Do najważniejszych zachowań ryzykownych zalicza się:

- palenie tytoniu,

- używanie alkoholu,

- używanie innych środków psychoaktywnych (narkotyków, środków wziewnych, leków/,

- wczesną aktywność seksualną,

- zachowania agresywne i przestępcze

1. Motywy skłaniające do picia alkoholu to:

- zmniejszenie zahamowań,

- nabranie śmiałości w kontaktach z innymi ludźmi,

- nawiązanie znajomości,

- wprawienie się w stan podniecenia,

- dla odprężenia się, dla zabawy,

- z ciekawości, z nudów,

- zmniejszenie lęku,

- ponieważ wszyscy piją,

- bunt młodzieńczy.

2. Motywy rozpoczynania współżycia seksualnego to:

- pragnienie seksualne,

- ciekawość,

- uległość wobec partnera,

- podniesienie poczucia własnej wartości,

- litość wobec partnera,

- lęk przed porzuceniem przez partnera,

- wpływ alkoholu.

3. Motywy sięgania po narkotyki:

a/ motywy ucieczkowe:

- ucieczka od problemów rodzinnych i szkolnych,

- ucieczka od pustki, nudy i monotonności,

- ucieczka od samotności i lęku,

b/ motywy konformizmu:

- upodabnianie się do innych członków grupy rówieśniczej, aby uzyskać ich uznanie i przyjaźń,

c/ motywy egzystencjalne:

- poczucie bezsensu życia,

- pustka wewnętrzna,

d/ motywy poszukiwania:

- ciekawość (jak działa narkotyk),

- chęć przeżycia czegoś niezwykłego,

e/ motywy prestiżowe i snobistyczne:

- chęć pokazania się bardziej dorosłym,

- pokazanie się jako osoba ważna, ciekawa, wyróżniająca się ponad przeciętność.

Czynniki wykolejania się dzieci i młodzieży:

• związane z samym dzieckiem:
  - opóźnienie rozwojowe, choroby
  - używanie alkoholu i narkotyków
  - niska samoocena, brak szacunku dla samego siebie
  - przeświadczenie, że pod każdym względem nie ma dziecko żadnych szans

• skrajne ubóstwo rodziny, bezrobocie

• bycie dzieckiem osoby nieletniej lub niedojrzałej, zła atmosfera rodzinna (alkoholizm, narkomania, wykorzystywanie dziecka)

• w niektórych przypadkach życie w placówce opiekuńczo-wychowawczej

• brak ofert kulturalnego spędzania wolnego czasu, brak zainteresowania młodzieżą w miejscu zamieszkania

• ALE NAJWAŻNIEJSZY TO BRAK WSPARCIA W RODZINIE !!

5 kategorii czynników ryzyka:

• fizjologiczno-genetyczne: nadpobudliwość, reakcje alergiczne, dziedziczność, poziom cukry we krwi

• poznawczo-emocjonalne: kształtowanie się systemu wartości, rozwój motywacji, procesów myślenia i procesów emocjonalnych - strategie rozwiązywania problemów, poszukiwania sensu życia lub niezaradność w konfrontacji z lękiem i depresją

• behawioralne: odreagowywanie, nieumiejętność rozwiązywania problemów, niska samokontrola, trudności w osiąganiu celów

• sieć społeczna: wzajemne interakcje społeczne, w jakich znajduje się nastolatek

• społeczno-kulturowe: kulturowe oczekiwania od młodzieży, wpływ środków masowej informacji, poglądy na temat młodzieży, wzorce zachowań seksualnych

Młodzież podejmuje zachowania dysfunkcjonalne głównie na skutek 3 zmiennych:

• stresów

• braków w zakresie umiejętności (rozwiązywania problemów, porozumiewania się, adekwatnej samooceny itp.)

• sytuacyjnej presji (ze strony grupy rówieśniczej)

Zaburzenie zachowania jest wypadkową wzajemnych interakcji między 3 grupami zmiennych:

• zmiennych wyjściowych i podstawowych:
  - struktura społeczno-demograficzna: wykształcenie i zawód rodziców, ich przekonania religijne oraz struktura rodziny
  - socjalizacja:
  ideologia rodziców + klimat domowy + wpływy rówieśników + wpływy środków masowej informacji

• zmiennych społeczno-psychologicznych
  - system osobowości: niska wartość osiągnięć szkolnych, wysoka wartość niezależności, niskie oczekiwanie osiągnięć, nasilony krytycyzm rzeczywistości społecznej i alienację społeczną, niska samoocena, niska religijność itp.
  - system spostrzegania środowiska: struktury bliższe (niski poziom dezaprobaty rodziców wobec zachowań dewiacyjnych, wysoka aprobata rówieśników dla zaangażowania się w zachowania dewiacyjne, dostarczanie wzorców takich zachowań) oraz struktury dalsze (słaba kontrola ze strony rodziców i rówieśników, słabszy wpływ rodziców niż rówieśników)

• zmiennych zachowania społecznego: zachowania dewiacyjne oraz konwencjonalne (akceptowane społecznie)

9 typów adaptacji wg Nowaka (na podstawie typologii Mertona):

• konformizm

• frustracyjna fiksacja (uporczywe trzymanie się celów bez wiary w ich realizację i przy niezdolności do zmiany dotychczas stosowanych środków)

• innowacja w zakresie środków (nowe, nieakceptowane środki, ten sam cel)

• innowacja w zakresie celów (nowe, nieakceptowane cele, te same środki)

• wycofywanie się

• rytualizm

• kontrrytualizm (próba wypełnienia normatywnej pustki własnym rytuałem, powstałym w opozycji do zakwestionowanych norm instytucjonalnych)

• utopia (nowy cel, brak środków)

• bunt

Działania wspomagające, ukierunkowane na konstruktywne zaspokajanie potrzeb rozwojowych młodzieży to:

• okazywanie młodzieży więcej szacunku

• okazywanie młodzieży więcej zaangażowania i zainteresowania

• tworzenie warunków do konstruktywnego eksperymentowania w życiu

• tworzenie warunków do rozwijania kompetencji społecznej

• zapewnienie młodzieży możliwości korzystania z pomocy dorosłych wolontariuszy lub specjalistów

• stworzenie więcej okazji do rozwoju moralnego

• udzielanie pomocy w odnajdywaniu sensu życia