prawo finansowe wersja ostateczna na 11 01 11

Prawo finansowe

Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. (Dz.U. 157 poz. 1240)



Rozdział I.
ORGANIZACJA FINANSÓW PUBLICZNYCH

Pojęcie i zakres finansów publicznych.

Według niektórych ekonomistów finanse publiczne koncentrują się na gospodarce pieniężnej państwa i innych jednostek publicznych, zaspokajających potrzeby społeczne. Definiując finanse publiczne stwierdza się, że są one zjawiskiem ekonomicznym, związanym z mechanizmem podziału dochodu narodowego. Finanse publiczne oznaczają też formy i metody posługiwania się pieniądzem na cele publiczne. Wg ustawy o finansach publicznych finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem. Przedmiotem finansów publicznych są operacje dotyczące gromadzenia i rozdziału dochodów i przychodów, zarządzania przepływami przychodów i rozchodów, zarządzania długiem publicznym. Różnice pomiędzy finansami publicznymi a finansami prywatnymi polegają na:

  1. Wykorzystywaniu finansów publicznych jako instrumentów realizacji określonych funkcji państwa (finanse prywatne służą zaspokajaniu potrzeb jednostek).

  2. Przymusowy charakter gromadzenia środków publicznych przez państwo.

  3. Operacje finansowe w sektorze finansów publicznych mają na celu optymalne zaspokojenie potrzeb publicznych, z kolei podstawowym celem operacji finansowych sektora prywatnego jest osiąganie zysków.

  4. Organizacja finansów publicznych polega na koncentracji ogromnych funduszy przez stosunkowo niewielką liczbę podmiotów, natomiast finanse prywatne są podzielone na ogromną liczbę mniejszych zasobów.

Finanse publiczne podlegają specyficznym regułom jawności, planowania, ewidencji, sprawozdawczości i kontroli. Podejmowanie decyzji w zakresie finansów publicznych podlega szczególnym zasadom i procedurom. Istotną cechą finansów publicznych jest to, że są one realizowane z udziałem podmiotów prawa publicznego, takich jak państwo i samorząd. Przynajmniej jeden z podmiotów uczestniczących w stosunkach finansowych z zakresu finansów publicznych musi być podmiotem zaliczonym do kategorii prawa publicznego (art. 4 uofp).

Finanse publiczne charakteryzuje wysoki stopień reglamentacji prawnej. Dotyczy to źródeł dochodów, sposobów dokonywania wydatków, organizacji zasobów pieniężnych. Reglamentacja ma formę norm prawnych kształtujących instytucje finansowo-prawne. Zakres finansów publicznych określa art. 3 ustawy o finansach publicznych, zgodnie z którym obejmują one: gromadzenie dochodów i przychodów publicznych, wydatkowanie środków publicznych, finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne, zarządzanie długiem publicznym, zarządzanie środkami publicznymi, rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

Od pojęcia finansów publicznych należy odróżnić prawo finansowe. Prawo finansowe jest gałęzią prawa publicznego. Przedmiotem prawa finansowego są finanse publiczne. Reguluje ono działalność finansową podmiotów publicznych w drodze norm prawno-finansowych. Pojęcie prawa finansowego jest w literaturze różnie definiowane. Uważa się, że prawo finansowe reguluje zjawiska posługiwania się pieniądzem przez państwo, jego gromadzenia i rozdziału w celu realizacji zadań państwa. Prawo finansowe to zespół norm prawnych regulujących finansowanie finansów publicznych w danym państwie. Zakres prawa finansowego odpowiada zakresowi finansów publicznych.

Do prawa finansowego należy: prawo budżetowe, prawo podatkowe, prawo o wydatkach publicznych, prawo finansowe samorządu terytorialnego, prawo o długu publicznym. Ponadto do prawa finansowego można zaliczyć niektóre elementy prawa bankowego, prawa dewizowego, prawa ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych. W ramach innej systematyki prawa finansowego zalicza się do niego: prawo budżetowe, a w ramach niego bardziej szczegółowe ustawy; prawo o pożyczkach publicznych, prawo finansowe samorządu terytorialnego, prawo dewizowe, publiczne prawo bankowe.

Zakres prawa budżetowego obejmuje zagadnienia ustrojowe i proceduralne, związane z kompetencjami organów państwa i samorządu w zakresie: przygotowania i uchwalania budżetów, określania jego treści a także wykonywania i kontroli budżetu. Prawo budżetowe stanowią normy prawno-finansowe dotyczące struktury gospodarki budżetowej, ogólnych zasad budżetowych, form organizacyjnych gospodarki budżetowej.

Prawo finansowe jest uregulowane jako działa prawa należących do innych, samodzielnych gałęzi prawa. Zwraca się uwagę na związki z prawem cywilnym, państwowym, administracyjnym. Prawo państwowe zawiera normy, które regulują publiczną działalność finansową. Dotyczą one zwłaszcza uprawnień i obowiązków organów państwowych oraz zasad procedury w zakresie publicznej działalności państwowej.

-------------------------------

Działalność finansowa państwa – polega na uzyskiwaniu środków pieniężnych i ich podziale. W szerszym ujęciu działalność finansowa obejmuje także organizację zasobów pieniężnych, która polega na tworzeniu różnych funduszy wewnętrznych, regulowaniu zasad przechowywania i ewidencji pieniądza gotówkowego. Szerzej pojmowana działalność finansowa jest określana mianem gospodarki finansowej. Termin ten jest używany wówczas, gdy ustawodawca reguluje zasady działalności finansowej określonej kategorii uczestników stosunków finansowo-prawnych. Przedmiotem publicznej gospodarki finansowej jest przymusowe przejmowanie dochodów i dokonywanie wydatków, związanych ze świadczeniem usług i dóbr zaspokajających potrzeby publiczne (społeczne). Publiczną gospodarkę finansową charakteryzują następujące elementy:

Publiczna gospodarka spełnia funkcje:

  1. Fiskalną, dostarczanie podmiotom publicznym środków finansowych, niezbędnych do realizacji ich zadań

  2. Redystrybucyjna, gromadzenie środków finansowych przez określony fundusz, najczęściej budżetowy i rozdzielania poszczególnym podmiotom

  3. Interwencyjna, wykorzystywanie urządzeń systemu finansowego dla oddziaływania na kształtowanie działalności gospodarczej i pozagospodarczej.

Środki publiczne (cztery kategorie wynikające z ustawy - art. 5 ust. 1):

  1. Dochody publiczne

  2. Środki pochodzące z budżetu UE oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) oraz inne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi (pkt. 2 i 3)

  3. Przychody budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych (np. sprzedaż papierów wartościowych, z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa, ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych, z otrzymanych pożyczek i kredytów, z innych operacji finansowych – pkt 4, lit. a-e).

  4. Przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych, uzyskiwane w związku z prowadzoną przez nie działalnością oraz pochodzące z innych źródeł.

Dochodami publicznymi są świadczenia pieniężne ustanawiane przez organy władzy publicznej, pobierane i gromadzone przez administrację publiczną. Zasadą jest, że dochody publiczne są wprowadzane w drodze ustawy. Dla wymiaru, poboru i egzekucji dochodów publicznych tworzy się odrębny reżim prawny, oparty na władztwie państwowym i pierwszeństwie zaspokajania zobowiązań publiczno-prawnych przed zobowiązaniami prywatno-prawnymi. Ze względu na różnorodność dochodów publicznych czasami obowiązuje równolegle kilka trybów prawnych wymiaru i poboru poszczególnych form dochodów publicznych. Dochody publiczne podlegają specjalnemu reżimowi zarządzania. Obejmuje on planowanie dochodów publicznych, gromadzenie ich na rachunkach właściwych budżetów wydatkowanie zgodnie z planami finansowymi i kontrolą tych czynności.

Do dochodów należą (art. 5 ust. 2): daniny publiczne (podatki, składki, opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych, jednoosobowych spółek Skarbu Państwa oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz Skarbu Państwa, państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw), dochody z mienia (dochody pochodzące z najmu, dzierżawy oraz innych umów o podobnym charakterze, dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych, odsetki od środków rachunków bankowych, pożyczek i posiadanych papierów wartościowych), wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych; spadki, zapisy, darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych; odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych; kwoty uzyskane przez te jednostki z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji; dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw; dochody budżetu państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych należne na podstawie innych ustaw lub umów międzynarodowych.

Środki publiczne mogą być przeznaczone na: wydatki publiczne i rozchody publiczne (art. 6 ust. 1).
Rozchodami publicznymi są: spłaty otrzymanych pożyczek, płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródeł są przychody majątku z prywatyzacji Skarbu Państwa, płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach finansowych.
Wydatki publiczne – nie są w ustawie jednoznacznie zdefiniowane. Zgodnie z doktryną definiującą pojęcie wydatków publicznych stwierdza się, że są to wydatki ponoszone na realizacje zadań publicznych - są to:

Wydatki własne sektora publicznego są związane bezpośrednio z funkcjonowaniem organów i służb państwowych oraz instytucji świadczących usługi finansowane środkami publicznymi. Wielkość tych wydatków publicznych zależy od 2 czynników: od zakresu zadań państwa oraz od efektywności finansowania sektora publicznego. Wydatki redystrybucyjne – nie zasilają sektora publicznego, są przeznaczone dla podmiotów spoza sektora publicznego. Za ich pomocą państwo może wpływać na kształtowanie się dochodów w gospodarce (świadczenia z ubezpieczenia społecznego, pomocy społecznej, dotacje dla przedsiębiorstw). Ostatnią grupę tworzą koszty obsługi długu publicznego (koszty odsetek od wyemitowanych papierów wartościowych, a także wydatki z tytułu poręczeń i gwarancji). Wyróżnia się wydatki bieżące i majątkowe. Do wydatków majątkowych zalicza się np. wydatki inwestycyjne.

10.03.10

Art. 44 nowej ustawy mówi o zasadach dokonywania wydatków publicznych. Wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny (ust 3). W artykule dodatkowo zwrócono uwagę na zachowanie w tej materii zasad:

  1. Uzyskiwanie najlepszych efektów z danych nakładów

  2. Optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów

  3. W sposób umożliwiający terminową realizację zadań

  4. W wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań

Wydatki mogą być ponoszone wyłącznie na cele i w wysokościach ustalonych ustawie budżetowej lub w uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego.

Realizacja finansów publicznych musi się opierać na zasadach jawności i przejrzystości. Realizowanie zasady jawności wymaga spełnienia określonych warunków takich jak: regularne publikowanie danych budżetowych, dostępność do danych budżetowych, przekazanie danych budżetowych do publicznej oceny.

  1. Ustawa o finansach publicznych realizuje zasadę jawności finansów publicznych poprzez (art. 34):

    1. Ustawowy wymóg jawności debaty budżetowej oraz debat nad sprawozdaniem z wykonania budżetu

    2. Przedstawienie pełnego wykazu kwot dotacji celowych udzielonych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz przez państwowe fundusze celowe

    3. Przedstawianie zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych, informacji o wykonaniu budżetu państwa za okresy miesięczne

    4. Zasada jawności obejmuje również jawność debaty nad projektem uchwały w sprawie Wieloletniej Prognozy Finansowej jednostek samorządu terytorialnego (art. 34 ust. 1 pkt 4)

    5. Jawność finansów publicznych wyraża się również poprzez podawanie do publicznej wiadomości informacji dotyczących finansów i działalności jednostek należących do sektora finansów publicznych

Minister Finansów realizując zasadę jawności jest zobowiązany (art. 36) ustawowo do podawania do publicznej wiadomości zbiorczych danych dotyczących ogółu operacji finansowych jednostek należących do sektora finansów publicznych obejmujących: dochody i wydatki, przychody i rozchody, gwarancje i poręczenia, należności i zobowiązania, a także podawania informacji o wykonaniu budżetu państwa za okresy miesięczne. Minister Finansów realizując zasadę jawności podaje również do publicznej wiadomości obejmujące: kwotę deficytu lub nadwyżki w budżecie państwa, długu Skarbu Państwa, wykaz udzielonych przez Skarb Państwa poręczeń i gwarancji (z podaniem wykazu podmiotów, którym gwarancje i poręczenia zostały udzielone). Dyrektor izby skarbowej (art. 36 ust. 3) ogłasza w wojewódzkim dzienniku urzędowym wykaz osób prawnych i fizycznych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym umorzono zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłaty prolongacyjne w kwocie przewyższającej 5 tys. zł. wraz ze wskazaniem wysokości umorzonej kwoty i przyczyn umorzenia.
Zasady jawności finansów publicznych nie stosuje się w odniesieniu do tych środków publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie zostało uznane za tajemnicę państwową.

  1. Zasada przejrzystości finansów publicznych postuluje uporządkowanie finansów publicznych według odpowiedniego systemu. Realizowane jest poprzez stosowanie przez wszystkie jednostki sektora finansów publicznych jednolitych zasad rachunkowości, w tym jednolitego planu kont, jednolitej klasyfikacji dochodów i wydatków, a także sporządzanie sprawozdań budżetowych wg zasad ustalonych przez Ministra Finansów. Podstawy ustroju finansowego tworzą postanowienia konstytucji, które w większości mają charakter zasad podstawowych.

  2. Z przepisów Konstytucji wynika zasada wyłączności ustawy w zasadniczych kwestiach odnoszących się do funkcjonowania sektora finansów publicznych. Przepisy konstytucyjne odnoszące się bezpośrednio i wyłącznie do finansów publicznych obejmują regulacje dotyczące specyfiki tego prawodawstwa finansowego (art. 84, 89, 216). Do takich przepisów należy art. 216 ust. 5, zgodnie z którym nie wolno udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których dług publiczny przekroczy 3/5 PKB. Kolejną grupę stanowią przepisy dotyczące finansów publicznych (art. 103, 213 Konstytucji), regulacje poświęcone budżetowi państwa (art. 219-226), przepisy odnoszące się do centralnej polityki państwa i instytucji pieniężnej, przepisy dotyczących zasad gospodarki finansowej samorządu terytorialnego. Drugą grupę przepisów konstytucyjnych stanowią przepisy, które pośrednio dotycząc finansów publicznych np. odnoszące się do trybu uchwalania ustaw zwykłych czy referendum.

Ustawa o finansach publicznych, ustawa budżetowa, ustawa o podatkach wraz z ordynacją podatkową, ustawa o funduszach celowych, ustawy odnoszące się do kontroli finansowej, regulujące działalność aparatu finansowego oraz regulujące zasady odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Niektóre ustawy wymagają celem uchwalenia szczególnych wymogów (ustawa budżetowa). Niektóre ustawy podlegają określonym zakazom – zakaz uznawania za pilne uchwalonych przez RM projektów ustaw podatkowych. Podlegają też określonym nakazom np. regulowania określonych kwestii wyłącznie w formie ustawy np. nakładania podatków a także przyznawania ulg podatkowych, określania kategorii podmiotów zwolnionych od podatku. Do innych źródeł prawa należą też rozporządzenia RM oraz akty prawa miejscowego. Do tych ostatnich należą uchwały budżetowe samorządów terytorialnych wszystkich szczebli oraz uchwały rady gminy dotyczące ustalenia wysokości podatków lokalnych. Ostatnim istotnym źródłem prawa są ratyfikowane umowy międzynarodowe dotyczące polityki finansowej np. umowy z zakresu spraw celnych, dotyczące podwójnego opodatkowania.



Sektor finansów publicznych – Tworzą go (art. 9):

  1. Organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej

  2. Organy kontroli państwowej, ochrony prawa

  3. Sądy i Trybunały

  4. Jednostki samorządu terytorialnego i ich związki

  5. Jednostki budżetowe

  6. Samorządowe zakłady budżetowe

  7. Agencje wykonawcze

  8. Instytucje gospodarki budżetowej (nie pomylić z jednostka budżetową)

  9. Państwowe fundusze celowe

  10. Uczelnie publiczne

  11. Państwowe i samorządowe instytucje kultury

  12. Państwowe instytucje firmowe

  13. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

  14. Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze

  15. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez prezesa kasy

  16. Narodowy Fundusz Zdrowia

  17. Polska Akademia Nauk

  18. Inne państwowe lub samorządowe osoby prawne, utworzone na podstawie odrębnych ustaw, w celu wykonywania zadań publicznych z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego i instytutów badawczych.

Jednostki budżetowe. [Ad 5] Są to jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają do budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Taka metoda rozliczania się z budżetem nazywana jest metodą brutto. Jednostki nie posiadają osobowości prawnej. Podejmowane przez nie czynności o charakterze cywilnoprawnym są podejmowane w imieniu Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego. Nie opłacają podatków, ani innych świadczeń publicznych. Prowadzą gospodarkę finansową na podstawie planów finansowych, z tym że te plany muszą być zbieżne z ustaleniami ustawy budżetowej lub z ustaleniami uchwały budżetowej jednostki samorządu terytorialnego.
Charakter prawny jednostek budżetowych jest niejednolity. Do pierwszej grupy jednostek budżetowych należą jednostki budżetowe, które stanowią aparat wykonawczy organów władzy ustawodawczej i wykonawczej (kancelarie, urzędu, ministerstwa, biura). Dotyczy to zarówno organów państwowych, jak i urzędów organów jednostek samorządu terytorialnego. Do drugiej grupy należą jednostki budżetowe, które są jednostkami organizacyjnymi odległymi lub nadzorowanymi przez organy państwowej lub samorządowej władzy wykonawczej. Trzecią grupę stanowią jednostki budżetowe, które pod względem ustrojowym są zaliczane do sądów, trybunałów, organów kontroli państwowej i ochrony prawa. Ze względu na sposób tworzenia, łączenia i likwidacji wyróżnia się jednostki budżetowe, które mogą być tworzone, łączone, likwidowane przez ministrów, kierowników urzędów centralnych, wojewodów. Są to państwowe jednostki budżetowe; bądź też jednostki budżetowe, które są tworzone, łączone lub likwidowane przez organy jednostek samorządu terytorialnego (gminne, powiatowe, wojewódzkie jednostki budżetowe). Czwartą grupę stanowią jednostki budżetowe które powstają na podstawie lex specialis (?). Należności i zobowiązania likwidowanej państwowej jednostki budżetowej przejmuje organ, który podjął decyzję o jej likwidacji. W przypadku gminnej, powiatowej, wojewódzkiej jednostki budżetowej należności przejmuje tutaj urząd odpowiedniej jednostki samorządu terytorialnego. Prezes Rady Ministrów może utworzyć jednostkę budżetową, która wykonuje określone zadania na rzecz administracji rządowej. Taka jednostka podlega Prezesowi Rady Ministrów albo wskazanemu przez niego ministrowi lub kierownikowi urzędu centralnego.

Instytucje gospodarki budżetowej. [Ad 8] Są to jednostki sektora finansów publicznych tworzone przez ministra lub szefa kancelarii Prezesa Rady Ministrów, za zgodą Rady Ministrów dla realizacji zadań publicznych. Jest to instytucja, która odpłatnie wykonuje swoje zadania i pokrywa koszty swoich działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych przychodów. Może być również utworzona przez organ lub kierownika takich jednostek jak: kancelarie Sejmu, Senatu, Prezydenta RP, Trybunału Konstytucyjnego, NIK, Sądu Najwyższego, NSA wraz z wojewódzkimi SA, Krajowej Rady Sądownictwa, Sądownictwa powszechnego, RPO, RPD, KRRiT, GIDO, IPN, Krajowego Biura Wyborczego, Państwowej Inspekcji Pracy (nie ma tu samorządów).
Instytucja gospodarki budżetowej uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do KRS. Może otrzymywać dotacje z budżetu państwa na realizacje zadań publicznych. Podstawą gospodarki finansowej instytucji gospodarki budżetowej jest roczny plan finansowy obejmujący przychody, dotacje z budżetu państwa, zestawienie kosztów, środki na wydatki majątkowe, wynik finansowy, stan należności i zobowiązań na początek i na koniec roku, stan środków pieniężnych na początek i na koniec roku. Nowo tworzonej instytucji gospodarki finansowej może być przyznana jednorazowa dotacja na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe. Koszty tej instytucji mogą być ponoszone tylko w ramach posiadanych środków. Instytucja gospodarki budżetowej samodzielnie gospodaruje własnym mieniem.
Na mienie tej instytucji mogą się składać takie elementy jak: przeniesione na własność nieruchomości, mienie stanowiące wyposażenie przekazane przez organ wykonujący funkcję organu założycielskiego (przy czym to mienie jest przekazywane przez ten organ w formie użyczenia), mienie nabyte z własnych środków. Wartość majątku takiej instytucji odzwierciedla fundusz instytucji gospodarki budżetowej, który odpowiada wartości przedzielonego mienia. Taka instytucja może zaciągać zobowiązania, ale w celu zaciągnięcia zobowiązania, które przekracza 30% rocznych przychodów jest zobowiązana uzyskać zgodę organu wykonującego funkcję organu założycielskiego. Może zbywać środki trwałe, ale w przypadku zbyciu aktywów (np. najem, dzierżawa, użyczenie) może to nastąpić wyłącznie na zasadach określonych przez organ wykonujący funkcję organu założycielskiego. Organ, który wykonuje takie funkcję może zlikwidować taką instytucje, ale wówczas musi [organ] określić przeznaczenie mienia i zrobić to w porozumieniu z Ministrem Skarbu. Należności likwidowanej instytucji gospodarki budżetowej przejmuje organ wykonujący funkcję organu założycielskiego. Natomiast należności i zobowiązania instytucji gospodarki budżetowej, która jest likwidowana w celu przekształcenia jej w inną formę organizacyjno-prawną przejmuje ta nowa jednostka.

Samorządowe zakłady budżetowe. [Ad 6] Są to samodzielne jednostki, nieposiadające osobowości prawnej. Prowadzą swoją działalność na zasadzie odpłatności, pokrywając swoje koszty z własnych przychodów. Wykonują zadania własne samorządu terytorialnego w zakresie gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi, dróg, ulic, mostów, organizacji ruchu drogowego, wodociągów, zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania odpadów komunalnych, utrzymania czystości i porządku, utrzymania wysypisk, zaopatrzenia w energię elektryczną, cieplną, gaz, lokalnego transportu zbiorowego, targowisk i hal targowych, zieleni gminnej, kultury fizycznej i sportu, w tym utrzymania terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, utrzymania różnych gatunków egzotycznych i krajowych zwierząt (w szczególności prowadzenia hodowli zwierząt zagrożonych wyginięciem), cmentarzami. Jest to katalog zamknięty. Podstawą gospodarki finansowej takiego zakładu jest roczny plan finansowy, który musi obejmować przychody, dotacje z budżetu jednostki samorządu terytorialnego, koszty i inne obciążenia, stan środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i koniec tego okresu rozliczeniowego oraz rozliczenia z budżetem jednostek samorządu terytorialnego. Taki zakład może otrzymywać z budżetu [jednostki samorządu terytorialnego] dotację o charakterze przedmiotowych (na różną działalność), na działania bieżące – finansowane z udziałem środków z budżetu UE oraz udziałem środków pochodzących z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu i z innych źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi. Taki zakład może otrzymać również dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.
Nowo tworzonemu zakładowi może być przyznana jednorazowa dotacja z budżetu jednostki samorządu terytorialnego na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe. Na podstawie odrębnej ustawy mogą też otrzymywać dotacje podmiotowe. Dotacje przedmiotowe i podmiotowe nie mogą przekroczyć 50% kosztów działalności tego zakładu. Samorządowy zakład budżetowy musi wpłacać do budżetu jednostki samorządu terytorialnego nadwyżkę środków obrotowych, ustaloną na koniec okresu sprawozdawczego. Ten sposób rozliczania się z budżetem nazywany jest metodą netto. Osiągając przychody zakład podlega podatkowi dochodowemu od osób prawnych. Podstawową zasadą jest ta, że zakład powinien działać jako samowystarczalna forma organizacyjna. W planie finansowym takiego zakładu mogą być dokonywane zmiany w ciągu roku, ale tylko w pewnych okolicznościach (np. w związku ze zrealizowaniem wyższych przychodów i wydatków), ale dokonanie tych zmian nie może wpłynąć na zmniejszenie wysokości wpłaty do budżetu samorządowego. Nie może również spowodować zwiększenia dotacji z budżetu samorządu terytorialnego. Zakłady budżetowe są tworzone i likwidowane przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego. Mogą być też przekształcane w inną formę. Należności i zobowiązani takiego likwidowanego zakładu przejmuje organ, który podjął decyzję o likwidacji.

Fundusze celowe. [Ad 9] Funduszem celowym jest fundusz powołany ustawowo, którego przychody pochodzą ze środków publicznych, a wydatki są przeznaczone na realizację wyodrębnionych zadań publicznych państwowych. Fundusz celowy stanowi organizacyjne wyodrębnienie publicznych środków pieniężnych, w związku z tym jest podmiotem publicznej gospodarki finansowej. Państwowy fundusz celowy nie posiada osobowości prawnej i stanowi jedynie wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje minister lub organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz. Ustawa powołująca dany [konkretny] fundusz określa zasady jego gospodarki budżetowej. Ogólne ramy stanowi zaś ustawa prawo o finansach publicznych. Gospodarka finansowa polega wykazaniu w planie finansowym i potwierdzeniu w procedurze budżetowej. Wydatki funduszu celowego mogą być dokonywane tylko w ramach posiadanych środków, które obejmują bieżące przychody – w tym dotacje z budżetu państwa i pozostałości z okresów poprzednich. W planie finansowym funduszu celowego mogą być dokonywane zmiany polegające na zwiększeniu prognozy przychodów i odpowiednio prognozy kosztów. Wprowadzone zmiany nie mogą powodować, że fundusz zażąda zwiększenia dotacji z budżetu państwa. Jeżeli fundusz celowy posiada zobowiązania (kredyty, pożyczki) to zwiększenie przychodów w pierwszej kolejności przeznacza się na spłatę tych zobowiązań. Zmian w planowanych przychodach kosztów dokonuje minister lub organ, który dysponuje funduszem po uzyskaniu zgody Ministra Finansów i po zasięgnięciu opinii sejmowej komisji do spraw budżetu. Ze środków państwowego funduszu celowego mogą być udzielane pożyczki jednostkom samorządu terytorialnego, ale tylko w przypadku, kiedy ustawa która tworzy taki fundusz przewiduje taką możliwość. Do państwowych funduszy celowych nie zalicza się funduszy, których jedynym źródłem przychodów (z wyłączeniem odsetek na rachunku bankowym) jest dotacja z budżetu państwa.



PRZYKŁADY FUNDUSZY CELOWYCH: 10.03.10

Fundusz ubezpieczeń  społecznych (największy w Polsce)
Charakteryzacja ogólna: jest powołany dla realizacji zadań ubezpieczeń społecznych. Przychody funduszu pochodzą ze składek na ubezpieczenia społeczne, które nie są przekazywane do Otwartych Funduszy Emerytalnych. Drugim źródłem finansowania są płace otrzymywane z budżetu, których to wypłaty zlecono funduszowi i środki o charakterze celowym. Środki te pochodzą z oprocentowań bankowych, z odsetek od nieterminowo realizowanych zobowiązań wobec funduszu, ze zwrotu nienależnie pobranych świadczeń wraz z odsetkami; z dodatkowej opłaty, którą fundusz ubezpieczeń społecznych może wymierzyć płatnikowi w razie niepłacenia składek (płatnikiem najczęściej jest zakład pracy). Fundusz może też zaciągać  kredyty, ale za zgodą Ministra Finansów. Korzystniejsze dla funduszu jest otrzymanie pożyczki z budżetu państwa. O ile ustawa budżetowa przewiduje takie środki fundusz może otrzymać dotacje z budżetu, jeśli ta dotacja jest przewidziana przez ustawę o budżecie. Środki z budżetu mogą być przeznaczone wyłącznie na uzupełnienie środków na wypłatę świadczeń gwarantowanych przez państwo. Wydatki: wypłaty przeznaczane na świadczenia z ubezpieczeń emerytalnych, rentowych, chorobowych i wypadkowych.

Fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych
Państwowy fundusz celowy. Jego zadania polegają na utrzymaniu miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych (szczególnie tych zagrożonych likwidacją), poradnictwie zawodowym, organizowaniu i prowadzeniu warsztatów i terapii zajęciowych; badania i analizy rehabilitacji zawodowej, opracowywanie projektów, dofinansowuje zdania ujęte w programach rządowych i samorządowych, finansuje turnusy rehabilitacyjne, dofinansowuje modernizację obiektów służących rehabilitacji, dofinansowuje likwidację barier architektonicznych.
Dochody pochodzą od obowiązkowych wpłat od pracodawców. Dokonują ich pracodawcy, którzy zatrudniają  co najmniej 25 pracowników, a wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych jest niższy niż 6%. Inne źródło to: dotacje ze Skarbu Państwa, dochody związane z oprocentowaniem pożyczek, odsetki od zakupionych obligacji emitowanych lub gwarantowanych przez Skarb Państwa. Pracodawcy przysługuje ze środków funduszy miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego odpowiednio do czasu pracy tego pracownika.

Fundusz gwarantowanych świadczeń pracowniczych
Państwowy fundusz celowy, finansuje roszczenia pracownicze w przypadku niewypłacalności pracodawcy (głównie z tytułu wynagrodzenia za pracę), wynagrodzenia za czas niezawinionego przez pracownika przestoju, zasiłku chorobowego, odprawy miesięcznej przysługującej w razie rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy,  z tytułu jednorazowego odszkodowania pieniężnego przysługującego z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych oraz składek z ubezpieczeń. Określone w ustawie zadania w sprawie roszczeń pracowniczych realizuje minister właściwy ds. pracy oraz marszałkowie województw przy pomocy wojewódzkich urzędów pracy. Dochody funduszu pochodzą głównie ze składek płaconych przez pracodawców. Jest to składka obligatoryjna, która obciąża koszty działalności pracodawcy. Składkę tą ustala się od wypłat stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Wysokość składki na fundusz ustala corocznie ustawa budżetowa. Inne dochody stanowią zwroty sum wypłaconych tytułem świadczeń pracowniczych oraz ich równowartości w nieruchomościach i związanych z nimi prawach przejętych przez fundusz za niespłacone w terminu wierzytelności funduszu z tytułu wypłaconych świadczeń. Następne źródło dochodów to: odsetki od lokat, nadwyżek finansowych funduszu, zapisy i darowizny. Dysponent funduszu przekazuje na wyodrębniony rachunek bankowy samorządu województwa środki funduszu na realizację zadań związanych z zaspokojeniem roszczeń pracowniczych, a także z dochodzeniem ich zwrotu i na koszty obsługi związany z realizacją zadań. Przekazanie środków finansowych funduszu na wypłatę tych świadczeń, a także wypłata tych świadczeń ze środków funduszu powoduje przejście na marszałka województwa, działającego w imieniu dysponenta funduszu - roszczenia wobec pracodawcy, likwidatora, czy też osoby zarządzającej majątkiem pracodawcy lub roszczenia do masy upadłości o zwrot wypłaconych świadczeń. Dysponent funduszu może umorzyć w całości lub części te należności w przypadkach nieściągalności tych należności.

Fundusz pracy
Jest państwowych funduszem celowym. Dochody funduszu pracy stanowią obowiązkowe składki, dotacje z budżetu i wpłaty dokonywane przez partnerów zagranicznych z tytułu rekrutacji polskich pracowników zatrudnionych w ramach umów międzynarodowych. Dodatkowe źródła dochodów to odsetki od rachunków bankowych, dochody z tytułu wykonywania praw z akcji i udziałów oraz zbycia akcji lub udziałów ze środków funduszu pracy (ale tych które były objęte przez fundusz jeszcze przed 01.01.2000 r.), odsetki od pożyczek udzielanych z funduszu pracy. Do wpłacania tych obowiązkowych składek na fundusz pracy są zobowiązani pracodawcy oraz inne jednostki organizacyjne za osoby pozostające w stosunku pracy lub stosunku służbowym, a także osoby otrzymujące świadczenia socjalne, również rolnicze spółdzielnie produkcyjne. Środki funduszu pracy przeznacza się  na finansowanie zasiłków wypłacanych bezrobotnym oraz składek na ubezpieczenia społeczne od tych zasiłków na bezrobotnych. Środki te przeznacza się na poradnictwo zawodowe, na finansowanie przedsięwzięć związanych z realizacją jakiś specjalnych programów, składek na ubezpieczenia rolników i na badania oraz opracowania programów dotyczących rynku pracy.

Agencja wykonawcza (nowość). [Ad 7]. Jest to państwowa osoba prawna, tworzona na podstawie odrębnej ustawy w celu realizacji zadań państwa. Podstawą gospodarki finansowej jest roczny plan finansowo-rzeczowy obejmujący prognozę dochodów, dotacje z budżetu państwa, zestawienie kosztów, wynik finansowy, środki na wydatki majątkowe, środki przyznawane innym podmiotom, stan należności i zobowiązań na początek i na koniec roku, stan środków pieniężnych na początek i koniec roku. W ramach tego  planu sporządza się plan wydatków i dochodów. Plan powinien być planem zrównoważonym. Wyjątkowo wydatki mogą przekraczać planowane dochody, z tym że ten niedobór może być jedynie uwzględniony za zgodą ministra, który sprawuje nadzór nad agencją wykonawczą. Dodatkowo ta decyzja dotycząca deficytu musi być wydana w porozumieniu z Ministrem Finansów. W planie rzeczowo-finansowym mogą być dokonywane pewne zmiany w trakcie roku budżetowego, ale również za zgodą ministra, który sprawuje nadzór nad tą agencją. Warunek: te zmiany nie mogą powodować zwiększenia zobowiązań agencji, ani pogorszenia ogólnego wyniku finansowego. Agencja może otrzymywać dotacje z budżetu, może zaciągać zobowiązania na realizację jakiegoś zadania przekraczającego rok budżetowy, jeżeli wydatki niezbędne na obsługę zobowiązania zostaną uwzględnione w rocznym planie finansowo rzeczowym. Agencja wykonawcza jest zobowiązana do wpłacania do budżetu państwa nadwyżki środków finansowych, która jest ustalona na koniec roku i która pozostaje po uregulowaniu zobowiązań podatkowych, tą nadwyżkę musi wpłacić do 30 czerwca roku, który następuje po roku w którym wystąpiła nadwyżka (jest to forma rozliczeń netto).


Odrębne zasady gospodarki finansowych niektórych jednostek sektora finansów publicznych: Wśród nich wyodrębnia się pewną grupę jednostek organizacyjnych, które mają samodzielność finansową, w odróżnieniu od innych jednostek Skarbu Państwa czy jednostek samorządu terytorialnego. Cechą charakterystyczną jest to, że są tworzone na podstawie ustawy, która to reguluje gospodarkę finansową. Ze względu na obszar działania można tu wyróżnić jednostki działające w sferze nauki, szkolnictwa wyższego i kultury, sferze ochrony zdrowia i ubezpieczeń społecznych.

Polska Akademia Nauk. [Ad 17]. Jest to państwowa instytucja naukowa mająca osobowość prawną. Do zadań Akademii należy w szczególności: prowadzenie badań naukowych, przedstawianie opinii i programów dotyczących spraw nauki i wykorzystania badań w praktyce, rozwijanie współpracy naukowej poprzez uczestnictwo w międzynarodowych organizacjach naukowych, współdziałanie z zagranicznymi instytucjami naukowymi, zawieranie z międzynarodowymi organizacjami i instytucjami naukowymi umów o współpracę naukową, współdziałanie ze szkołami wyższymi i innymi instytucjami typu stowarzyszenia naukowe itp., opiniowanie projektów prawnych dotyczących nauki oraz dotyczących ich zastosowania. Działalność Akademii jest finansowana ze środków budżetowych (dotacje) i pozabudżetowych (działalność gospodarcza, darowizny, zapisy, środki z użytkowania praw majątkowych). Środki te Akademia przeznacza na rozwój nauki, a w tym na promowanie nowatorskich badań, również inwestycje wspomagające działalność naukową. Środki niewykorzystane w danym roku przechodzą na rok następny. Placówki naukowe są zwolnione z podatków.

Uczelnie publiczne. [Ad 10]. Mają osobowość prawną. Mienie uczelni obejmuje własność i inne prawa majątkowe. Uczelnia może uzyskiwać środki finansowe z budżetu państwa, z budżetów jednostek samorządów terytorialnego, z darowizn, z zapisów, z odpłaty działalności badawczej, diagnostycznej, leczniczej, rehabilitacyjnej, artystycznej, sportowej, doświadczalnej, z opłat licencyjnych, z opłat za zajęcia dydaktyczne (z wyjątkiem zajęć dydaktycznych na studiach dziennych), z wydzielonej działalności gospodarczej, działalności przedsiębiorców. Z budżetu państwa (dotacje na działalność dydaktyczną, na szkolenie kadr, na badania, na utrzymanie uczelni, pomoc materialna dla studentów, inwestycje budowlane uczelni, badania własne, środki na prowadzenie prac badawczych, cele szczególne na podstawie odrębnych ustaw). Uczelnia samodzielnie dokonuje rozdziału dotacji na poszczególne cele. Gospodarka finansowa prowadzona jest na podstawie planu finansowego uchwalonego przez senat uczelni. Uczelnia jest zwolniona z podatków.

Instytucje kultury (niewymienione w uofp).
Tworzą  je ministrowie. Jednostki samorządu terytorialnego mogą tworzyć samorządowe instytucje kultury. Organizator zapewnia niezbędne dla rozpoczęcia działalności i utrzymania środków. Instytucja kultury gospodaruje samodzielnie przydzielonym nabytym mieniem. Samodzielna gospodarka finansowa w ramach posiadanych środków: Instytucja kultury może zbywać środki trwałe. Przychodami instytucji kultury są wpływy z prowadzonych działalności w tym ze sprzedaży składników majątku ruchomego. Nie można sprzedawać dóbr kultury. Dochody z umów najmu, dzierżawy, z darowizn. Może otrzymywać dotacje od budżetu albo od organizatora, zasadą jest że taka instytucja kultury musi pokrywać koszty bieżącej działalności i wierzytelności z pozyskiwanych przychodów. W przypadku likwidacji zobowiązania i wierzytelności przejmuje organizator.

Zasady gospodarowania środkami publicznymi (dotyczy wszystkich jednostek sektora finansów publicznych):

Jednostki mogą zaciągać  zobowiązania do sfinansowania w danym roku do wysokości wynikającej z planu wydatków lub kosztów tej jednostki, pomniejszonej o wydatki na wynagrodzenia, uposażenia, składki na ubezpieczenia społeczne, fundusz pracy, inne składki i obligatoryjne opłaty oraz płatności wynikające z zobowiązań zaciągniętych w latach poprzednich.

Jednostki mogą dokonywać lokat wolnych środków, z wyjątkiem środków pochodzących z dotacji z budżetu. Czynią to w formach: skarbowych papierach wartościowych, obligacjach emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, na rachunkach bankowych w bankach mających siedzibę na terytorium RP.

To uprawnienie, dotyczące lokowania wolnych środków nie przysługuje: organom władzy publicznej, w tym organom administracji rządowej, organom kontroli państwowej, ochrony prawa, sądom, trybunałom, jednostkom budżetowym, samorządowym jednostkom budżetowym. Jednostki sektora gospodarki finansów publicznych,  wzorem jednostek samorządu terytorialnego i ich związków nie mogą posiadać, nabywać, obejmować udziałów lub akcji w spółkach, ani nabywać obligacji emitowanych przez inny podmiot niż Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego, a także udziałów w spółdzielniach, chyba że odrębna ustawa tak stanowi.

ADMINISTRACJA FINANSOWA
W systemie administracji finansów publicznych wyróżnia się dwie grupy podmiotów.

Organy zarządzające finansami publicznymi:
Programują zadania publiczne, projektują i tworzą prawo finansowe, planują finanse, organizują i kierują zadaniami finansowymi, kontrolują  finanse. Prowadzenie polityki finansowej należy do Rady Ministrów, podobnie jak inicjatywa ustawodawcza w zakresie prowadzenia polityki finansowej.
Minister Finansów przygotowuje projekty programu polityki finansowej. Minister Finansów jest też zobowiązany do opracowania i przedłożenia Radzie Ministrów projektu ustawy budżetowej, strategii zarządzania długiem państwa i długiem publicznym; Opracowuje również takie projekty jak: bilans finansowy sektora finansowego, bilans należności i zobowiązań  Skarbu Państwa. Mają one charakter pomocniczy do budżetu państwa.

NBP również należy do organów zarządzających finansami publicznymi. Został zobowiązany ustawą  o NBP do współdziałania z organami państwa w realizacji polityki gospodarczej państwa. W tym celu NBP przekazuje organom państwa założenia polityki pieniężnej oraz informacje dotyczące realizacji polityki pieniężnej w systemie bankowym na temat sytuacji  finansowej. NBP również przedstawia RM i Ministrowi Finansów opinie w sprawie projektu ustawy budżetowej, a także prognozy bilansu płatniczego oraz ustalenia Rady Polityki Pieniężnej, a także informacji o wypłatach z zyski do budżetu państwa.

17.03.10

Zarządzanie finansami.

Zarządzanie finansami obejmuje kontrolę finansową. Kontrola finansów publicznych jest wykonywana w systemie kontroli wewnętrznej (audytu) i systemie kontroli zewnętrznej.

Kontrola finansowa w jednostkach sektora finansów publicznych obejmuje przeprowadzenie wstępnej oceny celowości zobowiązań finansowych i dokonywania wydatków oraz porównanie i ocenę stanu faktycznego ze stanem wymaganym, pobieranie i gromadzenie środków publicznych, zaciągania zobowiązań finansowych i dokonywania wydatków ze środków publicznych, udzielanie zamówień publicznych oraz zwrotu środków publicznych.

Na mocy art. 68 ustawy w jednostkach sektora finansów publicznych jest przeprowadzana kontrola zarządcza.

Kontrolę zarządczą stanowi ogół działań podejmowanych dla zapewnienia realizacji celów i zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny i terminowy. Celem kontroli zarządczej jest zapewnienie w szczególności zgodności działalności z przepisami prawa i procedurami wewnętrznymi, skuteczności i efektywności działania, wiarygodności sprawozdań, ochrony zasobów, przestrzegania i promowania zasad etycznego postępowania, efektywności i skuteczności przepływu informacji, zarządzanie ryzykiem. 

Zapewnienie funkcjonowania kontroli zarządczej należy do obowiązków: (art. 69)

  1. Ministra w kierowanych przez niego działach administracji rządowej

  2. Wójta, burmistrza, prezydenta miasta, przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego

  3. Kierownika jednostki

Koordynowanie kontroli zarządczej w jednostkach sektora finansów publicznych należy do zadań Ministra Finansów. Do jego kompetencji należy w szczególności:

  1. Upowszechnianie standardów kontroli zarządczej

  2. Wydawanie wytycznych

  3. Współpraca z krajowymi i zagranicznymi organizacjami

  4. Współpraca z komitetami audytu


AUDYTY.

Formą kontroli jest również audyt zewnętrzny. Audyt zewnętrzny jest określany jako proces sprawdzania rachunków księgowych za miniony okres pod względem zgodności z prawem i profesjonalnymi standardami. Z zasady jest formą kontroli zewnętrznej w odróżnieniu od audytu wewnętrznego, która to instytucja funkcjonuje wewnątrz kontrolowanej struktury. Istotą audytu zewnętrznego jest niezależność od podmiotu kontrolowanego. Audyt zewnętrzny służy bezpieczeństwu obrotu gospodarczego. Jest przeprowadzany w podmiotach prawa handlowego, głównie prywatnego, przez uprawniony podmiot zewnętrzny. Audyt zewnętrzny prowadzą biegli rewidenci, którzy są zatrudniani okresowo na podstawie umowy cywilno-prawnej. 

Audyt wewnętrzny (art. 272) – jest to instytucja systemu zarządzania w sektorze publicznym, wspierająca ten system. Pojęcie audytu wewnętrznego jest pojęciem szerszym od pojęcia kontroli. Audyt wewnętrzny jest bowiem formą kontroli oraz działań o charakterze doradczym. Audyt wewnętrzny obejmuje nie tylko ocenę operacji finansowych, ale i całości procesów zarządzania i systemów kontroli w tej jednostce. Można go określić jako niezależne badanie systemów  kontroli w jednostce, w wyniku którego minister kierujący działem lub kierownik jednostki uzyskuje obiektywną i niezależną ocenę adekwatności, efektywności i skuteczności tych systemów.

Rodzaje podmiotów publicznych poddanych audytowi zostały wyszczególnione w ustawie (art. 274).  

Audyt wewnętrzny prowadzi audytor zatrudniany w jednostce lub usługodawca niezatrudniony w jednostce. We wszystkich jednostkach w których audyt jest obowiązkowy tworzy się komórki audytu wewnętrznego – jedno lub wieloosobowe. Kierownik tej komórki podlega bezpośrednio kierownikowi jednostki, a w urzędzie administracji rządowej w którym jest stanowisko dyrektora generalnego urzędu, kierownik tej komórki podlega dyrektorowi generalnemu urzędu. W przypadku państwowych funduszów celowych komórki audytu tworzy się w jednostkach, które obsługują te fundusze. Kierownik danej jednostki lub dyrektor generalny urzędu administracji rządowej zapewniają warunki niezbędne do niezależnego, obiektywnego i efektywnego wprowadzenia audytu wewnętrznego. Kierownik tej jednostki lub dyrektor generalny urzędu muszą zapewnić organizacyjną odrębność komórki audytu wewnętrznego.

Audytor ma prawo wstępu do pomieszczeń jednostki oraz do wglądu do wszelkich dokumentów, informacji, danych oraz do innych materiałów związanych z funkcjonowaniem jednostki, również do danych utrwalonych na nośnikach elektronicznych, prawo do sporządzania odpisów, kopii, wydruków, zestawień. Musi przestrzegać przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej. Audyt wewnętrzny przeprowadza się na podstawie rocznego planu audytu, który przygotowuje do końca roku kierownik komórki, w porozumieniu z kierownikiem danej jednostki na podstawie analizy ryzyka.

Audytor nie pełni funkcji nadzorczych. Obowiązkiem audytora wewnętrznego jest rzetelne, obiektywne, niezależne ustalenie stanu faktycznego w zakresie funkcjonowania jednostki, określenie oraz analiza przyczyn i skutków występujących uchybień, przedstawienie zaleceń usprawnień, usunięcia uchybień, wprowadzenia usprawnień. Do jego obowiązków należy również działalność doradcza, konsultacyjna - wspomagająca procesy zarządzania w czynnościach pokontrolnych np. w formie zaleceń, wniosków kierowanych do kierownika jednostki. Celem audytu wewnętrznego jest stymulowanie oszczędnego, efektywnego zarządzania sektora finansów publicznych oraz obniżanie kosztów ich działania. Rola audytu wewnętrznego polega na określeniu potencjalnego ryzyka, które może się pojawić w gospodarce finansowej tej jednostki, również na badaniu i na ocenianiu prawidłowości i efektywności systemów wewnętrznej kontroli finansowej mających na celu eliminowanie lub ograniczanie takiego ryzyka. 

Przez usługodawcę (w rozumieniu art. 275 pkt. 2) audyt wewnętrzny może być prowadzony w państwowych jednostkach budżetowych, uczelniach publicznych, samodzielnych publicznych ZOZ-ach, które nie zostały utworzone przez jednostki samorządu terytorialnego, agencjach wykonawczych, państwowych funduszach celowych, jeżeli żadna z kwot przychodów i kosztów nie przekroczyła w planie finansowym 100 tys. złotych lub jednostka zatrudnia mniej niż 200 pracowników (art. 278). W jednostkach funkcjonujących w dziale kierowanym przez ministra audyt wewnętrzny może być przeprowadzany przez usługodawcę, za zgodą właściwego ministra kierującego działem, natomiast w jednostkach sektora finansów publicznych, w szczególności jednostek samorządu terytorialnego, audyt wewnętrzny może być prowadzony przez usługodawcę, jeżeli ujęta w uchwale budżetowej danego samorządu kwota dochodów i przychodów oraz kwota wydatków i rozchodów jest niższa niż 100 tys. złotych. Takie same zasady stosuje się do jednostek podległych i nadzorowanych przez Prezesa Rady Ministrów.

Usługodawcą prowadzącym audyt może być osoba fizyczna, jeżeli spełnia ona takie same warunki jakie musi spełniać audytor wewnętrzny (art. 286):

  1. Musi mieć obywatelstwo państwa członkowskiego UE lub może być obywatelem innego państwa, któremu na podstawie umowy międzynarodowej lub przepisów prawa wspólnotowego przysługuje prawo podjęcia zatrudnienia na terytorium Polski.

  2. Musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych oraz do korzystania z pełni praw publicznych.

  3. Nie może być karana za umyślne przestępstwo i umyślne przestępstwo skarbowe.

  4. Posiada wyższe wykształcenie, posiada określone kwalifikacje – posiada odpowiedni certyfikat lub zdała egzamin przed komisją powołaną przez Ministra Finansów lub

  5. Posiada uprawnienia biegłego rewidenta lub;

  6. -Dwuletnią praktykę w zakresie audytu wewnętrznego.

Usługodawcą może też być osoba fizyczna, która prowadzi działalność gospodarczą – musi posiadać te same warunki co audytor wewnętrzny. Jako usługodawca może też występować spółka cywilna, spółka jawna, spółka partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna lub osoba prawna, jeżeli zatrudnia ona do prowadzenia audytu wewnętrznego osoby, które spełniają warunki wymagane od audytora wewnętrznego. Taki usługodawca prowadzi taki audyt na podstawie umowy zawieranej z jednostką sektora finansów publicznych (art. 279 ust. 2). Umowa taka jest zawierana na czas określony, z tym że ustawa stwierdza, że ta umowa musi być zawarta na okres minimalnie jednego roku.

Minister, który kieruje działem powołuje w drodze zarządzenia tzw. komitet audytu – jest to organ doradczy, w zakresie funkcjonowania kontroli zarządczej i w zakresie funkcjonowania audytu wewnętrznego. Do istotnych zadań komitetu audytu należy w szczególności sygnalizowanie istotnych ryzyk w zakresie funkcjonowania, synchronizowanie istotnych słabości w kontroli zarządczej, wyznaczanie priorytetów dorocznych i strategicznych planów audytu wewnętrznego. Komitet audytu zajmuje się przeglądem istotnych wyników audytu wewnętrznego oraz monitorowaniem wdrożenia wyników audytu, wykonaniem sprawozdań z planu audytu wewnętrznego oraz z ocen kontroli zarządczej, monitorowaniem efektywności pracy audytu wewnętrznego. Wyraża zgodę na rozwiązanie stosunku pracy oraz zmiany warunków płacy i pracy kierowników komórek audytu wewnętrznego. W skład komitetu audytu wchodzi nie mniej niż 3 członków. Do tych osób zalicza się osoba wskazana przez ministra w randze sekretarza lub podsekretarza stanu, która pełni funkcję przewodniczącego. W skład komitetu wchodzą też min. 2 osoby, które nie są pracownikami ministerstwa lub jednostek danego działu jako tzw. członkowie niezależni. Te osoby wykonują swoją pracę za wynagrodzenie. Organizacja i tryb pracy komitetu audytu to określa regulamin ministra. System audytu wewnętrznego nie podlega regulacjom wspólnotowym. 

Kontrola zewnętrzna, wykonywana przez aparat kontroli skarbowej.

Organami kontroli skarbowej są Minister Finansów – jako naczelny organ kontroli skarbowej, Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej – jako organ wyższego stopnia nad dyrektorami urzędów kontroli skarbowej oraz dyrektor urzędu kontroli skarbowej. Czynności związane z realizacją zadań ustawowych wykonują inspektorzy kontroli skarbowej i pracownicy jednostek organizacyjnych kontroli skarbowej, a takimi jednostkami organizacyjnymi kontroli skarbowej są urzędy kontroli skarbowej. Celem kontroli skarbowej jest:

  1. Ochrona interesów i praw majątkowych Skarbu Państwa oraz zapewnienie skuteczności wykonywania zobowiązań podatkowych i innych należności stanowiących dochód budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych

  2. Inne cele np. badanie zgodności z prawem gospodarowania innych państwowych osób prawnych, przeciwdziałanie i zwalczanie naruszeń prawa w zakresie obrotu towarowego zagranicą i obrotu towarami przywożonymi z zagranicy

 Kontroli skarbowej podlegają:

  1. Zobowiązani do świadczeń pieniężnych na rzecz Skarbu Państwa lub państwowych funduszy celowych

  2. Wydatkujący i otrzymujący środki publiczne oraz pochodzące z UE i międzynarodowych instytucji finansowych

  3. Zobowiązani do wywiązywania się z warunków finansowania pomocy z tych środków (UE) i innych międzynarodowych instytucji finansowych

  4. Władający i zarządzający mieniem państwowym, a także beneficjenci poręczeń i gwarancji udzielanych przez Skarb Państwa

  5. Jednostki organizacyjne celne, podatkowe oraz osoby zatrudnione w tych jednostkach

 Zakres przedmiotowy kontroli skarbowej:

  1. Kontrola rzetelności deklarowanej podstawy opodatkowania oraz prawidłowości obliczania oraz wpłacania podatków stanowiących dochód budżetu państwa i innych należności pieniężnych budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych

  2. Ujawnianie i kontrola niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej, a także dochodów niemających pokrycia ujawnionych w źródłach przychodów

  3. Kontrola celowości i zgodności z prawem gospodarowania środkami publicznymi oraz środkami pochodzącymi z UE i międzynarodowych instytucji finansowych podlegających zwrotowi

  4. Kontrola wywiązywania się z warunków finansowania pomocy z tych środków

  5. Kontrola źródeł pochodzenia majątku w przypadku niezgłoszenia do opodatkowania działalności gospodarczej

  6. Kontrola prawidłowości przekazywania środków własnych do budżetu UE

  7. Badanie wykorzystania mienia otrzymanego od Skarbu Państwa  w celu realizacji zadań publicznych oraz prawidłowości prywatyzacji mienia Skarbu Państwa

  8. Rzetelność deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowość obliczania i wpłacania zobowiązań podatkowych stanowiących dochód jednostek samorządu terytorialnego

Organ kontroli może w ramach prowadzonego postępowania przeprowadzić kontrolę podatkową, jeżeli okoliczności faktyczne uzasadniają niezwłoczne podjęcie kontroli. Kontrola podatkowa jest prowadzona na podstawie imiennego upoważnienia udzielonego przez organ kontroli skarbowej. Upoważnienie do przeprowadzenia kontroli podatkowej jest wydawane przez dyrektora urzędu kontroli skarbowej lub generalnego inspektora kontroli skarbowej. Postępowanie kontrole dotyczące podatków opłat i niepodatkowych należności budżetu państwa kończy się wydaniem decyzji. Od tej decyzji możliwe jest wniesienie odwołania do właściwego dyrektora izby skarbowej albo do właściwego inspektora izby celnej. W przypadku decyzji wydanej przez generalnego inspektora kontroli skarbowej nie służy odwołanie, jednak strona ma prawo złożyć wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy (jak w KPA). Postępowanie kontrole w innych sprawach kończą się wydaniem wyniku kontroli, który to wynik jest doręczany kontrolowanemu i właściwemu organowi lub dysponentowi części budżetu.


Kolejną funkcją administracji finansów publicznych jest gromadzenie dochodów. Dokonują tego organy podatkowe – urzędy, izby skarbowe, samorządowe kolegia odwoławcze. Dyrektorzy izb skarbowych i naczelnicy urzędów skarbowych podlegają Ministrowi Finansów. Urzędy skarbowe są organami I instancji, a izby skarbowe organami II instancji. Zadania realizowane przez urzędy skarbowe są wymieniane jako kompetencje naczelników urzędów skarbowych. Zadania te obejmują ustalanie, określanie i pobór podatków oraz niepodatkowych należności budżetowych z wyjątkiem podatków i należności budżetowych, których pobór należy do innych organów, rejestrowanie podatników oraz przyjmowanie deklaracji podatków, wykonywanie kontroli podatkowych, a następnie podział i przekazywanie dochodów między budżetem państwa, a budżetami jednostek samorządu terytorialnego, wykonywanie egzekucji administracyjnej należności pieniężnej.


Do zakresu działania urzędów skarbowych należy również prowadzenie dochodzeń w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe, wykonywanie funkcji oskarżyciela publicznego w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe, wykonywanie kar majątkowych w zakresie określonych przez KKW oraz KK skarbowego. Organem wyższego stopnia w stosunku do urzędów skarbowych są izby skarbowe. Zadania wykonywane przez izby są wymieniane w ustawie jako kompetencje dyrektorów izb skarbowych. Zadania te obejmują nadzór nad urzędami skarbowymi, rozstrzyganie w II instancji w sprawach należących do urzędów skarbowych, ustalanie i udzielanie oraz analizowanie prawidłowości wykorzystania dotacji przedmiotowych dla przedsiębiorców w zakresie określonym przez Ministra Finansów. Podatki samorządowe wymierzają i pobierają organy gminy. Niektóre z podatków samorządowych należą do właściwości urzędów skarbowych i zalicza się do nich podatek opłacany w formie karty podatkowej, podatek od spadków i darowizn, podatek od czynności cywilno-prawnych.  Ustawodawca zapewnił jednak organom gminy pewne uprawnienia decyzyjne w odniesieniu do tych podatków. W przypadku pobierania przez urząd skarbowy podatków i opłat stanowiących w całości dochody samorządów to naczelnik urzędu skarbowego może umarzać, odraczać termin zapłaty lub rozkładać na raty należności z tytułu tych podatków oraz zwalniać płatnika z obowiązku pobrania tego podatku bądź ograniczać pobór należności wyłącznie na wniosek lub za zgodą przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego. Do samorządowych organów podatków należą także samorządowe kolegia odwoławcze jako organy odwoławcze od decyzji wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty albo marszałka województwa.



24.03.10

Administracja celna.
W państwach członkowskich UE administracja celna wykonuje zadania związane z poborem ceł i podatków [podatek VAT i podatek akcyzowy] na granicach zewnętrznych UE. Wykonuje również zadania kontrolne w zakresie obrotu towarowego, zadania związane z prowadzenie Wspólnej Polityki Rolnej, ponieważ obrót towarami rolnymi w UE odbywa się na zasadzie preferencji towarów wspólnotowych i stosowaniu subwencji do towarów. Część instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej podlega kontroli administracji celnej. Są to np. cła specjalne, opłaty i subwencje wywozowe. Jeżeli chodzi o kształtowanie struktury administracji celnej to leży to w gestii poszczególnych państw członkowskich. Polska administracja celna została oparta na strukturze trójszczeblowej. Organami celnymi są u nas: Minister Finansów, Dyrektor Izby Celnej, naczelnicy Izb Celnych.

Minister Finansów pełni w postępowaniu celnym dwojaką rolę: jest organem pierwszej instancji w sprawach stwierdzenia nieważności decyzji ostatecznej dyrektora izby celnej oraz jest organem odwoławczym od decyzji w sprawie wiążącej informacji taryfowej i wiążącej informacji o pochodzeniu towarów, ponieważ te decyzje są wydawane w pierwszej instancji przez Dyrektora Izby Celnej. Kompetencje Ministra Finansów są również związane z realizacją budżetu państwa, w zakresie takim jaki jest przewidziany dla organów celnych. Minister kształtuje też politykę celną, współdziała z organami celnymi innych państw. Sprawami celnymi w Ministerstwie Finansów zajmują się 3 departamenty: organizacji służby celnej, ceł, kontroli celnej. Ostatnio doszedł 4 departament - podatku akcyzowego.

Jeżeli chodzi o samą służbę celną to została ona powołana w celu zapewnienia zgodności z prawem przywozu towarów na obszar celny Wspólnoty Europejskiej oraz wywozu towarów z obszaru wspólnego Unii Europejskiej. W szczególności służba celna kontroluje przestrzeganie przepisów prawa celnego, dokonuje pomiaru i wyboru należności celnej, poboru podatku VAT z tytułu importu towarów, podatku akcyzowego i poboru opłaty paliwowej, sprawuje szczególny nadzór podatkowy [dotyczy to podatku akcyzowego i podatku od gier]. S.C. współdziała przy realizacji Wspólnej Polityki Rolnej, zapobiega wprowadzaniu na obszar celny oraz wyprowadzaniu z obszaru celnego Wspólnot Europejskich towarów objętych ograniczeniami i zakazami [szkodliwe odpady, substancje chemiczne, materiały wybuchowe itp.]. Służba celna kontroluje również legalność wykonywania pracy przez cudzoziemców. Wykonuje również czynności związane z nadawaniem towaru przeznaczania celnego, współdziała z organami celnymi innych państw.

Drugim organem administracji celnej jest Dyrektor Izby Celnej. Powoływany i odwoływany przez Ministra Finansów. Zadania:

  1. Realizacja polityki celnej państwa

  2. Sprawowanie nadzoru nad naczelnikami urzędów celnych

  3. Rozstrzyganie w drugiej instancji w sprawach należących w pierwszej instancji do naczelników urzędów celnych

  4. W niektórych sprawach rozstrzyga w I instancji w sprawach celnych [przepisy szczególne]

  5. Wykonuje kontrolę celną

  6. Zwalczanie i ściganie przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych, określonych kodeksem karnym skarbowym

Zadania naczelnika urzędu celnego:

  1. Nadawaniem towaru przeznaczenia celnego

  2. Wykonuje wymiary poboru należności celnej

  3. Wykonuje pobory podatku akcyzowego i VAT od importowanych towarów

  4. Wykonuje kontrolę celną

  5. Wykonywanie szczególnego nadzoru podatkowego

  6. Zwalczanie i ściganie przestępstw skarbowych w zakresie określonym w kodeksie karnym skarbowym

Administracja dewizowa.
Rada Ministrów ma pewne uprawnienia do wprowadzania szczególnych ograniczeń w obrocie dewizowym. Te ograniczenia wprowadzane w obrocie mają na celu wykonywanie decyzji organizacji organów administracji międzynarodowej. Mają również na celu zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego, zapewnienie równowagi bilansu płatniczego i zapewnienie stabilności waluty polskiej. Do organów administracji dewizowej należy Minister Finansów. Do jego zakresu należy wydawanie w drodze ogólnych rozporządzeń zezwoleń dewizowych. Zezwolenia te dotyczą albo wszystkich podmiotów albo określonych kategorii podmiotów i mogą się odnosić do wszystkich lub określonych czynności obrotu dewizowego. Poza tymi ogólnymi zezwoleniami wydawane są indywidualne zezwolenia, wydawane przez NBP. NBP wydaje je w drodze decyzji. Poza tymi decyzjami NBP wykonuje również kontrolę w zakresie uzyskanych zezwoleń.

Minister Skarbu Państwa.
Szczególne zadanie w ramach publicznej administracji finansowej wykonuje Minister Skarbu Państwa. Realizuje on uprawnienia, które przysługują Skarbowi Państwa. Są one związane z działalnością gospodarczą, z zasadami budżetu i wynikają z praw majątkowych Skarbu Państwa.

Sam Skarb Państwa jest osobą prawną, która reprezentuje państwa w stosunkach majątkowych z osobami fizycznymi i prawnymi. Jest to szczególna, złożona osoba prawna – ponieważ składa się z wielu jednostek. Skarb Państwa jest instytucją dysponującą majątkiem i prowadzącą działalność finansową, a także działalność gospodarczą. Ta działalność polega w szczególności na dokonywaniu wydatków i gromadzeniu dochodów. W obrocie prawnym Skarb Państwa występuje przede wszystkim w roli prywatnoprawnej, czyli właściciela, który włada i rozporządza majątkiem państwowym. Majątek Skarbu Państwa stanowią środki budżetu państwa oraz inne środki nieoddane we władanie innym państwowym osobom prawnym. Inne państwowe osoby prawne posiadają pełną odrębność prawną od Skarbu Państwa, a także odrębność majątkową. Obowiązuje zasada, że Skarb Państwa nie odpowiada za zobowiązania innych państwowych osób prawnych, a z kolei inne państwowe osoby prawne nie odpowiadają za zobowiązania Skarbu Państwa. Skarb Państwa jest podmiotem praw i obowiązków, które wynikają z własnych zobowiązań, takich jak zaciągane pożyczki, udzielane gwarancje.

Inna rola Skarbu Państwa polega na tym, że podejmuje on aktywną działalność finansowo-kredytową. Polega na tym, że ma on uprawnienia do emitowania określonego rodzaju papierów wartościowych. Może również udzielać poręczeń i gwarancji różnym podmiotom gospodarczym. Uczestniczy również w działalność banków, które działają w formie spółek akcyjnych Skarbu Państwa. Wykonuje pewne role [funkcje] gospodarcze. Wykonując te zadania realizowane są zadania państwa. Skarb Państwa decyduje o wydzierżawieniu części mienia państwowego w formie przedsiębiorstw państwowych lub innych jednostek akcyjnych wyostrzonych w osobowość prawną, przy czym Skarb Państwa zachowuje wobec tego wydzielonego mienia uprawnienia władcze. Decyduje np. o prywatyzacji takie przedsiębiorstwa, zmianach strukturalnych, przeobrażeniach.

Minister Skarbu Państwa reprezentuje Skarb Państwa w sprawach dotyczących reprezentowania mieniem Skarbu Państwa. Decyduje o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Minister Skarbu ma obowiązek przygotować programy prywatyzacyjne. Do Ministra Skarbu należy również wykonywanie uprawnień wynikających z praw majątkowych Skarbu Państwa, w szczególności w zakresie praw z akcji i udziałów należących do Skarbu Państwa oraz praw właścicielskich w stosunku do mienia, które pozostało po likwidacji mienia jakiejś jednostki organizacyjnej albo w stosunku do mienia, które przypada w jakiejś części Skarbowi Państwa z powodu likwidacji jakiejś spółki z udziałem Skarbu Państwa. W imieniu Skarbu Państwa składa oświadczenia woli o utworzeniu spółki prawa handlowego lub o przystąpieniu do takiej spółki. Minister Skarbu ma prawo do tworzenia, łączenia, dzielenia, przekształcania państwowych osób prawnych oraz do powoływania i odwoływania organów tych osób. Do Ministra Skarbu należy też prowadzenie zbiorczej ewidencji podmiotów, którym przysługuje prawo do działania w imieniu Skarbu Państwa.



Rozdział II.

BUDŻET PAŃSTWA

Nowa ustawa wprowadziła nowe określenie budżetu państwa. Budżet państwa określa łączną kwotę prognozowanych podatkowych i niepodatkowych dochodów i łączną kwotę planowanych wydatków, łączną kwotę planowanego deficytu, wraz ze źródłami jego pokrycia, łączną kwotę prognozowanych dochodów i łączną kwotę planowanych wydatków budżetu środków europejskich, wynik budżetu środków europejskich, kwotę od rozchodów budżetu państwa, planowane saldo przychodów i rozchodów budżetu państwa, limit zobowiązań z tytułu zaciągniętych zobowiązań i pożyczek oraz emitowanych papierów wartościowych. Konstytucja nie ustala wyraźnej definicji budżetu państwa, ale na podstawie art. 219 stwierdza się, że w ujęciu konstytucyjnym budżet państwa jest planem finansowym obejmującym przewidywane dochody i wydatki państwa na okres roku kalendarzowego, uchwalony przez Sejm w formie ustawy budżetowej.

Zgodnie z doktryną budżet państwa określa się jako plan działalności finansowej, czyli pobierania dochodów i dokonywania wydatków przez państwo. Również w doktrynie stwierdza się, że budżet państwa stanowi scentralizowany fundusz publiczny, służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z wykonywaniem funkcji państwa. Budżet państwa jest także definiowany jako akt normatywny określający środki finansowe, służące realizacji zadań publicznych w ustalonym okresie wraz ze źródłami ich pokrycia. Budżet należy do planów o charakterze dyrektywnym. Oznacza to, ze zawiera określone rodzaje zadań, które są adresowane do organów finansowych. Budżet jest załącznikiem do ustawy budżetowej. Nie zawiera norm prawnych, ale obowiązuje jako prawo w określonym czasie. Ma charakter obligatoryjny. Ustawodawca może dowolnie określić kiedy się rozpoczyna i kiedy się kończy rok budżetowy. Obowiązuje zasada roczności, z której wynika że ustawa budżetowa odnosi się do całego roku, nawet jeżeli dochodzi do skutku w trakcie tego roku. Z tej zasady wynika również, że wszystkie normy zawarte w ustawie budżetowej są wiążące dla adresatów w okresie jednego roku budżetowego.

Budżet zadaniowy.

Budżet zadaniowy zawiera układ pewnych konkretnych, imiennie określonych celów i zadań do wykonania oraz koszty ich realizacji. Jednoznacznie określa również podmioty, które są odpowiedzialne za realizację tych zadań, a także podaje terminy realizacji. Przy konstrukcji tych budżetów zadaniowych należy przede wszystkim określić priorytety i cele w ramach programów wieloletnich. Następnie należy powiązać zadania rzeczowe do wykonania z wielkością wydatków na te zadania i z podmiotami je koordynującymi, realizującymi je i odpowiedzialnymi za ich wykonanie.

Budżet zadaniowy w klasycznym ujęciu składa się z dwóch części: z budżetu inwestycyjnego i operacyjnego [planu zadań bieżących]. Kryterium podziału tych budżetów jest okres realizacji programu. Istotną cechą budżetu zadaniowego jest ocena zadań na podstawie tzw. mierników działalności, czyli sposobów pomiaru wydajności i efektywności wykonania zadania lub programu. Te mierniki wydajności wskazują pewien poziom osiągnięcia zamierzonych rezultatów w stosunku do poniesionych kosztów np. koszt metra sześciennego oczyszczonej wody. Projekty zadań w ramach tego budżetu sporządzane są w kilku wersjach, w różnym zakresie rzeczowym i strukturze kosztów w celu ustalenia najkorzystniejszego zaangażowania środków. Wdrażanie tego budżetu jest procesem wieloletnim, co już zostało wprowadzone nową ustawą.

Do nowej ustawy budżet zadaniowy został wprowadzony poprzez 4 zasadnicze elementy:

  1. Umieszczenie w uzasadnieniu do ustawy budżetowej wydatków w układzie zadaniowym.

  2. Zadaniowy sposób prezentacji ustawy budżetowej, programów wieloletnich oraz inwestycji.

  3. Wprowadzenie jednolitych zasad dotyczących systemu sprawozdawczego w zakresie budżetu zadaniowego.

  4. Obowiązek planowania zadaniowego przez agencje wykonawcze, fundusze celowe, państwowe osoby prawne.

Ustawa o finansach publicznych wprowadza nową strukturę zadaniowego planu wydatków obejmując funkcję państwa, zadania budżetowe i podzadania. Minister Finansów określi w drodze rozporządzenia funkcje państwa, będące najwyższym szczeblem budżetu zadaniowego, a także wpisujące się w zakres tej funkcji zadania państwa, które są drugim szczeblem budżetu zadaniowego i podzadania [zaopatrzone w zestaw celów i mierników].

Zasady budżetowe.

Zasady budżetowe mają zapewnić racjonalne funkcjonowanie budżetu. Są to zalecenia w odniesieniu do racjonalnego funkcjonowaniu budżetu [doktryny].

31.03.10

Wieloletni Plan Finansowy Państwa.

Wieloletni Plan Finansowy - jest to plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa sporządzany na 4 lata budżetowe. Jest on sporządzany w układzie obejmującym funkcje państwa, wraz z celami i miernikami stopnia wykonalności takiej funkcji. Obejmuje on (art. 103 ust. 2):

Plan ten stanowi podstawę przygotowania projektu ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy (art. 105). Poziom deficytu który jest ustalony w projekcie ustawy budżetowej nie może być większy, niż określony na ten rok poziom deficytu w Wieloletnim Planie Finansowym. W szczególnie uzasadnionych przypadkach jest możliwe uwzględnienie wyższego poziomu deficytu w ustawie budżetowej od tego, który wcześniej był zaplanowany w planie wieloletnim. Ustawa nie definiuje tych przypadków.

Wieloletni Plan Finansowy określa (art. 104):


Projekt Wieloletniego Planu Finansowego opracowuje Minister Finansów i przedstawia Radzie Ministrów (art. 106). RM uchwala ten plan i ogłasza go publicznie. Plan musi być corocznie aktualizowany przez Radę Ministrów w formie uchwały, w terminie dwóch miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej i musi uwzględniać prognozę na kolejne trzy lata. Aktualizacja tego planu polega również na jego skorygowaniu w dalszych planach jego realizacji w celu zapewnienia zgodności z kierunkami społeczno-gospodarczej polityki. Ministrowie zostali zobowiązani do przedkładania i informowania Ministra Finansów o realizacji tego planu do 15 kwietnia (art. 108). Minister Finansów został zobowiązany do przedłożenia Radzie Ministrów wraz ze sprawozdaniem z wykonania ustawy budżetowej również informacji o przebiegu wykonania Wieloletniego Planu Finansowego.



Budżet. Charakterystyka budżetu

Cechy charakterystyczne. Wyróżnia się jego podstawowe cechy takie jak:

Do najważniejszych funkcji budżetu zalicza się:

  1. Funkcję rozdzielczą – polega na przejmowaniu na rzecz budżetu części zasobów pieniężnych od podmiotów gospodarczych i od ludności oraz polega na przydzielaniu określonych części tych środków podmiotom wykonującym zadania publiczne.

  2. Stabilizacyjną – polega na wykorzystywaniu budżetu jako narzędzia państwa służącego zapewnieniu zrównoważonego wzrostu gospodarki. Istotą funkcji jest tworzenie warunków dla podmiotów gospodarczych i dla podmiotów należących do sektora publicznego, do podejmowania lub zaniechania określonych działań.

  3. Kontrolną – polega na wykorzystywaniu procesów gromadzenia i podziału zasobów pieniężnych do kontroli przebiegu procesów systemu budżetowego. Przepływy środków pieniężnych są traktowane jako różnego rodzaju wskaźniki, np. w zakresie rozliczeń podatkowych czy w spłacie kredytu. Celem funkcji kontrolnej jest dostarczenie informacji o przypadkach nieprawidłowości w trakcie przebiegu procesów gospodarczych.

Obecny system budżetowy składa się z dwóch samodzielnych niepowiązanych ze sobą organizacyjnie budżetów (państwa i samorządowych budżetów). Powiązania pomiędzy nimi mają charakter finansowy, a nie organizacyjny.

Przedmiotowy zakres działania budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego jest różny w zależności od zakresów działania i sfery działania organów państwa i organów samorządu terytorialnego. Te budżety mają różne konstrukcje i są inaczej definiowane przez ustawodawcę.

Budżety jednostek samorządu terytorialnego zgodnie z definicją są samorządowymi planami finansowymi uchwalonymi w ramach uchwały budżetowej na rok budżetowy, które obejmują dochody i wydatki, oraz przychody i rozchody danej jednostki samorządu terytorialnego.


Budżet środków europejskich [nowość]:

Zgodnie z ustawą budżet ten jest rocznym planem dochodów i podlegających refundacji wydatków przeznaczonych na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich, z wyłączeniem środków przeznaczonych na realizację projektów pomocy technicznej.

Środki europejskie: są to środki pochodzące z funduszy strukturalnych (osobno od Funduszu Rybackiego, z Funduszu Spójności itp.), środki niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu, po ich przekazaniu na rachunek dochodów budżetu państwa. W ramach tych środków europejskich ujmuje się środki na realizację Wspólnej Polityki Rolnej.

W budżecie środków europejskich ujmuje się:

  1. Dochody z tytułu realizacji programów finansowanych z udziałem środków europejskich.

  2. Wydatki na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich w części podlegających refundacji.

Różnica pomiędzy dochodami a wydatkami środków europejskich stanowić mogą deficyt, ale tylko budżetu środków europejskich. W przypadku nadwyżki jest ona przeznaczana na spłaty zobowiązań zaciągniętych na pokrycie deficytu budżetu środków europejskich. Deficyt budżetu środków europejskich finansowany jest przez zobowiązania zaciągnięte wcześniej z budżetu państwa.

Dochody budżetu środków europejskich ujmuje się w ustawie budżetowej według :

  1. Części klasyfikacji budżetowej

  2. Programów finansowanych z udziałem środków europejskich

Wydatki tych środków ujmuje się w ustawie budżetowej. Dzieli się je na części i działy klasyfikacji wydatków oraz programy finansowane z udziałem środków europejskich w ramach części i działów klasyfikacji wydatków. Wszystkie programy finansowane ze środków europejskich są załączane do ustawy budżetowej.



Charakter prawny budżetu i ustawy budżetowej:

Formalny i materialny charakter budżetu:

Formalny - wyraża się w tym, że jest on uchwalany w formie ustawy budżetowej, która w polskim prawie jest traktowana jako ustawa szczególna, charakteryzująca się pewnymi odrębnymi cechami w porównaniu ze wszystkimi innymi aktami prawnymi:

Treść materialną ustawy budżetowej stanowią normy planowe dotyczące dochodów i wydatków państwa. Ustawa budżetowa składa się z budżetu państwa, załączników i postanowień, których obowiązek zamieszczenia w ustawie budżetowej wynika z ustawy o finansach publicznych lub z odrębnych ustaw.

Zamieszczenie w budżecie państwa dochodów z określonych źródeł lub wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń bądź zobowiązań państwa wobec osób trzecich, ani roszczeń tych osób wobec państwa (art. 51). Oznacza to przede wszystkim, że zamieszczenie w budżecie określonych pozycji wydatków na rzecz konkretnych podmiotów nie stanowi podstawy do roszczeń, których można dochodzić na drodze sądowej. Również zamieszczenie w budżecie państwa dochodów z określonego źródła nie daje uprawnienia do ich pobierania (np. pobierania podatków), ponieważ to uprawnienie wynika z przepisów prawa materialnego.

(…)



Inna moc obowiązująca po stronie wydatków i rozchodów a dochodów i przychodów.

Dochody oraz przychody stanowią prognozy ich wielkości. Dochody te są pobierane w oparciu o przepisy prawa materialnego. Wydatki i łączne rozchody stanowią nieprzekraczalny limit. Strona wydatków ma w pełni normatywny charakter, gdyż ustala konkretne obowiązki, a przekroczenie bez upoważnienia górnej granicy wydatków łączy się z naruszeniem dyscypliny budżetowej. Różnica pomiędzy stroną dochodową a przychodów polega na tym, że zmiany po stronie wydatków w trakcie wykonywania budżetu mogą być dokonywane jedynie zgodnie z przepisami i warunkami określonymi w ustawie, gdyż kwoty wydatków są wiążące dla wykonawców budżetu. Natomiast dokonywanie zmian po stronie dochodów nie wymaga zmian proceduralnych. Kompetencje wykonawców budżetu określa ustawa budżetowa, jej podstawowymi adresatami są organy władzy i administracji rządowej.

Charakterystyka ustawy budżetowej. Charakteryzując ją rozróżnia się jej dwa rodzaje:

I. Ustawa ‘czysta’ - zawiera upoważnienie dla Rady Ministrów i Ministra Finansów do wykonywania budżetu, obejmuje ona takie zagadnienia jak:

  1. Dochody budżetu państwa ze wskazaniem podmiotów i źródeł tych podmiotów.

  2. Wydatki budżetu państwa z podziałem na części i działy klasyfikacji budżetowej, na zadania zlecone gminom itd., kwoty subwencji dla jednostek samorządu terytorialnego, kierunki prywatyzacji majątku państwowego i przeznaczenia środków uzyskanych z tego tytułu. W ramach ustawy budżetowej budżet spełnia funkcje planu podstawowego, z którym są połączone w sposób materialno-prawny i proceduralny wszystkie pozostałe plany objęte tą ustawą np. fundusze celowe.

II. Ustawa ‘obładowana’ - zamieszczane są jeszcze inne postanowienia niż normy planowe dochodowe i wydatkowe określające zachowanie się adresatów tych norm w oznaczonym czasie. Za obładowanie ustawy budżetowej należy uznać ten rodzaj postanowień, do zamieszczenia których brak jest podstaw w Konstytucji i ustawie o finansach publicznych lub innych odrębnych ustawach. Postanowienia te można podzielić na trzy grupy:

  1. Przepisy powszechnie obowiązujące – te przepisy są zagrożeniem dla stabilności prawa, ponieważ zmieniają bezpośrednio inne przepisy powszechnie obowiązujące zawieszając obowiązywanie na okres roku.

  2. Przepisy kompetencyjne skierowane do wykonawców ustawy budżetowej – te przepisy konkretyzują bądź też zmieniają kompetencje organów państwa wynikające z ustawy o finansach publicznych bądź innych odrębnych ustaw.

  3. Normy planowe o charakterze rzeczowym konkretyzujące bądź też zmieniające zachowanie wykonawców ustawy budżetowej.

Zasadą jest obowiązywanie w prawie budżetowym reguły, że ustawa budżetowa powinna zawierać tylko takie postanowienia, których zamieszczenia wymagają ustawy. Ustawa budżetowa nie ustala jednak zasad poboru wpływów budżetowych ani ich nie wprowadza, dlatego że dochody budżetowe są pobierane na podstawie odrębnych aktów prawnych. Ustawy bezpośrednio związane z budżetem są określane mianem ustaw okołobudżetowych.


Wewnętrzny porządek budżetu.

Klasyfikacja budżetowa to wewnętrzny porządek budżetu, który składa się z układu podziałek według których grupuje się dochody i wydatki. Ma zastosowanie do wszystkich etapów procedury budżetowej. Umożliwia jednolite ujęcie różnorodnych operacji finansowych, jednocześnie wyznacza uprawnienia organów publicznych do gromadzenia dochodów i określa zakres ich odpowiedzialności za realizację gospodarki budżetowej. Prawo finansowe określa wspólny układ klasyfikacyjny dla jednostek sektora finansów publicznych. Zgodnie z art. 39 dochody publiczne, wydatki i przychody tych jednostek (z prowadzonej przez nie działalności) oraz środki pochodzące z budżetu UE oraz innych źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi klasyfikuje się według działów i rozdziałów określając rodzaj działalności i paragrafów określających rodzaj dochodów, przychodów lub wydatków. Klasyfikacja paragrafów dochodów obejmuje poszczególne tytuły dotyczące m. in. podatków, opłat, dotacji. Wydatki publiczne klasyfikuje się również według dodatkowej klasyfikacji określającej kwotę wydatków strukturalnych.

Podatkowe i niepodatkowe dochody budżetu państwa ujmuje się w załączniku do ustawy budżetowej według :

Wydatki budżetu państwa ujmuje się w załączniku do ustawy budżetowej, podziały na części, działy, rozdziały klasyfikacji budżetowej wydatków.

Przychody i rozchody ujęte są w oddzielnej grupie klasyfikacji, które określa źródło przychodów i rodzaj rozchodów. Odrębne podziałki najniższego rzędu tzw. części stosuje się wyłącznie w budżecie państwa. W ramach jednej części są ujmowane:

W odrębnych częściach: subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego, rezerwę ogólną i celową, środki na obsługę długu Skarbu Państwa, środki własne UE, środki europejskie, przychody i rozchody związane z finansowaniem potrzeb pożyczkowych budżetu państwa. Częściami budżetu dysponują ministrowie oraz wojewodowie.

Systematyka dochodów budżetowych. Dochody budżetowe można klasyfikować według różnych kryteriów jak np.

Ekonomiczna klasyfikacja (według źródeł pochodzenia) np.:

  1. Dochody pochodzące z danin publicznych

  2. Z działalności państwa

  3. Z majątków

Prawna klasyfikacja:
Dochody o charakterze cywilnoprawnym i publicznoprawnym.

Dochody cywilnoprawne są uzyskiwane przez państwo na podstawie umów cywilnoprawnych. Państwo występuje w tych umowach jako równorzędny partner gospodarczy. Dochody te mają stosunkowo niewielkie znaczenie dla budżetu.

Dochody publicznoprawne gromadzone są przez państwo przy wykorzystaniu władztwa państwowego. Podstawą tych dochodów są świadczenia jednostronnie określone przez państwo, najczęściej są to daniny publiczne. W doktrynie danina publiczna to świadczenie powszechne, przymusowe, bezzwrotne, ustalane jednostronnie przez podmiot prawa publicznego i pobierane na rzecz tego podmiotu w celu realizacji zadań publicznych. Daniny publiczne oznaczają także wszelkie formy przejmowania wartości materiału bądź usług przez państwo lub samorząd terytorialny od mieszkańców jego terytoriów oraz różnego rodzaju organizacji. Daniny osobiste np. obowiązek służby wojskowej, daniny rzeczowe, np. obowiązek nieodpłatnego dostarczenia państwu określonych rzeczy, który to obowiązek organy mogą aktualizować w sytuacjach ekstremalnych np. na wojnie czy przy klęsce żywiołowej.

14.04.10

Dochody zwrotne.

Dochody zwrotne budżetowe mają formę długów zaciągniętych na cele publiczne albo lokat. Przykładem pierwszej z tej form jest pożyczka publiczna, która jest dochodem budżetu państwa i ma takie cechy jak charakter zwrotny, umowny, dobrowolny, odpłatny i ogólny. Polega ona na dobrowolnym udostępnieniu państwu środków pieniężnych, które po określonym czasie powinny zostać zwrócone pożyczkodawcy wraz z odsetkami. Pożyczki publiczne dzieli się na zagraniczne i wewnętrzne oraz na krótkoterminowe i długoterminowe. Krótkoterminowe mają najczęściej formę bonów skarbowych a długoterminowe – obligacji.

Drugą formą są lokaty budżetowe – polegają na ulokowaniu przez instytucje finansowe czasowo wolnych środków pieniężnych w budżecie. Podlegają lokaty zwrotowi, wraz z oprocentowaniem. Dochody bezzwrotne są to dochody uzyskiwane w różnych formach, także z zastosowaniem władztwa państwowego, które nie podlegają zwrotowi na rzecz podmiotów od których je pobrano, niezależnie od tego czy zostały wydane czy niewydane.

Dochody podatkowe i niepodatkowe.

Dochody podatkowe:

  1. VAT – podatek od towarów i usług. Przedmiotem tego podatku jest sprzedaż towarów i usług, a także inne czynności prawne – import, eksport towarów i usług, zamiana towarów i ich darowizna. Podstawą opodatkowania tego podatku jest obrót, czyli kwota należna z tytułu sprzedaży towarów. Zobligowani do tego podatku są osoby fizyczne, prawne, jednostki bez osobowości prawnej. Podatek jest zaliczany do podatków powszechnych, wielofazowych – ponieważ obciążona jest tym podatkiem sprzedaż niemal wszystkich nowo wytworzonych dóbr i usług w każdej fazie obrotu. Wymiar tego podatku jest dokonywany z uwzględnieniem fazowości i celu twórczego charakteru tego podatku. Podatnik ma prawo obniżenia podatku należnego, zapłaconego przy sprzedaży towarów i usług o kwotę podatku naliczonego. Przy nabyciu towarów i usług podatnik ma prawo obniżenia „podatku należnego” przy nabyciu towarów do produkcji jego usług [nie następuje kumulacja podatku].

  2. Podatek akcyzowy – dotyczy on tylko towarów zwanych towarami akcyzowymi. Obecnie te towary dzieli się na dwie grupy: towary zharmonizowane i niezharmonizowane. Te pierwsze są regulowane przepisami unijnymi, odnoszącymi się do zakresu i do stawek podatku. Do tych towarów należą [najważniejsze]: wyroby tytoniowe, wyroby alkoholowe, oleje mineralne. Towary niezharmonizowane to te towary, które każde państwo członkowskie może uznać za akcyzowe, ale nie musi. Do tej grupy towarów należą np.: kosmetyki, samochody. Podatkowi akcyzowemu podlega produkcja, sprzedaż, import i eksport. Podatnikami tego podatku są producenci i importerzy wyrobów akcyzowych.

  3. Podatek dochodowy od osób fizycznych – ma charakter powszechny, a to oznacza że ma obciążać wszelkie dochody osób fizycznych, niezależnie od tego jaki jest rodzaj i charakter dochodów. Podatkowi temu podlegają dochody zarówno z działalności gospodarczej jak i ze stosunku pracy, emerytury, dochody z podziału w zyskach osób prawnych [np. dywidendy], dochody z nieruchomości, z wykonywania wolnych zawodów. Dochodem w rozumieniu ustawy jest suma przychodów na kosztami ich uzyskania. Od dochodu przed opodatkowaniem mogą być odliczane różne kwoty np.: składki na ubezpieczenia zdrowotne. Podatek jest obliczany przy zastosowaniu skali progresywnej, obecnie złożonej z dwóch progów podatkowych. Podatkowi dochodowemu od osób prawnych podlegają osoby prawne, ale i również niektóre jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej. Do takich jednostek zaliczamy obecnie samorządowe zakłady budżetowe. Przedmiotem podatku jest dochód, bez względu na rodzaj źródeł przychodów, z jakich ten dochód został osiągnięty. Dochodem jest nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania [np. wynagrodzenia pracowników, zakup materiałów]. Kosztami są w rozumieniu ustawy są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów, ale też nie każdy jest uznany przez ustawę. Podstawą opodatkowania jest dochód pomniejszony o określone kwoty np. darowizny na cele naukowe.

Dochody niepodatkowe (art. 111):

Opłaty, które nie stanowią dochodów budżetów samorządów terytorialnych bądź funduszy celowych; Cła; Wpłaty z zysków przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa; Wpłaty z tytułu dywidendy; Zysk NBP; Dochody pobierane przez jednostki budżetowe; Dochody z najmu, dzierżawy oraz innych umów o podobnym charakterze [które dotyczą majątku Skarbu Państwa]; Odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych lub organów władzy publicznej; Odsetki od lokat terminowych pozyskanych od środków na bieżącym rachunku Skarbu Państwa; Odsetki od udzielonych przez budżet państwa pożyczek i kredytów; Grzywny, mandaty, kary pieniężne; Spadki, zapisy, darowizny; Dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiących przychodów; Inne dochody, które są określone w innych ustawach ; Środki europejskie [pochodzące z funduszy strukturalnych, fundusz spójności i inne]; Wpłaty od nadwyżek pozyskanych ze środków finansowych agencji wykonawczych; Dochody o charakterze kapitałowym, które pochodzą z posiadania akcji spółek akcyjnych, czynszów dzierżawnych; Odsetki wykupywane przez nabywców obligacji skarbowych lub nadwyżka wynikająca z różnicy pomiędzy ceną emisyjną a wartością nominalną zbywanych obligacji skarbowych.

STRUKTURA WYDATKÓW BUDŻETU PAŃSTWA

[Podział doktrynalny] W ramach wydatków budżetu państwa wyróżnia się wydatki o charakterze obligatoryjnym. Do tych wydatków zalicza się po pierwsze: wydatki przeznaczone na wykonywanie zadań organów władzy państwowej, kontroli ochrony prawa oraz administrację rządową, sądy i trybunały. Drugim rodzajem wydatków obligatoryjnych są wydatki podmiotów świadczących bezpłatnie lub częściowo odpłatnie usługi na rzecz społeczeństwa [np. zakres świadczeń ochrony zdrowia]. Trzecia grupę stanowią wydatki na finansowanie niektórych świadczeń społecznych, subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego. Po czwarte: zobowiązania Skarbu Państwa związane z długiem publicznym – są to zobowiązania z tytułu zaciągniętych przez budżet kredytów, pożyczek oraz poręczeń udzielonych w imieniu Skarbu Państwa.

Inną grupę wydatków stanowią wydatki, które wspierają procesy gospodarcze, oraz ułatwiają restrukturyzację gospodarki. Do tych wydatków należą: dotacje inwestycyjne, dopłaty do kredytów na wybrane cele, wydatki związane z poręczeniami państwowymi, wydatki na promocję eksportu.

Ustawa o finansach publicznych wprowadza następujący podział wydatków (art. 124):

Wydatki bieżące jednostek budżetowych obejmują wydatki na wynagrodzenia, uposażenia dla pracowników, składki emerytalne, zakupy towarów i usług, koszty utrzymania tej jednostki , koszty realizacji zadań zleconych, koszty samych zadań zleconych (ust. 3).

Wydatki majątkowe.

Są to wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji realizowanych przez inne niż budżetowe jednostki. Drugi rodzaj stanowią wydatki kapitałowe. Są to wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego.

Do wydatków na obsługę długu Skarbu Państwa zalicza się wydatki budżetu państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, wydatki z tytułu oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek, wypłat z udzielonych przez Skarb Państwa poręczeń i gwarancji, koszty związane z emisją skarbowych papierów wartościowych. Poziom tych wydatków zależy od wielości i struktury zadłużenia w danym roku, od kształtowania się stóp procentowych od papierów wartościowych na rynkach krajowych i zagranicznych oraz od wysokości kursów walutowych i od relacji między tymi kursami.

Dotacje i subwencje.

Są formami transferów z budżetu państwa. Różnią się konstrukcją prawną polegającą na ścisłym powiązaniu środków z celem, na jaki mają być wydatkowane albo brakiem tego powiązania. Różnica [podział] między dotacjami a subwencjami ma charakter umowny. W Polsce pojęcie subwencji odnosi się do subwencji ogólnych, które są przyznawane jednostkom samorządu terytorialnego. To pojęcie stosuje się też w odniesieniu do środków przyznawanych partiom politycznym na ich statutową działalność. Są one wypłacane partiom, które uzyskały w wyborach do Sejmu co najmniej 3% głosów i 6% dla koalicyjnych komitetów wyborczych.

Ustawa stwierdza, że dotacje to wydatki budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego, oraz państwowych funduszy celowych, które podlegają szczególnym zasadom rozliczania i przeznaczone są na finansowanie lub dofinansowanie zadań publicznych (art. 126). Dotacje są przeznaczane na zadania z zakresu administracji rządowej, na zadania zlecone do wykonania jednostkom samorządu terytorialnego na mocy odrębnych ustaw, na finansowanie zadań ustawowo określonych - realizowanych przez inne jednostki niż samorządy terytorialne, na bieżące potrzeby własne jednostek samorządu terytorialnego, na zadania zlecone organizacją pozarządowym, niedziałającym w celu osiągnięcia zysku. Nową ustawą zostały też przewidziane dotacje dla agencji wykonawczych [nowy podmiot wprowadzony obecną ustawą] na realizację inwestycji.

Dotacje mogą mieć charakter zarówno podmiotowy i przedmiotowy. Wszystkie wyżej wymienione mają charakter przedmiotowy, ponieważ są przeznaczone na określone zadania [działalność]. Dotacje podmiotowe są przeznaczane na dofinansowanie działalności określonego ustawowo, wskazanego podmiotu, z tym że przydzielenie dotacji podmiotowych jest uznawane za działanie wyjątkowe. Dotacje podmiotowe mają pomóc temu podmiotowi w zbilansowaniu dochodów i wydatków. Są udzielane bez wskazania celu, na które podmiot ma wydać otrzymane pieniądze. Mogą one mieć również formę np. dopłat do oprocentowania kredytów bankowych.

Finansowania inwestycji z budżetu państwa. W nowej ustawie nastąpiły zmiany, min. ustawodawca zrezygnował ze szczególnego uregulowania inwestycji wieloletnich, ponieważ uznał że chodzi tu o nieliczne inwestycje budowlane, więc pozostawił je tzw. programom wieloletnim. Obecnie takie finansowanie udzielane jest głównie w formie dotacji.

Kto może się ubiegać o finansowanie inwestycji z budżetu państwa:

Dotacje przydzielane w ramach umów o partnerstwie publiczno-prywatnym na podstawie tej ustawy:

Łączna kwota dotacji na dofinansowanie inwestycji realizowanej przez jednostkę niezaliczoną do jednostek publicznych nie może być wyższa niż 50% planowanej wartości kosztorysowej inwestycji. Wysokość tej dotacji jest ustalana w ustawie budżetowej na nowy rok. Szczegółowy sposób finansowania i tryb określa Rada Ministrów w drodze rozporządzania. Łączna kwota środków z budżetu państwa nie może być wyższa niż wartość kosztorysowa inwestycji określona przy rozpoczęciu jej realizacji. Zwiększenie wartości kosztorysowych tej inwestycji nie stanowi podstawy do zwiększenia łącznej kwoty dotacji celowych.

Programy wieloletnie – są ustanawiane przez RM w celu realizacji strategii przyjętej przez RM, w tym w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa. Rada Ministrów ustanawia program wieloletni i wskazuje jego wykonawcę. W doktrynie podkreśla się, że programy wieloletnie mają szczególny charakter prawny. Z budżetem państwa są połączone w ten sposób, iż w wydatkach budżetu są ujmowane wydatki na dany program wieloletni, w danym roku budżetowym i w dwóch kolejnych latach. Art. 136 ustawy o finansach publicznych określa te wydatki wieloletnie jako limity wydatków na programy wieloletnie, stanowiąc jednocześnie, że te wydatki są dokonywane w ramach limitów wydatków na okres roku budżetowego. W tej sposób ustawa nadaje im charakter dyrektywny [nieprzekraczalna wysokość].

Wydatki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

Finansowanie z budżetu tych ubezpieczeń społecznych wyraża się przede wszystkim poprzez udzielanie dotacji Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z obecnym stanem prawnym dotacje dla ZUSu mogą być przyznawane wyłącznie na uzupełnienie środków, na wypłaty świadczeń gwarantowanych przez państwo. Finansowanie z budżetu państwa ubezpieczeń społecznych polega także na dotowaniu przez państwo funduszu emerytalno-rentowego rolników, który to fundusz działa w ramach KRUSu.

Z budżetu są przekazywane środki na zadania zlecone do wykonania NFZowi. Z budżetu państwa są opłacane składki na ubezpieczenia zdrowotne określonych grup społecznych np. żołnierze zasadniczej służby wojskowej, osoby bezdomne, osoby pełniące służbę w straży granicznej, Policji, Biurze Ochrony Rządu, studentów, osoby korzystające z urlopów wychowawczych, za osoby pobierające rentę socjalną, za dzieci w poprawczakach, duchownych i seminarzystów wyższych seminariów duchowych i teologicznych i rolników [dla tych ostatnich wypłacane przez KRUS].

21.04.10

Wydatki na finansowanie polityki rozwoju.

Finansowanie rozwoju regionalnego z budżetu państwa.

Do wydatków publicznych zalicza się wydatki na finansowanie polityki rozwoju. Polityka rozwoju jest prowadzona na podstawie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju z 2006 r. i opiera się na kilku strategiach.

  1. Długookresowej strategii rozwoju kraju (co najmniej 15 lat)

  2. Średniookresowej strategii rozwoju kraju (4-10 lat)

  3. Krajowej strategii rozwoju regionalnego

  4. Strategii ponadregionalnej

  5. Strategii rozwoju województwa

Długookresowa strategia jest przyjmowana przez Radę Ministrów w drodze uchwały. Z realizacji tej strategii prezes Rady Ministrów jest zobowiązany do przekazywania Sejmowi i Senatowi informacji o rozwoju strategii w roku poprzedni do 31 lipca każdego roku. W celu realizacji strategii [każdej] są opracowywane programy operacyjne. Te programy operacyjne muszą już szczegółowo określić kilka elementów: diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej, cel główny i cele szczegółowe, plan finansowy, kierunki wydatkowania środków publicznych, sposób monitorowania i oceny osiągnięcia celów.

Projekt krajowego programu operacyjnego jest opracowywany i uzgadniany przez ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego, we współpracy z właściwymi ministrami. Projekt regionalnego programu operacyjnego opracowuje i uzgadnia zarząd województwa, we współpracy z ministrem do spraw rozwoju regionalnego. Regionalny program operacyjny następnie jest przyjmowany przez Komisję Europejską, w drodze decyzji. Natomiast Rada Ministrów na wniosek ministra ds. rozwoju regionalnego określa w drodze uchwały zakres i warunki dofinansowania regionalnego programu operacyjnego środkami, które pochodzą z budżetu państwa lub ze źródeł zagranicznych. Minister ds. rozwoju regionalnego zawiera z zarządem województwa tzw. kontrakt wojewódzki. Ten kontrakt jest zawierany w zakresie i na warunkach określonych w uchwale Rady Ministrów. Kontrakt wojewódzki jest umową o dofinansowanie programu operacyjnego środkami pochodzącymi z budżetu państwa, państwowych funduszy celowych lub ze źródeł zagranicznych. Kontrakt wojewódzki jest zawierany w celu realizacji programów lub przedsięwzięć, które wymagają dofinansowania ze środków krajowych budżetu państwa. Ustawa określa podstawowe elementy, które musi zawierać taki kontrakt. Są to min:





Wydatki publiczne z budżetu państwa na udzielanie pomocy publicznej przedsiębiorcom.

Sposób regulowania tych wydatków jest regulowany przez ustawodawstwo wspólnotowe i krajowe. W krajach członkowskich UE pomoc publiczna obejmuje wszelkie świadczenia pochodzące ze źródeł publicznych, które przysparzają korzyści określonym podmiotom gospodarującym, ale jednocześnie zniekształcają warunki konkurencji rynkowej. Udzielenie takiej pomocy publicznej daje beneficjentom tej pomocy przewagę konkurencyjną nad innymi przedsiębiorcami.

Rozróżniamy kilka form pomocy publicznej:

    1. Pomoc czynna, która polega na przekazaniu przedsiębiorcom środków w formie pieniężnej lub rzeczowej

    2. Pomoc bierna, która polega na pozostawieniu w dyspozycji przedsiębiorstwa środków, które powinny stać się dochodem budżetowym [albo jakiegoś funduszu celowego]. Formy biernej pomocy publicznej dal przedsiębiorstw obejmują tutaj takie instrumenty jak:

      1. Należności podatkowe i inne należności budżetowe. Polegają one na zwolnieniach podatkowych, ulgach podatkowych, odroczeniach terminu płatności, zaniechaniu poboru podatku, zaniechaniu egzekucji zobowiązań podatkowych, umorzeniu zadłużenia wobec budżetu.

      2. Należności pozabudżetowe. Należą do nich np. wpłaty na rzecz funduszy celowych [np. funduszu pracy]. Ta forma polega też np. na odłożeniu płatności, rozłożeniu jej na raty, zaniechaniu egzekucji należności, bądź jej umorzeniu.



Cechą odróżniającą pomoc publiczną od innych działań interwencyjnych państwa jest jej selektywny charakter, czyli ukierunkowanie tylko na wybrane przedsiębiorstwa, czy sektory gospodarki, czy regionów kraju lub określonych wyrobów. Ponadto pomoc publiczna dotyczy tylko takich przedsięwzięć, które ze względu na kryterium opłacalności nie byłyby finansowane przez inwestorów prywatnych. Pomoc publiczna nie może jednak w sposób trwały ograniczać działania konkurencji na rynku poprzez uprzywilejowanie niektórych przedsiębiorstw albo produkcje określonych towarów.

Prawo unijne pośrednio precyzuje [reguluje] zasady udzielania pomocy publicznej, określając zwolnienia od generalnego zakazu udzielania pomocy publicznej przez państwo. Zwolnienia od tego zakazu maja charakter zwolnień ogólnych, przyznawanych automatycznie z mocy prawa i zwolnień warunkowych. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską uznaje za dopuszczalną i przyznawaną ex lege pomoc publiczną:

  1. Pomoc o charakterze socjalnym dla indywidualnych konsumentów, pod warunkiem że jest ona udzielana bez dyskryminacji ze względu na pochodzenie towarów

  2. Pomoc przyznawana w celu likwidacji szkód wyrządzonych przez klęski żywiołowe lub inne wyjątkowe zdarzenia

  3. Pomoc dla regionów RFN, szczególnie dotkniętych skutkami podziału Niemiec, ale tylko w takim zakresie w jakim jest ona niezbędna do zrekompensowania strat spowodowanych tym podziałem

Druga grupa zwolnień ma charakter warunkowy i zależy ona każdorazowo od zgody Komisji Europejskiej. Komisja może wyrazić taką zgodę nawet wówczas, gdy pomoc ta narusza konkurencję i wpływa na handel między krajami członkowskimi, z tym że Komisja nie ma całkowitej samodzielności i dowolności na udzielaniu tej pomocy. Jej kryteria określa traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Komisja musi się opierać na tych kryteriach wydając zgodę i przestrzegać tych kryteriów. Za zgodną z regułami wolnego rynku może zostać uznana za pomoc:

  1. Pomoc przeznaczona na rozwój gospodarczy regionów, w których jest niski poziom życia lub w których występuje szczególnie wysokie bezrobocie w porównaniu z przeciętnymi warunkami panującymi w krajach członkowskich UE.

  2. Pomoc w celu wspierania realizacji ważnych projektów o znaczeniu ogólnoeuropejskim lub w celu zapobieżenia szczególnym zaburzeniom gospodarek państw członkowskich.

  3. Pomoc przeznaczona na ułatwienie rozwoju określonych dziedzin gospodarki o ile nie zmieni to warunków handlu w sposób sprzeczny z interesem ogólnoeuropejskim.

  4. Pomoc we wspieraniu kultury i dziedzictwa kulturowego o ile nie narusza warunków handlu i konkurencji w sposób sprzeczny z interesem UE.

  5. Inne rodzaje pomocy określone decyzją Rady Unii Europejskiej, podjęte kwalifikowana większością głosów na wniosek Komisji Europejskiej.

Warunki udzielania pomocy i charakterze uznaniowym. Jeżeli pomoc publiczna zostanie udzielona bez notyfikacji, czyli obowiązku zgłoszenia Komisji Europejskiej i Komisja uzna, że ta pomoc jest niezgodna z regułami wolnego rynku to podejmuje decyzje o konieczności zwrotu udzielonej pomocy i zobowiązuje państwo, które udzieliło tej pomocy do jak najszybszego jej wyegzekwowania i zwrotu. Podobne skutki pociąga za sobą wykorzystanie pomocy publicznej niezgodnie z przeznaczeniem. Jeżeli państwo członkowskie nie zastosuje się do decyzji Komisji Europejskiej to sprawa udzielenia pomocy publicznej może zostać wniesiona do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości - albo na wniosek Komisji albo innego państwa członkowskiego, które może uznać że interesy jego przedsiębiorstw, które działają w tej dziedzinie są naruszone w skutek tej pomocy. Kraj członkowski UE, który nie zgadza się z decyzją Komisji Europejskiej, dotyczącej np. wyegzekwowania również może się odwołać do Trybunału Sprawiedliwości.

Od obowiązku notyfikacji stosowane są wyłączenia, które obejmują pomoc, której suma pomocy nie przekracza 100 tys. € [lub równowartości w PLN] w ciągu trzech kolejnych lat (zasada de minimis, najczęściej stosowana przez samorządy terytorialne). Od wyjątku też stosowane są wyjątki. Ta zasada nie odnosi się do przedsiębiorstw z sektorów min. górnictwa, hutnictwa żelaza, transportu, przetwórstwa rolno-spożywczego. Po notyfikacji Komisja autoryzuje ten projekt [wyraża zgodę].

Każde państwo członkowskie UE opracowuje własne standardy i prowadzi własną politykę pomocy publicznej. Zasady udzielania pomocy publicznej w Polsce reguluje ustawa o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej i rozporządzenie Ministra Skarbu w sprawie pomocy publicznej.

Pomoc jest udzielana przez Ministra Skarbu ze środków funduszu celowego. Ta forma pomocy publicznej może mieć dwojaki charakter – forma może być udzielona na restrukturyzacje albo na ratowanie. Wsparcie finansowe przedsiębiorcy na restrukturyzacje może być udzielone, jeżeli zostaną spełnione następujące warunki:

  1. Wysokość tej pomocy jest ograniczona do minimum niezbędnego do przywrócenia przedsiębiorcy długookresowej zdolności do konkurowania na rynku.

  2. Stanowi uzupełnienie środków własnych przedsiębiorcy.

  3. Nie zostanie przeznaczona na finansowanie nowych inwestycji, z wyjątkiem inwestycji niezbędnych do odzyskania przez przedsiębiorcę długookresowej zdolności do konkurowania na rynku.

  4. Pomoc musi prowadzić do usuwania przyczyn powstawania strat i nie może ograniczać się do restrukturyzacji finansowej.

  5. Udzielenie pomocy publicznej jest również uzależnione od okresu prowadzenia działalności gospodarczej i zależy od rodzaju działalności.

Pomoc na ratowanie przedsiębiorstwa jest udzielana przez ministra w formie pożyczki i jest przyznawana pod warunkiem, że przedsiębiorca nie korzysta z pomocy na ratowanie od innych podmiotów. Wysokość tej pożyczki jest ograniczona do kwoty niezbędnej do kontynuowania podstawowej działalności operacyjnej przedsiębiorcy w okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy. Ponadto maksymalna kwota pożyczki na ratowania przedsiębiorcy nie może przekroczyć kwoty stanowiącej równowartość 10 mln €. Okres spłaty tej pożyczki nie może przekroczyć 6 miesięcy od daty zawarcia umowy. Okres ten może ulec przedłużeniu do czasu zatwierdzenia przez Komisję Europejską.

W przypadku pomocy na restrukturyzacje, może być ona udzielona również w formie pożyczki, a ponadto dotacji, dopłaty [np. do określonych wyrobów], w formie podwyższenia kapitału zakładowego, poprzez objecie akcji lub udziałów oraz poprzez zmianę terminów spłaty lub konwersji pożyczki udzielonej na ratowanie. Wszelkie projekty podlegają notyfikacji Komisji Europejskiej, natomiast samo udzielenie pomocy następuje po autoryzacji przez Komisję Europejską i następnie poprzez zawarcie umowy Ministra Skarbu z przedsiębiorcą [beneficjentem]. Ustawa określa podstawowe elementy tej umowy. Musi być określona wielkość, forma i przeznaczenie pomocy, jak również zobowiązania przedsiębiorcy, w szczególności do złożenia stosownego zabezpieczenia [chodzi tu o formę pożyczki, jeżeli w tej formie udzielana jest pomoc]. Musi być określony również termin spłaty pożyczki. Ustawa określa go maksymalnie na 4 miesiące w przypadku pożyczki na ratowanie, licząc od dnia podpisania umowy, wraz z odsetkami. Zawarte musi zostać zobowiązanie przedsiębiorcy do niezwiększania zdolności produkcyjnych w okresie realizacji planu restrukturyzacji. Pomoc przedsiębiorcy na ratowanie lub restrukturyzację może być udzielona przedsiębiorcy wyłącznie jeden raz. Po raz kolejny może być udzielona taka pomoc, jeżeli od udzielenia pomocy lub zakończenia planu restrukturyzacji upłynęło co najmniej 10 lat. Wyjątkowo kolejna pomoc może być udzielona przed upływem 10 lat w przypadku, gdy zaistniały wyjątkowe i nieprzewidywalne okoliczności, za które przedsiębiorca nie ponosi odpowiedzialności.

Szczególnym rodzajem wydatków są rezerwy ogólne i celowe. W budżecie państwa tworzy się rezerwę ogólną i rezerwy celowe. Rezerwa ogólna nie może przekroczyć 0.2 % wydatków budżetu państwa (art. 140). Natomiast suma wszystkich rezerw celowych nie może przekroczyć 3% wydatków budżetu państwa. Rezerwy celowe przeznaczone są na:

  1. Wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej [działy i paragrafy] nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu.

  2. Wydatki, których realizacja jest uwarunkowana zaciągnięciem kredytu w międzynarodowej instytucji finansowej lub pozyskaniem środków z innych źródeł.

  3. Wydatki związane z realizacją programów współfinansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu UE oraz nie podlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu.

  4. Wydatki określone odrębnymi ustawami.

W częściach budżetu państwa w których dysponentami są poszczególni wojewodowie może być tworzona rezerwa do wysokości 1% planowanych wydatków z wyłączeniem dotacji dla jednostek samorządu terytorialnego (art. 140 ust. 4). Rezerwy celowe mogą być wykorzystane wyłącznie na cel na jaki zostały przewidziane. Wyjątek: Minister Finansów może po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji właściwej ds. budżetu dokonać zmiany przeznaczenia rezerwy celowej. Podziału rezerw celowych dokonuje Minister Finansów w porozumieniu z właściwymi ministrami i dysponentami części budżetowych. Podział rezerw celowych powinien nastąpić do 15 października roku budżetowego, z tym że ten termin nie obowiązuje w przypadku rezerw celowych na wydatki, których realizacja jest uwarunkowana zaciągnięciem kredytu w międzynarodowej instytucji finansowej lub uwarunkowana uzyskaniem środków z innych źródeł.

Termin 15 października nie obowiązuje również w przypadku rezerw celowych na wydatki związane z realizacją programów współfinansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu UE i z udziałem środków pochodzących z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu. Dodatkowo: w przypadku rezerw przeznaczonych na finansowanie zobowiązań Skarbu Państwa i rezerw przeznaczonych na przeciwdziałaniu klęskom żywiołowym i usuwaniu ich skutków.

Podziału rezerwy celowej przeznaczanej na realizacje programów finansowanych z udziałem środków europejskich dokonuje Minister Finansów na wniosek ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego. Rezerwami celowymi zasadniczo dysponuje Minister Finansów w porozumieniu z właściwymi dysponentami części budżetowych. Wyjątkowo jedną rezerwą celową dysponuje Rada Ministrów - na wzrost wynagrodzeń wynikających ze zmian organizacyjnych i nowych zadań w państwowych jednostkach budżetowych. Rada Ministrów dysponuje również rezerwą ogólną, ale może upoważnić premiera albo Ministra Finansów do dysponowania tą rezerwą do wysokości określonych kwot. Premier i Minister Finansów mogą na wniosek właściwego ministra zwiększyć z rezerwy ogólnej budżetu państwa wydatki odpowiednich części budżetu państwa o kwotę określoną w rozporządzeniu Rady Ministrów (rozporządzenie w sprawach dysponowania rezerwą ogólną). Rezerwy budżetowe są uruchamiane za pomocą techniki przeniesień środków budżetowych [art. 140, 154-155 ustawy o finansach publicznych].

29.04.10

Rozdział III.

DEFICYT BUDŻETOWY. DEFICYT SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH. DŁUG PUBLICZNY.

Deficyt budżetu państwa stanowi ujemna różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu państwa. Deficyt budżetowy może być pokryty ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym, jak również z innych źródeł zwrotnych (pożyczek, kredytów), a także z ewentualnej nadwyżki z lat ubiegłych, z prywatyzacji majątków Skarbu Państwa [nie mylić ze sprzedażą].

Ustawa o finansach publicznych definiuje pojęcie deficytu sektora finansów publicznych – jest to ujemna różnica pomiędzy dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi. Deficyt ten jest pojęciem szerszym, ponieważ obejmuje deficyt budżetu państwa jak i deficytu samorządów terytorialnych i innych podmiotów zaliczonych do sektora finansów publicznych. Ten deficyt ustala się po obliczeniu wzajemnych przepływów finansowych pomiędzy podmiotami tego sektora.

Przyczyny powstawania deficytów budżetowych: (cały proces powstawania jest wielowarstwowy i złożony)

  1. Niekorzystna wewnętrzna sytuacja gospodarcza.

  2. Deficyt w obrotach płatniczych z zagranicą.

  3. Obniżanie tempa wzrostu wydatków państwa.

  4. Obniżenie skłonności do inwestowania (np. wiązane ze spadkiem zamówień z zagranicy).

  5. Zmniejszenie dochodów budżetowych.

Skutki deficytu budżetowego mogą być uzależnione również od sposobu finansowania deficytu i od rodzaju użytych do tego celu przychodów. Możemy tu wyróżnić bankowe i pozabankowe źródła deficytu. Te pierwsze mają formę kredytów bankowych, ale i również formę bonów skarbowych i obligacji skarbowych zakupywanych przez banki. Pozabankową formą finansowania deficytu są bony skarbowe kupowane przez podmioty gospodarcze, obligacje skarbowe nabywane przez indywidualne osoby, lokaty funduszy celowych.

Najkorzystniejszą formą z punktu widzenia państwa są formy pozabankowe, dlatego że umożliwiają zlikwidowanie nadmiernych oszczędności, poza tym to państwo określa warunki emitowania skarbowych papierów wartościowych. Finansowanie deficytu emisją długu grozi niemożliwością osiągnięcia przez gospodarkę długookresowej równowagi, ze względu na zwiększający się popyt na pieniądz.



Regulacje unijne:

Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską dopuszcza istnienie deficytu jak i długu publicznego, z tym że w określonych granicach. Dla deficytu przyjmuje się, że nie powinien on przekroczyć 3% w stosunku do PKB, a dla długu publicznego – nie powinien on przekroczyć 60% dla PKB. Oddzielne akty regulują obliczanie PKB dla wszystkich państw członkowskich. Do naszego prawa wewnętrznego nie został wprowadzony drugi wskaźnik dotyczący poziomu deficytu budżetowego. Wg postanowień Traktatu oraz Paktu Stabilności i Wzrostu Komisja Europejska nadzoruje rozwój sytuacji budżetowej, jak również monitoruje wysokość długu publicznego w państwach członkowskich. Ocena tej sytuacji jest dokonywana na podstawie dwóch kryteriów:

  1. Na podstawie stosunków pomiędzy planowanym lub rzeczywistym deficytem, a produktem krajowym brutto, z tym że zanim Komisja podejmie jakiekolwiek działania - bierze pod uwagę, czy to przekroczenie ma charakter wyjątkowy, związany np. z jakąś sytuacją gospodarczą. Bierze również pod uwagę, czy ewentualne przekroczenie deficytu zmniejsza się w sposób trwały.

  2. Stosunek długu publicznego do PKB. Jeżeli Komisja Europejska uzna, że w państwie członkowskim istnieje nadmierny deficyt lub że taki deficyt może wystąpić, to wówczas przekazuje swoją opinię do Rady. Rada po dokonaniu ogólnej oceny zwraca się z zaleceniem do państwa członkowskiego o ograniczenie nadmiernego deficytu w oznaczonym terminie. Jeżeli państwo członkowskie nie zrealizuje zalecenia Rady to może ona wezwać dane państwo do przyjęcia w wyznaczonym terminie środków, które zostały uznane przez Radę za niezbędne do skorygowania tego deficytu. Jeżeli dane państwo w dalszym ciągu nie reaguje i nie zastosuje środków Rady, to wtedy Rada może zastosować jeden z kilku drastyczniejszych środków [określonych przez Traktat]:

    1. Może zażądać od danego państwa, aby opublikowało dodatkowe informacje określone przez Radę dotyczące planowanej emisji papierów wartościowych.

    2. Może wezwać Europejski Bank Inwestycyjny do ponownego rozważenia polityki udzielania pożyczek przez dane państwo.

    3. Żądanie złożenia we Wspólnocie [faktycznie w Europejskim Banku Centralnym] przez dane państwo nieoprocentowanego deficytu o określonej przez Radę wysokości do czasu, gdy nadmierny deficyt zostanie skorygowany.

    4. Nałożenie grzywny.

Rada uchyla swoje decyzje w miarę korygowania deficytu przez państwo. Do państw poza strefą euro te normy są nieco złagodzone np. w stosunku do Polski.

Dług publiczny.

Długiem publicznym określa się łączne finansowe zobowiązania podmiotów sektora publicznego z tytułu finansowania nadwyżki wydatków publicznych ponad dochody publiczne, skumulowane w poprzednich okresach, z uwzględnieniem wzajemnych zobowiązań pomiędzy podmiotami tego sektora. W Konstytucji uregulowany jest maksymalny poziom długu publicznego. Art. 216 ust. 5 stanowi, że nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji lub poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 w stosunku do PKB. Do zagadnień długu publicznego odnosi się również art. 221 Konstytucji. Zgodnie z nim, inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów. To kryterium odnoszące się do maksymalnego długu zostało ujęte w ustawie o finansach publicznych. Nasza ustawa rozróżnia dwa rodzaje długu. Wprowadza pojęcie długu Skarbu Państwa i państwowego długu publicznego. Poprzez dług Skarbu Państwa rozumie się nominalne zadłużenie Skarbu Państwa, natomiast państwowy dług publiczny oznacza nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalone po obliczeniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora. Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:

  1. Wyemitowanych papierów wartościowych, opiewających na wierzytelności pieniężne

  2. Zaciągniętych kredytów i pożyczek

  3. Przyjętych depozytów

  4. Wymagalnych zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych, wynikających z ustaw, orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych

  5. Zobowiązania uznane za bezsporne (wymagalne) przez jednostkę sektora finansów publicznych, będącą dłużnikiem

Doktryna zaznacza także, że dług publiczny jest tworzony również poprzez kumulacje różnego rodzaju innych niedoborów np. wzrostu zaległych płatności obciążonych odsetkami. Dług publiczny jest także powiększany z tytułu uznania przez państwo konieczności wypłaty odszkodowań będących skutkiem działalności podmiotów sektora publicznego oraz z tytułu innych przyjętych przez Skarb Państwa zobowiązań (np. wynikających z orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego). Dług publiczny powiększają także niedobory powstające na skutek naruszenia przepisów ustaw o zamówieniach publicznych, czy o finansach publicznych.

Pomiędzy deficytem budżetowym a długiem publicznym występują wzajemne powiązania. Dług publiczny jest przede wszystkim konsekwencją występowania deficytu budżetowego w kolejnych latach, dlatego że deficyt jest pokrywany przede wszystkim ze środków zwrotnych tzn. sprzedaży skarbowych papierów wartościowych, zaciągniętych kredytów, pożyczek. Długu publicznego nie powiększają jedynie inne źródła przychodów, z których ten deficyt może być pokryty (np. prywatyzacja majątku Skarbu Państwa). Dług publiczny stanowią przede wszystkim skumulowane deficyty budżetowe w budżecie państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Dług publiczny dotyczy okresu wieloletniego i powstaje na skutek zaciągniętych w czasie tego okresu różnorodnych zobowiązań. Natomiast deficyt budżetowy dotyczy okresu jednego roku budżetowego. Najważniejszą przyczyną powstawania długu publicznego jest zaciąganie pożyczek i kredytów na pokrycie deficytu budżetowego. Deficyt budżetowy wymaga finansowania za pomocą długu publicznego. Utrzymujący się rok w rok deficyt przekształca się w dług publiczny. Wzrost lub obniżanie rozmiarów długu publicznego związane jest bezpośrednio z wielkością deficytu budżetowego planowanego w ustawie budżetowej. Jednocześnie wydatki, które są planowane w budżecie na obsługę tego długu wpływają na powiększanie deficytu budżetowego [w sposób pośredni]. Koszty obsługi długu zmniejszają w przyszłości bieżące dochody budżetu. Wydatki na obsługę długu publicznego są zaliczane do tzw. sztywnych wydatków budżetowych [pokrywanych w pierwszej kolejności].

Procedury zaradcze (art. 86)

(pierwszy etap) Procedury te są uruchamiane, kiedy łączna wartość długu publicznego jest większa od 50% w stosunku do PKB, ale nie przekracza 55%. Wówczas Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w której relacja (stosunek deficytu budżetu państwa do dochodów) nie może być wyższa niż ta, która występowała w roku bieżącym.

(drugi etap) Dalsze ograniczenia są wprowadzane, jeżeli stosunek długu publicznego do PKB jest większy niż 55%, ale jeszcze nie przekracza maksymalnej granicy 60%. Wówczas w projekcie ustawy budżetowej Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym nie przewiduje się deficytu budżetu państwa lub jako alternatywne działanie – przyjmuje niższy poziom różnicy pomiędzy dodatkami a wydatkami, zapewniający jednocześnie obniżenie innego wskaźnika, czyli relacji długu Skarbu Państwa do PKB. Poza tym Rada Ministrów musi podjąć szereg innych działań: w projekcie ustawy budżetowej nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń dla pracowników sfery budżetowej. Waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu odpowiadającego wzrostowi cen i usług konsumpcyjnych, ogłoszonego przez Główny Urząd Statystyczny za poprzedni rok budżetowy. Jednocześnie wprowadza się zakaz udzielania z budżetu państwa pożyczek i kredytów, z wyjątkiem rat kredytów i pożyczek udzielonych w latach poprzednich. Nie przewiduje się również wzrostu wydatków takich jednostek jak: kancelarie Sejmu, Senatu, Prezydenta RP, Trybunału Konstytucyjnego, NIK, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Rzecznika Praw Obywatelskich. Rada Ministrów musi dokonać przeglądu wydatków budżetu państwa, które są finansowane środkami pochodzącymi z kredytów zagranicznych. Musi też dokonać przeglądu programów wieloletnich. Rada Ministrów jest zobowiązania do przedstawienia Sejmowi programu sanacyjnego, mającego na celu obniżenie relacji długu Skarbu Państwa do PKB przewidywanej na koniec roku budżetowego.

Jednocześnie samorządy terytorialne wszystkich szczebli muszą zaplanować swoje wydatki na kolejny rok budżetowy na poziomie nieprzekraczającym dochodów, powiększonych o jakąś ewentualną nadwyżkę z lat ubiegłych. Wydatki samorządów mogą przekraczać dochody jedynie o kwotę związaną z realizacją zadań finansowanych ze środków pochodzących z budżetu UE lub środków pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu.

(trzeci etap) Jeżeli relacja łącznej kwoty długu publicznego do PKB jest równa lub większa od 60% to poza wdrożeniem wcześniej wymienionych postanowień Rada Ministrów musi najpóźniej w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia tej relacji przedstawić Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie poziomu długu publicznego. Samorządy terytorialne nie mogą zaplanować w swoich budżetach deficytu. Jednostki sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji. Ustawa wymienia obligatoryjne elementy programu sanacyjnego – musi zawierać przyczyny powstawania długu publicznego. Po drugie – szczegółowy program działań mających na celu obniżenie tego długu. Musi też zawierać trzyletnią prognozę dotyczącą relacji państwowego długu publicznego do PKB, łącznie z przewidywanym rozwojem sytuacji makroekonomicznej kraju. Zobowiązano również Ministra Finansów do opracowania 4-letniej strategii zarządzania długiem Skarbu Państwa.



Zadania, które wynikają z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa.

Te zadania realizuje Minister Finansów. Minister Finansów w szczególności dokonuje pewnych czynności fizycznych i prawnych, związanych z pozyskiwaniem potrzeb zwrotnych na finansowanie potrzeb pożyczkowych Skarbu Państwa. Te czynności są również związane z obsługą zobowiązań Skarbu Państwa z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych oraz zaciągniętych kredytów i pożyczek. Minister Finansów jest też upoważniony do przeprowadzenia innych operacji finansowych związanych z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa. Te operacji mają przede wszystkim na celu zmniejszenie kosztów obsługi Skarbu Państwa oraz ograniczenie poziomu ryzyka. Operacje te polegają na:

  1. Bieżącym zarządzaniu płynnością budżetu państwa (np. nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, przedterminowym wykupie określonych papierów wartościowych, zamianie wyemitowanych uprzednio papierów skarbowych na nowe instrumenty, przedterminowa spłata zobowiązań w celu obniżenia ryzyka i zmniejszeniu kosztów obsługi długu).

Zarządzając długiem Minister Finansów może również powierzyć wybranemu podmiotowi organizowanie przetargów i w ich ramach zlecić pośredniczenie w dokonywaniu zamiany zobowiązań Skarbu Państwa z określonych tytułów dłużnych na zobowiązania z tytułu obligacji.

  1. Zadania Ministra Finansów związane z zarządzeniem długiem Skarbu Państwa obejmują również zarządzanie wolnymi środkami budżetu państwa i zarządzanie aktywami Skarbu Państwa. Zarządzanie wolnymi środkami polega na ich lokowaniu na rynku finansowym, natomiast zarządzanie aktywami obejmuje wykonywanie operacji na rynku finansowym, które wpływają za zmianę struktury zadłużenia Skarbu Państwa, w celu zwiększenia bezpieczeństwa finansowego oraz w celu obniżenia ryzyka, obniżenia kosztów obsługi długu Skarbu Państwa i zabezpieczenia bezpieczeństwa finansowego potrzeb pożyczkowych Skarbu Państwa.



POTRZEBY POŻYCZKOWE SKARBU PAŃSTWA.

Potrzeby pożyczkowe budżetu są finansowane głównie za pomocą emisji papierów wartościowych. Skarbowy papier wartościowy jest papierem wartościowym, w którym Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru i zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. Z właścicielem takiego papieru wartościowego Skarb Państwa jest związany szczególnym kontraktem prawnym w postaci wierzytelności, w której zaspokojenie jest uzależnione od faktu posiadania papieru wartościowego. Za zobowiązania zaciągnięte z tytułu emisji papierów wartościowych Skarb Państwa odpowiada całym swoim majątkiem. Skarbowe papiery wartościowe mogę być emitowane w granicach limitów określonych w ustawie budżetowym.

05.05.10

Skarbowe papiery wartościowe. Art. 95-102.

Skarb Państwa odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania wynikające z tytułu emisji skarbowych papierów wartościowych. Limit emisji tych papierów musi być określony w ustawie budżetowej na dany rok. Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane tylko w granicach tego limitu. Ustawa o finansach publicznych określa kilka przesłanek, które muszą być spełnione, aby emisja mogła dojść do skutku: Są to:

  1. Konieczność sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa.

  2. Istnienie potrzeb pożyczkowych, które powstają w związku z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa.

Skarbowe papiery wartościowe mogą mieć charakter pieniężny i niepieniężny. Te pierwsze (pieniężne) emituje Minister Finansów, natomiast skarbowe papiery wartościowe o charakterze niepieniężnym emituje Minister Skarbu Państwa, w porozumieniu z Ministrem Finansów. Oprócz tego - skarbowe papiery wartościowe, które co prawda opiewają na świadczenia pieniężne, ale uprawniają do określonych świadczeń niepieniężnych w zamian za te papiery wartościowe – emituje Minister Finansów w porozumieniu z Ministrem Skarbu.

Podstawę prawną emisji każdego papieru wartościowego określają trzy akty prawne:

  1. Ustawa o finansach publicznych i zawarte tam podstawowe zasady.

  2. List emisyjny wydawany przez Ministra Finansów. Minister Finansów określa poprzez wydanie listu emisyjnego szczegółowe warunki emisji skarbowych papierów wartościowych, które określają treść świadczeń wynikających ze skarbowego papieru wartościowego i sposób realizacji tych świadczeń. W przypadku skarbowych papierów wartościowych, które opiewają na świadczenia pieniężne, ale uprawniają do świadczeń niepieniężnych list emisyjny wydaje Minister Finansów w porozumieniu z Ministrem Skarbu. Szczegółowe elementy, które musi zawierać list emisyjny to np. data, podstawa prawna, cena zbycia lub sposób jej ustalenia, stopa oprocentowania lub sposób jej ustalenia, termin wypłaty należności głównej, należności uboczne (odsetki), datę od której nalicza się oprocentowanie skarbowych papierów wartościowych, termin wykupu, zastrzeżenia dotyczące możliwości wcześniejszego wykupu.

  3. Rozporządzenia Ministra Finansów, które określają warunki emitowania konkretnego rodzaju papieru wartościowego.

Warunki emisji poszczególnych papierów wartościowych:

Papiery wartościowe nie stanowią źródła dochodu, ale przychodu i dlatego są głównym źródłem finansowania deficytu budżetu państwa.

Bony skarbowe.

Są to papiery wartościowe na okaziciela, emitowane są na okres od 1 do 90 dni albo od 1 do 52 tygodni. Wartość nominalna jednego bonu skarbowego wynosi 10 tys. zł. Bony skarbowe mogą nabywać nierezydenci lub rezydenci. Nierezydentami w rozumieniu ustawy prawo dewizowe są osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania zagranicą oraz osoby prawne mające siedzibę zagranicą, a także inne podmioty miejące siedzibę zagranicą, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu. Nierezydentami są również znajdujące się za granicą oddziały przedstawicielstwa przedsiębiorstwa utworzone przez rezydentów, obce przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne opcje przedstawicielstwa oraz misje specjalne organizacji międzynarodowych. Między tymi pomiotami może być dokonywany wtórny obrót bonami skarbowymi. Bony skarbowe charakteryzują się tym, że zawsze są sprzedawane z dyskontem – poniżej wartości nominalnych. Wykupywane są według wartości nominalnej. Bony skarbowe są elementem bieżącego zaspokajania popytu państwa na pieniądz. Cechą charakterystyczną jest to, że nie ma określonej jednorazowej wartości emisji. Jest to uzależnione od potrzeb finansowych państwa. Dlatego też obowiązuje zasada, że w ustawie budżetowej na kolejny rok zawsze ustala się maksymalny przyrost zadłużenia państwa z tytułu sprzedaży bonów skarbowych.

Sprzedaż i odkupywanie bonów skarbowych przez Ministra Finansów następuje w drodze przetargów, organizowanych przez tzw. agenta emisji – który działa na podstawie umowy zawartej z Ministrem Finansów. W przetargach mogą brać udział wyłącznie banki, instytucje kredytowe lub instytucje finansowe, a także ich oddziały z którymi Minister Finansów zawarł umowę w sprawie pełnienia funkcji dilera skarbowych papierów wartościowych, która to umowa przyznała im prawo do składania oferty na przetargach bonów. Uczestnicy przetargu nabywają bony we własnym imieniu i na własny rachunek. Są zobowiązani zapłacić cenę zakupu bonów.

Oprocentowanie bonów odbywa się na zasadzie dyskontów. Dyskonto jest zindywidualizowane i uzależnione od cen zgłaszanych przez oferentów. Mogą być organizowane także tzw. przetargi uzupełniające, jeżeli na przetargu pierwotnym nie uda się sprzedać wszystkich bonów. Są organizowane najpóźniej następnego dnia po przetargu zasadniczym. Wartość nominalna tych bonów skarbowych, oferowanych na przetargu uzupełniającym nie może by większa niż 20% wartości nominalnej bonów skarbowych oferowanych na przetargu zasadniczym. Do zakupu bonów na przetargu uzupełniającym są uprawnieni wyłącznie uczestnicy przetargu zasadniczego. Minister Finansów może również odkupywać bony przed upływem terminu na jaki zostały wyemitowane. Odbywa się to w drodze przetargu. Odkupione bony skarbowe ulegają umorzeniu z chwilą zapłaty za nie, z wyjątkiem bonów skarbowych nabywanych przez Ministra Finansów w celu zarządzania długiem Skarbu Państwa.

Obligacje skarbowe.

Obligacje skarbowe są papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju lub zagranicą. Mogą być sprzedawane na rynku pierwotnym z dyskontem - albo według wartości nominalnej - albo powyżej wartości nominalnej. Następnie są wykupywane po upływie terminu na jaki zostały wyemitowane - nie krótszego niż rok. Mogą być sprzedawane na przetargach albo w sieci sprzedaży detalicznej.

Przetargi obligacji

Są organizowane przez agenta emisji, który działa na podstawie umowy zawartej z Ministrem Finansów. Mogą mieć one postać obligacji o stałej lub zmiennej stopie procentowej. Mogą być również sprzedawane jako obligacje indeksowane – wówczas odsetki i wartość nominalną powiększa się o procent inflacji. Obligacje są nominowane albo w walucie polskiej albo w EURO. Wartość nominalna jednej obligacji wynosi 1000 jednostek danej waluty albo wielokrotność tej kwoty.

Obligacje są papierami wartościowymi na okaziciela, nie posiadają formy dokumentu i są rejestrowane w depozycie papierów wartościowych prowadzonym przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. W przetargach na zakup tych obligacji mogą brać udział banki, instytucje kredytowe lub instytucje finansowe, a także ich oddziały, z którymi Minister Finansów zawarł umowę w sprawie pełnienia funkcji dilera skarbowych papierów wartościowych, przyznającą im prawo składania ofert na sprzedaż obligacji. Umowa sprzedaży obligacji zostaje zawarta w dniu przetargu, z chwilą przyjęcia przez Ministra Finansów oferty. Również tutaj są organizowane przetargi uzupełniające, najpóźniej następnego dnia po przetargu zasadniczym. Wartość nominalna obligacji, która jest oferowana na przetargu uzupełniającym nie może być większa niż 20% wartości nominalnej obligacji sprzedawanej na przetargach zasadniczych (taka sama zasada jak w bonach). Do udziału w przetargach uzupełniających są uprawnieniu tylko uczestnicy przetargu zasadniczego, którzy dokonali tam wcześniej zakupu obligacji. Minister Finansów może odkupywać te obligacje przed upływem terminów na jaki zostały wyemitowane. Odbywa się to w drodze przetargu. Przez Ministra Finansów zostaje określony termin składania ofert sprzedaży na przetargu dotyczącym wykupu przedterminu. Dla przetargu odkupu ustala się najwyższą przyjętą cenę. Wszystkie oferty sprzedaży (złożone) z ceną niższą od określonej jako cena najwyższa zostają przyjęte w całości.

Mogą być także organizowane przetargi zamiany. Na tych przetargach Minister Finansów może oferować obligacje w drodze sprzedaży w zamian za odkupione od posiadaczy obligacje, których termin wykupu jeszcze nie upłynął. Wówczas następuje zaliczenie wierzytelności posiadaczom tych obligacji [z tytułu odkupu] na poczet ceny nabywanych przez nich obligacji kolejnych emisji. Odkupione przez Ministra Finansów obligacje na przetargu zamiany podlegają umorzeniu z chwilą dokonania rozliczenia, z wyjątkiem obligacji nabywanych przez Skarb Państwa w celu zarządzaniu długiem Skarbu Państwa. Może być również dokonywany wtórny obrót obligacjami sprzedawanymi na przetargach. Wtórny obrót może się odbywać pomiędzy innymi podmiotami np. osobami prawnymi, osobami fizycznymi, spółkami nieposiadającymi osobowości prawnej itd. Wyjątkowo można odstąpić od sprzedaży tego typu obligacji na przetargach, ale tylko w sytuacji gdy wynika to z potrzeb zarządzania długiem Skarbu Państwa. W takim przypadku Minister Finansów może zawrzeć umowę z wybranymi uczestnikami Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych lub z innymi podmiotami, którym przyznaje wyłączne prawo do nabycia tego typu obligacji, albo wyłączne prawo nabywania takich obligacji określonych emisji.

Obligacje oferowane w sieci sprzedaży detalicznej.

Są emitowane w złotych lub euro. Nominał wynosi 100 zł lub euro lub wielokrotność tej kwoty. Obligacje są papierami wartościowymi na okaziciela i nie mają formy dokumentu. W związku z tym obligacje te są rejestrowane w depozycie papierów wartościowych prowadzonym przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Mogą być nabywane przez rezydentów i nierezydentów, będących osobami fizycznymi, prawnymi spółkami nieposiadającymi osobowości prawnej. Mogą być przedmiotem obrotu między tymi podmiotami. Obligacje są oferowane przez agenta emisji albo przez inne uprawnione przez Ministra Finansów podmioty. Mogą być oferowane w kilku formach:

  1. Subskrypcji – czyli w drodze sprzedaży obligacji w drodze zapisów na obligacje.

  2. Zamiany na kolejne emisje obligacji, które zostały określone w liście emisyjnym.

  3. Sprzedaży za pomocą systemów teleinformatycznych, wyłącznie osobom fizycznym będącymi rezydentami.

  4. W drodze sprzedaży w bankomatach osobom fizycznym.

  5. Sprzedaż w drodze zamiany.

Zamiana obligacji może być dokonywana poprzez złożenie odpowiedniej dyspozycji agentowi emisji przez posiadacza obligacji. Warunkiem nabycia obligacji w drodze zamiany jest złożenie dyspozycji zakupu obligacji łącznie ze złożeniem wniosku o zaliczenie na poczet ceny nabywanych obligacji wierzytelności z tytułu podlegających wykupowi obligacji. Cena zamian może być równa, wyższa, niższa od wartości nominalnych obligacji. Wartość obligacji nabywanych w drodze zamiany nie może przekroczyć wartości wierzytelności z tytułu obligacji, które są przedkładane do wykupu. Może być również dokonywany przedterminowy wykup obligacji. Minister Finansów może wezwać posiadacza obligacji do przedłożenia obligacji do wcześniejszego wykupu, wyznaczając im odpowiedni termin. Obligacje przedstawione do wcześniejszego wykupu nie podlegają oprocentowaniu od dnia wymagalności z tytułu wcześniejszego wykupu obligacji.

Minister Finansów w liście emisyjnym może przyznać posiadaczom obligacji prawo bezwarunkowego wezwania emitenta do przedterminowego wykupu obligacji po upływie określonego okresu po cenie, która może być niższa od wartości nominalnej obligacji. Obligacje przedstawione do wcześniejszego wykupu nie podlegają oprocentowaniu od dnia wymagalności z tytułu przedterminowego wykupu obligacji.

Obligacje skarbowe przeznaczone na zamianę zobowiązań Skarbu Państwa.

Emitowane jako obligacje o zmiennej lub stałej stopie procentowej, mogą być indeksowane albo zerokuponowe. Mogą być nominowane w walucie polskiej albo w walucie państw należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Wartość nominalna takiej obligacji wynosi 100 jednostek takiej waluty albo wielokrotność tej kwoty. Konkretną wartość nominalną obligacji oraz ewentualną stopę procentową określa list emisyjny. Emisja następuje z dniem dokonania zamiany. Chodzi o zamianę wierzytelności Skarbu Państwa na obligacje. Wartość emisji tych obligacji jest równa wartości nominalnej obligacji objętej w drodze zamiany. Te obligacje mogą być emitowane albo jako imienne albo na okaziciela. Nie mają formy dokumentu i są rejestrowane w depozycie papierów wartościowych prowadzonym prze Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Mogą być nabywane przez podmioty będące wierzycielami Skarbu Państwa z określonych tytułów dłużnych, określonych w liście emisyjnym. Mogą być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym. Te obligacje są nabywane w zamian za określone wierzytelności w dwóch trybach:

  1. Na przetargu

  2. W drodze oferty złożonej wierzycielom Skarbu Państwa.

Cena zamiany jednej obligacji na wierzytelności z tytułu zobowiązań Skarbu Państwa może być niższa, równa bądź wyższa od wartości nominalnej jednej obligacji. Oprocentowanie takich obligacji jest obliczane od wartości nominalnej obligacji z okresem odsetkowym. Po upływie terminu wykupu nie podlegają oprocentowaniu. Te obligacje są wykorzystywane przez Ministra Finansów do zarządzania długiem Skarbu Państwa. Zarządzając tym długiem Minister Finansów może na podstawie umowy powierzyć wybranemu podmiotowi organizowanie przetargów i w ramach tych przetargów zlecić pośredniczenie w dokonywaniu zamiany zobowiązań Skarbu Państwa z określonych tytułów dłużnych na zobowiązania z tytułu obligacji. Minister Finansów może również zlecić wybranemu podmiotowi wykup określone wierzytelności wobec Skarbu Państwa we własnym imieniu, ale na rzecz Skarbu Państwa w celu późniejszej zamiany obligacji nabytych przez ten podmiot wierzytelności – na warunkach określonych w umowie.

W przetargu biorą udział wierzyciele Skarbu Państwa, którzy zostali zaproszeni przez ten podmiot [organizujący przetarg] do wzięcia udziału w tym przetargu. Tego typu obligacje mogą być wykupywane przed terminem na jakie zostały wyemitowane. Przedterminowy wykup może się odbywać na przetargach w terminach określonych w lisie emisyjnym. Wykup może się odbywać w formie oferty skierowanej do posiadacza obligacji. Cena ewentualnego odkupu może być wyższa, równa lub niższa od wartości nominalnej obligacji, co jest określone w liście emisyjnym.

Odkup obligacji na przetargach prowadzi Narodowy Bank Polski na podstawie umowy zawartej z Ministrem Finansów. Wykup obligacji oraz wypłata należnych odsetek następuje w drodze zapłaty albo poprzez zamianę wierzytelności posiadacza obligacji na poczet ceny nabywanych przez niego obligacji z kolejnej emisji.

Obligacje skarbowe oferowane na zagranicznych rynkach kapitałowych.

Mogą być emitowane jako obligacje imienne bądź na okaziciela. Mogą być nominowane w walutach krajów należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Nominał wynosi 100 jednostek danej waluty albo jej wielokrotność. Cena wykupu obligacji jest określona w liście emisyjnym. Może być niższa, równa lub wyższa od wartości nominalnej. Są oprocentowane wg stałej lub zmiennej stopy procentowej. Na rynku pierwotnym są one oferowane do sprzedaży przez kierownika konsorcjum emisyjnego. W skład tego konsorcjum wchodzi jeden lub więcej banków, instytucji kredytowanych lub finansowych. Na rynku pierwotnym obligacje mogą być nabywane przez rezydentów i nierezydentów będących osobami fizycznym, prawnymi lub spółkami nieposiadającymi osobowości prawnej. Te obligacje również mogą być przeznaczane na zamianę zobowiązań Skarbu Państwa i wówczas mogą być nabywane przez podmioty będące wierzycielami Skarbu Państwa z określonych tytułów wymienionych w liście emisyjnym. Mogą być również przedmiotem obrotu na rynku wtórnym. Obrót wtórny odbywa się pomiędzy pomiotami uprawnionymi do nabywania na rynku pierwotnym. Obligacje mogą być wykupywane przed terminem na jakie zostały wyemitowane.

Skarbowy papier oszczędnościowy.

Oferowany do sprzedaży wyłącznie osobom fizycznym. Nabywcami mogą być także stowarzyszenia, organizacje społeczne i zawodowe oraz fundacje wpisane do rejestru sądowego, o ile warunki emitowania tak stanowią. Może być wyłączony z obrotu na rynku wtórnym, albo może być przedmiotem obrotu pomiędzy osobami fizycznymi – zależy to wszystko od warunków emisji.



Zasady zaciągania kredytów i pożyczek przez Skarb Państwa.

Skarb Państwa zaciąga kredyty i pożyczki na finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa. W imieniu Skarbu Państwa te kredyty zaciąga Minister Finansów. W przypadku zaciągnięcia pożyczki albo kredytu na podstawie umowy międzynarodowej, w której to umowie jest wyraźnie wymagane, aby organy działały w imieniu pożyczkobiorcy lub rządu – wówczas Rada Ministrów musi upoważnić Ministra Finansów do podpisania takiej umowy. Od dnia przystąpienia do UE Skarb Państwa może na wniosek Rady Polityki Pieniężnej zaciągać średnioterminowe pożyczki i kredyty od Wspólnoty Europejskiej (chodzi tu głównie o Europejski Bank Centralny) w celu wsparcia bilansu płatniczego (a nie zaspokojenie deficytu – zaciąganie kredytów i pożyczek na ten cel jest zabronione przez Konstytucje). Skarb Państwa może na wiosek Rady Unii Europejskiej uczestniczyć w finansowaniu pożyczki na wsparcie bilansu płatniczego innego państwa członkowskiego na zasadach określonych w ustawie budżetowej (art. 81 ust 1 i 2). Kwota zaciągniętych przez Skarb Państwa pożyczek i kredytów nie może przekroczyć limitu przyrostu zadłużenia określonego w ustawie budżetowej. Pożyczki mają najczęściej formę obligacji skarbowych, bonów skarbowych – natomiast kredyty mają formę kredytu bankowego zaciągniętego np. w bankach komercyjnych, międzynarodowych instytucjach finansowych (Banku Światowym, Banku Centralnym).

Kredyty, pożyczki i wpływy z emisji papierów wartościowych służące do finansowania wydatków publicznych stanowią tzw. kredyt publiczny. Zobowiązania, które powstają z tego tytułu są składnikami długu publicznego. Część potencjalnych zobowiązań może się przekształcić w zobowiązania realne dotyczące poręczeń i gwarancji.

12.05.10

Adnotacja do ostatniego wykładu: Wpływy służące do finansowania wydatków z tytułu emisji skarbowych papierów wartościowych stanowią kredyt publiczny, natomiast zobowiązania powstające z tego tytułu są składnikami długu publicznego.

PORĘCZENIA I GWARANCJE SKARBU PAŃSTWA.

Poręczenia i gwarancje są instytucją prawa publicznego, stanowią formę pomocy publicznej – interwencji państwa w funkcjonowanie rynku, w procesy gospodarcze i są ich wsparciem [procesów gospodarczych]. Poręczenie jest umową, w której poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie w takiej sytuacji, gdyby dłużnik nie wykonał zobowiązania. Poręczenia Skarbu Państwa mają na celu zwiększenie możliwości wykonywania zadań przez niektóre podmioty. Poręczenie zwiększa min. zdolność kredytową pożyczkobiorcy, obniża koszty pozyskania kredytu, umożliwia realizację inwestycji, które ze względu na trudne warunki kredytowania, bądź sytuacje tego podmiotu nie zostałyby podjęte (wykonane). Gwarancja jest umową, w której gwarant zobowiązuje się naprawić ewentualną szkodę wynikającą z określonego zdarzenia. Gwarancja, w odróżnieniu od poręczenia jest zobowiązaniem abstrakcyjnym, niezależnym od umowy kredytowej – dlatego treść gwarancji powinna zawierać istotne informacje dotyczące kredytu.

Poręczenia udzielane przez Skarb Państwa mogą dotyczyć:

Gwarancje udzielane przez Skarb Państwa mogą dotyczyć:

Poręczenie i gwarancja mogą być udzielone dopiero po dokonaniu analizy ryzyka wypłat przez Skarb Państwa z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji. Poręczenia i gwarancje są terminowe i udzielane do kwoty z góry oznaczonej. Można odstąpić od tych warunków tylko w przypadku poręczeń i gwarancji udzielanych międzynarodowej instytucji finansowej, której Polska jest członkiem lub z którą podpisała umowę o współpracy. Udzielenie poręczenia i gwarancji jest również uzależnione od wniesienia opłaty prowizyjnej.

Poręczeń i gwarancji spłaty kredytu w imieniu Skarbu Państwa udziela Minister Finansów lub Rada Ministrów na wniosek Ministra Finansów lub Bank Gospodarstwa Krajowego (nowość). Udzielane kredytodawcom poręczenia lub gwarancje mogą dotyczyć spłaty części lub całości kredytu, wraz z odsetkami i innymi kosztami (związanymi z tym kredytem). Corocznie ustawa budżetowa musi określić łączną kwotę zobowiązań, które mogą być objęte poręczeniami. Minister Finansów udziela poręczeń lub gwarancji, jeżeli kwota poręczenia lub gwarancji wynosi równowartość od 10 mln € do 30 mln €. Natomiast Rada Ministrów udziela poręczeń lub gwarancji jeżeli kwota poręczenia lub gwarancji przekracza równowartość 30 mln €. Poręczenie i gwarancja mogą być udzielone do wysokości 50% pozostającej do spłaty kwoty kredytu objętego poręczeniem lub gwarancją oraz do wysokości 50% należnych odsetek od tej kwoty i innych kosztów związanych z kredytem. Ustawa zaznacza, że Rada Ministrów może udzielić poręczenia lub gwarancji w wyższej wysokości w przypadku przedsięwzięcia o szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej.

Poręczenia i gwarancje mogą być udzielone na następujące cele:

  1. Rozwój i utrzymanie infrastruktury

  2. Rozwój eksportu dóbr i usług

  3. Ochrona środowiska

  4. Tworzenie nowych miejsc pracy związanych z daną inwestycją w ramach pomocy regionalnej

  5. Wdrażanie nowych rozwiązań technicznych lub technologicznych będących wynikiem badań naukowych lub prac badawczo-rozwojowych związanych z restrukturyzacją przedsiębiorstw

Ponadto ustawa formułuje też bardziej szczegółowe spostrzeżenia:

  1. Pod warunkiem przeznaczenia kredytu (objętego poręczeniami) na finansowanie zakupu materiałów lub wyrobów gotowych przeznaczonych na wykonanie dóbr inwestycyjnych na eksport o wartości kontraktowej powyżej 10 mln €.

  2. Na zasilenie pewnych funduszy przez Bank Gospodarstwa Krajowego (utworzonych na podstawie odrębnych ustaw) pod warunkiem przeznaczenia tego kredytu na zasiłek tych funduszy np. fundusz rozwoju inwestycji komunalnych.

  3. Są udzielane pod warunkiem przeznaczenia tego kredytu na utworzenie przez banki linii kredytowych, które mają na celu wspieranie przedsięwzięć inwestycyjnych samorządów terytorialnych, a także jeżeli te linie kredytowe miały na celu wspieranie małych i średnich przedsiębiorców.

  4. Na współfinansowanie programów w ramach programów pomocowych UE mających na celu realizacje tych właśnie programów.

  5. Jeżeli kredyt (objęty poręczeniem lub gwarancją) jest przeznaczony na spłatę kredytu, który już wcześniej był objęty poręczeniem lub gwarancją Skarbu Państwa.

  6. Na wspieranie eksportu polskich towarów i usług w ramach realizacji programów rządowych.



Warunki dla kredytobiorcy ubiegającego się o kredyt i gwarancje.

Udzielenie poręczenia lub gwarancji następuje dopiero po ustanowieniu przez kredytobiorcę zabezpieczenia na rzecz Skarbu Państwa na wypadek wykonania roszczeń, wynikających z tytułu obowiązków poręczyciela lub gwaranta. Wykonanie zobowiązań z tytułu poręczenia przez Skarb Państwa następuje na wniosek kredytodawcy w przypadku utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej. Poręczeniem i gwarancją może być też objęta emisja obligacji, pod warunkiem, że emitent przeznacza te środki, pochodzące z emisji obligacji na takie same cele jak w przypadku kredytów i pożyczek. Poręczenie i gwarancja wykonania przez emitenta zobowiązań wynikających z obligacji mogą być udzielone w imieniu Skarbu Państwa przez Ministra Finansów lub przez Radę Ministrów lub przez Bank Gospodarstwa Krajowego. Poręczenia i gwarancje mogą obejmować zapłaty należności głównej lub należności ubocznych lub obu tych należności.

Rada Ministrów może również udzielać na wniosek Ministra Kultury poręczeń nierezydentom na wypłaty odszkodowań za zniszczone, uszkodzone lub skradzione eksponaty wystawowe, których właścicielami lub uprawnionymi posiadaczami są te osoby. Dotyczy to nieubezpieczonych eksponatów; oraz pod warunkiem, że te eksponaty są przedmiotem wystawy artystycznej organizowanej w Polsce, a łączna wartość tych eksponatów przekracza 500 tys. €. To poręczenie jest udzielane na wniosek organizatora wystawy.

Środki służące pokryciu zobowiązań: (kiedy/jeżeli, stają się one realne)

Na zaspokojenie roszczeń z tytułu poręczeń i gwarancji został utworzony tzw. zasób majątkowy. Na ten zasób składają się wierzytelności z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji oraz akcje i udziały w spółkach stanowiące własność Skarbu Państwa, wyodrębnione przez Radę Ministrów do dnia 17 lipca 2009 r. Akcje i udziały składające się na ten zasób zbywa Minister Skarbu Państwa w porozumieniu z Ministrem Finansów. Na zaspokojenie roszczeń z tytułu poręczeń udzielonych przez Skarb Państwa przeznacza się również środki pochodzące z prywatyzacji w kwocie stanowiącej 0.5% łącznej kwoty poręczeń i gwarancji udzielonej w roku poprzednim. Łączna wartość akcji i udziałów składających się na zasób majątkowy nie może przekroczyć 15% łącznej wartości wszystkich zobowiązań wynikających z udzielonych poręczeń i gwarancji według stanu na koniec roku ubiegłego. Akcje i udziały, które składają się na ten zasób majątkowy nie mogą być zbywalne w innymi celu niż zaspokojenie roszczeń wynikających z poręczeń i gwarancji.

Bank Gospodarstwa Krajowego może udzielać we własnym imieniu i na własnych rachunek poręczeń i gwarancji w ramach rządowych programów społeczno-gospodarczych oraz programów samorządności i lokalnej i rozwoju regionalnego, które obejmują projekty:

  1. Realizowane z wykorzystaniem środków pochodzących z funduszy UE

  2. Projekty infrastrukturalne

  3. Związane z rozwojem sektora małych i średnich przedsiębiorstw

Poręczenia i gwarancje w Banku Gospodarstwa Krajowego dotyczą też projektów realizowanych z wykorzystaniem środków publicznych. Bank Gospodarstwa Krajowego, udzielając poręczeń i gwarancji w ramach programów rządowych może także nabywać akcje i udziały podmiotów, które udzielają poręczeń i gwarancji za zobowiązania mikroprzedsiębiorców, małych i średnich przedsiębiorców, a także organizacji pożytku publicznego. Poręczenia i gwarancje Banku Gospodarstwa Krajowego są terminowe i udzielane do kwoty z góry przeznaczonej. Warunkiem udzielenia poręczenia i gwarancji przez Bank Gospodarstwa Krajowego jest ustanowienie przez kredytobiorcę zabezpieczenia na rzecz banku na wypadek roszczeń wynikających z tytułu wykonania obowiązków poręczyciela lub gwaranta. Kolejnym warunkiem jest też wniesienie opłaty prowizyjnej.

W celu realizacji programów rządowych Minister Finansów przekazuje środki Bankowi Gospodarstwa Krajowego na zwiększenie jego fundusz statutowego. Minister Skarbu w imieniu Skarbu Państwa może w drodze rozporządzenia przekazać bankowi nieodpłatnie akcje i udziały stanowiące własność Skarbu Państwa. Środki finansowe ze sprzedaży tych akcji i udziałów, w wysokości 50% przychodów Bank Gospodarstwa Krajowego przekazuje Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (czyli bank może dla siebie zatrzymać 50%).

W związku z realizacją programów rządowych Bank Gospodarstwa Krajowego jest zobowiązany do przygotowania w porozumieniu z Ministrem Finansów planu rzeczowo-finansowego, który określa łączną kwotę, do wysokości której Bank Gospodarstwa Krajowego może udzielać poręczeń i gwarancji w ramach programów rządowych (I element planu) oraz przewidywane wydatki z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji (II element planu). Musi się tam także musi się tam znaleźć planowana kwota zaangażowania Banku Gospodarstwa Krajowego w akcje i udziały podmiotów udzielających poręczeń lub gwarancji za zobowiązania mikroprzedsiębiorców, małych i średnich przedsiębiorców (III element planu). W planie musi się znaleźć również przewidywana kwota wypłat z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji.



ZAGADNIENIA PROCEDURALNE ZWIĄZANE Z BUDŻETEM PAŃSTWA

Ustawa budżetowa. Ustawa o prowizorium budżetowym.

Ustawa budżetowa jest aktem prawnym, który składa się z budżetu państwa, załączników, postanowień – których obowiązek zamieszczenia wynika z ustawy o finansach publicznych lub odrębnych ustaw (art. 109). Według definicji ustawowej (choć sformułowanej nie dosłownie) ustawa budżetowa jest aktem prawnym, zawierającym normy prawne dotyczące gospodarki budżetowej na dany rok budżetowy, określającym planowaną wysokość dochodów i wydatków, a także przychodów i rozchodów państwa. W ustawach budżetowych mogą być też zawarte przepisy regulujące wykonanie budżetu i tryb dokonywania zmian w uchwalonym budżecie. Ustawa ta zawiera upoważnienie dla rządu do dokonywania wydatków i pobierania dochodów. Ustawa budżetowa nie ustala jednak zasad poboru wpływów budżetowych, ani ich nie wprowadza (wynika to z innych ustaw prawa materialnego np. podatkowych). Ustawa budżetowa nie może zawierać przepisów zmieniających inne ustawy. Oceniając charakter prawny ustawy budżetowej na podstawie Konstytucji uważa się, że ustawa budżetowa jest aktem generalnym, ustanawiającym normy prawne. Ustawa budżetowa zawiera elementy obligatoryjne i fakultatywne.

Do elementów obligatoryjnych ustawy budżetowej zalicza się:

  1. Prognozę dochodów budżetu państwa oraz limit wydatków budżetu państwa

  2. Deficyt budżetu państwa oraz źródła jego pokrycia

  3. Łączną kwotę planowanych przychodów i rozchodów budżetu państwa

  4. Planowane saldo kosztów i przychodów jednostek budżetowych, agencji wykonawczych, funduszy celowych

  5. Saldo przychodów i rozchodów budżetu państwa

  6. Limit zobowiązań z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wyemitowanych papierów wartościowych

  7. Łączną kwotę prognozowanych dochodów i planowanych wydatków budżetu środków europejskich (nowość)

  8. Wynik budżetu środków europejskich

Do elementów fakultatywnych zalicza się:

  1. Rezerwy celowe, które nie muszą być tworzone

Ustawa o prowizorium budżetowym – jest to wyjątkowa, tymczasowa i skrócona ustawa budżetowa, która w wyjątkowych przypadkach może określać dochody i wydatki państwa w okresie nie dłuższym niż rok. Ustawa o prowizorium budżetowym obowiązuje zazwyczaj jeden kwartał, obowiązuje do czasu uchwalenia właściwej ustawy. Do projektu ustawy o prowizorium budżetowym stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące projektu ustawy budżetowej. Prowizorium budżetowe powinno zawierać niezbędne dane o dochodach i wydatkach budżetu państwa na określoną część roku w zakresie przewidzianym dla ustawy budżetowej oraz upoważnienie dla organów wykonujących budżet do zaciągania kredytu bankowego, a także emisji obligacji, bonów skarbowych i innych papierów wartościowych. Prowizorium budżetowe jest aktem o charakterze szczególnym, gdyż zawarte w nim dane muszą być później ujęte w ustawie budżetowej. Szczegółowość (działy, rozdziały, tytuły, księgi i inne jednostki redakcyjne aktu prawnego) prowizorium budżetowego nie musi w pełni odpowiadać szczegółowości ustawy budżetowej. Prowizorium nie może być podstawą do udzielenia rządowi absolutorium, tak jak ustawa budżetowa.

Przygotowanie projektu i uchwalenie ustawy budżetowej. Art. 138-145.

Materiały do projektu ustawy budżetowej opracowują i przedstawiają Ministrowi Finansów dysponenci części budżetowych. Ostateczny projekt budżetu państwa opracowuje Minister Finansów, uwzględniając ustalenia przyjęte w Wieloletnim Planie Finansowym Państwa. Poza tymi ustaleniami musi też uwzględniać kierunki działań zawarte w przyjętym przez Radę Ministrów programie konwergencji, który jest opracowany na podstawie rozporządzenia Rady Wspólnoty Europejskiej z 1997 r.

Projekt ustawy budżetowej, bądź projekt o prowizorium uchwala Rada Ministrów. Projekt wraz z uzasadnieniem musi być przedstawiony Sejmowi do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy. W przypadku przedstawienia Sejmowi projektu ustawy o prowizorium budżetowym Rada Ministrów przedstawia Sejmowi projekt ustawy budżetowej (tej właściwej) nie później niż 3 miesiące przed zakończeniem okresu obowiązywania prowizorium.

Uzasadnienie (będące elementem obligatoryjnym) musi zawierać główne cele polityki społecznej i gospodarczej, kierunki prywatyzacji majątku Skarbu Państwa, omówienie planowanych przychodów i rozchodów oraz dochodów i wydatków budżetowych, a także przychodów i kosztów funduszy celowych i agencji wykonawczych. Musi też zawierać założenia makroekonomiczne na kolejne 3 lata budżetowe (np. kształtowanie się PKB, poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych, kursu walutowego, przeciętnego wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej, poziomu zatrudnienia i bezrobocia, salda obrotów bieżących), kierunki polityki fiskalnej, omówienie deficytu i długu sektora finansów publicznych, zestawienie celów i zadań priorytetowych na dany rok budżetowy, skonsolidowany plan wydatków na rok budżetowy i na dwa kolejne lata (plan ten dotyczy państwowych jednostek budżetowych, funduszy celowych, agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej oraz państwowych osób prawnych). W uzasadnieniu musi się także znaleźć omówienie wielkości środków własnych Unii Europejskiej oraz środków ujętych w budżecie środków europejskich i informacja o udzielnych przez Skarb Państwa poręczeniach i gwarancjach.

Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, ale także ustawy o zaciąganiu długu publicznego przysługuje na mocy art. 221 Konstytucji wyłącznie Radzie Ministrów. Projekt ustawy budżetowej, zgodnie z art. 222 Konstytucji, Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego (do 30 września). W wyjątkowych przypadkach jest możliwe późniejsze przedłożenie projektu ustawy. Konstytucja nie precyzuje co oznacza się pod sformułowaniem ‘wyjątkowe przypadki’. Wówczas podstawą do prowadzenia gospodarki budżetowej może być projekt ustawy budżetowej.

W Sejmie procedura uchwalenia ustawy budżetowej rozpoczyna się od pierwszego czytania projektu ustawy. Ogólną koncepcje przedstawia PRM, wicepremier bądź Minister Finansów. W czasie pierwszego czytania może być złożony wniosek o odrzucenie projektu ustawy w całości w pierwszym czytaniu. Pierwsze czytanie kończy się przekazaniem projektu do komisji finansów publicznych, z tym że poszczególne części tego projektu są rozpatrywane nie tylko przez tę komisje, ale również przez komisję branżowe.

26.05.10

Drugie czytanie obejmuje sprawozdanie komisji finansów publicznych oraz zgłoszenie poprawek. Po zgłoszeniu poprawek projekt jest ponownie przekazywany do komisji, a po rozpatrzeniu przez nią każdej poprawki komisja podejmuje decyzję w głosowaniu o przyjęciu bądź odrzuceniu każdej z nich [poprawki]. Opinia komisja nie jest dla Sejmu wiążąca. Wszelkie poprawki, które polegają na zwiększeniu wydatków w różnych częściach budżetowych, ale nie wskazują źródła pokrycia tych wydatków, są traktowane jako niekonstytucyjne.

W ramach trzeciego czytania jest przedstawiane dodatkowe sprawozdanie komisji finansów publicznych. Następnie w Sejmie odbywa się głosowanie w sprawie wniosków mniejszości oraz w sprawie poprawek zgłoszonych w drugim czytaniu. Po uchwaleniu ustawy przez Sejm jest ona przekazywana Senatowi, który może uchwalić poprawki w ciągu 20 dni. W przypadku ustawy budżetowej Senat nie może zaproponować jej uchylenia w całości, lecz może jedynie zaproponować doń poprawki. Konstytucja nie określa dla Sejmu terminu rozpatrzenia poprawek Senatu, z tym że wskazuje iż ustawa powinna być uchwalona w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia Sejmowi projektu przez Radę Ministrów. Bierze się pod uwagę faktyczny dzień, w którym Rada Ministrów przedstawiła projekt ustawy budżetowej. W ciągu 4 miesięcy projekt powinien być przedstawiony do podpisu Prezydentowi RP. Jeżeli w tym terminie nie zostanie on przedłożony do podpisu, Prezydent RP może zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Prezydent RP ma 14 dni na podjęcie takiej decyzji, a jeżeli takowej nie podejmie, to w późniejszym terminie taka decyzja nie jest możliwa, nawet gdyby Sejm w dalszym ciągu nie przedstawił prezydentowi projektu ustawy.

Prezydent ma 7 dni na podjęcie decyzji czy ustawę podpisać, czy skierować do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie stwierdzenia jej zgodności z Konstytucją. Wystąpienie Prezydenta z takim wnioskiem wstrzymuje bieg siedmiodniowego terminu do podpisania ustawy. Trybunał ma 2 miesiące na rozstrzygnięcie, czy ustawa jest konstytucyjna, czy też nie. Może się zdarzyć, że ta niezgodność dotyczyć będzie jedynie niektórych przepisów. Wówczas, jeżeli sprawa jest tego typu, że tylko niektóre przepisy są niezgodne i jeżeli Trybunał Konstytucyjny orzeknie, że nie są one [przepisy] nierozerwalnie związane z Konstytucją – Prezydent może podpisać taka ustawę z pominięciem tych przepisów.

Prezydent nie ma prawa wystąpić do Sejmu z wnioskiem o ponowne jej uchwalenie. Gdyby się tak zdarzyło, że ustawa budżetowa lub o ustawa o prowizorium budżetowym nie zostały ogłoszone przed dniem 1 stycznia nowego roku budżetowego, to do czasu ogłoszenia jednej z tych dwóch ustaw podstawą gospodarki finansowej jest przedstawiony Sejmowi odpowiedni projekt ustawy. Obowiązują wówczas stawki należności budżetowych o wysokości w niej ustalonej.



Wykonywanie ustawy budżetowej. Art. 146-183.

Harmonogram realizacji budżetu państwa, zgodnie z art. 147 opracowuje Minister Finansów, w porozumieniu z dysponentami części budżetowych. Ten harmonogram powinien obejmować prognozę dochodów budżetu państwa, prognozę ujętą w poszczególnych miesiąc roku budżetowego, wielkość wydatków planowanych do sfinansowania w poszczególnych miesiącach roku budżetowego. Harmonogram dotyczący wydatków jest aktualizowany na wniosek dysponenta części budżetowej lub Ministra Finansów. Dysponenci części, w ciągu 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej muszą przekazać podległym jednostkom informacje o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków tych jednostek, obejmującą także wynagrodzenia. Przekazują jednostkom samorządu terytorialnego informacje o przyznanych im kwotach dotacji celowych, a samorządom województw informacje o środkach na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich, dla których zarządy województw są instytucją zarządzającą lub pośredniczącą (art. 148).

Kompetencje organów władzy w procesie wykonywania budżetu .

Podmioty: Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie oraz inne jednostki organizacyjne – posiadają następujące kompetencje:

Rada Ministrów:

Kieruje wykonaniem budżetu państwa. W tym celu może w drodze rozporządzenia określić organy administracji rządowej, uprawnione do dokonywania określonych rodzajów wydatków i szczegółowy sposób dokonywania tych wydatków. Rada Ministrów może również wydawać wytyczne dotyczące warunków zaciągania zobowiązań w ramach wydatków planowanych w Wieloletnim Planie Finansowym. Rada Ministrów podejmuje decyzje o blokowanie wydatków budżetowych w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej. Rada Ministrów określa w drodze rozporządzenia wytyczne dotyczące zasad zaciągania zobowiązań na okres dłuższy niż 1 rok budżetowy, oraz w ramach realizacji polskiej pomocy zagranicznej na terenach uznanych za strefę działań wojennych. Rada Ministrów może również ustalić w drodze rozporządzenia wykaz wydatków, które nie wygasają z upływem roku budżetowego i mogą być zrealizowane w następnym roku. W tej sprawie pozytywną opinię musi wydać komisja sejmowa właściwa ds. budżetu. Rada Ministrów ustala plan wydatkowy tych wydatków, które nie wygasają z upływem roku budżetowego oraz musi ustalić ostateczny termin ich wykonania, nie dłuższy niż do 31 marca następnego roku.

Minister Finansów:

Określa w drodze rozporządzenia szczegółowy sposób wykonywania budżetu państwa, a w szczególności w ramach tego rozporządzenia tryb i terminy przekazywania na centralny rachunek bieżący budżetu państwa dochodów pobieranych przez urzędy skarbowe i inne państwowe jednostki budżetowe, tryb dokonywania wypłat z centralnego rachunku budżetu państwa (art. 198). Minister Finansów wykonuje również finansową kontrolne, sprawuje ogólną kontrolę realizacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów, poziomu deficytu, wykorzystania środków pochodzących z budżetu UE, kontrolę efektywności i skuteczności w realizacji budżetu w układzie zadaniowym, opracowuje 4-letnią strategię zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz oddziaływania na państwowy dług publiczny. Realizuje zadania wynikające z zarządzania długiem Skarbu Państwa, polegające w szczególności na pozyskiwaniu środków o charakterze zwrotnym. Realizuje zadania związane z obsługą zobowiązań Skarbu Państwa z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych oraz zaciągniętych kredytów i pożyczek, określa w drodze rozporządzenia szczegółowy sposób klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego – długu Skarbu Państwa. Minister Finansów odpowiada także za obsługę płatności w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich.

Minister ds. rozwoju regionalnego sprawuje nadzór i kontrole nad realizacją programów finansowanych ze środków europejskich, natomiast dysponenci poszczególnych części sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek organizacyjnych. W ramach tej kontroli zwraca się uwagę na wykorzystanie dotacji z budżetu państwa, realizację zadań z budżetu państwa oraz efektywności i skuteczności zadań w planowym układzie zadaniowym.

Zasady gospodarki finansowej, jakie obowiązują przy wykonywaniu budżetu (uregulowane w ustawie o finansach publicznych):

  1. Realizacja zadań powinna następować w terminach określonych w przepisach i w harmonogramie realizacji dochodów i wydatków budżetowych.

  2. Ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetowych odbywa się na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów.

  3. Dokonywanie wydatków powinno następować wyłącznie w granicach kwot określonych w planie finansowym, zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów.

  4. Zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, z uwzględnieniem przepisów o zamówieniach publicznych.

  5. Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa są dokonywane przed innymi wydatkami. Jeżeli wystąpią wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych lub wyroków sądowych to mogą być one dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel.

  6. Dotacje celowe, które są przyznawane jednostkom samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami niewykorzystane w danym roku muszą być zwrócone do budżetu w takiej części, w jakiej zadanie nie zostało wykonane .

  7. Dotacje celowe udzielane z budżetu państwa, niewykorzystane do końca roku budżetowego podlegają zwrotowi do budżetu państwa do 31.01 następnego roku, w takiej części, w jakiej nie zostało wykorzystane.

  8. Wszelkie przeniesienia wydatków mogą być tylko dokonywane, ale ściśle na zasadach określonych przez ustawę o finansach publicznych.



Dysponowanie finansową bezzwrotną pomocą zagraniczną.

Ustawa o finansach publicznych zalicza wszystkie środki ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi do środków publicznych. Środki pochodzące z budżetu UE i z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) są gromadzone na wyodrębnionych rachunkach bankowych. Obsługę bankową tych rachunków prowadzi Narodowy Bank Polsku lub Bank Gospodarstwa Krajowego. Wypłaty z tych rachunków są dokonywane na podstawie dyspozycji Ministra Finansów lub jego pełnomocników. Te środki są przeznaczone wyłącznie na cele określone w umowie międzynarodowej lub w jakichś odrębnych przepisach albo w deklaracji dawcy.

Do dochodów jednostek samorządu terytorialnego i do przychodów innych jednostek sektora finansów publicznych zostały zaliczone środki niepodlegające zwrotowi pochodzące ze źródeł zagranicznych, jeżeli te jednostki otrzymały te środki bezpośrednio od dawcy. Należy pamiętać, że ww. środki to nie to samo co środki pochodzące z budżetu UE lub środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu. Środki te są gromadzone na wyodrębnionych rachunkach bankowych i mogą być wydatkowane do wysokości kwot zgromadzonych na tych rachunkach. Przy wydatkowaniu środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, także w odniesieniu do środków przeznaczonych na finansowanie projektów i programów realizowanych z tych środków, stosuje się zasady rozliczania takie same jak obowiązują dla dotacji z budżetu państwa. Szczegółowe warunki wykorzystania i rozliczania tych środków ze źródeł zagranicznych mogą być określone w umowie zawartej z beneficjentem pomocy. W przypadku wykorzystania tych środków zagranicznych niezgodnie z przeznaczeniem, bez zachowania procedur albo jeżeli były pobrane w nadmiernej wysokości – podlegają one zwrotowi przez beneficjenta pomocy, wraz z odsetkami, w wysokości określonej jako zaległości podatkowej. Ten zwrot może być dokonywany w ten sposób, że pomniejszane są kolejne płatności na rzecz tego beneficjenta.

Zmiany w trakcie wykonania budżetu (bez nowelizacji) – obowiązują ten budżet, który został uchwalony. Możliwe są tam pewne zmiany, polegające najczęściej na przesunięciach.

Przy dokonywaniu zmian obowiązują następujące zasady:

  1. Dysponenci części budżetowej mogą dokonywać przeniesień pomiędzy oddziałami klasyfikacji wydatków, ale ma się to odbywać w ramach danej części ich działu, którym oni dysponują (art. 171 ust. 1).

  2. Ci ministrowie, którzy są dysponentami akurat więcej niż jednej części budżetowej mogą dokonywać przeniesień wydatków między częściami w ramach jednego działu i rozdziału budżetu państwa. O podjętych decyzjach informują bezzwłocznie Radę Ministrów. Rada Ministrów może uchylić decyzję ministra (art. 171 ust. 9).

  3. Wszelkie przeniesienia polegająca na zmniejszeniu, bądź zwiększeniu wydatków przeznaczonych na finansowanie programów realizowanych z udziałem środków europejskich wymagają zgody ministra ds. rozwoju regionalnego (ust. 2).

  4. Minister Finansów na wniosek ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego, zaopiniowany przez właściwego dysponenta części budżetowej dokonuje przeniesienia między częściami i działami budżetu państwa wydatków przeznaczonych na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich.

  5. Przeniesień wydatków pomiędzy częściami działów budżetu państwa z udziałem środków na realizację Wspólnej Polityki Rolnej dokonuje Minister Finansów, na wniosek ministra właściwego ds. rozwoju wsi lub ministra właściwego ds. rynków rolnych.

  6. Właściwy dysponent części budżetowych może dokonywać przeniesień w ramach części i działu klasyfikacji środków na realizację Wspólnej Polityki Rolnej.

  7. Wszelkie przeniesienia wydatków nie mogą zwiększać planowanych wydatków na uposażenia i wynagrodzenia ze stosunku pracy, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej.

  8. W przypadku przeniesienia wydatków polegających na zmniejszeniu lub zwiększeniu wydatków majątkowych jednorazowo o kwotę powyżej 100 tys. złotych – przeniesienie wymaga zgody Ministra Finansów (art. 171 ust. 3 i 4). W przypadku przenoszenia wydatków majątkowych poniżej kwoty 100 tys. zł, dysponenci niezwłocznie informują o tym Ministra Finansów.

  9. W przypadku wydatków na inwestycje budowlane, każde przeniesienie polegające na zwiększeniu lub zmniejszeniu tych wydatków wymaga zgody Ministra Finansów.

  10. Dysponenci części mogą upoważnić kierowników podległych im jednostek do dokonywania przeniesień wydatków w obrębie jednego rozdziału. To upoważnienie nie może dotyczyć wydatków na dokonanie których wymagana jest zgodna ministra ds. rozwoju regionalnego lub Ministra Finansów (ust. 5 i 6).

Wszelkie ograniczenia dotyczące dokonywania zmian nie mają zastosowania do przeniesienia z rezerw budżetu państwa.







Otwieranie wydatków, blokowanie wydatków budżetowych, wygasanie wydatków budżetowych.

Otwarcie wydatków oznacza upoważnienie do wykorzystania środków budżetowych. Otwarcia wydatku dokonuje Minister Finansów na rzecz dysponentów głównych, którzy przekazują części środków budżetowych podległym jednostkom. Wyróżniamy 3 stopnie dysponowania środkami budżetu państwa.

Otwieranie wydatków budżetowych ma umożliwić równomierną realizację budżetu, dlatego może być dokonywane okresowo np. kwartalnie.

Blokowanie wydatków budżetowych w określonych sytuacjach (art. 177, 179, 181).

Wydatki budżetowe mogą zostać zablokowane w przypadku niegospodarności w określonym jednostkach, w przypadku opóźnienia w realizacji zadań, gdy jednostka ma nadmiar posiadanych środków, w przypadku naruszenia zasad gospodarki finansowej, w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej. Blokowanie wydatków, zgodnie z definicją ustawową oznacza okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków albo wstrzymanie przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa. Decyzje o blokowaniu planowanych wydatków podejmuje Minister Finansów w odniesieniu do całego budżetu państwa. Dysponenci części budżetowych też mogą blokować wydatki, w odniesieniu do swojej części. W przypadku zagrożenia realizacji całej ustawy budżetowej taką decyzję podejmuje Rada Ministrów. Rada Ministrów, jeżeli następuje zagrożenia realizacji ustawy budżetowej (przy czym ma swobodę wyboru tych wydatków, które blokuje) ma również swobodę w zakresie podmiotowym i przedmiotowym blokady, przy czym Rada Ministrów jest zobowiązania do oznaczenia czasu blokowania takich wydatków. Niezrealizowane kwoty wydatków budżetowych wygasają z upływem roku budżetowego. Wygasanie niezrealizowanych kwot wydatków oznacza, zgodnie z definicją ustawową, wygaśnięcie uprawnienia danej jednostki do dokonywania wydatków w wysokości niezrealizowanej kwoty. Nie wygasają jedynie z upływem roku budżetowego wydatki, które są finansowane ze środków zagranicznych. Ponadto Rada Ministrów może do 15 grudnia w formie rozporządzenia określić, po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji ds. budżetu wykaz wydatków i plan wydatków, które nie wygasają z upływem roku, przy czym Rada Ministrów musi ustalić plan finansowy tych wydatków i ostateczny termin ich wykonania, najpóźniej do 31.03 następnego roku. Środki na te wydatki są gromadzone na wyodrębnionym rachunku bankowym, z tym że jeżeli tak się zdarzy, że środki te nie zostały w dalszym ciągu wykorzystane – wówczas po upływie 31.03 następnego roku zostają przeznaczone na dochody budżetu państwa.

02.06.10

Bankowa obsługa budżetu (art. 196-201), kontrola budżetu państwa, wykonywanie budżetu środków europejskich (art. 184-195).

Obsługę bankową rachunków budżetu państwa mogą wykonywać Narodowy Bank Polski lub Bank Gospodarstwa Krajowego. Wyboru banku (między tymi dwoma) dokonuje Minister Finansów. Obsługa bankowa budżetu państwa obejmuje prowadzenie 4 typów rachunków:

  1. Centralny rachunek bieżący budżetu państwa.

  2. Rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych, funduszy celowych i jednostek, jednostek budżetowych, które mają siedzibę poza granicami Polski.

  3. Rachunki pomocnicze.

  4. Rachunki bieżące urzędów obsługujących organy podatkowe dla gromadzenia dochodu budżetu państwa.

Bank Gospodarstwa Krajowego będzie mógł przejąć prowadzenie centralnego rachunku budżetu państwa oraz rachunków bieżących jednostek budżetowych oraz obsługujących organy podatkowe nie wcześniej niż z dniem przystąpienia Polski do strefy euro. Obsługę rachunków państwowych osób prawnych może prowadzić Narodowy Bank Polski, Bank Gospodarstwa Krajowego lub inny bank – z tym, że jeżeli rachunki tych osób miałby prowadzić ten inny (bank komercyjny) – wtedy wyboru trzeba dokonać zgodnie przepisami ustawy o zamówieniach publicznych.

Obsługa bankowa budżetu państwa jest prowadzona w ramach umowy rachunku bankowego. Minister Finansów w drodze rozporządzenia określa tryb i rodzaje dokonywanych operacji na rachunek budżetu państwa. Tym (najważniejszym) centralnym rachunkiem bieżącym zarządza Minister Finansów. Narodowy Bank Polski nie może udzielać kredytu na sfinansowanie deficytu – w tym celu korzysta się z banków komercyjnych.

------------------------------------------------------------------------

Wykonanie budżetu podlega kontroli Sejmu. Polega na ocenie sprawozdań i informacji. Sprawozdania o przebiegu wykonania budżetu za pierwsze półrocze Minister Finansów przedstawia komisji sejmowej ds. budżetu i Najwyższej Izbie Kontroli. Musi się to odbyć w terminie do 10 września danego roku. Drugie sprawozdanie, które obejmujące wykonanie całego budżetu – Rada Ministrów przedstawia Sejmowi i NIK-owi do 31 maja roku, który następuje po roku budżetowym. Ustawa o finansach publicznych wymienia obligatoryjne elementy, które musi zawierać sprawozdanie. Z wymogami ustawy w tym sprawozdaniu muszą się znaleźć informacje dotyczące:

  1. Wykonanych dochodów i wydatków.

  2. Kwoty deficytu sektora finansów publicznych (lub nadwyżki).

  3. Dochody i wydatki wynikające z zamknięć rachunków budżetu państwa.

  4. Przychody i koszty państwowych funduszy celowych, agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej.

  5. Omówienie wykonania budżetu państwa, z uwzględnieniem różnic między budżetem uchwalonym a wykonanym.

  6. Informacja o realizacji wydatków, które nie wygasły z upływem roku budżetowego.

  7. Omówienie wielkości środków własnych UE.

  8. Informacja dotycząca otrzymanych i wydatkowanych środków z budżetu UE i innych źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi.

  9. Informacja o przebiegu wykonania Wieloletniego Planu Finansowego (nowość).

Do tego sprawozdania Rada Ministrów dołącza informacje dotyczące długu, deficytu budżetowego, poręczeń i gwarancji sektora finansów publicznych, łączną kwotę długu Skarbu Państwa, a także zbiorczą informacje o wykonaniu budżetów jednostek samorządu terytorialnego, wraz ze sprawozdaniem o dochodach i wydatkach związanych z zadaniami z zakresu administracji rządowej, realizowany przez samorządy i innymi zleconymi im zadaniami. Rada Ministrów przedstawia też Sejmowi ocenę zagrożeń makroekonomicznych i przebieg prywatyzacji majątku Skarbu Państwa. Nowym wymogiem wprowadzonym przez ustawę jest obowiązek dołączenia przez Radę Ministrów sprawozdania dotyczącego przestrzegania zasady stanowiącej, że kwota państwowego długu publicznego nie może przekroczyć 60% wartości rocznego PKB w danym roku budżetowym.

Sejm rozpatruje sprawozdanie z wykonania budżetu państwa po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli. NIK przedstawia Sejmowi analizę wykonania budżetu i założeń polityki pieniężnej. NIK przedstawia także Sejmowi swoją opinię w przedmiocie udzielenia absolutorium Radzie Ministrów. Analiza Najwyższej Izby Kontroli nie jest audytem, lecz opracowaniem działań kontrolnych przeprowadzonych przez NIK. W Sejmie prace nad sprawozdaniem budżetowym rozpoczynają się od przedstawienia przez komisję ds. finansów publicznych sprawozdania wraz z wnioskami w sprawie przyjęcia, bądź odrzucenia sprawozdania oraz dotyczącymi absolutorium (jego udzielenia/nieudzielenia). Sejm podejmuje w tej sprawie dwie uchwały. Jedna dotyczy przyjęcia albo odrzucenia sprawozdania, a druga dotyczy udzielenia bądź nieudzielenia Radzie Ministrów absolutorium. Przyjęcie uchwały w sprawie przyjęcia sprawozdania z wykonania budżetu nie wyklucza możliwości wyrażenia w uchwale Sejmu jakichś zastrzeżeń do konkretnych fragmentów tego sprawozdania. Sejm musi podjąć taką uchwałę w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia takiego sprawozdania. Następnie Sejm podejmuje uchwałę o udzieleniu bądź nieudzieleniu Radzie Ministrów absolutorium. Negatywna ocena sprawozdania budżetowego lub jego części nie pociąg za sobą w sposób automatyczny konieczności podjęcia przez Sejm uchwały w przedmiocie odmowy udzielenia rządowi absolutorium, tzn. możliwa jest taka sytuacja, gdy Sejm odrzuci sprawozdanie Rady Ministrów, ale jednocześnie nie odmówi udzielenia jej absolutorium – co oznacza, że Sejm krytycznie oceniał wykonanie budżetu, ale nie opowiada się za zmianą rządu. Jednocześnie w uchwale o przyjęciu bądź odrzuceniu sprawozdania Sejm może negatywnie ocenić jakiegoś imiennie wskazanego członka Rady Ministrów (dotyczy tylko wykonania budżetu). Ta negatywna ocena zawarta w tej uchwale może być podstawą do wszczęcia postępowania przed Trybunałem Stanu.

----------------------------------------------------------------

Wykonanie budżetu środków europejskich.

W budżecie środków europejskich są ujęte wszystkie środki europejskie podlegające refundacji (definicja). Budżet ten jest rocznym planem dochodów i podlegających refundacji wydatków przeznaczonych na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich z wyłączeniem środków przeznaczonych na realizację projektów pomocy technicznej. Dysponenci części budżetowych mają możliwość przenoszenia środków między programami finansowanymi z udziałem środków europejskich w ramach części i działu klasyfikacji budżetowej. To przeniesienie wymaga zgody ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego. Minister Finansów na wniosek ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego, zaopiniowany przez właściwego dysponenta części budżetowej dokonuje przeniesień między częściami i działami budżetu państwa wydatków przeznaczonych na realizację programów z udziałem środków europejskich. Jeżeli wystąpi taki deficyt w budżecie środków europejskich to nie jest on wliczany do deficytu budżetu państwa, a ta sama zasada odnosi się do ewentualnej nadwyżki.

Jeżeli wystąpi ewentualny deficyt w tym budżecie to będzie on stanowił dodatkową potrzebę pożyczkową budżetu państwa. Zatem zaspokojenie tego deficytu następuje poprzez zaciągnięcie przez budżet państwa kredytu lub pożyczki. Powiększa to tym samym dług publiczny. Jeżeli zaś wystąpi nadwyżka to w pierwszej kolejności będzie ona źródłem spłaty zobowiązań budżetu państwa, zaciągniętych na pokrycie deficytu budżetu środków europejskich.

Obsługę rachunków bankowych prowadzi albo NBP albo BGK na podstawie umowy rachunku bankowego. Wypłaty z tych rachunków są dokonywane na podstawie dyspozycji Ministra Finansów lub jego pełnomocników, a w przypadku dwóch programów (Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa oraz Europejską Współpracę Terytorialną) te wypłaty są dokonywane na podstawie dyspozycji ministra ds. rozwoju regionalnego. Ustawa zakłada, że te środki będą zasilały rachunki otwarte w BGK, przeznaczone dla obsługi beneficjentów. Za obsługę płatności w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich odpowiada Minister Finansów. Minister Finansów przekazuje na rachunki w BGK środki na płatności dla beneficjentów, a w przypadki Wspólnej Polityki Rolnej – na rzecz agencji płatniczych.

BGK będzie wykonywał swoje zadania na podstawie umowy z Ministrem Finansów. Instytucja, z którą beneficjent (podmiot, który otrzymuje pomoc finansową) zawarł umowę o dofinansowanie projektu składa do BGK zlecenie płatności. Podstawą dokonania płatności na rzecz beneficjenta jest (oprócz tego zlecenia płatności) również pisemna zgoda dysponenta części budżetowych na dokonanie tej płatności. Te płatności będą przekazywane beneficjentowi przez Bank Gospodarstwa Krajowego. Te płatności mogą być też przekazywane do podmiotu upoważnionego przez beneficjenta lub do wykonawcy. W przypadku, jeżeli projekt realizuje instytucja zarządzająca lub instytucja pośrednicząca będąca zarządem województwa lub przez niego upoważniona – zlecenia płatności są wystawiane przez zarząd województwa. Po dokonaniu płatności BGK informuje właściwą instytucje o dokonaniu płatności. Taka informacja jest również przekazywana dysponentowi części budżetowej w celu jej właściwego zaklasyfikowania w budżecie. BGK może również prowadzić obsługę wypłat na realizacje projektów realizowanych z udziałem budżetu środków europejskich w ramach umowy zwartej z właściwym dysponentem właściwej części budżetowej. Dysponent może też zlecić BGK dokonywanie tych wypłat i przekazać środki na rachunek prowadzony przez ten bank. Ustawa dopuszcza również przekazywanie wartości zaliczkowych. Zgodnie z art. 60 pkt 6 – należności z tytułu zwrotu płatności dokonywanej w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich stanowią niepodatkowe należności budżetowe o charakterze publiczno-prawnym.

Środki pochodzące z budżetu UE oraz inne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi mogą być przeznaczone tylko na cel określony w umowie międzynarodowej, przepisach odrębnych albo w deklaracji dawcy. Wydatki związane z realizacją programów i projektów finansowanych ze środków pochodzących z budżetu UE i z innych źródeł zagranicznych muszą być dokonywane zgodnie z procedurami obowiązującymi przy ich wykorzystaniu (a więc nie tylko zgodnie z celem). Przy rozliczaniu tych środków stosuje się takie zasady jakie obowiązują przy audytacji z budżetu państwa. Szczegółowe warunki dofinansowania projektu określa umowa dysponenta środków z beneficjentem. Elementy obligatoryjne umowy

  1. Opis projektu lub zadania, w tym celu na jaki przyznano środki

  2. Termin realizacji zadania

  3. Harmonogram wykonywania wydatków obejmujących okres co najmniej kwartału

  4. Wysokość przyznanych środków

  5. Zobowiązanie beneficjenta do poddania się kontroli w związku z realizacją tego projektu

  6. Termin rozliczania projektu

  7. Formy zabezpieczeń należytego wykonania zobowiązań

  8. Warunki rozwiązania umowy ze względu na nieprawidłowości występujące w trakcie realizacji projektu

  9. Warunki i terminy zwrotu środków nieprawidłowo wykorzystanych lub pobranych w nadmiernej wysokości lub pobranych w sposób nienależyty

W przypadku, gdy beneficjentem jest państwowa jednostka budżetowa - warunki dofinansowania projektu zostają określone w porozumieniu. W przypadku wykorzystania środków zagranicznych (środków europejskich) niezgodnie z przeznaczeniem lub bez zachowania wymaganych procedur albo pobrania ich w nadmiernej wysokości - podlegają one zwrotowi przez beneficjenta pomocy z odsetkami, które są określone w takiej wysokości jakie się określa dla zaległości podatkowych. Odsetki są liczone od dnia przekazania środków w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji. Zwrot środków może być też dokonany w ten sposób, że pomniejsza się kolejne płatności na rzecz tego beneficjenta o tę kwotę, która podlega zwrotowi. Beneficjent może zostać w ogóle wykluczony z otrzymania kolejnych środków (dodatkowa konsekwencja oprócz obowiązku zwrotu tych środków) jeżeli:

  1. Otrzymał płatność na podstawie dokumentów podrobionych lub przerobionych potwierdzających nieprawdę

  2. Z powodu okoliczności, które leżą po stronie beneficjenta – nie zrealizował całego rzeczowego projektu

  3. Nie zwrócił środków w terminie

  4. Bądź też jeżeli te wszystkie okoliczności wystąpiły na skutek popełnienia przestępstwa przez beneficjenta

Okres wykluczenia kończy się z upływem 3 lat od dnia dokonania zwrotu tych środków. Ta sankcja nie ma zastosowania do podmiotów, które na podstawie odrębnych przepisów realizują zadania z zakresu interesu publicznego. Sankcja (wykluczenia) nie ma zastosowania do jednostek samorządu terytorialnego, jeżeli spowodowałoby to niemożność wdrożenia działania w ramach całego programu. Te jednostki muszą jednak zwrócić nieprawidłowo wykorzystanie środku wraz z odsetkami.

Rejestr podmiotów wykluczonych prowadzi Minister Finansów. Te informacje mogą być udostępnianie przez Ministra Finansów np. instytucją zarządzającym, pośredniczącym, czy też instytucji certyfikującej te programy. Te przepisy nie dotyczą Wspólnej Polityki Rolnej. Jest ona finansowana na podstawie odrębnych ustaw. Środki europejskie w części przekazywane na Wspólną Politykę Rolną są przekazywane agencją płatniczym przez BGK, w oparciu o umowę zawartą z Ministrem Finansów. Obsługę bankową agencji płatniczych w zakresie obsługi tych środków prowadzi NBP na podstawie umowy rachunku bankowego. Należności i wierzytelności, które przypadają agencjom płatniczym w ramach Wspólnej Polityki Rolnej mogą być w szczególnych przypadkach umarzane w całości lub w części, a ich spłata może być odraczana.

Rozdział IV.

FINANSE SAMORZADU

Wzajemne relacje pomiędzy budżetem jednostki samorządu terytorialnego a uchwałą budżetową.

Istotę relacji pomiędzy budżetem a uchwałą budżetową zawiera art. 211 ustawy o finansach publicznych, który mówi że uchwała budżetowa składa się z budżetu i załączników. Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest rocznym planem przychodów i rozchodów oraz dochodów i wydatków tej jednostki. Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest uchwalany w formie uchwały budżetowej i jest jej najważniejszą częścią. Jedynym aktem, który może autoryzować budżet i nadać mu moc prawną jest uchwała budżetowa. Budżet jest konstytutywnym elementem uchwały budżetowej. Budżet nie może być traktowany jako załącznik. Uchwałą budżetowa zawiera również inne elementy. Uchwała budżetowa powinna określać (obligatoryjnie):

  1. Łączną kwotę planowanych dochodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego, wraz z wyodrębnieniem dochodów bieżących niemajątkowych

  2. Łączną kwotę wydatków, z wyodrębnieniem bieżących wydatków niemajątkowych

  3. Kwotę planowanego deficytu lub nadwyżki

  4. Źródła pokrycia deficytu (jeżeli występuje)

  5. Łączną kwotę planowanych przychodów i rozchodów budżetu

  6. Limit zobowiązań z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wyemitowanych papierów wartościowych

  7. Kwotę wydatków, które przypadają do spłaty w danym roku budżetowym

  8. Szczegółowe zasady wykonywania budżetu

  9. Uprawnienia jednostek pomocniczych do prowadzenia gospodarki finansowej

  10. Inne postanowienia, których obowiązek zamieszczenia wynika z postanowień organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego

Elementy fakultatywne:

  1. Upoważnienie dla zarządu jednostki samorządu terytorialnego do zaciągania kredytów i pożyczek oraz emisji papierów wartościowych na pokrycie występującego w ciągu roku deficytu.

  2. Finansowanie planowanego deficytu jednostki samorządu terytorialnego na spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań z tytułu np. skarbowych papierów wartościowych oraz zaciągniętych kredytów i pożyczek.

  3. Upoważnienie dla zarządu do dokonywania zmian w budżecie.

W załącznikach do uchwały budżetowej muszą się znaleźć:

  1. Zestawienie planowanych kwot dotacji udzielonych z budżetu

  2. Plan dochodów określony w uchwale przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego dotyczący gromadzenia na wyodrębnionym rachunku dochodów przez samorządowe jednostki budżetowe w zakresie oświaty

  3. Plan przychodów i kosztów samorządowych zakładów budżetowych

Ustawa dopuszcza możliwości uchwalenia przez jednostki samorządu terytorialnego uchwały o prowizorium budżetowym. Uchwała budżetowa jest lokalnym aktem prawnym, ale jej ustalenia są bezpośrednio zaadresowane jedynie do samorządowych organów i jednostek wykonujących budżet. Wszelkie zapisy budżetowe nie są podstawą do roszczeń lub zobowiązań jednostki samorządu terytorialnego. Te roszczenia wynikają z przepisów szczególnych.

Uchwała o prowizorium budżetowym jest to tymczasowa i skrócona uchwała budżetu państwa, która tylko w wyjątkowych przypadkach może określać dochody i wydatki jednostki samorządu terytorialnego. To prowizorium budżetowe na szczeblu lokalnym może być uchwalone tylko wtedy, gdy dochód i wydatki państwa określa ustawa o prowizorium budżetowym, a zarząd powiatu lub województwa złoży stosowny projekt. Uchwała o prowizorium budżetowym nie może obowiązywać dłużej niż ustawa o prowizorium. Instytucja prowizorium może być zastosowana wyłącznie na szczeblu powiatu lub województwa. Samorządowe prowizorium stanowi nadzwyczajny, tymczasowy i przejściowy budżet ustalający jedynie dochody i wydatki umożliwiające prowadzenie gospodarki budżetowej powiatu lub województwa i zabezpieczenie wykonania elementarnych zadań jednostek samorządu terytorialnego przez pewną część roku. Na pozostałą część roku musi być uchwalona uchwała budżetowa. W tej uchwale muszą się znaleźć wszystkie zapisy zawarte w uchwale o prowizorium (m.in. o dochodach i wydatkach).

Zasady budżetowe.

09.06.10

Planowanie budżetowe – Wieloletnia Prognoza Finansowa jednostki samorządu terytorialnego: (będzie uchwalana na rok 2011). Art. 226-232.

Uregulowane jest podobnie jak ma to miejsce przy budżecie państwa. Wieloletnia Prognoza Finansowa JST obejmuje okres roku budżetowego oraz co najmniej 3 kolejnych lat. Dokument ten ma formę uchwały organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego. Sporządzany jest corocznie. Wieloletnia Prognoza Finansowa JST nie ma w pełni dyrektywnego charakteru. Pewne wartości w niej przyjęte są obowiązujące w rocznym planowaniu budżetowym np. limity wydatków w poszczególnych latach. Ustawa zaleca, aby ta prognoza była realistyczna.

Wartości jakie powinna zawierać:

Prognoza długu sporządzania jest na okres, na który go zaciągnięto oraz planuje się zaciągnąć zobowiązania. Uchwała w sprawie Wieloletniej Prognozy Finansowej może zawierać elementy fakultatywne np. upoważnienie dla zarządu JST do zaciągania zobowiązań (związanych z realizacją przedsięwzięć; z tytułu umów, których realizacja jest niezbędna dla zapewnienia ciągłości działania danego samorządu i których płatności wykraczają poza rok budżetowy). Wszystkie wartości, które są tu przyjęte i w budżecie JST, powinny być zgodne co najmniej w zakresie wyniku budżetu i związanych z nim kwot przychodów i rozchodów oraz długu JST. Inicjatywa w sprawie sporządzenia projektu uchwały w sprawie Wieloletniej Prognozy Finansowej bądź wprowadzenia w niej zmian należy wyłącznie do zarządu jednostki samorządu terytorialnego, natomiast w gminie do organu wykonawczego. Projekt tej uchwały lub projekt zmian jest przedstawiany do zaopiniowania, a następnie organowi stanowiącemu JST. Ta uchwała jest podejmowana nie później niż uchwała budżetowa. Uchwalenie tej uchwały jest obligatoryjne. Organ stanowiący JST nie może uchylić obowiązującej uchwały w sprawie Wieloletniego Planu Finansowego nie podejmując jednocześnie nowej uchwały.

Dochody JST:

Charakterystyka: Konstytucja w art. 167 stwierdza, że dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa (ustawa o dochodach JST wymienia katalog dochodów własnych). Dochody własne maja formę podatków samorządowych, udziałów w podatkach państwowych (dochodowy od osób fizycznych i prawnych), opłat i dochodów majątkowych. Podstawową zasadą konstytucyjną jest zasada adekwatności (odpowiedniości) przydzielonych samorządom dochodów do nałożonych na samorządy zadań publicznych – bowiem art. 167 ust. 1 Konstytucji mówi, że jednostkom s.t. zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań. Tę zasadę rozwija ust. 4 tego przepisu, zgodnie z którym wszelkie zmiany w zakresie kompetencji jednostek s. t. następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych. Gdyby ustawodawca nakładał na samorządy nowe zadania bez jednoczesnego zwiększania ich dochodów, mogą one dochodzić swoich prawa przed Trybunałem Konstytucyjnym. Ważną zasadą konstytucyjną jest również art. 168, zgodnie z którym JST mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie. Organy stanowiące samorządów mogą kształtować niektóre elementy konstrukcji podatków i opłat w zakresie przewidzianym ustawą. To uprawnienie dotyczy kształtowania stawek, ale w określonych ustawą granicach (są to tylko niektóre podatki). Z art. 168 wynika też, że samorządy nie mogą wprowadzać własnych podatków i opłat niezależnych od ustawodawstwa państwowego.

Europejska Karta Samorządu Terytorialnego:

Ratyfikowana przez RP. Przepisy finansowe muszą z nią być zgodne. Ustala następujące zasady, do których nasz system musi być dostosowany:

    1. Władze lokalne maja prawo do własnych dochodów, którymi w sposób swobodny zarządzać w celu wykonywania swoich zadań.

    2. Dochody władz lokalnych muszą pozostawać w odpowiedniej proporcji do zadań lokalnych przewidzianych przez konstytucję lub ustawy – zasada adekwatności.

    3. Dochody organów s.t. muszą przynajmniej częściowo pochodzić z podatków i opłat, których stawki samorządy maja prawo ustalać w przewidzianych ustawą granicach.

    4. Dochody przekazywane do dyspozycji władz lokalnych powinny tworzyć system różnorodny i dynamiczny, tak aby te dochody były w stanie nadążyć za rzeczywistym wzrostem kosztów wykonywania zadań lokalnych.

    5. W celu ochrony słabszych finansowo związków s.t. należy wprowadzić do ustawodawstwa krajowego procedury wyrównawcze, które powinny służyć wyrównywaniu skutków nierównomiernego rozłożenia dochodów i zadań samorządów – w pełni wprowadzona do naszego prawodawstwa wg prof. Młynarczyk (tzw. Janosikowe).

    6. Związki s.t. powinny brać udział w postępowaniu, w ramach którego są im przydzielane środki finansowe (konsultowanie z samorządami).

    7. Dotacje dla samorządów nie powinny być przekazywane na finansowanie ścisłe określonych celów (ograniczenie przydzielania dotacji celowych, gdyż to ogranicza ich samodzielność).

    8. W celu finansowania inwestycji związki s.t. powinny mieć dostęp do rynku kapitałowego i prawo do zaciągania kredytów.

Klasyfikacja dochodów:

  1. Tradycyjny podział na:

    • Podatkowe (podatki samorządowe oraz udziały w podatkach).

    • Niepodatkowe.

  2. Podział dochodów na:

    • Publiczno-prawne – samorządy uzyskują je na podstawie stosunku prawnego o charakterze publicznym. Prawo do wykorzystania tych dochodów uzyskują samorządy bezpośrednio z mocy ustawy przydzielającej im określone podatki: dotacje, subwencje – ich otrzymanie może być uzależnione od spełnienia określonych warunków.

    • Prywatno-prawne – dochody te osiąga jednostka s.t. wykorzystując jako właściciel należące do niej mienie w ten sposób, że dokonuje sprzedaży np. składników majątkowych, najmu, dzierżawy – czyli uzyskuje je na podstawie zwieranych umów cywilnoprawnych lub innych czynności prywatnoprawnych określonych przepisami prawa cywilnego lub handlowego.

  3. Podział na:

    • Bezzwrotne – dochody własne (dochody typu fiskalnego np. podatki, dochody typu majątkowego, inne) i zewnętrzne (dochody, które są przekazywane z budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych np. dotacje i subwencje

    • Zwrotne





Struktura dochodów samorządowych:

Na podstawie ustawy o dochodach JST - ustawa wprowadza podział dochodów na obligatoryjne (dochody własne, subwencja ogólna, dotacje celowe z budżetu państwa) i fakultatywne (środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, środki pochodzące z budżetu UE, inne środki określone odrębnych przepisach). Katalog dochodów własnych:

IV. Podział na dochody:

  1. Stałe (obligatoryjne) dochody o charakterze

  1. Nadzwyczajne (fakultatywne): dochody o charakterze kapitałowym, np. odsetki od pożyczek udzielanych przez jednostkę s.t., odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółek, kredyty i pożyczki pieniężne, niektóre dotacje celowe, dochody z kar pieniężnych, grzywien. Mają znaczenie uzupełniające do dochodów stałych.

Związki (powiązania) pomiędzy budżetami samorządowymi a budżetem państwa:

Mają charakter finansowy. Są przekazywane w formie dotacji, subwencji i udziałów (są to środki o charakterze transferowym; przekazywane w celu wyrównania niewystarczającego poziomu dochodów własnych). Związki te polegają także na dokonywaniu wpłat (to nie są podatki!) przez JST do budżetu państwa – idą na zwiększenie subwencji ogólnej, następnie przydzielanej na samorządy („biedniejsze”). Gminy „bogatsze”, w których poziom podstawowych dochodów podatkowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca gminy przekracza 150 % przeciętnego poziomu dochodów podatkowych dla wszystkich gmin – muszą dokonywać wpłat z przeznaczeniem na część równoważącą subwencję ogólną innych gmin („biedniejszych”). Wysokość tej wpłaty jest uzależniona od wysokości przekroczenia tego wskaźnika (tj. obliczonego dla jednej gminy) i wskaźnika obliczonego dla ogółu gmin.

W przypadku powiatów – dokonują one wpłat do budżetu państwa z przeznaczeniem na część równoważącą subwencję ogólną – których wskaźnik dochodów podatkowych na mieszkańca powiatu przekracza 110 % wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich powiatów. W województwach - dla województwa przeznaczenie na część regionalną subwencji ogólnej wskaźnik dochodów podatkowych na mieszkańca województwa jest większy od 110 % wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich województw. Jednostki samorządu terytorialnego dokonują wpłat na rachunek budżetu państwa w 12 równych ratach miesięcznych w terminie do 15 dnia każdego miesiąca. Od kwot niewpłaconych w tym terminie naliczane są odsetki ustalane jak dla zaległości podatkowych.

Inną formą powiązania są udziały we wpływach od podatków dochodowych od osób fizycznych i prawnych – obowiązuje zasada roczności.



II semestr 28.09.10

Powtórka z ostatniego wykładu: Powiązania budżetów samorządowych z budżetem państwa.

Różnice między dotacją a subwencją mają charakter umowny. Dotacje są związane z określonym zadaniem. Subwencja ma charakter ogólny. Formą powiązania są udziały w podatkach.

Formą finansową są tzw. wpłaty jednostek samorządu terytorialnego (tych ‘bogatszych’) do budżetu państwa. Wpłaty te idą na zwiększenie kwoty subwencji dla samorządów. Odbywają się w ramach tego samego szczebla samorządu tzn. gminy wpłacają środki idące dla innych gmin, a powiaty dla innych powiatów. Za gminy bogatsze uznaje się te – bierze się za kryterium dochody podatkowe w przeliczeniu na mieszkańca – w których przekraczają one 150% przeciętnego poziomu dochodów podatkowych dla mieszkańca wszystkich gmin. dla na zwiększenie tzw. część równoważącej subwencji ogólnej. Wysokość tej wpłaty zależy od poziomu przekroczenia tego kryterium. Np. więcej zapłaci gmina, której dochody mieszkańców przekraczają 200% niż gmina, w której wskaźnik ten wynosi np. 155%. Jest to potocznie tzw. „Janosikowe”. Nie jest to podatek, lecz wpłata.

Subwencje – charakterystyka.

Jednostki samorządu terytorialnego otrzymują subwencje, która składa się z części: wyrównawczej i równoważącej (którą otrzymują gminy o powiaty) i z części regionalnej, którą otrzymują województwa. Subwencja ogólna składa się również z części oświatowej, którą otrzymują wszystkie JST.

Część wyrównawcza i równoważąca mają za zadanie wyrównywać różnicę w dochodach JST. Te globalne kwoty, które są przeznaczone na części subwencji ogólnej określa corocznie ustawa budżetowa. Wysokość części wyrównawczej dla gmin jest obliczana poprzez dodanie dwóch kwot: podstawowej i uzupełniającej. Kwotę podstawową otrzymuje ta gmina, której wskaźnik dochodów podatkowych na mieszkańca jest mniejszy niż 92% wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich gmin. Wyrównanie tego potencjału dochodowego gmin jest uzależnione od relacji pomiędzy dochodem podatkowym na jednego mieszkańca w gminie, a średnim dochodem podatkowym na jednego mieszkańca w kraju. Ustawa przewiduje, że wysokość należnej kwoty podstawowej dla gmin jest ustalana w trzech przedziałach:

Te gminy, w których dochód na mieszkańca przekracza 92% nie otrzymują kwoty podstawowej.

Wysokość kwoty uzupełniającej jest uzależniona od gęstości zaludnienia w gminie, która jest ustalana w relacji do średniej gęstości zaludnienia w kraju. Kwotę uzupełniającą otrzymają te gminy, których gęstość zaludnienia ustalona przez GUS na ostatni dzień grudnia poprzedniego roku budżetowego jest niższa od średniej gęstości zaludnienia w kraju, ale również i dochód podatkowy na mieszkańca danej gminy nie jest wyższy niż 150% średniego dochodu podatkowego na jednego mieszkańca kraju. Te dwa warunki muszą być spełnione łącznie.

Część równoważąca subwencji ogólnej dla gmin jest rozdzielana na podstawie dwóch kryteriów zobiektywizowanych. Pierwszym są dodatki mieszkaniowe w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Drugie kryterium to suma dochodów za rok poprzedzający, ale tylko z tytułu udziału w podatku od osób fizycznych oraz z tytułu podatku rolnego i leśnego w przeliczeniu na jednego mieszkańca.

Subwencja dla powiatów również składa się z kwoty podstawowej. Miernikiem dla tej pierwszej są dochody podatkowe na mieszkańca, ale został zastosowany tu inny poziom. Mianowicie: wskaźnik dochodów na jednego mieszkańca jest mniejszy niż wskaźnik dochodów podatkowych dla wszystkich powiatów. Kwota uzupełniająca jest obliczana biorąc pod uwagę wskaźnik bezrobocia w powiecie. Rozdziela się ją biorąc pod uwagę wydatki na rodziny zastępcze, wydatki urzędu pracy, długość dróg powiatowych, planowane dochody powiatu.

Subwencja ogólna dla województw. Część wyrównawczą stanowi (podobnie jak powyżej) suma dwóch kwot: podstawowej i uzupełniającej. Kwotę podstawową otrzymuje województwo, w którym wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w województwie jest mniejszy niż wskaźnik dochodów podatkowych dla wszystkich województw. Kwotę uzupełniającą otrzymuje województwo, w którym liczba mieszkańców nie przekracza 3 milionów. Województwo nie otrzymuje subwencji równoważącej, natomiast otrzymuje tzw. część regionalną subwencji ogólnej. Jej kryteria: 20% z części regionalnej rozdziela się pomiędzy te województwa, w których stopa bezrobocia jest wyższa niż 110% stopy bezrobocia w kraju. Kolejne 10% z części regionalnej rozdziela się miedzy te województwa, w których PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca jest niższy niż 75% PKB w kraju w przeliczeniu na mieszkańca. 15 % rozdziela się w związku ze zmianą finansowania zadań województwa. 40% dzieli się biorąc pod uwagę powierzchnie dróg w województwie. 15% rozdziela się z uwzględnieniem wydatków na regionalne kolejowe przewozy pasażerskie.

Część oświatowa (którą otrzymują wszystkie szczeble) subwencji ogólnej nie może być niższa od kwoty przyjętej w ustawie budżetowej w roku bazowym. Globalną kwotę części oświatowej należy zwiększyć, jeżeli jest zmiana realizacji zadań oświatowych. Sposób tego podziału określa minister ds. oświaty w porozumieniu z reprezentacją samorządów i Ministrem Finansów.

05.09.10

Rodzaje dotacji i sposób ich ustalania.

Dotacje przekazywane z budżetu państwa dla JST maja zróżnicowany charakter pod tym względem, że niektóre z nich stanowią dochody stałe, a niektóre mają charakter fakultatywny. Do dochodów stałych zaliczają się dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej zlecone samorządom i ewentualnie inne zadania zlecone ustawami. W zakresie dotacji będących dochodami stałymi jednostkę samorządu terytorialnego obowiązują podobne zasady ustalania ich kwot, jakie stosuje się do ustalania wysokości wydatków podobnego rodzaju w budżecie państwa. Niedotrzymanie przez administrację rządową warunków ich przekazywania powoduje powstanie roszczenia danej JST do dochodzenia należnych kwot w postępowaniu sądowym. W razie nieterminowego przekazania środków na wykonanie zadania zleconego przysługują danej JST odsetki za zwłokę, które ustala się w takiej samej wysokości jak dla zaległości podatkowych. JST mogą też otrzymywać z budżetu państwa dotację na dofinansowanie zadań własnych objętych kontaktem wojewódzkim, a także na realizację zadań, które wynikają z umów międzynarodowych oraz na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego i skutków klęsk żywiołowych. Ponadto ustawodawca przyznał powiatom dotacje celowe na realizację zadań powiatowych służb inspekcji i straży.

Gminy, powiaty i województwa otrzymują też dotacje o charakterze fakultatywnym na zadania, które są realizowane na podstawie porozumień z organami administracji rządowej lub z innymi JST. Gminy mogą też otrzymywać dotacje (fakultatywne) na jakieś zadania inwestycyjne dotyczące placówek oświatowych. Gminy mogą otrzymywać dotację na zadania, które dotyczą wspierania edukacji na obszarach wiejskich, wyrównywanie szans edukacyjnych, na zadania związane z budową obiektów sportowych, związane z wdrażaniem reformy oświaty, na zadania objęte mecenatem państwa w dziedzinie kultury i w celu zagospodarowania nieruchomości Skarbu Państwa, które zostały przejęte od Federacji Rosyjskiej (przejęte koszary po sowietach). Dotacje, które są wymienione jako fakultatywne mają charakter uznaniowy i samorządy nie mogą występować z roszczeniami o ich zapłatę. Nie przysługują im tym samym odsetki.

Udziały w podatkach państwowych dla JST.

Podatek dochodowy od osób fizycznych: mierniki: uwzględnia się wpływy ogólnokrajowe, ale: przy obliczaniu udziału bierze się wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na obszarze danej gminy i plącących ten podatek. Przekazywanie tych wpływów na rachunki właściwych budżetów JST następuje do dnia 10 każdego miesiąca następującego po miesiącu, w którym podatek wpłynął na rachunek urzędu skarbowego. Kwota tego udziału jest przekazywana z centralnego rachunku bieżącego budżetu państwa, a więc bezpośrednio przez Ministra Finansów w terminach miesięcznych. Udział w podatku dochodowym od osób prawnych jest przekazywany JST przez urzędy skarbowe na rachunek uprawnionych JST w terminie 14 dni od dnia wpływu. Jeżeli podatnik podatku dochodowego od osób prawnych posiada zakład położony na obszarze innej (niż właściwa siedziba zakładu) JST, to wówczas część dochodu z tytułu działu we wpływach z tego podatku jest przekazywana do budżetu JST, na której obszarze znajduje się ten zakład (proporcjonalnie do liczby zatrudnionych w tym oddziale osób).

Stosunki prawne pomiędzy urzędem skarbowym a samorządem w zakresie przekazywania udziałów i wszelkie przekazywane z tym świadczenia należą do zarządzającej i wykonawczej działalności państwa i nie są stosunkami o charakterze równorzędnym. W związku z tym, sprawa o zapłatę kwoty udziału nie ma charakteru sprawy cywilnej i droga sądowa do jej rozpoznania jest niedopuszczalna. Gdyby działanie tego organu skarbowego było niedozwolone to wówczas samorządom przysługiwało by roszczenie o naprawienie szkody spowodowanej przez bezprawny czyn funkcjonariusza państwowego. Byłoby to roszczenie o odszkodowanie za poniesioną szkodę. Wysokość tej szkody należałoby wykazać. Nie byłoby to roszczenie o wypłatę należnej JST kwoty udziału.

Dochody podatkowe.

Podatek od czynności cywilnoprawnych.

Przedmiotem tego podatku są czynności cywilnoprawne takie jak: umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, dożywocia, ustanowienia odpłatnej renty, umowy o podział spadku, o zniesienie współwłasności, ustanowienie hipoteki, ustanowienie odpłatnego użytkowania, umowy spółki. Obowiązek zapłaty podatku ciąży na osobach fizycznych, osobach prawnych i jednostkach organizacyjnych niemających osobowości prawnej, które są stronami czynności cywilnoprawnej. Podatnikiem przy umowie sprzedaży jest kupujący, przy umowie zamiany – wszystkie strony cz. prawnej. Przy umowie darowizny – wyłącznie obdarowany. Gdy obowiązek podatkowy ciąży na kilku podatkach albo na stronach umowy zamiany albo wspólnikach spółki cywilnej obowiązanymi solidarnie do zapłaty podatku są odpowiednio te podmioty. Należy zaznaczyć, że ustawa wprowadza szeroki zakres zwolnień, zarówno przedmiotowych jak i podmiotowych. Zwolnienie przysługuje np. państwom obcym i ich urzędom konsularnych, międzynarodowym organizacjom, organizacjom pożytku publicznego (pod warunkiem, że te czynności cywilnoprawne dokonywane przez te organizacje są związane wyłącznie z nieodpłatną działalnością pożytku publicznego). Zwolnienia przedmiotowe mają charakter gospodarczy. Oznacza to, że te zwolnienia zostały wprowadzone z uwagi na potrzebę preferowania określonych czynności, z uwagi na ich szczególne znaczenie dla obrotu gospodarczego. Dla przykładu: podstawą opodatkowania przy umowie sprzedaży jest wartość rynkowa rzeczy. Przy umowie pożyczki – wartość pożyczki. Przy umowie spółki – wartość wkładów wniesionych do majątku spółki. Mają wartość proporcjonalną – od 1 do 2%.

Jeżeli przedmiotem takiej cz. prawnej jest nieruchomość, to wpływy z tego podatku są przekazywane gminie ze względu na położenie nieruchomości. Gdy przedmiotem umowy jest umowa spółki, podatek otrzymuje gmina, na obszarze której taka spółka ma siedzibę. Jeżeli przedmiotem jest umowa sprzedaży to podatek otrzymuje gmina właściwa ze względu na miejsce zamieszkania nabywcy. Podatek od innych czynności cywilnoprawnych stanowi dochód tej gminy, na obszarze której jest położony właściwy miejscowo urząd skarbowy. Podatek od nieruchomości zasila budżety gminy ze względu na miejsce położenia nieruchomości. Podatkiem są obciążone budynki lub ich części, budowle związane z prowadzeniem działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza lub leśna, grunty – które nie są objęte podatkiem rolnym lub leśnym. Podatnikami tego podatku są zarówno osoby fizyczne i prawne, jak i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które są właścicielami lub samoistnymi posiadaczami nieruchomości albo posiadaczami zależnymi nieruchomości będącej własnością Skarbu Państwa. Podatek obciąża też użytkowników wieczystych. Podstawą opodatkowania dla budynków lub ich części jest powierzchnia użytkowa. Dla budowli podstawą opodatkowania jest wartość użytkowa ustalona dla celów amortyzacji. Dla gruntów podstawą opodatkowania jest powierzchnia tych gruntów. Ustawa wprowadza szereg zwolnień np. budowle kolejowe, budowle infrastruktury portowej, grunty stanowiące nieużytki, grunty zajęte na prowadzenie nieodpłatnie statutowej działalności pożytku publicznego, szkoły, jednostki badawczo-rozwojowe. Pod warunkiem wzajemności zwolnione są grunty budynki należące do państw obcych. W odniesieniu od tego podatku gmina ma możliwość określenia stawki (ustawa określa jedynie maximum). Gmina ma również możliwość wprowadzenia zwolnień – ale wyłącznie przedmiotowych.

Podatek od środków transportowych.

Opodatkowaniu podlegają samochodu ciężarowe o masie całkowite o masie całkowitej o masie pow. 3.5 t., przyczepy, autobusy. Podatnikami są właściciele (osoby fizyczne i prawne). Jako właścicieli traktuje się również jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, na które środek transportu został zarejestrowany obowiązek dotyczy tylko tych właścicieli, które mają zarejestrowane środki transportowe. Obowiązek ten dotyczy również posiadaczy środków transportowych, którym pojazdy zostały powierzone przez zagraniczne osoby fizyczne lub prawne, jeżeli zostaną zarejestrowane na terytorium RP. Rada gminy ma możliwość regulowania stawek i może wprowadzać zwolnienia przedmiotowe.

Podatek rolny.

Jest podatkiem majątkowym obciążającym podatników będących właścicielami bądź też samoistnymi posiadaczami albo użytkownikami wieczystymi gruntów gospodarstwa rolnego. Podstawę opodatkowania stanowi liczba hektarów przeliczeniowych. Za 1 ha przeliczeniowy stawka wynosi równowartość pieniężną ceny w danym roku 2.5 kwintala żyta. Ustawa wprowadza szereg zwolnień. Mają charakter stały: obejmują grunty najniższej klasy oraz położone w pasie drogi granicznej – lub o charakterze okresowym: grunty powstałe z zagospodarowania nieużytków, grunty na których zaprzestano produkcji rolnej (na nie dłużej niż 3 lata), grunty otrzymane w drodze wymiany lub scalenia. Z ulg mogą korzystać osoby inwestujące w infrastrukturę gospodarstwa, ale też podatnicy będący ofiarami klęsk żywiołowych. Gmina ma możliwość wpływania na wysokość ustalenia stawki tego podatku w sposób pośredni: np. poprzez zaliczenie gruntu do innego kręgu podatkowego. Ustawa daje możliwość wprowadzania dodatkowych ulg i zwolnień przez radę gminy (w drodze uchwały).

Podatek leśny.

Podatnikami są właściciele lub samoistni posiadacze lub wieczyści użytkownicy lasów. Podstawą opodatkowania jest powierzchnia lasu wyrażona w hektarach. Ustawa wprowadza dwa najważniejsze zwolnienia (np. młode lasy – do 40 lat i takie wpisane do rejestru zabytków). Rada gminy może wprowadzać inne zwolnienia w drodze uchwały. Ustawa wprowadza też stawkę obniżona dla lasów ochronnych, rezerwatów przyrody (‘zniżka’ 50%). Stawkę oblicza się od 1ha i wynosi równowartość pieniężną wysokości ceny 0.220 m3 drewna.

Karta podatkowa.

Jest zryczałtowaną formą podatku dochodowego od osób fizycznych, która obciąża niektóre rodzaje działalności usługowej, wytwórczej, handlowej. Wysokość stawki karty jest uzależniona od liczby zatrudnionych pracowników i liczby mieszkańców danej miejscowości. Opodatkowanie w formie karty podatkowej daje podatnikom pewne uprawnienia. Podatnicy są zwolnieni od obowiązku prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych, deklaracji uzyskanego dochodu oraz wpłacania zaliczek na podatek dochodowy. Ustawa nakłada na podatników obowiązek wydawania rachunków na żądanie klienta. Podatnicy muszą przechowywać kopie tych rachunków. Ustawodawca przewidział tu pewne ulgi: np. o 20% obniża się stawkę dla tych podatników, którzy do 1 stycznia roku podatkowego ukończyli 60 rok życia lub zostali uznani za osoby częściowo niezdolne do pracy. O 10% obniża się stawki dla podatników, którzy zatrudniają pracowników, co do których orzeczono co najmniej częściową niezdolność do pracy. W przypadku, gdy podatnik prowadzi działalność w takich rozmiarach, które wskazują na to, że określone w ustawie stawki byłyby nieodpowiednie to wówczas stawki tej karty mogą być z urzędu albo podwyższone albo obniżone o 50%.

Podatek od spadków i darowizn.

Jest to podatek dochodowy, którego podatnikami są wyłącznie osoby fizyczne. Przedmiotem podatków jest nabycie własności rzeczy i praw majątkowych, a także nabycie praw do wkładu oszczędnościowego znajdującego się w kraju. Opodatkowaniu podlega również nabycie własności rzeczy ulokowanych zagranicą, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu w Polsce. Wysokość podatku, jak i tzw. kwoty wolnej od opodatkowania zależy od stosunku pokrewieństwa, który łączy spadkodawcę, czy też darczyńcę z podatnikiem. Najniższe stawki są przewidziane dla najbliższych członków rodziny (pierwszej grupy podatkowej). Nie podlega opodatkowaniu nabycie własności i prawa użytkowania wieczystego np. gospodarstwa rolnego, jeżeli będzie prowadzone przez nabywcę, który jest zaliczony do pierwszej grupy podatkowej. Również nabycie zakładu wytwórczego, handlowego usługowego, pod warunkiem jego prowadzenia przez okres 5 lat jest zwolnione z podatku. Od 2007 roku zwolnione jest od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez najbliższych członków rodziny, z tym że to zwolnienie niecałkowicie pokrywa się z 1 grupą podatkową (bez zięcia, teściowych i synowych), pod warunkiem, że nabywca w terminie 6 miesięcy powstania obowiązku podatkowego zgłosi naczelnikowi właściwego urzędu skarbowego fakt otrzymania tego przysporzenia. Jeżeli przedmiotem darowizny są środki pieniężne - trzeba to udokumentować (otrzymanie tych środków) np. okazując rachunek bankowy. Rada gminy nie ma możliwości wprowadzania zwolnień.

12.10.10

Dochody z samoopodatkowania się mieszkańców. Dochody z samoopodatkowania mieszkańców są instytucją, która daje wpływy, ale nie z podatku lecz z dodatkowej daniny publiczno-prawnej, która jest wprowadzona za pomocą referendum (ustawa o referendach lokalnych). To referendum przeprowadza rada gminy z własnej inicjatywy albo na wniosek mieszkańców uprawnionych do głosowania. Rada gminy, będąc inicjatorem referendum podejmuje uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczny radnych. Uchwała taka powinna wskazywać konkretny cel i zasady samoopodatkowania. Referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych, a wynik referendum jest rozstrzygający, jeżeli za samoopodatkowaniem oddano co najmniej 2/3 ważnych głosów.

Dochody z samoopodatkowania mogą być przeznaczone tylko na cele publiczne realizowane przez samorząd. Samoopodatkowanie ma charakter celowy i okresowy. Jako zasada dotycząca tej daniny – nie można w drodze samo opodatkowania wprowadzić nowego stałego źródła dochodu gminy. Ta danina nie jest objęta przepisami ustawy ordynacja podatkowa.

Realizacja samoopodatkowania następuje albo w drodze decyzji administracyjnych albo z mocy prawa, o czym decyduje właściwa uchwała rady gminy. Wszystkie elementy konstrukcyjne (np. stawki) reguluje prawo miejscowe. Do zasad samoopodatkowania określonych przez radę gminy zalicza się: postanowienia dotyczące przedmiotu opodatkowania, podstawy obliczenia podatków, wysokości i rodzaju stawek podatkowych, terminów i trybów płatności i ewentualnych zwolnień.

Opłata targowa: pobiera się od osób fizycznych i prawnych, jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej dokonujących sprzedaży na targowiskach. W rozumieniu ustawy targowiskiem jest każde miejsce, gdzie faktycznie prowadzony jest handel. Opłatę targową pobiera się również na tzw. prywatnych targowiskach – czyli położonych na gruntach stanowiących własność prywatną. Stanowi ona jednak w takich przypadkach dalej dochód gminy, a nie właściciela. Zwolnione od opłaty targowej są osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, jeżeli opłacają podatek od nieruchomości w związku z nieruchomościami prowadzonymi na targowisku. Rada gminy może wprowadzać również inne zwolnienia. Rada gminy uchwala też stawki opłaty (w granicach określonych w ustawie).

Opłata miejscową uiszczają osobny, które przebywają czasowo w celach wypoczynkowych, zdrowotnych, turystycznych w miejscowościach, które posiadają korzystne właściwości klimatyczne. Zwolnione od tej opłaty są jedynie osoby przebywające w szpitalach, zakładach uzdrowiskowych, sanatoriach, osoby niewidome i ich przewodnicy, podatnicy podatku od nieruchomości z tytułu posiadania domów letniskowych, zorganizowane grupy dzieci i młodzieży szkolnej, członkowie personelu przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych (zwolnienia ex lege). Rada gminy może wprowadzać w drodze uchwały dodatkowe zwolnienia i ustalać stawki. Wojewoda ustala miejscowości, które mogą pobierać opłatę miejscową –czyni to na wniosek rady gminy i po uzgodnieniu z ministrem ds. ochrony środowiska.

Opłata uzdrowiskowa jest podbierana od osób fizycznych przebywających dłużej niż dobę w celach zdrowotnych, turystycznych czy szkoleniowych w miejscowościach, którym nadano status uzdrowiska, na zasadach określonych w ustawie o lecznictwie uzdrowiskowym. Wysokość stawek określa w drodze uchwały rada gminy.

Opłata skarbowa – jest pobierana za czynności urzędowe organów administracji publicznej – chodzi o czynności podejmowane na wniosek lub na podstawie zgłoszenia. Opłacie skarbowej podlegają też pewne zdarzenia związane z dokonywaniem pewnych czynności cywilnoprawnych (np. złożenie dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa). Opłacie skarbowej nie podlega: dokonanie czynności urzędowej wydania zaświadczenia oraz zezwolenia (pozwolenia, koncesji), jeżeli na podstawie odrębnych przepisów te czynności podlegają innym opłatom o charakterze publiczno-prawnym albo też są od nich zwolnione. Zwolnieniami objęto: państwa obce, przedstawicielstwa obce, urzędu konsularne, siły zbrojne, organizacje pożytku publicznego (pod warunkiem, jeżeli dokonują zgłoszenia albo składają wniosek o dokonanie jakiejś czynności użytkowej) wyłącznie wtedy, gdy ma to związek z nieodpłatną działalnością pożytku publicznego; osoby, które przedstawią zaświadczenia o korzystanie z pomocy społecznej.

Opłata roczna za użytkowanie wieczyste lub zarząd gruntu. Wysokość zależy od wartości tych nieruchomości, waha się od 1-3% ceny nieruchomości.

Opłata adiacencka – dotyczy właścicieli gruntów, którzy zostali zobligowani kosztami budowy urządzeń komunalnych, energetycznych, gazowych. Taką opłatę pobiera się jednorazowo po zakończeniu budowy tych urządzeń. Wysokość tej opłaty wynosi 50% różnicy powstałej między wartością gruntu przed wybudowaniem urządzeń komunalnych, a wartością gruntu po wybudowaniu tych urządzeń.

Opłata eksploatacyjna – podstawą jest ilość kopaliny wydobytej ze złoża. Wysokość stawki tej opłaty jest obliczana w stosunku procentowym do ceny sprzedaży wydobytej kopaliny ze złoża i wynosi od 2-10%. Reguluje to prawo górnicze. 60% z tej opłaty stanowi dochód gminy, a 40% dochód narodowego Funduszu Ochrony Środowiska.



Charakterystyka zasad gromadzenia tych dochodów.

Dochody JST , które są pobierane przez urzędy skarbowe (np. dochody z karty podatkowej, podatku od spadków i darowizn, opłaty eksploatacyjnej, dochodów z tytułu udziału z podatku dochodowego od osób prawnych) są odprowadzane na rachunek właściwej JST w terminie 14 dni - licząc od dnia, w którym wpłynęły na rachunek urzędu skarbowego. Natomiast dochody poszczególnych JST z tytułu udziałów we wpływach z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych polegają przekazaniu z centralnego rachunku bieżącego budżetu państwa na rachunki właściwych budżetów lokalnych w terminie do dnia 10 miesiąca następującego po miesiącu, w którym podatek wpłynął na rachunek urzędu skarbowego.

Samorządowi przysługują odsetki w wysokości ustalonej jak dla zaległości podatkowych, jeżeli dochody pobrane na jego rzecz nie zostaną przekazane w ustalonych ustawowo terminach. Odrębne regulacje dotyczą subwencji ogólnej, którą to JST przekazuje Minister Finansów. Jeżeli zaś chodzi o część oświatową subwencji ogólnej: za marzec wynosi ona 2/13 całości, a w pozostałych miesiącach: 1/13. Pozostałe części subwencji ogólnej dla JST są przekazywane w 12 ratach miesięcznie.

Dochody z mienia JST. W skład mienia wchodzą: prawa o charakterze rzeczowym, w tym własność i inne prawa majątkowe. JST mogą nabywać mienie z mocy samego prawa lub na podstawie innych czynności o charterze cywilnoprawnym (kupna, darowizny). Dochody z mienia można podzielić na dwie grupy:

  1. Dochody związane z gospodarowaniem mieniem, uzyskiwaniem z tego tytułu korzyści – zaliczamy tu: wpływy z najmu, bądź wydzierżawienia nieruchomości, lokali, innych przedmiotów majątkowych; opłaty z tytułu oddania gruntu stanowiącego własność JST w użytkowaniu wieczystym; opłaty z tytułu oddania nieruchomości stanowiącej własność samorządu; trwały zarząd; odsetki od środków finansowych, gromadzonych przez JST na rachunkach bankowych; odsetki od pożyczek udzielanych przez JST i odsetki od posiadanych przez JST papierów wartościowych; odsetki i dywidendy od wniesionego przez JST kapitału do spółek handlowych.

  2. Wpływy z ostatecznego rozdysponowania mienia, czyli ze sprzedaży składników tego mienia.

Dochody, które mogą osiągać JST z działalności gospodarczej:

    1. Działalność w sferze użyteczności publicznej, którą prowadzą wszystkie JST, ale nie dla osiągnięcia zysków.

    2. Działalność nastawioną na osiągnięcie konkretnego zysku. Najszersze kompetencje w tym zakresie ustawa o gospodarce komunalnej przyznaje gminom. Gmina może prowadzić taka działalność gospodarczą wykraczającą poza granicę użyteczności publicznej w formie spółki prawa handlowego pod warunkiem:

      1. Na rynku lokalnym muszą istnieć niezaspokojone potrzeby wspólnoty samorządowej

      2. Musi istnieć wysokie bezrobocie, które ujemnie wpływa na poziom życia wspólnoty samorządowej. Dotychczasowe zastosowanie innych działań aktywizacyjnych nie doprowadziło do zmniejszenia bezrobocia.

W sferze użyteczności publicznej prowadzona jest działalność gospodarcza w formie samorządowych zakładów budżetowych.

Gminy mają również prawo do posiadania akcji lub udziałów w spółkach już istniejących i zajmujących się np. działalnością bankową, wydawniczą na rzecz samorządu terytorialnego, edukacyjną, promocyjną, doradczą.

Uprawnienia gmin powiatów i województw zostały uregulowanie odmiennie – każdy szczebel samorządu ma odmienny szczebel kompetencji w tym zakresie. Powiat ma najwęższy zakres uprawnień – nie może podejmować żadnych działalności poza sferą użyteczności publicznej! Województwo ma prawo tworzenia spółek z.o.o. lub spółek akcyjnych i przystępowania do takich spółek w sferze działalności publicznej – natomiast poza sferą może tworzyć spółki z.o.o. i spółki akcyjne, a także przystępować do nich, jeżeli działalność spółek polega na wykonywaniu działalności promocyjnych, edukacyjnych i wydawniczych służących rozwojowi województwa.

WYDATKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO.

Struktura wydatków. Jest dostosowana do zakresu jego działania. Zadania można podzielić na własne i zlecone. Zadania własne są realizowane przez JST we własnym zakresie, na własny rachunek i odpowiedzialność, w ramach posiadanych własnych możliwości finansowych. Zadania zlecone są finansowane z dotacji celowych przekazywanych samorządom przez organ zlecający. Ustawa o finansach publicznych wprowadza podział wydatków zleconych na wydatki bieżące i majątkowe. Do wydatków majątkowych zalicza się wydatki na inwestycje, zakupy inwestycyjne, zakup i podjęcie akcji, wniesienie wkładu do spółek prawa handlowego. Pozostałe wydatki są wydatkami bieżącymi.

Art. 216 ust. 2 ustawy o finansach publicznych. Wydatki budżetu JST podzielić można wg zadań:

  1. Na zadania własne

  2. Na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej i zadania zlecone ustawami

  3. Na zadania przejęte przez samorząd do realizacji w drodze umowy lub porozumienia

  4. Na zadania realizowane wspólnie z innymi JST

  5. Na pomoc rzeczową lub finansową dla innych JST

  6. Na programy finansowane z udziałem środków pochodzących z budżetu UE, państwa EFTA i innych źródeł zagranicznych.

Wydatki budżetowe samorządów możemy klasyfikować na publicznoprawne i prywatnoprawne. Większa część tych wydatków ma charakter prywatnoprawny (zapłata za zakupione towary, wynagrodzenia). Formy publicznoprawne wydatków samorządów to przede wszystkim dotacje udzielane przez JST. Uofp wymienia trzy takie formy. Są to dotacje:

  1. Podmiotowe – art. 131 uofp. Obejmują środki dla podmiotu, który został wskazany w odrębnej ustawie lub umowie międzynarodowej przeznaczone wyłącznie na dofinansowanie działalności bieżącej w zakresie określonym w odrębnej ustawie. W tej formie są przekazywane np. środki na działalność instytucji kultury. Na podstawie ustawa o systemie oświaty dotacje są udzielane szkołom, przedszkolom i placówkom oświatowym prowadzonym przez inne podmioty oświatowe.

  2. Przedmiotowe – jest wykorzystywana przez samorządy do pokrycia części kosztów ponoszonych przez (obecnie) samorządowy zakład budżetowy. Zaplanowanie w budżecie w tej formie dotacji musi być najpierw poprzedzone podjęciem uchwały przez samorząd w sprawie stawek jednostkowych tych dotacji.

  3. Dotacje udzielane jako forma pomocy dla innych JST.

19.10.10

W formie dotacji może być również udzielana pomoc finansowa innym JST (art. 220). Decyzja w sprawie udzielenia pomocy finansowej innej JST na realizację zadań tej jednostki należy do właściwości organu stanowiącego JST (art. 216). Warunkiem udzielenia pomocy jest wcześniejsze podjęcie uchwały, które określa zadania objęte tą pomocą oraz rodzaj pomocy (rzeczowa czy finansowa). Środki na pomoc muszą być ujęte w uchwale budżetowe w planie wydatków, w odpowiednim dziale i rozdziale klasyfikacji budżetowej. Musi zostać również wyodrębniony rodzaj wydatków (bieżące czy majątkowe). Podstawą udzielenia tej pomocy jest umowa. W umowie powinien być określony cel wsparcia, jego wysokość, ale również zasady rozliczenia środków, które będą przekazane.

Z budżetu państwa mogą też być udzielane dotacje celowe na cele publiczne podmiotom, które są poza sektorem finansów publicznych, ale nie działają w celu osiągnięcia zysku. Te dotacje są im przekazywane na wykonanie określonego zadania zleconego. Mogą też być przekazane na dofinansowanie inwestycji, związanych z realizacją tych zadań. Obowiązkiem określenia procedury udzielenia dotacji na realizację zadania zleconego obarczono organ stanowiący JST. Uchwała podejmowana przez organ stanowiący powinna określać również sposoby rozliczenia dotacji i sposoby kontroli wykonywania tego zadania zleconego. Zlecanie zadania i udzielanie dotacji następuje zgodnie z przepisami ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, a jeżeli dotyczy to innych zadań zleconych niż wymienione w tej ustawie – wówczas odbywa się to na podstawie umowy pomiędzy daną JST, a tym podmiotem. Ustawa o finansach publicznych określa podstawowe elementy jakie powinna zawierać taka umowa (art. 221):

  1. Szczegółowy opis tego zadania, w tym cel na jaki dotacja została przyznana

  2. Wysokość dotacji

  3. Termin wykorzystania dotacji nie dłuższy niż do 31 grudnia danego roku budżetowego

  4. Sposób rozliczenia dotacji

  5. Ew. sposób zwrotu niewykorzystanej części dotacji

Przeprowadzenie postępowania dotyczącego udzielenia tej dotacji należy do organu wykonawczego, działającego na podstawie uchwały. Sposób rozliczenia tej dotacji jest określany w umowie (art. 221 ust. 3 pkt 5). W przypadku niewykorzystania dotacji zgodnie z przeznaczeniem albo w nadmiernej wysokości albo nienależytego jej pobrania – stosuje się zasady i terminy zwrotu określone w uofp.

Zgodnie z art. 217 ustawy różnica pomiędzy dochodami i wydatkami budżetu JST stanowi odpowiednio nadwyżkę albo deficyt budżetu JST. Uofp określa źródła tego deficytu. Nowa ustawa wprowadziła w art. 244 nakaz zrównoważenia budżetu w części bieżącej z deficytem. Oznacza to, że wydatki bieżące nie mogą być wyższe niż dochody bieżące, powiększone o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych i wolne środki. W szczególnej sytuacji, kiedy wydatki bieżące są finansowane z udziałem środków pochodzących z budżetu UE oraz z bezzwrotnej pomocy udzielonej przez państwa EFTA, wydatki bieżące mogą być wyższe niż dochody bieżące powiększone o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych i wolne środki, ale tylko o kwotę środków pomocowych, przyznanych im na realizację zadań bieżących. W przypadku, gdy kwota ta nie została przekazana samorządowi w danym roku budżetowym, nakaz zrównoważenia cz. bieżącej budżetu obowiązuje również na etapie uchwalania budżetu, tzn. organ stanowiący nie może uchwalić budżetu, w którym planowane dochody bieżące są wyższe niż dochody bieżące. Jeżeli ten nakaz nie będzie przestrzegany, traktuje się to jak naruszenie prawa, czego skutkiem jest wydanie przez regionalną izbę obrachunkową negatywnej opinii o projekcie uchwały budżetowej, a następnie wydanie przeze regionalną izbę obrachunkową decyzji o nieważności tej uchwały. Nakaz zrównoważenia części bieżącej nie ma charakteru bezwzględnego (doktryna). Ustawodawca dopuszcza sytuację, w której wydatki bieżące mogą być wyższe niż dochody bieżące, z tym że źródłami sfinansowania tej różnicy nie mogą być przychody zwrotne, ale wyłącznie wolne środki i nadwyżka budżetowa z lat ubiegłych. Deficyt części bieżącej nie może kreować długu publicznego. W trakcie roku budżetowego te wydatki bieżące mogą być finansowane kredytem krótkoterminowym.

Zasady zaciągania zobowiązań przez JST

Maksymalną wartość zadłużenia JST określa ustawa budżetowa. W przypadku zaciągania zobowiązań, z których środki mają być przeznaczone na finansowanie planowanego deficytu i spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań - koszty obsługi takich zobowiązań mają być ponoszone nie rzadziej niż raz do roku. W umowie kredytowej, czy też w warunkach emisji nie może być postanowienia, które dopuszczałoby kapitalizację oceny. Natomiast dyskonto od emitowanych papierów wartościowych nie może przekroczyć 5% ich nominalnej wartości. Ponadto JST mogą zaciągać tylko takie zobowiązania, bez względu na przeznaczenie uzyskanych na tej podstawie środków, których maksymalna wartość nominalna wyrażana w złotych jest ustalona w dniu transakcji.

Wyjątkowe przypadki, kiedy nie stosuje się tego ograniczenia określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Dotyczą one w szczególności kredytów i pożyczek pochodzących z instytucji międzynarodowych lub od pożyczkodawcy rządowego. Ustawodawca prowadził szereg ograniczeń, odnoszących się do ich przeznaczenia jak i wysokości.

Ograniczenia co do celu. JST mogą zaciągać kredyty i pożyczki na pokrycie przejściowego w ciągu roku deficytu. Podlegają one spłacie i wykupowi w tym samym roku, w którym zostały zaciągnięte. Samorządy mogą poza tym zaciągać kredyty i pożyczki oraz emitować finansowanie tzw. planowego deficytu i spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań z tytułu emisji papierów wartościowych. Zobowiązania zaciągnięte na sfinansowanie planowanego deficytu nie muszą być spłacane w danym roku budżetowym, spłacane są w okresie określonym w umowie kredytowej. Środki uzyskane z tego tytułu służą przede wszystkim finansowaniu inwestycji.

Suma zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz zobowiązań z wyemitowanych papierów wartościowych nie może przekroczyć kwoty określonej w budżecie JST. Maksymalny poziom tej kwoty określa w sposób pośredni ustawodawca, stanowiąc że łączna kwota przypadających do spłaty w danym roku budżetowym rat, pożyczek i kredytów oraz potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych przez JST poręczeń i gwarancji wraz z należnymi w danym roku odsetkami od tych kredytów i pożyczek, a także przypadającymi do wykupu w danym roku budżetowym papierami wartościowymi z odsetkami wyemitowanymi przez tę jednostkę nie może przekroczyć 15% planowanych na dany rok dochodów tej jednostki. Jeżeli relacja państwowego długu do PKB przekroczy 55% to wskaźnik tego zadłużenia obniża się z 15% do 12%. Ustawa wprowadza dodatkowy limit ograniczający możliwość zadłużania się samorządów. Łączna kwota długu na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60% dochodów tej jednostki w danym roku budżetowym. Tych ograniczeń dotyczących spłaty długu nie stosuje się do:

W odniesieniu do łącznej kwoty długu nie stosuje się ograniczeń, jeżeli chodzi o papiery wartościowe, kredyty, pożyczki, pożyczki zaciągnięte w związku z realizacją umowy zawartej z podmiotem dysponującymi funduszem strukturalnym np. Europejskim Funduszem Orientacji i Gwarancji Rolnej.

Art. 89 uofp - JST mogą zaciągać kredyty i pożyczki oraz emitować papiery wartościowe na tzw. wyprzedzające finansowanie działań finansowanych ze środków pochodzących z budżetu UE. Tego rodzaju rozwiązanie musi być uwzględnione w prognozie długu w momencie jego zaciągania, aby ocenić jego wpływ na dopuszczalny poziom zadłużenia samorządu dlatego, że to rozwiązanie kreuje dług publiczny. W sposób szczególny powinny być traktowane tylko takie zobowiązania finansowe, które są przeznaczone na tę część działania finansowego z udziałem środków pochodzących z budżetu UE, która będzie podlegać refundacji.

Pożyczki udzielane samorządom są oprocentowane, a oprocentowanie stanowi dochód budżetu państwa. Środki uzyskane z tych pożyczek służą na pokrycie występującego w ciągu roku częściowego deficytu, bądź też na spłatę wcześniej zaciągniętych pożyczek i kredytów oraz zobowiązań z wyemitowania papierów wartościowych. Podstawą do udzielenia takiej pożyczki jest przygotowany przez JST program naprawczy, z którego wynika, że nastąpi poprawa sytuacji finansowej tej jednostki, oraz poprawa skuteczności w wykonywaniu zadań przez tą jednostkę, a ponadto zostaną zachowane limity zaciągania zobowiązań na koniec roku. Zostanie również zapewniona spłata pożyczki.

Wniosek o udzielenie pożyczki dla JST składa taka jednostka do Ministra Finansów albo Banku Gospodarstwa Krajowego, jeżeli Minister Finansów zleci BGK wykonywanie takiej czynności. Do wniosku o udzielenie pożyczki samorząd musi dołączyć program postępowania naprawczego i inne dokumenty, które zawierają dane umożliwiające dokonanie bieżącej i prognozowanej oceny sytuacji finansowej tej JST. Wniosek musi zawierać propozycje zabezpieczenia spłaty pożyczki. Podobne zasady stosuje się w przypadku pożyczki udzielonej JST, która realizuje program postępowania ostrożnościowego. Występuje to wówczas, jeżeli zagrożenie wykonania zadań publicznych powstało niezależnie od tej jednostki. W przypadku, jeżeli ta pożyczka nie zostanie spłacona w terminie określonym w umowie pożyczki - Minister Finansów może potrącić tę niespłaconą kwotę pożyczki wraz z odsetkami z należnej temu samorządowi subwencji ogólnej.

26.10.10

Emisja papierów wartościowych przez jednostki samorządu terytorialnego (ustawa o obligacjach).

Cele emisji:

  1. Finansowanie powstającego w ciągu roku deficytu budżetowego przejściowego niedoboru.

  2. Finansowanie planowego deficytu.

  3. Na spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań, z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych.

Pierwszy podział: Samorządy emitują przede wszystkim obligację komunalne (2 typy). Pierwszy typ obligacji komunalnej może być wykupiony i spłacony ze wszystkich dochodów, które wpływają do budżetu. Obligacje mogą być spłacone z przychodów z konkretnego obiektu (drugi typ: tzw. obligacje przychodowe).

Drugi podział: obligacje zabezpieczone i niezabezpieczone. Zabezpieczenie polega np. na ustanowieniu zastawu lub hipoteki, udzieleniu gwarancji przez NBP lub bank posiadający kapitał własny w wysokości nie niższej niż równowartość 10 mln EURO, bądź też udzielenie zabezpieczenia przez Skarb Państwa. Zabezpieczenia może udzielić też bank zagraniczny lub międzynarodowa instytucja finansowa posiadający kapitał własny w wysokości nie niższej niż równowartość 10 mln EURO. Poręczenia mogą też być udzielane przez inne JST. Na razie na mocy przepisów przejściowych mogą je poręczać do wysokości 15% dochodów JST planowanych w roku, w których następuje poręczenie.

Emisja obligacji może nastąpić przez:

  1. Publiczne proponowanie nabycia. Jest to proponowanie nabycia obligacji w dowolnej formie i w dowolny sposób, jeżeli ta propozycja jest skierowana do co najmniej 100 osób lub do nieoznaczone adresata. Tryb zapisywania się na takie obligacje nie może być dłuższy niż 3 miesiące od dnia rozpoczęcia emisji.

  2. Publiczne proponowanie nabycia obligacji (stosuje się te same co wyżej zastrzeżenia), z tym że do tego trybu nie stosuje się przepisów ustawy o ofercie publicznej i warunkach wprowadzenia instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu. Chodzi tu o te obligacje, w których termin realizacji praw jest którzy niż rok. Termin zapisywania się również nie może być dłuższy niż 3 miesiące od dnia rozpoczęcie emisji.

  3. Proponowanie nabycia w inny sposób (niż publiczny).

Termin na przyjęcie propozycji wynosi 3 tygodnie od dnia jej otrzymania, chyba że emitent określi inny termin. Termin składania kolejnych propozycji nabycia obligacji nie może być dłuższy niż 6 tygodni od dnia złożenia pierwszej propozycji. Natomiast termin dokonania przydziału obligacji wynosi 6 tygodni od dnia złożenia ostatniej propozycji, chyba że emitent określi w warunkach emisji krótszy termin.

Emitent odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania wynikające z obligacji. W przypadku zabezpieczenia emisji poręczeniem Skarbu Państwa emitent powinien przed rozpoczęciem emisji zawrzeć umowę z bankiem o reprezentację obligatariuszy wobec emitenta. Funkcje banku reprezentanta może pełnić wyłącznie bank posiadający kapitał własny o wysokości nie niższej niż równowartość 10 mln EURO. Bank reprezentant (tak zwany) pełni funkcję przedstawiciela ustawowego obligatariuszy. Do obowiązków tego banku należy w szczególności:

  1. Okresowa analiza sytuacji finansowej emitenta

  2. Udzielenie odpowiedzi na pytania obligatariuszy dotyczące emisji

  3. Niezwłoczne zawiadamianie obligatariuszy o sytuacji finansowej emitenta, jeżeli jego sytuacja pogorszyłaby się na tyle, że stwarzała zagrożenie dla wywiązania się ze zobowiązań wobec obligatariuszy

Środki, które emitent pozyska z emisji obligacji nie mogą być przeznaczone na inne cele niż określone w warunkach emisji.

Obligacje przychodowe.

Są to obligacje szczególnego typu . Ich spłata następuje tylko z przychodów z konkretnej inwestycji. Obligacje przychodowe mogą przyznawać obligatariuszowi prawo do zaspokojenia jego roszczeń z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami emitenta. Roszczenia mogą być pokryte z całości albo części przychodów z tego przedsięwzięcia albo z części majątku przedsięwzięcia, który został sfinansowany ze środków uzyskanych z emisji obligacji. Mogą one również zostać zaspokojone z całości albo z części przychodów z innych przedsięwzięć emitenta.

Ustawodawca w szczególny sposób zabezpiecza interes obligatariuszy. Wszystkie przychody z tego przedsięwzięcia mają wpływać na rachunek bankowy, który jest przeznaczony wyłącznie do ich gromadzenia i dokonywania wypłat. Emitent nie może dokonywać wypłat środków z tego rachunku dla innych celów niż zaspokojenie roszczeń obligatariuszy, z wyjątkiem takiej sytuacji, gdy środki zgromadzone na tym rachunku są wyższe od kwoty roszczeń obligatariuszy, a w warunkach emisji przewidziano takie wypłaty. Środki zgromadzone na tym rachunku nie podlegają egzekucji prowadzonej z rachunku emitenta do wysokości kwoty zobowiązania emitenta wobec obligatariuszy. Spod egzekucji jest zwolniona taka kwota środków, która odpowiada istniejącym zobowiązaniom emitenta w stosunku do obligatariuszy bez względu na termin ich wymagalności. Przywilej obligatariuszy obligacji przychodowych jest skuteczny wobec wszystkich wierzycieli emitenta. Natomiast w przypadku egzekucji prowadzonej ze składników majątkowych przedsięwzięcia zajęciu nie podlega kwota w wysokości niezbędnej do zaspokojenia roszczeń obligatariuszy.

Dług jednostki samorządu terytorialnego.

Dług publiczny JST jest to sfera działalności finansowej samorządu badana od strony zadłużenia i powstałych zobowiązań. Samorządowy dług publiczny jest wyrazem stosunku prawnego mającego swoje źródło głównie w umowach (kredytu, pożyczki, czynnościach mających związek z emisja obligacji). Jest następstwem potrzeb pożyczkowych samorządów. Dług JST obejmuje zobowiązania z tytułu:

  1. Wyemitowanych papierów wartościowych

  2. Zaciągniętych kredytów i pożyczek

  3. Przyjętych przez samorząd depozytów

  4. Wymagalnych zobowiązań wynikających z ustaw, orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych oraz uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem

Dług publiczny może powstawać również w sposób nieplanowany, pozaprawny – w następstwie np. jakiś działań, które stanowią przekroczenie uprawnień przez kierownika jednostki organizacyjnej samorządu.

Długi samorządu doktryna dzieli na:

Dług publiczny może być też kreowany przez gwarancje i poręczenia udzielane przez JST. Samorządy mogą udzielać poręczeń i gwarancji na czas określony i do określonej z góry kwoty. Zgodnie z art. 236 uofp wydatki z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji są zaliczane do tzw. wydatków bieżących. Dlatego te zobowiązania muszą być zaplanowane niezależnie od tego, czy stały się wymagalne, czy też mogą stać się wymagalne w przyszłości. Pod względem finansowym trzeba je traktować tak, jakby musiały być zapłacone. W związku z tym JST musi mieć zabezpieczoną w swoim budżecie odpowiednia kwotę na spłatę całości zobowiązań danego samorządu, wynikającą z udzielonych poręczeń i gwarancji.
JST mogą udzielać poręczeń i gwarancji w ramach dopuszczalnych granic zadłużenia. Poza tym, udzielane przez samorządy poręczenia ulegają pewnym ograniczeniom podmiotowym. Samorządy nie mogą zatem poręczać za dług każdego podmiotu. Na podstawie dyrektyw wynikających z ustaw ustrojowych mogą one przyjmować odpowiedzialność jedynie za podmioty, które działają w sferze użyteczności publicznej (np. inne samorządy i ich związki, za spółki wykonujące zadania JST, za podmioty które współuczestniczą w zaspokajaniu potrzeb wspólnoty). O udzieleniu takiemu podmiotowi gwarancji decyduje zarząd, ale w granicach udzielonych mu upoważnień przez rady czy sejmik. To upoważnienie jednocześnie określa maksymalną kwotę takich zobowiązań. Dotyczy to poręczeń i gwarancji udzielanych w roku budżetowym, czyli takich gdzie termin realizacji wynikających z nich zobowiązań upływa w roku, w którym zobowiązania zostały podjęte. Jeżeli jednak tego rodzaju zobowiązania przekraczają rok budżetowy to ich podjęcie należy do wyłącznej kompetencji organu stanowiącego JST.



PROCEDURA PRZY BUDŻETACH SAMORZĄDÓW

Opracowywanie projektu budżetu JST.

Wyłączną kompetencje w sprawie projektu uchwały budżetowej, uchwały o prowizorium budżetowym i uchwały o zmianie uchwały budżetowej posiada zarząd JST. Ani ustawy ustrojowe, ani uofp nie regulują dla wszystkich samorządów jednolitego trybu prac nad projektem i uchwaleniem tego projektu. Projekt budżetu zarząd przygotowuje na podstawie dwóch aktów:

Ta uchwała ma określać tryb uchwalania budżetu. Elementy składowe takiej uchwały zawiera uofp. Rodzaje i szczegółowość projektu określa uchwała, podobnie jak terminy prac, zakres materiałów informacyjnych, wymogi dotyczące uzasadnienia.

Wymaganą szczegółowość planu dochodów budżetu określa art. 235 uofp. Planowane kwoty dochodów bieżących i dochodów majątkowych mają być ujęte co najmniej w układzie działów klasyfikacji budżetowej. Jeżeli uchwała organu stanowiącego będzie określała większą szczegółowość to trzeba się do niej stosować. Zgodnie z przepisami ustawy plan wydatków musi mieć większą szczegółowość: art. 236 uofp. Zawierać musi działy i rozdziały z podziałem wydatków na bieżące i majątkowe.

Wyjątek: Niektóre dochody są związane z wydatkami, które podlegają odrębnym zasadom wykonywania niż to wynika z uofp. Takie dochody muszą być odrębnie wtedy ujęte w planie dochodów i wydatków. Pierwsza grupa dotyczy dochodów i wydatków finansowanych z tych dochodów związanych ze szczególnymi zasadami wykonywania budżetu (np. dochody uzyskiwane z tytułu zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych). Druga grupa dochodów jest związana z realizacją zadań innych niż zadania własne i zadania wspólne.

09.11.10

W projekcie i późniejszej uchwale JST powinny być zaplanowane środki rezerwowe. Podział tych środków jest analogiczny do podziału w budżecie państwa. Czyli: rezerwy celowe: muszą być tworzone na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie mógł być dokonany w czasie opracowywania budżetu. Oraz: wydatki związane z realizacją programów związanych z programami finansowanymi ze środków pochodzącymi z budżetu UE i z udziałem środków pochodzących z pomocy udzielanej przez EFTA. Pozostałe typy rezerw celowych są fakultatywne, mogą być tworzone przez organ stanowiący.

Suma wszystkich rezerw celowych nie może przekroczyć 5% wydatków budżetu JST. Rezerwa ogólna tworzona w budżetach JST nie może być niższa od 0.1% wydatków budżetu i nie może być wyższa niż 1%. Określone w ustawie limity rezerw odnoszą się do wszystkich wydatków ogółem. Wlicza się do tych wydatków kwoty rezerw. Podziału rezerw dokonuje zarząd JST. Podział rezerw jest jednocześnie ich rozdysponowaniem, ponieważ podział ten może nastąpić tylko poprzez dokonywanie odpowiednich zmian w budżecie w drodze przeniesień środków finansowych z rezerw na zwiększenie planu wydatków w odpowiednich podziałkach klasyfikacji. Rozdysponowanie może również polegać na stworzeniu planu wydatków wcześniej w budżecie nieprzewidzianych.

Utworzenie rezerwy ogólnej ma charakter obligatoryjny. O jej wysokości decyduje uchwała organu stanowiącego JST. Tworzenie rezerw celowych jest fakultatywne, chyba że odrębna ustawa przewiduje obowiązek utworzenia takiej rezerwy. Rezerwą celową, której obowiązek utworzenia wynika z odrębnej ustawy jest rezerwa na tzw. zarządzanie kryzysowe. Podstawą prawną funkcjonowania tej rezerwy jest ustawa o zarządzaniu kryzysowym. Zgodnie z nią, w budżecie JST tworzy się rezerwę celową na realizację zadań własnych z zakresu zarządzania kryzysowego w wysokości nie mniejszej niż 0.5% wydatków budżetu danej JST. Tę kwotę pomniejsza się o wydatki inwestycyjne, wydatki na wynagrodzenia oraz wydatki na obsługę długu.

Rezerwy celowe mogą być przeznaczone tylko na taki cel, na który zostały zaplanowane. Zarząd jednak może po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji ds. budżetu dokonać zmiany przeznaczenia rezerwy celowej. Obowiązuje zakaz zwiększania ze środków rezerwy ogólnej planowanych wydatków na wynagrodzenia i uposażenia ze stosunku pracy, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej (art. 259).

Tryb uchwalania budżetu JST.

Zarząd jest zobowiązany w terminie najpóźniej do dnia 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy przedstawić projekt uchwały budżetowej wraz z uzasadnieniem do tego projektu i innymi materiałami. Zarząd musi przedstawić do zaopiniowania Regionalnej Izbie Obrachunkowej i przedstawić te opinie organowi zarządzającemu JST. Regionalna Izba Obrachunkowa ocenia ten projekt jedynie pod względem zgodności z prawem i poprawności rachunkowej. Na typ etapie nawet wydanie przez izbę obrachunkową negatywnej opinii nie wstrzymuje procedury uchwalenia budżetu, z tym że zarząd przedstawiając taki projekt musi jednocześnie odpowiedzieć na te zarzuty (czyli uzasadnić swoje stanowisko). Projekt zazwyczaj jest opiniowany przez poszczególne komisje JST. Nie ma jednak jednolitej procedury dla wszystkich JST.

Uchwalenie budżetu należy do wyłącznej właściwości organu stanowiącego JST. Bez zgody zarządu organ stanowiący nie może wprowadzić w uchwale dotyczącej budżetu zmian powodujących zmniejszenie dochodów lub zwiększenie wydatków, powodujące jednocześnie zwiększenie deficytu. Budżet powinien być uchwalony do 31.12 roku poprzedzającego rok budżetowy. Ustawa stwierdza, że w szczególnie uzasadnionych przypadkach budżet może być uchwalony do 31 stycznia. Szczególnie uzasadnione przypadki nie są precyzowane. Do czasu uchwalenia uchwały budżetowej podstawą prowadzenia gospodarki finansowej jest projekt uchwały. Później wszystkie zrealizowane dochody i wydatki muszą być włączone do uchwały.

Uchwała budżetowa jest uchwalana zwykłą większością głosów o obecności co najmniej połowy składu rady gminy, powiatu, sejmiku województwa. Organ wykonawczy JST posiada wyłączną kompetencję w zakresie inicjatywy sporządzenia projektu uchwały o zmianę uchwały budżetowej. Podjęcie takiej inicjatywy jest równoznaczne z wszczęciem procedury wprowadzenia zmian w uchwale budżetowej. W ramach tej procedury zarząd sporządza projekt uchwały o zmianie uchwały budżetowej, określając w tym projekcie proponowane zmiany i zakres tych zmian, a następnie przedkłada ten projekt organowi stanowiącemu w celu uchwalenia. Zarówno uchwalenie proponowanych zmian, jak też brak akceptacji na te zmiany kończą procedurę. Organ stanowiący nie jest uprawniony do uchwalenia zmian z własnej inicjatywy. Poza tym, organ stanowiący uchwalając zmiany w uchwale budżetowej na podstawie przedłożonego projektu nie może wykorzystać tej sytuacji do wprowadzenia własnych poprawek w kwestiach, które nie były objęte projektem przygotowanym przez zarząd.

Jeżeli budżet nie zostanie uchwalony do 31 stycznia roku budżetowego to organ stanowiący traci kompetencje w tym zakresie i w tym roku budżetowym. W takiej sytuacji kompetencje przejmuje obligatoryjnie regionalna izba obrachunkowa, która ustala dla danej JST budżet. Powinien być ustalony do końca lutego. Ten ewentualny budżet jest ustalany w podstawowym zakresie. Obejmuje np. wszystkie obligatoryjne zadania własne i zlecone z zakresu administracji rządowej. Organ stanowiący w takiej sytuacji zachowuje swoje kompetencje do podejmowania innych aktów prawnych dotyczących spraw budżetowych np. w terminie późniejszym organ może opracować plan zadań fakultatywnych, w związku z tym może zwiększyć dochody i wydatki, dokonywać przeniesień wydatków budżetowych. Organ stanowiący powinien w uchwale określić uprawnienia dla zarządu dla zaciągania kredytów pożyczek.

Wykonywanie budżetu JST.

Obligatoryjne zasady (uofp).

  1. Pełna realizacja zadań musi następować w terminach określonych przepisami.

  2. Ustalanie pobierania i odprowadzania dochodów budżetowych powinno być dokonywane na zasadach i w terminach wynikających z odrębnych przepisów.

  3. Dokonywanie wydatków budżetowych może następować jedynie w granicach kwot określonych w budżecie, zgodnie z ich przeznaczeniem, itd.

  4. Zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, z uwzględnieniem przepisów o zamówieniach publicznych.

  5. Wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych lub wyroków sądowych mogą być dokonywane bez względu na poziom środków, które wcześniej były zaplanowane na ten cel.

  6. Zmiana planów wydatków powinna nastąpić w trybie przeniesień wydatków z innych podziałek klasyfikacji budżetowej lub z rezerw celowych.

  7. Dotacje celowe udzielone z budżetu JST i niewykorzystane w danym roku podlegają zwrotowi do budżetu tej jednostki w takiej części, w jakiej zadanie nie zostało wykonane.

  8. Dotacje udzielone niezgodnie z przeznaczeniem lub pobrane nienależnie albo w nadmiernej wysokości podlegają zwrotowi do budżetu wraz z odsetkami, takimi jakimi stosuje się do zaległości podatkowej (w ciągu 15 dni od dnia stwierdzenia takiej okoliczności). Dotacje nienależne to takie udzielone bez podstawy prawnej.

  9. Podstawa prawna tych zasad: art. 256 pkt 5; art. 254; art. 251 pkt 6; art. 252.

Wygasanie wydatków budżetowych.

Niezrealizowane kwoty wydatków zamieszczanych w budżecie samorządowym wygasają z upływem roku budżetowego i nie można ich automatycznie przeznaczyć na wydatki w roku następnym. Organ stanowiący JST może ustalić w drodze uchwały wykaz wydatków, które nie wygasają z końcem roku i ostateczny termin ich wykonania. Mogą to być wydatki wyłącznie związane z realizacją umów w sprawie zamówienia publicznego oraz umów, które zostaną zawarte w wyniku zakończonego postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, w którym dokonano już wyboru wykonawcy. Ustawa jednocześnie wskazuje maksymalny termin wykonania tych wydatków i nie może być on dłuższy niż do 30 czerwca roku następnego. Organ stanowiący ustala plan finansowy tych wydatków w podziale na działy i rozdziały - z wyodrębnieniem wydatków majątkowych.

Środki finansowe, które są przeznaczone na finansowanie wydatków niewygasających są gromadzone na wyodrębnionym subkoncie podstawowego rachunku bankowego JST. Powinny być przekazane do końca roku budżetowego. Jeżeli pomimo ustalenia wykazu wydatków niewygasających te środki finansowe nie zostaną wykorzystane w terminie ustalonym przez organ stanowiący - wówczas są przekazywane na rachunek dochodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego w terminie 7 dni licząc od dnia, który był określony w uchwale dla wykorzystania wydatków niewygasających. Możliwe jest dokonywanie zmian w planie finansowym wydatków niewygasających, z tym że ich dokonywanie musi być zgodne z regułami obowiązującymi w toku wykonywania budżetu (z procedurami itd.). Możliwa jest także zmiana terminu przez organ stanowiący dla zrealizowania wydatków niewygasających, ale jeden termin ustawowy pozostaje nie do zmiany – tj. do 30 czerwca).

Obowiązki zarządu w zakresie wykonywania budżetu. Określa je uofp, ale także wynikają one z ustaw ustrojowych. Na podstawie tych ustaw zarządy (organy wykonawcze) uzyskały wyłączne prawo do:

    1. Zaciągania zobowiązań mających pokrycie w ustalonych w uchwale budżetowej kwotach wydatków, w ramach upoważnień udzielonych przez organ stanowiący

    2. Prawo do emitowania papierów wartościowych w ramach upoważnień udzielonych przez organ stanowiący

    3. Dokonywania wydatków budżetowych

    4. Zgłaszania propozycji zmian w budżecie

    5. Dysponowania rezerwą budżetową

    6. Blokowania wydatków budżetowych

    7. Poza tym zarządy sprawują nadzór nad realizacją dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów. Zarząd powinien zorganizować wykonywanie budżetu w taki sposób, aby zabezpieczyć pełną realizacje dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów budżetu oraz zminimalizować ryzyko wystąpienia zakłóceń w prowadzeniu gospodarki finansowej. Wynikające z tego obowiązku zadania dla zarządu dotyczą w szczególności opracowania:

  1. Planu wykonawczego budżetu (nie mylić z układem wykonawczym budżetu)

  2. Przekazania w terminie 21 dni od dnia uchwalenia uchwały budżetowej podległym jednostkom informacji o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków tych jednostek oraz o wysokości dotacji i wpłat do budżetu (art. 249 uofp)

  3. Opracowania planu finansowego zadań z zakresu administracji rządowej, a także innych zadań zlecanych jednostce s.t. ustawami.

Zarząd *może* opracować harmonogram realizacji budżetu i poinformować o tym harmonogramie podległe jednostki.

Zgodnie z art. 247 uofp zarząd określa:

  1. Szczegółowe zasady, sposób, tryb przyznawania i korzystania ze służbowych kart płatniczych przy dokonywaniu wydatków z jednostki budżetu samorządu terytorialnego i z budżetu innych samorządowych jednostek organizacyjnych i innych osób prawnych.

  2. Zasady rozliczania płatności dokonywanych przy użyciu tych kart płatniczych.

Dokonywanie zmian w budżecie samorządowych w trakcie jego wykonywania.

Zmiany budżetu JST mogą mieć dwojaką formę. Mogą to być albo:

  1. Zmiany budżetu albo zmiany w budżecie. Te pierwsze dotyczą zarówno dochodów jak i wydatków w ujęciu globalnym i w stosunku do wielkości pierwotnie ustalonych. W przypadku zmian w budżecie globalna kwota uchwalonych pierwotnie dochodów i wydatków budżetowych nie ulega zmianie. Poprzez zmiany w budżecie dokonuje się korekty wcześniej ustalonych limitów na poszczególne rodzaje wydatków.
    Zmiany te polegają na:

    1. przenoszeniu wydatków budżetowych

    2. zwiększeniu wydatków na poszczególne zadania w granicach ustalonych w granicach ustalonych rezerw

    3. blokowanie wydatków budżetowych

Zmiany budżetu co do zasady należą do właściwości organu stanowiącego JST, co wynika z wyłącznej kompetencji tego organu do uchwalenia budżetu. Mogą być jednak dokonywanie wyłączenie z inicjatywy zarządu. Ustawa o finansach publicznych przewiduje też szczególne sytuację, kiedy zmiany budżetu dokonuje zarząd, działając na podstawie wyraźnego upoważnienia ustawowego (art. 257 ustawy). Mogą one polegać na:

a) zmianie planu dochodów i wydatków związanych z wprowadzanymi w trakcie roku budżetowego zmianami od dotacji celowych przekazywanych z budżetu państwa oraz z budżetów innych JST lub innych jednostek sektora finansów publicznych
b) wprowadzaniu zmiany w planie dochodów JST wynikającej ze zmiany kwot subwencji (co wynika wyłączenie z podziału rezerwy tych subwencji). Jednak o wykorzystaniu środków pochodzących ze zmiany decyduje wyłącznie organ stanowiący
c) zmiany planu wydatków JST w ramach działu w zakresie wydatków bieżących, z wyjątkiem zmian planu wydatków na wynagrodzenia i uposażenia ze stosunku pracy
d) zmianie planu dochodów i wydatków związanych ze zwrotem dotacji otrzymanych z budżetu państwa lub innych JST

Te kompetencje dla zarządu wynikają z mocy ustawy.

16.11.10

Na podstawie upoważnienia organu stanowiącego organ wykonawczy JST może dokonywać przeniesień wydatków w ramach klasyfikacji budżetowej pomiędzy rozdziałami i paragrafami. Organ stanowiący, który udziela upoważnienia organowi wykonawczemu musi jednocześnie wskazać jakiego rodzaju zmiany w planie wydatków dotyczy to upoważnienie oraz określić warunki dokonywania tych zmian. Na podstawie upoważnienia organu stanowiącego zarząd może również przekazać innym jednostkom organizacyjnym niektóre uprawnienia do dokonywania zmian. Organ stanowiący udzielając takiego upoważnienia jest zobligowany w uchwale budżetowej wskazać jakiego rodzaju uprawnienia do dokonywania przeniesień planowanych wydatków mogą być przekazane kierownikom jednostek budżetowych. Musi (w uchwale) określić rodzaje wydatków i poziom klasyfikacji budżetowej, na jakim te zmiany mogą być dokonywane. Ostatecznie o rodzaju przekazanych uprawnień decyduje zarząd.

Organ stanowiący może również upoważnić zarząd do przekazania uprawnień innym jednostkom organizacyjnym JST do zaciągania zobowiązań (np. pożyczek, kredytów) z tytułu realizacji umów. Dotyczy to umów organizowanych przez te jednostki organizacyjne i tych zobowiązań, których płatności wynikają poza rok budżetowy. Realizacja tych umów jest niezbędna dla zapewnienia ciągłości zadań jednostki.

Blokowanie wydatków.

Zarząd może podejmować decyzję o blokowaniu planowanych wydatków budżetowych gdy:

    1. stwierdzono niegospodarność w określonych jednostkach

    2. występują opóźnienia w realizacji zadań

    3. w jednostce występuje nadmiar środków

    4. wystąpiło naruszenia zasad gospodarki finansowej

Blokowanie wydatków oznacza okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania całością lub częścią planowanych wydatków albo wstrzymanie przekazania środków na realizację zadań realizowanych z budżetu samorządowego.

Po podjęciu takiej decyzji organ wykonawczy musi poinformować o fakcie organ stanowiący JST. Organ stanowiący nie ma możliwości dokonania zmiany decyzji zarządu w zakresie blokowania planowanych wydatków. Blokując określone kwoty wydatków organ wykonawczy może, jeżeli uzyska pozytywną opinię komisji ds. budżetu, te zablokowane wydatki przenieść do rezerwy celowej, która jest specjalnie w tym celu utworzona. Jeżeli zarząd nie wystąpi z taką inicjatywą albo nie uzyska pozytywnej opinii komisji ds. budżetu w sprawie utworzenia rezerwy celowej to wówczas kwota zablokowanych wydatków nie będzie mogła być wykorzystana w danym roku budżetowym. Jeżeli powstanie rezerwa celowa z zablokowanych kwot to ma być ona przeznaczona na finansowanie zobowiązań JST. Oznacza to, że ta rezerwa celowa może być wykorzystana na sfinansowanie każdego zobowiązania, którego źródłem pokrycia są wydatki budżetu JST, z wyjątkiem wydatków na wynagrodzenia i uposażenia.

Rola skarbnika JST w trakcie wykonywania budżetu.

Skarbnik jest głównym księgowym budżetu samorządowego. Jego akceptacji wymagają wszystkie podejmowane przez zarząd lub jego członków działania polegające na:

    1. zaciąganiu pożyczek, kredytów

    2. udzielaniu pożyczek, poręczeń, gwarancji

    3. emisji papierów wartościowych

Wszystkie te czynności, dokonane bez kontrasygnaty skarbnika są nieważne. Skarbnik ma jednak obowiązek złożyć kontrasygnatę, jeżeli otrzymał pisemne polecenie przewodniczącego zarządu. Wówczas o takim fakcie informuje regionalną izbę obrachunkową. Nie dotyczy to przypadku, gdyby wykonanie takiego polecenia stanowiło przestępstwo lub wykroczenie.

Odmowa podpisania przez głównego księgowego budżetu dokumentu, który jest poddany jego kontroli powoduje, że czynność prawna ujęta w tym dokumencie jest dotknięta sankcją bezskuteczności zawieszonej. Jeżeli dokonano takiej czynności prawnej to nie jest ona od razu nieważna. Powstaje swoisty stan zawieszenia. Czynność prawna jest niezupełna i nie wywołuje określonych skutków prawnych. W pełni skuteczna ta czynność prawna staje się dopiero z chwilą jej potwierdzenia. Natomiast odmiennie została określona sankcja w stosunki do czynności prawnych określonych w art. 262 uofp polegających na:

  1. zaciąganiu kredytów, pożyczek

  2. udzielaniu pożyczek, poręczeń, gwarancji

  3. emisji papierów wartościowych

W przypadku braku kontrasygnaty pod tymi czynnościami prawnymi z tego artykułu (art. 262) są one dotknięte sankcją nieważności i w przeciwieństwie do czynności prawnych dotkniętych sankcją bezskuteczności zawieszonej nie mogą być konwalidowane (czyli ich ważność nie może być przywrócona).

Skarbnik wykonuję również bieżącą kontrolę gospodarki finansowej JST. Jest to wstępna kontrola legalności dokumentów, celowości, efektywności, podejmowanych przez zarząd czynności z zakresu gospodarki finansowej JST.

Bankowa obsługa budżetu samorządowego.

Ta obsługa polega na prowadzeniu rachunków bankowych za pośrednictwem których dokonuje się operacji finansowych związanych z gromadzeniem dochodów i dokonywaniem wydatków, które zostały określone w uchwale budżetowej. Rachunkiem głównym jest rachunek bieżący budżetu JST. Na tym rachunku gromadzi się wszystkie dochody JST i z tego rachunku przekazuje się środki do odpowiednich dysponentów budżetowych samorządu terytorialnego.

Zasady wykonywania tej usługi określa umowa zawarta pomiędzy zarządem a bankiem. Czynności wykonywane przez bank w ramach obsługi budżetu mogą obejmować także inne czynności związane z prowadzeniem gospodarki (tj. szeroko rozumianej gospodarki samorządy terytorialnego), np. bank może przyjmować wolne środki JST na lokaty, udzielać kredytów, poręczeń i gwarancji samorządowi.

Samorząd ma swobodę wybory banku, z tym że uofp stawia wymóg, aby przy wyborze banku dokonującego obsługi budżetu wyboru dokonano zgodnie z przepisami ustawy o zamówieniach publicznych. Cała gospodarka samorządu może być prowadzona w wielu bankach. Nie można dysponować rachunkiem bankowym JST w celu zabezpieczenia kredytu czy pożyczki tzn. nie można udzielać pełnomocnictwa do dysponowania.

Kontrola wykonania budżetu samorządowego.

Możemy wyróżnić kontrolę wewnętrzną i zewnętrzną. Kontrola zewnętrzna gospodarki finansowej jest wykonywania przez regionalne izby obrachunkowe. Kontrola wewnętrzna należy do zadać organu stanowiącego JST. System tej kontroli jest oparty na sprawozdaniach z wykonania budżetu. Są one sporządzane przez zarządy. W ramach tego procesu zostały w ustawie wyodrębnione dwa etapy.

Pierwszy odnosi się do kontroli przebiegu wykonania budżetu za pierwsze półrocze roku budżetowego. Tę informację zarząd musi przedstawić organowi stanowiącemu oraz regionalnej izbie obrachunkowej do dnia 31 sierpnia, wraz z informacją o kształtowaniu się Wieloletniej Prognozy Finansowej JST. W proces ten zostały włączone samorządowe jednostki organizacyjne, które posiadają osobowość prawną. Są to:

  1. samodzielne publiczne organy opieki zdrowotnej, dla której organem założycielskim jest JST

  2. samorządowe instytucje kultury i inne samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw

Te wszystkie jednostki mają obowiązek sporządzenia i przedstawienia właściwemu zarządowi JST informacji z wykonania planów finansowych za pierwsze półrocze do dnia 31 lipca roku budżetowego. Natomiast do 28 lutego następującego po roku budżetowym muszą przedstawić sprawozdanie roczne z wykonania własnych planów finansowych. Zakres i formę tej informacji określa organ stanowiący. Przepis ten odnosi się również do informacji przedstawianych przez zarząd.

Sprawozdanie roczne z wykonania budżetu.

Zarząd musi je przekazać organowi stanowiącemu do 31 marca roku następującego po roku budżetowym. Sprawozdanie roczne powinno zawierać:

  1. Zestawienie dochodów i wydatków wynikające z zamknięć rachunków budżetowych JST

  2. Informację o stanie mienia (art. 267)

    1. dane o przysługujących JST prawach własności i innych niż własność prawach majątkowych: w szczególności – ograniczonych prawach rzeczowych; użytkowaniu wieczystym; udziałach w spółkach, akcjach

    2. dane dotyczące stanu posiadania

    3. dane o zmianach w stanie mienia komunalnego

    4. dane wyjaśniające wszystkie zmiany, które nastąpiły od ubiegłorocznej informacji z wykonania budżetu

    5. dane o dochodach, które samorząd uzyskał z tytułu wykonywania prawa własności i innych praw majątkowych

    6. dane z wykonywania stanu posiadania

    7. wszystkie informacje, które mają wpływ na stan mienia komunalnego

Wymagalnym elementem tego sprawozdania jest również omówienie zmian w planie wydatków na realizację programów finansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu UE oraz ze środków bezzwrotnej pomocy państw członkowskich EFTA i środków pochodzących z innych źródeł.

Przedmiotem sprawozdania rocznego z wykonania budżetu jest też analiza ze stopnia zaawansowania realizacji programów wieloletnich – przy czym te pojęcie odnosi się do przedsięwzięć ujętych w ramach Wieloletniej Prognozy Finansowej i dotyczy programów finansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu UE oraz z pomocy udzielonej przez państwa EFTA, a także z innych źródeł niepodlegających zwrotowi. Są to również programy związane z umowami o partnerstwie publiczno-prywatnym. W sprawozdaniu musi być zawarte omówienie wydatków zaplanowanych na poszczególne przedsięwzięcia, w powiązaniu ze źródłami finansowania i omówienie zmian w planie wydatków.

Sprawozdanie z wykonania budżetu jest opiniowane przez regionalną izbę obrachunkową. W przypadki jej negatywnej opinii organ wykonawczy musi przedstawić organowi stanowiącemu JST tę opinię, wraz z odpowiedzią na zarzuty i to nie później niż przed rozpatrzeniem absolutorium dla zarządu. Prezes RIO o negatywnej opinii informuję wojewodę i Ministra Finansów.

Badanie rocznego sprawozdania finansowego.

Ustawa wprowadziła wymóg badania rocznego sprawozdania finansowego. Są to zbiorcze dane dotyczące wykonania budżetu. Jest ono badane przez biegłego rewidenta. Dotyczy to jedynie tych JST, których liczba mieszkańców przekracza 150 tys. Przedmiotem tej opinii jest stwierdzenie w szczególności czy:

  1. Sprawozdanie finansowe zostało sporządzone na podstawie prawidłowo prowadzonych ksiąg rachunkowych

  2. Zostało sporządzone na podstawie zasad rachunkowości

  3. Treść i forma jest zgodna z przepisami prawa

  4. Rzetelnie i jasno przedstawia wszystkie informacje

Opinia biegłego rewidenta musi być przedstawiona organowi stanowiącego do dnia 31 maja następującego po roku budżetowym.

Absolutorium - jako instrument kontroli budżetu samorządowego.

Podstawę do podjęcia decyzji przez organ stanowiący o udzieleniu lub nie absolutorium stanowi roczne sprawozdanie z wykonania budżetu. Na podstawie jego oceny komisja rewizyjna występuje z wnioskiem do rady o udzielenie bądź nieudzielenie absolutorium. Komisja rewizyjna musi dodatkowo oprzeć swój wniosek na informacji o stanie mienia. Komisja bierze pod uwagę opinie biegłego rewidenta dotyczącą badania sprawozdania finansowego. Komisja rewizyjna przedstawia organowi stanowiącemu wniosek w sprawie absolutorium z wykonania budżetu w terminie do dnia 15 czerwca roku następującego po roku budżetowym. Wniosek komisji rewizyjnej jest opiniowany przez RIO. Opinia izby o wniosku KR nie ma dla organu stanowiącego charakteru wiążącego.

Organ stanowiący rozpatruje i zatwierdza sprawozdania w terminie do 30 czerwca roku następującego po roku budżetowym. Rozpatrzenie i zatwierdzenie tych dwóch sprawozdań powinno poprzedzać uchwałę w sprawie absolutorium. Sprawa udzielenia absolutorium nie może odnosić się do całokształtu działalności zarządu. Nieudzielenie absolutorium zarządowi może być wyłączenie skutkiem negatywnej oceny jego działalności budżetowej. Musi je poprzedzać uchwała o nieprzyjęciu w całości lub w znacznej części sprawozdania z wykonania budżetu. Uchwała w sprawie nieudzielenia zarządowi absolutorium jest równoznaczna ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu. Sprawę odwołania zarządu organ stanowiący rozpatruje na następnej sesji. Ta sesja nie może być zwołana wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia podjęcia uchwały w sprawie nieudzielenia zarządowi absolutorium. Do odwołania zarządu wymagana jest bezwzględna większość głosów. Odwołanie zarządu w gminie (wójta, burmistrza, prezydenta) może nastąpić tylko w drodze referendum.

Kontrola zewnętrzna wykonywania przez Regionalne Izby Obrachunkowe.

RIO są państwowymi organami kontroli i nadzoru gospodarki finansowej samorządów terytorialnych. Są jednostkami budżetowymi. RIO kontrolują gospodarkę finansową i realizację zamówień publicznych również następujących podmiotów:

Nadzór nad RIO sprawuje minister ds. administracji publicznych na podstawie kryterium zgodności z prawem. Na wniosek ministra ds. administracji publicznej PRM może rozwiązać kolegium izby w przypadku powtarzającego się naruszania prawa przez izbę. RIO wg doktryny pełnią funkcję ‘sądownictwa finansowego’. Ustawa o RIO gwarantuje członkom kolegium RIO niezawisłość w zakresie realizacji zadań nadzorczych i funkcji kontrolnych. Wykonując swoje funkcję członkowie kolegium podlegają jedynie ustawom.

W ramach struktury RIO wyróżnia się:

Kandydatów na członków izby wyłania się w drodze konkursu. Członka izby powołuje PRM na wniosek prezesa RIO. Prezesa RIO powołuje, po przeprowadzeniu konkursu, PRM na wniosek ministra ds. administracji publicznej. W skład kolegium izby wchodzą reprezentowani w różnych częściach członkowie zgłaszani przez PRM oraz organy stanowiące JST.

Zadania kolegium izby:

  1. Zajmuje się ustalaniem budżetu JST, gdy samorząd stracił te uprawnienie

  2. Przyjmuje sprawozdania z działalności informacyjno-kontrolnej oraz kontrolnej

  3. Rozpatruje zastrzeżenia do wniosków kontroli

  4. Rozpatruje odwołania od wydawanych opinii

  5. Przyjmuje sprawozdania z działalności kontrolnej izby

Uchwały kolegium są podejmowane bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy składu kolegium izby. Prezes reprezentuje izbę na zewnątrz i kieruje wszystkimi innymi sprawami, które nie są zastrzeżone dla organów izby. W ramach struktury izby działają składy orzekające. Zasiada w nich 3 członków kolegium. Składy orzekające zajmują się wydawaniem opinii w sprawach należących do zadań izby.

Kompetencje kontrolne:

Izby kontrolują gospodarkę finansową ww. podmiotów, realizację zobowiązań podatkowych oraz zamówienia publiczne realizowane przez te jednostki na podstawie kryterium zgodności z prawem (legalności) i zgodności dokumentacji ze stanem faktycznych (rzetelności). Wyjątek dotyczy zadań z zakresu administracji rządowej, które są realizowane na podstawie ustaw lub porozumień. Tam izba dokonuje dodatkowo kontroli wg kryteriów: rzetelności, celowości i gospodarności. Pod względem rachunkowym i formalnym izby kontrolują sprawozdania kwartalne z wykonania budżetów i wnioski o przyznanie części rekompensującej subwencji ogólnej dla samorządów.

RIO wykonują dwa rodzaje kontroli jeżeli chodzi o kryterium czasowe.

23.11.10

Ustawa o RIO wymaga, żeby kontrola kompleksowa była wykonywana co najmniej raz na 4 lata. Kontrola musi obejmować całokształt zagadnień finansowych gospodarki finansowej samorządu terytorialnego. Na podstawie wyników kontroli izba kieruje do kontrolowanej jednostki wystąpienie pokontrolne, wskazując źródła i przyczyny nieprawidłowości. Kontrolowana jednostka jest obowiązana w terminie 30 dni od dnia otrzymania wystąpienia pokontrolnego zawiadomić izbę o wykonaniu wniosków pokontrolnych lub o przyczynach ich niewykonania. Te wnioski mogą być materiałem pomocniczym lub podstawowym do wszczęcia postępowania nadzorczego.

Kompetencje nadzorcze RIO.

Zakres działalności nadzorczej RIO nad działalnością JST w zakresie spraw finansowych obejmuje w szczególności następujące uchwały i zarządzenia organów stanowiących:

  1. Procedury uchwalania budżetu i zmian budżetu

  2. Uchwały dotyczące samego budżetu i jego zmian

  3. Uchwały w zakresie zaciągania zobowiązań, które wpływają na wysokość długu publicznego JST oraz udzielania pożyczek

  4. Uchwały dotyczące zakresu i zasad przyznawania dotacji z budżetu JST

  5. Uchwały dotyczące podatków i opłat lokalnych

  6. Uchwały w sprawie absolutorium

  7. Uchwały w sprawie Wieloletniej Prognozy Finansowej JST i zmian tej prognozy

Nadzór RIO w sprawach finansowych jest sprawowany pod względem zgodności z prawem, a tylko w zakresie zadań zleconych wg kryteriów: celowości, rzetelności i gospodarności. Podstawową kompetencją o charakterze restrykcyjnym jest możliwość zadecydowania przez RIO o nieważności uchwały w całości albo w części. RIO może orzec o nieważności uchwały w terminie nie dłuższym niż 30 dni, licząc od dnia dostarczenia tej uchwały izbie. Gdyby naruszenie prawa było nieistotne – RIO nie stwierdza od razu nieważności uchwały, ale w takim przypadku wskazuje, że ta uchwała zawiera naruszenie prawa. Po upływie 30 dniowego ustawowego terminu RIO może zaskarżyć do sądu administracyjnego taką uchwałę.

Szczególne procedury i środki nadzoru mają zastosowanie do uchwał budżetowych JST. Obowiązują tutaj następujące zasady sprawowania nadzoru:

  1. Izba, prowadząca postępowanie nadzorcze stwierdzi, że zawiera ona naruszenie prawa przed wydaniem decyzji o stwierdzeniu nieważności w całości lub części najpierw wskazuje organowi stanowiącemu JST te nieprawidłowości, sposób ich usunięcia i jednocześnie wyznacza ku temu termin. Jeżeli w terminie organ stanowiący nie usunie tych nieprawidłowości – dopiero wówczas izba orzeka o nieważności uchwały w całości lub części.

  2. W przypadku stwierdzania nieważności uchwały budżetowej kolegium izby ustala w jakim zakresie budżet jest objęty nieważnością.

  3. W przypadku nieistotnego naruszenia prawa izba nie stwierdza nieważności, a jedynie wskazuje, że taką uchwałę wydano z naruszeniem prawa.

Wszystkie rozstrzygnięcia nadzorcze RIO mogą być zaskarżone do NSA z powodu ich niezgodności z prawem w terminie 30 dni od dnia doręczenia ich JST.

Kompetencje opiniodawcze RIO:

  1. Opinie wydawane na wniosek organu wykonawczego JST o możliwości spłaty kredytu lub pożyczki lub wykupu papierów wartościowych

  2. Wydawanie opinii o przekładanych projektach budżetów JST, wraz z informacjami o stanie mienia tych jednostek, łącznie z objaśnieniami

  3. Opinie o przedkładanych przez zarządu powiatów i województw oraz przez wójta, burmistrza, prezydenta informacjach o przebiegu wykonania budżetu za pierwsze półrocze

  4. Opinie o przedkładanych przez organ wykonawczy sprawozdaniach z wykonania budżetu

  5. Opinie o wnioskach komisji rewizyjnej w sprawach absolutorium

  6. Opinie w sprawie uchwały rady gminy o nieudzieleniu wójtowi (jedynie jemu) absolutorium

  7. Opinie dotyczące spraw związanych z powiadomieniami przez skarbnika o przypadkach dokonania kontrasygnaty na pisemne polecenie zwierzchnika

  8. Opinie o projektach dotyczących uchwał o Wieloletniej Prognozie Finansowej JST

Opinie wydają składy orzekające. Od tych opinii (podejmowanych w formie uchwał) przysługuje prawo wniesienia odwołania do kolegium izby w terminie 14 dni od dnia doręczenia takiej opinii. W przypadku wydania negatywnej opinii o sprawozdaniu budżetu prezes izby musi powiadomić właściwego wojewodę i Ministra Finansów.

Krajowa Rada Izb Obrachunkowych.

Tworzą ją prezesi izb oraz reprezentanci wybrani przez kolegia izb. Kolegium każdej RIO wybiera po jednym reprezentancie. Do zadań Krajowej Rady RIO należy:

  1. Reprezentowanie izb wobec naczelnych i centralnych organów państwa

  2. Przedstawianie PRM wniosków dotyczących zmian w przepisach prawnych regulujących komunalną gospodarkę finansową

  3. Przedstawianie właściwemu dysponentowi części budżetowej wniosku do projektu budżetu państwa w części dotyczącej RIO

  4. Koordynowanie programów i planów kontroli

  5. Przedkładanie corocznie Sejmowi i Senatowi w terminie do 30 czerwca sprawozdań z działalności izb i wykonania budżetu przez JST.

Krajowa Rada wybiera ze swojego grona przewodniczącego i dwóch zastępców. Przewodniczący reprezentuje radę na zewnątrz i kieruje jej pracami. KRRIO pracuje na podstawie regulaminu, który zatwierdza PRM.



ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NARUSZENIE DYSCYPLINY FINANSÓW PUBLICZNYCH

Zakres przedmiotowy odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych doktryna dzieli na dwie grupy czynów:

Zarówno umyślne jak i nieumyślne działanie objęte są odpowiedzialnością. Przesłanką wyłączającą odpowiedzialność jest fakt, że tego naruszenia nie można było uniknąć pomimo dołożenia należytej staranności.

Zakres podmiotowy odpowiedzialności:



Kary za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. (art. 31 ww. ustawy)

Komisja orzekająca wymierza karę wg swojego uznania. Przy wymiarze kary bierze się pod uwagę takie okoliczności jak:

Karę surowszą niż upomnienie wymierza się w przypadku umyślnego naruszenia dyscypliny finansów publicznych, a także wówczas gdy dana osoba przed popełnieniem czynu była już karana za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Okoliczności, które wpływają na wymiar kary mają charakter indywidualny i uwzględnia się je tylko w odniesieniu do danej osoby, której dotyczą. Bierze się pod uwagę: sposób działania tej osoby, warunki osobiste i majątkowe pracy, staż pracy, doświadczenie zawodowe, zachowanie po popełnieniu czynu. Okolicznościami łagodzącymi są: działania z pobudek, które zasługują na uwzględnienie, wyróżnianie się przez sprawcę przed popełnieniem czynu, zachowanie sprawcy po popełnieniu czynu. Do okoliczności obciążających sprawcę zalicza się: działanie w celu osiągnięcia bezprawnej korzyści majątkowej, zaniechanie obowiązku szczególnej staranności zawodowej, wcześniejsze ukaranie sprawy za czyn podobnego rodzaju.

W szczególnych przypadkach może mieć zastosowanie nadzwyczajne złagodzenie kary albo odstąpienie od jej wymierzenia. Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu jej poniżej ustawowego zagrożenia albo na wymierzeniu kary łagodniejszego rodzaju. Przykłady: działanie w szczególnych warunkach, w tym zapobieżenia szkodzie w mieniu publicznym, wyróżnianie się przed popełnieniem tego czynu. Nie można odstąpić od wymierzenia kary wobec sprawcy naruszenia dyscypliny finansów publicznych, gdy nie uległo zatarciu ukaranie prawomocnie orzeczone.

Ustawa wprowadza możliwość wcześniejszego zatarcia ukarania. Wcześniejsze zatarcie ukarania dotyczy zarówno orzeczenia o ukaraniu, jak i odstąpienia od ukarania. Wcześniejsze zatarcie może nastąpić na wniosek ukaranego lub przełożonego. Wniosek ten musi być pozytywnie zaopiniowany przez Głównego Rzecznika Dyscypliny finansów publicznych. Wniosek rozpatruje Minister Finansów – może podjąć decyzje o wcześniejszym zatarciu. Konsekwencją zatarcia jest uznanie czynu za niebyły. Odpis orzeczenia o ukaraniu za naruszenie dyscypliny jest usuwany z akt. Usuwany jest wpis z rejestru ukaranych, a sam obwiniony jest uznawany za niekaranego za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Ustawowy termin zatarcia ukarania wynosi 2 lata. Liczony jest od wykonania kary lub przedawnienia jej wykonania. Odrębnie uregulowano zatarcie orzeczenia w przypadku, gdy odstąpiono od wymierzenia obwinionemu kary. Wynosi on rok i jest liczony od dnia uprawomocnienia się orzeczenia.

Przedawnienie.

Nie można ukarać osoby winnej naruszenia dyscypliny finansów publicznych, jeżeli od popełnienia czynu upłynęły 3 lata. Jeżeli w tym czasie wszczęto postępowanie to karalność czynu przedawnia się z upływem 2 lat od daty wszczęcia postępowania. W przypadku stwierdzenia nieważności prawomocnego orzeczenia karalność ustaje po upływie 2 lat od dnia stwierdzenia nieważności prawomocnego orzeczenia. W razie uchylenia prawomocnego postanowienia lub orzeczenia komisji orzekającej karalność ustaje po upływie 2 lat, licząc od dnia uchylenia prawomocnego postanowienia lub doręczenia. Termin przedawnienia wykonania kary i wyegzekwowania orzeczonych kosztów w postępowaniu wynosi 2 lata od uprawomocnienia się orzeczenia. Przedawnienie wykonywania kary nie biegnie w okresie wstrzymania z urzędu jej wykonania, wskutek zaskarżenia do sądu prawomocnego orzeczenia, a w przepadku kary pieniężnej także w okresie odroczenia tej kary lub spłaty w ratach. W razie wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem lub orzeczeniem karalność ustaje po upływie 2 lat od daty wydania postanowienia o wznowieniu.

30.11.10

Przepisów o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych nie stosuje się, gdy łączna kwota należności uszczuplonych z tytułu naruszeń nie przekracza przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej oraz w przypadku, gdy kwota przekroczenia wydatków albo zaciągniętych zobowiązań również nie przekracza tego miesięcznego wynagrodzenia. Poza tym ustawa przewiduje, że nie dochodzi się odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych wówczas, gdy stopień szkodliwości tego czynu jest dla finansów publicznych znikomy. Odpowiedzialność za naruszenie finansów publicznych jest niezależna od odpowiedzialności karnej czy karnej skarbowej. Jeżeli jednocześnie w tej samej sprawie zostało wszczęte inne postępowanie – karne lub karnoskarbowe: wówczas zawiesza się postępowanie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Jeżeli nastąpi prawomocne skazanie za przestępstwo np. skarbowe, bądź wykroczenie skarbowe to postępowanie w sprawie naruszenia dyscypliny finansów publicznych zostaje umorzone.

Organy orzekające w sprawie dyscypliny finansów publicznych.

Postępowanie jest dwuinstancyjne. Są to organy specjalnie w tym celi powołane. Organami pierwszej instancji są komisje orzekające. W ramach pierwszej instancji działa kilka komisji orzekających:

  1. Komisje orzekające usytuowane przy RIO

  1. Resortowe komisje orzekające

  2. Komisja orzekająca przy szefie kancelarii PRM

  3. Komisja orzekająca wspólna (dla instytucji określonych w ustawie: kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta RP, SN, NSA, TK, NIK, RPO, RPD)

Organem II instancji jest Główna Komisja Orzekająca (GIO). Kadencja komisji orzekających I i II instancji trwa 4 lata. Członkowie komisji orzekających i Głównej Komisji Orzekającej są niezawiśli w zakresie orzekania w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych i podlegają tylko przepisom karnym.

Zakres orzekania.

Strony postępowania.

W postępowaniu o naruszenie dyscypliny finansów publicznych występuje obwiniony (nie: oskarżony) i rzecznik dyscypliny finansów publicznych, który występuje jako oskarżyciel. Obwinionym jest osoba, wobec której rzecznik dyscypliny finansów publicznych złożył wniosek o ukaranie za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Funkcje rzecznika polegają na ustaleniu, czy istnieją podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie. W tym celu rzecznik może przeprowadzić określone postępowanie. W ramach tego postępowania może wzywać do złożenia wyjaśnień i opinii. Rzecznik ma prawo złożenia wniosku o ukaranie do komisji orzekającej, a następnie pełni on funkcje oskarżyciela w postępowaniu przed komisją orzekającą. Rzecznik ma obowiązek składać w toku postępowania przed komisją wnioski dowodowe na poparcie swojego zarzutu. Rzeczników, którzy występują w pierwszej instancji powołuje i odwołuje Główny Rzecznik Dyscypliny Finansów Publicznych, natomiast jego i jego zastępców, a także rzecznika, który jest właściwy do postępowania przed komisją wspólną (i jego zastępców) powołuje PRM na wniosek Ministra Finansów.

Na podstawie wniosku złożonego przez rzecznika wszczyna się postępowanie przed organami I instancji, z tym że ustawa przewiduje sytuacje, w których wniosek do komisji mogą złożyć również inne organy poza rzecznikiem np. Prezes NIK, Prezes Urzędu Zamówień Publicznych, Prezes RIO – jeżeli naruszenie dyscypliny zostało ujawnione w wyniku przeprowadzenia kontroli przez te jednostki. Wniosek jest badany przez przewodniczącego komisji orzekającej pod względem zgodności z ustawą. Jeżeli wniosek nie wymaga uzupełnienia i jest zgodny z wymogami ustawy – to w ciągu 14 dni – prezes komisji orzekającej zarządza doręczenie odpisu wniosku obwinionemu oraz kieruje ten wniosek do rozpoznania albo na posiedzenie albo na rozprawę i wyznacza skład orzekający.

Wniosek kieruje się na posiedzenie, jeżeli występują przesłanki do umorzenia postępowania – wtedy. Katalog takich okoliczności wymienia ustawa:

  1. Nastąpiło przedawnienie karalności

  2. Obwiniony zmarł

  3. Obwiniony na mocy przepisów szczególnych nie podlega orzecznictwu w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych

  4. Gdy w sprawie o ten sam czyn popełniony przez tego samego obwinionego zostało wydane prawomocne postanowienie lub orzeczenie komisji orzekającej albo w tej samej sprawie przeciwko temu samemu obwinionemu toczy się już przed komisją orzekającą wcześniej wszczęte postępowanie

  5. Kiedy zachodzi inna okoliczność, wykluczająca z mocy ustawy orzekanie w sprawie naruszenia dyscypliny finansów publicznych

W innych okolicznościach – wniosek trafia na rozprawę.

Rozprawa.

Termin rozprawy powinien zostać wyznaczony w ciągu 30 dni od dnia wydania zarządzenia o doręczeniu odpisu wniosku o ukarane albo licząc od dnia wydania postanowienia o skierowaniu sprawy na rozprawę. Rozprawa przed komisją jest jawna. Wyłączenie jawności lub części tej rozprawy może nastąpić wyłącznie ze względu na bezpieczeństwo państwa lub ochronę tajemnicy państwowej albo ze względu na zagrożenie spokoju i porządku publicznego. Obecność na rozprawie obwinionego lub jego obrońcy nie jest obowiązkowa. W trakcie rozprawy strony mogą składać wyjaśnienia, oświadczenia, wnioski dowodowe. O dopuszczeniu dowodów poza rozprawą decyduje przewodniczący komisji orzekającej, a po wyznaczeniu składu orzekającego – przewodniczący tego składu. Świadków na rozprawie przesłuchuje się w czasie nieobecności tych świadków, którzy jeszcze nie złożyli zeznań. Jeżeli istnieje potrzeba uzupełnienia materiału dowodowego o dowody mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wówczas rozprawę odracza się na czas niezbędny dla uzupełniania materiały dowodowego. Komisja orzekająca może zarządzić uzupełnienie dowodów z urzędu. Na rozprawie można ujawniać i odczytywać wszelkie dokumenty znajdujące się w aktach sprawy. Jeżeli obwiniony korzysta z prawa odmowy złożenia wyjaśnień lub wyjaśnia na rozprawie inaczej niż poprzednio to wówczas wolno na rozprawie odczytać jego wyjaśnienia znajdujące się w aktach sprawy, ale tylko w odpowiednim zakresie tzn. w takim, jakim dotyczy odmowa złożenia wyjaśnień. Po odczytaniu wyjaśnień przewodniczący składu orzekającego zwraca się do obwinionego o wyjaśnienie zachodzących sprzeczności.

Jeżeli w toku rozprawy oskarżyciel wnosi o ukaranie obwinionego w zakresie, który nie był wcześniej ujęty we wniosku o ukaranie to komisja orzekająca odracza rozprawę na czas niezbędny do wystąpienia z dodatkowym wnioskiem o ukaranie. W przypadku, gdy w toku rozprawy wyniknie, że jest zasadne postawienie zarzutu naruszenia dyscypliny finansów publicznych osobie niewymienionej we wniosku o ukaranie – wówczas komisja orzekająca, na wniosek oskarżyciela może odroczyć rozprawę na czas niezbędny do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie. Przepis ten dotyczy takiej sytuacji, w której zachodzą przesłanki łącznego rozpoznania obu spraw. Jeżeli w toku rozprawy wyniknie, że można naruszenie dyscypliny, zarzucane obwinionemu, zakwalifikować wg innego przepisu ustawy, ale nie przekraczając granic wniosku o ukaranie – wówczas przewodniczący składu orzekającego informuje o tym obecne na rozprawie strony. W tym przypadku na wniosek obwinionego lub jego obrońcy komisja odracza sprawę na określony czas.

Komisja orzekająca orzeka na podstawie materiału dowodowego ujawnionego na rozprawie i rozstrzyga większością głosów. Głosowanie przeprowadza się oddzielnie dla każdej rozstrzyganej kwestii. Obwinionemu przysługuje prawo do korzystania z tylko jednego obrońcy, który może podejmować wszelkie czynności prawne przewidziane dla obwinionego. Przysługują mu wszelkie prawa przewidziane dla obwinionego. Jego samego uważa się za niewinnego dopóki jego odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych nie zostanie udowodniona i potwierdzona prawomocnym orzeczeniem. Obwiniony nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności. Rolą rzecznika jest obalenie zasady domniemania niewinności. Obwiniony może bez podania powodów odmówić składania wyjaśnień i odpowiedzi na poszczególne pytania. Organ prowadzący postępowanie nie ma obowiązku wymagać od obwinionego aktywnego zachowania., polegającego np. na składaniu wniosków dowodowych, składania wyjaśnień itd.

Jeżeli obwiany korzysta z prawa odmowy składania wyjaśnień na późniejszym etapie postępowania możliwe jest przywołanie jego wcześniejszych twierdzeń (odczytanie). Wszelkie niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść obwinionego, z tym że tę zasadę można zastosować dopiero po wykorzystaniu wszelkich istniejących możliwości wyjaśnienia tych wątpliwości przez organ procesowy i po gruntownej analizie materiału dowodowego. Podstawą rozstrzygnięcia mogą być jedynie te dowody, które zostały ujawnione w postępowaniu przed organem orzekającym. Przepis ten odnosi się do wszystkich kwestii np. gdy członek komisji orzekającej posiada jakąś wiedzę na temat statusu materialnego obwinionego, to jego prywatna wiedza nie może służyć jako podstawa do orzekania, dopóki nie zostanie wprowadzona do materiału dowodowego w ramach określonych środków dowodowych (przesłuchanie świadka, złożenie wyjaśnienia przez obwinionego). Wszelkie prawa obwinionego przysługują również osobie, wobec której orzecznik wszczął postępowanie. Obwiniony ma prawo wzywania świadków, przedstawienia dowodów na swoją obronę. Obwiniony może być obecny przy wszystkich czynnościach postępowania dowodowego, może zadawać pytania przesłuchiwanym oraz składać wyjaśnienia dotyczące każdego dowodu. Po zamknięciu postępowania dowodowego strony mają prawo wypowiedzenia się do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu, przy czym obwiniony ma prawo wypowiedzieć się jako ostatni.

Zasady postępowania.

Zwyczajne środki zaskarżania orzeczeń.

Środkami zaskarżania rozstrzygnięć wydawanych przez komisje orzekające są odwołania i zażalenia. Środki odwoławcze wnosi się do Głównej Komisji Orzekającej za pośrednictwem organu, który wydał zaskarżone rozstrzygnięcie w terminie 14 dni od dnia jego doręczenia. Środki zaskarżenia przysługują obydwu stronom. Strona wnosząca środek zaskarżenia może skarżyć jedynie rozstrzygnięcia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom. W treści środka zaskarżenia należy podać jakiego rozstrzygnięcia domaga się skarżący (np. rozstrzygnięcia do kary albo uchylenia orzeczenia w całości lub części). Należy tez wskazać jakiego rozstrzygnięcia żąda w wyniki uchylenia zaskarżonego aktu (np. umorzenia postępowania, uniewinnienia, zwrotu sprawy do ponownego rozpoznania). Środek zaskrzenia powinien także zawierać zarzuty stawiane rozstrzygnięciu. Z treści środka zaskarżenia musi wynikać czy jest on wnoszony na korzyść czy niekorzyść obwinionego, przy czym wniesienie zażalenia nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego postanowienia, chyba że organ odwoławczy postanowi inaczej.

Organami właściwymi do rozpoznawania środków zaskarżenia są: Główny Rzecznik; przewodniczący GKO oraz GKO. Główny Rzecznik rozpatruje zażalenia na postanowienia rzecznika dyscypliny występującego w organach I instancji. Natomiast przewodniczący GKO rozpatruje zażalenia na zarządzenia przewodniczącego KO. Zażalenia na postanowienia Głównego Rzecznika, postanowienia komisji orzekającej oraz odwołanie od orzeczenia komisji orzekającej wnosi się do GKO. Wniesienie odwołania wstrzymuje wykonanie zaskarżonego orzeczenia.

Celem postępowania odwoławczego jest kontrola poprawności orzeczeń wydawanych w I instancji. Zasadą postępowania odwoławczego jest rozstrzyganie sprawy na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w dotychczasowym postępowaniu oraz na podstawie dokumentów dołączonych do odwołania. Odstępstwem od tej zasady jest sytuacja, w której główna komisja orzekająca dopuszcza wniosek dowodowy inny niż wskazany w odwołaniu dowód z dokumentu, jeżeli przyczyni się do uproszczenia przyspieszenia tej sprawy. Decyzja należy do całego składu orzekającego Głównej Komisji Orzekającej. GKO może ukarać obwinionego albo zaostrzyć wymierzoną karę tylko wtedy, gdy wniesiono odwołanie na jego niekorzyść, ale wniesienie odwołania na niekorzyść obwinionego nie wyklucza zmiany rozstrzygnięcia na jego korzyść. Ustawa wprowadza ograniczenia w zakresie orzekania na niekorzyść obwinionego, który został uniewinniony w I instancji albo co do którego postępowanie umorzono. Takiemu obwinionemu GKO nie może wymierzyć kary. Jeżeli zostało złożone odwołanie na niekorzyść obwianego to GKO może wydać orzeczenie o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych i odstąpić od wymierzenia kary. GKO może również przekazać sprawę do ponownego rozpoznania jeżeli uważa, wymierzenie kary jest zasadne, a postępowanie wymaga np. uzupełnienia postępowania dowodowego.

Tryby nadzwyczajne wnoszenia środków zaskarżenia.

Są to tryby wzruszania ostatecznych rozstrzygnięć orzekających.

  1. Stwierdzenie nieważności prawomocnego postanowienia lub orzeczenia

  2. Wznowienie postępowania.

Ad 1.

Każdy uczestnik postępowania może przedstawić GKO jakieś uchybienie, które jest przyczyną stwierdzenia nieważności rozstrzygnięcia z mocy prawa. Ustawa przewiduje 6 takich okoliczności, w których GKO może stwierdzić nieważność postanowienia lub orzeczenia:

    1. W wydaniu tego rozstrzygnięcia brała udział osoba nieuprawniona do rozstrzygania lub taka osoba, która powinna być wyłączona z rozpoznawania sprawy ze względu na to, że sprawa dotyczyła jej bezpośrednio albo jest osobą najbliższą dla oskarżyciela, obwianego, obrońcy.

    2. Orzeczono karę nieznaną w ustawie.

    3. Orzekała komisja niewłaściwa w sprawie.

    4. Zachodzi sprzeczność w treści rozstrzygnięcia, która uniemożliwia wykonanie tego rozstrzygnięcia.

    5. W czasie orzekania zachodziła jedna z okoliczności uzasadniających umorzenie postępowania.

    6. Skład orzekający był niewłaściwie obsadzony, bądź też to postanowienie nie zostało podpisane przez któregokolwiek członka składu orzekającego.

GKO, jeżeli stwierdzi taką nieważność prawomocnego orzeczenia to uchyla je i umarza postępowania albo przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania. Jeżeli stwierdzenia tej nieważności dotyczy tylko części prawomocnego postanowienia lub orzeczenia to wówczas GKO określa w jakim zakresie to postanowienie lub orzeczenie pozostaje prawomocne lub uchylone. Stwierdzenie nieważności na niekorzyść obwinionego nie może nastąpić, jeżeli od dnia jego uprawomocnienia upłynął rok. W pozostałych przypadkach stwierdza się nieważność prawomocnego postanowienia lub orzeczenia, jeżeli od dnia jego postanowienia upłynęły dwa lata. Po zatarciu ukarania nie można już stwierdzić nieważności prawomocnego orzeczenia.

Ad 2.

Postępowanie można wznowić wyłącznie, jeżeli zostało zakończone prawomocnym postanowieniem lub orzeczeniem, z tym że wznowienie postępowania nie zależy od wyczerpania się toku instancji (w odróżnieniu od poprzedniego trybu). Tzn. wznowienie może nastąpić wówczas, kiedy zakończyło się postępowanie I instancji. Wznowienie może nastąpić również wówczas, jeżeli zostało zakończone postanowieniem innego organu niż organ orzekający np. postanowieniem rzecznika dyscypliny, Głównego Rzecznika, przewodniczącego komisji orzekającej.

3 przypadki, kiedy można wznowić postępowanie:

        1. Jeżeli postanowienie lub orzeczenie zostało wydane w wyniku przestępstwa

        2. Zostało wydane na podstawie fałszywych dowodów

        3. Pojawiły się nowe okoliczności i dowody

Z wnioskiem o wznowienie może wystąpić każda ze stron, której dotyczy to postępowanie, w terminie 30 dni, w którym te osoby się dowiedziały o jednej z tych przyczyn. Nie można wznowić postępowania po upływie 2 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia lub orzeczenia oraz po zatarciu ukarania. Na wszystkie rozstrzygnięcia GKO można wnieść skargę do SA w terminie 30 dni, jeżeli występuje niezgodność decyzji z prawem. Wniesienie skargi (bezpośrednio do sądu) wstrzymuje wykonanie rozstrzygnięcia.

07.12.10

FINANSE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

Finanse społeczne są formą publicznej działalności finansowej, czyli działalności takich instytucji jak: ZUS, KRUS, fundusze emerytalne. Zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych wykonują: ZUS, KRUS, zakłady emerytalne i płatnicy [nie podatnicy] (najczęściej zakłady pracy lub pracownicy).

System ubezpieczeń społecznych obejmuje ubezpieczenia wg 4 podstawowych grup ryzyka:

  1. Ubezpieczenia emerytalne

  2. Rentowe

  3. Chorobowe

  4. Wypadkowe

Składka jest obliczana odrębnie na poszczególne rodzaje ubezpieczenia. Stopa procentowa składki jest jednakowa dla wszystkich objętych obowiązkowo lub dobrowolnie danym rodzajem ubezpieczenia. System emerytalny obejmuje 3 filary:

I Filar:

ZUS.

Jest to państwowa jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną. Do najważniejszych zadań należy:

  1. Wymierzanie i pobieranie składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych , prowadzenie rozliczeń z płatnikami składek, prowadzenie indywidualnych kont płatników składek i indywidualnych kont ubezpieczonych.

  2. Realizacja umów i porozumień międzynarodowych w dziedzinie ubezpieczeń społecznych.

  3. Dysponowanie środkami finansowymi funduszy ubezpieczeń społecznych, którymi zarządza (Fundusz Ubezpieczeń Społecznych i Fundusz Rezerwy Demograficznej).

Środki, z których ZUS uzyskuje przychody i dochody:

Z tych przychodów ZUS pokrywa wydatki na: wynagrodzenia i składki naliczane od tych wynagrodzeń, zakup towarów i usług, koszty bieżącej działalności ZUS, wydatki na inwestycje, koszty wypłaty świadczeń. ZUS może też wykonywać odpłatnie zadania zlecane temu zakładowi na podstawie innych ustaw.

ZUS zarządza funduszami:

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych: W ramach FUS zostały wyodrębnione następujące fundusze: fundusz emerytalny i rentowy (do finansowania rent z tytułu niezdolności do pracy, rent szkoleniowych, rodzinnych, dodatków do tych rent, dodatków pielęgnacyjnych, zasiłków pogrzebowych; świadczeń zleconych ZUSowi do wypłaty, które są finansowane z budżetu). Trzecim funduszem w ramach FUS jest fundusz chorobowy: wypłacamy z niego zasiłki chorobowe, wyrównawcze, macierzyńskie, opiekuńcze, świadczenia rehabilitacyjne. 4 fundusz to fundusz wypadkowy – dla finansowania świadczeń z tytułu ubezpieczeń od wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz kosztów prewencji wypadkowej.

W ramach FUS utworzono fundusze rezerwowe dla ubezpieczeń rentowych, chorobowego i wypadkowego. Fundusze rezerwowe są tworzone ze środków, które pozostają 31 grudnia każdego roku na rachunkach funduszy oraz powstają z odsetek od ulokowanych środków funduszy rezerwowych. Środki z funduszy rezerwowych mogą być wykorzystane tylko na uzupełnienie niedoborów funduszy: rentowego, chorobowego, wypadkowego.

Środki funduszy rezerwowych mogą być lokowane jedynie na lokatach bankowych albo w papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa oraz w jednostkach uczestnictwa Otwartych Funduszy Inwestycyjnych (dalej: OFI) rynku pieniężnego, chyba ze RM zezwoli na prolongowanie środków w inny sposób.

Z FUS są finansowane wypłaty świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowego; wydatki na tzw. prewencje wpadkową, spłaty kredytów i pożyczek, należności dla płatników składek za wykonywanie zadań związanych z ustaleniem praw do świadczeń. Wydatki związane z realizacja zadań zleconych, wydatkami są też odpisy stanowiące przychody FUS.

Przychody FUS:



KRUS: W ramach kasy wyodrębniono kilka funduszy:

II Filar
Charakterystyka OFE.

Fundusz emerytalny jest osobą prawną. Przedmiotem działalności jest gromadzenie środków pieniężnych i ich lokowanie z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego. Zezwolenie na utworzenie funduszu wdaje organ nadzoru. Organem funduszu jest towarzystwo emerytalne. Towarzystwo emerytalne tworzy fundusz, zarządza nim i reprezentuje w stosunkach z osobami trzecimi. Prowadzi działalność wyłączenie w formie spółki akcyjnej. Minimalna wysokość kapitału zakładowego nie może być niższa niż równowartość 5 mln euro. Kapitał zakładowy nie może pochodzić z pożyczki czy kredytu, ani w ogóle być obciążony w jakikolwiek sposób. Kapitał zakładowy towarzystwa nie może być zebrany w drodze publicznej subskrypcji. Powszechne towarzystwo ma obowiązek utrzymywania kapitałów własnych na poziomie nie niższym niż połowa kapitału zakładowego. W przypadku obniżenia się kapitałów własnych poniżej wymaganego poziomu – towarzystwo ma obowiązek zawiadomić o tym organ nadzoru. Jeżeli w wyznaczonym terminie kapitał własny nie zostanie uzupełniony – organ nadzoru może cofnąć zezwolenie na utworzenie towarzystwa.

Powszechne towarzystwo zarządza funduszem odpłatnie. Na podstawie gromadzonych składek fundusz prowadzi działalność lokacyjną w sposób zapewniający jak największe bezpieczeństwo i rentowność. Lokowanie następuje głównie w:

  1. Obligacje, bony skarbowe, papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa, NBP oraz kredyty i pożyczki udzielane Skarbowi Państwa i NBP.

  2. Obligacje i papiery wartościowe, gwarantowane i poręczane przez Skarb Państwa lub NBP.

  3. Depozyty bankowe i bankowe papiery wartościowe w walucie polskiej.

  4. W depozytach bankowych i papierach wartościowych w walutach państw będących członkami OECD (Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) oraz innych państw, z którymi Polska zawarła umowę o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji.

  5. Akcje spółek, notowanych na regulowanym rynku giełdowym.

  6. W jednostkach uczestnictwa wydanych przez Fundusze Inwestycyjne lub specjalistyczne fundusze otwarte.

  7. Obligacje zdematerializowane emitowane przez JST i ich związki.

  8. Listy zastawne, kwity depozytowe dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym na terytorium Polski.

Ustawa określa procentowo ile środków i w jakich aktywach można lokować środki. Minister Finansów może w drodze rozporządzenia udzielić zezwolenia na lokowanie aktywów poza granicami kraju. Lokowanie następuje na warunkach określonych w rozporządzeniu. Warunek ustawowy jest taki, że fundusz emerytalny może lokować poza granicami kraju nie więcej niż 5% swoich aktywów. Komisja Europejska ma jednak do tego przepisu zastrzeżenia.

Likwidacja funduszu odbywa się w drodze przeniesienia jego aktywów do funduszu zarządzanego przez towarzystwo, które przejęło zarządzanie tym funduszem. Ustawa wprowadza wyraźny zakaz instrumentów, w których aktywa OFE nie mogą być lokowane:

  1. Akcjach i papierach wartościowych emitowanych przez powszechne towarzystwo zarządzające tym funduszem.

  2. Akcje i papiery wartościowe emitowane przez akcjonariusza powszechnego towarzystwa zarządzającego tym funduszem.

  3. Akcje lub papiery wartościowe emitowane przez podmioty, które są podmiotami związanymi w stosunku do powszechnego towarzystwa zarządzającego tym funduszem lub akcjonariusza powszechnego towarzystwa.

III Filar

Pracowniczy fundusz emerytalny.

Utworzone w ramach tego systemu konta imienne mają charakter kont oszczędnościowych. Uczestnikami tych pracowniczych kont emerytalnych mogą być, poza pracownikami, także osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na własny rachunek, wspólnicy spółek cywilnych, o ile osoby te lub spółki prowadzą programy emerytalne dla swoich i pracowników i przewidują uczestnictwo pracodawców. Pracownicze programy emerytalne mogą być prowadzone wg wyboru pracodawców w jednej z trzech form:

Program tworzy się w 3 krokach:

  1. Poprzez zawarcie umowy zakładowej przez pracodawcę z reprezentacją pracowników.

  2. Zawarcie umowy z instytucja finansową, w której określa się warunki gromadzenia tych środków i zarządzania nimi.

  3. Rejestracja programu przez organ nadzoru.

Pracodawcy mogą zawierać umowy o ponadzakładowym programie emerytalnym, w którym ustalają formę pracowniczego zabezpieczenia emerytalnego i warunki, które będą zaoferowane w zakładowej umowie emerytalnej.

14.12.10

Ustawodawca obciążył składką podstawową pracodawcę. Składka nie może przekroczyć 7% wynagrodzenia pracownika. Istnieją 3 możliwości ustalenia składki:

  1. Procentowo od wynagrodzenia

  2. W jednakowej kwocie dla wszystkich uczestników programu

  3. Procentowo od wynagrodzenia, z określeniem maksymalnej kwotowej wysokości składki

Pracodawca może jednostronnie zawiesić odprowadzenia składek podstawowych albo ograniczyć wysokość składki. Nie wymaga się na to zgody reprezentacji pracowników. Łączyny okres jednostronnego zawieszenia nie może przekroczyć 3 miesięcy w ciągu roku. Jeżeli wcześniej w umowie zakładowej strony umówiły się inaczej – okres ten może wynosić do 6 miesięcy. Jeżeli sytuacja finansowa pracodawcy byłaby trudna, po upływie tego terminu pracodawca może zawrzeć z reprezentacją pracowników porozumienie o zawieszeniu naliczania składek albo czasowym ograniczeniu ich wysokości.

Uczestnik programu może zadeklarować składkę dodatkową, jeżeli umowa zakładowa tego nie zakazuje. Wysokość składki dodatkowej określa uczestnik. Uczestnik może zmienić wysokość składki albo zrezygnować z jej opłacania. Składka dodatkowa nie może przekroczyć 4,5 krotnego przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej przewidzianego w ustawie budżetowej. Gdyby wysokość prognozowanego wynagrodzenia okazała się niższa od kwoty ogłoszonej w roku poprzednim obowiązuje kwota wyższa (czyli właśnie ta ogłoszona w roku poprzednim). Składka dodatkowa jest potrącana z wynagrodzenia po jego opodatkowaniu.

Poza składką dodatkową umowa zakładowa może przewidywać dobrowolne wnoszenie do funduszu emerytalnego przez uczestnika pracowniczego programu emerytalnego (pracownika) akcji uzyskanych przez członka w następstwie prywatyzacji pracodawcy. Umowa zakładowa określa w takim przypadku terminy wnoszenia akcji i warunki ich wnoszenia na rachunek ilościowy w funduszu emerytalnym oraz warunki prowadzenia takich rachunków. Uczestnik programu musi określić w deklaracji liczbę akcji pracodawcy, którą wniesie na swój rachunek. Po wniesieniu akcji na rachunek członkowie nie mogą rozporządzać akcjami złożonymi na rachunkach ilościowych, ani prawem do dywidendy. Dywidenda, która jest wypłacana z akcji zdeponowanych na rachunku ilościowym jest przekazywana na rachunek członka funduszu.

Wypłata zgromadzonych środków następuje kiedy:

Wypłata transferowa (przeniesienie środków) jest dokonywana:

Wniosek o wypłatę transferową jest równoznaczny z wypowiedzeniem udziału w programie. Uczestnik może w każdym czasie wypowiedzieć pracowniczą umowę emerytalną. W takim przypadku dotychczas zgromadzone środki na rachunku uczestnika pozostają na tym rachunku do czasu ich wypłaty lub wypłaty transferowej lub do czasu ich zwrotu.

W przypadku wypowiedzenia umowy z powodu zmiany pracodawcy; likwidacji programu w związku z likwidacją pracodawcy bądź też w związku jego upadłością, w związku z likwidacją zakładu ubezpieczeń lub funduszu emerytalnego może nastąpić zwrot środków na wniosek pracownika albo wypłata transferowa do innego programu lub na Indywidualne Konto Emerytalne uczestnika. W przypadku zwrotu zarządzający programem lub likwidator zarządzającego przekazuje ze środków uczestnika na rachunek bankowy wskazany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych kwotę w wysokości 30% sumy składek podstawowych wpłaconych do programu. Kwota ta stanowi przychody FUSu.

Indywidualne konta emerytalne (kolejna forma III filaru)

Prawo do wpłat na IKE mają osoby, które ukończyły 16 rok życia. Na IKE może gromadzić środki wyłączenie jeden oszczędzający. Nie może być to zatem konto wspólne. Dochody z tytułu oszczędzania na IKE są zwolnione z podatku dochodowego (popularnie podatku Belki). Zwolnienie to ma zastosowanie wówczas, gdy oszczędzający gromadził oszczędności wyłączenie na jednym IKE. W przypadku prowadzenia oszczędności na więcej niż jednym IKE od dochodów z tego tytułu pobiera się podatek w formie ryczałtu w wysokości 75% uzyskanego dochodu na każdy IKE. IKE są prowadzone na podstawie pisemnej umowy z instytucją finansową. Instytucjami finansowymi mogą być:

  1. Fundusz inwestycyjny

  2. Podmiot prowadzący działalność maklerską o świadczenie usług polegających na wykonywaniu zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych i prowadzenie rachunku papierów wartościowych

  3. Zakład ubezpieczeń prowadzący ubezpieczenia na życie

  4. Banki

Wpłaty na IKE w roku kalendarzowym nie mogą przekroczyć kwoty odpowiadającej 3-krotnego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok, określonego w ustawie budżetowej. Środki zgromadzone na IKE mogą być obciążone zastawem. Zaspokojenie wierzytelności zabezpieczonych zastawem z IKE jest traktowane jako częściowy zwrot, czy też zwrot. W przypadku likwidacji instytucji finansowej prowadzącej IKE lub jej upadłości – syndyk albo Bankowy Fundusz Gwarancyjny (w przypadku banków) albo Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (w przypadku zakładu ubezpieczeń) są zobowiązani do wypłaty transferowej środków przyznanych oszczędzającemu w postępowaniu likwidacyjnemu lub upadłościowym. Wypłata środków jest dokonywana na IKE do innej instytucji finansowej, z którą umowę zawarł uczestnik.



Wypłata środków zgromadzonych na IKE następuje

  1. Po osiągnięciu 60 roku życia na wniosek oszczędzającego lub

  2. Nabyciu uprawnień emerytalnych i ukończenia 55 roku życia. W tym przypadku ustawa wprowadza 2 dodatkowe warunki:

    1. Dokonywania wpłat na IKE przez co najmniej 5 dowolnych lat kalendarzowych albo

    2. Dokonania ponad połowy wartości wpłat nie później niż na 5 lat przed dniem złożenia przez oszczędzającego wniosku o wypłatę

  3. W przypadku śmierci oszczędzającego na wniosek osoby uprawnionej .

Z wypłatą transferową mamy do czynienia na podstawie dyspozycji oszczędzającego albo po jego śmierci – dyspozycji osoby uprawnionej – dokonuje się jej po uprzednim zawarciu umowy z inną instytucją prowadzącą IKE albo do pracowniczego programu emerytalnego. Przedmiotem wypłaty transferowej może być wyłączenie całość środków.

Zwrot środków następuje w przypadku wypowiedzenia umowy przez którąkolwiek ze stron, jeżeli nie zachodzą przesłanki do wypłaty transferowej bądź wypłaty związanej z uprawnieniami emerytalnymi. Zwrotowi podlegają środki zgromadzone i pomniejszone o należny podatek. Oszczędzający może wystąpić z wnioskiem o częściowy zwrot pod warunkiem, że środki pochodziły z wpłat na IKE. Na równi ze zwrotem dokonuje się (dla celów podatkowych) pozostawienie środków zgromadzonych na IKE na rachunku oszczędzającego, jeżeli wygasła umowa o prowadzenie IKE, a nie zachodzą przesłanki do dokonania wypłaty transferowej lub związanej z wiekiem emerytalnym.



Powiązania FUS z budżetem państwa (I Filar)

W przypadku FUS powiązania wyrażają się poprzez objęcie gwarancjami państwa wypłacalności świadczeń z ubezpieczeń społecznych. To uzależnienie FUS od budżetu wynika z przepisu określającego przychody FUS, gdyż jednym z najważniejszych przychodów FUSu są dotacje (obok składek). Wysokość dotacji określa corocznie ustawa budżetowa. Dotacje mogą być przeznaczone tylko na uzupełnienie środków na wypłatę świadczeń gwarantowanych przez państwo, jeżeli środki własne FUSu nie mogą zapewnić terminowej i pełnej wypłaty.

Innym rodzajem powiązań z budżetem są składki jednostek sfery budżetowej wnoszone do FUS. Państwowe i samorządowe jednostki sektora finansów publicznych są bowiem płatnikami składek z zakresu ubezpieczeń społecznych, w tym emerytalnych. W ramach wydatków budżetowych tych jednostek powinny być ujęte wydatki na opłacanie składek ubezpieczonych tzn. im wyższe byłyby składki wnoszone do FUS na skutek ustawowego zwiększenia tych składek - tym wyższe byłyby wydatki budżetowe z tytułu opłacania składek przez jednostki sfery budżetowej. Z budżetu państwa są w opłacane ubezpieczenia emerytalne systemu zaopatrzeniowego (np. sędziowie, prokuratorzy). System ten nie przewiduje wnoszenia składek do systemu ubezpieczeń społecznych i jest elementem systemu budżetowego.

Powiązania OFE z budżetem państwa (II Filar).

Powiązania OFE z budżetem państwa występują w 2 dziedzinach

    1. Lokat fundusz dokonywanych głównie w skarbowe papiery wartościowe.

    2. Wpłat do OFE z budżetu państwa spowodowanych niepełnym przekazywaniem przez ZUS należnych składek dla funduszu.

Zadłużenie ZUS wobec OFE prowadzi do przejmowania długów ZUS przez Skarb Państwa. Zobowiązania Skarbu Państwa wobec OFE są finansowane z budżetu państwa. Z powodu narastających długów zobowiązania z tytułu nieopłacanych składek przez ZUS do OFE zostały ustawowo zamienione na obligacje skarbowe o zmiennym oprocentowaniu, o terminie wykupu do 31.12.2011.

Drugi rodzaj powiązań OFE z budżetem wyraża się poprzez mechanizm stałego finansowania przez OFE deficytu budżetowego (ponieważ lokaty OFE są dokonywane głównie w skarbowe papiery wartościowe).

Zasady ustalania składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe, chorobowe.

Składki na ubezpieczenia społeczne są elementem kosztów jednostki zatrudniającej pracowników (przedsiębiorstwa). Wysokość składki wpływa na koszta, a tym na cenę. Wysokość składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe jest określana w formie stopy procentowej jednakowej dla wszystkich ubezpieczonych, natomiast stopa procentowa na ubezpieczenia wypadkowe jest zróżnicowana dla różnych płatników. Składki na ubezpieczenia emerytalne finansują z własnych środków w równych częściach ubezpieczeni i płatnicy (najczęściej zakłady pracy). Składki rentowe są finansowane przez te same podmioty co składki emerytalne, ale w nierównych częściach tzn. w wysokości. 1,5% podstawy wymiaru płacą ubezpieczeni, a w wys. 4,5% podstawy wymiaru – płatnicy składek (ogólnie składka na ubezpieczenie rentowe wynosi 6 proc. podstawy wymiaru składki). Ta zasada obejmuje pracowników, członków spółdzielni, posłów i senatorów wykonujący pracę nakładczą. Składki na ubezpieczenia rentowe i emerytalne bezrobotnych finansują w całości powiatowe urzędy pracy ze środków funduszu pracy. Ubezpieczenie zdrowotne pracowników finansują w całości cali ubezpieczeni. Składki na ubezpieczenie wypadkowe opłacają w całości z własnych środków płatnicy składek.

Podstawą wymiaru składek jest przychód osoby fizycznej. Roczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe pracownika nie może być wyższa w danym roku od kwoty odpowiadającej 30-krotoności prognozowanego na dany rok kalendarzowy przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej określonego w ustawie budżetowej. Od nadwyżki ponad ten limit składki nie są pobierane.

W przypadku ubezpieczonych urodzonych po 31.12.1968 składka emerytalna podlega obowiązkowemu podziałowi pomiędzy ZUS a OFE. Część składki wynosząca 7.3% podstawy wymiaru składki jest odprowadzana przez ZUS do wybranego przez ubezpieczonego OFE. W ZUS na cele emerytalne pozostaje 12.46% wymiaru składki.

Fundusz Rezerwy Demograficznej.

FRD jest drugim funduszem zarządzanym przez ZUS. Został utworzony w celu stworzenia zasobu majątkowego, który ma umożliwić wypłaty świadczeń dla przyszłych emerytów. Fundusz ma na celu uzupełnianie niedoboru powstającego w FUS ze względów demograficznych. FRD został wyposażony w wyodrębnione źródła przychodów. Uzyskuje wpływy:

Uruchomienie środków mogło nastąpić nie wcześniej niż w 2009r. Obecnie środki zasilają w tej chwili FUS. Fundusz ma osobowość prawną. Organem FRD jest ZUS. Zarządzający tymi środkami jest obowiązany lokować środki wyłączenie w kraju, w taki sposób aby zapewnić największe bezpieczeństwo. Ustawa wymienia tutaj:

Gospodarka FRD odbywa się na podstawie tzw. wieloletniej prognozy kroczącej dochodów i wydatków funduszu emerytalnego. Jej podstawą prognozy jest ocena sytuacji demograficznej i społeczno-ekonomicznej kraju. Bierze się dane dot. wysokości urodzeń, wskaźniki wzrostu gospodarczego, wysokości zarobków, stopy bezrobocia, wskaźniki waloryzacji składek na ubezpieczenia emerytalne. Wieloletnia prognoza krocząca jest sporządzana przez ZUS i przedstawiana RM corocznie do 31.06 każdego roku. FRD, w odróżnieniu od FUS nie może zaciągać pożyczek ani kredytów.

Nadzór nad działalnością ZUS i zarządzanymi przez niego funduszami (FUS i FRD).

Nad I filarem nadzór sprawuje minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego (Minister Pracy). Inny organ nadzoru sprawuje nadzór nad działalnością II i III filarem. Nadzór nad działalnością funduszy emerytalnych sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego.

W ramach nadzoru nad działalnością funduszy organ nadzoru jest uprawniony do:

Na każdą decyzję organu nadzoru służy skarga do SA.





04.01.11

Ubezpieczenia zdrowotne.

Są obowiązkowe i oparte na zasadach rzetelności, celowości, gospodarności, zapewnienia ubezpieczonemu swobodnego dostępu do świadczeń zdrowotnych i dowolnego wyboru świadczeniodawców (z pośród tych, który zawarli umowy z NFZ). Obowiązki w zakresie ochrony zdrowia ubezpieczonych wykonują w szczególności:

  1. JST

  2. Narodowy Fundusz Zdrowia

  3. Organy administracji rządowej

Ad 1. JST – do najważniejszych zadań gminy, powiatu, województwa należy:

Ad 3. Do zadań Ministra Zdrowia należy ocena dostępności świadczeń opieki zdrowotnej, co jest wykonywane w konsultacji z samorządem województwa i opracowywanie i finansowanie oraz ocena efektów programów zdrowotnych, nadzór nad realizacją tych programów, finansowanie świadczeń specjalistycznych, sprawowanie nadzoru nad ubezpieczeniem zdrowotnym, zatwierdzanie planu Narodowego Funduszu Zdrowia i opiniowanie sprawozdania z wykonania tego plany z realizacji tych programów.

Zasady ustalania składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają wszystkie osoby, które spełniają wszystkie warunki do objęcia ubezpieczeniem społecznym. Obowiązek taki powstaje po zgłoszeniu osoby podlegającej temu obowiązkowi do NFZ i po opłaceniu składki. Wysokość składki wynosi 9% podstawy wymiaru. Podstawę wymiaru składki osoby fizycznej stanowi jej przychód (np. wynagrodzenie ze stosunku pracy i wszystkie inne przychody, które są podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe). Inaczej ustalana jest składka na ubezpieczenie zdrowotne rolnika. Obecnie składki są opłacane w całości przez budżet państwa, co jak stwierdził TK jest niezgodne z Konstytucją. Składka ta obliczana jest wg 2 kryteriów: liczby hektarów przeliczeniowych i połowy ceny kwintala żyta za 1 ha przeliczeniowy.

Przy wymiarze składki na ubezpieczenia zdrowotne podstawę wymiaru składki pomniejsza się o kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe - które są opłacane przez ubezpieczonego. Jeżeli ubezpieczony uzyskuje przychody z kilku źródeł to składkę na ubezpieczenie zdrowotne opłaca się odrębnie od wszystkich uzyskiwanych przychodów. Składka nie jest opłacana przez osobę, której świadczenie emerytalne lub rentowe nie przekracza miesięcznie kwoty minimalnego wynagrodzenia oraz przez osobę zaliczoną do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności – pod warunkiem, że te osoby nie prowadzą jakiejś działalności gospodarczej i nie opłacają podatku dochodowego w formie karty podatkowej. Za osobę pozostającą w stosunku pracy lub stosunku służbowym składkę oblicza i pobiera płatnik. Za rencistów i emerytów składkę oblicza, pobiera i odprowadza ZUS.

Składka na ubezpieczenie zdrowotne nie obciąża kosztów działalności płatnika. Za studentów, bezrobotnych niepobierających zasiłku, bezdomnych, za dzieci przebywające w placówkach opiekuńczych lub wychowawczych składkę opłaca Skarb Państwa, za doktorantów studiów doktoranckich - szkoła wyższa. Za rolników składkę opłaca KRUS.

Od nieopłaconych w terminie składek na ubezpieczenie zdrowotne pobiera się odsetki za zwłokę do wysokości ustalanej jak dla zaległości podatkowych. Składka jest miesięczna, przekazywana przez płatników w terminie do 15 dnia każdego miesiąca. ZUS i KRUS muszą przekazać składki w ciągu 3 dni roboczych od dnia ich wpłynięcia. Należności z tytułu wpłacania składek ulegają przedawnieniu z upływem 5 lat licząc od dnia wymagalności składki. Środkami finansowymi przeznaczonymi na zadania z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego zarządza NFZ.

Narodowy Fundusz Zdrowia.

Jest państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną. Organami funduszu są: Rada Funduszu, Prezes Funduszu, rady oddziałów wojewódzkich funduszu, dyrektorzy oddziałów wojewódzkich funduszu. Do zadań Rady Funduszu należy uchwalenie planu pracy funduszu i rocznego planu finansowego funduszu.

Do najważniejszych zadań należy:

  1. Zabezpieczenie ubezpieczonym świadczeń zdrowotnych

  2. Finansowanie świadczeń zdrowotnych

  3. Opracowywanie i wdrażanie programów zdrowotnych

  4. Przeprowadzanie konkursów ofert

  5. Zawieranie umów o udzielanie świadczeń zdrowotnych ze świadczeniodawcami

  6. Określanie jakości i dostępności świadczeń zdrowotnych

  7. Analiza kosztów

  8. Prowadzenie centralnego wykazu ubezpieczonych

  9. Wykonywanie innych zadań zleconych przez Ministra Zdrowia

Fundusz nie prowadzi działalności gospodarczej, ani Zakładów Opieki Zdrowotnej. Nie może być właścicielem takich zakładów, ani posiadać w jakiejkolwiek formie praw własności. Środki finansowe funduszu są środkami publicznymi.

Źródła przychodów funduszu:

  1. Składki na ubezpieczenie zdrowotne

  2. Dochody z lokat, papierów wartościowych emitowanych bądź gwarantowanych przez Skarb Państwa

  3. Odsetki od nieopłaconych w terminie składek

  4. Darowizny i zapisy

  5. Dotacje

  6. Środki na zadania zlecone

Koszty funduszu:

  1. Koszty świadczeń zdrowotnych

  2. Koszty refundacji leków

  3. Koszty utrzymania funduszu (np. wynagrodzenia pracowników, utrzymanie nieruchomości)

  4. Koszty poboru składek

  5. Ew. odszkodowania

  6. Koszty realizacji zadań zleconych.

Fundusz zobowiązany jest ustawą do lokowania czy zarządzania środkami, aby osiągnąć jak największy stopień rentowności, przy jednoczesnym zachowaniu płynności środków (np. nie powinien lokować środków w lokaty na okres 10 lat).

Fundusz działa na podstawie rocznego planu finansowego. Plan musi być zrównoważony w zakresie przychodów i kosztów. Nie powinien zawierać deficytu, aczkolwiek Fundusz ma możliwość zaciągnięcia kredytu czy pożyczki. Projekt planu funduszu opracowuje Prezes i przedstawia go do zaopiniowania do 15 lipca roku poprzedzającego rok, którego dotyczy ten plan – Radzie Funduszu, komisjom sejmowym ds. zdrowia i ds. finansów publicznych. Plan zatwierdza Minister Zdrowia, działając w porozumieniu z Ministrem Finansów. Plan powinien być zatwierdzony do 15 sierpnia.

Nadzór nad NFZ sprawuje Minister Zdrowia, ale tylko w zakresie ochrony zdrowia. Nad gospodarką finansową funduszu nadzór sprawuje Minister Finansów. Osoby, które wykonują czynności nadzorcze nie mogą być pracownikami funduszu, ani świadczeniodawcami, którzy zawarli umowy z funduszem, ani osobami które współpracują ze świadczeniodawcami. Minister Finansów sprawuje nadzór nad podstawie kryteriów legalności, rzetelności, celowości i gospodarności oraz zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym. Minister Finansów oceniając uchwały podejmowane przez Radę Funduszu dokonuje oceny pod względem zgodności z prawem. Ma kompetencje do stwierdzenia nieważności takiej uchwały w części albo w całości, jeżeli taka uchwała naruszałaby prawo albo stwarzała zagrożenie wystąpienia ujemnego wyniku finansowego. Konsolę finansową mogą przeprowadzać na zlecenie Ministra Finansów podmioty uprawnione badania do sprawozdań finansowych (np. biegli rewidenci, podmioty uprawnione do oceny jakości kosztów zdrowotnych finansowanych przez Fundusz). Pozostałe kompetencje Ministra Finansów: prawo do żądania udostępniania dokumentów związanych z działalnością funduszu, wszelkich innych materiałów dowodowych, wyjaśnień i informacji od wszystkich organów funduszu i jego pracowników oraz wszelkich osób, które na jego rzecz wykonują pracę. Ponadto w stosunku do świadczeniodawców, którzy zawarli umowę z funduszem przysługują Ministrowi Finansów te same środki nadzoru.

W przypadki stwierdzenia naruszeń prawa statutu funduszu, interesu świadczeniobiorców - Minister Finansów (bądź osoby działające w jego imieniu) powiadamia fundusz i może: wydać zalecenia aby usunąć nieprawidłowości, a jeżeli nie zostaną one usunięte – Minister Finansów może wystąpić do PRM o odwołanie wszystkich członków Rady Funduszu. Ustawa przewiduje też kary pieniężne w przypadku naruszenia prawa czy statutu funduszu, niestosowania się do środków nadzoru do wys. 3 miesięcznego wynagrodzenia osoby odpowiedzialnej. Kary pieniężne są też możliwe dla świadczeniodawców, którzy zawarli umowy z funduszem. Kary te nakładane są do wys. miesięcznej umowy z funduszem. Nadzór wykonywany jest też nad aptekami, co do których również można zastosować kary finansowe.



Prawo zamówień publicznych.

Zakres podmiotowy: Ustawa prawo zamówień publicznych określa ścisły katalog podmiotów, które podlegają tej ustawie i mają obowiązek stosować przepisy o zamówieniach publicznych. Katalog ma charakter zamknięty. Ustawę stosują (art. 3, 132 ustawy pzp):

  1. Wszystkie jednostki sektora finansów publicznych

  2. Inne państwowe jednostki organizacyjne, które nie posiadają osobowości prawnej

  3. Osoby prawne, które są utworzone w celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym – z zastrzeżeniem, że te potrzeby nie mają charakteru handlowego ani przemysłowego – jeżeli finansują tę działalność w ponad 50% lub posiadają ponad połowę akcji lub udziałów lub sprawują nadzór nad organem zarządzającym lub mają prawo do powoływania połowy składu organu nadzorczego lub zarządzającego.

  4. Inne podmioty, jeżeli spełniają łącznie 3 warunki:

    1. Ponad 50% udzielanego przez te podmioty zamówienia jest finansowana ze środków publicznych lub przez jednostki sektora finansów publicznych lub przez inne osoby prawne utworzone w celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym.

    2. Wartość zamówienia jest równa albo przekracza kwoty określone przez PRM określone w drodze rozporządzenia (np. dla dostaw i usług jest to 137 tys. €)

    3. Przedmiotem zamówienia są roboty budowlane określonego typu

  5. Podmioty, z którymi zawarto umowę koncesji w celu wykonania określonej działalności (np. poszukiwanie niektórych kopalin, zarządzaniu lotniskami czy portami lotniczymi, tworzeniu sieci związanych z dystrybucją energii elektrycznej, cieplnej, obsługi sieci świadczących publiczne usługi transportu kolejowego, autobusowego, tramwajowego, od niedawna usługi pocztowe).

Drugim warunkiem jest posiadanie ponad połowy akcji lub udziałów przez podmioty prowadzące tę działalności.

Ustawa przewiduje szereg wyłączeń:

Nie stosuje się ustawy do zamówień publicznych udzielanych na podstawie umowy międzynarodowej, której RP jest stroną - jeżeli umowa przewiduje inne procedury udzielania zamówień; zamówienia publiczne udzielane podstawie procedury organizacji międzynarodowej; określonego typu zamówień NBP, BGK; zamówień, których przedmiotem są usługi arbitrażowe, pojednawcze; w zakresie badań naukowych, prac badawczo-rozwojowych, z wyjątkiem prac opłacanych przez samego zamawiającego w celu prowadzenia jego własnej działalności; zamówienia, których przedmiotem jest zakup czasu antenowego; usługi finansowe związane z emisją papierów wartościowych, ich skupem czy transferem; nabycie własności nieruchomości oraz innych praw do nieruchomości; umowy z zakresu prawa pracy; zamówienia objęte tajemnicą państwową; przyznawanie dotacji ze środków publicznych; zamówień i konkursów, których wartość nie przekracza 14 tys. €; zamówień, których celem jest udostępnienie publicznej sieci telekomunikacyjnej bądź jej eksploatacja, świadczenie powszechnie dostępnych usług telekomunikacyjnych i zamówień dotyczących nabywania dostaw, robót od centralnego zamawiającego.

Urząd Zamówień Publicznych.

Urząd jest aparatem wykonawczym centralnego organy administracji państwowej, którym jest Prezes Urzędu Zamówień Publicznych. Nadzór nad Prezesem sprawuje PRM. Urząd otrzymuje z budżetu państwa środki na swoją działalność. Prezesa powołuje i odwołuje PRM. Jest od powoływany na 5 letnią kadencję. Podlega on bezpośrednio PRM. Zadania wymienione w ustawie wymienione są jako kompetencje Prezesa. De facto, do zadań tego urzędu należy zatem:

  1. Opracowywanie projektów aktów prawnych dotyczących zamówień publicznych

  2. Wydawanie w formie elektronicznej Biuletynu Zamówień Publicznych

  3. Prowadzenie na stronie internetowej urzędu listy organizacji uprawnionych do wnoszenia środków ochrony prawnej

  4. Upowszechnianie wzorów umów, które dotyczą zamówień publicznych

  5. Dokonywanie analiz funkcjonowania systemu zamówień publicznych

  6. Dokonywanie kontroli procesu udzielania zamówień w zakresie przewidzianym ustawą

  7. Przestrzeganie zasad systemu zamówień publicznych

  8. Prowadzenie współpracy międzynarodowej we wszystkich sprawach związanych z zamówieniami publicznymi

  9. Opracowywanie i przedstawianie Ministrowi Finansów i Komisji Europejskiej rocznych sprawozdań z funkcjonowania systemu zamówień publicznych

  10. Ogłaszanie wykazu wykonawców, którzy wyrządzili szkodę nie wykonując zamówienia lub niewykonalni go należycie, jeżeli szkoda została stwierdzona prawomocnym wyrokiem

  11. Podejmowanie rozstrzygnięć w indywidualnych sprawach przewidzianych tą ustawą

Organem opiniodawczo-doradczym Prezesa jest Rada Zamówień Publicznych. Opiniuje akty prawne, system zamówień, ustalanie zasad etyki zawodowej. Członków rady powołuje PRM i wygasa ona wraz z końcem kadencji PRM.

11.01.11

Zasady udzielenia zamówień.

Do zasad generalnych należą:

Tryby udzielania zamówień.

Przetarg nieograniczony.

Jest to tryb udzielenia zamówienia, w którym w odpowiedzi na publiczne ogłoszenie o zamówieniu oferty mogą składać wszyscy zainteresowani wykonawcy.

Przetarg ograniczony.

Jest to tryb udzielenia zamówienia, w którym w odpowiedzi na publiczne ogłoszenie o zamówienie wykonawcy składają wnioski o dopuszczenie do udziału w przetargu, a oferty mogą składać wykonawcy zaproszeni do składania ofert. Zamawiający zaprasza do składania ofert wykonawców, którzy spełniają warunki do udziału w postępowaniu. Warunki te ogłoszone są w ogłoszeniu. Zamawiający zaprasza do składania ofert taką ilość wykonawców, która zapewni konkurencje (nie mniejsza niż 5 i nie większa niż 20 w tym trybie). Jeżeli liczba wykonawców, którzy spełniają warunki do udziału w postępowaniu jest większa niż określona w ogłoszeniu – zamawiający zaprasza do składania ofert wykonawców, którzy otrzymali najwyższą ocenę w spełnianiu tych warunków. Wykonawców niezaproszonych do składania ofert traktuje się jak wykluczonych z postępowania o udzielenie zamówienia. Jeżeli liczba wykonawców, którzy spełniają warunki do udziału w postępowaniu jest mniejsza niż określona w ogłoszeniu o zamówieniu – zamawiający zaprasza do składania ofert wszystkich wykonawców składających te warunki.

Negocjacje z ogłoszeniem.

Jest to tryb udzielenia zamówienia, w którym po publicznym ogłoszeniu o zamówieniu, zamawiający zaprasza wykonawców dopuszczonych do udziału w postępowaniu do składania ofert wstępnych niezawierających ceny, prowadzi z nimi negocjacje, a następnie zaprasza do składania ofert. Zamawiający może udzielić zamówienia w trybie negocjacji z ogłoszeniem, jeżeli zachodzi co najmniej jedna z okoliczności:

  1. W poprzednio prowadzonym postępowaniu w trybie przetargu nieograniczonego lub ograniczonego lub dialogu konkurencyjnego – wszystkie oferty zostały odrzucone, a pierwotne warunki zamówienia nie zostały zmienione.

  2. W wyjątkowych sytuacjach – gdy przedmiotem zamówienia są roboty budowlane, dostawy lub usługi, których charakter lub związane z nimi ryzyko uniemożliwia wcześniejsze dokonanie ich wyceny.

  3. Nie można z góry określić szczegółowych cech zamawianych usług w taki sposób, aby umożliwić wybór najkorzystniejszej oferty w trybie przetargu nieograniczonego lub ograniczonego.

  4. Przedmiotem zamówienia są roboty budowlane, prowadzone wyłącznie w celach badawczych, doświadczalnych lub rozwojowych, a nie w celu zapewnienia zysku lub pokrycia poniesionych kosztów badań lub rozwoju.

Zamawiający zaprasza do składania ofert wstępnych wykonawców, którzy spełniają warunki do udziału w postępowaniu; w liczbie określonej w ogłoszeniu o zamówieniu, w liczbie zapewniającej konkurencje, nie mniejszej niż 3, a jeżeli wartość zamówienia jest wyższa i przekracza kwoty określone w rozporządzeniu Ministra Finansów – liczba ta wówczas wynosi 5 wykonawców. Jeżeli liczba wykonawców, którzy spełniają warunki do udziału w postępowaniu jest większa niż określona w ogłoszeniu – zamawiający zaprasza do składania ofert wstępnych wykonawców, którzy otrzymali najwyższe oceny do spełniania tych warunków. Wykonawcę niezaproszonego do składania ofert wstępnych traktuje się jak wykluczonego z postępowania o udzielenie zamówienia. Zamawiający prowadzi negocjację w celu doprecyzowania lub uzupełniania przedmiotu zamówienia albo warunków umowy w sprawie zamówienia publicznego. Prowadzone negocjacje maja charakter poufny. Żadna ze stron nie może bez zgody drugiej strony ujawnić informacji technicznych lub handlowych związanych z negocjacjami. Wszelkie wyjaśnienia i informacje, a także dokumenty związane z negocjacjami są przekazywane wykonawcom na równych zasadach. Zamawiający zaprasza wykonawców z którymi prowadził negocjację do składania ofert.

Negocjacje bez ogłoszenia.

Jest to tryb udzielenia zamówienia, w którym zamawiający negocjuje warunki umowy w sprawie zamówienia publicznego z wybranymi przez siebie wykonawcami, a następnie zaprasza do składania ofert. Zamawiający może udzielić zamówienia w tym trybie, jeżeli zachodzi jedna z okoliczności:

  1. W poprzednio prowadzonym postępowaniu, w trybie przetargu ograniczonego lub nieograniczonego nie wpłynął żaden wniosek, nie została złożona żadna oferta lub wszystkie oferty zostały odrzucone ze względu na niezgodność z opisem przedmiotu zamówienia, a pierwotne warunki zamówienia nie zostały w sposób istotny zmienione.

  2. Został przeprowadzony konkurs, w którym nagrodą było zaproszenie do negocjacji bez ogłoszenia co najmniej 2 autorów prac konkursowych.

  3. Przedmiotem zamówienia są rzeczy wytwarzane wyłącznie w celach badawczych, doświadczalnych lub rozwojowych, a nie w celu zapewnienia zysku lub pokrycia kosztów badań i rozwoju.

  4. Ze względu na pilną potrzebę udzielenia zamówienia, która wynikła bez winy zamawiającego. Potrzeby oraz jej przyczyn nie można było przewidzieć, nie można było również zachować terminów dla przeprowadzenia przetargu ograniczonego lub nieograniczonego.

Zamawiający zaprasza do negocjacji wykonawców w liczbie zapewniającej konkurencję, nie mniejszej niż 5, chyba że ze względu na specjalistyczny charakter zamówienia liczba wykonawców, którzy mogą wykonać to zamówienie jest mniejsza (z tym, że musi być ich co najmniej 2).

Dialog konkurencyjny.

Jest to tryb udzielenia zamówienia, w którym po publicznym ogłoszeniu o zamówieniu zamawiający prowadzi z wybranymi przez siebie wykonawcami dialog, a następnie zaprasza do składania ofert. Zamawiający może udzielić zamówienia w tym trybie, jeżeli łącznie zachodzą następujące okoliczności:

  1. Nie jest możliwe udzielenie zamówienia w trybie przetargu ograniczonego lub nieograniczonego, ponieważ ze względu na szczególnie złożony charakter zamówienia nie można opisać przedmiotu zamówienia lub obiektywnie określić uwarunkować prawnych lub finansowych wykonania zamówienia.

  2. Cena nie jest jedynym kryterium wyboru najkorzystniejszej oferty. Zamawiający zaprasza do dialogu konkurencyjnego wykonawców, którzy spełniają warunki do udziału w postępowaniu w liczbie zapewniającej konkurencję, nie mniejszej niż 3, a jeżeli wartość zamówienia jest równa bądź przekracza kwoty określone w rozporządzeniu Ministra Finansów – nie mniejszej niż 5.

Jeżeli liczba wykonawców, którzy spełniają warunki jest większa niż w ogłoszeniu - zamawiający zaprasza do dialogu wykonawców, którzy otrzymali najwyższe oceny w spełnianiu tych warunków. Wykonawcę niezaproszonego do dialogu traktuje się jak wykluczonego z postępowania. Jeżeli wykonawców, którzy spełniają warunki do udziału w postępowaniu jest mniej od liczby określonej w ogłoszeniu – zamawiający zaprasza do dialogu wszystkich spełniających warunki wykonawców. Zamawiający prowadzi dialog do momentu, gdy jest w stanie określić w wyniku porównania rozwiązań proponowanych przez wykonawców – które wykonanie najlepiej spełnia jego potrzeby.

Zapytanie o ceny.

Polega na zwróceniu się zamawiającego do wykonawców z podaniem ceny na określony przedmiot zamówienia. Zamawiający jest zobowiązany zwrócić się z zapytaniem o cenę do co najmniej 5 dostawców lub wykonawców. Zapytanie o cenę może być stosowane, gdy przedmiotem zamówienia są dostawy rzeczy lub usługi powszechnie dostępne o ustalonych standardach jakościowych, a wartość zamówienia nie przekracza kwot określonych w rozporządzeniu przez Ministra Finansów. Każdy z dostawców lub wykonawców może zaproponować tylko jedną cenę i nie może jej zmienić. Nie prowadzi się żadnych negocjacji w sprawie ceny. Zamawiający udziela zamówienia dostawcy lub wykonawcy, który zaoferował najniższą cenę.

Zamówienie z wolnej ręki.

Jest to tryb zamówienia publicznego, w którym zamawiający udziela zamówienia po rokowaniach tylko z jednym dostawcą lub wykonawcą. Zamówienie z wolnej ręki może być zastosowane, jeżeli zachodzi co najmniej jedna z następujących okoliczności:

  1. Usługi lub roboty budowlane mogą być wykonane tylko przez jednego dostawcę lub wykonawcę, co wynika z przyczyn technicznych lub dotyczy np. działalności twórczej, dziedziny kultury i sztuki.

  2. Ze względu na wyjątkową sytuację, której zamawiający nie mógł przewidzieć. Wymagane jest natychmiastowe wykonanie zamówienia publicznego i nie można było zachować terminów określonych dla innych trybów udzielenia zamówienia.

  3. W prowadzonych poprzednio postępowaniach o udzielenie zamówieniach, przynajmniej jedno było prowadzone w trybie przetargu ograniczonego lub nieograniczonego i nie wpłynęły żadne oferty, bądź wszystkie zostały odrzucone.

  4. W przypadku udzielenia dotychczasowemu wykonawcy zamówień dodatkowych, nieobjętych zamówieniem podstawowym i nieprzekraczającym łącznie 50% wartości realizowanego zamówienia, jeżeli dodatkowe zamówienie jest niezbędne dla prawidłowego wykonania całego zamówienia.

  5. Przeprowadzono konkurs, którego nagrodą było zaproszenie do negocjacji w trybie zamówienia z wolnej ręki.

  6. W przypadku udzielenia w okresie 3 lat od udzielenia zamówienia podstawowego dotychczasowemu wykonawcy usług lub robót budowlanych zamówień uzupełniających, stanowiących nie więcej niż 50% zamówienia podstawowego i polegającym na powtórzeniu tego samego rodzaju zamówień, jeżeli zamówienie podstawowe zostało udzielone w trybie przetargu nieograniczonego lub ograniczonego, a zamówienie uzupełniające było przewidziane w specyfikacji istotnych warunków zamówienia podstawowego.

  7. W przypadku udzielenia w okresie 3 lat od udzielenia zamówienia podstawowego dotychczasowemu wykonawcy zamówień uzupełniających, stanowiących nie więcej niż 20% wartości zamówienia podstawowego i polegających na rozszerzeniu dostawy, jeżeli zmiana wykonawcy spowodowałaby konieczność nabywania rzeczy o innych parametrach technicznych, ale pod warunkiem, że zamówienie podstawowe było udzielone w trybie przetargu ograniczonego bądź nieograniczonego.

  8. Możliwe jest udzielenie zamówienia na dostawy na szczególnie korzystnych warunkach, w związku z likwidacją innego podmiotu, postępowaniem egzekucyjnym lub upadłościowym.

  9. Zamówienie na dostawy jest dokonywane na giełdzie towarowej.

  10. Zamówienie jest udzielane przez placówkę zagraniczną, ale nie przekracza kwot określonych w rozporządzeniu przez Ministra Finansów.

Licytacja elektroniczna.

Jest to tryb udzielenia zamówienia, w którym za pomocą formularza umieszczonego na stronie internetowej wykonawcy składają oferty. Zamawiający może udzielić zamówienia w tym trybie, jeżeli przedmiotem zamówienia są dostawy i usługi powszechnie dostępne o ustalonych standardach jakościowych, a wartość zamówienia nie przekracza kwoty określonej w rozporządzeniu Ministra Finansów. Zamawiający otwiera licytację elektroniczną w terminach określonych w ogłoszeniu – termin ten nie może być którzy niż 5 dni licząc od dnia przekazania wykonawcom zaproszenia do składania ofert. Zamawiający może żądać wniesienia wadium w terminie przez niego określonym, nie później niż przed upływem terminu otwarcia licytacji elektronicznej. Ofertę składa się pod rygorem nieważności w postaci elektronicznej i musi być opatrzona bezpiecznym podpisem elektronicznym. Licytacja elektroniczna może być jednoetapowa lub wieloetapowa. Bezpośrednio po jej zamknięciu zamawiający podaje pod ustalonym w ogłoszeniu adresem internetowym nazwę i adres wykonawcy, którego ofertę wybrał. Zamawiający udziela zamówienia temu wykonawcy, który zaoferował najniższą cenę.

Zawarcie umowy.

Zakres świadczeń, który wynika z umowy musi być taki sam jak zobowiązania zawarte w ofercie. Wykonawcy ponoszą solidarną odpowiedzialność za wykonanie umowy i wniesienie zabezpieczenia należytego wykonania umowy. Umowy w sprawie zamówień publicznych mogą być zawierane wyłącznie na czas oznaczony, nieprzekraczający 4 lat. Od tej generalnej zasady możliwe są wyjątki. Wyjątkowo na czas nieoznaczony mogą być zawierane umowy, w których przedmiotem są np. dostawy wody, gazu, ciepła. Zamawiający może zawrzeć umowę, której przedmiotem są świadczenia okresowe lub ciągłe na okres dłuższy niż 4 lata, jeżeli spowoduje to oszczędności kosztów. Zamawiający może żądać od dostawcy lub wykonawcy zabezpieczenia należytego wykonania umowy. Jest to zabezpieczenie ewentualnych roszczeń i polega na przekazaniu drugiej stronie np. określonych papierów wartościowych jako kaucji, którą druga strona zobowiązuje się zwrócić po wykonaniu umowy. Zabezpieczenie może być dokonane w kilku formach określonych przez ustawę, wg wyboru wykonawcy. Zabezpieczenie ustala się w wysokości od 2-10% ceny całkowitej podanej w ofercie albo maksymalnej wartości nominalnej zobowiązania wynikającego z umowy. Zamawiający zwraca zabezpieczenie w terminie 30 dni od dnia wykonania zamówienia i uznania przez niego, że zamówienie zostało należycie wykonane. Ustawa określa pewne przesłanki nieważności umowy min. ogłoszenie o zamówienie o zamówieniu nie zostało opublikowane w BIP. Jeżeli zamówienie przekracza kwoty określone w rozporządzeniu Ministra Finansów, zamówienie musi być opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.



Najwięcej pytań (koło 15 będzie) z uofp. Podmioty sektora finansów publicznych. Zwłaszcza budżet państwa. Z pozostałych tematów max po 1. Ustawy pzp może w ogóle nie być 18.01.10.

59



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
opracowane pytania prawo karne-wersja ostateczna, Różne Spr(1)(4)
opracowane pytania prawo karne wersja ostateczna 2
Finanse publiczne 30.01.11, Finanse publiczne i prawo finansowe(19)
2 Pytania z przedmiotu prawo prawo rodzinne i opiekuńcze na kolkwium ustne w 2014r wersja ostatecz
Prawo finansowe M. Karlikowska ćwiczenia 3, Prawo finansowe(11)
Prawo finansowe M. Karlikowska ćwiczenia 2, Prawo finansowe(11)
Finanse 10-11, prawo, Materiały, Prawo finansowe
Prawo finansów publicznych wykład 11 2011
Finanse publiczne i prawo finansowe wykład" lutego 11
Prawo finansów publicznych wykład0 11 2011
USTAWA z dnia 11 marca 2004 r, Prawo finansowe
Prawo finansowe M. Karlikowska ćwiczenia 9, Prawo finansowe(11)
Prawo miejscowe-referat wersja ostateczna, I SEMESTR, streszczenia na egzamin
Pra

więcej podobnych podstron