: Wyjaśnij pojęcia, odnieś je do konkretnych przykladów z literatury (omów je): scjentyzm, praca u podstaw, utylitaryzm.

Scjentyzm - zespół poglądów filozoficznych głoszących, że prawdziwą i w pełni uzasadnioną wiedzę o rzeczywistości dostarczają jedynie nauki przyrodnicze.

• Rozwinął się w drugiej połowie XIX wieku z empiryzmu i pozytywizmu.

• Przekonanie, że wszystko daje się wyjaśnić naukowymi sposobami.

• Za jego twórcę uważa się Augusta Comte

• Na pierwszym miejscu stoją nauki przyrodnicze

• Traktowanie wiedzy i nauki jako złotych środków, umożliwiających rozwiązanie wszystkich

bolączek dnia codziennego.

Występuje w: Nad Niemnem – Eliza Orzeszkowa; Lalka B. Prusa (Wokulski)

Orzeszkowa w swojej powieści zawarła problem scjentyzmu. Witold Korczyński jest jego wyznawcą, uczy się i uważa, że należy pomagać szlachcie zaściankowej. Kończy szkołę, by kiedyś przejąć Korczyn i gospodarować nim. Wie, że wykształcenie pomoże mu w realizacji pomysłów. W "Nad Niemnem" jest jeszcze postać pani Kirłowej, pracowitej kobiety, która zajmuje się gospodarstwem domowym i dba o leniwego męża.

Scjentyzm w Lalce ukazany jest poprzez profesora Geista, który wynalazł metale lżejsze od od wody i cięższe od platyny. Wokulski nie wierzył w ich istnienie dopóki ich nie zobaczył i zbadał. Geist próbował obalić dotychczasowe teorie. Z kolei Julian Ochocki przekonany jest o nieograniczonych możliwościach człowieka, marzy o pokonaniu niedostępnych dziedzin, zgłębieniu tajników wiedzy.

Praca u podstaw .

Pozytywiści polscy na pierwszy plan wysunęli dwa zasadnicze programowe hasła: ,,pracy u podstaw’’ i ..pracy organicznej’’. Właśnie na wysiłku intelektualnym i fizycznym miała nastąpić przebudowa polskiego społeczeństwa. Praca powinna przełamać bariery między klasami społecznymi.

Głównym założeniem tego punktu programu pozytywistów była szeroko pojęta edukacja ludu, czyli podstawy społeczeństwa. Postulat pracy u podstaw kierowany był do inteligencji, by jej członkowie wzięli los Polski w swoje ręce i zaczęli nauczać biedotę miejską, rolników, a przede wszystkim najmłodsze pokolenie.

Głównym celem pracy u podstaw było uświadomienie ludu, iż nadeszły czasy nowych możliwości. Chociaż sytuacja polityczna wydawała się beznadziejna, to przecież dzięki powstawały nowe warunki rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego. Pozytywiści byli przekonani, że właśnie na takiej drodze możliwe będzie stopniowe odzyskiwanie niepodległości.

Występuje w: Nad Niemnem – Eliza Orzeszkowa; Lalka – Bolesław Prus

Wśród bohaterów "Nad Niemnem" znaleźć możemy przedstawicieli wcielających w życie pracę u podstaw. Wśród nich wyróżnia się Witold Korczyński - swą wiedzą i przyjaźnią wspomaga mieszkańców zaścianka. Doradza Bohatyrowiczom wybudowanie młyna, który pozwoli na unowocześnienie gospodarki i ulży kobietom, które mielą zboże w żarnach. Witold doradza też wprowadzenie "trójpolówki" - sposobu uprawy, zapewniającego wyższe plony. Bardzo często w wypowiedziach Witolda pojawiają się zdania będące niemalże wiernymi przytoczeniami pozytywistycznych haseł programowych.

Hasło "pracy u podstaw" bardzo ważne jest w przypadku Justyny Orzelskiej, pragnącej uczyć wiejskie dzieci. Spełnia ona także inny pozytywistyczny postulat - samodzielności kobiet.

Lalka: Wokulski dorobił się majątku pracując od podstaw i dzięki zarobionym pieniądzom chciał polepszyć sytuację społeczeństwa, pomagał najuboższym a także bankrutującej arystokracji.

Utylitaryzm – pogląd wg którego wszelkie działanie jest moralne, jeśli jest użyteczne. Życie moralne wg utylitarystów polega na doborze odpowiednich technik działania, które zapewniają maksimum indywidualnego szczęścia.

• Ważna jest nie tylko ilość szczęścia osobistego, ale i szczęścia wszystkich ludzi razem wziętych

• Głównym celem jest dążenie do wszczepienia w umysły nierozerwalnego związku pomiędzy własnym szczęściem a dobrem ogółu.

Występuje w: Lalka – Bolesław Prus

Hasło utylitaryzmu idealnie jest przedstawione na przykładzie Wokulskiego, który przemyśla każde swoje posunięcie, jego kroki i postępowanie ma ukryty cel. Liczy że szczęscie ogółu przyniesie szczęście jemu samemu. Pomaga społeczeństwu aby w ten sposób przypodobać się Izabeli Łęckiej w której jest zakochany.