prof. dr hab. n. med. Zbigniew Kopański
i wsp.
Collegium Medicum
Uniwersytet Jagielloński
Collegium Masoviense – Wyższa Szkoła Nauk o
Zdrowiu
Początki ratownictwa medycznego na
ziemiach polskich
prof. dr hab. n. med. Zbigniew Kopański
i wsp.
Collegium Medicum
Uniwersytet Jagielloński
Collegium Masoviense – Wyższa Szkoła Nauk o
Zdrowiu
Początki ratownictwa medycznego na
ziemiach polskich
Krótki rys historii ratownictwa
medycznego na świecie
1797
G
łówny lekarz Napoleona wprowadza system przedszpitalny
maj
ący na celu segregowanie i transportowanie rannych z
pola bitwy do stacji ratowniczych.
1. W Królestwie Polskim resuscytacja otrzymuje status prawny.
1839
Rada Lek arska publikuje w Warszawie
„Wiadomości o
ratowaniu osób w stanie pozornej
śmierci będących albo
nagle utrat
ą życia zagrożonych”.
lata 60 XIX w. Rozpocz
ęcie działalności cywilnych służb
ratownictwa medycznego w Cincinnati i w Nowym Jorku.
1865
Szpital komercyjny w Cincinnati tworzy s
łużbę ratownictwa
medycznego.
1866
Edward B. Dalton, lekarz i inspektor sanitarny przy nowojorskiej
Miejskiej Radzie Zdrowia oraz Szpital Bellevue Hospital w
Nowym Jorku wprowadzaj
ą pierwszy miejski system
pogotowia ratunkowego.
1877
Towarzystwo Ratownictwa Medycznego im.
św. Jana (Anglia)
wprowadza w Anglii kursy pierwszej pomocy dla
pracowników kopal
ń, sektora kolejnictwa i hutnictwa.
Szkolenia wkrótce obejmuj
ą również policję.
1879
Nowojorskie zgromadzenie ustawodawcze uchwala ustaw
ę o
pogotowiu ratunkowym
1879
W Anglii powstaje okre
ślenie „pierwsza pomoc”.
Współczesna historia ratownictwa
medycznego
1958
Peter Safar wprowadza oddychanie usta-usta.
1960
Udowodniono skuteczno
ść RKO.
1966
Krajowa Akademia Nauk publikuje Accidental Death and
Disability: The Neglected Disease of modern Society
(
„Wypadki jako przyczyna zgonów i niepełnosprawności:
Lekcewa
żona choroba współczesnego społeczeństwa”).
1966
Ustawa o bezpiecze
ństwie drogowym z 1966 r. wprowadza
program ratownictwa medycznego w Departamencie
Transportu.
1966
Eugene Nagel szkoli stra
żaków z Miami w zakresie RKO.
1967
Lancet publikuje w dn. 5 sierpnia wnioski z projektu MCCU
realizowanego w Belfa
ście.
1967
Dr Nagel zaczyna gromadzi
ć dane telemetryczne o EKG, rok
pó
źniej przedstawia swoje wnioski i propozycję dotyczącą
defibrylacji naczelnikowi stra
ży pożarnej.
1968
AT&T wyznacza numer 911 jako ogólnokrajowy ameryka
ński
numer alarmowy.
1968
Za
łożony zostaje American College of Emergency Physicians
(Ameryka
ński Koledż Lekarzy-Ratowników).
1973
I Europejski Kongres Medycyny Katastrof.
1973
Fundacja im. Roberta Wooda Johnsona przeznacza 15
milionów dolarów na dofinansowanie 44 projektów z zakresu
ratownictwa medycznego w 32 stanach i w Portoryko.
1973
W Stanach Zjednoczonych wprowadzona zostaje ustawa o
systemach s
łużb ratownictwa medycznego.
1973 AHA zaleca ogólnodost
ępne szkolenia w zakresie RKO.
1973
Pierwsze programy w zakresie praktyki medycyny ratunkowej w
Stanach Zjednoczonych.
1979
Systemy opieki pourazowej: Opublikowane zostaje studium dla
dwóch hrabstw.
1980
Technicy-ratownicy na przedmie
ściach Seattle zostają
przeszkoleni w zakresie defibrylacji.
1980
Medycyna ratunkowa staje si
ę w Stanach Zjednoczonych
uznawan
ą specjalizacją medyczną.
1981
Ustawa dostosowuj
ąca przepisy innych ustaw do ustawy
bud
żetowej (Omnibus Budget Reconciliation Act) zapewnia
finansowanie ratownictwa medycznego z grantów
ramowych stanowej s
łużby zdrowia i likwiduje finansowanie
w ramach ustawy o systemach s
łużb ratownictwa
medycznego.
1982
W Stanach Zjednoczonych powstaje Krajowe Towarzystwo
Lekarzy Ratownictwa Medycznego (National Association of
EMS Physicians).
1984
Program ratownictwa medycznego dla dzieci zapewnia
finansowanie w ramach ustawy o zdrowiu publicznym w celu
udoskonalenia pediatrycznego ratownictwa medycznego.
1985
Krajowa Rada Badawcza (National Research Council)
publikuje:
„Injury in America: A continuing Public health
Problem
” (Wypadki w Ameryce: stały problem w dziedzinie
zdrowia publicznego).
1988
Narodowa Administracja Bezpiecze
ństwa Drogowego (National
Highway Traffic Safety Administration) rozpoczyna stanowy
program oceny technicznej ratownictwa medycznego
opieraj
ący się na dziesięciu najważniejszych elementach
ratownictwa medycznego.
1990
Ustawa o systemach opieki pourazowej i ich rozwoju (The
Trauma Care Systems and Development Act) zach
ęca do
tworzenia powszechnych systemów opieki pourazowej i
zapewnia finansowanie dla poszczególnych stanów.
1991
Podczas konferencji w opactwie Utstein w Norwegii
opracowano wzorzec z Utstein.
1991
Medycyna katastrof wchodzi do programów nauczania na
polskich uczelniach medycznych.
1992
Akademia Medyczna we Wroc
ławiu organizuje pierwszą
Zimow
ą Szkołę Medycyny Ratunkowej.
1993
W Stanach Zjednoczonych opublikowane zostaj
ą ujednolicone
elementy danych i definicje w zakresie przedszpitalnego
ratownictwa medycznego.
1993
Opublikowane zostaje
„Emergency Medical Services for
Children
” (Ratownictwo medyczne dzieci), zwracające uwagę
na braki w zakresie pomocy w nag
łych przypadkach
pediatrycznych w Ameryce.
1995
W Inowroc
ławiu odbywa się I Międzynarodowe Forum
Medycyny Ratunkowej.
1995
Szkockie Pogotowie Ratunkowe (Scottish Ambulance Service)
uzyskuje status funduszu.
1996
EMS Agenda for the Future (Plan przysz
łych działań w zakresie
ratownictwa medycznego).
A teraz o Polsce…
—
Już 1604 roku ze środków fundacji Hieronima Gadomskiego
powstaje w Sandomierzu nad Wisłą klasztor i szpital niosący
pomoc ofiarom Wisły.
—
W 1775 r. zostaje wydrukowana pierwsza książki o
ratownictwie „ 0 ratowaniu tonących " ks. A. Czartoryskiego.
Na pocz
ątki ratownictwa medycznego w
Polsce z
łożyła się również działalność wielu
ludzi w wielu miastach Polski obj
ętej zaborami.
Dat
ą godną odnotowania jest rok 1839, kiedy
to Rada Lekarska publikuje w Warszawie
„Wiadomości o ratowaniu osób w stanie
pozornej
śmierci będących albo nagle utratą
życia zagrożonych”.
ł w Polsce Towarzystwo
Ratunkowo -Ochotnicze. Potrzeby istnienia takiej organizacji
nie dostrzegano a
ż do czasu po żaru teatru Ring w Wiedniu
w 1881 .
Jedn
ą z pierwszych organizacji zajmujących się
ratowaniem ludzi, by
ła powstała w Kaliszu w 1898r.
Organizacja pod nazw
ą ,,Cesarskie Towarzystwo
Ratowania Ton
ących”. Po rozszerzeniu się i powiększała
da
ła ona podstawy utworzonemu w roku 1962 W odnemu
Ochotniczemu Pogotowiu Ratunkowemu funkcjonuj
ącemu
do dzisiaj
że znaczenie dla powstawania ratownictwa medycznego
Polsce, mia
ły również wydarzenia z grudnia 1890r. Wtedy
to w Krakowie wybuch
ł duży pożar, w którym zginał
w
łaściciel firmy Kretschemer. Wydarzenia te w
znacznym stopniu przyczyni
ły się do zorganizowania
pierwszego w Polsce pogotowia ratunkowego. G
łównym
inicjatorem powstania pogotowia by
ł Arnold Bagnet
pó
źniejszy znany okulista, dr Alfred Opaliński profesor UJ
oraz W incenty Eminowicz ówczesny naczelnik Stra
ży
Po
żarnej. Pomoc w tej inicjatywie dał dr Jaromir Mundy
oraz Jan W ilczek organizatorzy Wiede
ńskiego pogotowia.
Tak powsta
ło ,,Krakowskie Ochotnicze
Towarzystwo Ratunkowe
”, które swoją
dzia
łalność rozpoczęło
6 czerwca 1891 roku.
I t
ę datę przyjmujemy jako powstanie
pierwszego Pogot owia Ratunkowego w
Polsce. God
łem Towarzystwa był biały krzyż na
niebieskim t le. Towarzystwo by
ło organizacją
samorz
ądną i społeczną .
W Warszawie inicjat orami powstania pogotowia
byli arystokrata Konstanty hr. Prze
ździecki oraz
lekarz i dzia
łacz społeczny dr Józef Zawadzki.
Zawadzki mia
ł już doświadczenie, w 1890 r.
praktykowa
ł w stacji ratunkowej w Wiedniu. Z
kolei Prze
ździecki na własny rachunek
sprowadzi
ł karetkę i sprzęt ratowniczy z Wiednia
na Wystaw
ę Higieniczną urządzoną w
Warszawie
Projekt nowej instytucji sporz
ądzili już w
1895 r. i wyst
ąpili z nim do władz w
Petersburgu. W styczni u 1896 r.
ukonstytuowa
ł się już komitet
organizacyjny, a 22 lipca 1897 r. na miasto
wyjecha
ł pierwszy ambulans.
Tego pami
ętnego dnia przechodnie ujrzeli szpitalnego typu
karetk
ę, przystosowaną do umieszczania w niej w razie
potrzeby chorego na noszach. Za matowymi szybami
rysowa
ły się niewyraźne sylwetki lekarza i sanitariuszy.
Ostrym k
łusem pary niedużych rączych koni mknęła przez
ulic
ę na miejsce wypadku. Karetka miała na boku
wymalowany znak czerwonego krzy
ża wpisany w
sze
ścioramienną gwiazdę (znak pogotowia), je ździe
towarzyszy
ł dźwięk trąbki. "Trąbka Pogotowia, siedz ący
obok wo
źnicy sanitariusz sygnalizowa ł przejazd i
oczyszcza
ł dla niego drog ę.
Ludzie stawali na chodnikach, ogl
ądali się za znikającą w fali
ruchu ulicznego niespodziank
ą i komentowali to pożądane
zjawisko na warszawskim bruku.
Wkrótce tr
ąbka Pogotowia zdobyła sobie ogromną
popularno
ść wśród wszystkich warstw obywateli" - pisał
Rogowicz Od 1909 roku Pogotowia Ratunkowego
Towarzystwa Dora
źnej Pomocy Lekarskiej w Warszawie
wzbogaci
ło się o samochód. Anegdotycznie w zachowaniem
jednak pe
łnych realiów typowych dla tamtych czasów brzmi
relacja reportera Kuriera Warszawskiego dotycz
ąca opusu
pierwszych prób samochodowego ambulansu.
O nowym nabytku Kurier pisa
ł tak: „Samochód
wypróbowa
ł najprzód inż. Krzyżanowski, członek
zarz
ądu przędzalni. Później na szybkość i
wytrzyma
łości - prezes i sekretarz zarządu, dopiero
po zupe
łnym doprowadzeniu do sprawności oddano
go Pogotowiu Ratunkowemu. Auto je
ździ w
godzinach od 11 rano do 11 wieczorem W okresie
najwi
ększej liczby wypadków. Po przyjęciu drugiego
palacza je
ździć będzie bez przerwy".
Zmiany w polskim systemie ratownictwa medycznego zapoczątkowane zostały w
1991 r., kiedy na akademiach medycznych wprowadzono zakłady medycyny
katastrof. Nazwa zakładu medycyny katastrof nie odzwierciedlała dokładnie
jego celów dydaktycznych, ponieważ zajmował on się w ramach
podstawowego programu nauczania wypadkami masowymi i klęskami
żywiołowymi, ale również przedszpitalną pomocą medyczną. W drugiej
połowie lat dziewięćdziesiątych zakłady te przemianowano na zakłady
medycyny ratunkowej i medycyny katastrof lub po prostu zakłady medycyny
ratunkowej.
Oczekuje się, że zakłady te staną się ośrodkami akademickimi dla nowo
powstających w całym kraju wydziałów ratownictwa.
Medycynę ratunkową zawsze kojarzono ze środowiskiem
pozaszpitalnym, ponieważ do niedawna nie istniał w Polsce żaden
wydział ratownictwa. Sprawy związane z ratownictwem medycznym
omawiano w latach dziewięćdziesiątych podczas Zimowych Szkół
Medycyny Ratunkowej organizowanych przez Wrocławską Akademię
Medyczną oraz Międzynarodowego Forum Medycyny Ratunkowej
organizowanego przez Akademię Medyczną im. Karola Marcinkowskiego
w Poznaniu.
Te dwa coroczne spotkania służyły jako forum do prezentacji badań i
koncepcji oraz nawiązywania kontaktów w celu zapewnienia
rozwoju ratownictwa medycznego oraz medycyny ratunkowej w
Polsce. Dzięki dalekowzroczności osób, które organizowały te
dwie konferencje i w nich uczestniczyły, specjalizacja kliniczna w
zakresie medycyny ratunkowej stała się w maju 1998 r.
rzeczywistością i rozpoczęła się reforma przedszpitalnej pomocy
medycznej.
Historia ratownictwa medycznego pokazuje, że projektowanie systemu
ratownictwa medycznego składa się z jasno określonych i istotnych
etapów, do których należą:
—
rozpoznana potrzeba publiczna
—
wsparcie polityczne
—
pomoc finansowa
—
zapewnienie jakości
W ostatnim dziesi
ęcioleciu ujednolicenie terminologii i
lepsze metody badawcze pozwoli
ły pogłębić naszą
wiedz
ę o projektowani u systemów ratownictwa
medycznego. Wci
ąż jeszcze brak jest jednak
wystarczaj
ących danych o ratownictwie medycznym,
dowodz
ących jego skuteczności. W ciągu następnej
dekady ewolucja systemów ratownictwa medycznego
musi zmierza
ć w kierunku integracji z systemem opieki
zdrowotnej.