TWÓRCZOŚĆ KRZYSZTOFA ZANUSSIEGO

KRZYSZTOF ZANUSSI:

• ur.1939 w Warszawie

• Studiował fizykę na UW, filozofię na UJ i reżyserię w PWSTiF w Łodzi.

• Nazywany „intelektualistą polskiego kina"

• W latach 50 działał w amatorskim ruchu filmowym (9 spośród 11 jego filmów uzyskało nagrody, m.in. Tramwaj do nieba).

• Debiutował w 1966 średniometrażową fabułą Śmierć prowincjała (dyplomowa etiuda; nagrody m.in. w Wenecji, Mannheim i Moskwie), gdzie wyraził swoją fascynację re­ligijną wiarą i siłą.

• Po krótkich filmach dla TV: Krzysztof Penderecki, Twarzą w twarz i Zali­czenie (we wszystkich dominantą jest złożo­ność ludzkiego portretu), debiutował filmem kinowym Struktura kryształu→Opowieść o konfrontacji utalentowanego naukowca, uciekającego przed czynnym życiem na zapadłą wieś, z dawnym przyjacielem robiącym karierę na­ukową, był wydarzeniem w polskim kinie, za­równo ze względu na tematykę (akcentowanie kryzysu moralnego i rozziewu między świado­mością a egzystencją, problematyka kariery i związanych z nią kosztów moralnych), jak i formę (swobodny esej, w znacznym stopniu dokumentalizowany).

• Zanussi od początku swojej twórczości przejawiał skłonność do poetyckie­go intelektualizmu, psychologizacji opowiada­nia, maksymalnego realizmu, do posługiwania się formami parabolicznymi.

• Życie rodzin­ne, Za ścianą, Iluminacja→ Cechy te łączą się w formułę ekranowego eseju, w którym myśl wyraża się poprzez strukturę całości, a nie po­czynania postaci, wiele fragmentów przypo­mina reportaż, zaś filmowane miejsca to au­tentyczne obiekty: pracownie naukowe, szpi­tale, mieszkania.

• Bilans kwartalny→ Zanussi ujawnia się jako by­stry obserwator i komentator życia społecz­nego. Skłonności te najpełniej dochodzą do głosu w drugiej połowie lat 70, kiedy Zanussi staje się jednym z ojców Kina Moralnego Niepoko­ju, analizując trwałość uniwersalnych wartości w zderzeniu z mechanizmami życia społeczne­go. Naukowy obóz studencki w Barwach ochronnych to otwierająca dysputę na temat kryzysu warto­ści i istoty życiowego konformizmu metafora społeczeństwa polskiego tamtych czasów.

• Constans→Reżyser demonstruje korup­cję, protekcję, oszustwa

• Kontrakt→Film w krzywym zwierciadle przedstawia reprezen­tantów peerelowskiej elity

• W międzyczasie Zanussi realizuje filmy Spirala i Drogi wśród nocy, które nie są związane z nurtem Kina Moralnego Niepokoju, ale stanowią ogniwa ściśle połączone z osobistymi zainteresowaniami reżysera.

• Począwszy od lat 80. w twórczości Zanussiego, obok problematyki filozoficzno-etycznej, dominuje chęć rozwikłania ta­jemnicy przeżyć religijnych. Najwybitniejszy z utworów tej grupy, Imperatyw opowiada o udrę­kach metafizycznych młodego uczonego (Ro­bert Powell), któremu przestaje wystarczać dotychczasowy agnostycyzm.

• Tak­że kolejne filmy - Rok spokojnego słońc, Paradygmat albo po­tęga zła, Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest..., Stan posiadania, Życie za życie, Dotknięcie ręki, Brat naszego boga poruszają odwieczne py­tania związane z zagadką istnienia Boga, współistnieniem dobra i zła, etyką chrześci­jańską, prawami rządzącymi ludzką naturą.

• Od 1979 kierownik artystycznego Zespołu „Tor", od 1989 dyrektor Studia „Tor".

• W 1990 został wy­brany przewodniczącym Europejskiej Federacji Reżyserów Filmowych (FERA)

• Konsultant Komisji Pontyfikalnej do Spraw Kultury w Watykanie; członek Europejskiej Akademii Filmowej.

• Był wykładowcą w PWS-FTviT w Łodzi i National Film School w Wielkiej Bry­tanii; obecnie wykłada reżyserię na Wydziale Ra­dia i Telewizji UŚ w Katowicach.

• Krzysztof Zanussi otrzymał tytuły doctora honoris causa moskiewskiego Instytutu Sztuki Filmowej WGiK; Uniwersytetu Europejskiego w Mińsku; Narodowego Uniwersytetu Sztuki Teatralnej i Filmowej w Bukareszcie; Nowego Uniwersytetu Bułgarskiego; Państwowego Uniwersytetu Telewizji i Filmu w Sankt Petersburgu; Uniwersytetu Katolickiego w Walencji.

• Filmy Zanussiego nie dają się zaliczyć do jakiegoś nurtu polskiej czy światowej twórczości filmowej. Reżyser ten nie ulega modom ani cudzym gustom→Moje kino wywodzi się przede wszystkim z literatury, jest rodzajem ludzkiej mowy. Idea wizualności kina zawsze budziła moje wątpliwości

• Obraz i warstwa fabularna, szczegóły miejsca i czasu mają w filmach Zanussiego znaczenie drugorzędne. Jego filmy zamieniają się w rozpisane na dialogi rozmowy.

• Bohater→Człowiek postawiony przed wyborem między wartościami a pokusą ich odrzucenia. Probierzem jest jego moralna wrażliwość wyrażająca się kompromisem pomiędzy sferą marzeń o indywidualnej wolności a życiową praktyką, która tę wolność dobrowolnie ogranicza.

• Filmy Zanussiego są kinem autorskim. Prawie do wszystkich sam pisał scenariusze. W latach siedemdziesiątych pozwalał aktorom improwizować, stosując technikę otwartych dialogów. Zanussi pragnął w ten sposób, jak sam mówił: charakteryzować bohaterów w sposób nieoczywisty, pozostawiając margines dla niedopowiedzenia, prymat nastroju nad akcją a jednocześnie budować napięcie dramaturgiczne wynikające ze zderzenia racji psychologicznych, czy moralnych.

• Oprócz dominujących w filmach tego reżysera tematów takich, jak wolność i zniewolenie, moralne wybory, związki ludzkiego losu z Absolutem pojawia się w nich często motyw śmierci.

• W swoich dziełach Zanussi porusza odwieczne problemy: miłości, śmierci, szczęścia i sumienia, przyglądając się jak objawiają się one w dzisiejszym świecie.

• Twórca unika odwoływania się do tradycji

• Krytyka nazywa niekiedy filmy Zanussiego współczesnymi moralitetami. Ich naczelnym tematem jest bowiem - mówiąc najogólniej - miejsce i rola jednostki we współczesnym świecie: jej rozterki i konflikty moralne, dylematy filozoficzne i uwarunkowania społeczne.

• W każdym kolejnym filmie Zanussi penetruje naturę ludzką dążąc do stworzenia czegoś w rodzaju syntezy osobowości współczesnego człowieka.

• Filmy:

• Śmierć prowincjała (1966)

• Krzysztof Penderecki (1968)

• Zaliczenie (1969)

• Twarzą w twarz (1969)

• Struktura kryształu (1969)

• Góry o zmierzchu (1970)

• Życie rodzinne (1971)

• Za ścianą (1972)

• Hipoteza (1972)

• Ilumina­cja (1973)

• Morderstwo w Catamount (1973)

• Bilans kwartalny (1975)

• Miłosierdzie płatne z góry (1975)

• Barwy ochronne (1977)

• Lekcja anato­mii (1977)

• Dom kobiet (1977)

• Spirala (1978)

• Drogi wśród nocy (1979)

• Constans (1980)

• Kontrakt (1980)

• Poku­szenie (1981)

• Z dalekiego kraju(1981)

• Niedo­stępna (1982)

• Impe­ratyw (1982)

• Watykan(1982)

• Sinobrody (1983)

• Rok spokojnego słońca (1984)

• Paradygmat (1985)

• Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest... (1988)

• Stan posiadania (1990)

• Życie za życie(1990)

• Długa rozmowa z ptakiem (1991)

• Cwał (1996)

• Opowieści week­endowe (1996-2000)

• Brat naszego Boga (1998)

• Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową (2000)

• Suple­ment (2002)

• Ważniejsze nagrody:

• 1971→Nagroda Ministra Kultury i Sztuki za twórczość artystyczną III stopnia

• 1984→Nagroda Państwowa I stopnia za osiągnięcia w dziedzinie filmu kinowego i telewizyjnego

• 1987→Nagroda "Lumière" przyznawana przez Włoskie Stowarzyszenie Autorów Teatralnych i Filmowych za całokształt twórczości w dziedzinie filmowej

• 1991→Nagroda Przewodniczącego Komitetu Kinematografii dla producentów filmowych

• 1998→"Nagroda Ostatnich Lat XX Wieku" przyznawana przez Międzynarodową Grupę Lektury w San Miniato

• 1999→Odznaczenie "Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski" za wybitne zasługi dla kultury polskiej

• 2001→Nagroda za całokształt twórczości w Przeglądzie "Febiofest" w Pradze

• 2002→Nagroda za całokształt twórczości na 29 Festiwalu Premii Internazionalie w Pesarze we Włoszech

• 2002→Nagroda za całokształt twórczości na 19 MFF w Jerozolimie

• 2003→Nagroda im. Roberta Bressona przyznana przez Ministra Kultury Watykanu, wręczona podczas MFF w Wenecji

STRUKTURA KRYSZTAŁU

Reżyseria: Krzysztof Zanussi
Scenariusz: Krzysztof Zanussi
Zdjęcia: Stefan Matyjaszkiewicz

Muzyka: Wojciech Kilar
Rok produkcji: 1969

Premiera: 14 10 1969

Produkcja: Studio Filmowe (d. Zespół Filmowy) Tor

Nagrody:

• 1969→Krzysztof Zanussi→Syrenka Warszawska w kategorii filmu fabularnego

• 1969→Krzysztof Zanussi→Nagroda im. Andrzeja Munka (przyznawana przez PWSFTviT)

• 1970→Krzysztof Zanussi→Mar Del Plata (MFF)-nagroda za scenariusz

• 1970→Krzysztof Zanussi→Mar Del Plata (MFF)-nagroda argentyńskich krytyków filmowych za debiut reżyserski

• 1970→Krzysztof Zanussi→Mar Del Plata (MFF)-nagroda Federacji Argentyńskich Klubów Filmowych

• 1970→Stefan Matyjaszkiewicz→Łagów (LLF)-nagroda za zdjęcia

• 1970→Krzysztof Zanussi→Valladolid (MFF)-Premio Cidad de Valladolid

• 1970→Krzysztof Zanussi→Panama (MFF)-nagroda specjalna

• 1970→Krzysztof Zanussi→Kolombo (MFF)-II nagroda

Obsada: Barbara Wrzesińska (Anna), Jan Mysłowicz (Jan), Andrzej Żarnecki (Marek), Władysław Jarema (dziadek), Adam Dębski (leśniczy)

• Refleksyjny dyskurs moralny o wyborze postaw życiowych, ukazany poprzez konfrontację dwóch naukowców, dawnych kolegów z uczelni.

• Utwór ten był w polskim kinie wydarzeniem, za równo ze względu na tematykę ( akcentowanie kryzysu moralnego i rozziewu między świadomością a egzystencją, problematyka kariery i związanej z nią kosztów moralnych) jak i formę ( swobodny esej,
  w znacznym stopniu dokumentalizowany)

• Wyjątkowość filmu Struktury kryształu wynika z manifestacyjnej szarości tego filmu. Zanussi zrealizował skromny, czarno-biały film, w którym 'nic się nie dzieje'. Film, w którym jedna z głównych ról powierzona zostaje amatorowi; zrealizowany w naturalnych plenerach i wnętrzach, z naturalnym dźwiękiem, z założeniem, że dialogi filmowe są tylko punktem wyjścia do ich rozwinięcia w interpretacji aktorskiej. Film, w którym atrakcyjne i dramatyczne wydarzenia zostają zastąpione atmosferą, klimatem, gdzie cisza i niedopowiedzenie stanowią osobną wartość, a wartką akcję zastępuje konflikt postaw. Stwarza to w polskim kinie zupełnie nowy sposób myślenia filmowego, otwiera bardzo osobisty nurt polskiego kina.

• Opis: Młody i utalentowany fizyk Jan pracuje na wsi jako meteorolog. Żona Anna jest nauczycielką w miejscowej szkole. Pewnego zimowego dnia do odludnej placówki przyjeżdża samochodem Marek, kolega Jana z czasów studiów. Wrócił z zagranicznego stypendium i zaczyna błyskotliwą karierę naukową. Celem wizyty jest nakłonienie Jana do powrotu do miasta, gdzie pracowaliby wspólnie w zespole naukowym pod kierunkiem ich byłego profesora. Podczas pobytu w domu Jana Marek - na prośbę Anny- wygłasza pogadankę w szkole. Przyjaciele toczą długie, światopoglądowe dyskusje, w których Marek usiłuje przekonać Jana. by wykorzystał swój talent dla nauki. Jego stronę bierze również Anna. tylko Jan pozostaje na rozstaju. Marek odjeżdża bez jego deklaracji, ale obiecuje, że będzie częściej wpadał.

ILUMINACJA

Reżyseria: Krzysztof Zanussi
Scenariusz: Krzysztof Zanussi
Zdjęcia: Edward Kłosiński

Muzyka: Wojciech Kilar
Rok produkcji: 1972

Premiera: 23 11 1973

Produkcja: Studio Filmowe (d. Zespół Filmowy) Tor

Nagrody:

• 1973→Krzysztof Zanussi→Syrenka Warszawska w kategorii filmu fabularnego

• 1973→Krzysztof Zanussi→Locarno (MFF)-Grand Prix, nagroda FIPRESCI, nagroda jury ekumenicznego

• 1973→Krzysztof Zanussi→Rawenna (MFF)-Grand Prix

• 1973→Krzysztof Zanussi→Mannheim (MTF)-wyróżnienie

• 1973→Krzysztof Zanussi→Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka

• 1974→Krzysztof Zanussi→Łagów (LLF)-Złote Grono

• 1974→Krzysztof Zanussi→Gdynia (FPFF)-Nagroda Specjalna Jury

• 1975→Krzysztof Zanussi→Figueira da Foz (MFF)-Złoty Medal

• 1976→Krzysztof Zanussi→ Łagów (LLF)-Złote Grono za przenikliwość obserwacji w przeobrażającym się społeczeństwie polskim

Obsada: Stanisław Latałło(Franciszek Retman), Monika Dzienisiewicz-Olbrychska (Agnieszka), Małgorzata Pritulak(Małgorzata, żona Franciszka), Jan Skotnicki(chory), Edward Żebrowski(lekarz), Włodzimierz Zonn(dziekan)

• Do znanych polskiemu kinu konfrontacji jednostka - historia i jednostka- społeczeństwo Zanussi dodał zmaganie z absolutem człowieczeństwa, wyznaczając kierunek swoich dalszych poszukiwań twórczych.

• W intencjach Zanussiego leżało raczej wskazanie obowiązków człowieka wo­bec samego siebie niż formułowanie rozwiązań, to między innymi tłumaczy pora­żkę tak charakterystycznego dla twórcy bohatera-intelektualisty, zdolnego do myślenia abstrakcyjnego i autorefleksji.

• Iluminacja to w filozofii taki stan umysłu, w którym człowiek zbliża się do poznania prawdy o świecie, o sobie, o sensie ludzkiej egzystencji. I takiej właśnie prawdy poszukuje bohater filmu, Franciszek Retman. Ten poszukiwawczy, otwarty charakter "Iluminacji" podkreślony został przez reżysera nietypową konstrukcją filmu. Obok głównego wątku pojawiają się zrealizowane metodą paradokumentalną dysputy i wypowiedzi autentycznych naukowych sław - prof. Władysława Tatarkiewicza, fizyka Iwa Biruli-Białynieckiego, astronoma Włodzimierza Zonna.

• Opis: W prologu profesor Władysław Tatarkiewicz wyjaśnia filozoficzny sens słowa „iluminacja". Franciszek Retman przyjeżdża z Pułtuska do Warszawy i podejmuje studia na wydziale fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. Wyjeżdża na wakacje w Tatry, gdzie mocno przeżywa śmierć swojego przyjaciela, taternika. Musi się ożenić z Małgorzata, gdyż dziewczyna jest w ciąży. Chłopakowi trudno utrzymać rodzinę ze studenckiego stypendium, bierze więc urlop dziekański. Podejmuje pracę w wytwórni sprzętu medycznego, następnie w klinice psychiatrycznej, gdzie - za pieniądze - poddaje się badaniom snów. Próby naukowego zgłębienia śmierci człowieka przynoszą mu gorzkie rozczarowania i decyzję poszukiwania prawdy w klasztorze kamedułów. Po pewnym czasie Franciszek wraca do domu, kończy przerwane studia i zostaje asystentem. W marcu 1968 roku otwiera przewód doktorski, ale u progu kariery daje o sobie znać nadwerężone serce.

BILANS KWARTALNY

Reżyseria: Krzysztof Zanussi
Scenariusz: Krzysztof Zanussi
Zdjęcia: Sławomir Idziak

Muzyka: Wojciech Kilar
Rok produkcji: 1974

Premiera: 21 01 1975

Produkcja: Studio Filmowe (d. Zespół Filmowy) Tor

Nagrody:

• 1975→Maja Komorowska→ Gdynia(FPFF)-nagroda za pierwszoplanową rolę kobiecą

• 1975→Wojciech Kilar→Gdynia (FPFF)-nagroda za muzykę

• 1975→Krzysztof Zanussi→ Berlin (MFF)-nagroda OCIC (Międzynarodowa Katolicka Organizacja Filmowa)

• 1976→Krzysztof Zanussi→Złota Kamera (przyznawana przez pismo "Film") w kategorii: najlepszy film o tematyce współczesnej; przyznana za rok 1975

Obsada: Maja Komorowska(Marta Siemińska), Piotr Fronczewski(Janek, mąż Marty), Marek Piwowski(Jacek), Zofia Mrozowska(matka Janka), Halina Mikołajska (Róża, kierowniczka działu Marty), Mariusz Dmochowski(dyrektor zakładu)

• Wiele wspólnego łączy Bilans kwartalny z wcześniejszymi filmami tego reżysera: Strukturą kryształu czy Iluminacją. →O ile jednak bohaterami tamtych obrazów byli mężczyźni, tu postacią pierwszoplanową jest kobieta, jej osobowość, tęsknoty, przeżycia, jej system wartości.

• Tytuł filmu odnosi się w swym znaczeniu bezpośrednim do zawodowej sfery życia bohaterki, pośrednio natomiast określa zasadniczy problem utworu: wewnętrzny bilans racji i emocji, umożliwiający Marcie dokonanie ostatecznego wyboru etycznego.

• Opis: Marta Siemińska jest trzydziestoparoletnią kobietą prowadzącą jednostajne życie zamknięte w schemacie powtarzających się czynności w pracy i w domu. W pracy doskwiera jednak nuda wciąż tych samych problemów, w domu - kilkanaście lat małżeństwa i szara codzienność zabiły całą radość i spontaniczność wzajemnych kontaktów. Tę monotonię Marta przełamuje częściowo działalnością w radzie zakładowej swojej firmy, opiekuńczymi ingerencjami w cudze sprawy. Podczas bilansu kwartalnego w księgowości - dziale, w którym pracuje Marta, zostają wykryte poważne nadużycia. Rozpoczyna się wewnętrzne śledztwo. Wkrótce potem przypadkowe spotkanie Marty z dawno nie widzianym kolegą ze studiów - Jackiem - przywołuje wspomnienia i skłania Martę do dokonania podobnego bilansu swego małżeństwa. Nie wypada on jednak najlepiej. Układny, spokojny i zapracowany Janek jest właściwie dobrym mężem, ale zadowala go stereotypowe bytowanie w "małej stabilizacji", nie ma on w sobie młodzieńczej beztroski i żywiołowości, które tak pociągają Martę w Jacku. Odnowiona znajomość przeradza się więc z czasem w romans i Marta zaczyna coraz bardziej oddalać się od męża. Czy starczy jej odwagi, by opuścić rodzinę i zacząć wszystko od nowa?
  

BARWY OCHRONNE

Reżyseria: Krzysztof Zanussi
Scenariusz: Krzysztof Zanussi
Zdjęcia: Edward Kłosiński

Muzyka: Wojciech Kilar
Rok produkcji: 1976

Premiera: 28 01 1977

Produkcja: Studio Filmowe (d. Zespół Filmowy) Tor

Nagrody:

• 1977→Krzysztof Zanussi→Gdynia (FPFF)-Grand Prix i nagroda za scenariusz

• 1977→Zbigniew Zapasiewicz→ Gdynia(FPFF)-nagroda za pierwszoplanową rolę męską

• 1977→Krzysztof Zanussi→Teheran (MFF)-"Złoty Koziorożec" za reżyserię

• 1978→Krzysztof Zanussi→Rotterdam (MFF)-nagroda dziennikarzy

• 1978→Piotr Garlicki→Złota Kamera (przyznawana przez pismo "Film") w kategorii: debiut aktorski; przyznana za rok 1977

Obsada: Piotr Garlicki(magister Jarosław Kruszyński, sekretarz obozu), Zbigniew Zapasiewicz(docent Jakub Szelestowski, opiekun obozu), Christine Paul(Nelly Livington-Pawluk, uczestniczka obozu), Mariusz Dmochowski(prorektor Bolesław), Wojciech Alaborski(docent Kiszewski z Wrocławia), Mieczysław Banasik(pan Józef, członek kadry obozu), Krystyna Bigelmajer(pani Zofia, członkini kadry obozu)

• Jeden z najważniejszych filmów "kina moralnego niepokoju", poruszający problem konformizmu polskiej inteligencji.

• W czasie premiery film wzbudził bardzo gorące, emocjonalne reakcje.

• Krzysztofowi Zanussiemu znakomicie udało się nawiązać kontakt z polskim odbiorcą, dotrzeć do jego niepokojów, często skrzętnie skrywanych lub nie do końca uświadamianych.

• Barwy ochronne nazwały po imieniu to, co w drugiej połowie lat siedemdziesiątych zaprzątało świadomość coraz większej liczby Polaków. Portretując zdemoralizowane, przeżarte układami i cynizmem, środowisko naukowców, Zanussi dawał zarazem do zrozumienia, że ów portret można rozumieć jako metaforę całego społeczeństwa. Społeczeństwa, w którym wartościowe, uczciwe jednostki są brutalnie eliminowane przez bezwzględne, nie przebierające w środkach miernoty. Jedyną drogą jakiegokolwiek rozwoju i awansu jest służalcza przynależność do wszechobecnych koterii. Takie pojęcia jak talent, pracowitość czy sprawiedliwość tracą wszelki sens.

• Najgłośniejszy film Zanussiego jest kontynuacją jego wcześ­niejszych zainteresowań i przynosi ponownie obraz środowiska intelektualistów, odczuwających potrzebę refleksji nad sensem życia, skłonnych do autoanalizy, precyzyjnie myślących.

• W przeciwieństwie do poprzednich utworów, tym razem reżyser zadbał o dużą atrakcyjność wizu­alną filmu, o wyrazisty konflikt, stanowiący oś napędową wydarzeń, a także o zlo­kalizowanie indywidualnych decyzji w bezpośrednim kontek­ście społecznym.

• Barwy ochronne są w istocie utworem moralistycznym; nie o rzeczywistość chodzi Zanussiemu, lecz o sposoby jej przeżywania. Bohaterom dana jest nie wol­ność wyboru swego miejsca wśród innych, ale wolność wyboru rodzaju przeżywa­nia swych czynów i decyzji.

• Silne wtopienie sporu moralnego w kontekst społecz­ny (każda decyzja oznacza wszak czyjąś krzywdę i wywołuje szeroki oddźwięk) oraz wprowadzenie postaci Angielki, którą dziwią absurdalne, niemal feudalne stosunki w Polsce, stworzyło możliwość odczytania filmu jako wypowiedzi społeczno-politycznej. Jej krytyczne ostrze wskazywać miało charakterystyczny dla środowisk naukowych konflikt między pożytkiem rozumianym jako zapewnienie sobie pozycji a często niewygodną i niepotrzebną prawdą.

• Oś fabularną filmu stanowi konflikt między dwoma postawami. Wyrazicielem pierwszej jest docent Jakub Szelestowski - nie tylko bardzo inteligenty, ale i przebiegły. Świadomie wybrał drogę karierowicza, obfitującą w moralne kompromisy. Szelestowski to typ cynicznego mędrca, wyrachowanego egoisty, nie pozbawionego jednak odruchów buntu wobec własnej postawy. Jego adwersarz, młody magister Jarosław Kruszyński nie może dostosować się do środowiska, z którym związał swe zawodowe losy. Idealistyczny, momentami naiwny, pełen czystych intencji jest zaprzeczeniem docenta. Nad oboma bohaterami unosi się jeszcze jak złowrogi cień osoba prorektora, odrażającego snoba o mentalności bazarowego cwaniaka. Wobec tej karykaturalnej, a jednocześnie groźnej postaci ideowo-etyczny spór Jakuba z Jarosławem okazuje się mało istotnym pojedynkiem pięknoduchów. Zawodowe losy obu uczonych nie zależą bowiem od wyniku ich filozoficznej batalii, tylko od kaprysu prorektora.

• Opis: Uniwersytecki ośrodek wczasowy gości grupę studentów, uczestników letniego obozu językoznawczych kół naukowych. Kierownictwo obejmuje młody asystent Jarosław Kruszyński, który stara się traktować studentów na zasadzie pełnoprawnego partnerstwa, zaś konkurs prac badawczych młodych lingwistów, stanowiący cel seminarium - wedle reguł absolutnej sprawiedliwości i obiektywizmu. Mimo napomknień opiekuna naukowego seminarium, docenta Jakuba Szelestowskiego o niechęci patronującego obozowi prorektora uczelni wobec prowadzonego przez ośrodek toruński kierunku badań - dopuszcza do konkursu spóźnioną pracę z Torunia. Pierwszy konflikt powstaje jeszcze przed rozpoczęciem właściwych zajęć - Jarosław nie potrafi wyjaśnić wątpliwości studentów, zaniepokojonych nieobecnością przedstawicieli Torunia (okazuje się, że z listy skreślił ich prorektor); wyręcza go docent, kategorycznie ucinając dyskusje z młodzieżą, a incydent komentując wobec Jarosława kilkoma cynicznymi uwagami. Konkurs przebiega dość spokojnie; tylko kontrowersyjny referat studenta toruńskiego, Raczyka, budzi entuzjazm młodzieży i wyraźną niechęć asystentów. Zrażony konformizmem koteryjnie powiązanej "kadry" Jarosław spędza wieczór przy studenckim ognisku opuszczając je wraz z angielską stypendystką Nelly - łącząca ich sympatia nie znajdzie jednak erotycznego spełnienia... Wybrany sekretarzem jury Jarosław uzyskuje dla pracy Raczyka wyróżnienie, ale werdykt budzi w nim niesmak: główną nagrodę przyznano jego zdaniem pracy bardzo przeciętnej. Z wątpliwości tych drwi pobłażliwie Jakub. Przybywa prorektor z żoną i dzieckiem; zaskakująco spokojnie przyjmuje relację Jarosława o wynikach konkursu i wyróżnieniu dla Raczyka - radość asystenta mąci jednak Jakub, przedstawiający prorektora jako oszusta, który uzyskał habilitację drogą plagiatu. W pozornym spokoju narasta atmosfera napięcia. Osaczony wątpliwościami Jarosław próbuje sprawdzić "rewelacje" docenta; Jakub uniemożliwia mu to, twierdząc zarazem, że historyjkę tę wymyślił jako swoisty test - próbę charakteru Jarosława. Uroczystość wręczenia nagród zakłóca podchmielony Raczyk: odbierając dyplom gryzie prorektora w ucho. Prorektor żąda usunięcia Raczyka z obozu: Jarosław usiłuje załatwić sprawę polubownie, ale agresywny student nie dopuszcza do rozmów. Prorektor nakazuje wezwać milicję, Jakub zaś szydzi z manifestowanej przez Jarosława szlachetności, przedstawiając nową wersję habilitacji prorektora: rzekomo sam, szantażowany, napisał mu tę pracę. W nocy Jakub wyciąga Jarosława na spacer pod pretekstem pokazania niezwykłego zjawiska przyrodniczego - nad rzeką pokazuje mu Nelly, oddającą się jakiemuś studentowi. Zbulwersowany Jarosław uderza docenta; przez chwilę obawia się, że go zabił, ale to tylko kolejny żart Jakuba. Wyprowadzony z równowagi Jarosław nie panuje nad sobą - usiłuje utopić Jakuba, ale w ostatniej chwili przychodzi opamiętanie. Pobity i zmarznięty Jakub kapituluje - jego cynizm okazuje się nie dość trwałą "barwą ochronną", kryjącą wewnętrzną pustkę i osamotnienie przegranego moralnie człowieka.

SPIRALA

Reżyseria: Krzysztof Zanussi
Scenariusz: Krzysztof Zanussi
Zdjęcia: Edward Kłosiński

Muzyka: Wojciech Kilar
Rok produkcji: 1978

Premiera: 21 09 1978

Produkcja: Studio Filmowe (d. Zespół Filmowy) Tor

Nagrody:

• 1978→Krzysztof Zanussi→Cannes (MFF)-nagroda Jury Ekumenicznego

• 1978→Krzysztof Zanussi→Łagów (LLF)-nagroda Kin Studyjnych

• 1978→Wojciech Kilar→Gdynia(FPFF)- nagroda za muzykę

• 1978→Krzysztof Zanussi→Gdynia (FPFF)-nagroda dziennikarzy za walory estetyczne, głębokie wartości poznawcze i humanistyczne treści filmowego przesłania

• 1979→Krzysztof Zanussi→Panama (MFF)-nagroda za reżyserię i nagroda za scenariusz

• 1979→Edward Kłosiński→Panama (MFF)-nagroda za zdjęcia

• 1979→Krzysztof Zanussi→ Złota Kamera (przyznawana przez pismo "Film") w kategorii: najlepszy film o tematyce współczesnej; za podjęcie tematu współczesnego o uniwersalnych, humanistycznych walorach; przyznana za rok 1978

Obsada: Jan Nowicki(Tomasz Piątek), Maja Komorowska(Teresa), Zofia Kucówna (lekarka Maria), Aleksander Bardini(ordynator), Jan Świderski(Henryk), Piotr Garlicki(syn Henryka), Marian Glinka(lekarz), Ewa Ziętek(sprzątaczka)

• Refleksja nad sensem życia wobec sytuacji ostatecznej- śmiertelnej, nieuleczalnej choroby.

• Kliniczne studium umierania.

• Strach przed śmiercią i próba jego przezwyciężenia poprzez akt samobójstwa, jedynej możliwości zadecydowania o własnym losie.

• Trudno znaleźć w polskiej kinematografii drugi utwór tak całkowicie, obsesyjnie wręcz podporządkowany jednemu tematowi. Zanussi w przejmujący sposób przypomina w nim starą prawdę, że człowiek nigdy nie jest dostatecznie przygotowany na przyjęcie śmierci. Nie potrafi się z nią pogodzić, nie umie znaleźć na nią duchowej ani intelektualnej odtrutki.

• Spirala to film prowokacyjny, niszczący u myślącego widza poczucie wewnętrznego komfortu; to swoiste "memento mori" wymierzone jak policzek dwudziestowiecznej cywilizacji, pragnącej sobie wmówić, że śmierci nie ma.

• Opis: Do schroniska "Morskie Oko" w Tatrach przybywa turysta, którego zachowanie wydaje się dziwne, niezrozumiałe. Jeszcze na dworze pozbywa się kluczyków do swojego samochodu, spuszczając je w kipiel wodospadu. Od momentu wejścia do budynku wywołuje cały łańcuch scysji z innymi turystami. Arogancko zaczepia Teresę, wdowę po znanym alpiniście. Niezbyt taktownie daje do zrozumienia lekarce Marii, że zbyt późno zdecydowała się na ciążę. Wdaje się w sprzeczkę z grupą studentów słysząc ich plany wyjazdu do Szwecji w celach zarobkowych. Wchodzi w ostry konflikt z Henrykiem, starszym człowiekiem na wysokim stanowisku, korzystającym w schronisku ze specjalnych przywilejów, i obraża żonę jego syna, próbującego załagodzić sytuację. Wreszcie pożycza śpiwór i po wymianie zdań z energiczną sprzątaczką kładzie się spać w jadalni. Następnego dnia okazuje się, że tajemniczy przybysz znikł. Wszystko wskazuje na to, iż poszedł na samotną wspinaczkę. Zaniepokojeni jego przedłużającą się nieobecnością mieszkańcy schroniska rozpoczynają poszukiwania, które zamiast rezultatów przynoszą nową ofiarę - syn Henryka łamie nogę. Istnieje obawa, że nierozważnego alpinistę przysypała lawina. Do poszukiwań przyłączają się ratownicy z GOPR-u i żołnierze. Niespodziewanie zlatuje żlebem plecak, świadczący, że zaginiony jest gdzieś wyżej. Udaje się go wreszcie odnaleźć przy pomocy helikoptera, i nieprzytomnego, bliskiego zamarznięcia, odwieźć do szpitala. Okazuje się, że bohaterem zdarzenia był Tomasz Piątek, czterdziestokilkuletni mężczyzna, którego wspaniale rozwijającą się karierę zawodową przerwała nieuleczalna i szybko postępująca, śmiertelna choroba. W góry uciekł ze szpitala z zamiarami samobójczymi. Ordynator omawiając ze studentami medycyny przypadek Tomasza, przedstawia jego czyn jako jeden z symptomów załamania psychicznego, typowego w tej fazie choroby. Tomasza odwiedzają ludzie poznani w schronisku: Teresa, która pragnie towarzyszyć mu w ostatnich chwilach, Augustyn, student filozofii, od którego pożyczył śpiwór i, Henryk, człowiek, który otarł się już raz o śmierć. Atmosfera śmierci jest wszechobecna w szpitalnych murach, emanuje z uchylonych przypadkowo drzwi prosektorium, nawet z sąsiedniego łóżka, na którym umiera młody towarzysz Tomasza. Następuje ostatnia poprawa, która w Teresie zapała iskrę nadziei, ale ordynator wie, że to znak bliskiego końca. Korzystając z nieuwagi personelu Tomasz wyrzuca od dawna nie zażywane środki uspokajające, otwiera okno szpitalnego korytarza, kładzie się na parapecie i nieznacznym ruchem przenosi ciężar ciała na drugą stronę...
  

ROK SPOKOJNEGO SŁOŃCA

Reżyseria: Krzysztof Zanussi
Scenariusz: Krzysztof Zanussi
Zdjęcia: Sławomir Idziak

Muzyka: Wojciech Kilar
Rok produkcji: 1984

Premiera: 25 02 1985

Produkcja: Studio Filmowe (d. Zespół Filmowy) Tor

Nagrody:

• 1984→Krzysztof Zanussi→ Wenecja (MFF)-Złoty Lew i nagroda Związku Włoskich Dziennikarzy Filmowych dla filmu zagranicznego

Obsada: Maja Komorowska(Emilia), Scott Wilson (Norman), Hanna Skarżanka(matka Emilii), Ewa Dałkowska(prostytutka Stella), Vadim Glovna (Niemiec, klient Stelli), Daniel Webb (David, kolega Normana), Zbigniew Zapasiewicz(ubek), Tadeusz Bradecki(tłumacz Normana), Jerzy Nowak(lekarz przy ekshumacji zwłok), Jerzy Stuhr(przewodnik Adzio)

• Obraz rzeczywistości w Polsce tuż po zakończeniu wojny.

• Cała przedstawiona w filmie powojenna rzeczywistość jest rzeczywistością świata granicznego, w którym wojenny porządek runął w gruzy, a to, co się z niego wyłania, jest jeszcze nieznane, tajemnicze, obce. Wszyscy bohaterowie opowiadania są zrujnowani materialnie i psychicznie przez wojenne doświadczenia i nie są w stanie odczuć smaku odzyskanej wolności

• Opis: Jest rok 1946 - małe miasteczko w pobliżu Zielonej Góry. Emilia, kobieta blisko czterdziestoletnia, mieszka tu od niedawna, wraz ze swoją schorowaną matką, w starym, zniszczonym i porzuconym przez wysiedlonych Niemców mieszkaniu. Ich najbliższą sąsiadką jest prostytutka Stella. Miasteczko jest wynędzniałe i opustoszałe, kobiety żyją w biedzie, którą Emilia próbuje przezwyciężyć sprzedając do jedynej miejskiej piekarni przyrządzane przez siebie ciasteczka. Jej pasją jest malarstwo. W każdej wolnej chwili maluje na kawałkach tektury słoneczne pejzaże i rodzajowe widoki. Do miasteczka przybywa amerykańska komisja wojskowa, której zadaniem jest odszukanie grobów pilotów angielskich i amerykańskich - więźniów jednego ze stalagów, zamordowanych przez hitlerowców i pochowanych w tych stronach. Kierowca jeepa jednego z członków komisji, Norman, przypadkowo poznaje Emilię, gdy ta - siedząc we wnętrzu jakiegoś zdezelowanego samochodu - maluje na tekturze swoje pejzaże. Kobieta fascynuje Normana od pierwszej chwili, jednak próby kontaktu rozbijają się o bariery językowe. Przy następnym, także przypadkowym spotkaniu, Emilia pozwala się podwieźć Normanowi do miasteczka. Pierwsza wizyta w domu Emilii prowadzi do pewnego zbliżenia. Kobieta nadal jest chłodna, natomiast jej matka traktuje Amerykanina z sympatią. Z okaleczałej rozmowy przy pomocy słownika dowiaduje się, że straciła męża. Uczucie rośnie, lecz nie może zostać wyrażone. Norman zwraca się o pomoc do polskiego oficera znającego angielski, lecz jest on w stanie przetłumaczyć jedynie dosłownie wypowiedź Normana, nie rozumiejąc, że jest to wyznanie miłości. Mimo to Norman staje się stałym gościem w domu Emilii, pomagając kobietom w miarę swoich skromnych możliwości. W czasie jednej z wizyt zastaje mieszkanie splądrowane przez grasujących w miasteczku bandziorów, którzy, grożąc chorej matce, wymusili na Emilii ujawnienie skrytki z oszczędnościami. Dochodzi wreszcie do odnalezienia zbiorowej mogiły zamordowanych lotników. Trwa wstrząsający proces ekshumacji zwłok. Praca komisji dobiega końca. Norman stara się nakłonić Emilię, by wraz z matką wyjechała z nim do Ameryki. Emilia szukając duchowej pomocy udaje się do spowiedzi. Pyta o prawo do powtórnej miłości i w dodatku do człowieka, którego nie zna. Ksiądz zaprasza Emilię i Normana do klasztoru, w którym jedna z sióstr zna angielski. Amerykanin proponuje niezwłoczny wyjazd. Emilia waha się jednak przed podjęciem ostatecznej decyzji ze względu na chorobę matki. Czas mija i nadchodzi termin wyjazdu Normana do Niemiec, a potem do Ameryki. Kobiety decydują, że wyjadą "przez zieloną granicę" przypuszczając, że obie nie dostaną zgody władz polskich na opuszczenie kraju. Wchodzą w kontakt z niejakim Adziem, który godzi się przeprowadzić je przez granicę. Matka zdaje sobie sprawę, że nie zniesie trudów tej wyprawy. W tajemnicy przed córką, otwiera okno prowokując chorobę, która doprowadza ją do śmierci. O wyjeździe z miasteczka marzyła także Stella, odkładając na ten cel wszystkie zarobione na prostytucji pieniądze. Niestety, okradł ją jeden z klientów. Emilia, która zna przeszłość Stelli będącej prostytutką dla esesmanów w obozie koncentracyjnym, postanawia jej pomóc. Chce zabrać Stellę na miejsce zwolnione przez matkę, ale Adzio twierdzi, że zapłacono mu tylko za jedną osobę. Zrozpaczona Emilia oddaje jej swoje miejsce, nie chcąc zaakceptować śmiertelnej ofiary matki. Norman wyjeżdża z Polski. Mija wiele lat. Emilia jest pensjonariuszką domu starców prowadzonego przez zakonnice. Pewnego dnia dowiaduje się, że otrzymała spadek z Ameryki i decyduje się wyruszyć w podróż, by wydać swoją małą fortunę. Jest już jednak bardzo stara, nie jest w stanie nawet udźwignąć walizki... Ostatnia, wizyjna scena filmu przynosi obraz wiecznej szczęśliwości - w rozświetlonym słońcem pejzażu młoda Emilia i Norman tańczą swój wieczny taniec niespełnionego uczucia.
  
  
  

---