PROZA ROZRACHUNKÓW INTELIGENCKICH

Rozrachunki inteligenckie - K. Wyka; grupę powieści wydanych po II WŚ, łączyła problematyka, i zbliżona perspektywa narracyjna.

Należą Tu:

„Jezioro Bodeńskie: S. Dygata; „Drewniany koń” K. Brandysa; „Sprzysiężenie” S. Kisielewskiego; „Sedan” P. Hertza. -

Charakterystyczne:

-inteligencki boh, zorientowany na samookreślenie swojej sytuacji ideowej;

-narr personalna, pierwszoos, niekiedy styliz na refleksyjny pamiętnik; bądź sięgali po mowę pozornie zależ;

-bohat zachowują analityczny dystans; problematyzowali własne usposobienie; źródła słabości Polski międzywojennej; marginalną rolę inteligencji w życiu społ; anachroniczność narodowych stereotypów i mitologii;

-autokompromitacja boh poprzez groteskowe obrazowanie;

Proza roz inteligenckich nie zyskała akceptacji. Przedstaw jednostronny obraz Pol. Satyra z elem ideologii, pozorne prow debaty, łatwość kompromitowania się boh.

*Jezioro Bodeńskie S. Dygat - zmagania bohatera ze stereotypami polskości i mitologią romantycznej proweniencji poświadczają ambiwalentny stosunek do nich. „Polskość” wiąże się tu z ograniczeniem do paru schematycznych ról: romantycznego kochanka, idealisty optującego za niewzruszalnością kategorii honoru, godności, wierności, którego wybory polityczne motywowane są racjami serca i fantazją. W chwilach zagrożenia stereotypy okazują się najskuteczniejszym środkiem samopotwierdzenia.

• Proza rozrachunków inteligenckich

• po wojnie - kryzys wartości, potrzeba zbud new świata w oparciu o model sowiecki

• Żeby zbud nowy świat potrzebna inteligencja (komuniści takiej intelige nie mieli, musieli bazować na tej grupie, która była dla nich podejrzana, bo nie dała się kontrolować; komuniści chcieli inteligentów kupić (proponując im wykłady czy publikacje książek

• By przystąpić do nowego systemu inteligent musiał dokonać rozrachunku z własną biografią

1946 - wykład Małasińskiego - pokazał jaką mamy inteligencję - która pochodzi z dworu ziemiańskiego, inteligencja niebezpieczna, miała pretensje do przewodzenia narodem; u Małasińskiego pojawia się pytanie czy ta inteligencja może się włączyć do nowej rzeczywistości

• Inteligent, który po wojnie włączył się w rzeczywistość nowego ustroju zaprzeczał swojej biografii, temu, co do tej pory było dla niego najważniejsze

• Miłosz: „Ocalenie” - nie chce w tym tomie mówić co było, niech umarli umarłym mówią co się stało, Miłosz otwiera się na przeszłość, poszukuje formy bardziej pojemnej. Stał na wysokich stanowiskach dyplomatycznych, cieszył się wśród komunistów zaufaniem.

• Herbert mówi, że nie można budować przyszłości bez pamięci o przeszłości. „Poezja córką jest pamięci”. Wierność u Herberta: „Bądź wierny, idź.”

• Bering Gruziński - etyka conradowska

Ten, kto pozostał wierny samemu sobie był człowiekiem niebezpiecznym (MONOLITEM). Rozrachunek dokonywał się na różnych poziomach, w sumieniu człowieka. Należy rozstrzygnąć jak zachować się wobec nowej rzeczywistości; swoje postępowanie usprawiedliwiano walenrodyzmem. Proza rozrachunków inteligenckich to pierwszy etap do całkowitego zniewolenia, do realizmu socjalistycznego.

• Rozrachunek z tradycją literacką, która nas zniewala i nie jesteśmy autentyczni. Nasze zachowanie jest determinowane przez czynniki zewnętrzne. DEMASKACJA MITÓW NARODOWYCH.

• Gra - miłość do Susanne jest grą - „niosę ze sobą maskę i kostium pierwotnego aktorstwa”

• Uczestniczymy w przedstawieniu

• Demaskacja pewnego mechanizmu - bohater w sytuacji zniewolenia, ograniczony fizycznie i psychicznie, przez towarzyszy postrzegany jako Polak. Buduje swoją rolę w oparciu o tradycję (musi być romantyczny) towarzysze ograniczają go polskością, bohater nie jest autentyczny - musi grać rolę Polaka i ma on tego świadomość

• Miłość nie jest przeżywana, bohater ją odgrywa, cały czas toczy się fikcja

• Powieść ma charakter realistyczny, ale jest to także ujęcie groteskowe

• Charakter AUTOBIOGRAFII, pamiętnika. Kompozycja zamknięta - klamra.

• Pierwotnie akcja miała się odbywać w szpitalu, ale wybuch wojny spowodował jej przeniesienie. Krytyka marksistowska źle przyjęła tę powieść. Dygat pokazał ze źródłem inspiracji oprócz rzeczywistości może być sztuka, kultura, literatura.

• Powieść o zdeterminowaniu naszych zachowań przez czynniki zewnętrzne i powieść jako demaskatorska gra z tradycją

• To co u Gombrowicza było gębą tu jest maską