Dla poprawienia sytuacji osób cywilnych podczas konfliktów zbrojnych konieczna jest większa koordynacja działań i szersza współ­praca różnych organizacji międzynarodowych, zarówno międzyrzą­dowych, jak i pozarządowych, ogólnych i wyspecjalizowanych, ochrony praw człowieka i humanitarnych, której na dzień dzisiejszy faktycz­nie często brakuje⁴².

Konieczne jest też podjęcie przez społeczność międzynarodową aktywnych działań na rzecz rozwiązania konfliktu. Państwa ograni­czając się tylko do „biernego rejestrowania wydarzeń stanowiących kronikę tragedii⁴³", a nie podejmujące prób pomocy ludności cywil­nej, stają się - zgodnie z myślą Tadeusza Mazowieckiego - współod­powiedzialne za zbrodnie.

Pytaniem otwartym pozostaje dopuszczenie - jeśli masowo ła­mane są prawa ludności cywilnej, a działania organizacji międzyna­rodowych pozostają nieskuteczne - możliwości interwencji humani­tarnej , dokonywanej przez państwo trzecie lub grupę państw. Głów­nym zarzutem podnoszonym wobec prawa do interwencji jest fakt łamania przez akt interwencji zasad: suwerenności państwa i samo­stanowienia narodu. Istotne dla odpowiedzi o dopuszczalność inter­wencji jest więc uznanie, czy kwestia przestrzegania praw człowieka należy tylko do wewnętrznej kompetencji państwa czy też wykracza poza jego ramy prawne oraz czy interwencja humanitarna przywra­cająca poszanowanie praw jednostek nie jest faktycznym umożliwie­niem realizacji prawa do samostanowienia - czy państwo brutalnie i masowo łamiące prawa swoich obywateli dopuszcza prawo do samo­stanowienia narodu?⁴⁴.

Proponowanym czasem rozwiązaniem, wielce dyskusyjnym ze względów moralnych i prawnych, jawi się pomoc dla ludności cywil­nej - w sytuacjach czystek etnicznych - polegająca na całkowitym przesiedleniu jednej z grup pozostających w konflikcie⁴⁵. Wydaje się, że nie można godzić się na łamanie praw ludności, nawet jeśli jest to wybór tzw. mniejszego zła. Zgoda społeczności międzynarodowej na przymusowe przesiedlenie ludności wydawałaby się być faktyczną akceptacją, łamiącej wszelkie zasady prawne i moralne, polityki czysz­czenia etnicznego.

Podczas prowadzenia negocjacji pokojowych państwa powinny zdecydowanie sprzeciwiać się podporządkowaniu polityce zasady po­szanowania praw człowieka. Podporządkowanie takie niestety istnieje

158

i objawia się m.in. prowadzeniem rozmów pokojowych z osobami odpo­wiedzialnymi za masowe naruszenia praw człowieka⁴⁶. Nie przyczy­nia się to do zagwarantowania jednej z najważniejszych podczas roz­mów pokojowych spraw - zapobieżeniu następnym zbrodniom.

Sprawcy ciężkich naruszeń prawa humanitarnego i prawa praw człowieka zgodnie z międzynarodowymi uregulowaniami powinni być osądzeni i ukarani. Jest to bowiem jeden z warunków zapewnienia w przyszłości pokoju i tym samym poprawienia sytuacji ludności cy­wilnej i wzmocnienia ochrony jej praw. „Poprzestanie na okazaniu naszego współczucia ludziom, których prawa zostały tak brutalnie pogwałcone i potępienie jedynie w słowach sprawców tych gwałtów będzie świadectwem bezsilności⁴⁷". Brakiem zgody na łamanie praw człowieka było utworzenie po II wojnie światowej Międzynarodowych Trybunałów Wojskowych w Norymberdze i Tokio dla osądzenia zbrod­niarzy wojennych. Sprzeciwem wobec zbrodni było też powołanie dwóch Trybunałów Karnych ds. byłej Jugosławii i ds. Rwandy. Chę­cią ukarania winnych zbrodni przeciwko pokojowi, przeciwko ludz­kości i zbrodni wojennych jest też zgoda na powołanie stałego Mię­dzynarodowego Trybunału Karnego⁴⁸.

PRZYPISY

¹ Por. T. Jasudowicz, Prawa człowieka w konfliktach zbrojnych. Rekonstrukcja
międzynarodowego prawa humanitarnego, Toruń 1997, s.7 i n.

² Za H.E Gasser, Międzynarodowe prawo humanitarne. Wprowadzenie, Warsza­
wa 1997, s. 18.

³ Różnice pomiędzy prawem humanitarnym i prawem praw człowieka omówione
zostaną w dalszej części rozdziału.

⁴ W odróżnieniu od godności osobistej, zależnej od życiowych dokonań i sposobu
życia oraz podlegającej ocenom moralnym.

⁵ Choć należy mieć na uwadze, że państwa będące stronami regionalnych umów o
prawach człowieka są podczas trwania konfliktu zbrojnego związane także ich posta­
nowieniami.

⁶ Teksty dokumentów w: Prawa człowieka. Dokumenty międzynarodowe, red. B.
Gronowska, T. Jasudowicz, C. Mik, Toruń 1993, strony odpowiednio: 19 - 24, 37 - 54,
26 - 35.

⁷ Teksty dokumentów w: Międzynarodowe prawo wojenne. Zbiór dokumentów,
oprać. M. Flemming, Warszawa 1978, strony odpowiednio: 148 - 203, 214 - 285, 285 -
294.

159