WYKŁAD 14.11.01
KOLIZJA PRAW PODMIOTOWYCH
O kolizji praw podmiotowych mówimy wówczas, gdy wykonanie prawa uniemożliwia wykonanie drugiego. Możliwości usunięcia kolizji:
system pierwszeństwa (preferencje) - w przypadku kolizji dwóch praw, których jedno jest pierwszeństwem a drugie nie, to najpierw stosujemy prawo z pierwszeństwem.
system proporcjonalności (redukcji roszczeń) - wierzyciele zaspokajają się w sposób proporcjonalny w jednakowym stopniu.
Jeśli chodzi o ograniczenia prawne rzeczowe to decyduje ich czas powstania lub ujawnienia w księdze wieczystej.
Prawo późniejsze nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa wcześniej powstałego.
Prawo wpisane do księgi wieczystej ma pierwszeństwo przed prawem nie ujawnionym w księdze wieczystej.
OCHRONA PRAWA PODMOITOWEGO
Zapewniać ochronę praw podmiotowych ma sąd.
Przepisy prawne zezwalają obok ochrony sądowej na pomoc własną w pewnych przypadkach, może mieć to charakter:
samoobrony - w przypadku bezpośredniego i bezprawnego niebezpieczeństwa osobie lub mieniu (stan wyższej konieczności, obrona konieczna).
samopomoc - właściciel gruntu bądź jego posiadacz może zająć zwierzę sąsiada, które wyrządziło szkodę na jego gruncie, w celu wyegzekwowania odszkodowania od sąsiada.
OSOBY FIZYCZNE
W rozumieniu Kodeksu Cywilnego każda jednostka ludzka jako uczestnik stosunku cywilno-
-prawnego ma swoje atrybuty, które określa prawo:
Zdolność prawna
To możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków w sferze prawa cywilnego. Każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci ma zdolność prawną. Jest ona w zasadzie nieograniczona, są jednak pewne wyjątki. Zdolność prawną ma także dziecko poczęte, ale jeszcze nie narodzone, jednakże prawa majątkowe nabywa pod warunkiem, że urodzi się żywe.
Ograniczenia zdolności prawnej:
brak zdolności do czynności prawnych ma osoba niepełnoletnia i ubezwłasnowolniona całkowicie. Nie może być opiekunem, kuratorem, wykonawcą testamentu, nie może mieć władzy rodzicielskiej ani przysposobić dziecka
wiek jest o tyle istotny w przypadku zdolności prawnej o ile przepis prawa uzależnia nabywanie praw i zaciąganie zobowiązań w sferze prawa cywilnego od przekroczenie pewnych granic wieku. Np. kończąc 18 lat uzyskujemy pełnoletność a jest to warunek konieczny uzyskania wszystkich czynności prawnych.
ubezwłasnowolnienie osoby fizycznej określa sąd okręgowy. Osoba fizyczna może być ubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo. W przypadku ubezwłasnowolnienia wyznacza się kuratora.
choroba psychiczna i niedorozwój umysłowy mogą stać się przyczyną ubezwłasnowolnienia
obywatelstwo - cudzoziemcy mogą nabywać w RP nieruchomości tylko za zgodą MSWiA i w porozumieniu z MSZ
skazujący wyrok karny - wpływa na zdolność prawną, tylko wówczas, gdy sąd karny zastosuje środek karny w postaci:
pozbawienia praw publicznych,
zakazu zajmowania określonego stanowiska,
zakazu wykonywania określonego zawodu,
zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej,
zakaz prowadzenia pojazdów,
zdolność procesową mają tylko osoby pełnoletnie nie będące ubezwłasnowolnione.
Zdolność do czynności prawnych.
To możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań w sferze prawa cywilnego przez własne działania a ściślej - przez osobiste składanie oświadczeń woli. O ile zdolność prawna polega na samej możliwości posiadania praw i obowiązków, to zdolność do czynności prawnych daje prawo do aktywności, stwarza możliwość samodzielnego dysponowania swoimi prawami i zaciąganiu zobowiązań. Z punktu widzenia zdolności do czynności prawnych osoba fizyczna maże znajdować się w następujących sytuacjach:
Może mieć pełną zdolność do czynności prawnych:
osoba pełnoletnia, która ukończyła 18 lat
osoba, która nie została ubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo wyrokiem sądu.
Do osoby pełnoletniej odnosi się pewien wyjątek, tzn. pełnoletnią uznaje się również kobietę, która ukończyła 16 lat i za zgodą sądu opiekuńczego zawarła związek małżeński. Osoba ta nie traci pełnoletności w przypadku rozwodu czy unieważnienia małżeństwa przed ukończeniem 18 lat.
Osoba o pełnej zdolności do wykonywania prawnych może w granicach przewidzianych prawem dokonywać czynności prawnych i wywoływać skutki prawne.
Może mieć ograniczoną zdolność do czynności prawnych
osoba, która ukończyła 13 lat
osoba ubezwłasnowolniona częściowo. Ubezwłasnowolnić częściowo można tylko osobę pełnoletnią, kiedy zachodzi taka potrzeba, a nie jest konieczne ubezwłasnowolnienie całkowite, a osoba taka potrzebuje osoby do prowadzenia jej spraw. W przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego ustanawia się kuratora.
Dokonywanie czynności prawnych przez osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych jest ograniczone. Mogą one bez zgody przedstawiciela ustawowego: zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego; może rozporządzać swoim zarobkiem, chyba, ze sąd opiekuńczy postanowi inaczej; może rozporządzać przedmiotami majątkowymi oddanymi jej przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego użytku.
Jeżeli jednostki nie przekraczają tzw. zwykłego zarządu i ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego to do dokonania takich czynności jest niezbędna jego zgoda. Ponadto:
czynność prawna wykonana przez osobę o ograniczonej zdolności do czynności:
prawnych dla swej ważności wymaga zgody jej przedstawiciela ustawowego
w przypadku jednostronnej czynności prawnej, która została dokonana przez osobę o ograniczonej zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody jej przedstawiciela jest nieważna
w przypadku dwustronnej czynności prawnej (umów) zawartych przez osobę o ograniczonych zdolnościach prawnych bez zgody przedstawiciela ustawowego; czynności te nie są nieważne, lecz są tzw. czynnościami niezupełnymi i mogą być potwierdzone już po dokonaniu takich czynności przez tzw. potwierdzenie umowy przez przedstawiciela ustawowego lub przez tę osobę po uzyskaniu przez nią pełnoletniości. Czynność ta staje się ważna po takim potwierdzeniu mocą wsteczną co oznacza, że wywołuje skutki prawne od chwili zawarcia a nie od chwili jej potwierdzenia. Strona, która zawiera umowę o ograniczonej zdolności do czynności prawnych nie może się powoływać na brak zgody przedstawiciela ustawowego, może jednak wyznaczyć termin przedstawicielowi ustawowemu na potwierdzenie umowy. Staje się ona wolna po ostatecznym upływie terminu.
Może nie posiadać czynności prawnych:
osoba, która nie ukończyła 13 lat
osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Może być tylko osoba, która ukończyła lat 13 jeżeli na skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, albo innego rodzaju chorób psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie pokierować swoim postępowaniem.
Dla osób ubezwłasnowolnionych całkowicie ustala się opiekuna, jeżeli nie pozostaje ona pod władzą rodzicielską. O ubezwłasnowolnieniu całkowitym orzeka sąd okręgowy właściwy dla miejsca zamieszkania osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a z braku tego miejsca orzeka sąd miejsce jej pobytu.
Wniosek o wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnieniu całkowitym może wnosić małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy.
Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnej jest nieważna.
Wyjątek: osoba taka może zawierać umowy powszechnie zawierane w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.
Czynność taka jest ważna, jeżeli:
została wykonana, lub
rażąco nie krzywdzi osoby niezdolnej do czynności prawnej
W innych przypadkach tylko przedstawiciel ustawowy może dokonywać czynności prawnych.
Nazwisko i imię
Miejsce zamieszkania
Stan Cywilny
Stan osobisty
Dobra osobiste
WYKŁAD 07.11.2001 r.
Uprawnienie kształtujące - jednostronny akt woli niezależny od woli drugiej strony, który kształtuje jej sytuację prawną np. wypowiedzenie umowy, sporządzenie testamentu, uchylenie się od złożonego oświadczenia woli.
Zarzut - uprawnienie do odmowy spełnienia roszczenia, które prowadzi do zniweczenia roszczeń drugiej strony (jeżeli roszczenie uległo przedawnieniu)
Prawo podmiotowe - podlega ochronie ze strony państwa i jeżeli zostanie naruszone to poszkodowany może się zwrócić do odpowiednich organów np. sąd o naprawienie szkody, przywrócenia stanu poprzedniego albo zaniechania dolnych naruszeń jego prawa podmiotowego. Z tego wynika, że prawo podmiotowe jest zaskarżane.
PODZIAŁ PRAWA PODMIOTOWEGO:
bezwzględne - jest skuteczne w stosunku do wszystkich osób, którym ono nie przysługuje. Osoby, które są zobowiązane mają obowiązek zachować się tak, aby dobro podmiotu uprawnionego nie było naruszone. Zalicza się:
własność
dobro osobiste
ograniczone prawa rzeczowe
niektóre prawa na dobrach niematerialnych
prawo do spadku
niektóre prawa rodzinne
Jeżeli naruszone prawo bezwzględne to uprawnionemu przysługuje roszczenie o ochronę tego prawa:
roszczenie o wydanie rzeczy (windykatoryjne)
roszczenie o zaniechanie naruszeń (negatoryjne)
względne - skuteczne tylko w stosunku do określonej osoby. Źródłem tego prawa są zobowiązania. Wierzyciel może dochodzić spełnienia świadczenia wynikającego ze zobowiązania tylko od dłużnika.
akcesoryjne (niesamoistne) - związane funkcjonalnie (ściśle) z prawem samoistnym czyli z jakąś wierzytelnością. Znaczeniem ich jest umacnianie innych praw podmiotowych. Zalicza się:
zastaw
hipoteka
poręczenie
Nie ma prawa samoistnego to i nie ma prawa akcesoryjnego.
związane - to takie, którego podmiotem może być tylko podmiot innego prawa zwanego prawem wolnym. Zalicza się:
służebność gruntowa
własność budynku zlokalizowanego na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste
Prawo to może być nie tylko przeniesione łącznie z prawem wolnym.
majątkowe - występuje tzw. Interes ekonomiczny, choćby przedmiot prawa był bezwartościowy. Zalicza się:
prawa rzeczowe (własność)
wierzytelności wynikające ze zobowiązań
prawa majątkowe rodzinne
prawa majątkowe wynikające z tzw. Własności intelektualnej (autorskie, literackie)
roszczenia pieniężne wynikające z ochrony dóbr niematerialnych (roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę moralną).
niemajątkowe - nie ma ekonomicznego pierwiastka. Zalicza się:
p. osobiste osób fizycznych i prawnych
p. rodzinne wynikające ze stosunków pokrewieństwa, małżeństwa, opieki kuratora
p. korporacyjne - udział w sprawowaniu władzy w spółkach, spółdzielniach, stowarzyszeniach
zbywalne (przenoszalne) - mają przechodzić na inne podmioty, zasadą jest, że zbywalne są prawa majątkowe chyba, że przepis szczególny stanowi, że takie prawo będzie zbywalne. Podlegają dziedziczeniu chyba, że przepis stanowi inaczej.
niezbywalne - nie mogą być przenoszone na inne podmioty. Zalicza się:
P. niemajątkowe (dobra osobiste, małżeńskie, niemajątkowe użytkowanie, służebność osobista, prawo odkupu, p. pierwokupu, dożywocia, do odszkodowania tymczasowe), są prawami, które mają na celu przygotowanie i zabezpieczenie określonych praw przyszłych.
NABYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO:
pochodne - p. zmienia podmiot, jest przenoszone z jednego podmiotu na drugi (jest poprzednik i następca prawny). Podstawą nabycia może być umowa stron, ustanowienie ograniczonego p. rzeczowego (użytkowanie,hipoteka, zastaw, cesja wierzytelności, przelew, dziedziczenie, połączenie - fuzja). Nie można przenieść na inną osobę więcej praw niż się samemu posiada. Z prawem pochodnym związana jest ściśle sukcesja (następstwo prawne):
sukcesja singularna (szczególna) - gdy przedmiotem nabycia jest jedno indywidualnie określone prawo podmiotowe. Chodzi o to, że przy przenoszeniu jakiegoś zespołu praw na inny podmiot, to ważność przeniesienia każdego z tych praw ocenia się oddzielnie. Tutaj nabywca prawa nie odpowiada za zobowiązania zbywcy chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej.
uniwersalna (ogólna) - gdy następca prawny nabywa od swojego poprzednika (zbywcy) cały majątek lub jakąś znaczną jego część w drodze tylko jednej czynności prawnej. Możliwa jest tylko wtedy, gdy przepis ustawy tak stanowi. Nabywca prawa odpowiada za zobowiązania poprzednika, wchodzi w jego sytuację, prawną(dziedziczenie majątku po zmarłym)
pierwotne jest w dwóch przypadkach:
gdy nabywane prawo nie istniało wcześniej mimo poprzedniego lecz powstało dopiero w chwili jego nabycia
gdy nabywca uzyskał prawo przysługujące wcześniej innej osobie, ale niezależnie od jego woli (tylko wówczas gdy ustawa go określa) np. zasiedzenie rzeczy, wywłaszczenie.
translatywne - nabywca uzyskuje prawa już istniejące o takiej samej treści jakie miało ono u poprzednika np. pochodne i pierwotne.
konstytutywne - polega na tym, że prawo jest nabywane w momencie ego powstania np. wytworzenie dzieła. Ma ono charakter nabycia pierwotnego.
UTRATA PRAWA PODMIOTOWEGO
wygaśnięcie prawa - wygasza wtedy, gdy przepis prawny to przewiduje z mocy prawa np. służebność osobista
przeniesienie prawa na inny podmiot
zrzeczenie się prawa
porzucenie rzeczy ruchomej z zamiarem jej wyzbycia
zniszczenie rzeczy
konfuzja (zbieg dwóch praw)
potrącenie
wywłaszczenie, nacjonalizacja
odnowienie
WYKONANIE PRAW PODMIOTOWYCH