziernika 1912 w Canale d'Agordo w prowincji Belluno,

pochodzi  z bardzo ubogiej rodziny. W 1935 otrzyma

wi cenia kap

skie, a po dwuletnim

okresie duszpasterzowania zosta  wyk adowc  i prorektorem seminarium duchownego Belluno,
w 1958 biskupem Vittorio Veneto i w 1969 arcybiskupem (patriarch ) Wenecji, w 1973 za
kardyna em. Papie em zosta  wybrany 26 sierpnia 1978, przyj  imi  obu swych
poprzedników, Jana XXIII i Paw a VI. Wybór takiego imienia mia  by  jego programem:
zamierza  podj

 podstawowe tematy obu swych poprzedników. Zmar  na atak serca po 33-

dniowym pontyfikacie, 28 wrze nia 1978, i zosta  pochowany w krypcie Bazyliki  w. Piotra.

Jan Pawe  II (16.X.1978, feliciter regnans)

Karol Wojty a, ur. 18 maja 1920 w Wadowicach, kardyna -arcybiskup Krakowa, wybrany

papie em 16 pa dziernika 1978.

Zasadnicza cz

 niniejszej publikacji dotyczy osoby i nauczania Jana Paw a II i obejmuje:

nauczanie Jana Paw a II — dokumenty, kalendarium Karola Wojty y, bibliografi  Karola
Wojty y, kalendarium Jana Paw a II, bibliografi  Jana Paw a II, komentarze do nauczania Jana
Paw a II i jego poszczególnych dokumentów, kronik  Pielgrzymek do Polski.