Środki zapobiegania i zwalczania demoralizacji oraz przestępczości nieletnich stosowane przez sąd rodzinny

W świetle Ustawy - o postępowaniu w sprawach nieletnich z dnia 26.10.1982r. z późniejszymi nowelizacjami nieletnim jest osoba :

• w sprawach o zwalczanie demoralizacji do lat 18,

• w sprawach o czyny karalne - od lat 13 do lat 17,

• w zakresie wykonania środków wychowawczych i poprawczych - do 21 lat.

Nie ma wyraźnie określonej granicy wieku odpowiedzialności za naruszenie prawa karnego, ponieważ w sytuacji wykazywania przejawów demoralizacji odpowiadać może nieletni poniżej lat 13 w sprawach o zwalczanie demoralizacji.

Środki będące w dyspozycji sądu rodzinnego i nieletnich można podzielić na wychowawcze, leczniczo-wychowawcze i poprawcze. W myśl ustawy sąd rodzinny wobec nieletniego może :

1. udzielić upomnienia,

2. zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza naprawienia wyrządzonej szkody, od wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzenia się w stan odurzenia,

3. ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna,

4. ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania - udzielającej poręczenia za nieletniego,

5. zastosować nadzór kuratora,

6. skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmującej się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją,

7. orzec zakaz prowadzenia pojazdów,

8. orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego,

9. orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w odpowiedniej placówce opiekuńczo-wychowawczej, albo ośrodku szkolno-wychowawczym,

10. orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym

11. zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Tak więc do środków wychowawczych można zaliczyć wymienione w art.6 pkt. 1-9 i pkt. 11. Środki leczniczo-wychowawczych to umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym(art.12). Umieszczenie w zakładzie poprawczym jest jedynym wymienionym w Ustawie środkiem poprawczym(art.6 pkt. 10). Możliwe jest warunkowe zawieszenie wykonania tego środka na okres próby od 1 do 3 lat z równoczesnym zastosowaniem wobec nieletniego właściwych środków wychowawczych(art. 11). Sąd ponadto może warunkowo odstąpić od wykonania orzeczenia (art. 88) oraz warunkowo zwolnić nieletniego z zakładu poprawczego(art.86).

Należy podkreślić, że nie wszystkie zasady postępowania w sprawach nieletnich wynikają bezpośrednio z cytowanej Ustawy. Część z nich wynika z przepisów prawa karnego materialnego lub procesowego np. domniemanie niewinności czy niestosowania przymusu w zakresie składania zeznań, jeszcze inne wynikają w sposób bezpośredni z upn np. prawo do korzystania z pomocy prawnej(art.36 -1,44,49) czy prawo do odwołania się od orzeczenia sądu (art. 58 - 63).

W toku postępowania wobec nieletniego można zastosować następujące środki o charakterze izolacyjnym:

• w świetle art. 40 upn, tj. w wypadku uzasadnionego podejrzenia o popełnienie czynu karalnego, a zachodzą uzasadniona obawa jego ukrycia się, zatarcia śladów, bądź, jeżeli nie można ustalić jego tożsamości - nieletni może być umieszczony w policyjnej izbie dziecka. Termin umieszczenia jest uzależniony od rodzaju sprawy( może to być np. 3 , 5 dni, a w przypadkach dot. umieszczenia w zakładzie poprawczym czy schronisku dla nieletnich termin nie jest sprecyzowany jednoznacznie).

• umieszczenie w placówce opiekuńczo- wychowawczej (art. 26 upn) - chodzi tu o umieszczenie na czas określony nieletniego np. w pogotowiu opiekuńczym, ośrodku kierowania młodzieży do odpowiednich placówek wychowawczych czy leczniczych.

• umieszczenie w schronisku dla nieletnich(art. 27) jest to instytucja najbardziej zbliżona w swoim charakterze do aresztu tymczasowego. Stosuje się ją wówczas, gdy zachodzą dwie przesłanki, tj. okoliczności ujawnione wskazują na potrzebę umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym oraz istnieje uzasadniona obawa ukrycia się tego nieletniego lub zatarcia śladów czynu zabronionego, lub gdy nie można ustalić jego tożsamości. Nieletni w schronisku może przebywać do 3 m-cy, ale ze względu na okoliczności sprawy ten okres może być przedłużony przez sąd o dalsze 3 m-ce.

Umieszczenie nieletniego w placówce o charakterze resocjalizacyjnym wiąże się z pozbawieniem wolności nieletniego, bądź jej co najmniej znacznym ograniczeniem. Szczegółowe zasady pobytu nieletnich w placówkach resocjalizacyjnych regulują odpowiednie przepisy wykonawcze od Ustawy.

Emil Kraszewski

1. Ustawa - o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26.10.1982r. z późniejszymi nowelizacjami Dz. U. 00.91.1010

2. przepisy wykonawcze do ustawy

3. Sprawozdanie dotyczące realizacji w RP "Konwencji Praw Dziecka" 1993-1998 - rozdział " Dzieci w konflikcie z prawem."

---