Prawo karne, wykład 13, 13-01-2017
Wszędzie gdzie ustawodawca mówi o popełnianiu przestępstwa mówi o „czynie”, a nie o „czynie zabronionym”
Karygodność:
Art. 1 § 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.
oznacza to że wymaga się nie tylko żeby czyn był społecznie szkodliwy, ale „ładunek” społecznej szkodliwości musi przekraczać próg znikomości.
ultima ratio – stosuje się je wtedy kiedy mamy do czynienia z zachowaniem się karygodnym – zasługującym na karę.
SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ CZYNU
Co to znaczy społeczna szkodliwość czynu?
Jakie racje decydują o tym, że niektóre czyny są ujęte w kodeksie a niektóre nie? Właśnie to, czy czyn jest społecznie szkodliwy, czy nie (merytoryczny pierwiastek przestępstwa – coś, co od strony merytorycznej decyduje, że mamy do czynienia z zachowaniem zasługującym na karę). Relacja kategorii czynów do uznanego systemu wartości.
przykład bigamii: w Polsce można zawrzeć dwa małżeństwa, które będą ważne w świetle przepisów prawa cywilnego; drugie małżeństwo – jest przeszkoda do zawarcia, ale jest ono i tak ważne, jest to jednak przesłanka do unieważnienia małżeństwa.
Życie jest wartością podstawową, bo jak nie ma życia to nie mam innych wartości.
Kwalifikacja wartości zależy od odniesienia (przykład życie człowieka w systemie nazistowskim – brak uznania Żydów i Romów za ludzi).
Nie ma czegoś takiego jak przestępstwo samo w sobie. Można uważać, że jest jakiś katalog wartości który jest nienaruszalny – prawo naturalne; ale jak zmieni się punkt odniesienia w obowiązującym prawie to wszystko się zmienia.
Jeżeli system wartości da się odtworzyć z Konstytucji to prawodawca też jest skrępowany co do oceny karalności danych kategorii zachowań – to czy są szkodliwe czy nie. Punktem odniesienia dla nas ma być system wartości konstytucyjnych.
Jakie elementy konstytuują społeczną szkodliwość czynu?
Art. 115 § 2. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.
Wynika to z zasady trójpodziału władz. Sądy nie są uprawnione do badania czy dana kategoria zachowań jest społecznie szkodliwa czy nie – o tym decyduje ustawodawca. Sąd ma ocenić tylko czy ten konkretny czyn należący do kategorii czynów która została skryminalizowana przekroczył próg społecznej szkodliwości.
Ocena stopnia społecznej szkodliwości jest arbitralna (przykład: student na kacu wziął ze sklepiku wodę i bułkę, sklepik ledwo co zabezpieczony; ma zapłacić tylko za to co wziął, bez sensu karać go od roku do 10 lat więzienia).
By tę arbitralność ograniczyć jest właśnie art. 115 §2. Sąd ma prawo stwierdzić, sam ocenić społeczną szkodliwość. W tym artykule nie ma wyrażenia wskazującego na przykładowe wyliczenie, więc uznajemy że jest to całość. Okoliczności które nie są wyliczone nie mogą być brane pod uwagę przy ocenie społecznej szkodliwości czynu.
okoliczności – czas, miejsce, zachowanie się pokrzywdzonego
Podobnego przepisu w poprzednim kodeksie nie było. Było społeczne niebezpieczeństwo czynu, a nie szkodliwość. Wzięto to z Rosji.
Trzy ujęcia:
Koncepcja przedmiotowa ujęcia czynu – należy brać pod uwagę okoliczności przedmiotowe czynu zabronionego
Koncepcja kompleksowa – podmiotowa strona – czy sprawca działał z zamiarem czy bez
Koncepcja uniwersalistyczna – brali pod uwagę tak dużo czynników; o społecznym niebezpieczeństwo czynu decydowały wszystkie okoliczności mające określanie kary
U nas jest to ujęcie kompleksowe (art. 115 §2)
Nie zawsze bierzemy pod uwagę wszystkich okoliczności wymienionych w 115; jest to zawsze ocena globalna – całościowa.
Dwie funkcje społecznej szkodliwości – na dwóch płaszczyznach:
Tworzenie prawa – społeczna szkodliwość jest racją kryminalizacji – może kryminalizować tylko te zachowania które są społecznie szkodliwe.
Stosowanie prawa – art. 1 §2 – wzgląd na nią prowadzi w niektórych przypadkach do wyłącznie odpowiedzialności karnej (np. art. 66 – społeczna szkodliwość czynu ma nie być znaczna). Ustawodawca nie konkretyzuje stopnia, mówi bardziej niedookreślenie – „znaczna” itp.
W każdej sprawie karnej musimy ustalić jaki jest rozmiar społecznej szkodliwości czynu – by ustalić czy w ogóle doszło do popełnienia przestępstwa (wyższa niż znikoma); dokładnie ustalenie stopnia szkodliwości społecznej czynu – od tego zależy czy można wyłączyć karalność oraz jak wysoka powinna być kara.
WINA
Wina pełni dwie funkcje:
nulla pena sine cupla – bez winy nie ma odpowiedzialności karnej, wina legitymuje stosowanie kar i innych środków odpowiedzialności karnej,
Art. 1 § 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.
funkcja legitymizująca winy.
funkcja limitacyjna winy – wina limituje, wyznacza nieprzekraczalną dolegliwość reakcji karnej
Art. 53 § 1. Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. (art. 56)
dotyczy wszystkich rodzajów reakcji karnej
Czym wina jest, jak ją definiować?
historycznie jak wina się zmieniała – podręcznik
stosunek psychiczny sprawcy do czynu
sytuacja wyboru – zakładamy że człowiek jest istotą swobodną
podejście psychologiczne: wina może być umyślna (sprawca ma zamiast popełnić czyn zabroniony), nieumyślna (sprawca nie chce popełnić przestępstwa): przy świadomych jest; przy nieświadomych, nieumyślnych – „dopisujemy” winę, żeby móc ukarać; fikcja winy; problem z zachowaniami osób które są niepoczytalne – ta osoba chce dokonać danego czynu, np. zabicie sąsiada, którego psychol uważa za demona
podejście normatywne starsze (kompleksowe) – wina nie polega tyle na tym że sprawca chce popełnić czyn zabroniony, ile na tym że chce w sytuacji kiedy nie powinien chcieć; treść pojęcia winy rozbudowują – dokładają oni tam negatywną ocenę, czyli zarzut; zależność między treścią pojęcia a granicami – jak wprowadza się nową treść to się zawęża granica; ta „zarzucalność” rozwiązywała problem osób niepoczytalnych; dalej został problem nieświadomych czynów
równie dobrze można by go nazwać „psychologicznym nowszym”, jest ono przejściem które zachowuje wszystkie elementy
czyste normatywne (nowsze) – oni wyrzucili z pojęcia winy „stosunek psychiczny”, została tylko zarzucalność; wina jest zarzutem który stawiamy sprawcy kiedy popełnił czyn zabroniony kiedy mógł go uniknąć
ww. zmieniały się razem z (naturalistyczno-kauzalne i finalistyczne)
dwa poprzednie są niefunkcjonalne