Prawo karne, ćwiczenia 5, 20-03-2017

OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE WINĘ

WINA

• Art. 1 § 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.

• Wszystkie okoliczności wyłączające winę mamy w kodeksie.

• Jakie mamy warunki poniesienia winy?

  • Pierwsza okoliczności wyłączająca winę to wiek – 17 lat lub 15

  • Zdolność do faktycznego i prawnego rozpoznania znaczenia czynu

  • Normalna sytuacja motywacyjna.

STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI

• Art. 26 § 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.

• Art. 26 § 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.

• Jeśli sprawca działał w normalnej sytuacji motywacyjnej, nie można od niego wymagać zachowania zgodnego z daną normą prawną

  • Normalna sytuacja motywacyjna – aby ratować swoje dobro używa dobra innej osoby o tej samej wartości

• Wina – kiedy dobro poświęcone jest równej lub wyższej wartości od dobra ratowanego

BŁĄD

• Błąd to mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy. Nieumyślność jest częstą postacią błędu. Albo nasza świadomość rejestruje więcej albo mniej niż jest w rzeczywistości.

• Rodzaje błędów:

  • urojenie – stan, w którym w naszej psychice ma odzwierciedlenie coś, co nie ma pokrycia w rzeczywistości,

  • nieświadomość – w naszej psychice jest wyobrażenie mniejszego stanu faktycznego niż jest w rzeczywistości.

• Każdy błąd w prawie karnym, żeby wyłączał odpowiedzialność, musi być błędem istotnym – musi odnosić się do znamion czynu zabronionego. Błąd który dotyczy związku przyczynowego. Błąd co do tożsamości jest prawie zawsze błędem nieistotnym, z jednym wyjątkiem – staje się istotny tylko wtedy jeżeli dotyczy jakiś cech które ta osoba posiada i które są określone w znamionach ustawy karnej.

• Mamy trzy główne rodzaje błędów:

  • błąd, co do znamion czynu – art. 28 § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto pozostaje w usprawiedliwionym błędzie, co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego.

    • Nazywany błędem co do stanu faktycznego.

    • Najbardziej klasyczny przykład tego błędu to strzelenie przez myśliwego zamiast do zwierzęcia – do człowieka. Pozostawał w błędzie co do okoliczności znamion. Czy ten błąd możemy uznać za usprawiedliwiony? Żeby uznać za taki, trzeba ustalić poziom wiedzy, jest wtedy usprawiedliwiony jeśli pomimo dochowania reguł ostrożności i zachowania należytej staranności i tak błąd nastąpi.

    • Art. 28 § 1. mówi zarówno o umyślnych, jak i nieumyślnych przestępstwach.

    • Art. 28 §2 KK – „Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który dopuszcza się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy”.

      • Ten paragraf polega na urojeniu.

  • błąd, co do prawa – art. 29. Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

    • Chodzi o sytuację w której w świadomości sprawcy zaistniała jakaś okoliczność wyłączająca winę albo bezprawność.

    • Przykład z kolegą, który za namową kolegi udaje, że chce ojcu tego kolegi ukraść samochód.

    • Tak samo jest w przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej – to też podlega pod 29 kiedy jestem przekonany że istnieje zamach a on jeszcze nie zaistniał.

    • Jeżeli jest nieusprawiedliwiony to sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Przyjmuje wyłącznie postać urojenia.

  • błąd, co do okoliczności wyłączających winę – Art. 30. Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności; jeżeli bądź sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

    • Pierwszy przypadek: kiedy jakiś akt prawny wprowadzono bez vacatio legis – nie mieliśmy możliwości zapoznania się z jakimś aktem prawnym.

    • Drugi przypadek: cudzoziemcy – jeśli zachowanie dotyczy jakiejś elementarnej kwestii życia to nie możemy wyłączyć, ale jeśli mówimy o jakiś normach szczegółowych, np. sposób rozliczenia – to możemy powoływać się na ten błąd z jednym zastrzeżeniem – że nie wykonujemy działalności gospodarczej w sposób profesjonalny.

    • Trzeci przypadek: jeżeli w zakresie jakiegoś przepisu prawnego są istotne rozbieżności w zakresie interpretacji.

    • Ten błąd musi być usprawiedliwiony musimy dołożyć należytej staranności żeby tej sytuacji uniknąć.

    • Jeśli błąd jest nieusprawiedliwiony = nadzwyczajne złagodzenie kary.

NIEPOCZYTALNOŚĆ

• Art. 31 §1 Nie popełnia przestępstwa, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.

  • Kryterium psychiatryczne – choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe lub innego rodzaju zakłócenie czynności psychicznych

    • choroba psychiczna – tego rodzaju choroba która powoduje zmiany mentalne skutkujące nieadekwatnymi zachowaniami jakiejś osoby do otaczającej ją rzeczywistości (schizofrenia paranoidalna),

    • upośledzenie umysłowe – obniżenie sfery intelektu.

  • Kryterium psychologiczne – brak zdolności rozpoznania swojego czynu lub pokierowania swoim postępowaniem.

• Co się orzeka wobec takiej osoby? Np. zamknięcie w zakładzie psychiatrycznym – bez wskazania terminu.

POCZYTALNOŚĆ OGRANICZONA

• Art. 31 § 2. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznawania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

• Art. 31 § 3. Przepisów §1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.

  • Jest to sytuacja którą ustawodawca określa jako zawinienie na przedpolu czynnym. Co zrobić ze sprawcą który dopuścił się kradzieży będąc pod wpływem alkoholu? Czy on mógł pokierować swoim postępowaniem?

  • Różnie różne ustawodawstwa tę kwestię regulują:

    • 1932 r. – w kierunku actio libera in causa – działanie wolne w przyczynie – przerzucano odpowiedzialność na przyczynę sprawczą,

    • W prawie niemieckim – jest odrębny w części szczególnej typ czynu zabronionego który sankcjonuje popełnienie czynu zabronionego w stanie opisanym w tym artykule – w stanie nietrzeźwości bądź odurzenia. Jaką karę za taki czyn wymierzyć? Jest zastrzeżenie że nie może przekroczyć ustawowego zagrożenia przewidzianego za dane przestępstwo.

    • U nas jest koncepcja zawinienia na przedpolu czynnym – moment przypisania winy przerzuca się na przedpole dokonania przestępstwa. Może odpowiadać karnie jeśli przewidywał lub mógł przewidzieć ograniczenie lub wyłączenie poczytalności. Upojenie patologiczne – niewielka ilość alkoholu powoduje nietypowe reakcje organizmu, np. wtedy jeżeli po setce wódki stracimy przytomność. W takiej sytuacji ten paragraf nie ma zastosowania, bo nie możemy tego przewidzieć.

  • Oprócz upojenia patologicznego może być jeszcze przykładowo upojenie alkoholowe atypowe – ciężko wskazać desygnaty – psychiatrzy mówią, że jest to krótkotrwałe nie pozostawiające żadnych śladów zachwianie równowagi intencjonalnej człowieka..

DZIAŁANIE NA ROZKAZ

• Czy żołnierz który wykonuje rozkaz i zabija człowieka popełnia przestępstwo czy nie? Incydent w Nangar Chel.

• Info uzupełniające z Wikipedii: Incydent w wiosce Nangar Chel miał miejsce 16 sierpnia 2007, 28 km na północ od miasta Wazacha w Afganistanie, gdzie znajduje się Jednostka Wojskowa 4814 "W" Wojska Polskiego. Żołnierze polscy przeprowadzili ostrzał wielkokalibrowym karabinem maszynowym i granatami moździerzowymi kal. 60 mm (cztery granaty spadły na zabudowania), w wyniku którego śmierć poniosło sześć osób, trzy zostały ciężko ranne. Wśród poszkodowanych znajdowali się mężczyźni, kobiety i dzieci. Ciężko rannych przewieziono później na leczenie do Polski, a rodzinom zabitych wypłacono odszkodowania.

• Historycznie były koncepcje:

  • ślepych bagnetów – żołnierz nigdy nie ponosi odpowiedzialności karnej za wykonanie rozkazu, nawet wtedy jeżeli miał pełną świadomość że dopuści się tym sposobem przestępstwa. Wada: prowadziło to do nadużyć,

  • myślących bagnetów – żołnierz zobowiązany jest do oceny każdego rozkazu i jeśli stwierdzi, że rozkaz realizuje znamiona przestępstwa to powinien odmówić jego wykonania. Wada: ta koncepcja przeczyła sensowi istnienia armii.

• W polskim ustawodawstwie: Art. 318. Nie popełnia przestępstwa żołnierz, który dopuszcza się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu, chyba, że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo.

• U nas jest model mieszany tych dwóch historycznych koncepcji.

• Art. 115 § 17. Żołnierzem jest osoba pełniąca czynną służbę wojskową.

• Art. 115 § 18. Rozkazem jest polecenie określonego działania lub zaniechania wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem.

• Jeżeli ostrzał nastąpił po rozpoznaniu błędnym przez zwiad i doszło do ostrzelania to czy mogą odpowiadać za nieumyślnie spowodowanie śmierci w myśl art. 318? Nie, bo nie mieli zamiaru zabicia osoby cywilnej ani się na to nie godzili.

nauka o karze – za tydzień. Od tego nie uczyć się z podręcznika, ewentualnie - tylko teoria (przykładowo: teorie kary)