Prof. dr hab. Tomasz Maruszewski

Psychologiczne podstawy komunikacji

Wykład 5.

Emocje w procesie komunikacji

1. Procesy oceny przy powstawaniu emocji podstawowych i wtórnych (ryciny na podstawie prac LeDoux)

2. Konsekwencje uruchomienia drogi dolnej

W wypadku uruchomienia drogi dolnej komunikacja jest „komunikacją między ciałami migdałowatymi” komunikujących się osób.
Wszelkie zakłócenia komunikacji na tym poziomie mają charakter automatyczny i są w zasadzie „nienaprawialne”.
Zawężenie pola uwagi, niezdolność do dostrzegania innych punktów widzenia (egocentryzacja). Hipoteza Easterbrooka i jej współczesne rozwinięcia (spostrzeganie i pamięć tunelowa).
Uszkodzenia ciała migdałowatego w wyniku traumy we wczesnym dzieciństwie upośledza komunikację emocjonalną z niemal wszystkimi ludźmi. Jednostka nie potrafi również komunikować się ze sobą.
Jednostka w niewielkim stopniu uświadamia sobie własne deficyty. Nie ma okazji do sprawdzenia, że jej sposób komunikowania jest odmienny od sposobów wykorzystywanych przez innych ludzi
Bodźce wykorzystywane w tej formie komunikacji mają dobrze określone znaczenie biologiczne, a zatem wyzwalają działania związane z realizacją „motywów i potrzeb niższych”.
Zachowania sterowane przez takie bodźce cechują się znaczną dynamiką, a raz uruchomione mają właściwości „balistyczne”. Nie można ich przerwać, zanim nie zostanie osiągnięty pewien cel.
Zachowania pozornie sterowane przez drogę górną, a faktycznie przez dolną. Sejm w czasie debaty nad raportem komisji badającej sprawę Rywina. Silne emocje spowodowały, że największą popularność zdobyły dwa raporty przedstawiające skrajnie rozbieżne stanowiska (polaryzacja poglądów wynikała z silnego afektu oraz z syndromu myślenia zbiorowoego).
Możliwości kontroli związane są z uruchomieniem emocji konkurencyjnej w stosunku do już istniejącej (np. w miejsce paniki pojawia się wściekłość).
Zachowania cechują się małym stopniem wyrafinowania i precyzji (ucieczka w czasie pożaru kina). Ludzie w niewielkim stopniu uwzględniają potrzeby i zachowania innych.

3. Konsekwencje uruchomienia drogi górnej

W wypadku uruchomienia drogi górnej komunikacja zachodzi między korą mózgową nadawcy i korą mózgową odbiorcy.
Komunikaty odbierane są i interpretowane w świetle własnego doświadczenia zapisanego w pamięci. Mogą wyzwalać zachowania związane z motywami i potrzebami „wyższymi”.
Interpretacja komunikatów „z drogi górnej” uzależniona jest także od oddziaływania kultury oraz od treningu społecznego (jaką emocję ujawnia osoba na zdjęciu).
Proces interpretacji ma charakter kontrolowany i może ulegać zmianom w trakcie komunikacji.
Kontrola dotyczy oceny bodźca, a także opiera się na uświadomieniu sobie konsekwencji własnych zachowań.
Zachowania cechują się zróżnicowaną dynamiką od umiarkowanej do znacznej.
Zachowania mają charakter wyrafinowany i są bardziej dostosowane do wymagań społecznych (prośba o wyświadczenie przysługi ze strony szefa wymaga bardzo subtelnych zabiegów, kiedy szef nie grzeszy uczynnością).

4. Interpretacja znaczenia komunikatu

Podobna jest ona do procesów występujących przy uruchomieniu drogi górnej. Występuje tu jednak słabsza komponenta wegetatywna, a cały proces może być „zimny”.
Obejmuje dwa niezależne procesy: określenie stopnia dopasowania odebranego komunikatu do już istniejących kategorii i włączenie komunikatu do tych kategorii.
Włączenie do kategorii może wymagać modyfikacji tej kategorii. Wielkość modyfikacji uzależniona jest od wielkości rozbieżności między komunikatem i kategorią.
Znaczenie rozbieżności
W wypadku rozbieżności niewielkiej lub zerowej komunikat jest ignorowany, ponieważ jest już dokładnie znany. Pojawia się nuda - emocja o znaku ujemnym.
W wypadku rozbieżności umiarkowanej pojawia się asymilacja lub akomodacja. Jednostka albo modyfikuje własny system poznawczy albo po prostu uwzględnia komunikat w działaniu. Emocje mają znak dodatni - są to zainteresowanie lub ciekawość.
W wypadku rozbieżności znacznej następuje odrzucenie komunikatu. Jest on zbyt różny od istniejących struktur poznawczych. Pojawiają się emocje o znaku ujemnym: strach przerażenie lub złość na nadawcę. Przykład: reakcje ludzi na wprowadzenie stanu wojennego. Vercors - Milczenie morza.
Źródło: teoria reakcji na rozbieżność informacji Łukaszewskiego oraz teoria adaptacji do poziomu niezgodności.
Wniosek ogólny: przed nadaniem komunikatu trzeba sprawdzić, w jakim on pozostaje stosunku do wiedzy odbiorcy. Przykład: podatek liniowy, wprowadzenie euro.

Przykład analizy znaczenia komunikatu: przekazy telewizyjne dotyczące zwolnienia jednego z zabójców księdza Popiełuszki

5. Odtworzenie metaforycznego znaczenia komunikatu

W wielu wypadkach nie można pewnych treści zakomunikować wprost: czasami jest to niemożliwe ze względu na ograniczenia zewnętrzne, czasami ze względu na złożoność komunikatu.
Metafora jest komunikatem, którego znaczenie odczytywane jest w zindywidualizowany sposób. Ta indywidualizacja różni ją od symbolu, który ma znaczenie ustalone społecznie.
Metafora składa się z dwóch elementów: tematu i nośnika. Temat ma charakter abstrakcyjny, zaś nośnik konkretny.
Nośnik metafory może być nie tylko sformułowany w postaci słownej (np. w poezji), ale może mieć postać plastyczną (dzieło architektoniczne, obraz) czy muzyczną. Muzyka Preissnera przesycona jest smutkiem i nostalgią, a niekiedy („Niebieski”) zawiera elementy patetyczne.
Rozumienie metafor wymaga złożonych umiejętności poznawczych i zabiera większą ilość czasu aniżeli rozumienie innych płaszczyzn komunikatu.
Rozumienie metafor plastycznych i muzycznych nie wymaga znajomości języka twórcy, ponieważ wykorzystują one uniwersalny język emocji.
Ponieważ metafory rozumiane są w sposób zindywidualizowany, jednostka może nakładać na nie własny system znaczeń i w efekcie są one obiektem projekcji.
Co oznacza „Układ Warszawski” i „układ warszawski”.
IV Rzeczpospolita – symbol, czy metafora.
Trudno jest rozstrzygnąć, czy interpretacja danej metafory ma charakter zindywidualizowany, czy projekcyjny. Pewną wskazówką może być interpretowanie innych metafor.

6. Znaczenie orientacji we własnych emocjach

Aleksytymia jest syndromem osobowości, którego cechą osiową jest zaburzenie orientacji we własnych emocjach.
Brak dostępu do własnych emocji dotyczy różnych elementów emocji:

warstwy obrazowej emocji (odczuwanie pobudzenia wewnętrznego, interpretacja komunikatów emocjonalnych docierających z zewnątrz)
warstwy werbalnej (zaburzenia w nazywaniu emocji)
warstwy abstrakcyjnej, dotyczącej rozumienia emocji (przyczyny emocji, wpływ na własne zachowanie, wpływ na zachowanie innych)

Znaczenie orientacji we własnych emocjach

Aleksytymia diagnozowana jest za pomocą metod opartych na samoopisie (TAS26, TAS20, ALEX40).
Na jej „psychometryczny obraz” składają się:

trudności w werbalizacji doznań emocjonalnych
ubóstwo wyobraźni i marzeń na jawie
słabość wglądu we własne doznania emocjonalne
niska pobudliwość emocjonalna
myślenie konkretne.

Ponieważ aleksytymik ma trudności w poznaniu własnych doznań, może mieć również kłopoty w interpretacji komunikatów pochodzących od innych osób.

Prof. dr hab. Tomasz Maruszewski

Wykład 5.

1. Procesy oceny przy powstawaniu emocji podstawowych i wtórnych (ryciny na podstawie prac LeDoux)

2. Konsekwencje uruchomienia drogi dolnej

W wypadku uruchomienia drogi dolnej komunikacja jest „komunikacją między ciałami migdałowatymi” komunikujących się osób.

Wszelkie zakłócenia komunikacji na tym poziomie mają charakter automatyczny i są w zasadzie „nienaprawialne”.

Zawężenie pola uwagi, niezdolność do dostrzegania innych punktów widzenia (egocentryzacja). Hipoteza Easterbrooka i jej współczesne rozwinięcia (spostrzeganie i pamięć tunelowa).

Uszkodzenia ciała migdałowatego w wyniku traumy we wczesnym dzieciństwie upośledza komunikację emocjonalną z niemal wszystkimi ludźmi. Jednostka nie potrafi również komunikować się ze sobą.

Jednostka w niewielkim stopniu uświadamia sobie własne deficyty. Nie ma okazji do sprawdzenia, że jej sposób komunikowania jest odmienny od sposobów wykorzystywanych przez innych ludzi

Bodźce wykorzystywane w tej formie komunikacji mają dobrze określone znaczenie biologiczne, a zatem wyzwalają działania związane z realizacją „motywów i potrzeb niższych”.

Zachowania sterowane przez takie bodźce cechują się znaczną dynamiką, a raz uruchomione mają właściwości „balistyczne”. Nie można ich przerwać, zanim nie zostanie osiągnięty pewien cel.

Możliwości kontroli związane są z uruchomieniem emocji konkurencyjnej w stosunku do już istniejącej (np. w miejsce paniki pojawia się wściekłość).

Zachowania cechują się małym stopniem wyrafinowania i precyzji (ucieczka w czasie pożaru kina). Ludzie w niewielkim stopniu uwzględniają potrzeby i zachowania innych.

3. Konsekwencje uruchomienia drogi górnej

W wypadku uruchomienia drogi górnej komunikacja zachodzi między korą mózgową nadawcy i korą mózgową odbiorcy.

Komunikaty odbierane są i interpretowane w świetle własnego doświadczenia zapisanego w pamięci. Mogą wyzwalać zachowania związane z motywami i potrzebami „wyższymi”.

Interpretacja komunikatów „z drogi górnej” uzależniona jest także od oddziaływania kultury oraz od treningu społecznego (jaką emocję ujawnia osoba na zdjęciu).

Proces interpretacji ma charakter kontrolowany i może ulegać zmianom w trakcie komunikacji.

Kontrola dotyczy oceny bodźca, a także opiera się na uświadomieniu sobie konsekwencji własnych zachowań.

Zachowania cechują się zróżnicowaną dynamiką od umiarkowanej do znacznej.

Zachowania mają charakter wyrafinowany i są bardziej dostosowane do wymagań społecznych (prośba o wyświadczenie przysługi ze strony szefa wymaga bardzo subtelnych zabiegów, kiedy szef nie grzeszy uczynnością).

4. Interpretacja znaczenia komunikatu

Podobna jest ona do procesów występujących przy uruchomieniu drogi górnej. Występuje tu jednak słabsza komponenta wegetatywna, a cały proces może być „zimny”.

Obejmuje dwa niezależne procesy: określenie stopnia dopasowania odebranego komunikatu do już istniejących kategorii i włączenie komunikatu do tych kategorii.

Włączenie do kategorii może wymagać modyfikacji tej kategorii. Wielkość modyfikacji uzależniona jest od wielkości rozbieżności między komunikatem i kategorią.

Znaczenie rozbieżności

W wypadku rozbieżności niewielkiej lub zerowej komunikat jest ignorowany, ponieważ jest już dokładnie znany. Pojawia się nuda - emocja o znaku ujemnym.

W wypadku rozbieżności umiarkowanej pojawia się asymilacja lub akomodacja. Jednostka albo modyfikuje własny system poznawczy albo po prostu uwzględnia komunikat w działaniu. Emocje mają znak dodatni - są to zainteresowanie lub ciekawość.

W wypadku rozbieżności znacznej następuje odrzucenie komunikatu. Jest on zbyt różny od istniejących struktur poznawczych. Pojawiają się emocje o znaku ujemnym: strach przerażenie lub złość na nadawcę. Przykład: reakcje ludzi na wprowadzenie stanu wojennego. Vercors - Milczenie morza.

Źródło: teoria reakcji na rozbieżność informacji Łukaszewskiego oraz teoria adaptacji do poziomu niezgodności.

Wniosek ogólny: przed nadaniem komunikatu trzeba sprawdzić, w jakim on pozostaje stosunku do wiedzy odbiorcy. Przykład: podatek liniowy, wprowadzenie euro.

Przykład analizy znaczenia komunikatu: przekazy telewizyjne dotyczące zwolnienia jednego z zabójców księdza Popiełuszki

5. Odtworzenie metaforycznego znaczenia komunikatu

W wielu wypadkach nie można pewnych treści zakomunikować wprost: czasami jest to niemożliwe ze względu na ograniczenia zewnętrzne, czasami ze względu na złożoność komunikatu.

Metafora jest komunikatem, którego znaczenie odczytywane jest w zindywidualizowany sposób. Ta indywidualizacja różni ją od symbolu, który ma znaczenie ustalone społecznie.

Metafora składa się z dwóch elementów: tematu i nośnika. Temat ma charakter abstrakcyjny, zaś nośnik konkretny.

Nośnik metafory może być nie tylko sformułowany w postaci słownej (np. w poezji), ale może mieć postać plastyczną (dzieło architektoniczne, obraz) czy muzyczną. Muzyka Preissnera przesycona jest smutkiem i nostalgią, a niekiedy („Niebieski”) zawiera elementy patetyczne.

Rozumienie metafor wymaga złożonych umiejętności poznawczych i zabiera większą ilość czasu aniżeli rozumienie innych płaszczyzn komunikatu.

Rozumienie metafor plastycznych i muzycznych nie wymaga znajomości języka twórcy, ponieważ wykorzystują one uniwersalny język emocji.

Ponieważ metafory rozumiane są w sposób zindywidualizowany, jednostka może nakładać na nie własny system znaczeń i w efekcie są one obiektem projekcji.

Co oznacza „Układ Warszawski” i „układ warszawski”.

IV Rzeczpospolita – symbol, czy metafora.

Trudno jest rozstrzygnąć, czy interpretacja danej metafory ma charakter zindywidualizowany, czy projekcyjny. Pewną wskazówką może być interpretowanie innych metafor.

6. Znaczenie orientacji we własnych emocjach

Aleksytymia jest syndromem osobowości, którego cechą osiową jest zaburzenie orientacji we własnych emocjach.

Brak dostępu do własnych emocji dotyczy różnych elementów emocji:

warstwy obrazowej emocji (odczuwanie pobudzenia wewnętrznego, interpretacja komunikatów emocjonalnych docierających z zewnątrz)

warstwy werbalnej (zaburzenia w nazywaniu emocji)

warstwy abstrakcyjnej, dotyczącej rozumienia emocji (przyczyny emocji, wpływ na własne zachowanie, wpływ na zachowanie innych)

Znaczenie orientacji we własnych emocjach

Aleksytymia diagnozowana jest za pomocą metod opartych na samoopisie (TAS26, TAS20, ALEX40).

Na jej „psychometryczny obraz” składają się:

trudności w werbalizacji doznań emocjonalnych

ubóstwo wyobraźni i marzeń na jawie

słabość wglądu we własne doznania emocjonalne

niska pobudliwość emocjonalna

myślenie konkretne.

Ponieważ aleksytymik ma trudności w poznaniu własnych doznań, może mieć również kłopoty w interpretacji komunikatów pochodzących od innych osób.