WYKŁAD 12

MOTYWACJA

Ogólna charakterystyka procesu motywacyjnego

„Proces motywacyjny to taki proces regulacji, który steruje czynnościami człowieka tak, aby doprowadziły one do określonego efektu, takiego jak: zmiana w fizycznym lub społecznym stanie rzeczy...”.

„Stawianie celów i ich realizacja to centralne cechy natury ludzkiej”.

Zadaniem psychologa jest więc odpowiedź na pytanie:

„W jakim stopniu cele, które człowiek stawia sobie w życiu, motywują do działania na ich rzecz i jakie znaczenie ma dla niego działalność celowa”?

Takie ujęcie działania, które ukierunkowane jest na przyszłość pozwala rozważać człowieka w ramach modelu „człowieka intencjonalnego” (homo teleologicus).

Czym jest cel?

Cel - to antycypacja pewnego stanu rzeczy tworzona w strukturach poznawczych człowieka, który skłania go (motywuje) do podjęcia określonej czynności zmierzającej do jego osiągnięcia.

Funkcją procesu motywacyjnego jest więc zorganizowanie tych czynności, zmobilizowanie energii i utrzymanie jej przez odpowiedni czas.

Czym jest zatem motywacja?

Motywacja - to zdolność człowieka do:

• tworzenia planów (projektów) stanów rzeczy, zwanych celami

• mobilizowania energii i utrzymania jej przez niezbędny czas

• realizowania zaplanowanych celów.

Motywacja warunkuje zatem realizowanie czynności ukierunkowanych na cel.

Nie każdą jednak czynność osiągania celu określimy mianem motywacji. Procesem motywacyjnym nie nazwiemy czynności kierowanej przez popędy, nawyki, strach lub gniew.

Procesy motywacyjne mają bowiem charakter intencjonalny, tzn. kierowane są przez chęć, intencję, pragnienie osiągnięcia jakiegoś celu sformułowanego uprzednio w umyśle. Dopiero wówczas, gdy cel posiada znaczenie dodatnie lub ujemne (gdy jest on walentny), nabiera on właściwości skłaniających człowieka do działania.

Aby powstało dążenie do osiągnięcia celu, musi być spełniony jeszcze jeden warunek: musi się pojawić przeświadczenie, że cel jest możliwy do zrealizowania.

Właśnie to przeświadczenie (prawdopodobieństwo subiektywne) generuje dążenie, tendencję do działania, tendencje motywacyjną.(Atkinson, Birch, 1978)

Takie rozumienie motywacji wywodzi się z badań nad teorią podejmowania decyzji zaproponowana przez von Neumana i Morgensterna. Twierdzi się, w niej, że wybór jest funkcją ocenianej subiektywnie użyteczności (SEU) rozumianej jako iloczyn oczekiwanej użyteczności danego działania (U) i subiektywnego prawdopodobieństwa osiągnięcia danego efektu (Ps): SEU=U Ps

Jeżeli motywację będziemy właśnie rozumieli jako dążenie, które jest funkcją:

wartości celu dla człowieka oraz oceny możliwości jego osiągnięcia,

to należy wyróżnić w niej dwie istotne własności:

1.Kierunek dążeń

2. Siłę dążeń.

Kierunek dążeń - różnego rodzaju cele zewnętrzne (uzyskanie dyplomu, małżeństwo, podjęcie pracy, itd.) lub wewnętrzne (chęć podobania się, uzyskanie niezależności, zdobycie wiedzy, itd.), które człowiek stara się osiągnąć.

Siła dążeń - stopień, w jakim dane dążenie kontroluje zachowanie człowieka.

Można powiedzieć, że siła dążenia jest tym większa, im trudniej skłonić człowieka do zmiany kierunku działania.

Silne dążenia mogą ułatwić przezwyciężenie czynników zakłócających (zmęczenie, pokusy, groźby). Siła dążenia jest więc ważnym warunkiem odporności na stres psychologiczny i wytrwałości w osiąganiu celów.

Im silniejsze dążenia, tym większa zdolność do wysiłku, większa szybkość i siła reakcji.

Od czego zależy siła i kierunek motywacji?

Siła i kierunek motywacji zależy od:

1. atrakcyjności celu

2. przekonania o możliwości jego osiągnięcia

M. = f(A_c P_o)

Od czego zależy atrakcyjność celu (A_c)?

Atrakcyjność celu jest funkcją dwóch czynników:

1. Stanu wewnętrznego, charakteryzującego się „poczuciem niespełnienia” (czyli motywu), oraz gotowością do podjęcia określonego rodzaju aktywności. Pobudzenie motywu - to napięcie motywacyjne.

2. Stopnia, w jakim cel ma zdolność redukowania napięcia motywacyjnego czyli jego „wartości gratyfikacyjnej”.

Tak więc, siłę i kierunek motywacji określają trzy główne czynniki:

1. motyw

2. antycypowana wartość gratyfikacyjna

3. przekonanie o możliwości osiągnięcia celu

MOTYW I ŹRÓDŁA MOTYWÓW

Wiele czynników generuje motywy:

Niezaspokojone potrzeby organiczne

Niezaspokojone potrzeby psychiczne

Pobudzenie wzorców afektywnych

Działanie czynników zakłócających czynności umysłowe i praktyczne

Formułowanie zadań przez samego człowieka, które wiąże się z takimi doznaniami, jak poczucie obowiązku, niezadowolenie z nieporządku, poczucie niedokończenia, itd.

Aktywizowanie zainteresowań

Zagrożenie wartości

REDUKCJA NAPIĘCIA MOTYWACYJNEGO

Jakie czynniki wpływają na spadek napięcia motywacyjnego?

1. Napięcie motywacyjne spada, gdy człowiek osiągnie cel, który ma dla niego wartość gratyfikacyjną. Osiąganie celu może mieć jednak charakter stopniowalny, w związku z czym redukcja napięcia następuje również stopniowo.

2. Napięcie może spadać samoczynnie, jeżeli trwało zbyt długo. Odpowiedzialne za to mogą być mechanizmy tzw. „wypalania się”

3. Napięcie podlega zmianom cyklicznym zależnym od zmian ustrojowych (wewnętrzny rytm czynności ustrojowych).

4. Napięcie motywacyjne może być neutralizowane przez konkurencyjne motywy

5. Napięcie motywacyjne może być zredukowane przez inne konkurencyjne silne pobudzenia i następujące po nich gwałtowne reakcje (katartyczne znaczenie aktów agresji, silnych doznań estetycznych, itp.)

6. Napięcie może być zredukowane przez niespecyficzne oddziaływania biochemiczne (leki, narkotyki, alkohol).

Analiza czynników, które mogą redukować napięcie motywacyjne wskazuje na ważną prawidłowość: jedynie redukcja motywu dokonywana przez czynniki specyficzne stanowi gwarancje pozytywnego funkcjonowania człowieka i jego rozwoju.

WAROŚĆ GRATYFIKACYJNA CELU

Żeby człowiek mógł działać spontanicznie, cele które sobie stawia muszą mieć dla niego odpowiednią wartość gratyfikacyjną.

Od czego zależy wartość gratyfikacyjna celu?

1. Wartość celu zależy nie tylko od jego wartości bezwzględnej, ile od różnicy między stanem wyjściowym i końcowym. Prawidłowość tę opisuje tzw. efekt Crespiego

2. Wartość celu zależy od jego jakości. Badanie wartości celów komplikuje się. Okazuje się bowiem, że dla różnych ludzi cele mają różną wartość gratyfikacyjną. Ponadto, ustalając preferencje celów obserwujemy, iż może nie być zachowany stosunek przechodniości. Człowiek wybiera raczej B niż A, raczej C niż B, a zarazem raczej A niż C.

Przykład:

W restauracji podają trzy dania: A - befsztyk; B - kotlet schabowy, C - kurczaka.

Wybory mogą być następujące:

Wolę B - kotlet schabowy niż A - befsztyk

Wolę C - Kurczaka niż B - Kotlet schabowy

Wolę A - Befsztyk niż C - Kurczaka.

3. Wartość celu zależy od uprzednich doświadczeń człowieka związanych z osiąganiem go. W miarę poznawania celu walory jego rosną, następnie, wskutek różnych mechanizmów adaptacji, wartość celu spada.

Wartość celu może spadać pod wpływem niepowodzeń w jego osiąganiu.

4. Wartość celu zależy od jego dostępności.

Zgodnie z teorią reaktancji psychologicznej twierdzi się, że im cel jest trudniej dostępny, a także im rzadziej się go osiąga, tym wartość jego wzrasta

Wiele danych przemawia za tym, że związek ten jest nieliniowy i może być opisany (przynajmniej gdy chodzi o odległość w przestrzeni) za pomocą relacji parabolicznej.

Związek między dostępnością celu a jego wartością gratyfikacyjną przedstawia poniższy wykres. Obrazuje on atrakcyjność różnych miast na świecie (zaangażowanie emocjonalne wobec nich) jako funkcję subiektywnej (psychologicznej) odległości do nich.

Widać wyraźnie, iż do pewnej wielkości, równej ok. 40 jednostkom odległości subiektywnej (wyskalowanej odległości fizycznej), zaangażowanie wobec miast maleje. Po przekroczeniu tej wielkości - znów wzrasta.

PRZEKONANIE O MOŻLIWOŚCI OSIĄGNIĘCIA CELU

Wiedza potoczna, utrwalona społecznie mówi nam, że ludzie się różnią tym, jak wielki wpływ na ich motywacje mają informacje o możliwości osiągnięcia celu.

Niektórzy podejmują działania wtedy, gdy mają dużo informacji upewniających ich o powodzeniu. Inni zwracają uwagę na atrakcyjność celu, wierząc, że „jakoś” da się go osiągnąć. Uważa się, iż postawa taka charakteryzuje osobowość infantylną. Osoby, które kierują się w większym stopniu wartością celu, niż sposobami jego osiągnięcia nazywani bywają idealistami (Wojciszke, 1985). Ci, którzy koncentrują się na możliwościach to pragmatycy.

Ogólnie, uważa się, że prawdopodobieństwo subiektywne osiągnięcia celu zależy od prawdopodobieństwa obiektywnego. Dzieje się tak wówczas, gdy zdarzenia są niezależne od podmiotu i sam wynik nie ma wpływu na stan podmiotu. Wpływ na to ma kilka czynników:

Ocena szans zależy od dotychczasowych doświadczeń związanych z danym rodzajem działalności. Można oczekiwać, że człowiek będzie oceniał jako bardziej prawdopodobne osiągnięcie tych rezultatów, które udało mu się osiągnąć ostatnio, które często osiągał w przeszłości, a także, które osiągał przy pierwszym zetknięciu z danym rodzajem czynności.

Ocena szans jest modyfikowana przez ocenę atrakcyjności celu; obserwuje się, że szanse zależą od tego, czy cel oceniany jest jako pozytywny czy jako negatywny. Niektórzy ludzie przeceniają cele pozytywne, inni niedoceniają cele negatywne.

O.H. Mowrer, 1950 podaje, iż ocena szans zależy też od oceny odległości czasowej od celu. Zależność ta ma postać funkcji potęgowej o ujemnym wykładniku równym około 0,5. Oznacza to, iż w miarę zwiększania się odległości do celu szanse jego osiągnięcia maleją.

Badania pokazują jednak, że zaangażowanie wobec celów życiowych nie słabnie w miarę ich odległości czasowej.

Związek między zaangażowaniem emocjonalnym wobec celów życiowych o tej samej wadze i o tym samym stopniu sprawowania nad nimi kontroli a psychologiczną odległością do tych celów nie jest liniowy ma postać paraboli. Do określonej odległości w czasie psychologicznym zaangażowanie emocjonalne (wartości wyrażone w skali psychologicznej) maleje, poczym rośnie.

Relacje tę opisuje parabola, której trafność dopasowania do danych wynosi 83%.

Ocena szans osiągnięcia celu jest ważnym czynnikiem wpływającym na powstanie i utrzymanie motywacji.

Ta ocena szans -to prawdopodobieństwo subiektywne osiągnięcia celu. Jeżeli jest ono równe zeru, wówczas dążenie jest słabe. Podobnie, gdy prawdopodobieństwo równe jest jedności, dążenie może mieć wartość niską. Istnieje, zatem, jakiś optymalny przedział wartości prawdopodobieństw subiektywnych, które są korzystne dla wzbudzenia dążenia.

Przyjmuje się, że prawdopodobieństwo subiektywne Ps musi być zawarte między 0 a 1:

0 < Ps < 1

Jeżeli przyrost prawdopodobieństwa subiektywnego odniesienia sukcesu równoważony jest prawdopodobieństwem uniknięcia niepowodzenia, to maksimum natężenia motywacji przypadnie, gdy Ps = ½.

REGULACYJNE FUNKCJE MOTYWACJI

Widzimy więc, że motywację możemy rozumieć jako podporządkowanie aktywności człowieka powstałemu w jego umyśle projektowi przyszłego stanu rzeczy (celu). Warunkiem tego jest wszakże to, by ów cel był dla człowieka walentny (pociągający lub awersyjny).

Cel może powstawać w różnych kodach: wyobrażeniowym, gdy spostrzegamy jakiś obiekt walentny lub gdy go sobie wyobrażamy, ale także w kodzie propozycjonalnym (opartym na sądach).

Trudność lub wielkość wybieranego celu można traktować jako poziom aspiracji człowieka. Podstawową rolę przy wyborze celów odgrywają motywy:

Gdy napięcie motywacyjne jest duże (długotrwała deprywacja, zagrożenie) wzrasta gotowość do wyboru celów dużych (trudnych) a także do podejmowania czynności przykrych, jeżeli są konieczne do osiągnięcia celu.

W miarę wzrostu napięcia motywacyjnego wzrasta zdolność do tolerowania negatywnych cech celu.

Motywacja silna i trwała jest warunkiem wytrwałości w działaniu, co jest efektem neutralizowania innych motywów przez motyw centralny. W takich przypadkach wzrasta tolerancja na zmęczenie, dystraktory, a także odporność na wygaszanie, przejawiająca się w tym, że człowiek może wielokrotnie powtarzać próby mimo niepowodzeń.

Motywacja do realizacji celu rzadko jest funkcją pojedynczego motywu. Stanowi raczej wiązkę motywów. Sytuacja motywacyjna jest bowiem wypadkową:

• motywu dominującego

• motywów towarzyszących

• motywów konkurencyjnych.

Zjawisko równoczesnego działania więcej niż jednego motywu, określa się terminem polimotywacyjności.

Polimotywacyjność zachowania się człowieka sprawia, że część motywów, będąc nie zrealizowanymi, może nadal oddziaływać na niego w postaci reakcji negatywnych, złego samopoczucia, żalu. To, jak dalece człowiek potrafi wykorzystać różne motywy do osiągania celu, zachowując przy tym poczucie sprawstwa i satysfakcji, jest funkcją integracji osobowości, ważnej szczególnie w procesach twórczych.

WPŁYW MOTYWACJI NA PROCESY POZNAWCZE

I SPRAWNOŚĆ DZIAŁANIA

Wpływ specyficzny procesów motywacyjnych na procesy poznawcze polega na tym, iż ułatwiają one lub utrudniają przebieg tych procesów. Polega on na przykład na tzw. „wyolbrzymianiu” lub „niedocenianiu”.

W spostrzeganiu wyraża się ono w przecenianiu wielkości, jasności głośności i innych cech, które ułatwiają rozpoznanie danego przedmiotu gratyfikującego z tła, a także nadawaniu figurom wieloznacznym postaci zbliżonej do tego przedmiotu.

Przykładem może być przecenianie wielkości obiektów (dóbr), których człowiek jest pozbawiony. Dobrze pokazują to badania Brunera nad wielkością monet.

Dzieci z rodzin biednych wykazywały większą skłonność do przeceniania wielkości monet w wyniku, jak można sądzić, deprywacji ekonomicznej.

W pamięci „wyolbrzymianie” przejawia się w zwiększonej łatwości zapamiętywania i przypominania sobie treści związanych z przedmiotem gratyfikującym.

W procesach wyobraźni powiązane jest ono często z tendencją do idealizacji obiektu gratyfikującego.

W procesach przetwarzania informacji - wpływa modyfikująco na tok myślenia, tak aby rezultaty jego zgodne były z oczekiwaniami.

Pobudzenie emocjonalne i motywacyjne prowadzi do zmian energii i sprawności organizmu, które wyrażają się w ilości wykonywanych zadań.

Pokazują to badania Atkinsona nad tzw. motywacją osiągnięć:

Ilość wykonanych zadań jest wyższa u osób o wysokiej motywacji osiągnięć.

Sprawność wykonywania czynności zależy od dwóch czynników:

wielkości pobudzenia i trudności zadania.

Zależność tę opisują dwa prawa Yerkesa-Dodsona:

1. Przy niskim poziomie pobudzenia zadania wykonywane są powoli i z błędami. W miarę wzrostu pobudzenia, liczba błędów malała a szybkość wzrasta. Jednak po przekroczeniu pewnego progu pobudzenia -czas wykonywania i liczba błędów wzrasta.

2. Zadania trudne dobrze wykonywane są przy niski poziomie pobudzenia, zaś zadania łatwe mogą być dobrze wykonywane przy wysokim poziomie pobudzenia.

MOTYWACJA POZNAWCZA W DZIAŁALNOŚCI TWÓRCZEJ

Motywacja poznawcza - „to motywacja organizująca, podtrzymująca i pobudzająca aktywność poznawczą, czyli poszukiwanie przetwarzanie i wytwarzanie informacji”.

Potencjalnie twórcza aktywność to „aktywność poznawcza cechująca się poszukiwaniem różnorodności i różnorodnością poszukiwań”

Twórcza aktywność poznawcza posiada specyficzne własności:

1. Aktywność poznawcza dominuje nad innymi rodzajami aktywności, jest silnie preferowana. Można powiedzieć, że wszystkie formy działalności są nią przesycone.

2. Aktywność poznawcza jest łatwo stymulowana, zwłaszcza przez bodźce nowe, złożone, nieokreślone. Powstaje częściowo niezależnie od przyczyn obiektywnych, bowiem to sam podmiot jest źródłem odmienności i nowości w spostrzeganiu i interpretowaniu rzeczywistości.

3. Zakres poszukiwania nowych informacji jest szeroki i zróżnicowany. Proces poszukiwania charakteryzuje się długotrwałą koncentracją na problemach trwającą aż do uzyskania zamierzonego wyniku.

4. Informacje gromadzone są w nadmiarze, ale wykorzystanie ich jest selektywne i celowe.

5. Przyjmowanie, asymilowanie i kategoryzowanie nowej wiedzy jest wieloaspektowe, zróżnicowane, z dużą tolerancją sprzeczności

6. Przetwarzanie danych i generowanie rozwiązań trwa aż do momentu nadania im przez autora zamierzonej postaci, spełniającej kryteria logiczne, estetyczne, formalne czy poznawcze. Proces ten charakteryzuje się silną motywacją ukończenia dzieła, wolną od nacisków zewnętrznych.

7. Aktywność poznawcza przebiega bez względu na sytuację zewnętrzną i ma dla podmiotu wartość samonagradzającą.

TEORIE WYJAŚNIAJĄCE MECHANIZMY MOTYWACJI POZNAWCZYCH

1. Teorie redukcji popędu

Koncepcja pierwsza - oparta była na następującym twierdzeniu:

Ciekawość percepcyjna jest popędem redukowanym przez percepcję, a ciekawość poznawcza redukowana jest w procesie nabywania wiedzy.

Ciekawość może wzrastać w miarę poprzednich gratyfikacji popędu w podobnych sytuacjach. Siła popędu eksploracyjnego mierzona liczbą zachowań poszukiwawczych zmniejsza się w miarę przedłużającej się ekspozycji bodźca, odnawia się w trakcie przerwy, generalizuje się na inne sytuacje.

Koncepcja druga - oparta jest na hipotezie znudzenia -nasycenia

Zgodnie z tą hipotezą popęd jest wytwarzany przez homogeniczną i monotonną sytuację, wymuszoną bezczynność, a może być redukowany przez różnorodność sensoryczną, swobodę działania, etc.

Taki sposób redukowania popędu nudy jest wzmocnieniem w uczeniu się eksploracji, manipulacji oraz we wszelkim innym uczeniu się.

Jeśli chodzi o nasycenie, to jego przyczynami są: przedłużająca się ekspozycja tych samych bodźców oraz związana z tym tendencja do reagowania.

Koncepcja druga wydaje się bardziej przekonująca.

Koncepcja pierwsza budzi natomiast zastrzeżenia: wiele danych pokazuje, że uzyskanie nowych informacji nie powstrzymuje dalszej aktywności poznawczej, jak miałoby wynikać z teorii redukcji popędu.

Eksploracja, ciekawość, tendencja do doznawania nowych wrażeń różnią się istotnie od motywacji, którymi rządzi zasada homeostazy.

Homeostaza dobrze wyjaśnia celowy i ukierunkowany charakter aktywności:

nastawionych na zaspokojenie potrzeb tkankowych , lecz jest

nieprzydatna do wyjaśnienia natury zachowań poszukiwawczych, epistemicznych.

2. Teorie parte na postulacie optimum stymulacji lub pobudzenia

Ta grupa koncepcji oparta została na interpretacjach eksperymentów nad skutkami izolacji oraz deprywacji i stymulacji sensorycznej

Choć wyniki tych badań nie były konkluzywne, stanowiły argument na rzecz tezy o patologicznym wpływie ubogiej stymulacji na procesy rozwoju fizycznego i poznawczego organizmu.

Ważnym wnioskiem wypływającym z badań nad deprywacją sensoryczną była konkluzja, iż „stymulacja jest stanem, o który organizm się ubiega i który stanowi nagrodę”

Hebb (1955), autor koncepcji optymalnego pobudzenia, określił dwie funkcje stymulacji sensorycznej:

1. sygnałową, polegającą na dostarczaniu informacji i kierowaniu zachowaniem oraz

2. aktywacyjną, wyznaczającą poziom pobudliwości

Motywacja eksploracyjna jest przez Hebba wymieniana jako dodatkowa po motywacji głodu, bólu, seksualnej i macierzyńskiej.

Fiske i Maddi (1961) zaproponowali teorię optymalnego poziomu aktywacji. Autorzy ci twierdzili, że „organizm przejawia potrzebę utrzymywania normalnego lub optymalnego poziomu aktywacji. Kiedy brak motywu specyficznego, organizm zmierza ku podtrzymaniu aktywacji przez poszukiwanie lub wytwarzanie zróżnicowanej stymulacji - może dążyć do złożonej stymulacji, może eksplorować i może się bawić”

Fiske i Maddi wyróżnili trzy typy zachowań eksploracyjnych:

1. Reakcje orientacyjną

2. Reakcje poszukiwawczą

3. Zabawę.

Potrzeba optymalnej aktywacji przejawia się u ludzi jako potrzeba różnorodności. Jej korelatami behawioralnymi są: szczególna wrażliwość na bodźce, szerokość zainteresowań, preferencja złożoności, obniżenie szybkości wykonywania zadań powtarzalnych oraz giętkość, która „pociąga za sobą wykonywanie wielu różnych rekcji w tej samej sytuacji i w ten sposób wskazuje na różnorodność zachowania”

Potrzeba różnorodności i potrzeba znaczenia (sensu) została przez tych autorów uznana za fundamentalną potrzebę człowieka

Teoria zachowań eksploracyjnych i poznawczych Berlyne'a

Zachowania eksploracyjne i poznawcze Berlyne określa jako takie, które zmuszają organizm do ustalania pewnych warunków wewnętrznych o nagradzających własnościach.

Istotą tej motywacji wewnętrznej jest odbieranie bodźców, które mają określony potencjał wzbudzenia w zależności od natężenia swej nowości, dziwności, nagłości, sprzeczności.

Jeżeli poziom pobudzenia jest poniżej optimum, wówczas człowiek poszukuje bodźców o własnościach porównawczych, jeżeli zaś styka się z nimi - redukuje ich własności poprzez odsunięcie lub uruchamia czynności eksploracyjne.

Berlyne uważa, iż średni poziom pobudzenia jest dla organizmu pozytywny ze względu na to, iż wywołuje w organizmie największą przyjemność.

W ujęciu Berlyne'a źródłem motywacji zawiadującej zachowaniami eksploracyjnymi i poznawczymi jest także konflikt pojęciowy: wątpliwość, rozterka, sprzeczność, niezgodność pojęciowa, dezorientacja, niestosowność.

„Większa twórczość jest zwykle wynikiem większego konfliktu, co - w świetle utożsamienia przez nas siły konfliktu ze stopniem problematyczności - zgadza się z faktem, że na ogół większa twórczość wynika z gotowości atakowania większych lub trudniejszych problemów”

3. Motywacja wewnętrzna jako przejaw autonomii i sprawstwa podmiotowego

Przykładem interesującej koncepcji motywacji poznawczych poza formułą redukcji popędów pierwotnych jest koncepcja Deci'ego (1975) motywacji wewnętrznej (intrinsic motivation).

Głównymi rodzajami zachowań motywowanych wewnętrznie to poszukiwanie stymulacji, gdy jest ona niedostateczna, podejmowanie „próby sił” z otoczeniem oraz działania zmierzające do redukcji niepewności.

Ogólną cechą tych zachowań jest brak widocznej zewnętrznej nagrody, bowiem aktywność motywowana wewnętrznie jest sama przez się nagradzana.

Motywacja wewnętrzna jest określona w terminach ludzkiej potrzeby kompetencji i stanowienia o sobie.

Tak rozumiana motywacja wiąże się z dwoma procesami:

1. Umiejscowieniem przyczyn działania, tak jak jest ono spostrzegane przez człowieka. Towarzyszy temu określone poczucie i obserwacja kierowania sobą i stanowienia o sobie (perceived locus of causality).

2. Obserwowaniem i poczuciem własnej kompetencji

Decie formułuje ważne twierdzenie dotyczące motywacji, mianowicie:

Czynniki zewnętrzne, takie jak nagroda, zapłata, współzawodnictwo, ograniczenia obniżają wewnętrzną motywację aktywności wskutek zmiany spostrzeganego umiejscowienia jej przyczyn i obniżenie poczucia sprawstwa.

Sytuacja odwrotna, czyli przemieszczenie się źródła motywu z zewnątrz do wewnątrz, jako czynnik podwyższający motywację również zdaje się prawdziwa, choć jest mniej na to dowodów.

Ważne uogólnienie dotyczy oceny efektywności własnego działania:

Jeśli ocena ta jest pozytywna, motywacja wewnętrzna rośnie, jeśli jest negatywna - maleje.

Wyjaśnienia Deciego są ważne dla twórczości:

„jeśli mamy na względzie twórcza pracę i twórcze uczenie się, motywacja wewnętrzna, bez nagród zewnętrznych, wydaje się bardziej odpowiednia”

Koncepcja autonomicznej motywacji poznawczej

Motywacja poznawcza to taka motywacja, która organizuje, pobudza i ukierunkowuje poznawczą aktywność. Wyróżniono trzy typy takiej motywacji: instrumentalną i zadaniową oraz motywacją autonomiczną.

1. Instrumentalna motywacja poznawcza

Występuje wtedy, gdy zdobycie informacji lub rozwiązanie problemu jest środkiem do zaspokojenia jakieś innej, najczęściej niepoznawczej potrzeby.

2. Zadaniowa motywacja poznawcza

Wynika z sytuacji obowiązku i jest rezultatem poleceń stawianych jednostce przez innych lub stawianych samemu sobie

Mechanizm motywacji instrumentalnej i zadaniowej można opisać w kategoriach redukcji popędu.

Autonomiczna motywacja poznawcza -jest ona spontaniczna, wynika z ciekawości, spowodowana jest uprzednim zainteresowaniem lub sytuacją wzbudzającą ciekawość. Powstaje ona w warunkach swobody wyboru kierunku poszukiwań tematu czy zdania, bez presji potrzeb organizmu czy nacisków społecznych

Autonomiczna motywacja poznawcza sama się podtrzymuje, bez zewnętrznych wobec niej nagród i kar. Uzyskane efekty nie wygaszają takiej motywacji i takiej aktywności, lecz ją wzbudzają. Motywacji tej nie da się wytłumaczyć w kategoriach redukcji popędu.

6

---