Początki ruchu ludowego na ziemiach polskich. Oprac. RM podr. s. 188 -189
1. Ruch ludowy - samodzielny ruch polityczny chłopów jako odrębnej warstwy społecznej, na
ziemiach polskich najwcześniej powstał w Galicji, z zaborze rosyjskim dopiero około 1905 (m.in. ze względu
na brak możliwości legalnej działalności w we wcześniejszym okresie), natomiast samodzielny ruch ludowy nigdy
nie powstał z zaborze pruskim (ze względu na współdziałanie chłopów z ziemiaństwem w duchu solidaryzmu
społecznego i narodowego - zob. temat: Zabór pruski)
2. Galicja jako kolebka polskiego ruchu ludowego.
3. Przyczyny powstania ruchu ludowego w Galicji.
- silny antagonizm w Galicji między wsią (chłopami) a dworem (ziemiaństwem - szlachtą)
- żywa tradycja antyszlacheckich wystąpień chłopskich w Galicji (tradycja rabacji 1846 r.)
- spory chłopów z ziemiaństwem (na masową skalę) o tzw. serwituty
- szczególnie trudne położenie materialne chłopów galicyjskich (m. in. w porównaniu do sytuacji
chłopów w zaborze pruskim i rosyjskim) - przeludnienie na wsi galicyjskiej, małe gospodarstwa,
masowa emigracja z Galicji „za chlebem” (zob. „Nędza Galicji w cyfrach” S. Szczepanowskiego)
- możliwość legalnego zrzeszania się chłopów w zaborze austriackim (w warunkach autonomii
galicyjskiej)
- dążenie do zniesienia niedemokratycznej ordynacji wyborczej (do parlamentu w Wiedniu i Sejmu
Krajowego we Lwowie), a tym samym do przełamania dominacji konserwatystów i ziemiaństwa w
życiu politycznym Galicji.
- dążenie chłopów do politycznej emancypacji (do politycznego uniezależnienia od ziemiaństwa)
4. Początki ruchu ludowego w Galicji.
- działalność księdza Stanisława Stojałowskiego (w duchu pracy organicznej i solidaryzmu społecznego
oraz tzw. katolicyzmu społecznego propaguje tworzenie kółek rolniczych, szkół i czytelni wiejskich, bractw
trzeźwości, itp., redaguje od 1875 r. pisma adresowane do chłopów: „Wieniec”, „Pszczółkę”)
- działalność Bolesława i Marii Wysłouchów we Lwowie (redagują we Lwowie w latach 1889 - 1902.
czasopismo „Przyjaciel Ludu”, propagują wśród chłopów patriotyzm, wzywają ich do politycznego
usamodzielnienia się - np. kandydowania do Sejmu Krajowego, tworzenia własnych organizacji, walki o
demokratyczną ordynację wyborczą)
- działalność Franciszka Stefczyka (od lat 90 - tych XIX w.) - propagowanie wśród chłopów tworzenia
spółdzielni oszczędnościowo - kredytowych - tzw. kas Stefczyka (przed I wojną światową zrzeszały ok.
300 tys. członków)
5. Pierwsze partie ruchu ludowego w Galicji.
- Związek Stronnictwa Chłopskiego (utworzony w 1889 r. przez ks. S. Stojałowskiego)
- Stronnictwo Ludowe (utworzone na zjeździe chłopskim w Rzeszowie w 1895 r., pierwsza na
ziemiach polskich działająca legalnie partia polityczna o masowym członkostwie, działacze: Karol
Lewakowski, Jan Stapiński, Jakub Bojko, program: reforma ordynacji wyborczej - jej demokratyxacja,
poprawa stanu oświaty na wsi galicyjskiej, parcelacja części ziemi z majątków ziemiańskich, odebranie
ziemiaństwu serwitutów)
- Stronnictwo Chrześcijańsko - Ludowe (od 1896 r., ks. S. Stojałowski)
- przekształcenie SL w PSL w 1903 r. (w nowym programie partii, do postulatów przedstawianych
wcześniej, dołączają m. in. takie jak: koncepcja trialistyczna, oświata w duchu narodowym i patriotycznym)
6. PSL w życiu politycznym Galicji od 1907 r. (od momentu wprowadzenia demokratycznej ordynacji
wyborczej do parlamentu w Wiedniu)
- PSL staje się najsilniejszym polskim ugrupowaniem politycznym reprezentowanym w izbie niższej
parlamentu w Wiedniu, rośnie w partii znaczenie Wincentego Witosa
- z partii lewicowej (współpracującej z socjalistami z PPSD) staje się stopniowo partią centrową
(współpraca z prawicą - z konserwatystami galicyjskimi), co doprowadza w 1913 r. do rozłamu w jej
szeregach (zob. punkt 7)
7. Rozłam w PSL w 1913 r.:
- PSL „Piast” (partia centrowa, z Wincentym Witosem na czele),
- PSL „Lewica” (partia lewicowa, o programie radykalnym, mająca wpływy wśród chłopów biednych,
przywódca: Jan Stapiński, współpraca z PPSD oraz z obozem politycznym J. Piłsudskiego w ramach KSSN)
8. Początki ruchu ludowego w Królestwie Polskim (powstaje później niż w Galicji, jest bardziej lewicowy od
galicyjskiego PSL i PSL „Piast”)
- czasopismo „Zaranie” i Maksymilian Malinowski (tzw. ruch zaraniarski), Polski Związek Ludowy
od 1904 - 1905 r.)
- powstanie PSL „Wyzwolenie” w 1915 r. (w Kongresówce, pod okupacją wojsk niem. i austr.)