Agatka Twardowska

JĘZYK NARODOWY

Walka o język narodowy

• W XVIII w. w Polsce rodzi się nowożytna świadomość narodowa. Działacze oświecenia badają stosunek języka polskiego do łaciny, zwłaszcza w zakresie nauki, traktowanej dotychczas jako doskonały język uniwersalny. Teraz to język narodu świadczy o jego życiu umysłowym, w nim wyraża się bogactwo rodzimej kultury.

• Rozważania o języku zapoczątkowali S.Konarski i F.Bohomolec.

De emendandis eloquentiae vitiis 1741 - rozprawa Konarskiego formułowała program odnowy stylów retorycznych w zakresie łaciny, postulowała jednak rozszerzenie jego realizacji również na teren polszczyzny. Język powinien być jasny, prosty, logiczny, zwięzły, jednoznaczny.

• Świadomość reformy języka była w latach 40-tych powszechna, na przykład w środowiskach jezuickich.

• Wprowadzenie języka narodowego do różnych dziedzin życia umysłowego napotykało opór ze strony środowisk uczonych - dlatego walka łaciny z polskim bardzo wpłynęła na kształtowanie się kultury tamtego okresu.

• Bardzo chciano wprowadzić język polski do powszechnego obiegu, lecz najpierw trzeba było go ujednolicić w zakresie gramatyki, składni i słownictwa (podpierano się np. stanowiskiem Krasickiego)

Formy doskonalenia kultury językowej: szkoła

• W szkołach zaczęto stopniowo przyznawać prawa polszczyźnie: polegało to na wprowadzeniu języka ojczystego jako pośrednika w nauczaniu języków obcych.

• W latach 60-tych Towarzystwa Literatów i indywidualna inicjatywa zakonów pijarskiego i jezuickiego podjęła się przygotowywania podręczników poszczególnych przedmiotów i stworzenia od podstaw terminologii wszystkich dyscyplin naukowych (Geografia czasów teraźniejszych, Uwagi nad historią - Wyrwicz)

• Problematyką języka polskiego zajął się w szczególności Kleczewski - O początku, dawności, odmianach i wydoskonaleniu języka polskiego.

• W Szkole Rycerskiej Stanisława Augusta uczono dwóch samodzielnych przedmiotów: lecture polonaise i style polonais - korzystano z podręcznika pt. Historia nauk wyzwolonych.

• Do umocnienia pozycji języka polskiego przyczyniły się reformy KEN-u: wprowadzenie języka polskiego jako wykładowego, propozycja lektur w języku polskim wraz z uwagą o znaczeniu języka ojczystego dla kobiet jako tych, które podjąć mają w życiu obowiązki matek i wychowawczyń dzieci.

• Swoją działalność wszechstronnie rozwijało Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych - opracowywało intensywnie programy szkolne.

• Rozpoczęło się zjawisko powstawania katedr literatury na wyższych uczelniach.

• Jednym z pierwszych, który podjął wykład literatury w języku polskim był M.Fijałkowski.

Instytucje i życie polityczne.

• W życiu polityczno-społecznym język ojczysty wykorzystywany był w walce publicystycznej o reformę państwa (pisma Leszczyńskiego, Konarskiego, Jabłonowskiego)

• O skutecznym rad sposobie, Konarski - wzór prozy polityczno-społecznej, adresowanej do szerszego grona czytelników.

• Zbiór praw sądowych, A.Zamoyski - dokument sądowy, który zawiera bardzo dużo jasnych i prostych sformułowań w języku polskim i jest jednym z pierwszych unikających wstawek łacińskich.

Czasopiśmiennictwo.

• Czasopisma i ich rozwój prowadzą do kształtowania się języka informacji prasowej oraz publicystyki.

• Są gazety np. „Gazeta Warszawska” oraz „Kurier”, w których dominuje zwięzła i rzeczowa informacja (to kręgi jezuickie)

• „Monitor” - czasopismo najbardziej nowatorskie, najważniejsze były dla niego czasy redakcji Krasickiego a potem Bohomolca; pisali oni rozprawki retoryczne, scenki obyczajowe, parodie, listy, ogłoszenia itp.

• „Nowy Pamiętnik Warszawski” - F.K.Dmochowski - wykształcają się odmiany małych form prozy.